Autor: dr Joanna Dobrowolska-Polak

wiatowy Dzie ywnoci a kwestia godu

Proklamowany w 1979 r. przez Organizacj NZ ds. Wyywienia i Rolnictwa (FAO) wiatowy Dzie ywnoci, obchodzony corocznie 16 padziernika, w mediach i spoecznej wiadomoci przechodzi waciwie bez echa. Uzmysawianie zachodnim spoeczestwom skali godu na wiecie oraz przekonywanie ich do wyzbycia si obojtnoci przynosi mizerne skutki. Organizacje zajmujce si przeciwdziaaniem niedoywieniu staraj si - zgodnie z przesaniem wiatowego Dnia ywnoci przekona mieszkacw bogatej Pnocy, e "ywno jest wstpnym warunkiem przetrwania i pomylnego rozwoju czowieka i stanowi jego fundamentaln potrzeb"1. Dla mieszkacw pastw zachodnich ywno nie jest jednak dobrem, o ktre musz si specjalnie troszczy. Nie dopuszczaj wic problemu godu do ram

Nr 24 / 2009
191009
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna

swojego wiata. Tymczasem w 2009 r. liczba godujcych ludzi przekroczya miliard. Jednej szstej ludnoci ziemi brakuje ywnoci. W 29 pastwach wiata skala godu jest alarmujca lub skrajnie alarmujca2. Najwiksza jest w Demokratycznej Republice Konga, Burundi, Erytrei, Sierra Leone, Czadzie i Etiopii. Spord regionw

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelny), Marta Gtz, Piotr Cichocki

Rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ nr 35/70 z 5 grudnia 1980 r. Sytuacja skrajnie alarmujca ma miejsce kiedy wskanik GHI (Global Hunger Index) osiga warto powyej 30 punkt w w 100 stopniowej skali, alarmujca 20-29,9, powana 10-19,9. Wskanik GHI jest okrelany na podstawie 3 kryteriw: procenta osb niedoywionych w caej populacji, procenta dzieci z niedowag wrd dzieci do lat piciu oraz miertelnoci dzieci poniej pitego roku ycia.
1 2

wiata najgorsz sytuacj charakteryzuj si Poudniowa Azja i Afryka Subsaharyjska3. Tabela 1. Pastwa o najwyszym wskaniku godu na wiecie GHI
Wskanik Pastwo Demokratyczna Republika Konga Burundi Erytrea Sierra Leone Czad Etiopia Niger Madagaskar Haiti Republika rodkowoafrykaska Jemen Komory Zambia Rwanda Timor Wschodni Angola Mozambik Bangladesz 25,4 25,3 25,3 24,7 Kongo Mauretania Indonezja Uganda Wybrzee Koci Liberia Indie Gwinea Bissau Togo Dibuti Kamboda Tanzania Pakistan 24,6 23,9 23,1 23,1 22,9 21,2 21,1 21 Soniowej Namibia Sri Lanka Filipiny Mongolia Gwatemala Botswana Lesoto 14,5 14,4 13,7 13,2 12,9 12,5 12,1 12 15,4 15 14,8 14,8 28,1 27 26,9 25,7 25,4 Korea Pnocna Gwinea Kamerun Senegal Benin 18,4 18,2 17,9 17,3 17,2 39,1 38,7 36,5 33,8 31,3 30,8 28,8 28,3 28,2 Sytuacja alarmujca GHI Kwalifikacja sytuacji Sytuacja skrajnie alarmujca Nepal Myanmar Sudan Mali Laos Gambia Malawi Tadykistan Nigeria 19,8 19,6 19,6 19,5 19 18,9 18,5 18,5 18,4 Pastwo Wskanik GHI Kwalifikacja sytuacji Stan powany

W tych regionach wskanik GHI wynosi odpowiednio: 23 i 22,1 punktu.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Zimbabwe Burkina Faso Kenia

21 20,4 20,2

Wietnam Ghana Boliwia Swaziland Nikaragua

11,9 11,5 11,3 11,1 10,5

rdo: Zestawienie wasne na podstawie 2009. Global Hunger Index. The Challege of Hunger: Focus of Financial Crises and Gender Inequality, Grebmer K., Nestorova B., Quisumbing A., Fertziger R., Fritschel H., PandyaLorch R., Yohannes Y., Bonn, Washington, Dublin 2009, s. 41-43.

W 1996 r. podczas wiatowego Szczytu ywnociowego (World Food Summit) pastwa zobowizay si do zmniejszenia skali godu na wiecie do r. 2015 o poow. Do dnia dzisiejszego udao si j zredukowa jedynie do poziomu 15,2 GHI, mniej wicej o jedn czwart. Nie we wszystkich pastwach w ogle udao si uzyska tendencj minusow. Wbrew zaoeniom i yczeniom ONZ i FAO w pastwach Afryki Subsaharyjskiej skala godu znacznie wzrosa , np. w Demokratycznej Republice Konga wskanik GHI wzrs o 53,3 %. Zoyo si na to gigantyczne niedoywienie populacji na poziomie 76 % oraz niedoywienie i miertelno dzieci poniej 5 roku ycia (odpowiednio na poziomie 25,1 % i 16,1 punktu). Rwnie te czynniki wywoay wzrost GHI take w Burundi, na Komorach, w Zimbabwe, Liberii, Gwinei-Bissau, Korei Pnocnej, Gambii, Sierra Leone (charakteryzujcym si najwysz miertelnoci dzieci na wiecie - 26,2 punktu, co oznacza, e 262 dzieci na 1000 umiera przed osigniciem 5
4

roku

ycia)

oraz

Swazilandzie,

na

Madagaskarze i w Kenii . W sytuacji obecnego kryzysu gospodarczego groba dalszego pogarszania si sytuacji skrajnego niedoywienia w tych pastw ach jest bardzo wysoka. Powizania gospodarek pastw rozwijajcych si (zarwno z Afryki, jak i Azji Poudniowej i Wschodniej) z globalnymi rynkami s bardzo due, a moliwoci ich skutecznego oddziaywania na wewntrzn sytuacj spoeczno-ekonomiczn niewielkie. Do pastw, w ktrych sytuacja moe si szybko pogorszy nale
4

Dane za: 2009. Global Hunger Index. The Challenge of Hunger: Focus of Financial Crises and Gender Inequality , Grebmer K., Nestorova B., Quisumbing A., Fertziger R., Fritschel H., Pandya-Lorch R., Yohannes Y., Bonn, Washington, Dublin 2009, s. 11, 41-43.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Burundi, Demokratyczna Republika Konga (ju obecnie stan w tych pastwach jest kwalifikowany jako skrajnie alarmujcy), Angola, Dibuti, Haiti, Liberia, Republika rodkowoafrykaska i Zambia (obecnie stan alarmujcy), Ghana, Laos, Lesoto, Mauretania, Mongolia, Niger ia, Sudan, Tadykistan, Wietnam (ju powana sytuacja) oraz Albania, Armenia, Chorwacja, Honduras, Kirgistan i Modowa5. Sekretarz generalny ONZ Ban Ki-moon, podkrelajc obecn trudn sytuacj, w przesaniu z okazji wiatowego Dnia ywnoci , napisa: niestabilne ceny ywnoci, kryzys ekonomiczny, zmiany klimatu i konflikty doprowadziy do dramatycznego i nieakceptowanego wzrostu liczby ludzi, ktrzy nie mog zdoby ywnoci potrzebnej do ycia, pracy i rozwoju 6. Zaleci wic dwutorowe dziaanie po pierwsze zwikszenie pomocy ywnociowej (w tym wzmocnienie poparcia politycznego dla jej realizacji oraz wsparcie bezpieczestwa pracownikw organizacji humanitarnych przekazujcych pomoc) i, po drugie, inwestycje w produkcj ywnoci i jej dystrybucj7. Pastwa, mimo apeli midzynarodowych organizacji humanitarnych, nie przekazuj wystarczajcych rodkw na walk z godem. Kwoty dotacji niemal corocznie rosn, zupenie nie przystaj jednak do potrzeb.

Ibidem, s. 18. Pastwa z ostatniej grupy maj bardzo niski poziom GHI, poniej 4,9, jednak z powodu duej wraliwoci ich gospodarek na efekty wiatowego kryzysu finansowego istnieje powana groba zwikszenia liczby osb niedoywionych. 6 United Nations Secretary-General's Message on World Food Day, Achieving food security in times of crisis , 16 October 2009, s.1, http://www.un.org/issues/food/taskforce/index.shtml. 7 Reforma systemu pomocy rozwojowej ONZ jest konieczna. Nowe strategie s przygotowywane w ramach High-Level Task Force on the Global Food Crisis oraz inicjatywy L'Aquila.
5

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Tabela 2. Dotacje na pomoc ywnociow w latach 1999-2009 (wg stanu na 17 padziernika 2009)
Wysoko dotacji w miliardach dolarw 25.375,81 6.483,07

Rok cznie Kwoty nieprzyporzdkowane do konkretnego roku 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

49,64 647,46 1.014,61 1.726,07 2.749,70 1.109,40 1.522,44 2.154,71 1.894,48 2.997,12 3.025,07

rdo: Consolidated Appeal Process. OCHA. http://ocha.unog.ch/fts/pageloader.aspx?page=searchreporting_display&CQ=cq1810091803101vh6vk0Css

Grup pastwowych donatorw pomocy humanitarnej w 2009 r. stanowio 46 pastw, na czele (w kolejnoci wedug wielkoci dotacji) z USA - 21 % caoci wpat, Japoni 3,5 %, Kanad, Niemcami i Wielk Brytani. List t uzupeniay wpaty instytucjonalne organizacji takich jak ONZ (20,5 %) i Urzd Humanitarny Wsplnoty Europejskiej ( ECHO 4,5 %) oraz wpaty prywatne (1,7 % ogu wpat)8. Polska znajduje si na licie donatorw za 2009 rok, zajmujc jednak ostatnie miejsce, bowiem zadeklarowaa pomoc (w wysokoci 29.971 dolarw), jednak do dnia 17 padziernika jeszcze jej nie przekazaa. W latach 1999 -2009

Consolidated Appeal Process (CAP). OCHA. http://ocha.unog.ch/fts/pageloader.aspx?page=searchreporting_display&CQ=cq181009184119rmYxlar3ji&orderby=USD_commitdi sbu&showDetails.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

cznie Polska przekazaa 904 tysice dolarw na pomoc ywnociow dla pastw potrzebujcych9. Tabela 3. Dotacje na pomoc ywnociow przekazane przez Polsk w latach 1999-2009 (wg stanu na 17 padziernika 2009)
Wpaty Rok (w dolarach) cznie Kwota nieprzyporzdkowana do konkretnego roku 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2009 0 0 50.000 135.000 55.000 137.737 100.000 211.915 200.000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 29.971 904.652 15.000 Wpaty niezrealizowane (w dolarach) 29.971 0

przekazane zadeklarowane,

rdo: Consolidated Appeal Process. OCHA. http://ocha.unog.ch/fts/pageloader.aspx?page=searchreporting_display&CQ=cq181009185937rdaSolBc6C

Obecnie midzynarodow pomoc ywnociow objte s 62 pastwa wiata. Najwiksza pomoc w 2009 r. przekazana zostaa (wg stanu na 17 padziernika 2009 r.) do Sudanu (20 % caoci wpat), Somalii (10 %) i Afganistanu (9 %). Do pastw najbardziej dotknitych przez klsk godu przekazano: do Demokratycznej Republiki Konga 7,4 % caoci wpat (252,7 mln. dolarw), Burundi 0,14 % (4,9 mln.), Erytrei 0,12 % (4 mln.), Sierra Leone 0,33 % (11 mln.), Czadu 5 %

Niemcy w tym samym okresie przekazay 482.659.199 dolarw, w 2009 r. 43.037.615 dolarw. CAP OCHA http://ocha.unog.ch/fts/pageloader.aspx?page=searchreporting_display&CQ=cq181009190517O80LIj0dk.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

(171 mln) i Etiopii 3 % (101 mln.)10. Stanowio to: w przypadku Konga 0,23 dolara na mieszkaca rocznie (dane bez uwzgldniania dodatkowej liczby chronicych si w pastwie uchodcw transgranicznych), Burundi 1,58 dolara, Erytrei 1,10 dolara, Sierra Leone 0,48 dolara, Czadu 0,05 dolara i Etiopii 0,71 dolara na mieszkaca w caym 2009 r.11 Wsparcie walki z godem na wiecie jest obowizkiem pastw, ktry naoyy one na siebie w 1996 r. podczas wiatowego Szczytu ywnociowego. 24 listopada 2004 r. FAO przyjo wytyczne postpowania dla rzdw w celu realizacji tego obowizk u12 przypomniao jednoczenie o koniecznoci zagwarantowania przez pastwa prawa czowieka do wyywienia13. Podczas ostatniego szczytu ONZ nt. bezpieczestwa ywnociowego ( High-Level Conference on Global Food Security in Madrid) 26 stycznia 2009 r. przedstawiciele pastw byli zgodni co do koniecznoci podjcia dziaania, jednak nie byli skonni do zadeklarowania i/lub przekazywania zgodnie z deklaracj odpowiednich (wystarczajcych) sum z budetw ich pastw na walk z godem na wiecie. Zadanie przyjcia odpowiednich strategii redukcji godu stoi przed nastpnym szczytem (World Summit on Food Security), ktry odbdzie si w Rzymie w listopadzie 2009 r.

10

CAP OCHA, http://ocha.unog.ch/fts/pageloader.aspx?page=searchreporting_display&CQ=cq18100919435671nB1p6Iyy&orderby=USD_commit disbu&showDetails. 11 Wielko populacji liczona na podstawie danych Banku wiatowego. 12 Zob. The Right To Food Guidelines, FAO, Rome 2006, passim. 13 Zgodnie z orzeczeniami Komitetu Praw Czowieka ONZ, stojcego na stray przestrzegania Midzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, na pastwach spoczywa wyprowadzany z prawa do ycia obowizek zapobiegania i ochrony ludnoci znajdujcej si pod jurysdykcj pastwa od mierci godowej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

NOWOCI WYDAWCZNICZE INSTYTUTU ZACHODNIEGO: M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; P. Kalka, Potencja badawczo-rozwojowy RFN (na tle innych krajw Unii Europejskiej) Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 54/2009; P. Cichocki, Gwne nurty bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009 , Pozna 2009;

Nr 24 / 2009
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl