Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z.

WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 8/2008 5122008

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelny), Marta Gtz, Piotr Cichocki

Biuletyn Instytutu Zachodniego

Autor: dr Piotr Kubiak

Koniec monopolu CSU w Bawarii

28 wrzenia 2008 r. odbyy si w Bawarii wybory parlamentarne. Zakooczyy si one spektakularn klsk rzdzcej tutaj samodzielnie nieprzerwanie od 1962 roku CSU. W porwnaniu z poprzednimi wyborami z 2003 roku poparcie dla CSU spado z 60,7% do 43,4% gosw, wobec czego partia utracia wikszod w bawarskim Landtagu. W efekcie miesic po wyborach ukonstytuowa si rzd koalicyjny zoony z CSU i FDP. Polityczn odpowiedzialnoci za klsk CSU obarczono kierujcego parti od wrzenia 2007 r. Erwina Hubera i premiera Bawarii Gnthera Becksteina. Obaj po wyborach podali si do dymisji. Ich miejsce zaj Horst Seehofer, dotychczasowy minister wyywienia, rolnictwa i konsumentw w rzdzie federalnym Angeli Merkel oraz wiceprzewodniczcy CSU. Ma on byd mem opatrznociowym partii i wyprowadzid j z gbokiego kryzysu. Zastanawiajce s przyczyny tak znacznej utraty zaufania spoecznego przez CSU. Czy wi si one tylko z kryzysem przywdztwa w partii po odejciu Edmunda Stoibera, czy moe istotniejsza okazaa si pogarszajca si sytuacja gospodarcza Bawarii w ostatnich miesicach (m.in. fatalne wyniki finansowe Bawarskiego Banku Krajowego - BayernLB)? Czy moe s one gbsze, chociaby zwizane z kryzysem duych par tii oglnospoecznych (tzw. Volksparteien) jaki dotkn w ostatnich latach SPD i CDU w wymiarze oglnoniemieckim, a teraz CSU w Bawarii? I wreszcie, jakie wraenie wywoaa wyborcza klska CSU w Bawarii na czoowych dziaaczach innych partii dokadnie rok przed wyborami parlamentarnymi w Niemczech? Od pocztku swego istnienia (1945/46) CSU naleaa do najbardziej wpywowych partii politycznych w Bawarii. Za wyjtkiem lat 1954-57 CSU znajdowaa si u wadzy, a od wyborw 1962r. uzyskiwaa wikszod w bawarskim Landtagu.

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 8/2008 5122008

Najwiksze sukcesy CSU wizay si z dziaalnoci dwch charyzmatycznych, a zarazem kontrowersyjnych przywdcw partii: Franza Josefa Straua (zm. 1988 r.) i Edmunda Stoibera (sta na czele partii do 2007 r.). W tym czasie Bawaria najpierw przesza proces intensywnej industrializacji, by w ostatnich latach stad si najbogatszym landem niemieckim. Za rzdw E. Stoibera (premier w latach 1993 2007) Bawaria przeywaa okres rozkwitu, m.in. dziki poparciu rzdu krajowego dla rozwoju przemysu high-tech (tzw. High-Tech-Offensive Bayern). Efektem tej polityki sta si rozkwit przemysu (m.in. elektronicznego, maszynowego, lotniczego) i bazy naukowej zwizanych z nowoczesnymi technologiami, a bezrobocie w Bawarii naley obecnie do najniszych w caych Niemczech. Bawaria bardzo czsto przedstawiana jest jako idealne poczenie nowoczesnoci i tradycji najnowszych technologii i konserwatywnego spoeczeostwa. E. Stoiber znajdowa si u szczytu popularnoci w latach 2002/3, kiedy by kandydatem partii chadeckich na stanowisko kanclerza, a CSU odniosa olbrzymi sukces w wyborach parlamentarnych w Bawarii. Jednak w ostatnich latach E. Stoiber nie ustrzeg si bdw m.in. rezygnujc w ostatniej chwili ze stanowiska ministra gospodarki w rzdzie Angeli Merkel. Kiedy na pocztku 2007 roku jedna z dziaaczek partii, starosta frankooskiego Frth Gabrielle Pauli, oskarya bliskiego wsppracownika premiera Bawarii o to, e zbiera

kompromitujce j materiay, E. Stoiber postanowi zrezygnowad z zajmowanych stanowisk. Fotel premiera Bawarii obj po nim G. Beckstein, a E. Huber stanowisko przewodniczcego partii. Duet ten mia poprowadzid parti do kolejnego zwycistwa w zbliajcych si wyborach parlamentarnych w Bawarii, a tymczasem sondae pokazyway, e CSU traci zaufanie spoeczne. Przez ponad 40 lat wybory parlamentarne w Bawarii przebiegay wedug tego samego scenariusza. Zastanawiano si tylko nad rozmiarami zwycistwa CSU i klski SPD. Pozostae ugrupowania odgryway marginaln rol i balansoway na granicy progu wyborczego. Kierownictwo CSU liczyo, e tak bdzie i tym razem. Jednake sondae przedwyborcze przeprowadzane w tygodniach poprzedzajcych zaplanowane na 28 wrzenia 2008 r. wybory wskazyway, e CSU moe mied trudnoci z uzyskaniem 50% gosw, a nawet obsadzeniem poowy miejsc w Landtagu. Pokazyway rwnie wzrastajce poparcie (gwnie kosztem CSU) dla mniejszych ugrupowao, jak inicjatywa obywatelska Wolni Wyborcy ( Freie Whler FW) i FDP, ktre miay szans przekroczyd picioprocentowy prg wyborczy i znaled si w parlamencie. Oba ugrupowania deklaroway gotowod wejcia do rzdu z CSU, gdyby ta uzyskaa mniej ni poow miejsc w Landtagu. W wypadku partii Zielonych

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 8/2008 5122008

i SPD prognozy przedwyborcze wskazyway na utrzymanie dotychczasowego poparcia. Lewica tymczasem balansowaa na krawdzi progu wyborczego. Przeprowadzone 28 wrzenia 2008 r. w Bawarii wybory do Landtagu stanowi istotn cezur w dziejach powojennej Bawarii i CSU. Ich wyniki (przy porwnywalnej z 2003 r. frekwencji wyborczej) przerosy najgorsze oczekiwania partii rzdzcej.

Tabela 1: Zestawienie wynikw wyborw do bawarskiego Landtagu z 2003 r. i 2008 r. Partia Wybory z 2003 r. Wybory z 2008 r. Rnica % gosw CSU SPD FW Zieloni FDP Lewica 60,7 19,8 4,0 7,7 2,6 mandaty 124 41 15 % gosw 43,4 18,8 10,2 9,4 8,0 4,3 mandaty 92 39 21 19 18 p.% (mandaty) -17,3 (-32) -1,0 (-2) +6,2 (+21) +1,7 (+4) +5,4 (+18) +4,3 (-)

rdo: Opracowanie wasne.

Pomimo uzyskania najwikszej liczby gosw, to wanie CSU uznana zostaa za gwnego przegranego tych wyborw. W porwnaniu do poprzednich wyborw poparcie dla CSU spado o 17,3 punktw procentowych i w konsekwencji stracia ona wikszod w parlamencie. Gwnymi beneficjentami stali si FW i FDP. FW znaleli si po raz pierwszy w Landtagu, FDP powrcia tutaj po 14 latach. Wybory zakooczyy si rwnie sporym sukcesem partii Zielonych, ktra wydatnie zwikszya sw reprezentacj w Landtagu. SPD poniosa minimalne straty, a Lewicy zabrako niewiele, aby si znaled w parlamencie. Zestawiajc wyniki wyborw do bawarskiego Landtagu z wrzenia 2008 r. z wynikami wyborw do Bundestagu z wrzenia 2005 r. zauwaymy kilka podobnych tendencji. Po pierwsze widoczny jest istotny spadek poparcia odnotowany przez najwiksze partie, odwoujce si w swych programach do wszystkich grup spoecznych. W wypadku caych Niemiec dotyczy on CDU/CSU i SPD, w Bawarii dotkn on gwnie CSU. Z drugiej strony wzroso poparcie dla partii mniejszych, lepiej sprofilowanych i majcych bardziej wyraziste programy sprecyzowane pod ktem potrzeb konkretnych grup wyborcw. W obu wypadkach widoczny jest wzrost poparcia dla FDP, w Bawarii dla FW i Zielonych, w caych Niemczech dla Partii Lewicy (obecnie Lewica). Konsekwencj utraty poparcia przez najsilniejsze dotychczas partie pol ityczne i wzrost wpyww ugrupowao rednich jest postpujce coraz bardziej rozdrobnienie niemieckiej sceny

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 8/2008 5122008

politycznej. W Bundestagu zasiadaj obecnie przedstawiciele piciu partii politycznych (liczc frakcj CDU/CSU jako jedno ugrupowanie), wobec czterech w poprzedniej kadencji. W bawarskim Landtagu reprezentowanych jest w tej chwili pid ugrupowao politycznych, w poprzedniej kadencji trzy. Pierwsze szacunkowe wyniki wyborw pokazay, e straty poniesione przez CSU mog byd jeszcze wysze ni si spodziewano. Wikszod dziaaczy uznaa dzieo wyborw za najczarniejszy dzieo w dziejach partii. Przewodniczcy partii E. Huber, komentujc na gorco wyniki wyborw, stwierdzi: Nie udao nam si osignd zakadanego celu. To trudny dzieo dla nas. Za to premier Bawarii G. Beckstein, pomimo klski swojej partii, wyrazi gotowod do objcia przewodnictwa nad nowym rzdem koalicyjnym i zapowiedzia wszczcie rozmw koalicyjnych z FDP i FW. Prasa rozpisywaa si o porace CSU. Frankfurter Allgemeine Zeitung przyrwna j nawet do klski Napoleona pod Waterloo. Z drugiej strony wielka radod zapanowaa w obozach FDP i FW. Martin Zeil, sekretarz generalny bawarskiej FDP, w wywiadzie dla Sddeutsche Zeitung zgosi gotowod wejcia swej partii do rzdu u boku CSU. Rwnie dziaacze FW wyrazili tak gotowod, jednak zdawali sobie spraw, e pierwszeostwo w rozmowach z CSU bdzie miaa FDP. Chwile triumfu przeywaa wyrzucona z CSU G. Pauli, jedna z gwiazd kampanii wyborcze j FW, ktra uzyskaa mandat do Landtagu. W mediach zastanawiano si nad przyczynami klski CSU. Zwracano uwag na kryzys przywdztwa partii, brak charyzmatycznego przywdcy, bezbarwn kampani wyborcz, odpowiedzialnod partii za wiele niepopularnych decy zji politycznych, jak chociaby zakaz palenia w miejscach publicznych, reforma szkolnictwa czy te polityka oszczdnociowa. Nie bez znaczenia byy take trudnoci gospodarcze, jakie dotkny Bawari w ostatnich miesicach, za ktre

odpowiedzialnoci obarczano rzd Becksteina: ogromne zaduenie Bawarskiego Banku Kredytowego i straty zwizane z budow szybkiej kolei. Najistotniejszy by jednak fakt, e CSU stracia po 46 latach monopol na samodzielne sprawowanie wadzy w landzie. E. Huber i G. Beckstein, ktrzy w oczach wikszoci dziaaczy partyjnych ponosili odpowiedzialnod za przegran w wyborach, pocztkowo prbowali grad na zwok. Nastpnego dnia po wyborach E. Huber ogosi zwoanie zjazdu partii na dzieo 25 padziernika, podczas ktrego zamierzano dyskutowad nad sytuacj CSU. Jednak opozycja w partii, nie bez zakulisowego zaangaowania E. Stoibera, domagaa si od nich rezygnacji ze sprawowanych funkcji. Swoich zakusw na najwyszy urzd w partii nie kry ambitny Horst Seehofer, popierany teraz take przez Stoibera.
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 8/2008 5122008

30 wrzenia E. Huber zadeklarowa, e na zjedzie partyjnym zoy rezygnacj z funkcji przewodniczcego partii. Jego nastpc mia zostad H. Seehofer. Znacznie bardziej skomplikowana bya sprawa premiera Bawarii. G. Beckstein gotw by d alej sprawowad swj urzd. Jednak wikszod partii, gwnie dziaacze z Grnej Bawarii (E. Stoiber, H. Seehofer), domagaa si jego dymisji. Ostatecznie pod naciskiem krytyki i on skapitulowa, podajc si 1 padziernika do dymisji. Po jego rezygnacji w partii rozgorzaa walka o partyjn nominacj na fotel premiera Bawarii. O sched po Becksteinie starao si czterech politykw: dwaj bawarscy ministrowie nauki, badao i sztuki Thomas Goppel i spraw wewntrznych Joachim Herrmann, przewodniczcy frakcji parlamentarnej w Landtagu Georg Schmid oraz H. Seehofer. Najwikszym poparciem w partii cieszy si Seehofer, jednak czd dziaaczy obawiaa si zbytniego wzrostu jego wpyww po objciu dwch najwaniejszych stanowisk. Ostatecznie to wanie on otrzyma partyjn nominacj. 25 padziernika, w trakcie nadzwyczajnego zjazdu CSU, H. Seehofer zosta wybrany na stanowisko przewodniczcego partii przy poparciu ponad 90% delegatw. Nowy przewodniczcy zadeklarowa, e bdzie pracowa w Monachium, ale jego wpywy bd sigay Berlina. Przypomnia, e najwaniejsze jest to, eby ludzie dostrzegli, i w wielkiej koalicji s trzy (CDU, CSU i SPD), a nie dwie partie. Zapowiada tym samym, e pomimo powrotu do Monachium, nadal z uwag bdzie ledzi sytuacj w caych Niemczech. Niejako w cieniu sporw wewntrz CSU toczyy si rozmowy koalicyjne pomidzy CSU i FDP. Pertraktacje przebiegay bardzo sprawnie i ju po kilkunastu dniach umowa bya gotowa. Najpierw zostaa zatwierdzona przez obie partie (CSU zaaprobowaa j na zjedzie 25 padziernika), a 27 padziernika 71-stronicowa umowa zostaa podpisana przez przedstawicieli obu partii: ze strony bawarskiej FDP przez przewodniczc partii Sabine Leutheusser Schnarrenberger

i przewodniczcego frakcji parlamentarnej Martina Z eila, a ze strony CSU przez H. Seehofera i przewodniczcego frakcji parlamentarnej G. Schmida. Tego samego dnia po poudniu odbyo si gosowanie nad wotum zaufania dla nowego rzdu. Rzd H. Seehofera uzyska wotum zaufania parlamentu przy poparciu 104 spord 187 deputowanych. Zasiado w nim dziesiciu przedstawicieli CSU i trzech FDP. Horst Seehofer uwaany jest przez wikszod komentatorw za ostatni nadziej bawarskiej CSU na wydobycie jej z gbokiego kryzysu. Ten 59-letni polityk peni wiele wanych funkcji publicznych. W latach 1992-1998 by ministrem zdrowia w rzdzie Helmuta Kohla, w latach 2005-2008 ministrem rolnictwa w rzdzie wielkiej koalicji Angeli Merkel (zrezygnowa przed objciem funkcji premiera Bawarii). Od
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 8/2008 5122008

1980 do 2008 r. by posem w Bundestagu, a w latach 1994-2008 wiceprzewodniczcym CSU. Podczas penionych funkcji publicznych wielokrotnie znajdowa si w ogniu krytyki, z ktr potrafi sobie poradzid. Znany jest ze swoich ogromnych ambicji politycznych. W partii ma wielu zagorzaych przeciwnikw. Posiada jednak predyspozycje, eby dokonad gruntownych reform w partii i odmodzid jej kierownictwo (w jego rzdzie znalazo si wielu ludzi modych). Wrzeniowe wybory w Bawarii ledzone byy z uwag przez kierownictwa wszystkich partii politycznych. Mia to byd kolejny test ich popularnoci przed zbliajcymi si wyborami do Bundestagu (jesieo 2009). Spektakularna poraka CSU w Bawarii z niepokojem zostaa odebrana przez kierownictwo siostrzanej CDU. Kanclerz Angela Merkel stwierdzia, e zaniepokoi j wynik CSU, zaznaczya jednak, e nie wpynie on znaczco na funkcjonowanie wielkiej koalicji. Z drugiej strony saby wynik CSU stanowi powane ostrzeenie dla obu partii chadeckich, wpisujc si w pasmo tegorocznych przegranych chadecji w wyborach do parlamentw krajowych. CDU poniosa powane straty w Hesji i Dolnej Saksonii (odpowiednio 12,0 i 5,8 punktw procentowych). Przypomina to nieco sytuacj SPD w latach 20032005, kiedy rzdzca w Niemczech partia poniosa straty w jedenastu kole jnych wyborach do parlamentw krajowych. Tymczasem kierownictwo FDP z radoci przyjo kolejny sukces wyborczy partii, tak samo jak utworzenie w Bawarii rzdu CSU-FDP. Liberaowie po raz kolejny zwikszyli swj stan posiadania, ponownie gwnie kosztem chadekw. Kierownictwo FDP ma ju dod pozostawania w opozycji (od 1998 r.). FDP, kierowana przez energicznego Guido Westerwellego najchtniej weszaby do rzdu wsplnie z CDU/CSU, ewentualnie rwnie Zielonymi (koalicja jamajska), jednak w obozie liberaw nie wyklucza si wsppracy z SPD i Zielonymi w ramach tzw. koalicji wiate ulicznych. Klska CSU z zadowoleniem zostaa przyjta przez kierownictwo SPD. Jednak niepokj socjaldemokratw wzbudzi kiepski wynik ich wasnej partii. SPD znajduje si w podobnej sytuacji, co partie chadeckie. We wrzeniu, w obliczu katastrofalnych wynikw sondaowych SPD, w partii doszo do zmiany na stanowisku przewodniczcego. Miejsce flirtujcego z postkomunistyczn Lewic Kurta Becka zaj powracajcy do polityki Franz Mntefering, byy wicekanclerz i minister pracy w rzdzie A. Merkel. SPD wyznaczya ju kandydata na stanowisko kanclerza w osobie Franka Waltera Steinmeiera, obecnego wicekanclerza i ministra spraw zagranicznych, jednego z najbardziej popularnych politykw pa rtii. Nominacje te wskazuj na gotowod SPD do wsppracy z pozostaymi partiami, z wyjtkiem Lewicy. Sama Lewica, chocia w Bawarii nie przekroczya progu wyborczego, wzmocnia tutaj swoj pozycj. Wyniki sondaowe pokazuj, e
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 8/2008 5122008

powinna ona bez problemw znaled si w Bundestagu. Poparcie dla partii Zielonych balansuje na poziomie 7-9%. Zmiany zachodzce w partiach politycznych, wiatowy kryzys sektora finansowego, ktrego skutki odczuwa ju niemiecka gospodarka, i nowe wyzwania stojce przed Niemcami wskazuj, i zbliajca si kampania wyborcza przed wyborami do Bundestagu zapowiada si niezwykle interesujco. Niewykluczone, i w obliczu sabnicia wielkich partii (SPD i CDU/CSU), a take stabilizacji ugrupowao redniej wielkoci (FDP, Zieloni, Lewica), powtrzy si sytuacja z 2005 r., kiedy to dopiero po siedmiu tygodniach zaartych negocjacji utworzono rzd wielkiej koalicji CDU/CSU-SPD.

Instytut Zachodni jest jednostk naukowo-badawcz. Dziaa nieprzerwanie od 1944 r. Organem zaoycielskim Instytutu jest Minister Spraw Zagranicznych RP. Czaspisma Instytutu Zachodniego: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik und vergleichende Studien Siedlisko Biuletyn Instytutu Zachodniego Nowoci wydawcznicze Instytutu Zachodniego: Declining Cities/Developing Cities: Polish and German Perspectives, ed. M. Nowak, M. Nowosielski, Poznao 2008; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Poznao 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyz ny wsppracy, Poznao 2008; J. Dobrowolska-Polak, Niemiecka polityka dziaao humanitarnych, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 47/2008, Poznao 2008; M. Gtz, Czynniki wzrostu gospodarczego zwizane z wiedz. Niemcy na tle Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 48/2008, Poznao 2008; P. Kubiak, Pocztki wielkiej koalicji w Niemczech (2005), Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 49/2008, Poznao 2008; J. Kiwerska, Osabione mocarstwo. Pozycja USA w wiecie po omiu latach prezydentury Georgea Busha, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 50/2008, Poznao 2008.
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl