Szkoa Podstawowa Nr 2 im.

Bolesawa Prusa w Midzyrzecu Podlaskim

ZESTAW WICZE UATWIAJCYCH PRAWIDOWE KONTAKTY INTERPERSONALNE

DO WYKORZYSTANIA NA LEKCJACH I ZAJCIACH POZALEKCYJNYCH

Opracowaa: mgr Agnieszka Daniluk

Midzyrzec Podlaski 2004

Wprowadzenie

Opracowanie zawiera zestaw gier i zabaw psychologicznych moliwych do realizacji nie tylko na godzinach do dyspozycji wychowawcy, ale take na lekcjach z poszczeglnych przedmiotw lub zajciach pozalekcyjnych. Dostarcz one wietnej zabawy, a jednoczenie wpyn budujco na poczucie wasnej wartoci, naucz prawidowej komunikacji, wsppracy, wraliwoci na innych i obiektywnego spojrzenia na siebie. Ponadto uruchomi nie tylko procesy mylowe, ale take emocje i pomog odnale wasne miejsce w spoecznoci. Aby proponowane gry byy jak najbardziej efektywne powinny by prowadzone w maych, kilkunastoosobowych grupach, siedzcych w krgu. Uczestnicy mog wtedy wyraa swoje opinie i uczucia bez ryzyka poddania si ocenie czy wymiania. Pamitajmy jednak, e stworzenie poczucia swobody, zrozumienia i szacunku w znacznej mierze zaley od osoby prowadzcej. To na niej take spoczywa ciar dobrania i zmodyfikowania proponowanych wicze, dostosowania ich do istniejcych warunkw, liczebnoci zespou i jego potrzeb.

Agnieszka Daniluk

wiczenia

Co mnie to obchodzi?
Celem jest uzmysowienie najczciej wystpujcych blokad komunikacji interpersonalnej. Dzielimy zesp na trzyosobowe grupy poprzez odliczanie do trzech kada osoba zapamituje swj numer. Przez 2 minuty jedynki bd mwiy do dwjek na dowolny temat. Zadanie dwjek polega na robieniu wszystkiego, aby okaza brak zainteresowania. Trjki s obserwatorami, ktrzy potem opowiedz na czym polegao niesuchanie. Osoby bez przydziau mona doczy jako drugiego obserwatora do grupy. Po upywie przewidzianego czasu trjki przekazuj wyniki obserwacji (uwaga mwi o tym, co widziay, a nie o swoich wyobraeniach, mylach, osdach czy emocjach). Sporzdzamy list wszystkich symptomw niesuchania. Mog pojawi si na niej: brak kontaktu wzrokowego, zajmowanie si wasnym ciaem, ubraniem, teczk, notatkami, plamami na suficie czy pododze, tym, co dzieje si za oknem, odwrcenie si tyem lub bokiem, mwienie czego nie na temat, a nawet informowanie wprost o braku zainteresowania. Wykonanie listy uzmysowi, jak nie naley si zachowywa i czego nie robi podczas prowadzenia rozmowy, co bdzie przydatne przy nastpnym wiczeniu, a take w yciu codziennym.

Jeli dobrze ci rozumiem...

Celem jest nabywanie umiejtnoci aktywnego suchania poprzez wykazywanie zainteresowania i parafrazowanie usyszanych wypowiedzi. Dobrze jest, jeli wiczenie odbywa si w tych samych trzyosobowych grupach. Tym razem przez 3 minuty dwjki bd mwiy do trjek na temat wasnych kopotw w porozumiewaniu si z niektrymi ludmi. Trjki maj za zadanie okaza caym swoim zachowaniem, mimik, gestami, postaw ciaa, e s bardzo zainteresowane tym, co mwi dwjki. Ponadto po upywie czasu musz udowodni, e wszystko doskonale zapamitay, parafrazujc wypowied dwjek. PARAFRAZA to powtrzenie wasnymi sowami sensu wypowiedzi rozmwcy. Nie chodzi w niej o to, aby powtrzy wypowied sowo w sowo, ale omwi wszystko, co jest istot sprawy. Nie wolno niczego wanego opuci, niczego od siebie doda (czyli interpretowa), niczego znieksztaci. Parafrazujc uywamy sformuowa: jeli dobrze Ci rozumiem... a wic jeste zdania, e... chcesz powiedzie, e... sdzisz zatem, e... Niczego nie mona notowa, gdy wszyscy umiej pisa, a maj nauczy si uwanie sucha. Jedynki peni funkcj obserwatorw, ktrzy po zakoczeniu wiczenia powiedz jakim zachowaniem objawiao si suchanie (lub nie) i czy parafraza bya zgodna z wypowiedzi dwjek. 3

Prac kadego zespou omawia si oddzielnie. Najpierw zabiera gos obserwator, potem dwjka, mwic co jej pomagao w zachowaniu trjki, a co przeszkadzao oraz jak widziaaby postaw suchacza i poprawno parafrazy. Na kocu wypowiada si trjka. wiczenie mona powtarza tak, aby kada osoba wystpia w roli mwcy, suchacza i obserwatora, gdy umiejtnoci aktywnego suchania mona si nauczy tylko drog bezporedniego przeycia, przewiczenia i omwienia. Kilkakrotne powtrzenie wiczenia z rnymi partnerami zwiksza prawdopodobiestwo nabycia umiejtnoci skutecznego porozumiewania si. Nauczyciel zapisuje na tablicy na czym polega aktywne suchanie (koncentracja uwagi, kontakt wzrokowy, lekkie pochylenie ciaa w kierunku mwicego, uywanie zachcajcych zwrotw podtrzymujcych rozmow: mhm, tak, rozumiem, otwarto na punkt widzenia mwicego, powcigliwo w wyraaniu wasnego zdania, empatia czyli emocjonalne zrozumienie, parafrazowanie, nie udzielanie dobrych rad, powstrzymywanie si od moralizowania i osdzania, zgodno jzyka ciaa ze sowami).

Trudnoci
Celem jest uzmysowienie zachowa i odczu utrudniajcych porozumiewanie si. Uczniowie pisz w zeszycie lub na kartce, co im sprawia trudnoci w porozumiewaniu si z innymi, zwracajc uwag na to, co sami robi , a nie co robi inni: Co takiego robi, co mi przeszkadza w porozumiewaniu si?. Na napisanie maj 15 minut. Po zakoczeniu pracy odczytuj swoje uwagi, a nauczyciel zapisuje je na tablicy dodajc wasne. Wskazwki dla nauczyciela: Komunikowanie si jest nieefektywne, gdy: sucha si tylko tego, co chce usysze (nastawienie si wycznie na wyapanie okrelonych informacji), przerywa si czyj wypowied (jest to oznak zego wychowania i denerwuje rozmwc), koczy si za kogo zdanie (jakby si chciao powiedzie wiem ju o co Ci chodzi, mog to powiedzie szybciej i lepiej), demonstrujc tym samym zniecierpliwienie, skupia si gwnie na wasnej osobie i na tym, co si samemu za chwile powie, interesuje si przede wszystkim wasnym punktem widzenia, nie zadaje si pyta otwartych, ale zamknite, przy ktrych wystarcz odpowiedzi tak lub nie, nie daje si partnerowi szansy na lepsze poznanie siebie, ocenia si czsto, wydajc wyrok, zamiast podkreli, e to tylko moje zdanie i mog si myli.

Bariery
Celem jest ukazanie gwnych barier komunikacji interpersonalnej. Dzielimy zesp na 3 grupy (mog to by rzdy awek w klasie). Kada z grup zajmie si gwnymi przeszkodami w porozumiewaniu si midzy ludmi czyli: osdzaniem, decydowaniem za innych i skupieniem uwagi na wasnej osobie. Uczniowie wchodzcy w skad poszczeglnych grup, koczc na kartkach wymienione na podzielonej na 3 czci tablicy zdania, wymieniaj jak najwicej przejaww rnych zachowa tego typu. Grupa I Osdzanie polega na... Grupa II Decydowanie polega na... Grupa III Nadmierne skupianie si na sobie podczas rozmowy z kim polega na... Po wykonaniu zadania uczniowie odczytuj odpowiedzi, a nauczyciel notuje odpowiedzi na tablicy, podkrelajc powtarzajce si, co uatwi wyonienie najwaniejszych. Wskazwki dla nauczyciela: osdzanie polega na: krytykowaniu, wyrokowaniu, obraaniu, wypowiadaniu zdecydowanych zda twierdzcych zaczynajcych si od TY. Komunikat TY sugeruje, e win za zaistnia sytuacj ponosi dana osoba. Nie jest osdzaniem wypowiadanie wasnych opinii w pierwszej osobie, z podkreleniem, e moemy si myli; decydowanie za innych polega na: wydawaniu polece, rozkazywaniu, groeniu, straszeniu, moralizowaniu, wcibskim wypytywaniu o sprawy, o jakich kto wyranie nie chce rozmawia; nadmierne skupianie si na sobie podczas rozmowy polega na: zmienianiu tematu, litowaniu si, dawaniu dobrych rad, (to co dobre dla mnie, nie musi by takie dla kogo innego).

Ale naprawd chodzi mi o to, e...

Celem jest dokadniejsze zrozumienie rnicy midzy treci komunikatu, a jego zabarwieniem emocjonalnym (relacj, stosunkiem do treci, sposobem odnoszenia si) 1. Uczniowie w parach wicz wypowiadanie okrelonego zdania (np.: jutro jest sobota) w rnych barwach emocjonalnych wyraajcych np.: mio, rado, smutek, al, zo, pretensj, strach. Nastpnie chtne pary prezentuj co przygotoway, a reszta zgaduje o jak emocj chodzi. 2. Chtni uczniowie odczytuj ten sam fragment tekstu z podrcznika, wyraajc przy tym rne emocje i uczucia, ktrych nazwy wypisane s na losowanych przez nich kartkach. Pozostali maj za zadanie odgadn o jak emocj chodzi.

Zadaj pytanie.
Celem jest wiczenie zadawania pyta otwartych i zamknitych. 1. Zaczynamy od wyjanienia rnicy midzy pytaniem otwartym i zamknitym. Pytanie otwarte daje rozmwcy moliwo udzielenia wielu rnych odpowiedzi i zaczyna si np. tak: co sdzisz o...?, co mylisz...?, jak chciaby...?, itp. Pytanie zamknite ogranicza moliwo odpowiedzi do jednej, maksymalnie dwch i zaczyna si zwykle od czy...?. tego typu pytaniem jest te pytanie sugerujce, np.: czy nie uwaasz, e...?. Nastpnie kady z uczniw na dowolny temat przygotowuje sobie jedno pytanie zamknite i jedno otwarte. Wszyscy zadaj je kolejno na forum klasy, a reszta zgaduje jaki to typ pytania. 2. Uczniowie w parach wicz zamienianie pyta zamknitych na otwarte i odwrotnie. Chtne pary prezentuj swoje pytania caej grupie. Nauczyciel moe poda zestawy pyta do zamiany.

Patrz mi w oczy
Celem jest wiczenie umiejtnoci utrzymania kontaktu wzrokowego z drug osob. Uczniowie w parach przez 2 minuty prbuj patrze sobie w oczy bez mwienia czegokolwiek, miania si czy przeszkadzania w jakikolwiek inny sposb. Po upyniciu wyznaczonego czasu omawiane s trudnoci, jakie miay osoby z kadej pary z utrzymaniem wzroku na oczach partnera. Nastpnie uczniowie podaj przykady sytuacji, w ktrych mieli problemy z utrzymaniem kontaktu wzrokowego z rozmwc. Na koniec nauczyciel informuje, i unikanie czyjego wzroku jest zwykle traktowane jako nieszczero lub brak zainteresowania.

Ambasador
Celem jest umiejtno komunikowania si oraz rozwj umiejtnoci ekspresji ciaa. Dzielimy zesp na 2 grupy zajmujce odlege miejsca w sali. Kada pisze na kartce haso do odgadnicia. Moe nim by np.: przysowie, tytu piosenki, filmu, ksiki, znane powiedzenie, itp. Nastpnie kada z grup deleguje do drugiej swojego ambasadora, ktry bierze kartk i stara si nie uywajc sw, jedynie przy pomocy mimiki, gestykulacji, ruchw ciaa, przekaza tre hasa czonkom swojej grupy. Wygrywa ta, ktra szybciej odgadnie haso. Zabaw mona powtarza zmieniajc ambasadorw. Ambasador powinien: uzgodni wczeniej ze swoj grup rne pomocnicze znaki, np.: jak bdzie pokazywa czy jest to tytu ksiki, piosenki, filmu czy przysowie, potwierdza skinieniem gowy, gdy grupa trafnie zgaduje, a krci, gdy tego nie robi, pokaza na palcach ile wyrazw zawiera haso, a take ktry wyraz pokazuje, itp.

Rozmiesz mnie
Celem jest kontrolowanie mowy wasnego ciaa, poznanie wasnej podatnoci na sugesti i wpyw innych osb. Uczniowie dobieraj si w pary. Jedna osoba ma by powana i nie da si rozmieszy. Druga ma zrobi wszystko, eby doprowadzi j do miechu lub wywoa umiech, unikajc kontaktu fizycznego. Wskazana jest rwnie zmiana rl. Po zakoczeniu wiczenia kada para omawia swoje dowiadczenia na forum.

Jak zachowuj si w szkole?

Celem wiczenia jest samoocena zachowania. Nauczyciel tumaczy na czym polegaj zachowania agresywne, ulege i asertywne. Jeste agresywny, kiedy demonstrujesz wasn wyszo, lekcewaysz innych, suchasz gwnie siebie, podejmujesz decyzje bez ogldania si na innych, kiedy mwisz: nie obchodzi mnie, co Ty mylisz, jeste gupi mylc inaczej ni ja, Twoje uczucia mnie nie interesuj. Jeste ulegy, gdy ignorujesz wasne potrzeby, lekcewaysz wasne prawa, udajesz zadowolenie z podporzdkowania si innym, kiedy mwisz: wane jest, jak Ty to widzisz, co Ty mylisz i co czujesz, ja si tu nie licz. Jeste asertywny, gdy respektujesz zarwno wasne, jak i cudze prawa, szanujesz siebie i innych, nie jeste ani dominujcy, ani zaleny wsppracujesz z osob, ktra jest dla Ciebie tak samo wana jak Ty, kiedy mwisz: tak myl i tak to czuj, ale interesuje mnie, jakie jest Twoje zdanie, razem co wymylimy.

Uczniowie okrelaj typ zachowania, ktry ich charakteryzuje i zapisuj na anonimowych kartkach. Staraj si jednoczenie ukaza przyczyny i konsekwencje prezentowanego przez siebie typu zachowa odpowiadajc na pytania: Dlaczego si tak zachowujesz? i Do czego prowadzi takie zachowanie? Nauczyciel zbiera kartki, ktre mog posuy zdiagnozowania zespou klasowego. Przyczyny i konsekwencje poszczeglnych zachowa naley omwi po ich przeanalizowaniu (moe si to odby na nastpnym spotkaniu). Przykadowe odpowiedzi uczniw: Dlaczego zachowujesz si agresywnie? czuj si silny, chc otrzyma to, o co walcz, chc wyadowa zo, chc pokaza, ze mam wadz, chc zwrci na siebie uwag. Do czego prowadzi agresja? nie bd lubiany ani szanowany, inni bd si mnie bali i unikali, grozi mi stay stres, jako osoba otoczona przez wrogw nie mog czu si bezpiecznie, moje ycie jest wypenione konfliktami, wrogoci i przemoc.

Dlaczego zachowujesz si ulegle? bo tak mnie nauczono, bo jestem dobrze wychowany, bo nie lubi awantur, bo chc, eby mnie wszyscy lubili, bo uwaam, ze w ten sposb zyskam wicej. Do czego prowadzi ulego? do gromadzenia si alu, goryczy i pretensji do caego wiata, do wybuchw niekontrolowanego gniewu, do braku zadowolenia z siebie, do paczu, do przesadnie gwatownych reakcji. Dlaczego zachowujesz si asertywnie? poniewa czuj si dobrze wyraajc swoje potrzeby i oczekiwania, wierz w siebie, lubi tak ukada swoje ycie, eby skutecznie realizowa rne cele, nie tracc zarazem sympatii innych. Do czego prowadzi asertywno? jestem lubiany i szanowany przez wikszo swojego otoczenia, jestem z siebie zadowolony, nie mam sobie nic do zarzucenia.

Czy jestem asertywny?

Celem jest sprawdzenie stopnia wasnej asertywnoci. Uczniowie zastanawiaj si nad dwudziestoma stwierdzeniami wpisujc tak lub nie przy cyfrach im odpowiadajcych. 1. Jeli kto bardzo nalega trudno mi odmwi. 2. Kogo kto mi przeszkadza nie prosz, eby przesta. 3. Jeli kto niesusznie mnie obwinia, nie protestuj. 4. Czsto miewam poczucie krzywdy. 5. Niezbyt umiem dopomina si o swoje. 6. Nie wiem jak domaga si zwrotu poyczonej rzeczy. 7. Czasem czuj si wykorzystywany. 8. Trudno mi rozpoczyna rozmowy z kim, kogo dobrze nie znam. 9. Jeli kto mnie chwali, czuj si zaenowany i nie wiem co powiedzie. 10. Nie umiem chwali innych. 11. Nie wiem jak si zachowa, kiedy jestem krytykowany. 12. Nie potrafi prosi o pomoc. 13. Nie umiem by cakiem szczery. 14. Nie wiem co zrobi, kiedy jestem zakopotany. 15. Nie umiem broni swojego zdania. 16. Zoszcz si, kiedy kto ma inne zdanie ni ja. 17. Odczuwam siln trem, kiedy musz wypowiada si publicznie. 18. Czsto ulegam innym. 19. Bywam bardzo agresywny. 20. Zdarza si, e krzykiem wymuszam spenienie moich prb.

Osoby, ktre udzieliy wicej ni 10 odpowiedzi twierdzcych, maj kopoty z asertywnoci, ale mog j wywiczy.

Moje prawa
Celem jest ksztacenie umiejtnoci okrelania wasnych praw oraz egzekwowania ich w sposb asertywny. Uczniowie po zastanowieniu zapisuj do czego ich zdaniem jako ludzie maj prawo. Po gonym odczytaniu zostaj one zapisane na tablicy. Podczas omawiania nauczyciel uzupenia je o te, ktrych nie wymienili. Naley pooy nacisk na okrelenie rnic midzy agresywnym, a asertywnym ich egzekwowaniem. Warto te przy tej okazji odwoa si do praw ucznia wynikajcych ze Statutu Szkoy. Przykadowe prawa: do wyraania swojego zdania, do wyraania uczu, do kulturalnego zachowania, do sprawiedliwego traktowania, do popeniania bdw, do proszenia o co, dopki proszona osoba moe odmwi, do mwienia nie wiem, do mwienia nie rozumiem, do radoci, do pozytywnego mylenia o sobie, do sympatii i szacunku innych, do dyskutowania, do protestowania, mwienia nie, nie zgadzam si z tym, do bycia asertywnym, itp.

Podczas dyskusji naley doprowadzi do wycignicia wniosku, e gdy chcemy, aby inni respektowali nasze prawa, powinnimy tak samo zachowywa si w stosunku do nich.

Mw o sobie, a wic w pierwszej osobie

Celem jest ksztatowanie umiejtnoci wyraania wasnych opinii poprzez komunikaty typu JA. Nauczyciel wyjania, i w yciu codziennym najczciej posugujemy si komunikatami typu TY, ktre wyraaj ocen, a w zwizku z tym s trudne do przyjcia i czsto budz sprzeciwy. Zaczynajc zdanie od JA (mi, mnie), wyraamy tylko wasn opini, ktra jest atwiejsza do przyjcia ni ocena. Nastpnie poleca uczniom zapisa na kartkach po trzy zdania, w ktrych znalazyby si sowa ja, mi, mnie, poczynajc od prostych (np.: dobrze mi to idzie, jest mi Ci al, to mi si podoba, dzikuj, e mi pomoge), a koczc na bardziej zoonych (np.: zrobio mi si przykro, kiedy to powiedziae, nie wiedziaem co zrobi, kiedy zacze na 9

mnie krzycze, byem wcieky, kiedy odwrcie si plecami, czuj si okropnie, kiedy tak na mnie patrzysz, itp.). Po ich odczytaniu naley przystpi do wypisania przykadw komunikatw typu TY. Aby bardziej skonkretyzowa zadanie mona zaproponowa, by byy to te, ktre najbardziej ich dotkny lub takie, ktre najczciej sysz w szkole z ust nauczycieli czy kolegw, albo w domu, od rodzicw. Przykadowe wypowiedzi: Nie wolno tak si zachowywa. Albo przestaniesz, albo powiesz wreszcie o co chodzi. Jeste taki roztrzepany! Nie mgby wreszcie zacz uwaa? To, co zrobie, byo po prostu gupie. Nie wtrcaj si w nie swoje sprawy. Czemu si mnie czepiasz? Nie gadaj tyle! Jeste le wychowany! Zachowujesz si jak przedszkolak., itp.

Poniewa tego typu komunikaty warto stara si eliminowa z wasnego sposobu porozumiewania si z ludmi, naley rwnie zaproponowa uczniom zamian ich na wypowiedzi typu JA, czyli zastpienie ocen opiniami. Zamian komunikatw warto jak najczciej powtarza, a mona to robi przy kadej nadarzajcej si okazji (np.: na lekcji czy przerwie).

Dlaczego nie protestujesz?

Celem jest przezwycianie wasnej ulegoci, poprzez uzmysowienie sobie jej przyczyn. Kady z uczniw ukada list powodw , dla ktrych nie mwi gono i otwarcie nie lub nie zgadzam si. Podczas omawiania nauczyciel podaje powody, ktrych nie wymienili uczniowie, np.: nie chcesz si narazi, bo sdzisz, e sprzeciw wywoaby zo do Ciebie, chcesz by lubiany za wszelk cen, nie chcesz nikogo urazi, eby sobie np. nie pomyla, e jest gupszy czy gorszy, obawiasz si zemsty za swj protest, jeste zaskoczony, pozwalasz innym sob rzdzi, chcesz si przypodoba, chcesz si do kogo upodobni, boisz si wymiania lub odrzucenia. W dyskusji podkreli naley, e tego typu postawy pomimo pozornych korzyci, wywouj w ludziach je prezentujcych gromadzenie si alu i goryczy, a tym samym poczucie niezadowolenia z siebie, dlatego naley miao prezentowa zdanie zgodne z wasnymi przekonaniami.

10

Zastp negatyw pozytywem

Celem jest podnoszenie poczucia wasnej i cudzej wartoci. Bardzo pomocne w trudnych sytuacjach jest pozytywne mylenie, dlatego proponujemy uczniom, aby przygotowali jedno zdanie z negatywn opini o sobie i sprbowali zamieni j na pozytywn. Dobrze jest, gdy nauczyciel zacznie, np.: Kiedy myl, e nie jestem nic warta, bo nie potrafi utrzyma dyscypliny w klasie, pocieszam si, e mam par powodw do dumy. Pomaga mi, gdy mwi sobie, e znam si na tym, czego ucz i robi to dobrze. Uczniowie kolejno wygaszaj zdania o zabarwieniu krytyczno negatywnym i zastpuj je pozytywnymi. Nauczyciel, a take inni mog w tym pomaga, np.: zdanie: nic nie potrafi zrobi dobrze mona zastpi: mam wiele mocnych stron, nie musz by doskonay, mam prawo popenia bdy; zdanie: nie jestem elokwentny mona zastpi: mwi treciwie, rzeczowo i z sensem, s ludzie, ktrzy lubi mnie sucha; zdanie: ujawnianie tego, co myl sprowadza na mnie kopoty mona zastpi: szczero i odwaga s dla mnie wanymi wartociami, wol si narazi, ale zachowam szacunek do siebie, mwic co myl; zdanie: jestem tchrzem mona zastpi: mam prawo si ba, to normalne, gdy czowiek boi si sytuacji, w ktrych nie jest zbyt pewny siebie, osaczony, zdenerwowany. Podczas omawiania wiczenia podkrelamy, e negatywne mylenie dziaa samoniszczco, podwaajc wiar we wasne siy, prowadzi do pogarszania samopoczucia i funkcjonowania w grupie, a w efekcie take w spoeczestwie. Natomiast mylenie pozytywne sprzyja odnoszeniu sukcesw, dlatego e koncentrujemy uwag na swoich zaletach i rozwijamy je, wzmacniajc poczucie wasnej wartoci. Nie naley dopuszcza, aby nkajce nas ze myli przewayy nad przyjemnymi, ktre s bodcem do konstruktywnego dziaania.

Powiedz mi co miego
Celem jest dostrzeganie mocnych stron i pozytyww u innych osb. Przed zbliajcymi si witami, zamiast skadania sobie tradycyjnych ycze szczcia i zdrowia mona wyprbowa inn form. Nauczyciel proponuje, aby kady, na oddzielnych karteczkach napisa co miego i pozytywnego o innych uczniach z klasy (mona to zrobi na zajciach lub w domu). Naley pamita, by na kadej kartce znajdowao si imi i nazwisko osoby, do ktrej jest adresowana. Nastpnie kartki rozkadamy do wczeniej przygotowanych, podpisanych kopert. Taki zestaw ycze jest mi pamitk, wpywa na podniesienie poczucia wasnej wartoci, pozwala dostrzec zalety, ktrych u siebie nie zauwaylimy. wiczenie to mona rwnie stosowa z okazji imienin lub urodzin kadego z uczniw. Naley wtedy pilnowa, by o ktrym nie zapomnie, eby nie poczu si pominity, pokrzywdzony, gorszy.

11

Otwarto
Celem jest wiczenie otwartoci i tolerancyjnoci oraz lepsze rozumienie przekona odmiennych od wasnych. Uczniowie zapisuj na kartce, jakie wasne, gbokie przekonanie, dotyczce dowolnej dziedziny, np.: zawsze naley mwi prawd, Ziemia jest okrga, aby s ohydne, szkoa jest nudna, Basia jest gupia, itp. Obok notuj pogld przeciwny do wasnego. W cigu 3 minut przygotowuj argumenty, za pomoc ktrych bd musieli obroni i przedstawi w jak najkorzystniejszym wietle niezgodny z wasnym punkt widzenia. Nastpnie kady wygasza krtka mow na temat sensownoci i walorw przekonania, z ktrym w gbi duszy si nie zgadza. W omwieniu warto zwrci uwag na trudnoci, jakie sprawia trzymanie si tematu, przejrzysto struktury wypowiedzi, dobr waciwych sw, myl przewodnia.

Jedno- czy dwukierunkowo?

Celem jest ukazanie wyszoci komunikacji dwukierunkowej nad jednokierunkow. Przed zajciami nauczyciel przygotowuje rysunek 7 8 rnych figur geometrycznych, poczonych ze sob w najrozmaitszy sposb, tak, eby bez pokazywania wzoru trudno byo mwi precyzyjnie. Wybiera jedn chtn osob, ktrej zadaniem bdzie instruowanie reszty klasy, jak maj wykona rysunek. wiczenie powtarzamy dwukrotnie, ale za pierwszym razem nie mona uczniom o nic pyta, natomiast przy drugim rysowaniu mog zadawa dowolne pytania. Po zakoczeniu rysowania, omawiajc efekty, podkrelamy wyszo komunikacji dwukierunkowej, gdy zadawanie pyta i wyjanianie wtpliwoci to forma sprzenia zwrotnego, sprzyjajcego skutecznemu porozumiewaniu.

12

Literatura
1. A.Faber, E.Mazlish Jak mwi, eby dzieci nas suchay, jak sucha, eby dzieci do nas mwiy, Media Rodzina, Pozna 1992; 2. A.Faber, E.Mazlish Jak mwi, eby dzieci si uczyy w szkole i w domu, Media Rodzina, Pozna 1996; 3. T. Gordon Wychowanie bez poraek, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1991; 4. T. Gordon Wychowanie bez poraek w szkole, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1995; 5. H. Hamer Klucz do efektywnoci nauczania. Poradnik dla nauczycieli, Wydawnictwo VEDA, Warszawa 1994; 6. D. W. Johnson Podaj do, IPZiT, Warszawa 1992 7. A. Kacprzak, A.Szewczyk (redaktorzy wydania podstawowego), Trudne sytuacje w szkole podstawowej. Poradnik dla dyrektorw i nauczycieli kl. IV VI, Wydawnictwo RAABE, Warszawa 2003

13