Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z.

WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelny), Marta Gtz, Piotr Cichocki

Biuletyn Instytutu Zachodniego

Autor: doc. dr hab. Stanisaw erko

Niemcy wobec konfliktu w Gruzji (sierpie 2008 r.)

1. Stanowisko Republiki Federalnej Niemiec wobec sierpniowego kryzysu na Kaukazie zasuguje na szczegln uwag nie tylko dlatego, e jest to najpowaniejszy midzynarodowy kryzys, z jakim zostaa skonfrontowana Angela Merkel w caym okresie swych dotychczasowych rzdw. Ze wzgldu na daleko idce zblienie niemiecko-rosyjskie w okresie kanclerstwa Gerharda Schrdera na plan pierwszy wysuwao si pytanie, czy w polityce Niemiec przewaad bd tony wobec Rosji pojednawcze, czy te Berlin zdecyduje si na istotne usztywnienie swej postawy w stosunku do Moskwy. Komentatorzy zastanawiali si wrcz, czy mamy oto do czynienia ze zwrotem w niemieckiej Russlandpolitik. 2. Podczas kryzysu strona niemiecka postawia zdecydowanie na dialog z Rosj i wspieranie mediacyjnych zabiegw wystpujcego w imieniu Unii Europejskiej prezydenta Francji przy jednoczesnym podkrelaniu, e Berlin sprzeciwia si kwestionowaniu granic Gruzji i podwaaniu legalnoci urzdujcych w Tbilisi wadz. Od pocztku Berlin domaga si od obu stron wstrzymania ognia i powrotu na zajmowane wczeniej pozycje. W ustach niemieckiej kanclerz pojawiy si te sowa, e Gruzja w przyszoci stanie si penoprawnym czonkiem NATO. Ton, w jakim wypowiadaa si kanclerz Niemiec na temat rosyjskiej akcji pacyfikacyjnej mocno odbiega od jzyka, jakim posugiwa si wobec Moskwy poprzedni szef niemieckiego rzdu. W Republice Federalnej umacnia si przekonanie, e agresywne posunicia Rosji stanowi zagroenie dla stabilnoci w stosunkach midzynarodowych, ale opcj bdn byoby przyjcie kursu na izolowanie Rosji. W Berlinie istnieje wiadomod, e realny konflikt midzy USA i Uni a Rosj byby niezwykle szkodliwy, szczeglnie ze wzgldu na pooenie

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

geopolityczne i powizania gospodarcze z Rosj dla krajw takich jak Niemcy czy Polska. Niewywizywanie si Moskwy z wynegocjowanego porozumienia

spowodowao, e rwnie Berlin zacz tracid cierpliwod. Niewykluczone, e do zaostrzenia retoryki politykw niemieckich przyczynia si postawa USA, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Polski i paostw batyckich, znacznie bardziej stanowcza ni miao to miejsce w odniesieniu do RFN, Francji czy Woch, a kanclerz Merkel przywiecaa chd uniknicia podziaw w onie UE. W kadym razie szanse na wypracowanie wsplnej unijnej oraz transatlantyckiej polityki wobec Kremla wyranie wzrosy. Uznanie przez Rosj niepodlegoci obu spornych terytoriw na terenie Gruzji przynioso ponowne zaostrzenie sytuacji. Stanowisko Niemiec zawierao zarwno ostr krytyk posunid Moskwy, ale jednoczenie apele, by nie pozwolid na wymknicie si rozwoju wydarzeo spod kontroli. 3. Z niemieckich k rzdowych przekazywano nieoficjalnie mediom, e w sprawie konfliktu rosyjsko-gruzioskiego stanowiska kanclerz Angeli Merkel i ministra Franka-Waltera Steinmeiera s bardzo podobne. W poprzednich miesicach panoway midzy nimi pewne rozbienoci wanie w kwestii polityki wobec Rosji. O ile socjaldemokratyczny minister spraw zagranicznych (w poprzednim rzdzie bliski wsppracownik Gerharda Schrdera i w nastpnych wyborach zapewne kandydat SPD na kanclerza) akcentowa koniecznod zachowania moliwie dobrych stosunkw z Moskw i podkrela koniecznod wizania Rosji z Uni Europejsk, to chadecka pani kanclerz wykazywaa wobec Kremla wyrany dystans. Obecnie oboje, krytykujc coraz silniej postpowanie Rosji, apeluj o dialog i niezrywanie kontaktw z tym mocarstwem. 4. Nie ma obecnie podstaw, by kategorycznie stwierdzid, i w sposb zasadniczy zmieniaj si zaoenia polityki Berlina wobec Moskwy. Ostatnie wydarzenia powoduj wszelako, e w obliczu nowych wyzwao dotychczasowe zaoenia wypeniane s now treci. Gosy nawoujce do zweryfikowania caej dotychczasowej niemieckiej Russlandpolitik (np. Eckart von Klaeden, CDU) s jednak wci w Republice Federalnej sabo syszalne. Trzeba przy tym pamitad, e nawet obecnie odnotowad mona w Niemczech opinie, zachcajce do wikszego zrozumienia rosyjskich racji (oprcz G. Schrdera m. in. b. doradca Kohla, Horst Teltschik) i krytykujce postaw Stanw Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii czy Polski (przewodniczcy SPD Kurt Beck). Przekonaniu o powadze sytuacji i uzasadnionym obawom przed agesywnoci Rosji towarzyszy szeroko w Niemczech podzielany
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

pogld, e konfrontacja midzy Zachodem a Rosj bdzie miaa dotkliwe konsekwencje dla caoci stosunkw midzynarodowych.

Zacznik Niemcy wobec konfliktu w Gruzji: chronologia wydarze

Wybuch walk w Gruzji. W pitek 8 sierpnia, a wic jeszcze tego samego dnia, gdy agencje przyniosy doniesienia o operacji wojsk gruzioskich w Poudniowej Osetii i rosyjskim kontruderzeniu, Angela Merkel przeprowadzia rozmowy telefoniczne z prezydentami Rosji i Gruzji. Kanclerz wezwaa strony konfliktu do opanowania i umiaru, do natychmiastowego powstrzymania si od przemocy i do przywrcenia status quo ante, aby znaled polityczne rozwizanie kryzyu. Zastpca rzecznika rzdu federalnego poinformowa, e Berlin w zwizku z kryzysem w Gruzji pozostaje w cisym kontakcie z partnerami z UE, NATO i KBWE. W roli mediatora wystpi take minister Frank-Walter Steinmeier, ktry ju od pewnego czasu angauje si na rzecz rozwizania kryzysu w Gruzji (by w tym kraju w poowie lipca, a wczeniej w lutym 2007 r.). Z powodu kryzysu na Kaukazie Steinmeier przerwa nawet urlop w Alpach. Niemiecki minister spraw zagranicznych sign po wyprbowane metody telefonicznej dyplomacji i przeprowadzi dziesitki rozmw, m. in. z Siergiejem awrowem, Mikeilem Saakaszwilim i swymi kolegami z UE. Steinmeier apelowa o natychmiastowe zaprzestanie walk i porzucenie przez strony konfliktu wojowniczej retoryki. Naley odejd od spirali wzajemnych grb i przemocy, mwi minister 8 sierpnia w relacji Spiegel -Online: Dlatego apeluj do obu stron, by niezwocznie podjy bezporedni dialog. Nastpnego dnia Steinmeierowi udao si doprowadzid do nawizania kontaktu telefonicznego midzy ministrem awrowem a szefow gruzioskiej dyplomacji Ek Tkeszelaszwili. Take 9 sierpnia do Tbilisi przyby specjalny wysannik berlioskiego MSZ, ambasador HansDieter Lucas. 11 kwietnia Merkel kolejny raz rozmawiaa telefonicznie z prezydentem Saakaszwili. Zapewnia go, e Niemcy stoj na stanowisku integralnoci terytorialnej Gruzji. Mwia, e wycofanie wojsk powinni kontrolowad midzynarodowi obserwatorzy, oddelegowani w rejon kryzysu przez OBWE.

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

Socjaldemokratyczny minister stanu w berlioskim MSZ Gernot Erler zarzuci 9 sierpnia Gruzji zamanie zawieszenia broni z 1992 r. i naruszenie prawa midzynarodowego oraz wyrazi pewne zrozumienie dla akcji rosyjskiej w Poudniowej Osetii (akcj rosyjsk uzna te za uzasadnion i proporcjonaln w poufnej notatce z 11 sierpnia i ujawnionej 23 sierpnia przez Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung niemiecki attach wojskowy w Moskwie gen. Heinz Wagner) . Nastpnego jednak dnia wiceminister Erler gani ju postpowanie Rosji. W owiadczeniu z 11 sierpnia przewodniczcy wsprzdzcej SPD Kurt Beck w peni popar starania niemieckiego MSZ o jak najszybsze wstrzymanie walk. W trzy dni pniej Beck oznajmi (wg strony internetowej SPD), e Rosja jest dla Niemiec wanym, ale nieatwym partnerem. Bardziej krytycznie wobec Rosji wystpowaa opozycyjna FDP. Politycy tej partii Birgit Homburger i Michael Link domagali si, by Merkel udaa si z uzgodnion znacznie wczeniej wizyt do Soczi dopiero, gdy zawarte zostanie rosyjsko-gruzioskie zawieszenie broni. dali rwnie, by dla rwnowagi tak sam podr kanclerz odbya do Gruzji. Z ostr krytyk pod adresem Moskwy wystpowali take politycy chadeccy; ekspert CDU ds. stosunkw midzynarodowych Eckart von Klaeden w wywiadzie dla Berliner Zeitung

stwierdzi 11 sierpnia, e Kreml chce przykadnie ukarad (ein Exempel statuieren) Gruzj za jej prozachodni orientacj. Take jednak Klaeden przyzna, e Tbilisi jest wspwinne wybuchowi konfliktu. Polityka rzdu federalnego zyskaa wsparcie komisji spraw zagranicznych Bundestagu, w posiedzeniu ktrej Steinmeier uczestniczy 14 sierpnia. Spotkanie Merkel-Miedwiediew w Soczi. W tydzieo po wybuchu walk do Soczi na krtkie spotkanie z Miedwiediwem przybya 15 sierpnia kanclerz Merkel. Niemiecko-rosyjski mini-szczyt mia byd powicony tematyce raczej relaksujcej (gwnie majcym si w Soczi odbyd w 2012 r. igrzyskom olimpijskim), lecz lecz wybuch walk w Gruzji pokrzyowa te plany. Kanclerz Merkel demonstracyjnie skrcia szczyt do trzech godzin (cznie z konferencj prasow i obiadem) i zrezygnowaa m. in. ze zwiedzania miasta. W trakcie ptoragodzinnej rozmowy obojga politykw w letniej rezydencji prezydenta Rosji od razu zarysoway si zasadnicze rnice stanowisk. Komentatorzy pisali wrcz o lodowatym spotkaniu (w jzyku dyplomacji bardzo otwarta rozmowa). Niemiecka kanclerz okreslia reakcj Rosji na gruziosk operacj w Poudniowej Osetii jako niewspmiern, krytykowaa postpowanie wojsk rosyjskich i domagaa si ich wycofania ze rodkowej Gruzji. Zaznaczaa, e naley zachowad integralnod terytorialn Gruzji.
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

Prezydent

Miedwiediew

natomiast,

usprawiedliwiajc

poparcie

Rosji

dla

separatystycznych deo Abchazw i poudniowych Osetyjczykw, podkrela, e jego paostwo, ktre zareagowao w sposb adekwatny, jest gwarantem stabilnoci w tym regionie i obwinia Gruzj win za wybuch wojny. Ostrzega, e Rosja w przyszoci, gdy zagroone bdzie bezpieczeostwo jej onierzy i obywateli, odpowie identycznie. Nie doszo do porozumienia take w kwestii dugofalowego rozwizania sprawy Poudniowej Osetii i Abchazji. Miedwiediew powiedzia wyranie, e uwaa za mao prawdopodobne, by te terytoria mogy w przyszoci pozostad czciami skadowymi paostwa gruzioskiego. Doda, e Rosja bdzie dziaad na rzecz zrealizowania deo Abchazw i Osetyjczykw. Angela Merkel nienaruszalnod granic Gruzji uznaa za za punkt wyjcia w szykaniu najlepszych rozwizao. Zwrcia uwag, e nie kada grupa narodowociowa, chcca oderwad si od jakiego paostwa, moe to uczynid. Take Rosja wie co o tym, dodaa, czynic aluzj do sprawy Czeczenii. Merkel stwierdzia, e Rosjanie powinni wycofad si na pozycje sprzed tygodnia, a ich miejsce zajliby liczni midzynarodowi obserwatorzy. Miedwiediew zadeklarowa, i nie ma nic przeciwko midzynarodowym siom pokojowym, ale zastrzeg, e Osetyjczycy i Abchazowie ufaj jedynie onierzom rosyjskim. Kanclerz podkrelia, e chodzioby raczej o znalezienie takiego rozwizania, ktre by wyeliminowao na stae wybuch walk w tym regionie. Zdaniem Merkel Gruzja powinna mied perspektyw wstpienia w przyszoci do NATO i dlatego nie naley odchodzid od ustaleo, podjtych w odniesieniu do tego kraju oraz do Ukrainy na kwietniowym szczycie NATO w Bukareszcie : Powiedzielimy (wwczas), e Gruzja i Ukraina bd czonkami NATO. Merkel dodaa, e nie widzi powodu, by co zmieniad w tych postanowieniach, aczkolwiek data wstpienia tych krajw do NATO jest jeszcze spraw otwart (w kwietniu wanie Niemcy i Francja najbardziej sprzeciwiay si objciem tych krajw Membership Action Plan). Kanclerz nalegaa na przyjcie przez Rosj przedstawionego przez prezydenta Francji w imieniu Unii Europejskiej szeciopunktowego planu pokojowego. Miedwiediew zgodzi si natomiast z A. Merkel, e w rejon kryzysu powinny mied zapewniony dostp organizacje humanitarne, a pomoc z zewntrz powinna tam dotrzed w szerokim zakresie. Rozmwcy rnili si take w sprawie oceny podpisanego 14 sierpnia wstpnego porozumienia polsko-amerykaoskiego o rozlokowaniu w Polsce wyrzutni
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

systemu tarczy antyrakietowej. Miedwiediew nazwa to porozumienie wydarzeniem smutnym dla Europy i dla wszystkich, a jako bajk okreli amerykaoskie zapewnienia, e tarcza nie jest skierowana przeciwko Rosji. Jednoczenie wypowiada si przeciwko dramatyzowaniu sytuacji i oznajmi, e negocjacje na temat tarczy bd kontynuowane. Merkel przekonywaa, e tarcza nie jest wymierzona przeciwko Rosji. Dodaa, e mimo wszystko powinny byd kontynuowane rozmowy o wczeniu take Rosji w tworzony system antyrakietowy. W niemieckich krgach rzdowych nie tajono, e Berlin jest rozczarowany postaw Rosji. Z zadowoleniem przyjto 16 sierpnia informacj, i Miedwiedi ew podpisa szeciopunktowy plan pokojowy, lecz z Gruzji wci nadchodziy niepokojce doniesienia o kolejnych operacjach wojsk rosyjskich. Gdy za w ten sam weekend ujawniono gwne tezy utrzymanego w prorosyjskim duchu wywiadu z b. kanclerzem Schrderem, majcego ukazad si w poniedziakowym Spieglu, od wypowiedzi swego dawnego szefa zdystansowa si sam minister Steinmeier. Merkel w Tbilisi. W dwa dni po spotkaniu z Miedwiediewem, w niedziel 17 sierpnia Angela Merkel zoya wizyt prezydentowi Saakaszwili. Gruzja, jeli zechce, bdzie czonkiem NATO (Georgien wird wenn es will Mitglied der Nato sein) owiadczya, powtarzajc w bardziej zdecydowanej formie to, co powiedziaa ju w obecnoci Miedwiediewa w Soczi. Niemal ultymatywnie domagaa si jak najszybszego wycofania si rosyjskich onierzy (w najbliszych godzinach, a nie dniach) i wyrazia niezadowolenie, e do tego jeszcze nie doszo. Powtrzya te, e zdaniem Niemiec suwerennod i integralnod terytorialna Gruzji przez nikogo nie moe byd kwestionowana. W rejon konfliktu powinni przybyd midzynarodowi obserwatorzy, a nastpnie midzynarodowe siy pokojowe, tworzone z udziaem paostw Unii Europejskiej, w tym Niemiec. Moim zdaniem powinno stad si to szybko, powiedziaa. Merkel obiecaa te Saakaszwili pomoc Unii i Niemiec w odbudowie kraju. Co wicej, zdaniem Merkel powinno dojd do zintensyfikowania unijnej polityki ssiedztwa nie tylko z Gruzj, lecz take z takimi krajami jak Azerbejdan, Turkmenistan i Armenia. Niemiecka kanclerz wystpia z inicjatyw zorganizowania spotkania w gronie zainteresowanych paostw (co zreszt tydzieo pniej stao si rdem pewnych nieporozumieo). Niemcy wobec opnie w realizacji warunkw szeciopunktowego porozumienia. W wywiadzie dla Welt am Sonntag (17 sierpnia) Frank-Walter Steinmeier przestrzega przed wyciganiem zbyt szybkich wnioskw w sprawie
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

polityki wobec Rosji i na przykad sprzeciwi si zablokowaniu rozmw w sprawie rosyjsko-unijnej umowy o partnerstwie i wsppracy czy niedopuszczeniu Rosji do wiatowej Organizacji Handlu. Na powiconym Gruzji specjalnym spotkaniu szefw dyplomacji NATO w Brukseli (19 sierpnia) niemiecki minister podobnie jak wielu jego partnerw sta na stanowisku, e izolowanie Moskwy w zwizku z trwajcym kryzysem byoby kontrproduktywne. W komunikacie koocowym zapisano jedynie, e NATO nie moe utrzymywad takich jak zwykle stosunkw z Rosj . Ciekawe jednak, e wanie z inicjatywy Steinmeiera postanowiono tymczasowo zawiesid zwoywanie Rady NATO-Rosja; po spotkaniu Steinmeier mwi dziennikarzom, e Rada NATORosja bdzie moga zostad zwoana po wycofaniu si wojsk rosyjskich z zajtych w ostatnich dniach terytoriw. Byd moe byo to posunicie, majce uprzedzid dalej idce propozycje. Ministrowie potwierdzili jednoczenie deklaracj

bukareszteoskiego szczytu z kwietnia, e Gruzja i Ukraina stan si w przyszoci czonkami Sojuszu. Postanowiono przy tym utworzyd komisj NATO-Gruzja. Ustalono rwnie, e wyznaczone na 15-16 wrzenia spotkanie ambasadorw krajw NATO odbdzie si, na znak solidarnoci z Gruzj, w Tbilisi. Wszystko to wywoao gniewn reakcj Siergieja awrowa, ktry zarzuci Sojuszowi prowadzenie polityki antyrosyjskiej. 21 sierpnia Rosja zawiesia wspprac wojskow z NATO; pojawiy si te sugestie o moliwoci zamknicia rosyjskich korytarz y powietrznych do transportu adunkw dla si koalicji w Afganistanie. Zaskoczenie wywoao 23 sierpnia doniesienie spiegel -online, ktry poinformowa, jakoby Angela Merkel zaproponowaa zwoanie konferencji z udziaem paostw ssiadujcych z Gruzj, jednake bez udziau Rosji. Zwykle bardzo dobrze poinformowany tygodnik poda na swych stronach internetowych, e propozycj tak niemiecka kanclerz zoya prezydentowi Sarkozyemu (wszystko na to wskazuje, ze chodzio o inicjatyw omawian przez kanclerz z Saakaszwilim w Tbilisi). Rzecznik rzdu federalnego jeszcze tego samego dnia zdementowa czciowo rewelacje Spiegla i podkreli, e Berlin nie ma zamiaru nikogo z gry wykluczad z rozmw. Jednoczenie rzd niemiecki da wyraz niezadowoleniu z powodu niewywizywaniu si strony rosyjskiej z postanowieo rozejmu i opnieo w wycofywaniu jej wojsk z terytoriw zajtych po wyparciu wojsk gruzioskich z Poudniowej Osetii (tymczasem jeszcze dzieo wczeniej rzecznik rzdu RFN dopuszcza moliwod, e w strefie buforowej nieopodal Poudniowej Osetii Rosjanie pozostawi przejciowo liczcy mniej wicej 500 onierzy kontyngent) . Niemcy oczekiway teraz, e Moskwa niezwocznie ewakuuje caod swych si, a w
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

rejonie konfliktu tak szybko, jak to jest moliwe zacznie dziaad mechanizm midzynarodowy. Informujc o tym 23 sierpnia (tego dnia kanclerz Merkel rozmawiaa telefonicznie z Saakaszwilim, a Steinmeier ze sw gruziosk odpowiedniczk) rzecznik rzdu federalnego zaznacza jednoczenie, e RFN angauje si w znacznym stopniu w akcji pomocy humanitarnej dla Gruzji (nieco wczeniej niemiecki MSZ zwikszy do 2 mln euro pomoc dla organizacji pomagajch uchodcom w Gruzji). Cakowitego wycofania si oddziaw rosyjskich na pozycje zajmowanie przez nie w pocztkach sierpnia domaga si tego dnia rwnie, w wywiadzie dla Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung , F.-W. Steinmeier. Zaostrzenie tonu przynis take niedzielny (22 sierpnia) wywiad Merkel dla telewizji ZDF, w ktrym kanclerz podkrelia, e Moskwa narusza warunki porozumienia i zagrozia konsekwencjami w postaci ograniczenia kontaktw. Dodaa, i Kreml powinien wiedzied, e gra toczy si o wiarygodnod Rosji, a Niemcy nie przejd do porzdku dziennego nad tym, co si dzieje. Zachd bdzie chcia poprzez rozmowy skonid Rosj do zmiany postpowania, lecz gdy ta droga okae si bezowocna, to zagrozia kanclerz s inne moliwoci (jeszcze tego samego dnia poinformowano o zwoaniu na 1 wrzenia nadzwyczajnego szczytu Unii Europejskiej w sprawie Gruzji). Merkel powtrzya, e Gruzja i Ukraina zostan przyjte do NATO. Nastpnego dnia rozpocza si podr niemieckiej kanclerz, obejmujca trzy kraje domagajce si twardszego kursu wobec Kremla Szwecj, Estoni i Litw. Ju w Sztokholmie przestrzega Rosj przed zamaniem prawa midzynarodowego poprzez ewentualne uznanie przez Moskw niepodlegoci Poudniowej Osetii i Abchazji. Zapytana o Gazocig Pnocny oznajmia jednak, e w tej kwestii stanowisko Berlina pozostaje bez zmian, gdy jest to wany europejski projekt strategiczny. Dodaa wszake, i silne zwizki gospodarcze Niemiec z Rosj nie oznaczaj jeszcze, e strona niemiecka bdzie lekcewayd sfer podstawowych wartoci. Zastpca rzecznika rzdu RFN przypomnia za, e rwnie Rosja powinna byd zainteresowana moliwie dobrymi stosunkami z Zachodem, gdy jej modernizacja nie moe si powied bez udziau krajw Unii Europejskiej. Jednoczenie przewodniczcy wsprzdzcej SPD Kurt Beck podczas konferencji prasowej skrytykowa twarde stanowisko USA, W. Brytanii oraz Polski (Nie do wiary, ale niektre paostwa najwyraniej zapomniay ju o dowiadczeniach zimnej wojny), wyzna, i mwi jedynie w otwarty sposb to, czego nie moe otwarcie powiedzied minister Steinmeier (bdcy jednoczenie

wiceprzewodniczcym SPD) i ujawni, e 2 padziernika w St. Petersburgu bdzie

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

mia miejsce kolejny szczyt niemiecko-rosyjski. Zapytany o to rzecznik rzdu federalnego potwierdzi, dodajc, i Berlin nie moe zrywad kontaktu z Rosj. Wiadomo tylko, e delegacja niemiecka bdzie znacznie mniejsza ni zwykle. Po uznaniu przez Rosj niepodlegoci Poudniowej Osetii i Abchazji. Doniesienia o podpisaniu przez prezydenta Miedwiediewa dekretw o uznaniu przez Moskw niepodlegoci obu formalnie wci nalecych do Gruzji terytoriw (26 sierpnia) nadeszy, gdy niemiecka kanclerz gocia w Tallinie. Owiadczenie Merkel w zwizku z t spraw byo jednoznaczne; posunicie Kremla uznaa za sprzeczne z prawem midzynarodowym i okrelia jako absolutnie nie do zaakceptowania (absolut nicht akzeptabel). Ton pani kanclerz by zasadniczo zbieny z penymi oburzenia wypowiedziami Amerykanw czy Brytyjczykw. Merkel zastrzega jednak po raz kolejny, e nie chciaaby przerywad dialogu z Rosj. Dodaa jednoczenie, e prawdziwe partnerstwo powinno mied jako podstaw zaufanie i wsplne wartoci, takie jak prawa czowieka i zasady demokracji. Komentujc dekrety Miedwiediewa Steinmeier uy sformuowania podobnych do tego, ktrym posuya si kanclerz (decyzja Rosji w adnym wypadku nie do zaakceptowania): mwi o najpowaniejszym konflikcie od zakooczenia zimnej wojny i przestrzega przed wymkniciem si konfliktu spod kontroli: Jeli nie bdziemy ostroni, zachwieje si caa architektura europejskiego bezpieczeostwa, z nieobliczalnymi dla nas wszystkich skutkami. Minister zaznacza: Naszym obowizkiem jest obecnie doprowadzenie do uspokojenia sytuacji (Unsere Pflicht besteht jetzt darin, die Lage zu beruhigen). Z kolei w majcym si ukazad 28 sierpnia wywiadzie dla Sddeutsche Zeitung Steinmeier stwierdzi wrcz, e z oburzeniem reaguje na wypowiedzi tych na Zachodzie i w Rosji, ktrzy chc powrotu do zasad rzdzcych stosunkami midzynarodowymi w okresie zimnej wojny. Krytyk wyraali rwnie przedstawiciele wikszoci ugrupowao. Andreas Schockenhoff (CDU), koordynator rzdu ds. spoecznych relacji niemiecko-rosyjskich, mwi e Rosja traci wiarygodnod i obliczalnod; doda jednak, e dialog z tym mocarstwem musi byd mimo wszystko kontynuowany. Innego zdania by rzecznik CDU ds. polityki zagranicznej Eckart von Klaeden, ktry domaga si, by w zwizku z agresywn, neoimperialn polityk Kremla poddad zasadniczemu

przewartociowaniu (grundstzlich zu berprfen) stosunek Niemiec wobec tego paostwa, take w sferze ekonomicznej. Gosy krytyczne wyraali te politycy socjaldemokratyczni; np. Markus Meckel zwrci uwag, e decyzja Miedwiediewa oznacza faktyczn anekcj czci terytorium paostwowego Gruzji , co Niemcy i Unia
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

Europejska musz wyranie potpid. Zwrci uwag te na podwjne standardy Moskwy w traktowaniu prawa do samostanowienia (sprawa niepodegociowych deo Czeczenii). Przewodniczcy opozycyjnej FDP Guido Westerwelle przekonywa, e mimo wszystko naley kontynuowad dialog. O rozwag apelowa byy minister spraw zagranicznych Hans-Dietrich Genscher. Odrbne stanowisko przedstawi przewodniczcy frakcji parlamentarnej Partii Lewicy Gregor Gysi, ktry przypomina, i konflikt wywoany zosta przez Gruzj, a uznanie przez Rosj niepodlegoci spornych terytoriw jest tak samo sprzeczne z prawem midzynarodowym, jak uznanie niepodlegoci Kosowa przez Stany Zjednoczone i paostwa Unii Europejskiej. W rod 27 sierpnia w godzinach porannych Merkel przeprowadzia rozmow telefoniczn z prezydentem Miedwiediewem. Kanclerz domagaa si dotrzymania przez Rosj warunkw szeciopunktowego planu Sarkozyego i powrotu oddziaw rosyjskich na pozycje z 7 sierpnia. Potpia rwnie uznanie przez Moskw niepodlegoci Poudniowej Osetii i Abchazji. Nie podano, jakiej odpowiedzi udzieli prezydent Rosji. oprac. Stanisaw erko (zebrany materia wg stanu na 27 sierpnia 2008 r.)

Instytut Zachodni jest jednostk naukowo-badawcz. Prowadzi prace nieprzerwanie od 1944 r. Organem zaoycielskim Instytutu jest Minister Spraw Zagranicznych. Czaspisma Instytutu Zachodniego: Przegld Zachodni WeltTredns. Zeitschrift fr internationale Politik und vergleichende Studien IZ Policy Papers Siedlisko Biuletyn Instytutu Zachodniego Nowoci wydawcznicze Instytutu Zachodniego: Declining Cieties / Developing Citis: Polish and German Perspectives, ed. M. Nowak, M. Nowosielski, Poznao 2008;
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

10

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 1/2008 27082008

lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Poznan 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Poznao 2008.

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

11