Autor: dr Piotr Kubiak

Odzyska zaufanie. SPD przed wyborami w Nadrenii Pnocnej-Westfalii

9 maja 2010 r. odbd si wybory do parlamentu krajowego Nadrenii Pnocnej-Westfalii. Bdzie to pierwsza powana prba si pomidzy niemieckimi partiami politycznymi od czasu wyborw do Bundestagu (27.09.2009 r.). Wybory te bd miay szczeglne znaczenie dla SPD, ktra po klsce w poprzednich wyborach chce odzyska swoj nadreskowestfalsk twierdz. Nadrenia Pnocna-Westfalia to najludniejszy kraj federacji. Zamieszkuje go ponad 18 milionw obywateli. Jest to zarazem najbardziej uprzemysowiony region, w sercu ktrego mieci si Zagbie Ruhry z takimi orodkami przemysowymi jak Nr 35 / 2010 070410 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut NaukowoBadawczy, Pozna Essen, Duisburg, Gelsenkirchen, zawodowa silna pozycja i Bochum i Dortmund. Nadrenii zwizkw Specyficzna struktura mieszkacw tamtejszych

Pnocnej-Westfalii

zawodowych powodowaa, e przez wiele lat socjaldemokraci cieszyli si tam najwikszym poparciem. SPD od 1980 r. kadorazowo zwyciaa w wyborach do tutejszego Landtagu, a w latach 1966 - 2005 uczestniczya w rzdach. Tymczasem w ostatnich wyborach w Nadrenii Pnocnej-Westfalii (22.05.2005 r.) SPD poniosa spektakularn klsk, przegrywajc z CDU. Na socjaldemokratw gosowao wwczas 37,1% biorcych udzia w gosowaniu (wobec 42,8% gosw w 2000 r.),

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelna), Marta Gtz, Piotr Cichocki

tymczasem chadecy uzyskali 44,8% gosw (wobec 37,0% w 2000 r.). Wynik ten oznacza objcie rzdw przez koalicj CDU-FDP, a premierem rzdu Nadrenii Pnocnej-Westfalii zosta Jrgen Rttgers z CDU. W swojej twierdzy SPD przesza do opozycji. Klska w Nadrenii Pnocnej-Westfalii wpisaa si w cig jedenastu kolejnych poraek wyborczych, jakie odnotowywaa SPD w wyborach do parlamentw krajowych od 2003 r. Oznaczao to utrat przez rzd SPD-Zieloni wikszoci w izbie wyszej Bundesracie, gdzie opozycja moga blokowa realizacj rzdowego pakietu reform programu Agenda 2010. Poraka SPD w Nadrenii Pnocnej-Westfalii staa si bezporedni przyczyn podjcia ryzykownej gry przez kanclerza Gerharda Schrdera. Pomimo kiepskich notowa sondaowych SPD kanclerz, chcc uzyska ponowny mandat spoeczny dla zaplanowanych wczeniej reform, zwrci si do Bundestagu z wnioskiem o wotum zaufania dla rzdu, aby w wypadku nieuzyskania poparcia wikszoci izby, mogo doj na podstawie artykuu 68 Ustawy Zasadniczej do rozwizania Bundestagu i rozpisania przedterminowych wyborw. Plan ten udao si przeprowadzi dziki celowemu wstrzymaniu si czci posw koalicyjnych w trakcie gosowania. Kanclerz G. Schrder zaryzykowa i przegra. W przedterminowych wyborach do Bundestagu z 18 wrzenia 2005 r. SPD, uzyskujc 34,2% gosw, minimalnie ulega partiom chadeckim (CDU/CSU), ktre uzyskay 35,2% poparcia. Ale tak naprawd w tych wyborach nie byo zwycizcw, bo zarwno koalicja chadecko-liberalna, jak rwnie koalicja SPD-Zieloni, nie uzyskay wikszoci w parlamencie. W Bundestagu znalaza si za to Partia Lewicy, ktra odmawiaa wejcia do rzdu. Powstaa zatem sytuacja patowa i jedynym rozsdnym wyjciem z tej sytuacji byo powoanie rzdu wielkiej koalicji kanclerz Angeli

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Merkel z udziaem CDU/CSU i SPD. Wejcie SPD do wsplnego rzdu z partiami chadeckimi byo ostro krytykowane przez jej lewe skrzydo. Wprawdzie stanowiska w rzdzie zostay podzielone po rwno, jednak SPD bya uwaana powszechnie za sabszego partnera w koalicji. Socjaldemokraci objli m.in. dwa kluczowe ministerstwa zwizane z gospodark (finansw i pracy), co pomimo pocztkowych sukcesw rzdu w uleczaniu gospodarki, w obliczu wybuchu oglnowiatowego kryzysu gospodarczego, okazao si zabjcze dla SPD. Lata 2005-2009 to niezwykle trudny okres dla SPD. W tym czasie wewntrz partii miaa miejsce zacieka rywalizacja midzy jej lewym skrzydem, a zwolennikami pozostania w rzdzie. Trzykrotnie dochodzio do zmiany na stanowisko przewodniczcego partii, ktre zajmowali kolejno Franz Mnterfering, Matthias Platzeck, Kurt Beck i ponownie F. Mnterfering, a podjta przez K. Becka prba obrania lewicowego kursu przez parti (zjazd w Hamburgu z padziernika 2007 r.) zakoczya si niepowodze. W kolejnych sondaach socjaldemokraci uzyskiwali coraz gorsze wyniki, a z partii wystpowao coraz wicej czonkw. Na gwnego konkurenta po lewej stronie sceny politycznej wyrosa Die Linke (wczeniej Partia Lewicy), wywodzca si z postkomunistycznej PDS i zachodnioniemieckiego WASG (utworzonego w 2004 r. na fali protestw przeciwko programowi oszczdnociowemu rzdu G. Schrdera). SPD stracia w tym okresie na rzecz Die Linke wielu zwolennikw, gwnie w krajach wschodnich federacji. Nie moe zatem dziwi, e socjaldemokraci ze sporymi obawami oczekiwali koca kadencji Bundestagu i kolejnych wyborw, ktrych termin wyznaczono na 27 wrzenia 2009 r. W czerwcowych wyborach do Parlamentu Europejskiego SPD uzyskaa kiepski wynik, co nie wryo dobrze na przyszo.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

I rzeczywicie. Wyniki wyborw do Bundestagu z 27 wrzenia 2009 r. okazay si dotkliwym ciosem dla SPD. Socjaldemokraci uzyskali 23,0% gosw, co jest wynikiem gorszym a o 11,2 punktw procentowych w porwnaniu do wyborw z 2005 r. Bya to najbardziej dotkliwa poraka partii od pocztku istnienia Republiki Federalnej Niemiec. Na socjaldemokratw oddanych zostao blisko 10 milionw gosw (9 990 tys.), co jest wynikiem gorszym a o 6,2 miliona gosw. SPD Znaczna w cz krajach dotychczasowego elektoratu (gwnie

wschodnich) popara w tych wyborach Die Linke. O ile w krajach zachodnich SPD uzyskaa 24,8% gosw i zostaa zdystansowana jedynie przez CDU/CSU, to w landach byej NRD, gdzie SPD poparo jedynie 17% gosujcych, zostaa ona zdystansowana rwnie przez Die Linke. Niepokojco sabo socjaldemokraci wypadli rwnie w Nadrenii Pnocnej-Westfalii uzyskujc zaledwie 28,5% gosw, co w kontekcie zbliajcych si wyborw do parlamentu krajowego nie wygldao obiecujco. W wyborach zwyciya CDU/CSU, otrzymujc 33,8% gosw, ktra wraz z liberaln FDP (14,6% gosw) uzyskaa wikszo w Bundestagu. Powsta zatem rzd chadecko-liberalny, a kanclerzem ponownie zostaa A. Merkel. SPD po raz pierwszy od 1998 r. znalaza si w opozycji. Druzgocca klska poniesiona przez SPD we wrzeniowych wyborach do Bundestagu staa si przyczynkiem do nowej wewntrzpartyjnej debaty w kwestii odpowiedzialnoci za wyniki oraz sposobu wycignicia partii z kryzysu. Nie ulega wtpliwoci, e wsplna koalicja z partiami chadeckimi okazaa si zabjcza dla SPD. Partia zatracia swj dotychczasowy lewicowy charakter i w wielu aspektach zostaa przelicytowana przez Die Linke. Teraz, bdc w opozycji SPD, uzyskaa szans odzyskania dotychczasowej pozycji na bazie konfrontacji z koalicj rzdzc. Nowy szef frakcji parlamentarnej SPD Frank-

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Walter Steinmeier zapowiedzia, e

nowa

koalicja moe

oczekiwa ciosw ze strony socjaldemokratw. Mona zatem spodziewa si, e nowy rzd A. Merkel nie bdzie mia atwego ycia z opozycj. Polityczn odpowiedzialno za klsk wyborcz F. partii wzi ktry na siebie jej sw przewodniczcy rezygnacj na Mnterfering, zapowiedzia

najbliszym zjedzie partii. Zjazd ten odbywa si w dniach 13-15 listopada w Drenie. Wybrano na nim nowe kierownictwo partii. Przewodniczcym SPD zosta Sigmar Gabriel, bdcy wczeniej ministrem ochrony rodowiska w rzdzie wielkiej koalicji A. Merkel. Za jego kandydatur gosowao 94% delegatw. S. Gabriel reprezentuje partyjny rodek. Sekretarzem partii zostaa kontrowersyjna Andrea Nahles. Wybrano take czworo wiceprzewodniczcych partii, ktrymi zostali: przewodniczca krajowej organizacji SPD w Nadrenii Pnocnej-Westfalii Hannelore Kraft, Wowereit. Wybr Manuela Schwesig, byy minister pracy A. Nahles i K. Wowereita wiadczy

w rzdzie A. Merkel Olaf Scholz oraz burmistrz Berlina Klaus o wzmocnieniu pozycji lewego skrzyda partii. Kluczowe w obecnej sytuacji dla SPD staj si relacje z Die Linke i moliwo zawierania z nimi koalicji. Jak pokazuj przykady Berlina i Brandenburgii koalicje SPD-Die Linke mog bez przeszkd funkcjonowa. Jednak cz partii, jak chociaby F-W. Steinmeier i H. Kraft podchodzi z nieufnoci do wsppracy z Die Linke na szczeblu federacji. Nie ulega wtpliwoci, e przed nowym kierownictwem partii stoj trudne wyzwania, ale jak stwierdzi S. Gabriel w swym inauguracyjnym przemwieniu jako przewodniczcy partii: SPD bya w swej historii w gorszych opresjach, ale zawsze z nich wychodzia. Zbliajce si wybory bd parlamentarne w Nadrenii testem Pnocnej-Westfalii pierwszym powanym

stojcym przed odnowion SPD. Wybory te bd miay rwnie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

istotne znaczenie dla rzdu A. Merkel, gdy ewentualna poraka rzdzcej tutaj koalicji CDU-FDP bdzie oznaczao utrat przez koalicj rzdow wikszoci w Bundesracie, co niewtpliwie utrudnioby projektw. Socjaldemokraci z wielk starannoci przygotowywali si do wyborw w Nadrenii Pnocnej-Westfalii. SPD zainaugurowaa sw kampani wyborcz podczas krajowego zjazdu partii, ktry odby si w Dortmundzie w dniach 26/27 lutego. W obecnoci 450 delegatw przewodniczca krajowej organizacji partyjnej Hannelore Kraft w mowie programowej przedstawia cele stojce przed parti w przededniu wyborw. Jej zdaniem SPD powinna pozosta nadal parti opiekunw (Kmmererpartei), dbajc o losy wszystkich obywateli, nie tylko tych zamonych. Oskarya rzd krajowy, a zwaszcza premiera Jrgena Rttgersa, o amanie przedwyborczych obietnic, zwaszcza w zakresie szkolnictwa. Jej zdaniem modzi ludzie maj teraz mniej moliwoci do rozwoju ni przed rokiem 2005. Dodaa, e obecny premier opocze jak flaga na wietrze, zapdzajc si w swoich obietnicach. Wtrowa jej przewodniczcy SPD Simon Gabriel, ktry zarzuca koalicji CDU/CSU-FDP prby wprowadzenia dodatkowych opat za wizyty lekarskie. Zjazd partii niemal jednomylnie zarekomendowa kandydatur H. Kraft na stanowisko premiera rzdu Nadrenii Pnocnej-Westfalii. Podczas zjazdu uchwalony zosta program wyborczy SPD pod hasem Nasza Nadrenia Pnocna-Westfalia. W programie od (uwolnienie opat Odwanie-Serdecznie-Sprawiedliwie1. m.in. reform zwrcono szkolnictwa uwag na za studia), zapowiedziano rzdowi federalnemu realizacj niektrych

innowacyjno w zakresie ekologii, aby nie przeciwstawia sobie pracy i ochrony rodowiska, lecz uczyni z nowoczesnych
1

http://nrwspd.net/db/docs/doc_28254_201032415641.pdf (dostp 25.03.2010)

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

technologii ochrony rodowiska motor dla nowych miejsc pracy (Jobmotor), duo uwagi powicono zagadnieniom ochrony socjalnej obywateli, wypowiedziano si za prowadzeniem polityki integracyjnej wobec cudzoziemcw, by stworzy solidarne spoeczestwo. Po ewentualnym zwycistwie w wyborach SPD zamierza stworzy rzd koalicyjny wsplnie z parti Zielonych. SPD czeka w Nadrenii Pnocnej-Westfalii niezwykle trudne zadanie. Wedug najnowszego sondau Politbarometru przeprowadzonego 19.03.2010 r.2 najwikszym zaufaniem wyborcw Nadrenii Pnocnej-Westfalii cieszy si nadal CDU, na ktr gosowaoby 37% respondentw. SPD popiera 33% ankietowanych, Zielonych 12%, FDP 8%, a Die Linke 6%. Gdyby wybory zakoczyy si takim rezultatem, to ani koalicja CDU-FDP (cznie 45%), ani koalicja SPD-Zieloni (take 45%) nie miaaby wikszoci w Landtagu. Powstaaby podobna sytuacja jak po wyborach do Bundestagu w 2005 r. Po dowiadczeniach rzdu wielkiej koalicji A. Merkel trudno jest sobie wyobrazi, aby w Nadrenii Pnocnej-Westfalii miaa powsta wielka koalicja CDUSPD. W tej sytuacji pojawiy si gosy nawoujce do utworzenia koalicji CDU-Zieloni, jednak J. Rttgers zastrzeg, e nie zamierza zawiera koalicji z Zielonymi, gdy priorytetem dla niego jest kontynuowanie wsplnych rzdw z FDP. Zapowiada si zatem zacita walka a do samych wyborw, a SPD nie stoi na straconej pozycji.

http://politbarometer.zdf.de/ZDFde/inhalt/13/0,1872,8055885,00.html )dostp 25.03.2010)

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

NOWOCI WYDAWCZNICZE INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Moje Niemcy moi Niemcy. Odpominania polskie, red. H. Orowski, Pozna 2009; K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 1990-2005, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; B. Koszel, Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL (2007-2009) Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 57/2009; M.Wagiska-Marzec, Konflikt wok Widocznego Znaku w wietle prasy polskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 56/2009; Z. Mazur, Widoczny Znak (2005-2009), Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 55/2009; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009.

Nr 35 / 2009 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut NaukowoBadawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl