WYBORY DO BUNDESTAGU XVII kadencji 27.09.

2009: PROGNOZA1
I. WNIOSKI PRZEWIDYWANE KOALICJE: adna z istniejcych partii politycznych w RFN nie jest w stanie samodzielnie utworzy i sprawowa rzdw. Dlatego w celu zachowania zdolnoci koalicyjnej kade z liczcych si ugrupowa zachowuje milczenie na temat doboru przyszego partnera. Najbardziej prawdopodobne wydaj si: koalicja CDU/CSUFDP, CDU/CSU-SPD, SPD-Zieloni, mniej prawdopodobna CDU/CSUFDP-Zieloni, SPD-Zieloni-Die Linken. Jednak na podstawie aktualnych sonday rysujca si przewaga rozwizania chadecko-liberalnego (ponad 50%) moe prowadzi do bdnych wnioskw. Latem 2005 r. koalicja CDU/CSU-FDP take miaa widoczn przewag. Dlatego do prognozowanych wariantw naley podchodzi z wielk ostronoci. PRIORYTETY: kampania wyborcza, podobnie jak w 2005 r., skupia si na aspektach wewntrznych, gospodarczych. Osi debaty jest wiatowy kryzys gospodarczy, ktry odbi si na kondycji gospodarki RFN. Partie proponuj zarwno dugofalowe jak i dorane sposoby wyjcia z niego. Gwne tematy podejmowane w czasie kampanii wyborczej ratowania
Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelny), Marta Gtz, Piotr Cichocki

Nr 18 / 2009
180609
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna

dotycz sektora

m.in. bankowego

kwestii zwalczania czy

ratowania bezrobocia, te

upadajcych sposobw wzrostu

przedsibiorstw,

sposobw

pob udzenia

gospodarczego. W polityce koalicji dominowa bd p roblemy wewntrzne. Zagadnienia zwizane z polityk zagraniczn zejd na
1

Stan na dzie 18.06.2009. Ekspertyza opracowana przez dyrektora Instytutu Zachodniego prof. dr hab. Andrzeja Saksona z zespoem: prof. dr hab. Bogdan Koszel, dr Piotr Kubiak, dr Krzysztof Malinowski, doc. dr hab. Zbigniew Mazur, dr Joanna Dobrowolska-Polak.

plan dalszy, inaczej ni w 2002 r., kiedy kanclerz G. Schrder umiejtnie wykorzysta antyamerykaskie nastawienie spoeczestwa w obliczu zapowiadanej przez USA inwazji na Irak. Mon a za to oczekiwa, zwaszcza ze strony partii skrajnie prawicowych (NPD, DVU), rnego rodzaju werbalnych atakw wymierzonych w imigrantw. Rwnie Lewica, w obliczu wzrastajcego bezrob ocia, nie bdzie unikaa populistycznych hase skierowanych przeciwko cudzoziemskim robotnikom. Spotgowanie kryzysu gospodarczego moe zaowocowa patriotycznymi Przysza hasami obliczonymi na odwrcenie uwagi spoeczestwa od rzeczywistych problemw. POLITYKA ZAGRANICZNA: koalicja (najprawdopodobniej CDU/CSU-FDP lub CDU/CSU-SPD) bdzie realizowaa dotychczasowe strategiczne zaoenia polityki zagranicznej RFN. Niezalenie od konfiguracji kada koalicja bdzie kontynuowaa starania o zwikszenie znaczenia RFN w roli przywdcy UE, cznika europejskich sojusznikw z USA, gwnego europejskiego partnera w stosunkach z Rosj, liberalnego mocarstwa o globalnym zasigu interesw. Ulegaj wzmoeniu dokoczenia wysiki na rzecz kontynuowania procesu integracji, ratyfikacji traktatu z Lizbony, aktywizacji polityki

spjnoci ekonomicznej i spoecznej UE, reformy polityki strukturalnej, Wsplnej Polityki Rolnej, pozostanie niech do przyjcia Turcji do UE. Starania o zwikszenie znaczenia RFN na wiecie bd nadal legitymizowane poprzez przyjmowanie rnorodnych rl (uniwersalnych, partykularno-historycznych) majcych wykreowa nowy jej wizerunek pod postaci Republiki Berliskiej, pastwa, ktre zakoczyo ju rozrachunek z przeszoci, jest wiadome swoich aspiracji i ma pozytywne intencje midzynarodowe (sprawca zburzenia muru berliskiego i architekt nowego adu w Europie, ofiara, a nie tylko sprawca II wojny wiatowej; mocarstwo cywilne zainteresowane liberalnym adem wiatowym, globalizacj, ochron klimatu, walk z nierwnociami, krzewieniem prawa midzynarodowego). Bez uczestnictwa RFN i jej aprobaty jakiekolwiek prby reorganizacji Europy skazane s na niepowodzenie. BEZPIECZESTWO MIDZYNARODOWE: po wyborach polityk Niemiec nadal bdzie cechowa strukturalny dylemat midzy sceptycznym

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

nastawieniem

do

uycia

siy

militarnej

sojuszniczym

multilateralizmem, co w razie niepowodzenia multilateralnej polityki USA wobec konfliktw na Bliskim Wschodzie i Azji rodkowej moe wywoa napicia wewntrzne w RFN i pogorszenie stosunkw transatlantyckich. Wraz z objciem prezydentury przez B. Obam nowe otwarcie implikuje podjcie przez Niemcy roli wsparchitekta zblienia Europy z USA, a zwaszcza ich wikszego wkadu w rozwizywanie problemw bezpieczestwa na Bliskim Wschodzie i w Azji rodkowej, w tym wikszego zaangaowania militarnego, finansowego i dyplomatycznego, oraz w rozwizywanie problemw globalnych, takich jak zmiana klimatu czy zwalczanie ubstwa. USA widz RFN jako wsplidera w reformowaniu NATO, a RFN oczekuje od administracji Obamy wsplnego rozwizywania konfliktw poprzez NATO. Niemcy nadal konsekwentnie wspiera bd koncepcj budowy europejskich si zbrojnych i misje wojskowe UE. STOSUNKI POLSKO-NIEMIECKIE: Po przystpieniu Polski do NATO i UE formua stosunkw oparta na zaoeniu wsplnoty interesw i roli Niemiec jako przewodnika na drodze do struktur euroatlantyckich wyczerpaa si. Polityka RFN wobec Polski jest trwale zdeterminowana przez trzy gwne cele strategiczne: pogbienie integracji UE, wyhamowanie rozszerzenia UE, rozwj stosunkw strategicznych z Rosj oraz postpujc zmian nastawienia Niemcw do wasnej przeszoci. Utworzenie koalicji chadecko-liberalnej oznacza bdzie wiksze przyzwolenie (i wiksze rodki) na realizacj polityki historycznej i budow nowego niemieckiego patriotyzmu. Nie naley spodziewa si adnych dramatycznych zwrotw ani zaproponowania przez nowy rzd nowej formuy partnerstwa polsko -niemieckiego. W odniesieniu do spornej sprawy polityki upamitniania nastpstw II wojny wiatowej stanowisko SPD wydaje si korzystniejsze dla Polski.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

II. ANALIZA SZCZEGOWA Zachowania wyborcze W 2009 r. skumuloway si w Niemczech wybory prezydenckie (przez Zgromadzenie Narodowe 23.05), wybory do Parlamentu Europejskiego (7.05.) i jednoczenie wybory komunalne w 8 landach: Saksonii, Saksonii-Anhalt, Turyngii, Kraju Saary, Meklemburgii, BadeniiWirtembergii, Nadrenii-Palatynacie i Pnocnej Nadrenii-Westfalii. 30 sierpnia przeprowadzone zostan wybory do landtagw Kraju Saary, Turyngii i Saksonii. Punktem kulminacyjnym 2009 r. b d niewtpliwie wybory do Bundestagu, kiedy to wyborcy przesdz, kto bdzie rzdzi w RFN przez cztery najblisze lata, ale by moe zadecyduj rwnie o strukturze niemieckiego systemu partyjnego w przyszoci. Wszystkie dotychczasowe sondae prowadzone przez renomowane instytuty badawcze wskazuj z jednej strony na pewne zmczenie i mniejsz gotowo do uczestnictwa w wyborach mieszkacw RFN w porwnaniu do 2005 r. (77% uprawnionych), a z drugiej sygnalizuje si, e odczuwalna jest potrzeba konkretnych zmian zwaszcza w polityce wewntrznej. Jeeli chodzi o przewidywan frekwencj wyborcz (65-75%), to sytuacj zaciemnia kryzys gospodarczy. Istnieje 36% osb niezdecydowanych (sondae z 9.05.2009 na zlecenie ARD i dziennika Die Welt), w tym zwizanych bd sympatyzujcych z partiami Unii (27%) i SPD (25%), ktre do ostatniej chwili bd zwleka z wybraniem wasnych preferencji. Z pewnoci istnieje zauwaalny brak zaufania do politykw. Wyborcy w wikszym te stopniu bd stawia na te partie i ugrupowania, ktre ich zdaniem szybciej sobie poradz ze skutkami recesji gospodarczej. Nie wiadomo rwnie, jak przeoy si wynik wyborw do Europarlamentu (Unia 38,1%, SPD - 20,9%, FDP - 11%, Zieloni - 12%, Lewica - 7%) na wybory krajowe. Potencjalne koalicje Wedug sonday z 8-10.06. na zlecenie telewizji ZDF poparcie dla najwikszych partii politycznych przedstawiao si nastpujco: CDU/CSU 37%, SPD 25%, FDP 14%, Lewica 6%, Zieloni 12%. Oznacza to, e: - koalicja mieszczaska CDU/CSU-FDP uzyskaaby wikszo mandatw, wobec czego powstaby rzd chadecko -liberalny. W tej sytuacji kanclerzem zostanie ponownie A. Merkel, a wicekanclerzem i ministrem spraw zagranicznych bdzie przewodniczcy FDP G. Westerwelle. W tak skonstruowanym rzdzie przewag bd mieli chadecy i to oni bd mieli decydujcy wpyw na realiz owan przez rzd polityk zagraniczn. Wizja niemieckiej polityki zagranicznej reprezentowana przez oba ugrupowania jest bardzo zbliona; - wielka koalicja CDU/CSU-SPD ponownie uzyska wikszo mandatw, ale rzd wielkiej koalicji powstanie tylko wtedy, jeli nie uda si sformowa koalicji CDU/CSU-FDP. Ponowne powoanie wielkiej koalicji (przy niewielkiej przewadze partii chadeckich) oznacza kontynuowanie obecnego kompromisowego ukadu. W tej sytuacji kanclerzem ponownie zostanie Merkel, a ministrem spraw zagranicznych F. W. Steinmeier;

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

- koalicja SPD-Zieloni oznaczaaby powrt do sytuacji z lat 1998 -2005 ze wszystkim znanymi konsekwencjami. Powstanie koalicji SPD-Zieloni jest wic bardzo wtpliwe. Wynika to nie z braku woli politycznej, lecz z braku poparcia spoecznego dla tego rozwizania. Obie partie zdaj sobie spraw z takiego stanu rzeczy, dlatego te tak niechtne s jakimkolwiek zapowiedziom koalicyjnym; - koalicja SPD-Zieloni-Die Linke oznacza najmniej prawdopodobny wariant ze wzgldu na silne animozje i rywalizacj pomidzy socjaldemokratami i Lewic; - koalicja jamajska (CDU/CSU-FDP i Zieloni) wydaje si w tym ukadzie mao prawdopodobna. Jeli powstanie, to decydujcy wpyw na realizowan polityk zagraniczn bdzie miaa CDU/CSU; - koalicja wiate ulicznych SPD-FDP-Zieloni w obliczu silnego poparcia dla partii chadeckich wydaje si najmniej prawdopodobna. W tym wypadku polityka zagraniczna bdzie ksztat owana pod wpywem SPD. 1.Koalicja CDU/CSU-FDP Unia i liberaowie s ze sob silnie powizani, pomimo wielu dzielcych je sprzecznoci. Jeeli tylko zdobd we wrzeniowych wyborach wystarczajc liczb gosw, utworzenie czarno -tej koalicji jest pewne. wiadomo t maj zarazem wyborcy jak i politycy obydwu partii, ktrzy s w pewnym sensie napdzani sukcesem w eurowyborach. Pomimo tego ani CDU/CSU, ani FDP nie opowiedziay si jak dotd jednoznacznie za utworzeniem wsplnej koalicji. Spowodowane jest to obaw przed nadmiernym scaleniem si obydwu partii w czasie kampanii wyborczej, jak miao to miejsce w 2005 r. Rok 2009 moe by przeomowy dla FDP. wiatowy kryzys finansowy wzmocni liberaw. Goszone przez nich hasa obniki podatkw i reformy struktury podatkowej w Niemczech zyskuj systematycznie wiksze poparcie. Coraz wicej wyborcw przypisuje liberaom najwiksze, wrd niemieckich partii politycznych, kompetencje w zakresie zagadnie gospodarczych i finansowych, co w czasie kryzysu gospodarczego jest bardzo korzystne dla ich wizerunku. Liberaowie s rwnie jedyn alternatyw dla wszystkich tych, ktrzy nie chc dopuci do utworzenia ponownie wielkiej koalicji lub wejcia Die Linken w skad koalicji rzdowej, po wyborach we wrzeniu 2009 r. Celem wyborczym FDP jest uzyskanie takiego poparcia (1516%) aby utworzenie wikszoci parlamentarnej bez udziau liberaw byo niemoliwe. Dlatego te nie moe ona pozwoli sobie na utrat swojego profilu jako jedynej partii liberalnej, do czego zmusiaby ich zapewne zbyt wczesna zapowiedz koalicji z CDU/CSU. Guido Westerwelle zapowiedzia wydanie deklaracji koalicyjnej dopiero w lecie, na krtko przed wyborami do parlamentu. Umoliwia to FDP prowadzenie agresywnej kampanii wyborczej, bez koniecznoci jakichkolwiek ustpstw i kompromisw programowych. Jednoczenie czoowi politycy tych (np. Dirk Niebel sekretarz generalny FDP) zapewniaj, i gwnym celem ich partii jest budowa silnej wikszoci w parlamencie z CDU/CSU, poniewa programowo najbliej im do chadekw, pomimo silnej krytyki wielu ich dziaa.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

W szeregach CDU/CSU jeszcze pod koniec 2008 r. panowao przewiadczenie, i chadecy prowadzi bd kampani do Bundestagu bez jednoznacznej deklaracji koalicyjnej. Z taktycznych wzgldw Unia pragnie pozostawi sobie otwart kad moliw opcj dotyczc przyszego partnera koalicyjnego. Obawiano si rwnie powtrzenia bdu z kampanii wyborczej z 2005 r. Unia jeszcze przed pocztkiem kampanii wyborczej do 16. Bundestagu zapowiedziaa zawizanie koalicji z FDP. Doprowadzio to do utraty przez chadekw gosw wyborcw niechtnie nastawionych do reform gospodarczych, zapowiedzianych w porozumieniu. Pocztek roku wyborczego przynis zmiany w postrzeganiu przez CDU/CSU partnerstwa z FDP. Przeprowadzony na 7 stycznia 2009 r. przez magazyn Stern sonda wskaza, e czarno -ta koalicja moe liczy na ponad 50% poparcie w spoeczestwie. Tak korzystne wyniki zmniejszyy obawy wrd politykw Unii. Coraz czciej do gosu dochodz zwolennicy jednoznacznej deklaracji koalicyjnej z FDP. Przeomowy okaza si 8 stycznia 2009 r. Na zjedzie CSU jej przewodniczcy Horst Seehofer stwierdzi, i celem bawarskich chadekw jest budowa stabilnej wikszoci w Bundestagu w oparciu o koalicj z FDP, ktra jest absolutnie najwaniejszym partn erem dla CSU. Pomimo wyranego owiadczenia siostrzanej partii, CDU nie wydaa jak dotd w tej sprawie ostatecznej decyzji. Brak wsplnej deklaracji koalicyjnej stanowi rodzaj gry politycznej pomidzy FDP a CDU. Obie partie pragn uzyska, w nadchodzcych wyborach do Bundestagu, jak najwicej gosw i zapewni sobie wejcie do koalicji rzdowej. W przypadku gdyby FDP lub CDU/CSU nie powiodo si w wyborach, obie partie pozostawiaj sobie otwarte drzwi dla prowadzenia negocjacji koalicyjnych z innymi partiami. Dla polityki wewntrznej oznacza to stabilizacj sceny politycznej, powrt do dobrze na og notowanych rzdw chadecko liberalnych z lat 1982-1998. Kontynuacja reform wewntrznych (reforma systemu opieki zdrowotnej przebudowa kas chorych; wdraanie pomocy finansowej dla rodzicw - Elterngeld; dalsza reforma systemu emerytalnego, podniesienie podatku VAT, reforma systemu federalnego- rozdzia kompetencji pomidzy wadze federalne i krajowe) a zwaszcza dziaania na rzecz oywienia gospodarczego (pakiety antykryzysowe). Punkty sporne: podniesienie podatku VAT, forsowany przez FDP zakaz zwikszania dugu publicznego, ustanowienie 3 progw podatkowych: 10%;25% i 35% i oglne zmniejszanie podatkw. 2.Koalicja CDU/CSU- SPD Sondae z pocztku maja 2009 r. przeprowadzone na zlecenie stacji telewizyjnej RTL i tygodnika Der Stern pokazyway, e na CDU/CSU chciaoby gosowa 35 - 36% wyborcw, CSU - 16% , na SPD - 23%, FDP - 16%, Zielonych - 10%, FDP - 17%, Die Linke - 11%. Partie Unii i socjaldemokratw mogyby utworzy po raz kolejny stabiln, siln wikszo. Problem jednak w tym, e spoeczestwo odrzuca moliwo takiej kontynuacji. Powszechnie uwaa si, e oznaczaoby to dryfowanie w kluczowych zagadnieniach polityki wewntrznej i wzajemne blokowanie si obu partii. W zwizku z problemami demograficznymi, kryzysem gospodarczym

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

spoeczestwo oczekuje miaych reform. Konieczno trwania w koalicji rzdowej do wyborw nie sprzyja polaryzacji i ostremu profilowaniu pogldw. Obywatele RFN do wysoko jedna k oceniaj prac obu liderw: Angeli Merkel (63% ocen pozytywnych) i Franka Waltera Steimmeiera (65%). Punkty sporne: wysoko pacy minimalnej, zakaz forsowanej przez SPD dziaalnoci NPD, rezygnacja do 2021 r. z energii atomowej, obnianie podatkw, szybka prywatyzacja Bundesbahn. W polityce wewntrznej naley spodziewa si powolnej i niekonsekwentnej kontynuacji reform spoecznych zapocztkowanych jeszcze przez Geharda Schrdera w ramach pakietu Agenda 2010, wdraania pakietw antykryzysowych z rozbudowan oson socjaln, co zaniy ich efektywno. 3. Koalicja SPD-Zieloni W wietle najnowszych sonday na tak koalicj si nie zanosi, gdy zabraknie wikszoci dla utworzenia dwupartyjnego rzdu. Jak dotd te socjaldemokraci i Zieloni nie zadeklarowali gotowoci przystpienia do wyborw pod szyldem wsplnej koalicji. Wynika to z obawy, e taka deklaracja moe uniemoliwi, a na pewno utrudni prowadzenie rozmw w sprawie innych, moliwych konstelacji partyjnych. SDP wkroczya w rok wyborczy wyranie osabiona przegranymi wyborami w Hesji. Socjaldemokraci byli jednak na t przegran przygotowani, dlatego te nie wpyna ona znaczco na przygotowania do nadchodzcych wyborw parlamentarnych. Przewodniczcy partii Franz Mntefering i kandydat na kanclerza Frank-Walter Steinmeier pragnli jak najszybciej zapomnie o niepowodzeniu i skupi swoje wysiki na kampanii wyborczej do Bundestagu. Wpyno to wyranie na brak jednoznacznej deklaracji koalicyjnej, pomimo wyranego stwierdzenia Herbertusa Heila (sekretarza generalnego socjaldemokratw), i zieloni s naturalnym partnerem SPD. Odoenie decyzji koalicyjnej do momentu ogoszenia wynikw wyborw do Bundestagu wynika z czysto taktycznej kalkulacji SPD. Umoliwi to czerwonym zwizanie si z t parti, z ktr moliwe bdzie utworzenie wikszociowego rzdu. W SPD powanie liczy si, e podobnie jak w 2005 r., na krtko przed wyborami stopie poparcia dla tej partii gwatownie wzronie, przez co jej warto jako potencjalnego koalicjanta ulegnie wzmocnieniu. Zgodnie z programem wyborczym, gwnym celem Partii Zielonych w roku wyborczym jest niedopuszczenie do utworzenia koalicji CDU/CSUFDP i ostateczne zakoczenia rzdw Wielkiej Koalicji. Programowo najbliej zielonym do socjaldemokratw, z ktrymi dotychczas ju dwukrotnie wsptworzyli rzd. Ju na pocztku 2009 r. Zieloni zapowiedzieli jednak przystpienie do wyborw bez deklaracji koalicyjnej. Pragn przystpi do nadchodzcego maratonu wyborczego jako samodzielna i niezalena sia polityczna. Decyzja ta zostaa ostatecznie potwierdzona na zjedzie partyjnym 10 maja 2009 r. Tym samym Zieloni to pierwsza niemiecka partia, ktra nie wykluczya moliwoci przejcia do opozycji po wyborach we wrzeniu. Powodem jest przede wszystkim brak wikszoci dla czerwono-tej koalicji. Wskazuj na to kolejne

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

sondae. Wynika z nich konieczno wparcia Zielonych i SPD przez trzeciego koalicjanta FDP. Niewpisanie do programu wyborczego deklaracji koalicyjnej doprowadzio do silnej wewntrzpartyjnej krytyki. Czoowi kandydaci zielonych Renate Kunsat i Jrgen Trittin obawiaj si, e moe to doprowadzi do utraty wiarygodnoci wrd wyborcw. Wedug nich Zieloni musz jednoznacznie wskaza spoeczestwu, co pragn uzyska i w jaki sposb chc osiga zamierzone cele. Wanie z tej potrzeby wynika konieczno opowiedzenia si za konkretnym rozwizaniem koalicyjnym. Nie zgadzaj si z takim podejciem jednak wadze partii. Kampania, ich zadaniem, ma promowa partie, a nie moliw koalicj. Konsekwencje dla polityki wewntrznej: nacisk na kwestie socjalne i ochron praw pracowniczych. Wsplne ustalenie pacy minimalnej, rozbudowa sytemu szkole w celu stworzenia 1 mln nowych miejsc pracy, dziaania na rzecz ochrony rodowiska i zamknicie elektrowni jdrowych, zwikszen ie zainteresowania problemami klimatycznymi, rozbudowa systemu ochrony danych osobowych. Minimalizowanie skutkw kryzysu wiatowego dla osb najmniej zarabiajcych. Zahamowanie modernizacji si zbrojnych i utrzymanie wydatkw na Bundeswehr na dotychczasowym poziomie. 4. Trjpartyjne koalicje rzdowe Ze wzgldu na struktur niemieckiej sceny politycznej moliwe s 3 rodzaje trjpartyjnej koalicji: SPD-Zieloni-FDP (Ampelkoalition) CDU/CSU-FDP-Zieloni (Jamajka) SPD-Lewica-Zieloni Powstanie ktrejkolwiek z nich zmienioby cakowicie obraz niemieckiego parlamentaryzmu. Rzd skadaby si z trzech partii, co wpynoby ewidentnie na jego stabilno i efektywno. Wsptworzenie trjpartyjnego rzdu wymagaoby szerokich ustpstw programowych od partii wchodzcych w jego skad. Przyczynioby si to z pewnoci do nasilenia sporw i animozji pomidzy partnerami. Koalicja taka nie byaby w stanie podj niezbdnych w dobie kryzysu dziaa. Koalicja rzdowa SPD-Zieloni-FDP w ocenach ekspertw jest najpowaniej traktowana jako jedno z moliwych rozwiza. Najtrudniejsz przeszkod, jak musiaby przezwyciy Ampelkoalition, jest wzajemna niech zielonych i liberaw do siebie. Zieloni widz w FDP tradycyjnie swoich gwnych przeciwnikw w nadchodzcych wyborach. Powodem jest odwoywanie si obydwu partii do podobnego elektoratu modych, nalecych do klasy redniej osb, ktrzy stanowi gwn cz wyborcw obu partii. Najwicej do stracenia w przypadku tej koalicji ma jednak FDP. Sojusz z partiami lewicowymi moe doprowadzi do odejcia od partii wielu wyborcw o liberalnych pogldach. Im bliej wyborw tym czerwono-to-zielona koalicja zyskuje wrd politykw coraz wiksze poparcie. Istotne dotd przeszkody trac na znaczeniu. Coraz liczniejsza grupa politykw uwaa Ampelkoalition za rozwizanie atrakcyjne. Wolfgang Tiefensee (minister infrastruktury, SPD) stwierdzi: Koalicja SPD z Zielonymi to

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

bardzo dobre rozwizanie. Moliwe jest e wyniki wyborw wymusz na nas konieczno wczenia do rzdw FDP. Rwnie Guido Westerwelle coraz czciej dopuszcza moliwo trjpartyjnego rozwizania. Wynika to przede wszystkim z braku jednoznacznej deklaracji koalicyjnej CDU, ktra pragnie pozostawi sobie kad moliw drog do przyszej koalicji - otwart. W wywiadzie dla Hamburger Abendblatt przewodniczcy liberaw powiedzia: Wszystko co wiemy o Unii to tylko to, e chce rzdzi, nie wiemy natomiast po co i z kim. Niepewno i obawa o chadeckiego partnera s gwn przyczyn zmiany podejcia liberaw do koalicji z Zielonymi i SPD. Dla Zielonych Ampelkoalition, pomimo wielu zwolennikw, jest rozwizaniem awaryjnym. Jrgen Trittin (kandydat Zielonych do Bundestagu) wskaza e trjkoalicja z FDP jest tak naprawd jedynym moliwym rozwizaniem, uznajc przeciwnikw tej opcji za zwolennikw koalicji z CDU. Im bliej wyborw tym czciej pojawia bd si, wrd politykw, przychylne gosy dla koalicji SPD, FDP i Zielonych. Rnice programowe i wzajemne animozje ustpi miejsca pragmatyzmowi politycznemu. Koalicja CDU/CSU-FDP-Zieloni (Jamajka) ma bardzo mae szanse na powodzenie. Jej gwnym przeciwnikiem jest Partia Zielonych a zwaszcza jej lewe skrzydo. Gwnym ordownikiem wyranego odrzucenia moliwoci koalicji z CDU jest Jurgen Trittin. Stwierdzi on wyranie, e Zieloni, w adnym wypadku, nie bd dla CDU i FDP parti zapewniajc im wikszo w parlamencie. Przewodniczca zielonych Claudia Roth wtruje swojemu partyjnemu koledze: miejsce Jamajki jest na Karaibach. Powodem tak duego oporu przeciwko tej koalicji jest bardzo dua rnica programowa pomidzy tymi trzema partiami. Rnice dotycz podstawowych dla zielonych zagadnie: ochrony rodowiska, elektrowni atomowych. Program polityczny Zielonych jest o wiele bliszy postulatom socjaldemokratw ni chadekw. Dla CDU i FDP koalicja z Zielonymi jest moliwa tylko wtedy, gdy zdobyta przez nich liczba gosw nie wystarczy dla utworzenia dwupartyjnego rzdu. Guido Westerwelle stwierdzi, i w takim przypadku Zieloni bd musieli podj podr na Jamajk. Podobnie jak w przypadku trjkoalicji SPD-Zieloni-FDP rwnie tutaj decydowa bd wyborcy. Jeeli partie nie zdobd wystarczajcej liczby gosw dla dwupartyjnego rzdu, o wszystkim zdecyduj negocjacje koalicyjne. Z trzech trjpartyjnych moliwoci utworzenia wikszoci parlamentarnej, koalicja SPD-Zieloni-Die Linke ma najmniejsze szanse na powodzenie. Gwnym powodem takiego stanu rzeczy jest niech Zielonych i socjaldemokratw do sojuszu z postkomunistami, parti o skrajnie lewicowych pogldach. Zarwno Partia Zielonych jak i SPD obawiaj si, i sojusz z ciemnoczerwonymi moe doprowadzi do utraty wyborcw i przede wszystkim odejcia z partii wielu jej czonkw. SPD obawia si powtrzenia w Bundestagu scenariusza z wyborw z Hesji. Prba koalicji Andrei Ypsilanti z Zielonymi i postkomunistami zakoczya si rozwizaniem Landtagu i ponownymi wyborami, w ktrych socjaldemokracji ponieli klsk. Jedynie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

modziewka SPD (Jusos) opowiedziaa si jednoznacznie za koalicj z Die Linken. Stanowisko Zielonych dotyczce koalicji z postkomunistami nie jest tak jednoznaczne jak socjaldemokratw. Wielu politykw, z lewego skrzyda partii, dopuszcza moliwo koalicji z Die Linken. Jednym z nich jest Gerhard Schick, ktry jest autorem listu otwartego do wadz partii, w ktrym jednoznacznie opowiada si za koalicj z ciemnoczerwonymi. List ten zosta podpisanych przez 30 innych politykw Partii Zielonych. Die Linken milczy w kwestiach jakiejkolwiek koalicji powyborczej. Postkomunici to partia protestu, pragnca walczy z kapitalizmem, obiecujca prac dla wszystkich i zniesienie bezrobocia. Politycy Die Linken wiedz, e wdanie si w dyskusje koalicyjne zmusioby ich do merytorycznej rozmowy z partnerami, rezygnacji z czci swoich postulatw, a to na pewno doprowadzioby do utraty poparcia. Konsekwencje dla polityki midzynarodowej i europejskiej oraz bezpieczestwa (opcja: koalicja chadecko-liberalna lub chadeckosocjalistyczna) Trudno bdzie spodziewa si modyfikacji w substancji polityki zagranicznej Republiki Federalnej Niemiec, i to zarwno odnoszcych si do: (a) jej podstawowych, elementarnych uwarunkowa, jak i (b) strategicznych zaoe. Mona natomiast liczy si z pewnymi modyfikacjami i korektami w sferze deklaratoryjnej, innymi sowy z przesuniciami pewnych akcentw w odniesieniu do rnych aspektw, co moe rzutowa na (c) dziaania na paszczynie operacyjnej, jednak bez naruszenia caej tektoniki. Cigo polityki zagranicznej RFN od zjednoczenia konstytuuj trzy parametry: zmieniajcy si midzynarodowy kontekst, specyficzna kultura polityki zagranicznej Republiki Federalnej Niemiec i jej rosnce aspiracje midzynarodowe. W mniejszym czy wikszym stopniu wyznaczay one jednoczenie zakres jej dostosowa i natenie przemian, decydujc o charakterze tzw. normalizacji. Przysza koalicja rzdzca, kierowana czy to przez CDU/CSU, czy SPD, czy przez obie razem bdzie prowadzi polityk zagraniczn pod znakiem kontynuacji kursu ostronych przemian na podstawie dotychczasowych uwarunkowa. Nie musz by one statyczne; moliwa jest rekonfiguracja trzech wymienionych parametrw. Oczekiwania sojusznikw i partnerw wobec Niemiec po zjednoczeniu, jak i narastajce zalenoci instytucjonalne w NATO, UE i ONZ, wyznaczay kontekst dynamizujcy polityk zagraniczn Niemiec, umoliwiajcy im zwikszanie wpyww w polityce midzynarodowej. Ryzyko usamodzielniania si zjednoczonych Niemiec w warunkach zaamania dawnego, zimnowojennego adu, zaowocowao przyznaniem im przez sojusznikw RFN wikszej odpowiedzialnoci za bezpieczestwo midzynarodowe jak i poniekd bardziej rwnoprawnego, wspkierowniczego statusu w zachodnim sojuszu w zamian za podjcie wikszych zobowiza sojuszniczych. Kontekst sojuszniczy i instytucjonalny nadal zachowuje swoj aktualno jako czynnik ksztatujcy polityk zagraniczn Niemiec. Przydzielana jest im niezmiennie rola zakotwiczajca

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

10

Sojusz Pnocnoatlantycki i USA na kontynencie, a wic inaczej rola zwornika systemu transatlantyckiego i systemu europejskiego, jak i gwnej siy napdowej integracji europejskiej. Kultura polityki zagranicznej RFN Mimo zakoczenia zimnej wojny i zmian w rodowisku midzynarodowym gwne linie niemieckiej polityki zagranicznej nie ulegy strukturalnej zmianie. Jej podstawy tworz cztery zasady: (a) nawykowy multilateralizm generujcy imperatyw multilateralnej sojuszniczej kooperacji, konsultacji i koordynacji; (b) tzw. kultura powcigliwoci, czyli ostrono wobec siy militarnej, przejawiajca si poprzez restryktywne stanowisko w sprawie udziau Bundeswehry w operacjach militarnych (jedynie na podstawie mandatu ONZ i w sojuszniczych ramach); (c) pochodna preferencja dla ustanawiania sieci wspzalenoci w systemie midzynarodowym poprzez instytucjonalizacj, cywilizowanie stosunkw midzynarodowych na bazie zachodnich i demokratycznych norm, szerzenie prawa midzynarodowego, multilateralne rozwizywanie konfliktw, promowanie koncepcji tzw. poszerzonego bezpieczestwa, obejmujcej dyplomacj, pomoc rozwojow i humanitarn; (d) aksjomat europeizacji. Szczeglnie jednak dystynktywna kultura antymilitaryzmu ograniczaa i ogranicza nadal sojusznicz kompatybilno Niemiec, aspiracje czci elit politycznych oraz moliwoci dziaania Republiki Federalnej w sferze bezpieczestwa midzynarodowego w obliczu zagroe asymetrycznych w wiecie po 11/09. Tradycja antymilitaryzmu jest i bdzie zakorzeniona w spoeczestwie niemieckim i std posiada walor czynnika w polityce wewntrznej. Antymilitaryzm limitowa dziaania rzdu wielkiej koalicji na rzecz przywrcenia konstruktywnych i zrwnowaonych stosunkw niemiecko-amerykaskich po okresie rzdw kanclerza Schrdera. Rzdowi kanclerz A.Merkel z trudem przychodzio sprosta oczekiwaniom sojuszniczym w sprawie podjcia przez Niemcy wikszego zaangaowania we wsplnym crisis management (tj. w wymiarze bojowym w misji ISAF w Afganistanie). Na polityk przyszej koalicji bdzie rzutowa strukturalny problem: jak pogodzi nawykowy, sojuszniczy multilateralizm z gbokimi, zakorzenionymi w pamici zbiorowej przekonaniami w sprawie ostronego uycia siy militarnej oraz liberaln kultur mocarstwa cywilnego, ktra preferuje pozamilitarne rodki polityki bezpieczestwa oraz narzuca okrelon wizj adu midzynarodowego, ktra niekoniecznie jest spjna z

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

11

zapatrywaniami amerykaskimi, np. w sprawie zasad ustanawiajcych nowe ady w dziedzinie ochrony klimatu, handlu wiatowego czy zarzdzania finansami midzynarodowymi. Aspiracje midzynarodowe RFN (niemieckich krgw decydenckich) Normalizacyjny program koalicji CDU/CSU/FDP w okresie rzdw kanclerza Kohla zakada ostrone przemiany niemieckiej polityki zagranicznej i bezpieczestwa na podstawie spjnoci midzy normalizacj a aksjomatem sojuszniczym. Uzasadnia on ju nie tylko zakotwiczenie Niemiec w zachodnim sojuszu, ile raczej konieczno podjcia przez RFN dziaa dostosowawczych do oczekiwa sojusznikw; stawk byo ryzyko podania samodzieln drog (deutscher Sonderweg) ryzyko wyobcowania w zachodnim sojuszu z powodu ewentualnej absencji we wsplnym kreowaniu nowego adu i zarzdzaniu kryzysami midzynarodowymi przy pomocy siy militarnej, co pokazay meandry niemieckiej polityki od wojny w Zatoce poprzez wojny w byej Jugosawii a po interwencj lotnicz NATO przeciw Jugosawii. Kanclerz G. Schrder w trakcie kryzysu irackiego podway iunctim midzy normalizacj a sojuszniczoci. Normalizacja Schrdera zakoczya si odwoaniem do prymatu antymilitaryzmu, zdystansowaniem si do polityki USA i deniem do jej rwnowaenia. Kanclerz A. Merkel (i nolens volens F.-W. Steinmeier) korygowaa ostronie ten kurs, z jednej strony traktujc sojusznicze zakorzenienie jako podstawow ram normalizacji niemieckiej polityki, nie rezygnujc jednak z asertywnych rysw nadanych przez Schrdera: ani z krytycznego podejcia wobec USA w sprawie metod zwalczania terroryzmu, ani z kontynuowania strategicznego partnerstwa na osi Pary Moskwa, ani z postulatu staego czonkostwa RFN w Radzie Bezpieczestwa ONZ. Paradoksy normalizacji Polityka zagraniczna/bezpieczestwa nastpnej koalicji rzdzcej, czy to pod kierunkiem CDU/CSU, czy te SPD, bdzie ustanawiana przez analogiczne okolicznoci i konfrontowana z podobnymi wyzwaniami i zagroeniami. Otoczenie midzynarodowe sytuuje Niemcy niezmiennie jako wanego, a nawet kluczowego aktora stosunkw euroatlantyckich, zarwno w ukadzie transatlantyckim, odniesieniu do integracji europejskiej, jak i wymiarze oglnoeuropejskim. Kultura polityki zagranicznej, w ramach ktrej pami zbiorowa i implikacje wewntrzpolityczne cieraj si z nawykowym multilateralizmem, oddziauje ograniczajco na polityk bezpieczestwa na to, jak i kiedy uy siy militarnej - i utrudnia Niemcom zajmowanie bardziej wpywowej pozycji midzynarodowej. Paradoksalnie kultura ta sprzyja umacnianiu wizerunku Niemiec jako aktywnego mocarstwa cywilnego, traktujcego sprawy bezpieczestwa bardziej kompleksowo, nie tylko przez

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

12

pryzmat militarny i zainteresowanego instytucjonalizacj stosunkw midzynarodowych. Niespjnoci midzy dwoma modelami normalizacji: modelem polityki bezpieczestwa typowego mocarstwa (jak Francja i Wielka Brytania), realizujcego swoje aspiracje w oparciu o ramy sojusznicze, a tradycyjnym modelem polityki bezpieczestwa (zachowanie ostronoci w sprawach militarnych), bd nadal generoway podstawowy problem strukturalny niemieckiej polityki zagranicznej i bezpieczestwa oraz przyczyn jej dylematw na przeciciu stosunkw z otoczeniem midzynarodowym i polityki wewntrznej. Celem jakiejkolwiek koalicji rzdzcej bdzie wybalansowanie obu modeli dla zapewnienia przewidywalnoci i wiarygodnoci niemieckiej polityki zagranicznej i bezpieczestwa. Niemcy i bezpieczestwo midzynarodowe Dla rnicowania si dwch wariantw relewantne bd zmienne lub niespjne konstelacje w otoczeniu midzynarodowym, wytwarzajce dysfunkcjonalne skutki dla polityki Niemiec. W stosunkach transatlantyckich, wraz z objciem prezydentury przez B. Obam, nowe otwarcie zawiera oczekiwanie podjcia si przez Niemcy roli wsparchitekta zblienia Europy z USA, a zwaszcza ich wikszego wkadu w rozwizywanie problemw bezpieczestwa midzynarodowego (w zwalczanie terroryzmu), w tym wikszego zaangaowania militarnego (w siach ISAF) w Afganistanie oraz polityczno -finansowego w ramach pomocy dla Pakistanu, jak i zaangaowania dyplomatycznego w rozwizanie kwestii programu nuklearnego Iranu, konfliktu izraelsko-palestyskiego. Konstelacja stymulujca rol midzynarodow Niemiec prdko moe przerodzi si w konstelacj destrukcyjn z uwagi na wspomnian podstawow problemow struktur niemieckiej polityki zagranicznej/bezpieczestwa. Eskalacja wojny z terroryzmem za prezydentury Obamy (Afganistan/P akistan) bd nowe prby realizowania funkcji out of area przez Sojusz Pnocnoatlantycki w rejonach kryzysowych na zasadzie coalition of the willings (i co wicej ewentualnie bez mandatu ONZ) mog doprowadzi do odtworzenia kluczowego niemieckiego dylematu i zarazem dylematu stosunkw transatlantyckich z okresu prezydentury G.W.Busha i mie ponownie negatywne implikacje dla relacji Waszyngton Berlin. To, ktry z wariantw niemieckiej polityki bdzie bardziej prawdopodobny, zaley wic gwnie od rozwo ju sytuacji we wspomnianych zapalnych rejonach Bliskiego Wschodu i Azji rodkowej oraz sposobu reakcji polityki amerykaskiej. Eskalacja kryzysw przy jednoczesnej amerykanizacji, unilateralizacji ich rozwizywania przez USA implikowaaby raczej wzrost napi wewntrznych w polityce Niemiec i w efekcie odtwarzaaby interakcje z okresu kryzysu irackiego. Sukcesy strategiczne USA (i jeli miayby podoe multilateralne - w pewnym wymiarze byyby to take sukcesy RFN)

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

13

w przypadku Pakistanu, Iranu, konfliktu izraelskopalestyskiego z kolei raczej sprzyjayby niemieckoamerykaskiej kooperacji. Dlatego kada koalicja rzdzca bdzie dziaa w ramach UE, wspierajc dyplomacj USA. Mona zakada, e w razie konstelacji destrukcyjnej koalicja rzdzca pod kierunkiem socjaldemokracji znacznie atwiej i szybciej ni koalicja rzdzca pod egid chadecji dyaby do utylitarnego wyzyskania eskalacji kryzysw i profilowania polityki Republiki Federalnej w oparciu o pami zbiorow. Przez ten sam kulturowy wzgld koalicja pod kierownictwem chadekw byaby zmuszona do krytycznego dystansowania si od USA, poniosaby uszczerbek na swojej proatlantyckiej orientacji i w konsekwencji wbrew swoim przekonaniom przyczyniaby si do odwieenia niemieckiego ekscepcjonalizmu. Jednak znaczenie lekcji irackiej polega na tym, e jedna jak i druga opcja koalicyjna staraaby si raczej ograniczy niekorzystn polaryzacj dwch wspomnianych zaoe w trosce o kontynuacj niemieckiej polityki zagranicznej i bezpieczestwa. W razie konstelacji stymulujcej koalicja chadecko-liberalna bdzie bardziej skonna spenia amerykaskie postulaty dotyczce zaangaowania wojskowego i politycznego RFN. Dyskontujc zblienie z administracj Obamy i zwaszcza jego poparcie dla niemieckiej koncepcji cywilno-militarnej polityki bezpieczestwa Zachodu (zob. niej), tym samym mogaby atwiej zabiega o redukcj kulturowych ogranicze w sprawie uycia siy militarnej. Koalicja pod kierunkiem socjaldemokracji podaaby tym samym ladem, lecz ostron iej - ze wzgldu na tradycyjne nastawienie zaplecza koalicyjnego i szczuplejsze aktywa atlantyckie. Instytucje bezpieczestwa Ten sam ambiwalentny kontekst midzynarodowy moe przynosi zrnicowane reperkusje dla instytucjonalnego wymiaru stosunkw transatlantyckich. Skuteczno niemieckiej polityki zagranicznej jest uzaleniona od efektywnoci instytucji midzynarodowych. Przydatno NATO i Wsplnot Europejskich dla starej RFN bya oczywista, poniewa moga ona traktowa jej jako power multipliers. Rwnie po zjednoczeniu zakorzeniay one Niemcy w sojuszniczych ramach, pozwalajc na ich dynamizowanie. Jednak wysoka jako procesw instytucjonalizacji i powodzenie niemieckiej polityki zagranicznej jest silnie uwarunkowana istnieniem wywaonej kooperacji zarwno bilateralnej jak i multilateralnej pomidzy sojusznikami. Zarysowujca si zgoda midzy administracj Obamy a kanclerz Merkel co do potrzeby przedefiniowania podstaw Sojuszu Pnocnoatlantyckiego zostanie potwierdzona przez nastpn koalicj bez wzgldu na jej skad. Podobnie nastpna koalicja przyjmie bez wahania ofiarowan jej przez administracj Obamy wspkierownicz rol na rzecz okrelenia nowego partnerstwa midzy UE i USA w takich sprawach, jak regulowanie konfliktw midzynarodowych, zmiana klimatu,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

14

zwalczanie ubstwa. USA widz RFN jako lidera w reformowaniu NATO, a RFN oczekuje od administracji Obamy wsplnego rozwizywania konfliktw poprzez NATO. W tym kontekcie sprawa stabilizacji Afganistanu to nie tylko sprawdzian efektywnoci funkcji out of area NATO w sensie militarnym, ale rwnoczenie sprawdzian gotowoci do reformy jego strategii, a przede wszystkim sprawdzian sojuszniczego uwiarygodniania Niemiec i tym samym czynnik regulowania stosunkw niemiecko-amerykaskich. Nowy konsens strategiczny z USA prezydenta Obamy w sprawie Afganistanu (afganizacja bezpieczestwa + pomoc rozwojowa exit strategy) bdzie kontynuowany przez kad koalicj rzdzc. Koncepcja tzw. powizanego bezpieczestwa ( vernetzte Sicherheit), wspierania wymiaru militarnego dziaaniami cywilno-rekonstrukcyjnymi w zakresie polityki rozwojowej na rzecz stabilizacji rejonw pokonfliktowych bdzie traktowana przez kady rzd RFN jako strategiczny wymiar reformy NATO, i zarazem gwna zasada polityki bezpieczestwa RFN. Koncepcja ta moe sprzyja kooperacji niemieckoamerykaskiej, poniewa administracja Obamy odkrywa w tym walor umoliwiajcy pogbianie multilateralizacji i wsplne poprzez NATO - zarzdzanie kryzysami, jak i szerzenie wizji zasad liberalnego adu. Kooperatywne/multilateralne nastawienie prezydenta Obamy oznacza zwikszone szanse na realizacj niemieckiej wizji przyszoci Sojuszu zaproponowanej przez wielk koalicj. Koncepcja vernetzte Sicherheit jest podzielana take przez opozycj, wolnych demokratw i Zielonych, i z zastrzeeniami przez Lewic. Bez wtpienia przysza koalicja rzdzca uczyni j przesank stanowiska RFN w sprawie reformy strategicznej NATO ze wzgldu na ch ograniczenia ryzyk wynikajcych ze wspomnianego wyej strukturalnego dylematu niemieckiej polityki bezpieczestwa. Podkrelanie przez Niemcy zada w zakresie prewencji kryzysw moe suy ograniczeniu w przyszoci realizacji funkcji out of area przez Sojusz jedynie w wariancie militarnym, a tu zwaszcza jej instrumentalizacji przez USA (coalition of the willings) oraz nadawaniu operacjom sojuszniczym legitymizacji prawa midzynarodowego w postaci mandatu Rady Bezpieczestwa ONZ. Takie s warunki kadej koalicji rzdzcej w Niemczech dla rekonstrukcji Zachodu w ramach NATO, ktre ma sta si forum dyskusji politycznej sojusznikw, innymi sowy multilateralizowania polityki amerykaskiej. Drugie zaoenie wobec NATO zawiera si w afirmacji pierwotnej funkcji obrony zbiorowej (art. 5 to wedug Merkel nadal substancja NATO), co ma nie tylko wymiar fundamentalny dla polityki Niemiec, lecz take w pewnym sensie funkcjonalne znaczenie. Podkrelanie, e NATO rwnie w przyszoci bdzie suy obronie zbiorowej, wynika z przekonania, i funkcja obrony zbiorowej w ogle umoliwia

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

15

dziaanie Sojuszu out of area i jego polityczn skuteczno. Zapewnia bowiem niezbdn spjno midzy pastwami czonkowskimi, zwaszcza w odniesieniu do pastw czonkowskich z Europy rodkowej. Afirmacja art. 5 z pewnoci bdzie niezbywalnym elementem stanowiska Niemiec w przyszoci, cho w rzeczywistoci uwaa si powszechnie, e nastpi spadek zagroenia obszaru sojuszniczego przez klasyczn agresj i e fakt ten, jak i pojawienie si konfliktw i zagroe nowego typu cznie deprecjonuj obecnie funkcj zbiorowej obrony. Tym bardziej Sojusz - jako euroatlantyckie forum polityczne powinien suy umacnianiu kooperacji pomidzy pastwami czonkowskimi, jak i na zewntrz. Ponadpartyjny sceptycyzm i negatywne stanowisko w sprawie rozszerzenia NATO, ktre bdzie kontynuowane po wyborach, wynikaj nie tyle z obawy o rozwodnienie funkcji zbiorowej obrony, ile z obawy o to, i Sojusz utraciby polityczn sterowalno, poniewa zostaby wcignity zanadto w sprawy peryferyjne i dodatkowo naraony na zasadnicze pogorszenie stosunkw z Rosj. Jakakolwiek partia nie znalazaby si u steru wadzy, bdzie zabiega w nowej koncepcji strategicznej Sojuszu o zapewnienie jeszcze cilejszego wczenia Rosji do wsppracy z NATO, w tym w odniesieniu do obrony przeciwrakietowej. Dlatego kady przyszy rzd bdzie zainteresowany obecnym zblieniem i ociepleniem w stosunkach amerykasko-rosyjskich (i negocjacjami w sprawie redukcji broni nuklearnych) i bdzie chcia wykorzysta to w stosunkach niemiecko-rosyjskich. W odniesieniu do relacji midzy NATO i UE, kada nastpna koalicja bdzie deklarowa, i nie istnieje pomidzy tymi instytucjami konkurencyjno. Gwni aktorzy s zgodni, e sprawa unii obronnej jest obecnie wizj a nie elementem agendy politycznej w UE i raczej bd si pragmatycznie koncentrowa na umocnieniu mechanizmu kooperacji pomidzy NATO a ESDP, co w gruncie rzeczy wynika bdzie z nowego otwarcia w stosunkach transatlantyckich i je zwrotnie wzmacnia. Integracja europejska Niezalenie o wynikw wyborw naley liczy si z podejmowaniem dziaa na rzecz wzmacniania pozycji Niemiec w strukturach Unii Europejskiej, a zwaszcza w unijnych instytucjach, gdy politycy niemieccy wskazuj na wyrane niedowartociowanie Niemcw w zajmowaniu liczcych si unijnych stanowisk. Wzmog si naciski z ich strony na dokoczenie procesu ratyfikacji traktatu z Lizbony. W wanej kwestii unijnego budetu UE na lata 2014-2020 Niemcy dy bd do zachowania status quo w wysokoci wpacanych skadek, gdy maj wiadomo negatywnych konsekwencji ich zmniejszenia dla polityki spjnoci ekonomicznej i spoecznej UE. Dy bd do takiej reformy polityki strukturalnej, aby zwikszy jej efektywno, ale bez naruszania podstaw jej funkcjonowania. To samo odnosi si do Wsplnej Polityki

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

16

Rolnej, gdzie naley spodziewa si niemieckich dziaa na rzecz jej dalszego urynkowienia i otwarcia na wiatow konkurencj. W istotnych dla UE sprawach takich jak kwestia poszerzenia, Niemcy wspiera bd tylko finalizacj rokowa z Chorwacj. Oddali si perspektywa przyjcia Turcji, gdy nowy rzd chadecko-liberalny bd wielkiej koalicji popiera bdzie jedynie koncepcj uprzywilejowanego partnerstwa. Jeeli kanclerzem pozostanie A. Merkel, nie naley spodziewa si adnych powaniejszych impulsw ze strony Berlina w kontaktach z Paryem. Zmniejszy si rola le couple francoallemand jako siy napdowej integracji europejskiej. Z pewnoci Niemcy dy bd do pogbienie wsppracy w realizacji przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci UE. Bd ka nacisk na rozwj nowoczesnych technologii i podwyszenie konkurencyjnoci europejskich produktw na rynkach wiatowych. Niemcy i Europa Wschodnia Stosunki z Rosj na pewno bd oparte o zasad kontynuowania wsppracy w przekonaniu o nadrzdnoci strategicznego interesu Niemiec i caej UE, czyli jakociowej poprawy stosunkw z Rosj i znalezienia jakiego nie tylko trwaego modus vivendi w stosunkach z ni, ile po prostu wczenia jej do strategicznej wsppracy i dialogu w sprawach ekonomicznych, w tym dotyczcych surowcw energetycznych (silniejsze nastawienie w wariancie wielkiej koalicji, sabsze w wydaniu chadecko-liberalnym; FDP w programie wyborczym wyranie mwi nie o partnerstwie strategicznym jak za rzdw CDU/CSU-SPD, lecz o partnerstwie pragmatycznym). Przysza koalicja rzdzca niezalenie od koloru politycznego, moe nawet w sferze deklaratoryjnej potpia Moskw za niedemokratyczne zachowania, lecz polityka Rosji bilateralizowania stosunkw z UE daje Niemcom okazj odnoszenia korzyci statusowych jako gwnego adresata tej polityki, jak i gwnego porednika midzy Rosj a ca UE i USA. Okoliczno ta bdzie nadal determinowa mniejsze zainteresowanie kadej koalicji rzdzcej w RFN dla sprawy wcigania w orbit wsppracy i wpyww byych republik sowieckich w pasie midzy UE a Rosj. Jednak prawdopodobiestwo dualistycznej strategii Niemiec wobec obszaru Europy Wschodniej nie jest mae, cho bdzie to jednoczenie strategia asymetryczna podporzdkowana stosunkom z Rosj (Partnerstwo Wschodnie popierane pod warunkiem asekuracji wobec Rosji). Ewentualne aktywniejsze zaangaowanie na rzecz tego programu UE dla pastw poszukujcych mniejszej czy wikszej emancypacji spod wpyww Rosji jest te limitowane wewntrznym balansem w UE wzgldem na interesy Francji starajcej si o umocnienie jej wymiaru rdziemnomorskiego, cho z pewnoci wschodni wymiar znajdzie wiksz sympati kadego rzdu Niemiec.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

17

Polityka RFN wobec Polski Polityka RFN wobec Polski w coraz wikszym stopniu bdzie zdeterminowana przez trzy gwne cele strategiczne: pogbienie integracji UE, wyhamowanie procesu rozszerzenia UE, rozwj stosunkw strategicznych z Rosj oraz postpujc zmian nastawienia Niemcw do wasnej przeszoci. Nastawienie chadecji wobec Polski jest dwuznaczne. Sprawa mobilizacji prawicowego elektoratu przez chadecj poprzez wykorzystywanie tematyki wypdzonych bdzie mimo wszystko trwaym elementem polityki rzdu z udziaem CDU/CSU, poniewa suy umacnianiu niemieckiej tosamoci narodowej. Pod tym wzgldem stanowisko SPD i liberaw wydaje si przychylniejsze Polsce, poniewa odnosz si oni krytycznie do dziaalnoci wypdzonych. z drugiej strony chadecj cz z Polsk w wikszym stopniu ni lewic podobne pogldy na istot stosunkw transatlantyckich i Sojuszu Pnocnoatlantyckiego.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

18

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

NOWOCI WYDAWCZNICZE INSTYTUTU ZACHODNIEGO: M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939 -1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009 , Pozna 2009; J. Kiwerska, Osabione mocarstwo. Pozycja USA w wiecie po omiu latach prezydentury Georgea Busha, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 50/2008, Pozna 2008; P. Kubiak, Pocztki wielkiej koalicji w Niemczech (2005), Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 49/2008, Pozna 2008; M. Gtz, Czynniki wzrostu gospodarczego zwizane z wiedz. Niemcy na tle Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 48/2008, Pozna 2008.

Nr 18 / 2009
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

19