1. Na czym polega rnica midzy metafizycznym i dialektycznym rozumieniem zjawisk.

Jak si ma ruch i zmienno form oraz rozwj owej zmiennoci do postrzeganego wiata? Na czym polega dialektyka Heraklitejska wyraona zwrotem panta rei? Heraklit poda drog wytyczon przez Talesa z Miletu, poszukujc pierwszej zasady wiata. W przekonaniu tego filozofa materia pierwotna powinna by na tyle dynamiczna, aby przy jej pomocy moliwym stao si wyjanienie zmiennoci wszystkich rzeczy. Heraklit wyznawa przekonanie, e w wiecie wszystko podlega cigym zmianom, nie ma nic staego, nie mona wej dwa razy do tej samej rzeki. Dlatego te pierwsza materia miaa suy wyjanieniu zmiennoci cechujcej przyrod. Heraklit za pierwsz materi uzna ogie, podobnie jak poprzedni filozofowie argumentowa to zdolnoci ognia do zmiany swojego stanu. Reasumujc, stanowisko przedstawicieli materializmu naiwnego, mona wycign nastpujce wnioski: W tej filozofii rdem poznania wiata s zmysy. Obserwacja zmysowa natomiast nie wymaga w tym przypadku dodatkowego uzasadnienia (std te pojcie materializmu naiwnego). Pojcie materii rozumiane jest przez tych filozofw jako zbir cia zmysowo postrzegalnych. Znaczeniowo jest to pojcie zblione do materiau. Wedug rozumienia tych filozofw wszystkie zjawiska przyrody miay by pochodnymi jednej pierwotnej materii, ktra bya czyst substancj.
Metafizyczne rozumienie zjawisk Dialektyczne rozumienie zjawisk - nienaukowa metoda ujmowania zjawisk przyrody i spoeczestwa, polegajca na traktowaniu ich jako odosobnionych, wzajemnie od siebie izolowanych i niezmiennych a wic metoda przeciwstawna dialektyce. - w odrnieniu od metafizyki ujmuje rzeczywisto jako dynamiczn cao, w ktrej zjawiska i przedmioty s ze sob wzajemnie powizane i uwarunkowane, znajdujce si w cigym ruchu i rozwoju. - rozwj jako forma ruchu ukadw w kierunku wyszego zorganizowania - rozwj przechodzenia od form prostych, niszych do bardziej zoonych, wyszy dokonuje si wg praw Filozofia Heraklita gosi, e cige stawanie si i przemijanie jest najwaniejsz cech bytu. Byt nie ginie i nie powstaje, jedynie si zmienia - za stawanie si i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego cierania si wyodrbnionych z bytu przeciwiestw, jak ciemno i jasno, zimno i ciepo (dialektyka ontologiczna). Wszelkie zdarzenia wynikaj z napicia powstajcego midzy przeciwiestwami. Jego teori zmiennoci nazywa si wariabilizmem lub herakliteizmem, a najlepszym jej obrazem jest rzeka jej wody cigle si zmieniaj pync panta rhei.

2. Co rni materializm od idealizmu subiektywnego i od idealizmu obiektywnego w rozumieniu podmiotu i przedmiotu poznawania oraz natury wiedzy? Ktre z tych stanowisk odegrao kluczow rol w rozwoju metodologii nauk i dlaczego? Materializm pogld, wedug ktrego istnieje tylko materia. Materializm jest pojciem, ktre pozostaje w staej opozycji do idealizmu. Zasadnicza rnica wystpujca pomidzy obydwoma pojciami opiera si na odmiennym stosunku myli do materii. Materialici twierdz, e materia jest pierwotna w stosunku do przey psychicznych, myli, wiadomoci. W konsekwencji takiego

zaoenia mona wycign wniosek, e wszelka dziaalno duchowa czowieka jest jedynie wytworem rozwoju przyrody i spoeczestwa. Idealizm subiektywny - pogld, charakterystyczny zwaszcza dla myli filozoficznej George'a Berkeleya, wedle ktrego rzeczy istniej tylko o tyle, o ile s postrzegane (zasada esse = percipi). Byty dane nam w dowiadczeniu zewntrznym s jedynie zespoami poszczeglnych jakoci zmysowych, a wszystkie owe jakoci s subiektywne. Berkeley argumentowa to w ten sposb, i np. jeli mwi "ksika istnieje", to nie znaczy to nic poza faktem, e mog jej dotkn, zobaczy itp. Jeli jednak ani ja, ani aden inny umys nie odbiera na jej temat adnych wrae zmysowych, to o ksice tej nie mona powiedzie i "istnieje". Pogld ten jest mocno zwizany z immaterializmem. Mianem idealizmu obiektywnego okrela si kierunki filozoficzne, gdzie idea gosi, e myli i mdro s pierwotne w stosunku do wszelakiego bytu. Przykadem takiego idealizmu jest idealizm stworzony w staroytnej Grecji przez Platona. Platon twierdzi, iz wszystko "pynie" niczym rzeka Heraklita. Gosi, e wiat realny nie jest jedyny. Aby zobrazowa sw myl, posuguje si alegori jaskini. Po swoich obserwacjach otoczenia Platon wykrywa, e podobiestwa zjawisk w przyrodzie wiadcz o ograniczonej liczbie form, ktre s "nad" i "za" tym, co widzimy. Natomiast owa idea stanowi specyfik myli. Do Platona odnosi si rwnie stwierdzenie mioci platonicznej.

Materializm jest pojciem, ktre pozostaje w staej opozycji do idealizmu. Zasadnicza rnica wystpujca pomidzy obydwoma pojciami opiera si na odmiennym stosunku myli do materii. Materialici twierdz, e materia jest pierwotna w stosunku do przey psychicznych, myli, wiadomoci. W konsekwencji takiego zaoenia mona wycign wniosek, e wszelka dziaalno duchowa czowieka jest jedynie wytworem rozwoju przyrody i spoeczestwa. Zdaniem idealistw zaleno jest odwrotna, to duch, wiadomo i idee s pierwotne w stosunku do przyrody. Materialici uwaaj, e nie ma bytowania niezalenego od wiata; w tym pogldzie rwnie uwidacznia si opozycja do koncepcji idealistycznych. Idealizm - przeciwstawny materializmowi kierunek, w/g ktrego duch (idea, myl, wiadomo) jest pierwotny, za materia (byt, substancja, rzecz) wtrna. W ontologii idealizm wyraa si w tezie, e przyczyn wszelkiego bytu jest duch myl (wiadomo), za materia jest bd stworzona (np. w/g filoz. chrze.), bd w ogle nie istnieje. S dwa rodzaje: Obiektywny (metafizyczny) oraz subiektywny (teriopoznawczy). Idealizm obiektywny - kier. w/g ktrego pierwiastek idealny istnieje w wiecie obiektywnie, samoistnie i niezalenie; przedstawiciele: Platon, Hegel i Leibniz. Idealizm subiektywny - kier. w/g ktrego rzeczywisto jest treci wiadomoci (konstrukcj mylow, zespoem wrae) podmiotu (umysu) poznajcego. Przedstawiciele:Hume, Bergson.

3. Na czym polega darwinizm spoeczny? Czym rni si od ewolucjonizmu Darwina? Co czy darwinizm spoeczny z rasizmem i nazizmem? Poddaj analizie i krytyce pogldy darwinizmu spoecznego. Darwinizm spoeczny (socjodarwinizm) pogld w socjologii i myli spoecznej wedle ktrego ycie spoeczne opiera si na walce midzy jednostkami, rasami czy narodami w podobny sposb jak ujmuje to teoria ewolucji Darwina. Pod t nazw czsto rozumie si rnego typu pogldy w socjologii, zwaszcza spotykane u rnych mylicieli w XIX wieku, ktrzy czsto opacznie interpretowali teori ewolucji. Forsowany by przez zwolennikw postpu spoecznego. Wykorzystywany by te dla przedstawiania wasnego narodu jako wyszego na pocztku XX

wieku (np. przez politykw niemieckich jako ideologiczne uzasadnienie dziaa zmierzajcych do unicestwienia narodu ydowskiego).

Darwinizm spoeczny (socjodarwinizm) pogld w socjologii i myli spoecznej wedle ktrego ycie spoeczne opiera si na walce midzy jednostkami, rasami czy narodami w podobny sposb jak ujmuje to teoria ewolucjiDarwina. Pod t nazw czsto rozumie si rnego typu pogldy w socjologii, zwaszcza spotykane u rnych mylicieli w XIX wieku, ktrzy czsto opacznie interpretowali teori ewolucji. Forsowany by przez zwolennikw postpu spoecznego. Wykorzystywany by te dla przedstawiania wasnego narodu jako wyszego na pocztku XX wieku (np. przez politykw niemieckich jako ideologiczne uzasadnienie dziaa zmierzajcych do unicestwienia narodu ydowskiego teoria darwina - wyjania mechanizm zmian oraz powstawania nowych organizmw na przestrzeni lat, no a ten darwinizm spoeczny bazuje na tej teorii przede wszystkim na tym ze zmiany ewolucyjne s wynikiem doboru naturalnego, darwinizm spo. mwi, e prawa s niezmienne, tak wic kto mdry i inteligentny w tej teorii odnosi sukces spoeczny, a kto gupi i leniwy porak :P no ale jak wiadomo tak do koca nie jest, bo nie zawsze tylko od nas zaley sukces, ale te od rodowiska, Polska nie jest idealnym krajem

4. Dlaczego ani idealizm ani materializm nie mog by uznane ze ostatecznie prawdziwe? Gdyby byo inaczej, co staoby si z pogldami zwolennikw stanowiska przeciwnego?
Materializm pogld, wedug ktrego istnieje tylko materia. Jednym z odmiennych pogldw od materializmu jest idealizm ontologiczny. Materializm jest pojciem, ktre pozostaje w staej opozycji do idealizmu. Zasadnicza rnica wystpujca pomidzy obydwoma pojciami opiera si na odmiennym stosunku myli do materii. Materialici twierdz, e materia jest pierwotna w stosunku do przey psychicznych, myli, wiadomoci. W konsekwencji takiego zaoenia mona wycign wniosek, e wszelka dziaalno duchowa czowieka jest jedynie wytworem rozwoju przyrody i spoeczestwa. Zdaniem idealistw zaleno jest odwrotna: to duch, wiadomo i idee s pierwotne w stosunku do przyrody. Materialici uwaaj, e nie ma bytowania niezalenego od wiata; w tym pogldzie rwnie uwidacznia si opozycja do koncepcji idealistycznych. Idealizm - przeciwstawny materializmowi kierunek, wedug ktrego duch (idea, myl, wiadomo) jest pierwotny, za materia (byt, substancja, rzecz) wtrna. W ontologii idealizm wyraa si w tezie, e przyczyn wszelkiego bytu jest duch myl (wiadomo), za materia jest bd stworzona, bd w ogle nie istnieje. Idealizm - pogld, wedle ktrego wiat dostpny ludzkim zmysom nie jest caoci rzeczywistoci. Prcz tego wymiaru poznawczego istniej bowiem byty niematerialne, ktre s wieczne i niezmienne. S one dostpne czowiekowi poprzez poznanie drog rozumowania. czytam to i cay czas chiszczyzna! bo wg materializmu pierwotne s przedmioty itp, a wg idealizmu to myli itp. a nie mog by uznane ostatecznie za prawdziwe, bo wykluczaj istnienie pierwotnie idealizmmaterii, materializm- ducha, no a wiat nie jest nigdy czarno-biay nie wiem nie rozumiem tego za bardzo, moe kto bardziej to czai wg mnie te chodzi wanie o to. Nie mona tylko postrzega wiata przez pryzmat materializmu, gdy wtedy pomijamy sprawy duchowe, i odwrotnie. Teorie te wzajemnie si uzupeniaj i zajmuj si nieco odmiennymi aspektami poznania. Gdyby zrezygnowa cakowicie z jednej z nich nie mona by pozna wiata.

5. Jakie znasz stanowiska filozoficzne w sprawie rozumienia relacji midzy psyche i ciaem? Jak rozwizywano problem ich natury oraz ich powizania? Na czym polega rola psyche w kierowaniu dziaaniami jednostki?

stanowiska:
Dualizm (ac. dualis) - stanowisko w filozofii umysu. Wedug dualistw umys (mind) i ciao (body) s od siebie cakowicie odrbne i niezalene. Kady dualizm w filozofii umysu jest filozoficznym dualizmem antropologicznym. Funkcjonalizm, ktrego twrc jest Hilary Putnam. Stanowisko to zakada, e stany mentalne mog by realizowane przez odpowiednio skomplikowane struktury fizyczne. Wspczenie funkcjonalizm przyjmuje wiele form. Jedn z nich jest silna wersja sztucznej inteligencji (strong artificial ingelligence), wedug ktrej umys jest formalnym programem czy wrcz systemem operacyjnym zainstalowanym w mzgu.
Psyche tchnienie, dusza, psychika, w filozofii pierwiastek ycia, decydujcy o tym, e osoba ludzka, zwierz i rolina s bytami ywymi. W antropologii filozoficznej najczciej przyjmuje si, e dusza rozumna jest, obok materialnegociaa, jednym z dwch konstytutywnych elementw struktury bytu czowieka (dualizm ontologiczny). Wedug Sokratesa to dusza jest waciwym czowiekiem, jego "ja". To ona odrnia go bowiem od wiata zwierzt[3]. Kady czowiek jest wyposaony w indywidualn dusz, ktra jest siedzib cnt. Sokratejskie haso, by "pozna samego siebie" wskazywao, e naley odej od problematyki joskiej filozofii przyrody i zwrci si ku problematyce antropologicznej. Gwnym zagadnieniem mia si sta czowiek i jego dobro. Nowe znaczenie pojcia psyche oznaczao wic take pocztek etyki. Czowiek powinien dba przede wszystkim o cnot i dobro duszy. Dobra materialne s znacznie mniej istotne. Jest oddzielna od ciaa, niezalena. Dusza i ciao, cho zespolone s w czowieku, istniej wzajem niezalenie. Zczenie z ciaem nie jest dla duszy niezbdne. dusza jest niezoona. Jeli czowiek stanowi jedno, to dziki swej duszy, a nie ciau. Dusza jest doskonalsza od ciaa. Dusza (oczywicie tylko rozumna) poznaje idee i upodabnia si do nich; przez to jest rdem prawdy, dobra i wszystkiego, co cenne w czowieku. Z wyszoci duszy nad ciaem wynika, e zczenie ich jest dla duszy niekorzystne. Byaby lepsza i szczliwsza, gdyby bya wolna od ciaa; ciao jest dla niej wizieniem. Dusza w przeciwiestwie do ciaa jest niemiertelna. Istnienie jej nie ma koca, a take nie ma pocztku; jest nie tylko niemiertelna, ale i odwieczna, poniewa za ycie wyklucza mier, wic i dusza wyklucza mier. Dusza posiada wiedz wrodzon, musiaa wic zdoby j przed urodzeniem, istniaa zatem przed urodzeniem. Dusza istniaa pierwotnie bez ciaa, zaciy na niej grzech, dla odkupienia zostaa zczona z ciaem. Pytanie o cielesny wymiar ludzkiej egzystencji jest wpisane w kad filozoficzn refleksj nad czowiekiem, ktry w tym wiecie jawi si zawsze jako ywe ciao. Dziki fenomenowi cielesnoci odkrywamy siebie, ale take innych ludzi, rnych od nas samych. To dziki ludzkiemu ciau moemy orzeka o kim, e znajduje si w takim czy innym miejscu, e jest stary czy mody, e pochodzi z takiej czy innej czci wiata, e ma jak histori. Std fakt powstawania i rozwoju ludzkiego ciaa jest elementem nierozerwalnie zczanym z ludzkim yciem. Nie mona ycia konkretnego czowieka podda refleksji, nie uwzgldniajc jego wymiaru fizycznego. Dlatego te pytanie o cielesno, jako element wspkonstytuujcy czowieka, stanowi istotny skadnik kadej wiedzy o czowieku, tym bardziej w refleksji filozoficznej. Na przestrzeni wiekw historia myli filozoficznej dostarczya bardzo rnych sposobw rozumienia ludzkiej cielesnoci.

Od skrajnie materialistycznych czy spirytualistycznych uj monistycznych po rne teorie dualistyczne czy te teorie identycznoci lub neutralizmu. Jedne fenomen ludzkiego ciaa deprecjonoway, inne absolutyzoway. Jedne skupiay si na pozytywnych funkcjach ludzkiej cielesnoci, inne akcentoway negatywne jej ograniczenia, ktre jak cierpienie, choroba czy mier stawiay trudne pytania o sens ludzkiej egzystencji. Inne wreszcie staray si znale zoty rodek; odcinajc si od deformujcych uj ludzkiej cielesnoci, wskazyway na cielesno jako integralny i istotny czynnik jednoci psychofizycznej czowieka.

6. Jak Demokryt rozumia atom a jak to pojcie rozumia Bohr. Co czy a co rni pogldy obu mylicieli? W jakim zakresie uycie przez Bohra nazwy atom jest suszne?
Wedug Demokryta prawdziwe poznanie wychodzi od zmysw, ale da si osign tylko umysem, ktry odrnia zudne wasnoci zmysowe, od waciwej poza nimi lecej istoty. Ten byt sam w sobie nie jest jednoci w spoczynku, jak u Parmenidesa, ale iloci czsteczek, pozostajc w cigym ruchu. Jest to wielo drobnych niepodzielnych czsteczek zwanych atomami. S to najmniejsze czsteczki jakie istniej w przyrodzie, s niepodzielne. Maj one rny ksztat i wiruj w pustej przestrzeni - w prni. Z ich pocze i rnych kombinacji powstaj poszczeglne ciaa i wiaty, ktrych istnieje nieskoczenie wiele. O poczeniu si pewnych atomw w jedn cao decyduje ich podobiestwo. Najdelikatniejsze, najgadsze atomy tworz dusz, ktra wskutek tego moe przenika cae ciao, niemniej jednak jest materialna i podlega rozkadowi. Atomy duszy rozsiane s w powietrzu i czowiek wciga je wraz z oddechem. Czowiek rozwija si w istot kulturaln stopniowo ze stanu zwierzcego. Model budowy atomu Bohra model atomu wodoru autorstwa Nielsa Bohra. Bohr przyj wprowadzony przez Ernesta Rutherforda model atomu, wedug tego modelu elektron kry wok jdra jako naadowany punkt materialny, przycigany przez jdro siami elektrostatycznymi. Przez analogi do ruchu planet wok Soca model ten nazwano "modelem planetarnym atomu". hm no bohr rozumia atom jako byt zbudowany z elektronow protonow i jdra, a demokryt jako co ju niepodzielnego

7. Na czym polega wolno i jak j pogodzi z determinizmem? Dlaczego wolno nie moe polega na dowolnoci w wyborze celw i sposobw dziaania. Czy swoboda pokrywa si z wolnoci?
Wolno - brak przymusu, sytuacja, w ktrej mona dokonywa wyborw spord wszystkich dostpnych opcji. Wolno moe oznacza brak osobistego zniewolenia (wizienie, niewolnictwo, praca przymusowa, porwanie), brak ogranicze ze strony wadz (wolno sowa, wolno zgromadze) i innych jednostek (szef, bank, szkoa, rodzina), a take zwyczajw spoecznych i warunkw naturalnych. Politycznie pojmowan wolno dzieli si czsto na wolno od i wolno do. Wolno od (wolno negatywna) oznacza brak przymusu (wolno od przeladowa, wolno od strachu, wolno od godu), wolno do (czy te prawo do; wolno pozytywna) natomiast rzeczywist moliwo podejmowania wyborw. Determinizm, w filozofii i nauce - pogld goszcy, e fakt, moment i miejsce zajcia kadego zdarzenia oraz jego przebieg okrelone s jednoznacznie przez zdarzenia, ktre je poprzedziy w czasie i ktre z nimi wspwystpuj. Przeciwiestwo indeterminizmu. Determinizm wyklucza przypadek jako zjawisko obiektywne: poczucie losowoci jest

wycznie stanem subiektywnym wynikajcym z niedoboru informacji. Z drugiej strony, poniewa zwizek przyczynowo - skutkowy dotyczy take zjawisk psychicznych i zachowania czowieka, determinizm neguje istnienie klasycznie rozumianej wolnej woli. O ile rygorystyczny determinizm zupenie odrzuca to pojcie, umiarkowani determinici radykalnie zmieniaj jego sens: przyznaj czowiekowi "woln wol" w decydowaniu o dziaaniach jednoczenie zastrzegajc, e sama "wolna wola" jest zdeterminowana przez przesze stany (majc okrelon przeszo nie mog chcie czego innego). W ten sposb oba nurty zgadzaj si, e dziaanie ludzkie jest determinowane przez przesze stany, a zatem rnica midzy oboma nurtami jest czysto semantyczna. Tak czy inaczej, wolno nigdy nie moe by absolutna. Cakowita nieobecno kontroli nie jest wolnoci, lecz samowol. Pojcie wolnoci daje si doskonale pogodzi z istnieniem restrykcji dotyczcych naszego zachowania. Prawdziwym problemem jest to, jaki rodzaj restrykcji mona usprawiedliwi. Gwn kwesti teoretyczn, ktra si pojawia w pastwach demokratycznych, jest problem wzrostu znaczenia cenzury. W spoeczestwach niedemokratycznych wolno wypowiedzi nie jest tolerowana, a to, co dozwolone, okrelaj autokratyczne wadze. Autorytety dowodz zazwyczaj, e potrafi one, czy te ich powiernicy, jak Koci, stwierdzi, ktre zachowania s niemoralne i szkodliwe dla spoeczestwa lub grup wiekowych, i dlatego te mona takie zachowania wykluczy moc rozporzdzenia tych wadz. Natomiast w spoeczestwach demokratycznych a priori stwierdza si, e adna wolna dyskusja nie powinna by krepowana, aby ludzie rwnie nieskrpowanie mogli sami wybra sposb ycia.

8. Przedstaw model eksperymentalnego sprawdzania wiedzy. Czy potwierdzona w eksperymencie wiedza jest ju wystarczajco prawdziwa? Czy w matematyce mona sprawdza wiedz metod eksperymentu? Uzasadnij swoje stanowisko.
Metoda eksperymentalna - jedna z metod bada naukowych, charakteryzuje si innym ni w obserwacji stosunkiem osoby badanej do zjawiska badanego. Obserwujc nie zmienia si badanego zjawiska. Natomiast eksperyment naukowy polega na czynnej modyfikacji zjawiska stanowicego przedmiot badania, dc do poznania zalenoci przyczynowych pomidzy skadnikami lub warunkami przebiegu badanego zjawiska. Dziki eksperymentom powstaa wiksza cz odkry w fizyce, chemii, biologii i innych dziedzinach naukowych. Metoda ta najlepiej nadaje si do bada nad zjawiskami powtarzajcymi si w warunkach przynajmniej czciowo takich samych. Nadaje si wic take do bada nad zjawiskami spoecznymi zjawiskami politycznymi lub gospodarczymi.

9. Co jest istot rewolucji? Jak odrni rewolucj od buntu? Jak rol w yciu spoecznym peni bunty i rewolucje? Dlaczego do nich dochodzi i kiedy?
Bunt jest to odmowa jednostkowa lub zbiorowa poprzez ktr ludzie przeciwstawiaj si robione im niesprawiedliwoci i autorytetowi (wadzy), ktry im si narzuca, W swym eseju Czowiek zbuntowany Albert Camus odrnia od siebie bun Co to jest?.. Rewolucja (z aciny revolutio odwrcenie, odwrt), w szerokim znaczeniu cakowita, fundamentalna i szybka zmiana w okrelonej dziedzinie ycia spoecznego, intelektualnego czy kulturalnego (np. rewolucja naukowo-techniczna, rewolucja

kulturalna, rewolucja obyczajowa). Rewolucja rni si od przewrotu czy zamachu stanu (buntu), ktre zwykle s bezideow walk o partykularne interesy oraz prowadz jedynie do zmiany rzdzcych elit, pozostawiajc nienaruszona struktur spoeczn. U podstaw rewolucji ley zazwyczaj ideologia, ktra dostrzega niesprawiedliwo istniejcego systemu oraz gbok niech rzdzcych elit do zmian.

10. Co to jest spoeczestwo masowe i jak ono powstao? Jak rol w jego uksztatowaniu odegrao pojawienie si i rozwj nauk przyrodniczych i techniki oraz gospodarki rynkowej?
Spoeczestwo masowe typ wspczesnego spoeczestwa biernych odbiorcw kultury masowej. Powstaje jako skutek oddziaywania negatywnych procesw zwizanych z industrializacj i urbanizacj. Nastpuje dezintegracja tradycyjnych struktur spoecznych wraz z ich wartociami, normami i kontrol spoeczn, upadek religii, zmiana stylu pracy na zmechanizowan i monotonn. Spoeczestwo masowe jest zatomizowane. Okrelenie, ktre niezalenie pojawio si u XX-wiecznych krytykw spoeczestw przemysowych: Ortegi y Gasseta, Mannheima, Jaspersa, H. Arendt; zdaniem Ortegi y Gasseta spoeczestwo masowe mia charakteryzowa: zanik elit i pojawienie si "czowieka masy" (ktrego najlepszym przykadem by specjalista), jednostki, ktra przypisujc sobie prawa nie poczuwa si do obowizkw; Arendt powstanie spoeczestwa masowego wie z eliminacj rnorodnoci, utrat autentycznych wizi i podatnoci na udoskonalone przez nowoczesn technik mechanizmy propagandy; koncepcja spoeczestwa masowego w intencji jego krytykw miaa by diagnoz oglnego kryzysu kultury wspczesnej i przestrog przed niebezpieczestwem totalitarnym (Arendt wrcz twierdzia, e to masy go umoliwiaj). W teoriach spoeczestwa masowego pojcie masy nie byo utosamiane z konkretn klas czy grup spoeczn. Koncepcje spoeczestwa masowego byy szczeglnie popularne w latach 60. i stanowiy konkurencyjn wobec marksizmu krytyczn teori spoeczn.

11. Dlaczego nauki spoeczne (socjologia i ekonomia) pojawiy si dopiero w XIX i XX wieku? Dlaczego nauki te odrzucaj redukowanie zjawisk spoecznych do zjawisk fizycznych czy chemicznych?
Pod koniec XIX wieku nastpoway gwatowne przemiany w onie europejskich spoeczestw preindustrialnych. Doprowadziy do powstania spoeczestwa industrialnego. Obecnie mwi si o pocztkach ery spoeczestw postindustrialnych. Narodziny socjologii wi si z tymi gwatownymi zmianami spoecznymi, std wielu teoretykw uwaa, e gwnym przedmiotem bada socjologii s nowoczesno i spoeczestwo przemysowe. Na pojawienie si socjologii mia wpyw jeszcze jeden czynnik a mianowicie rewolucja francuska - przyspieszya ona rozwj systematycznego, naukowego mylenia o wiecie spoecznym. Socjologia powstaa tak pno, gdy do poowy XIX wieku uwaano, e czowiek tak si zachowuje, bo na stray stoi koci i prawo oraz poniewa brakowao metod badania spoeczestwa.

12. Jak rol w analizie natury wiata i rzeczy odgrywa pojcie materii? Przedstaw sposoby rozumienia materii w cigu historii myli ludzkiej. Co rni pojcie pierwiastkw od pojcia atomw? Dlaczego w XX wieku fizyczne definicje materii zostay zastpione definicj

filozoficzn?
Materia, w filozofii - jedna z podstawowych kategorii, stanowica czsto o podziale filozofii na kierunki, szkoy i nurty. Rozwaania o materialnoci wiata i o materii stanowiy przejcie od mitologii do nauki, od religii do filozofii. Zapocztkowali je greccy myliciele na przeomie VII i VI w. p.n.e., rozwinli: Parmenides i eleaci, usystematyzowa Arystoteles. Pierwsi filozofowie nie uywali jeszcze terminu "materia", zajmowali si ni w znaczeniu zbioru konkretnych cia. Empedokles poszukiwa prostych "pierwiastkw" materii i w ten sposb przygotowa podstaw rozwaa natury chemicznej. Demokryt z Abdery i atomici stworzyli koncepcj atomistycznego ustroju materii, ktra z czasem staa si podstaw rozwoju istotnego kierunku w fizyce. Dla Arystotelesa materi jest to, co istnieje odwiecznie, lecz o sobie nie orzeka, czyli to, co w substancji nie jest form. Twierdzi on, e materia, tak samo jak idee, nie istnieje samodzielnie, jest jedynie abstrakcj - kategori, pojciem, ktrym posuguje si filozofia i nauka. Naprawd wg niego istniej jedynie konkretne zespoy materii i formy. Taki pogld nazwano hilemorfizmem. Przez Filona z Aleksandrii materia bya rozumiana jako czynnik za, takim te pozostaa w rozwaaniach teologicznych. Nowoczesne pojcia pierwiastka chemicznego powstao dopiero w XX wieku i byo zwizane z poznaniem budowy atomu. Pocztkowo wystarczajca wydawaa si definicja, wedug ktrej pierwiastkiem nazywamy zbir takich samych atomw. Jednak w skad jdra atomowego obok dodatnio naadowanych protonw wchodz rwnie obojtne elektryczne neurony. Atomy danego pierwiastka mog rni si liczba neuronw, musz mie jednak tak sam liczb protonw. Dlatego te wspczesna definicja pierwiastka chemicznego brzmi: pierwiastek to zbir atomw o takiej samej liczbie atomowej, czyli jednakowej liczbie protonw w jdrze. Odmiany pierwiastka rnice si liczb neutronw nazywamy izotopami. W rezultacie krytyki metafizyki zaproponowanej przez Immanuela Kanta oraz Da\ida Hume'a w XVIII wieku i podejmowanej w obecnej dobie w najrozmaitszych formach, wielu filozofw zaakceptowao twierdzenie goszce, e rodzaj wiedzy, jakiego poszukuje metafizyka, jest nieosigalny. Rozwinli oni krytyk Hume'a w nowoytn form pozytywizmu (zob. s. 229--232), utrzymujc, e metafizyka jest chorob, ktr naley leczy, a nie dziedzin wiedzy, w ramach ktrej mona prowadzi badania; inni, postpujc w kierunku wytyczonym przez Kanta, twierdzili, i nasza wiedza nie jest w stanie wyj poza kategorie, ktre stosujemy, mylc o naszym dowiadczeniu. Dlatego niektrzy z tych nowoczesnych mylicieli sugerowali (tak jak robi to Kant w Krytyce czystego rozumu), e powinno si porzuci tradycyjne badania i przeksztaci dociekania metafizyczne w analiz kategorialn", studia nad koniecznymi warunkami zawartymi w procesie poznawania przedmiotw. Niektrzy jednak odmwili porzucenia pocigu za metafizyczn prawd, za wiedz na temat rzeczywistej natury" rzeczy. Istniej wci myliciele metafizyczni odrzucajcy krytyk skierowan przeciwko ich przedsiwziciom i proponujcy nieprzerwanie nowe rozwizania dla starych pyta. (Jednym z najbardziej znanych w XX wieku takich filozofw jest Alfred North Whitehead.) Jednak, oglnie rzecz biorc, zainteresowania metafizyczne zanikaj w ramach myli wspczesnej, wykazujc jedynie nieznaczne znaki ycia w obrbie tradycji anglojzycznej.

13. Na czym polegaj pogldy finalizmu. Jak si maj do siebie kauzalizm i finalizm. W jakich warunkach cel moe by racj powstawania rzeczy i zjawisk? Finalizm (teologizm) kierunek filozoficzny przyjmujcy, e wiat urzdzony zosta celowo teza: wiat jest zamierzonym dzieem istoty mylcej i chccej urzeczywistni swoj wol,

skonstruowany w pewnym celu. (Stwrca Bg). Wiele szczegw w przyrodzie powstao dziki istocie inteligentniejszej i potniejszej w jakim konkretnym celu. Kauzalizm przeciwiestwo finalizmu. Kierunek filozoficzny polegajcy na wskazaniu przyczyny wyjanianego zjawiska. Model dobrego wyjaniania, polegajcy na wyprowadzeniu dedukcyjnego twierdzenia zgodnego z pewnymi prawami oglnymi i warunkami wyjciowymi prawa teoretyczne + warunki pocztkowe opisujce przyczyn zjawiska daj pewn konkluzj (skutek). Zasada przyczynowo skutkowa. Najpierw jest przyczyna a potem skutek. Kopn pik (przyczyna) rozjebaem szyb (skutek). Finalizm teologiczne podejcie do sprawy; Kauzalizm naukowe podejcie do sprawy. Jeeli co powstao i odbiega od normy nie da si tego wytumaczy racjonalnie i powstao to co dajc komu lub czemu korzy obiekt ten, czy zjawisko powstao dziki celowoci dziaania istoty yczliwej.

Finalizm - w filozofii historii pogld, e dzieje stale zmierzaj do okrelonego z gry celu, ktry jako realizacja wszystkiego, co w nich zalkowo zawarte, stanowi ich rozwizanie i zakoczenie oraz nadaje im sens. Czsto analogicznie do finalizmu historiozoficznego sdzi si, e ten sam cel maj przed sob take natura i wiat jako cao. Finalizm uksztatowa si przede wszystkim na gruncie chrzecijastwa - najwiksze znaczenie mia tu w. Augustyn, ktry sformuowa filozoficznie now, liniow koncepcj czasu, wywodzc si z dogmatw chrzecijaskich. Stoi ona w opozycji do koncepcji przedchrzecijaskiej czasu cyklicznego, w ktrej nie wystpuje pojcie celu dziejw. Kauzalizm jest to pogld przeciwstawny finalizmowi, wedug ktrego bieg zdarze naley rozumie jako acuch przyczyn, nie za jako denie do jakiego celu. Za dowd celowego urzdzenia wiata uwaaj jednak finalici przede wszystkim ustrj istot organicznych i ich niezwyke przystosowanie do warunkw ycia. Na niezliczonych przykadach pokazuje si, jak niezwykle skomplikowanym, subtelnym i zharmonizowanym aparatem jest kady organizm, pokazuje si dalej, jak niezwykle mdry jest ten aparat, tzn. pokazuje si, e organizm jest dziki swej strukturze przystosowany znakomicie do zmiennych warunkw ycia, dziki czemu moe si utrzyma przy yciu i przekaza to ycie potomstwu, dopki okolicznoci zewntrzne nie stan si dla katastrofalne. Ot zwolennicy finalizmu sdz, i tak kunsztowne i tak bardzo do warunkw zewntrznych przystosowane aparaty nie mogy powsta wskutek przypadku, lecz musz by dzieem Stwrcy, ktry im umylnie nada tak mdr budow, aby mogy y i utrzyma swj gatunek.

14. Co to jest wojna, na czym polega wojna totalna, kiedy wojna jest sprawiedliwa. Jak mona jej zapobiec? Dlaczego wspczesne wojny s tak krwawe? Czym si zajmuje polemologia?
Wojna jest to akt przemocy, przy pomocy ktrego jeden nard dy do narzucenia wasnej woli drugiemu narodowi. Obecna przez ca histori ludzkoci wojna przybraa dzi posta jednoczenie wojny ideologicznej i technologicznej. W obronie jakiej sprawy czy jakich zasad mobilizuje si cae zasoby ludzkie i techniczne narodu. Wobec tego bezgranicznego zagroenia ludzko nie ma innej alternatywy jak mie nadziej na jego opanowanie.

Wojna totalna wojna prowadzona przy penym zaangaowaniu spoeczestwa i penym powiceniu rodkw gospodarczych, zmierzajca do eksterminacji wroga lub uczynienia go niezdolnym do samoobrony. Polemologia- to obszar bada nad wojnami. Studium zajmuje si wyjanianiem przyczyn, rde, uwarunkowa wojen i konfliktw zbrojnych. Gwnym zaoeniem metodologicznym tej dyscypliny naukowej jest gboka wiara w to, i poznanie wojny (konfliktw) wiedzie bezporednio do poznania pokoju. Zalicza si do Bada nad Pokojem (Peace Research), a jej zadaniem jest badanie rytmw wojowniczoci. Badania polemologiczne opieraj si na wielu dziedzinach midzy innymi demografii, ekonomii, socjologii,etnografii czy stosunkach midzynarodowych

15. Co rni pogldy materializm od idealizmu w dziedzinie ontologii? Jaki problem ley za tymi pogldami? Na czym idealici opieraj swoj krytyk pogldw materialistw?

Materializm istniej tylko substancje materialne, czyli tylko ciaa s substancjami substancj duchowe s urojeniem. Kierunek filozoficzny przyjmujcy wiat takim jaki on jest, badaniu tego, co zaszo, tego, co si narodzio i rodzi, poznawaniu rozwoju wiata takim jaki by. Idealizm Kierunek filozoficzny. Polega na uwaaniu, e obecnie zastana rzeczywisto to odstpstwo od ideau (rzeczywisto jest wypaczona czynnikami, ktre nie pozwoliy rozwin si jej idealnie. Zaoenia: Trzeba przywrci stan idealny, po przez eliminacje czynnikw zakcajcych!. Idealizm uwaa rzeczywisto za kompletn fikcj i zudzenia w sensie dosownym widz st mam halucynacj bo tego stou tak naprawd nie ma jest to tylko obraz wytworzony przez mj umys. Natomiast w materializmie jeli widz st to nie jest twr mojej wyobrani bo on rzeczywicie jest przede mn i zoony jest z materii (czyli powiedzmy jest realn czci rzeczywistoci). Idealizm twierdzi, e BYTEM jest idea, a czynnik materialny jest wtrny. Materializm twierdzi, e czynnikiem pierwotnym jest element materialny, za czynnikiem wtrnym idea (narodziny odwiecznego sporu). Idealici opieraj swoj krytyk na tym, e pewne sprawy np. aksjomaty s wyrazem poznania wiata idealnego powstajcego niezalenie od nas, niemona ich dobiera dowolnie, dostpne s poprzez wgld w istot. Std uwaaj i mylenie materialistw jest bdne, ktre mwi o tym i pewne sprawy przyjmowane s umownie, poniewa s pewn odmian powstaych ju definicji.
Idealizm - istnienie bytw polega na tym, e s one postrzegane. (esse =percipi istnie=by postrzeganym - G. Berkley) Materializm - istnienie polega na byciu substancj materialn, fizyczn. Za tymi pogldami ley zagadnienie sposobu istnienia przedmiotw fizycznych. Idealici krytykuj materializm, poniewa nie moemy by pewni istnienia adnych przedmiotw fizycznych. Jedyne dostpne nam informacje to wraenia zmysowe. Nie moemy by pewni, czy pochodz one od czego z zewntrz naszego ciaa, czy np. jestemy specjalnie stymulowani przez zoliwego boga, by myle,e one istniej lub nasz mzg sam wytwarza sobie takie wraenia .

16. Jak si maj do siebie pojcia materii i formy. Jak rol peni w procesie opisu i poznawania
wiata przedmiotowego? Czy mona je realnie od siebie oddzieli? Forma i materia.

Forma jest cech substancji ksztatujcej si i trwajcej. Moe podlega zniszczeniu (jak np. z chwil strzaskania posgu), materia za jest niezniszczalna. Materia to byt rozcigajcy si w przestrzeni i w czasie, chocia pooenie obiektw materialnych nie musi by jednoznacznie okrelone. (atomy, czstki elementarne) Zatem Materia jest to substancja, czstka elementarna, atom, elektron czyli wszystko co z czego si skada si przyroda czy przedmioty na poziomie elementarnym. Natomiast forma to nadanie ksztatu danej materii np. tworzenie z ciekego metalu prta (cieky metal na poziomie elementarnym to materia, a wytworzony z niego ksztat (cao) to forma). Rozrnienie tych dwch poj pozwala nam zrozumie dwa podstawowe sposoby kontaktu ze wiatem. Pierwszy polega na przyswajaniu materii, drugi form. Przy czym przy przyswajaniu form kluczowa rol odgrywa umys za jego pomoc poznajemy wiat przedmiotowy rozrniajc rne formy. Przykad wpierdalanie kaczki. Jak j gotujemy, gryziemy, trawimy to pozbawiamy kaczk formy, a jej materi rozkadamy na czynniki pierwsze. Kaczka trac sw form przestaje istnie, natomiast materia, poddajc si mojej formie zasila mnie. Jak jest w przypadku gdy patrzymy na ta pierdolon kacz biegajc jak pedofil po przedszkolu na podwrku. Materia kaczki zostaj nietknita, natomiast mj umys przyswaja jej form (umysowe odzwierciedlenie formy kaczki).

Mona wysnu std jeden wniosek Materia i forma wzajemnie si uzupeniaj, poniewa istniej razem w zespole bez materii nie ma formy oraz formy bez materii.

Materia, w filozofii - jedna z podstawowych kategorii, stanowica czsto o podziale filozofii na kierunki, szkoy i nurty. Rozwaania o materialnoci wiata i o materii stanowiy przejcie od mitologii do nauki, od religii do filozofii. Zapocztkowali je greccy myliciele na przeomie VII i VI w. p.n.e., rozwinli: Parmenides i eleaci, usystematyzowa Arystoteles. Pierwsi filozofowie nie uywali jeszcze terminu "materia", zajmowali si ni w znaczeniu zbioru konkretnych cia. Empedokles poszukiwa prostych "pierwiastkw" materii i w ten sposb przygotowa podstaw rozwaa natury chemicznej. Demokryt z Abdery i atomici stworzyli koncepcj atomistycznego ustroju materii, ktra z czasem staa si podstaw rozwoju istotnego kierunku w fizyce. Dla Arystotelesa materi jest to, co istnieje odwiecznie, lecz o sobie nie orzeka, czyli to, co w substancji nie jest form. Twierdzi on, e materia, tak samo jak idee, nie istnieje samodzielnie, jest jedynie abstrakcj - kategori, pojciem, ktrym posuguje si filozofia i nauka. Naprawd wg niego istniej jedynie konkretne zespoy materii i formy. Taki pogld nazwano hilemorfizmem. Przez Filona z Aleksandrii materia bya rozumiana jako czynnik za, takim te pozostaa w rozwaaniach teologicznych. Forma, pojcie filozoficzne wprowadzone w filozofii Arystotelesa, ktry uznajc, e materia obejmuje wszystko co nie jest form, lecz zjawiskiem nieokrelonego podoa, "poniewa o sobie nie orzeka", utworzy nowe pojcie "formy". Tre pojcia substancja utosami z form, jak uzyskiwaa w rozwoju. Forma jest cech substancji ksztatujcej si i trwajcej. Moe podlega zniszczeniu (jak np. z chwil strzaskania posgu), materia za jest niezniszczalna. Po Arystotelesie pojciu formy jest nadawane rne znaczenie, np.: 1) u stoikw forma bya pojmowana jako czynny, ale materialny pierwiastek bytu, rdo ruchu i ycia, 2) u Tomasza z Akwinu forma jest pojmowana jako modele konkretnych przedmiotw istniejce przed rzeczami w boskim umyle, 3) w filozofii I. Kanta pojcie formy nabrao szczeglnego znaczenia, jako "aprioryczne formy ogldu" dane umysowi.

17. Podaj klasyczn definicj prawdy i jak j stosowa wobec naszej wiedzy. Jak rol odgrywa prawda w ludzkim dziaaniu. Czym jest prawda absolutna i dlaczego jest nieosigalna? Prawda jest to zgodno naszych sdw o rzeczywistoci z sam rzeczywistoci. Wiedza wspiera
si na pojciu prawdy. Teoria prawdy poszukuje kryteriw zgodnoci, za pomoc ktrych moemy okreli co jest prawd. Sceptycy twierdz i nie wiadomo czy nasze myli s zgodne z kryteriami prawdy tak wic nie moemy o niczym zdoby uzasadnionej wiedzy. Tak wic jak uywa prawdy wobec naszej wiedzy? Aby jakie twierdzenie uzasadni (podstawa naszej wiedzy) to eby do niego doj(czy jest prawdziwe czy nie) to musimy zastosowa jakie wiarygodne kryterium (ale nie musimy wiedzie czy rzeczywicie jest ono wiarygodne, poniewa wiedza o tym jest tylko potrzebna do tego czy dane twierdzenie si uzasadnio). Zajebista zasada: grunt to uzasadni jakie twierdzenie, a co innego wiedzie, e si je uzasadnio. Wiedze da Co to jest kurwa prawda absolutna? Jest to prawda ostateczna, absolutna, noumenalna przeciwstawiona

konwencjonalnej, wzgldnej prawdzie wiata fenomenalnego. Dlaczego jest to nieosigalne? Poniewa nastpuj sprzecznoci. 1. Jeeli stwierdzimy, e nie ma prawdy absolutnej jestemy tego absolutnie pewni std nastpuje sprzeczno a wic pojcie prawdy absolutnej jest stwierdzeniem fayszym 2. Czowiek posiada ograniczon wiedz i jego umys jest ograniczony std nie moe twierzy absolutnie negatywnych stwierdze. Nie ma Boga by to stwierdzi trzeba posiada wiedze absolutn i zna cay wszechwiat od pocztku do koca. 3. Nie mona jednoznacznie okreli co jest prawd absolutn bo kada jednostka ma inne dowiadczenia i inaczej postrzega prawdziwy wiat.
Klasyczna definicja prawdy: Prawda jest to zgodno z rzeczywistoci Klasyczna koncepcja wiedzy: x wie, e A wtw, gdy: 1. zdanie jest prawdziwe ( w sensie klasycznym) wyej, e, odrzucajc zrnicowanie kulturowe, spoeczno dana ryzykuje zamknicie si w sobie i zuboenie. Historia, co wicej, ukazuje wiele przykadw na to jak etnocentryzm otwiera drog do wydania na mier czy zniewolenia innego. Od podboju Ameryki przez Hiszpanw a po kolonializm wszelkiej maci europejska pewno siebie co do posiadania prawdy i wcielania w peni wartoci ludzkich obfitowaa niezliczonymi zbrodniami i masakrami. Waciwa postawa polega wic nie na tym, by pozostawi woln drog spontanicznemu etnocentryzmowi, ktry w nas yje, ale odwrotnie, na wyrwaniu si z niego i wyrwaniu si z naszych przesdw. Takie zadania stawia przed sob nowoczesna etnologia. Uczc nas poznawania i rozumienia odmiennych kultur, prowadzi nas do odkrycia arbitralnoci czci uznawanych przez nas wartoci i do odkrycia ewentualnej zasadnoci wartoci regulujcych ycie ludzi na innych kontynentach.

18. Wyjanij istot etnocentryzmu. Na czym polegaj zalety, racje pozytywne i ograniczenia tej postawy. Etnocentryzm stawianie wasnego narodu lub grupy etnicznej w centrum zainteresowania i wywyszanie go ponad inne. Dziaania takie mog doprowadzi

do nacjonalizmu czy izolacjonizmu. Pogld ten manifestuje si w dziaalnoci jednostek czy organizacji, ktre koncentruj si wok wasnego narodu i zwracaniem uwagi na interesy jedynie wasnej grupy etnicznej. Etnocentryzm jest to afirmacyjny stosunek do wasnej kultury, jednoczenie deprecjonujcy inne. Wyrazem etnocentryzmu jest nauczanie szkolne nastawione wycznie na problematyk wasnego pastwa, nierzadko wasnego narodu, z pominiciem innych narodw czy te prowadzenie polityki midzynarodowej zgodnie tylko z wasnymi interesami narodowymi. Z drugiej strony zdrowy etnocentryzm wynika z powinnoci wobec wasnego narodu i pastwa, moe by rozumiany jako postawa patriotyczna.
Etnocentryzmem nazywamy postaw, ktra polega na wynoszeniu wartoci spoeczestwa, do ktrego naleymy, ponad inne i uwaaniu ich za powszechnie obowizujce dla caego rodzaju ludzkiego. Etnocentryzm jest wic odrzuceniem rnic kulturowych i naiwn wiar w wyszo wasnej kultury. Postawa taka jest oczywicie godna potpienia. Jest ona synonimem zuboenia i ograniczonoci. Naprawd moemy siebie pozna tylko poprzez porwnanie z innymi. Zasada ta obowizuje nie tylko wobec jednostek, ale rwnie wobec zbiorowoci. Oto w zwierciadle, ktre dziery inny, spoeczestwo odkrywa rysy skadajce si na jego wasny wizerunek przedtem dla niego niewidoczny. Poznanie siebie samego jest wic nagrod za poznanie innego. Choby etnocentryzm by najbardziej spontaniczn z postaw, to nie oznacza jeszcze, eby by najbardziej uzasadnion. Wrcz przeciwnie. Podkrelono to ju

19. Jaka jest rnica midzy filozofi rozumian potocznie a filozofi uprawian przez filozofw?Jakie warunki musz by spenione by nauczyciel filozofii sta si filozofem?
Filozofia (umiowanie mdroci) rozwaania na temat podstawowych problemw takich jak np. istnienie, umys, poznanie, wartoci, jzyk. Filozofowie gwnie zajmuj si oglnymi, podstawowymi zagadnieniami dotyczcymi natury wiata i czowieka. Filozofowie rozwaaj kwestie natury istnienia, rozumienia bytu i rzeczywistoci (ontologia, metafizyka, teoria bytu), poznawalnoci rzeczywistoci i prawdy (epistemologia czyli teoria poznania), moralnoci, powinnoci i koncepcji wartoci (etyka oraz aksjologia czyli teoria wartoci), take zagadnienia dotyczce czowieka antropologia filozoficzna, a take kwestie spoeczne, prawne, kulturowe, teologiczne i inne. Filozofia rozumiana potocznie jest to zarwno wiatopogld, jak i przedstawienie modelu ycia, patrzenie konkretnej grupy spoecznej. Stanowi ona system pogldw na wiat, spoeczne mylenie. Daje, pewne uporzdkowane, logicznie uzasadnione twierdzenia majce charakter praw. Staje si wyrazem rozwoju historycznego, dziaa pewnych grup spoecznych.

20. Co rni gnozeologi i ontologi? W jakim stopniu i w jakim zakresie obie teorie si dopeniaj? Rozwa je w kontekcie procesw poznawania wiata i praktycznego wykorzystywania wiedzy.
Gnoseologia - inaczej teoria poznania, epistemologia - to nauka o poznaniu, o tym jak poznajemy wiat itd. Porusza zagadnienia granic poznania, sposobw poznania itp. Ontologia to inaczej nauka o bycie; czyli nie o tym, w jaki sposb wiat poznajemy, ale w jaki sposb wiat i inne przedmioty faktycznie istniej (tutaj spr midzy idealizmem i realizmem).

21. Czym jest przypadek i jak wyjaniaj jego natur i rda zwolennicy determinizmu? Czy determinizm umoliwia pociganie do odpowiedzialnoci czowieka za jego czyny?
Wedug deterministycznego pogldu nie istnieje co takiego jak przypadek, wszystko ma swoj przyczyn (najczciej pojmowan mechanicystycznie). Czowiek nie ma wolnej woli, poniewa ona rwnie zdeterminowana jest przez prawa przyrody.

22. Konieczno a przypadek jakie zdarzenia nazwiemy koniecznymi a jakie przypadkowymi. Jak naley rozumie konieczno i przypadek, by dane zdarzenie mona byo zasadnie uwaa rwnoczenie za konieczne i przypadkowe.
Konieczno a przypadek jakie zdarzenia nazwiemy koniecznymi a jakie przypadkowymi. Jak naley rozumie konieczno i przypadek, by dane zdarzenie mona byo zasadnie uwaa rwnoczenie za konieczne i przypadkowe. Przypadek, przypadkowo, w rozumieniu filozofii przypadek jest to zdarzenie lub zjawisko, ktre zachodzi wskutek dziaania przyczyn ubocznych (nieistotnych). Kategoria filozoficzna przeciwstawiana pojciu koniecznoci. Pojcie przypadku zostao wprowadzone do filozofii przez Demokryta, ktry w swojej atomistycznej kosmologii wykluczy zarwno wszelki przypadek, jak i wszelk ingerencj przyczyn. W przeciwiestwie do niego Epikur uzna przypadek za jedn z form ruchu, znoszc absolutn konieczno w przyrodzie.

23. Co jest istot totalitaryzmu. Jego cechy i ograniczenia. Co czyo a co rnio totalitaryzm niemiecki, hiszpaski, woski, rosyjski. Czy nazizm, rasizm i komunizm to take totalitaryzm? Pojcie totalitaryzmu - jest systemem sprawowania rzdw polegajcy na kontrolowaniu przez arbitraln wadz wszystkich przejaww ycia spoecznego. Pastwo totalitarne charakteryzuje si m.in. takimi cechami: autokratyzm, powszechna indoktrynacja za pomoc centralnie kierowanej propagandy, cakowite podporzdkowanie spoeczestwa przez wprowadzenie systemu kontroli policyjnej opartego na terrorze, uniformizacja (ujednolicenie) form ycia spoeczestwa, wprowadzenie monopolu oficjalnej ideologii, zmonopolizowanie wadzy pastw, ktra jest skupiona w rkach jednej partii (np. partii komunistycznej) lub masowego ruchu politycznego (np. faszystowskiego), centralne sterowanie gospodark. Pastwo totalitarne odrzuca idee demokracji i wszelkie przejawy pluralizmu, a interes pastwa i jego cele dominuj nad interesem jednostki i jej yciem osobistym. W stosunkach midzynarodowych dy do staego rozszerzania stref swoich wpyww. Za totalitaryzm uwaa si model ustrojowy hitlerowskich Niemiec (faszyzm), Zwizku Radzieckiego, zwaszcza w czasach stalinowskich (stalinizm), a take pastw Europy Wschodniej (do 1956). Pojcie totalitaryzm wprowadzi Benito Mussolini.

Porwnanie totalitaryzmu niemieckiego, sowieckiego, woskiego i hiszpaskiego gwnie na przykadzie Niemiec I Zwizku Radzieckiego: Kady kraj mia swoj ideologi i dyktatur. W obu krajach wystpowao zjawisko kultu jednostki, czyli okrywan czci niemal, e bosk dyktatora kraju, w przypadku Niemiec by nim Hitler, a w przypadku Rosji Stalin. Obaj wodzowie wprowadzili mono partyjno w kraju. Tylko jedna partia bya legalna w danym kraju, w Niemczech bya ni NSDAP, a w Rosji partia bolszewicka. System ten w obu pastwach objawia si krwawym likwidowaniem opozycjonistw i zamykaniu ludzi w obozach przymusowej pracy (Niemcy- obozy koncentracyjne, Rosja agry). W Rosji dyktatura Stalina opieraa si na dwch filarach na NKWD-rodzaj policjioraz na partii bolszewickiej. Natomiast takim odpowiednikiem policji w Niemczech byo SA, SS i pniejsze Gestapo. W obu krajach rozwija si szpiegostwo , gdy byo bardzo opacalne. Szpieg zostawa hojnie nagradzany i wid dostatnie ycie. W pastwach panowaa cenzura, ludziom na si wpajano co jest dla nich dobre, niekiedy wierzyli, czasami po prostu bali si sprzeciwi. Faszyzm, nazizm i komunizm to ideologie majce swoje podwaliny w totalitarymie, ktrymi kieroway si poszczeglne partie sprawujce wadz we Woszech, III Rzeszy i Zwizku Radzieckim.
Totalitaryzm (aciski totalis - cay, cakowity), forma sprawowania rzdw, a zarazem uzasadniajca j teoria, ktra polega na cakowitym podporzdkowaniu, jednostki i wszelkich przejaww ycia spoecznego wadzy pastwowej, wskutek czego czowiek staje si jedynie funkcj pastwa lub spoeczestwa. Totalitaryzm to cakowite zaprzeczenie indywidualistycznego - liberalizmu, goszcego absolutn suwerenno jednostki wobec spoeczestwa. Cech ustroju o charakterze totalitarnym jest wykluczajcy wszelk demokracj bezwzgldny autorytet wadzy pastwowej, a realizowane przez t wadz cele staj si celami wszystkich legalnie dziaajcych organizmw spoecznych. Std te niemoliwe jest istnienie jakichkolwiek niezalenych od wadzy struktur porednich (organizacji spoecznych, partii politycznych, ale rwnie owiaty, zakadw pracy, kociow, rodziny). Wadza w takim ustroju sprawowana jest poza wszelk kontrol prawn, a odgrnie narzucony przymus w stosunkach pastwo-obywatel amie szereg podstawowych praw czowieka. Rwnie w stosunkach midzynarodowych pastwo totalitarne dy do staego rozszerzania stref swoich wpyww. W systemach totalitarnych ycie ludzi podporzdkowane jest wszechobecnej kontroli ze strony wadzy. Wyznacza ona standardy i normy zachowania, okrela status socjalny obywateli, ustala kierunki, obszary i granice aktywnoci publicznej oraz ksztatuje wzorce ycia osobistego. Stosowane s: terror i ludobjstwo, na przykad w obozach koncentracyjnych w hitlerowskich Niemczech lub agrach w stalinowskim ZSRR. Obywatele s silnie uzalenieni od wadzy. W skrajnych przypadkach wadza wpywa nawet na przyrost naturalny jak w Chinach. Wadza wpywa na wiadomo spoeczn, posugujc si propagand i indoktrynacj. S one zgodne z ideologi panujc w danym pastwie - na przykad komunizmem. Tej ideologii s podporzdkowywane programy szkolne i proces nauczania na wszystkich etapach, w tym nawet na poziomie przedszkolnym we wspczesnej Korei Pnocnej. Obowizuje pastwowa cenzura w uzalenionych od wadzy rodkach masowego przekazu, a take we wszystkich dziedzinach kultury na przykad w filmie, teatrze czy literaturze.

24. Co jest istot filozofii i filozofowania i dlaczego nie jest nim kady rodzaj rozwaa? Na czym polega krytycyzm w filozofii?

Terminu filozofia uywa si w rnych znaczeniach. Trudno o definicj tego terminu, gdy zakres rozwaa filozoficznych i ich metoda ulegay zmianom w historii, a rozumienie filozofii jest uzalenione od wielu czynnikw, w tym od przyjtej tradycji filozoficznej. Filozofowie gwnie zajmuj si oglnymi, podstawowymi zagadnieniami dotyczcymi natury wiata i czowieka. Filozofowie rozwaaj kwestie natury istnienia, rozumienia bytu i rzeczywistoci (ontologia, metafizyka, teoria bytu), poznawalnoci rzeczywistoci i prawdy (epistemologia czyli teoria poznania), moralnoci, powinnoci i koncepcji wartoci (etyka oraz aksjologia czyli teoria wartoci), take zagadnienia dotyczce czowieka antropologia filozoficzna, a take kwestie spoeczne, prawne, kulturowe, teologiczne i inne.

25. Jak rol w nauce odgrywa determinizm? Jaki zwizek zachodzi midzy kauzalizmem i determinizmem? Jak na gruncie kauzalizmu i determinizmu moliwa jest odpowiedzialno czowieka za swoje czyny?
Kauzalizm, w filozofii pogld, zgodnie z ktrym wszystkie zjawiska i zdarzenia mona wyjani przez podanie ich przyczynowych zwizkw i wspzalenoci. Determinizm - wszystkie zdarzenia maj swoj przyczyn natury fizycznej.

26. Co rni weryfikowanie od falsyfikowania twierdze naukowych? Jak rol w procesie weryfikowania i falsyfikowania odgrywa praktyka? Co rni praktyk indywidualn od spoecznej i jak si ze sob cz? weryfikacja - sprawdzenie, skontrolowanie z prawd oraz sprawdzenie czy dana cz nadaje si do uytkowania. Poprzez stosowanie weryfikacji powinno si zapobiega zomowaniu. weryfikacja czyli potwierdzenie cakowite (przykad: " Jakub Olejniczak jest mega fajny." - cakowite potwierdzenie tego zdania jest moliwe, o zdaniu tym powiemy, e jest weryfikowalne, a procedur potwierdzenia go - wskazujc na Jakuba Olejniczaka - nazwiemy weryfikacj) falsyfikacja, czyli wykazanie faszywoci (przykad: "Wszystkie orbity planet s okrgami" - o zdaniu tym powiemy, e jest falsyfikowalne i zostao sfalsyfikowane, wskazujc na orbity planet naszego ukadu sonecznego). Nieudan prb falsyfikacji jakiego twierdzenia nazywa si niekiedy (za Popperem) koroboracj. Teoria czy hipoteza zostaa skoroborowana w chwili gdy nie udao si wykaza jej faszywoci. O takiej teorii lub hipotezie Popper mwi, e "okazaa hart" ze wzgldu na negatywny wynik eksperymentu falsyfikujcego. W stosunku do nastpujcego twierdzenia: "Wszystkie orbity planet s elipsami", powiedzie moemy, e zostao skoroborowane poniewa (mimo poszukiwa prb falsyfikacji) nie jest znana orbita planety, ktra nie jest elips.

Praktyka spoeczna jest procesem nieprzerwanie trwajcego przeksztacania si subiektywnych spoecznych struktur humanistycznych w struktury obiektywne, natomiast proces przeksztacania subiektywnych indywidualnych struktur w struktury obiektywne nazywany jest praktyk indywidualn (Paubicka, 1977, s. 16).
Weryfikacja - potwierdzanie hipotezy licznymi dowodami. Falsyfikacja - obalenie hipotezy jednym dowiadczeniem (dowodem). (Popper) Falsyfikacja jest moliwa, natomiast cakowita weryfikacja nie. Falsyfikacja bardziej popycha nauk do przodu, szybciej; poniewa polega na stawianiu wielu hipotez, ktre nastpnie mog by obalane. Hipotezy, ktre ostoj si najduej s prawdopodobnie prawdziwe; cho takiej pewnoci nigdy nie ma, bo nie jest moliwa weryfikacja.

27. Na czym polega przewrt kopernikaski w nauce? Jakie zasady poznawania wiata przedstawi Kartezjusz? Zaoenia nauk wedug Francisa Bacona i ich znaczenie dla nauki. Przewrt kopernikaski zmiana wiatopogldowa, obyczajowa a take niosca za sob skutki polityczne, religijne czy filozoficzne, zwizana z ogoszeniem przez Kopernika dziea "O obrotach sfer niebieskich". Dzieo podwayo panujcy w redniowiecznej nauce pogld o nieruchomoci Ziemi, wprowadzajc nowy, heliocentryczny model kosmologiczny: model ukadu sonecznego, w ktrym Ziemia kry wok Soca. Porednim rezultatem ogoszenia takiej tezy byo przyjcie w nauce i filozofii zasady kopernikaskiej, wedle ktrej sytuacja Ziemi we wszechwiecie nie jest w aden sposb wyrniona. Zasada ta miaa daleko idce konsekwencje poznawcze w procesie asymilacji przez nauk nowoytn, ktrej powstanie wie si wanie z opisywanym przeomem, doprowadziy do znaczcych zmian w sposobie mylenia o wiecie, jego relacjach do czowieka i religii. Bacon zamierza dokona reformy nauki, aby waciwa metoda zapobiega panowaniu zudze. Miaa to by nauka suca realizacji praktycznych celw. "Tyle mamy wadzy, ile wiedzy" - mawia. Nauka taka winna owocowa nowymi wynalazkami. Temu celowi najlepiej suyo przyrodoznawstwo (u Bacona filozofia przyrody), w ktrej wyrni cz operatywn, odpowiadajc dzisiejszym naukom technicznym. Najlepszym natomiast narzdziem dla uzyskiwania prawdziwej wiedzy jest eksperyment. Dla metody eksperymentalnej za czasw Bacona brakowao waciwej teorii uoglniania danych dowiadczalnych, czyli indukcji. Bacon zamierza stworzy tak metod, ktra pozwoli odkry stae waciwoci rzeczy. Powici temu Novum Organum (1620), majcej w zaoeniu by tomem wielkiej pracy reformujcej caoksztat nauki Instauratio Magna (nie dokoczonej). W dziele tym zawar metod zwan indukcj eliminacyjn (zmierzajc do odkrycia niezmiennych cech rzeczy) pierwsza rubryka miaa tytu: tablica obecnoci cech, kolejna: tablica nieobecnoci, trzecia: tablica stopni. 28. Przedstaw sposoby rozumienia narodu: niemiecki i francuski. Ktry z tych sposobw dominuje Polsce? Na czym polegaj ograniczenia i zalety kadego z nich. Ktry byby lepszy dla Polski?
Nard, wyksztacona w procesie historycznym trwaa wsplnota ludzi, ktra powstaa w wyniku wspycia jednostek, rodzin i grup w okrelonych warunkach przyrodniczo-

biologicznych oraz wytworzya rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie: 1) potrzeby, emocje i wyobraenia; 2) ich artykulacj jzyk; 3) rodki i sposoby ich zaspokajania, nadajc im swoisty dla wasnego poznania sens kulturowy. Wsplnota potrafi chroni sw integralno tak przed zagroeniami zewntrznymi, jak i wewntrznymi, a tym samym dy do utworzenia pastwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji za utraty pastwowoci potrafi pielgnowa i rozwija wizi (obyczaje, jzyk, kultur itp.) i zmierza bd to do odzyskania niepodlegoci, bd te do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeli zostaa zmuszona do emigracji poza tereny, na ktrych jako nard si uksztatowaa. Jednym z istotnych wyrnikw narodu, jest kwestia istnienia wiadomoci narodowej, czyli kwestia postrzegania wasnej zbiorowoci jako narodu. Przykadowo grupy etniczne speniajce obiektywne warunki zaistnienia narodu: wsplna kultura, jzyk, religia, historia czy pochodzenie etniczne, ktrych czonkowie nie postrzegaj siebie jako nard, nie s uznawane za narody, np. tubylcze plemiona afrykaskie. Amerykanie maj rne pochodzenie etniczne, ale czy ich historia i styl ycia. Chiczycy posuguj si rnymi jzykami, ale czy ich to samo pismo. Przyjmuje si, e narody europejskie tworzone byy na bazie istniejcych pastw lub w odniesieniu do pastw, ktre istniay w przeszoci. Natomiast w przypadku narodw azjatyckich przyjmuje si, e na ich wyodrbnianie si miay wpyw przede wszystkim odrbno religijna i kulturowa

29. Czym si zajmuje filozofia i dlaczego pojawia si w staroytnej Grecji? Jak rol w rozwoju mylenia wsplnoty odgrywa jednostka? Dlaczego nie mona pozwoli, by dowolne pomysy jednostek stay si norm dziaania wsplnoty? Filozofia pochodzi z greckiego phileo miuj oraz sophia mdro; oznacza zatem umiowanie mdroci. Jest rodzajem refleksji uprawianej przez czowieka nad: - sensem ludzkiego ycia indywidualnego w wymiarze psychicznym i materialnym; - sposobami dziaania i mylenia o dziaaniach indywidualnych i kolektywnych; - metodami uprawiania nauki i jej wynikami. Nie jest ona dowolnym zespoem refleksji ludzkiej, ale krytycznym sposobem analizowania i rozwijania wiedzy prowadzonym na wasn odpowiedzialno przez jednostk. Pojawia si w staroytnej Grecji co nie jest dzieem przypadku. Jedn z przyczyn jej powstania jest kolonizowanie otaczajcego wiata, co spowodowao kontakt z obcymi kulturami, zetknicie si z inn wizj wiata a w rezultacie do bardziej obiektywnego pojcia wiata. Narodziny interpretacji wiata niezalenego od bogw byo zwizane z charakterem greckich polis. Obywatele polis musieli nauczy si rozumie ycie spoeczne, brali udzia w dziaalnoci politycznej i byli przyzwyczajeni do dyskutowania o rnych sprawach, do waenia rnych argumentw za takim lub innym rozwizaniem. Jednostka ma wkad w rozwoju mylenia kolektywu. Mylenie jednostki jest jednak zawsze myleniem subiektywnym i wanie dlatego nie mona pozwoli by stay si norm dziaania jednostek. Mylenie jednostki skonfrontowane z rzeczywistoci w przypadku kiedy mylenie jednostki ma charakter destrukcyjny moe przyczyni si do wydarze tragicznych w skutkach, jak np. wojen. Tworzenie norm we wsplnocie ma racj bytu jedynie, jeeli uwzgldnia wszystkich ludzi i kiedy ma na celu dobro ogu.
Terminu filozofia uywa si w rnych znaczeniach. Trudno o definicj tego terminu, gdy zakres rozwaa filozoficznych i ich metoda ulegay zmianom w historii, a rozumienie filozofii jest uzalenione od wielu czynnikw, w tym od przyjtej tradycji filozoficznej.

Filozofowie gwnie zajmuj si oglnymi, podstawowymi zagadnieniami dotyczcymi natury wiata i czowieka. Filozofowie rozwaaj kwestie natury istnienia, rozumienia bytu i rzeczywistoci (ontologia, metafizyka, teoria bytu), poznawalnoci rzeczywistoci i prawdy (epistemologia czyli teoria poznania), moralnoci, powinnoci i koncepcji wartoci (etyka oraz aksjologia czyli teoria wartoci), take zagadnienia dotyczce czowieka antropologia filozoficzna, a take kwestie spoeczne, prawne, kulturowe, teologiczne i inne.

30. Co rni filozofi od wspczesnej nauki? Kiedy powstay nauki przyrodnicze? Jakie przyczyny spowodoway, e nauki te zdominoway wspczesny sposb mylenia w wiecie euro-amerykaskim? Jak wpyny na wiat wspczesny? Filozofia stawia takie pytania, ktrych niepostawienie byo warunkiem sukcesu metody naukowej. Filozofia i nauki realne zakadaj wstpn wiedz o caoci, potoczny przednaukowy pogld na wiat , potoczne dowiadczenie wiata. Filozofia wychodzi wprawdzie od dowiadczenia, ale nie zatrzymuje si na nim. Pyta ona o ostateczne warunki i rda dowiadczenia. Wychodzi od dowiadczenia i pyta co ley u podstaw dowiadczenia . Ot te warunki i rda dowiadczenia nie s czym empirycznym, nie s jednymi z rzeczy danych w dowiadczeniu, filozofii wic chodzi o nieempiryczne warunki i rda tego, co empiryczne, poniewa elementw empirycznych nie da si do koca wyjani przez inne elementy empiryczne. Inn rnic jest to ,e filozofia pyta o cao, nie dokonuje redukcji tematycznej. Filozofia te nie zakada adnej metody. Filozof sam szuka swej metody. Nauki realne nie podejmujc pytania o cao dowiadczenia nie znaj rwnie penego zasigu swych wypowiedzi. Dyscypliny, umoliwiajce postp technologiczny i ekonomiczny, nie znaj skutkw rozwijanych przez siebie technologii i struktur w kontekcie caoci ( takiej jak np. zagroenie rodowiska naturalnego, zmiany struktury spoecznej itp.) Nauki przyrodnicze powstay w XVII w. Ju w XV wieku nastpia zmiana sposobu mylenia. Zaczto analizowa i abstrahowa. W wiekach XV i XVI powstay prawa mechaniki. One day podbudow do powstania szeroko pojtych nauk przyrodniczych, takich jak: chemia, biologia, fizyka. Rozwj nauk przyrodniczych da pocztek tworzeniu si spoeczestwa przemysowego i masowego. Nauki przyrodnicze zdominoway sposb mylenia w wiecie euro-amerykaskim poniewa one s w stanie zapewni najpeniejszy ogld wiata, oparty na dowodach i sprawdzalnych prawach. Na wiat wspczesny wpyny w ten sposb, e zapewniaj one cigy rozwj, w niektrych przypadkach take postp. Dziki dominacji nauk przyrodniczych pojawia si coraz wicej odpowiedzi na nurtujce ludzi pytania.

W staroytnoci nie byo podziau midzy filozofi a nauk i mona miao powiedzie, e wszelka wiedza bya uznawana za filozofi. Arystoteles nie widzia istotnej rnicy midzy rozwaaniami na temat pastwa a botanik. By moe koo II wieku p.n.e. z filozofii wyodrbniy si prawo i medycyna, a na pewno stao si to w redniowieczu. Wtedy jednak te nie byo silnego rozrnienia, cho czasem mwiono o filozofii jako wiedzy niepochodzcej z objawienia wyszego stopnia i nauce jako wiedzy niepochodzcej z objawienia niszego stopnia. Jeszcze Kopernik oddawa swoje dzieo pod osd filozofw, a intencje jego pracy byy filozoficzne (por. filozofia polska). Dopiero pniej, po opracowaniu metody naukowej, coraz ostrzej zarysowywa si podzia. Do dzisiaj istniej rne koncepcje stosunku filozofii do nauki, ktre mona rozmieci na

skali gdzie jednym kocem bdzie teza, e filozofii w ogle nie ma (neopozytywizm) a drugim klasyfikacje, ktre do filozofii zaliczaj ca nauk (neotomizm). Mwi si, e nauka ma duy wpyw na tendencje w filozofii. Platon tworzy pod wraeniem geometrii, Arystotelesa zapadniay astronomia i biologia a Leibniza matematyka. Paradoksalnie najduej trwaj jednak te koncepcje filozoficzne, ktre nie bazuj na rozwizaniach naukowych, a jak pokazuje XX-wieczna filozofia nauki, koncepcja nauki jako dziedziny jasnych i ostatecznych rozwiza, co do ktrych istnieje powszechna zgoda badaczy, jest te modelem dalekim od realnej praktyki naukowej. Z drugiej strony mona zauway, e gdy filozofia opanuje jaki obszar do punktu, w ktrym zaczyna spenia standardy nauki, obszar ten wydziela si z niej i staje si autonomiczn dziedzin naukow. Tak si stao na przykad z psychologi i socjologi, wyodrbnionymi z filozofii na przeomie wieku XIX i XX.

31. Przedstaw rda i formy rasizmu oraz podstawy ich krytyki. Dlaczego rnice rasowe nie s wystarczajcym kryterium do oceny wartoci czowieka? rda rasizmu: - przekazywania ich w procesie socjalizacji wraz z innymi wartociami i normami np. przekazywane w wieku modzieczym od rodzicw czy autorytetw; - przebywanie w rodowisku rasistowskim przejmowanie pogldw innych, konformizm; - predyspozycje osobowoci, ktra skonna jest przyjmowa pogldy rasistowskie zwizane jest to z tak zwan osobowoci autorytarn cechujc si szacunkiem do siy i wadzy oraz uznajce stosowanie przemocy bd kar fizycznych. Ludzie tacy czsto popadaj w koo uprzedze i stereotypw. W przypadku kiedy w walce o wadz lub o stanowisko wkraczaj uprzedzenia mamy do czynienia z rasizmem; - koncepcja koza ofiarnego, gdzie strona przegrana szuka koza ofiarnego na ktrego moe przenie swoj frustracj. Jest czsto stosowana przez wadz, ktra maskuje swoje niepowodzenia zrzucajc win na innych. Znajdujc sobie sprzymierzecw wrd ludzi, ktrymi atwo manipulowa. Formy rasizmu: - stereotyp i uprzedzenie uoglniony sposb postrzegania rzeczywistoci, oparty na przypisywaniu wszystkim czonkom danej grupy tych samych cech, bez uwzgldnienia rnic. Nie wi si z nimi adne powane niebezpieczestwa, gdy rzadk s one emocjonalnie nacechowane negatywnie. Jest jednak wstpem do przesdw ktre maj ju zabarwienie silnie negatywne emocjonalnie. Emocje s rdem wszelkiego rodzaju zachowa zwizanych z niechci i nierwnoci rasow. - dyskryminacja ze wzgldu na ras jest szczeglnie widoczna w krajach Europy rodkowo-Wschodniej, gdzie powstay nowe systemy polityczne i ma miejsce prawdziwy renesans etnicznoci. Dotd uciskane i tamszone mniejszoci narodowe i etniczne zaczynaj domaga si swoich praw i daj uczestnictwa w yciu spoecznym i politycznym. - separacja ludnoci nalecej do innej rasy polega nie tylko na przestrzennej izolacji ludzi ale take o separacji psychologicznej polegajca na zwikszaniu dystansu mentalnego wobec innej rasy. Powoduje to w skrajnych przypadkach tworzenie gett bd powstanie tzw. dzielnic biedy; -Powan form rasizmu jest izolacja jak i wysiedlenie. Zakada wyznaczenie sztywnych granic i pen izolacj psychologiczn; - Najgroniejsz form jest unicestwienie pewnej rasy ludzkiej ma to miejsce kiedy ma maj miejsce najsilniejsze negatywne emocje poczone z nienawici,

brakiem tolerancji i akceptacji wzgldem innoci. Grupa chcca wyniszczy dan ras nie uznaje jej czowieczestwa. Podstawy krytyki rasizmuNiezalenie od postaci, ktr rasizm przybiera, jest on dzi poza nielicznymi przypadkami nalecymi do psychiatrii teori nieoficjaln. W istocie po rasistowskim i antysemickim szalestwie nazistowskich Niemiec rasizm ukaza wiatu swoje prawdziwe, straszliwe oblicze obozw koncentracyjnych i masowej eksterminacji. Std dzi nikt ju nie moe otwarcie deklarowa swego rasizmu, nie bdc przez to dyskredytowanym. W niektrych krajach kto taki staje si przedmiotem cigania sdowego. Rasizm znajduje si poza prawem. Rnice rasowe nie s wystarczajcym kryterium do oceny wartoci czowieka- Biologia dowioda, e pojcie rasy, a jeszcze bardziej koncepcja nierwnoci midzy rasami bya cakowicie pozbawiona podstaw naukowych i wywodzia si nie z teorii, ale z jej braku. Warto czowieka to nie jedynie cechy zewntrzne i jego fizjologia czy anatomia ale gwnie cechy umysu i pozyskiwanie wiedzy i jej wykorzystanie.
Rasizm, pseudonaukowa doktryna goszca, e ludzie dziel si na rasy nie tylko ze wzgldu na cechy somatyczne (budowa ciaa, kolor skry, ksztat czaszki), ale i psychiczne. Z tej nierwnoci w rozwoju psychicznym wynika wartociowanie ras, podzia na "wysze" i "nisze". Mieszanie ras prowadzi do degeneracji ras wyszych i caej ludzkoci, upadku cywilizacji i kultur. Wedug tego przekonania konieczna jest troska o czysto rasow i stosowanie segregacji rasowej. Argumenty przytaczane na poparcie tych pogldw, dobierane wybirczo z zakresu genetyki, antropologii, psychologii i historii kultury, s nieprzekonujce. Np. na podstawie zaobserwowanych podczas bada statystycznych rnic w wynikach testw inteligencji midzy biaymi a Murzynami mona twierdzi, e maj one podoe spoeczno-ekonomiczne, a nie genetyczne. Za twrcw rasizmu uwaa si: dyplomat francuskiego z XIX w. hrabiego J.A. Gobineau (uznawa wyszo rasow Germanw) i niemieckiego filozofa pochodzenia angielskiego H.S. Chamberlaina, tworzcego na przeomie XIX i XX w. (teoria o wyszoci rasy aryjskiej). Rasizm sta si podstaw ideologiczn III Rzeszy i dziaalnoci A. Hitlera, usprawiedliwiajc polityk eksterminacji niektrych narodw. Rasizm istnia w RPA do 1991 w postaci apartheidu (cisej segregacji rasowej, zakazu mieszanych maestw). Take m.in. w krajach afrykaskich w 2. poowie XX w. pojawia si rasistowska wrogo. Form rasizmu jest antysemityzm - wrogo wobec ydw (take wobec Arabw). Rasizm jest obecnie powszechnie odrzucany i potpiany na arenie midzynarodowej, m.in. Zgromadzenie Oglne ONZ przyjo 1975 rezolucj w sprawie wzmoenia dziaalnoci ONZ przeciw wszelkim formom rasizmu i dyskryminacji rasowej.

32. Co jest istot nauki (science). Jakie musz by spenione warunki, eby dany rodzaj wiedzy uzna za naukow. Czy zwolennik indeterminizmu moe by rwnoczenie twrc wiedzy naukowej? Jakie znasz typy i rodzaje wiedzy naukowej? Istota nauki- Odkrywanie odpowiednich prawidowoci obserwujc wiat i formuowanie praw naukowych. Nauka jest czci wiata, a raczej jego kultury, ktra suy wyjanieniu procesw zachodzcych naszym wiecie. Niektre zjawiska nie da si po prostu wytumaczy bez przebadania i przeanalizowania. Nauka pozostaje dyskursem powizanym i odwoujcym si do prawdy. W nauce tkwi nie tylko wiedza, ale i wadza i z tego powodu winna by przedmiotem najwikszej czujnoci krytyki. Niesusznie uwaamy nauk za bezapelacyjne rozwaanie prawdy. Nauka czy raczej scientyzm, ktry jest jej karykatur staa si z tego powodu najbardziej nietykaln i zadufan w sobie nowoczesn ideologi. Nauka sama w sobie nie jest

z natury neutralna, ani obiektywna, ani bezinteresowna, ani pozytywna w swych skutkach. Nie bdc doradc wadzy owieconej, moe sta si broni tyranii. Std te, aby wiedz uzna za naukow trzeba przyj, e nie suy ona tym celom, gdy jest ona znajomoci zwizkw przyczynowo skutkowych. Zwolennik indeterminizmu, ktry zakada, i zwizek midzy przyczyn a skutkiem nie jest cisy moe by rwnoczenie twrc wiedzy naukowej, gdy prowadzc badania moe odkry pewien zwizek przyczynowo-skutkowy (wiedz), ktr on jako indeterminista uzna za przypadek. Typy i rodzaje wiedzy naukowej: -WIEDZA RACJONALNA Rodzaje wiedzy :naukowa ,potoczna ,artystyczno literacka ,spekulatywna; -WIEDZA IRACJONALNA intuicyjna. Rozum w zestawieniu z rzeczami powoduje rozkad rzeczywistoci. Krytyka denia do rozkadu rzeczywistoci na czynniki podstawowe, a take relatywizacji rzeczy i zjawisk. -WIEDZA POTOCZNA - to wiedza zgromadzona przez zwykych ludzi, pozbawionych przygotowania naukowego. To wiedza w znacznym stopniu intuicyjna, czsto oparta na dawnych przesdach bd na powierzchownych i pojedynczych obserwacjach, wiedza do ktrej jestemy przyzwyczajeni, gdy daje pozory szybkiego wyjanienia
Wiedza naukowa to poznanie rzeczywistoci przyrodniczej i spoecznej, jej cech i prawidowoci ktre w niej dziaaj. Poznanie to powinno nastpi w sposb zamierzony i metodyczny, w celu opanowania tej rzeczywistoci i przeksztacenia jej przez czowieka. Istot nauki jest idealizacja, czyli odkrywanie pewnych prawidowoci (praw) w warunkach idealnych, tzn. takich, w ktrych jest brak czynnikw zakcajcych.

33. Jak rol w dziaaniu zajmuje znajomo zwizku przyczynowego. Podaj cztery warunki konieczne by dwa zjawiska uzna za poczone zwizkiem przyczynowym. W jaki sposb poznajemy zwizki przyczynowe? Jak znajomo zwizkw przyczynowych wykorzystuj ludzie w zarzdzaniu? Znajomo zwizku przyczynowego moe odgrywa ogromn rol w dziaaniu. Jest to zdobyta wiedza, jak mona wykorzysta podczas wykonywania okrelonego dziaania. Dziaajc zgodnie z posiadan wiedz znajc zwizek przyczynowy mona oczekiwa zaoonego rezultatu. 4 warunki konieczne, by dwa zjawiska uzna za poczone zwizkiem przyczynowym: - skutek jest nastpstwem przyczyny; - midzy przyczyn a skutkiem nastpuje upyw czasu; - moliwe jest wykazanie sprawstwa; - wystpuje powtarzalno zjawisk (zjawisko nie jest losowe, dane dziaanie odnosi zawsze okrelony skutek). Zwizki przyczynowe poznajemy w ten sposb, e dane dziaanie przynosi okrelony skutek pozwala na osignicie celu. To sytuacja kiedy okrelone dziaanie przynosi okrelony skutek. Poznajemy je w skutek obserwowanej rzeczywistoci jaka nas otacza. Czowiek posiada zdolno uczenia si,

poznawania zwizkw przyczynowych poprzez dowiadczenie swoje lub innych i zapamitywania tych zwizkw. Znajomo zwizkw przyczynowych wykorzystywana jest przez ludzi w zarzdzaniu poprzez zarzdzanie procesami pracy. Ludzie oddziauj zwrotnie na wiat. Uywaj pewnego rodzaju matrycy do postrzegania. Posuguj si komunikatami dziki zjawisku percepcji dziki czemu moliwa jest zaleno postrzeganie-ocenianie. Wiedza ludzi w dziedzinie zarzdzania pozwala wykorzysta j do posuenia si odpowiednimi komunikatami dla realizacji okrelonych dziaa w przedsibiorstwie.

Zwizek przyczynowy (zw. te zwizkiem przyczynowo-skutkowym), to jedna z przesanek odpowiedzialnoci, obok bezprawnoci (dziaania lub zaniechania niezgodnego z prawem) i szkody (materialnej lub niematerialnej). Jest to zwizek pomidzy dwoma stanami rzeczy w wiecie zewntrznym, w ktrych jeden to przyczyna, a drugi to skutek. W uproszczeniu, mona powiedzie, e jest to zwizek pomidzy zachowaniem si czowieka, bd innym zdarzeniem bdcym podstaw odpowiedzialnoci, a wynik z tego szkod. Zgodnie z ni, aby wykaza adekwatny zwizek przyczynowy naley przej dwa etapy rozumowania. * Pierwszy z nich polega na wykazaniu czy okrelony skutek w ogle pozostaje w relacji przyczynowej do zdarzenia pierwotnego. Ustala si to stosujc test sine qua non. Polega on na tym, e ustala si, czy fakt B (szkoda) pojawiby si, gdyby nie byo faktu A. Jeeli stwierdzi si, e fakt B wystpiby rwnie wtedy, gdyby nie byo faktu A - znaczy to, e midzy tymi faktami nie ma zwizku przyczynowego, fakt B nie jest skutkiem faktu A. * Dopiero, gdy wyniki testu sine qua non prowadz do wniosku, e fakty pozostaj ze sob w zwizku przyczynowo-skutkowym, naley odpowiedzie, czy zwizek ten jest zwizkiem adekwatnym, wyraonym sowami normalne nastpstwa. Jest to kryterium wartociujce, na podstawie ktrego dokonuje si selekcji nastpstw. Naley wwczas przyrwna dany skutek do ustale wzorcowych, ktre tworzy si na podstawie prognozy prawdopodobiestwa wystpienia skutku i jeeli si w nich nie mieci odrzuca si go jako nietypowy.