Joanna Dobrowolska-Polak: Międzynarodowa Solidarność. Operacje Pokojowe ONZ, NATO I UE

NR 3(I)
IZ Policy Papers
INSTYTUT ZACHODNI WEST-INSTITUT INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS
Midzynarodowa solidarno Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

Joanna Dobrowolska-Polak
Solidarno jest implementowana do prawa midzynarodowego w postaci obowizku poszanowania i wspierania poszanowania praw czowieka. Ucieleniaj j regulacje VI i VII rozdziau Karty Narodw Zjednoczonych (operacje pokojowe i interwencje humanitarne). Naduycie prawa do interwencji zbrojnej w 2001 r. (Afganistan) i 2003 r. (Irak) spowodowao ograniczenie poparcia dla interwencji humanitarnej na rzecz rozszerzenia stosowalnoci operacji pokojowych. Przeprowadzenie reformy systemu operacji ONZ umoliwio uruchamianie kompleksowych, wielozadaniowych i multilateralnych przedsiwzi (prowadzonych m.in. we wsppracy z Uni Europejsk i NATO) pozwalajcych na realizacj koncepcji nation building, w tym na wczenie do mandatu misji dziaa na rzecz zagwarantowania ludziom poszanowania ich osobistych praw i swobd. Zadanie wzmacniania poszanowania dla praw czowieka (w ramach kreowania bezpieczestwa w regionie operacji) realizuj onierze, policjanci i personel niemundurowy z pastw-kontrybutorw. Polska w 2008 r. obchodzia 55. rocznic udziau w midzynarodowych przedsiwziciach na rzecz pokoju i bezpieczestwa oraz 35. rocznic pierwszego udziau w operacji pokojowej. Od 1953 r. w dziaaniach pokojowych wziy udzia ponad 63 tys. polskich onierzy, policjantw oraz obserwatorw cywilnych i wojskowych.
IZ Policy Papers
W serii ukazay si: Nr 1 (I) Historia i pami: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949. Nr 2 (I) Odradzanie si spoeczestwa obywatelskiego. Rozwj polskiego trzeciego sektora w latach 1989-2008.
W przygotowaniu: Nr 4 (I) Polska i Niemcy w Unii Europejskiej (2004-2009): problemy i wyzwania. Nr 5 (I) Nowa strategia NATO. Perspektywy dla Polski.
Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE
INSTYTUT ZACHODNI
Seria wydawnicza: Redakcja serii:
IZ Policy Papers nr 3 (I) Joanna Dobrowolska-Polak (red. naczelna) Piotr Cichocki Marta Gtz
Opracowanie redakcyjne: Koncepcja graficzna:
Hanna Ranek Ewa Wsowska
Copyright by Instytut Zachodni Pozna 2008 (wersja elektroniczna) Pozna 2009 (wersja drukowana)
Wydawca:
INSTYTUT ZACHODNI 61-854 Pozna, ul. Mostowa 27 tel. 61 852 76 91 tel 61 852 28 54 (wydawnictwo) fax 61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl www.iz.poznan.pl
ISBN 978-83-61736-10-3
Druk:
SOWA Sp. z o.o. ul Hrubieszowska 6a 01-209 Warszawa
Spis treci
Wstp ............................................................................................... 9 I. Implementacja idei solidarnoci do prawa midzynarodowego .......... 11 1.Obowizek poszanowania praw czowieka .............................. 11 2.Obowizek reagowania .......................................................... 17 Biecy wyraz solidarnoci ...............................................................23 II. 1.Operacje pokojowe ONZ .......................................................23 2.Misje NATO ........................................................................ 30 3.Akcje Unii Europejskiej ........................................................ 40 Egzemplifikacja solidarnoci pastw przykad Polski .................... 49 III. 1.Historia zaangaowania (ONZ) 2.Rozszerzanie zakresu podejmowanych dziaa (NATO, UE) ......................................................................... 53 Zakoczenie ................................................................................... 58
Pamici Rafaa Lemkina
Rafa Lemkin by polskim prawnikiem, ktry stworzy podwaliny midzynarodowego systemu solidarnoci z ofiarami masowej przemocy. Powici ycie rozpowszechnianiu przekonania o niepodwaalnej koniecznoci reagowania w obliczu atakw zagraajcych przetrwaniu grup etnicznych, narodowych, rasowych, religijnych, spoecznych i politycznych. Zmuszony do ucieczki z okupowanej Polski, przez Szwecj do Stanw Zjednoczonych, w 1944 r. opublikowa monografi Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation. Analysis of Government: Proposals for Redress (Carnegie Endowment for International Peace, Washington, DC 1944). Zaproponowa w niej zastosowanie w prawie midzynarodowym stworzonego przez siebie pojcia ludobjstwo (genocidum, od greckiego genos rasa, lud i aciskiego occidere zabija, zniszczy; ang. genocide, franc. gnocide, niem. Genozid). R. Lemkin by ydem. Po zakoczeniu II wojny wiatowej spord pidziesiciu czonkw rodziny udao mu si odnale jedynie cztery osoby. W reakcji rozpocz aktywny lobbing na rzecz midzynarodowego potpienia zbrodni ludobjstwa i wyksztacenia efektywnego mechanizmu zapobiegania mu. Jest autorem Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobjstwa, ktr Zgromadzenie Oglne ONZ przyjo 9 grudnia 1948 r. R. Lemkin uzna jednak, e to za mao. Konwencja musi si sta potnym narzdziem spoecznoci midzynarodowej1. Dzi, pidziesit lat po mierci tego wybitnego prawnika, wiat nie jest wolny od ludobjstwa i by moe nigdy nie bdzie. Rafa Lemkin przekona jednak spoeczno midzynarodow o koniecznoci przeciwdziaania ludobjstwu.
Cyt. za J.-L. P e n n e, Rafa Lemkin, czyli potga bezsilnoci, Polski Przegld Dyplomatyczny 2008/ nr 3, s. 61.
IZ Policy Papers nr 3(II) www.iz.poznan.pl
WSTP
Od kilkunastu lat na arenie midzynarodowej toczy si intensywna debata dca do okrelenia jak dalece moralny nakaz solidarnoci obecny w kadej religii znajduje zastosowanie w stosunkach midzy pastwami, narodami oraz ludmi nalecymi do obcych sobie grup etnicznych, narodowych i religijnych. Zasada solidarnoci jest imperatywem etycznym dajcym prawo i nakadajcym obowizek podjcia dziaania w sytuacji, gdy drugiemu czowiekowi wyrzdzana jest dotkliwa krzywda naruszajca jego psychiczny i fizyczny dobrostan oraz zagraajca yciu. Zgodnie ze sowami Papiea Jana Pawa II Solidarno to () mocna i trwaa wola angaowania si na rzecz dobra wsplnego, czyli dobra wszystkich i kadego, wszyscy bowiem jestemy naprawd odpowiedzialni za wszystkich1. Tenzin Gjaco, XIV Dalajlama Tybetu stwierdzi: Kiedy domagamy si tak wanych dla nas praw i swobd, powinnimy pamita rwnie o spoczywajcej na nas odpowiedzialnoci. Czy uznanie, e inni maj takie samo prawo do pokoju i szczcia jak my, nie zobowizuje nas do niesienia pomocy potrzebujcym, a przynajmniej do unikania czynienia im krzywdy? Zamykanie oczu na cierpienia ssiada, by nic nie przeszkadzao nam w zrywaniu owocw wasnej wolnoci i powodzenia, jest owej odpowiedzialnoci odrzuceniem. Musimy rozwija w sobie zainteresowanie problemami innych tak jednostek, jak i caych narodw2. Koncepcja solidarnoci jest wpisana w system midzynarodowy3. Ucieleniajcym j mechanizmem prawnym s zawarte w rozdziale VI i VII Karty Narodw Zjednoczonych akcje w razie zagroenia pokoju i bezpieczestwa: operacje pokojowe (podejmowane na podstawie art. 40 Karty NZ o zarzdzeniach tymczasowych) oraz interwencje humanitarne (regulowane rozdz. VII Karty NZ). W latach dziewidziesitych XX w. za gwny jej wyraz uwaano interwencj humanitarn. Operacje pokojowe uruchamiane wwczas w skostniaej i nieprzystosowanej do nowych warunkw zimnowojennej formie byy niedoceniane. Dopiero fiasko interwencji humanitarnych w Somalii i Rwandzie oraz przeformuowanie mandatu operacji pokojowych (rozszerzenie zada onierzy i przyznanie im prawa uywania siy nie tylko w samoobronie, ale rwnie w celu realizacji zada misji) pozwolio na zrwnanie oceny efektywnoci tych dwch midzynarodowych dziaa. Naduycie prawa do interwencji humanitarnej w 2001 r. (interwencja w Afganistanie) i w 2003 r. (interwencja w Iraku) spowodowao ograniczenie midzynarodowej aprobaty dla dziaa interwencyjnych i oddanie pierwszestwa operacjom pokojowym.
Jan Pawe II, Encyklika Sollicitudo rei socialis, cyt. za: Ojciec wity Jan Pawe II o polityce, oprac. P . Sabek, Krakw 2001, s. 41. 2 T. G j a c o, Prawa czowieka i powszechna odpowiedzialno, tekst dostpny ze strony Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/Teksty.html, s.1. 3 Skadaj si na ni dziaania suce ochronie ludnoci przed atakami (interwencje zbrojne i operacje pokojowe) oraz wsparciu w biologicznym przetrwaniu ludzi (pomoc humanitarna).
1
IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl
Sprzyjaa temu skutecznie prowadzona reforma misji pokojowych ONZ oraz intensyfikacja operacji pokojowych prowadzonych przez organizacje regionalne: Organizacj Paktu Pnocnoatlantyckiego (NATO), Uni Europejsk (UE), Organizacj Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (OBWE), Organizacj Pastw Amerykaskich (OPA) i Uni Afrykask (UA) oraz subregionalne: Wsplnot Gospodarcz Pastw Afryki Zachodniej (ECOWAS), Wsplnot Gospodarcz Pastw Afryki Centralnej (ECCAS) i Wsplnot Niepodlegych Pastw (WNP). W ostatnich latach operacje pokojowe stay si gwnym sposobem reagowania spoecznoci midzynarodowej na konflikty zbrojne i stanowi dzi podstawow form wyraania midzynarodowej solidarnoci. W tym kontekcie i z perspektywy efektywnoci implementacji idei solidarnoci warte okrelenia jest miejsce, jakie w konglomeracie akcji prowadzonych w ramach misji pokojowych zajmuj bdce kwintesencj solidarnoci dziaania na rzecz zagwarantowania ludziom poszanowania ich osobistych praw i swobd. Analizy zawarte w pracy prowadzone s na podstawie ewolucji operacji pokojowych ONZ, NATO i Unii Europejskiej, a potwierdzeniu wnioskw suy badanie udziau Polski w misjach tych organizacji.
10
I. IMPLEMENTACJA IDEI SOLIDARNOCI DO PRAWA MIDZYNARODOWEGO 1. Obowizek poszanowania praw czowieka

Uznanie prawa do reagowania w sytuacji masowych narusze praw czowieka i prawa humanitarnego wymaga przede wszystkim rozstrzygnicia kolizji pomidzy midzynarodow zasad poszanowania praw czowieka a zasad nieingerencji w wewntrzne sprawy pastw, wspieran przez nakaz poszanowania suwerennoci pastw. Rozstrzygnicie, ktra z nich posiada prymat, decyduje o zakresie dopuszczalnych dziaa, jakie mog zosta podjte w celu ochrony ludnoci przed atakami. Zmiany w stosunkach midzy pastwami oraz rozwj teorii stosunkw midzynarodowych w sposb determinujcy wpyny na hierarchizacj wanoci wymienionych wyej zasad. W ostatnich latach dokonano redefinicji podstawowych dla prawa midzynarodowego poj. Zmianie ulego przede wszystkim pojcie suwerennoci, czego efektem byo uszczuplenie wynikajcych z niej praw pastw. Zmiana rozumienia suwerennoci zostaa wymuszo na przede wszystkim poprzez: 1) rosnc wspzaleno pastw oraz 2) transgraniczne zagroenia dla bezpieczestwa midzynarodowego i narodowego pastw, globalnego pokoju i stabilnoci. Granice suwerennoci pastw nie wydaj si obecnie sztywno wyznaczone, a ich pynno zaley od kontekstu wydarze w pastwie i na arenie midzynarodowej oraz od stopnia zagroenia, jakie to pastwo moe stwarza dla globalnego bezpieczestwa. Ma dla nich rwnie znaczenie sposb postrzegania pastwa w kontekcie jego stabilizujcego lub destabilizujcego wpywu na stosunki midzynarodowe oraz sia oddziaywania pastwa na arenie midzynarodowej. Wspczenie funkcjonuj wic pastwa bardziej i mniej suwerenne4. Dodatkowo pastwo ograniczyo swoj wyczn suwerenno nad ludnoci podlegajc jego jurysdykcji. W wyniku procesu globalizacji przestao bowiem by jedynym reprezentantem swoich obywateli na arenie midzynarodowej. Cz tej funkcji przejy pozarzdowe, czsto transnarodowe organizacje (m.in. ekonomiczne). Wymusio to postrzeganie ludzi jako czonkw globalnej spoecznoci, a nie wycznie jako mieszkacw konkretnego pastwa5. Wniosek taki znajduje uzasadnienie rwnie na gruncie prawa midzynarodowego, ktrego rozwj po II wojnie wiatowej znacznie zmniejszy zakres uprawnie pastwa pozostajcych w granicach jego wycznej decyzji. Stworzenie midzynarodowych systemw ochrony praw czowieka z zaoenia komplementarnych wobec regulacji wewntrzpastwowych poprzez narzucenie pastwom obowizku zapewnienia minimalnego poziomu ochrony praw czowieka oraz uruchomienie funkcji kontrolnych ograniczyo swobod pastw. Takie ujcie
K. M i l l s, Reconstructing Sovereignty: A Human Rights Perspective, Netherlands Quarterly of Human Rights 1997, nr 3, s. 279. 5 K. M i l l s, op. cit., s. 288.
4
11
zostao wielokrotnie potwierdzone w wielu dokumentach prawa midzynarodowego, m.in. przez pastwa uczestniczce w procesie KBWE. W Deklaracji szczytu helsiskiego z 1992 r. zapisano: Akcentujemy, i zobowizania zacignite w dziedzinie ludzkiego wymiaru KBWE [w tym poszanowanie dla praw czowieka J.D.-P .] nale do spraw bezporedniego i uprawnionego zaangaowania wszystkich Pastw uczestniczcych i nie nale wycznie do spraw wewntrznych zainteresowanego pastwa. Ochrona i popieranie praw czowieka i podstawowych wolnoci oraz wzmacnianie instytucji demokratycznych nadal stanowi ywotn podstaw naszego kompleksowego bezpieczestwa6. Interesujce rozwizanie pomidzy suwerennoci pastw a obowizkiem poszanowania praw czowieka podaa Midzynarodowa Komisja ds. Interwencji i Suwerennoci Pastw (ICISS)7. Poszukujc ogranicze suwerennoci Komisja przeformuowaa najczciej stawiane pytanie: do czego jest uprawnione pastwo w ramach swoich granic, na pytanie: do czego nie jest ono uprawnione, i logicznie uznaa opierajc si na woli pastw wyraanej w konwencjach dotyczcych ochrony praw czowieka, praktyce pastw oraz normach iuris cogensis e pastwa nie s uprawnione do naruszania praw i godnoci ludzi. Oznacza to, e suwerenno powoduje podwjny obowizek: zewntrzny poszanowania suwerennoci innych pastw, i wewntrzny poszanowania praw i godnoci ludzi podlegajcych jurysdykcji pastwa8. Gareth Evans, wspprzewodniczcy Komisji zauway, e takie mylenie o suwerennoci umocnio si znaczco ze wzgldu na stale wzrastajcy wpyw midzynarodowych norm dotyczcych praw czowieka oraz rosncy wpyw koncepcji bezpieczestwa ludzkiego w midzynarodowym dyskursie9. Uznanie przez pastwa i ca spoeczno midzynarodow spoczywajcego na nich obowizku poszanowania praw czowieka nie determinuje jednak sposobu, w jaki spoeczno midzynarodowa ma prawo domaga si ich poszanowania. Politycy, wypowiadajc si na ten temat, dostosowuj rozumienie prawa do wasnych interesw politycznych, ekonomicznych i in., tak jak Richard Haass, byy dyrektor US Department of States Office of Policy Planning, obecny prezydent amerykaskiej Council of Foreign Relations, ktry stwierdzi, e: Suwerenno pociga za sob zobowizania. Jednym z nich jest zobowizanie do niedokonywania rzezi swoich wasnych obywateli. Kolejnym jest zobowizanie do niewspierania terroryzmu w jakikolwiek sposb. Jeli rzd nie wywizuje si z tych zobowiza, wwczas traci niektre z korzyci wynikajcych zwykle z suwerennoci, w tym prawo, aby pozostawiono go samemu sobie na jego wasnym terytorium. Inne rzdy, w tym rzd Stanw
KBWE Dokument Helsiski 1992. Wyzwania czasu przemian, w: Prawa czowieka. Dokumenty midzynarodowe, oprac. B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Toru 1993, s. 242. 7 Komisja powoana zostaa z inspiracji rzdu Kanady (ministra spraw zagranicznych Lloyda Axworthyego) przy duym poparciu rzdw Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Jej prace finansowane byy w znacznym stopniu przez prywatne fundacje amerykaskie. 8 The Responsibility to Protect. Report of the International Commission on Intervention and the State Sovereignty, ed. G. Evans, M. Sahnoun, Ottawa 2001, s. 13. 9 G. E v a n s, The responsibility to protect: humanitarian intervention in the 21st century. Wykad na Uniwersytecie Stanforda 27 lutego 2002 r.,http://www.garethevans.dynamite.com.au/ speechtexts%5CStanford_Wesson_27ii02.htm , s. 5.
6
12
Zjednoczonych, zyskuj prawo do interwencji 10. Wydaje si jednak, e jest to zbyt szeroka interpretacja, wykraczajca poza powszechnie akceptowane wyjtki od zakazu nieingerencji w wewntrzne sprawy pastwa. Ze wzgldu na fakt, e wszelkie metody wymuszania na pastwach odpowiedniego dziaania stanowi ingerencj w ich sprawy wewntrzne, naley zastanowi si czy spoeczno midzynarodowa moe ingerowa w wewntrzne sprawy pastwa (bronic poszanowania praw czowieka) i jakie dziaania moe przedsibra. Prawo midzynarodowe zakazuje pastwom (zgodnie z Deklaracj zasad prawa midzynarodowego dotyczcych przyjaznych stosunkw i wspdziaania pastw zgodnie z Kart Narodw Zjednoczonych z 24 padziernika 1970 r.) i ONZ (na mocy Karty NZ, art. 2 pkt 7) ingerencji w wewntrzne sprawy pastw. Powszechnie przywoywany jako potwierdzenie zakazu interwencji w wewntrzne sprawy pastwa jest wyrok Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci dotyczcy militarnej i paramilitarnej aktywnoci USA w/i przeciwko Nikaragui z 1986 r., w ktrym MTS orzek, e: Zgodnie z powszechnie przyjtym jej brzmieniem, zasada ta zabrania wszystkim pastwom lub grupom pastw bezporedniej lub poredniej ingerencji w wewntrzne lub zewntrzne sprawy innych pastw11. MTS stwierdzi jednak te, e: Zakazana musi by interwencja zwizana z kwestiami, w sprawie ktrych kade pastwo moe zgodnie z zasad suwerennoci pastw podejmowa swobodne decyzje. () Interwencja jest bezprawna wwczas, gdy stosuje rodki przymusu w zwizku z decyzjami, ktre winny pozosta przedmiotem swobodnego wyboru12. Ze wzgldu na fakt, e przestrzeganie praw czowieka nie naley do obszaru swobodnych, niczym nie ograniczonych decyzji pastw (pastwo musi przestrzega midzynarodowych minimalnych standardw ochrony i poszanowania praw czowieka), nie mona uzna powyszego wyroku za rozstrzygajcy badany problem. Poszanowanie ochrony suwerennoci pastw i zasady nieingerencji, postrzegane jako ochrona strategicznego bezpieczestwa pastw oraz porzdku midzynarodowego, byo niezwykle silne w czasie zimnej wojny. Po jej zakoczeniu nastpia jednak istotna zmiana, widoczna szczeglnie na podstawie dziaa Rady Bezpieczestwa ONZ (RB). Rada, uwolniona z rywalizacji dwublokowej, zacza w wikszym stopniu reagowa na przypadki masowego amania praw jednostek i inicjowa akcje w obronie ludnoci cywilnej. Ewolucja stanowiska RB po zakoczeniu zimnej wojny doprowadzia do uznania legalnoci ograniczania zasady nieingerencji ze wzgldu na poszanowanie zasady ochrony praw czowieka. Na pocztku lat dziewidziesitych XX w. Rada podejmujc interwencje zwizane z ochron ludnoci, uzasadniaa je midzynarodowymi reperkusjami konfliktw wewntrznych, w postaci m.in. masowego uchodstwa, ktre destabilizoway sytuacj w regionie. Unikaa tym
R. Haass, cyt. za: M. P a r r y, Phyrric Victories and the Collapse of Humanitarian Principles, The Journal of Humanitarian Assistance z 2.10.2002, http://www.jha.ac/articles/a094.htm, s. 7. 11 Nikaragua v. United States of America. ICJ Report 1986, http://www.icj-cij.org/docket/files/70/6503.pdf, s. 108. 12 Ibidem, s. 108.
10
13
samym zarzutu nieuzasadnionej wzgldami midzynarodowymi ingerencji w wewntrzne sprawy pastwa. Rewolucyjnym przeomem interpretacyjnym staa si przyjta w 1992 r. rezolucja Rady Bezpieczestwa w sprawie Somalii (nr 794/92), w ktrej zdecydowano o interwencji w konflikt wewntrzny, nie odwoujc si do midzynarodowych reperkusji konfliktu. Analogicznie postpiono wobec Rwandy i Haiti w 1994 r. (rezolucja nr 929/94 i 940/94). Rada uznaa wic, e powane i masowe amanie praw czowieka samo w sobie stanowi wystarczajce uzasadnienie naruszenia zasady nieingerencji. Rada Bezpieczestwa dokonaa wic ipso facto gradacji zasad prawa midzynarodowego. Tak interpretacj RB potwierdzia w rezolucji 1296 z 2000 r., w ktrej uznaa, e ataki na ludno cywiln dokonywane podczas konfliktw zbrojnych same w sobie s zagroeniem dla midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa, a tym samym uprawniaj Rad do podejmowania akcji13. W kontekcie osabienia zasady nieingerencji w sprawy wewntrzne pastw na rzecz ochrony praw czowieka powstaj jednak pytania: czy wszyscy czonkowie spoecznoci midzynarodowej mog domaga si od pastwa wywizywania si z obowizku przestrzegania praw czowieka i czy wszyscy s uprawomocnieni do dziaania? Odpowied na pierwsze pytanie jest twierdzca, nie ma co do tego wtpliwoci. Druga kwestia budzi wiele kontrowersji, szczeglnie wobec dokonanej przez NATO interwencji zbrojnej w Kosowie w 1999 r. Pozostawiajc tymczasowo poza sfer bada oczywiste na gruncie prawa midzynarodowego prawo Rady Bezpieczestwa ONZ do dziaania, naley zastanowi si czy zgodnie z prawem midzynarodowym pastwa niezalenie od ONZ rwnie je posiadaj. Istotne znaczenie dla udzielenia odpowiedzi ma rozwj zasady odpowiedzialnoci pastw za naruszenia prawa midzynarodowego. Kodyfikacja tej dziedziny, mimo dugotrwaych prac w Komisji Prawa Midzynarodowego, jest bardzo sabo zaawansowana. Zgodnie z doktryn odpowiedzialno midzynarodowa pastwa rodzi si w momencie, gdy pastwo narusza zobowizanie wynikajce z prawa midzynarodowego, zarwno z norm traktatowych, jak i zwyczajowych oraz z oglnych zasad prawa midzynarodowego, a take decyzji organizacji midzynarodowych, cznie z jednomylnymi rezolucjami Zgromadzenia Oglnego NZ, rozwijajcymi i potwierdzajcymi zasady oglne. Istota midzynarodowej odpowiedzialnoci sprowadza si do obowizku poniesienia przez to pastwo okrelonych konsekwencji jego zachowania si, stanowicego naruszenie zobowizania midzynarodowego, a wic zachowania, ktre t odpowiedzialno zrodzio14. Sama zasada odpowiedzialnoci pastwa za naruszenie prawa jest norm ius cogens. Prawo do reakcji, generalnie, maj pastwa, ktre s stronami naruszonego traktatu midzynarodowego. Odnonie do sytuacji w Czeczenii w 1994 r. Krzysztof Skubiszewski byy polski minister spraw zagranicznych stwierdzi, e pastwa, ktre s stronami konwencji genewskich i protokou dodatkowego
13 14
UN Doc. S/2000/1296. T. G a d k o w s k i, Odpowiedzialno pastwa za szkod jdrow, Pozna 1990., s. 15.
14
do nich, dotyczcego ofiar konfliktw niemidzynarodowych, na zasadzie wzajemnoci mog domaga si od Rosji przestrzegania w Czeczenii praw czowieka i prawa humanitarnego15. Zgodnie z kodeksem odpowiedzialnoci pastw opracowanym przez Komisj Prawa Midzynarodowego w przypadku, gdy pastwo przyjo na siebie zobowizanie wobec caej spoecznoci midzynarodowej, a tak trzeba by kwalifikowa zobowizania dotyczce praw czowieka, ich przestrzegania moe domaga si kade z pastw16. Natomiast co do zakresu sankcji moliwych do zastosowania przez pastwa okrelanych jako indywidualne rodki przymusu, rwnowane sankcjom organizacji midzynarodowych nie ma jednak zgody, cho proponowana bywa nawet interwencja zbrojna. W rozwaaniach nad legitymizacj prawa pastw do reakcji naley rozpatrzy jeszcze dwie kwestie. Obie w przyszym swoim rozwoju mog wzmocni uznanie prawa do podejmowania dziaania. Pierwsza zwizana jest z delegalizacj wojny agresywnej, druga dotyczy spoczywajcego na pastwach obowizku wspierania narodw w realizacji ich prawa do samostanowienia. Na gruncie obowizujcego prawa midzynarodowego jest to rozwaanie mieszczce si w coraz silniej widocznej tendencji do redefiniowania poj prawa midzynarodowego, ktra wzmacnia si w wyniku skostnienia struktur Organizacji Narodw Zjednoczonych i niewielkiego prawdopodobiestwa jej reformy. W prawie midzynarodowym nie ma obowizujcej definicji wojny i konfliktu zbrojnego. Istotnym wyznacznikiem ich zaistnienia jest uycie siy zbrojnej. Zgodnie z Kart NZ (art. 2) pastwa w stosunkach midzynarodowych zobowizane s powstrzymywa si od uycia siy lub groby uycia siy. Zakaz ten potwierdza wiele dokumentw prawa midzynarodowego, m.in. rwnie Deklaracja zasad prawa midzynarodowego z 1970 r. W stosunkach midzy pastwami zakazana jest take agresja, ktr Zgromadzenie Oglne NZ zdefiniowao w rezolucji z 14 grudnia 1974 r. jako: uycie siy zbrojnej przeciwko suwerennoci, integralnoci terytorialnej lub niepodlegoci politycznej innego pastwa lub w jakikolwiek inny sposb niezgodny z Kart Narodw Zjednoczonych17. Z tego powodu mona wic postawi dwa pytania: czy pastwa maj obowizek nieuywania siy tylko w stosunkach midzynarodowych oraz czy uycie siy przez pastwo wewntrz jego granic, w ktrego konsekwencji zostay na masow skal pogwacone godno oraz prawa ludzi, stanowi uycie siy w sposb niezgodny z Kart NZ? Twierdzca odpowied na drugie pytanie ktra wydaje si by oczywista w kontekcie zawartego w Karcie NZ obowizku poszanowania praw czowieka pobudza do postulowania reinterpretacji terminu agresja i rozszerzenia go take na masowe uycie siy przeciwko ludnoci cywilnej (agresja przeciwko ludnoci cywilnej) oraz
Za: W . M a l e n d o w s k i, Zakaz stosowania siy w prawie midzynarodowym, w: Spory i konflikty midzynarodowe. Aspekty prawne i polityczne, red. W . Malendowski, Wrocaw 2000, s. 4. 16 Tekst projektu: UN Doc. A/CN.4/L.608/Add. 2-10. 17 UN Doc.A/3314/XXIX Annex.
15
15
do rozcignicia zakazu nieuywania siy przez pastwa rwnie na stosunki wewntrzne odnonie do sytuacji, gdy uycie siy skutkuje masowymi naruszeniami godnoci i praw osb nalecych do okrelonych grup etnicznych lub narodowych. Prawne usankcjonowanie tych redefinicji byoby znaczce o tyle, e inne pastwa miayby prawo do podjcia akcji przeciwko pastwu masowo amicemu prawa czowieka na zasadach samoobrony zbiorowej, ktra w tym wypadku byaby raczej zbiorow obron narodw, wykonywan w ich imieniu przez pastwa. Wzmocnieniem uznania prawa pastw do amicej zasady nieinterwencji reakcji w obronie ludzi i ich praw moe by take spoczywajcy na pastwach obowizek popierania prawa narodw do samostanowienia. Naley zastanowi si czy pastwo, ktre brutalnie i na masow skal amie prawa swoich obywateli oraz nastaje na ich ycie, nadal ma legitymacj do dziaania w ich imieniu. Zanegowanie obecnoci tej legitymizacji w sytuacjach, w ktrych obywatele nie maj rwnie moliwoci zmiany wadzy mona uzna za ograniczenie prawa narodu do stanowienia o sobie. Zgodnie z prawem midzynarodowym narody maj prawo poszukiwania poparcia w realizacji prawa do samostanowienia, a spoeczno midzynarodowa powinna im udzieli wsparcia, tym bardziej e popieranie tego prawa narodw stanowi wyjtek w zakazie nieingerencji w sprawy wewntrzne pastwa, potwierdzony m.in. w Karcie NZ. Podobnie jednak jak w przypadku nadinterpretowania moliwoci ograniczania suwerennoci pastw, take w tym przypadku pole moliwych naduy jest due, o czym przekonuj konsekwencje midzynarodowego uznania niepodlegoci Kosowa nastpujce wkrtce po nim uznanie przez Rosj niepodlegoci Abchazji i Osetii Poudniowej. W wietle powyszych rozwaa mona jednak uzna, e wszystkie pastwa maj prawo do reakcji w sytuacjach, gdy masowo amane s prawa czowieka. Przekonanie to wzmacnia si po zastosowaniu szerokiej interpretacji art. 2. Karty NZ, przeksztacajc prawo w obowizek reagowania. Uznanie obowizku poszanowania praw czowieka i prawa reagowania w sytuacji, gdy prawa czowieka s amane, nie jest tosame z dopuszczeniem moliwoci uywania wszelkich rodkw, jakie pastwo ma do dyspozycji.
16
2. Obowizek reagowania
Artyku 2 pkt 2 Karty NZ nakazuje wszystkim pastwom stosowanie si w dobrej wierze do obowizkw wynikajcych z Karty NZ. Wszyscy czonkowie (...) wykonywa bd w dobrej wierze zobowizania przyjte zgodnie z niniejsz Kart18. Na mocy Karty NZ art. 1 pkt 3 na pastwa naoony jest obowizek ochrony i promocji oraz rozwijania i wspierania poszanowania praw czowieka wszelkimi metodami. Odnonie do tego zadania Karta nie wprowadza ani terytorialnego ograniczenia dziaa pastw, ani ograniczenia co do sytuacji, w ktrych obowizek traci moc. Mona wic domniemywa, zgodnie ze sformuowaniem zawartym w preambule Karty: My, Ludy Narodw Zjednoczonych, zdecydowane (...) przywrci wiar w podstawowe prawa czowieka, w godno i warto czowieka, e pastwa maj obowizek dziaania niezalenie od pooenia i siy oddziaywania pastwa, na ktrego terytorium dokonywane s naruszenia, oraz sytuacji, jaka w tym pastwie istnieje. Celem dziaania pastw powinno by zapewnienie globalnego poszanowania praw czowieka. Obowizek reagowania na naruszenia praw czowieka wynika rwnie z norm midzynarodowego prawa humanitarnego. Art. 1 wsplny dla wszystkich konwencji genewskich oraz I Protokou dodatkowego do konwencji stanowi, e: Wysokie Umawiajce si Strony zobowizuj si przestrzega i zapewni przestrzeganie niniejszej Konwencji we wszelkich okolicznociach19. Na gruncie prawa midzynarodowego istnieje wic obowizek wspierania poszanowania praw czowieka i zasad prawa humanitarnego. Cornelio Sommaruga, byy prezydent Midzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzya, wypowiadajc si na temat konwencji genewskich stwierdzi, e Pastwa (...) zobowizay si w art. 1 wsplnym dla czterech konwencji genewskich nie tylko do przestrzegania, ale take do zapewnienia przestrzegania postanowie tych Konwencji we wszelkich okolicznociach. Jest to obowizek powszechnej solidarnoci ze wszystkimi ofiarami wojen. Prawo ofiar, niezalenie od tego kim s i gdzie si znajduj, do otrzymania pomocy i ochrony, to okrelone w przepisach niezbywalne prawo, dotyczy zatem kadego z nas20. Zgodnie z raportem dwch holenderskich komisji prawa midzynarodowego Doradczej Komisji Stosunkw Midzynarodowych i Doradczego Komitetu ds. Prawa Midzynarodowego Publicznego z 2000 r.: Midzynarodowy obowizek ochrony i dziaania na rzecz praw jednostki i grupy przeksztaci si zatem w powszechny obowizek spoczywajcy na wszystkich pastwach nalecych do spoecznoci midzynarodowej, zarwno na kadym z nich z osobna, jak i na pastwach tych cznie21.
Karta Narodw Zjednoczonych Charter of The United Nations, http://www.un.org/aboutun/ charter/. 19 Konwencje Genewskie i ich protokoy dodatkowe The Geneva Conventions and Their Additional Protocols, http://www.icrc.org/Web/Eng/siteeng0.nsf/htmlall/genevaconventions/. 20 C. S o m m a r u g a, Keynote Address, International Review of the Red Cross 1996, nr 1-2, s. 28. 21 Humanitarian intervention. Report on Advisory Council on International Affairs and Advisory Committee on Issues of Public International Law (Report no 13), Hague 2000, s. 24.
18
17
Zwaywszy, e Karta NZ jest podstawowym, powszechnie obowizujcym dokumentem prawa midzynarodowego, a konwencje genewskie rwnie maj status powszechnie obowizujcych, wydaje si, e mona wysun twierdzenie o istnieniu kolektywnej odpowiedzialnoci pastw za przestrzeganie praw czowieka na wiecie. Mwienie o spoecznej i politycznej odpowiedzialnoci spoecznoci midzynarodowej za zapewnienie poszanowania zasad humanitarnych [wynikajcych z prawa praw czowieka i prawa humanitarnego J.D.-P .] nie jest tak herezj, jak mogo si wydawa kilka 22 dekad temu . Stopie aprobaty spoecznoci midzynarodowej dla tego twierdzenia jest dzi zdecydowanie wikszy ni w czasie, w ktrym uchwalana bya Karta NZ i przyjmowane konwencje genewskie. Javier Prez de Cullar, byy Sekretarz Generalny ONZ potwierdza takie stanowisko uwaajc, e na pastwa naoony jest kolektywny obowizek niesienia pomocy w czasie klsk humanitarnych23. Zgromadzenie Oglne ONZ w rezolucji z 19 grudnia 1991 r. (nr 46/182) wprost stwierdzio, e podstawowa odpowiedzialno za ochron praw czowieka spoczywa na rzdach pastw24. W Deklaracji o prawach i obowizkach jednostek, grup i organw spoecznych odnonie do promocji i ochrony uniwersalnie uznanych praw czowieka i podstawowych wolnoci, przyjtej przez Zgromadzenie Oglne NZ 9 grudnia 1998 r. jako rezolucja nr 53/144, obowizek ten zosta rozszerzony na wszystkich czonkw spoecznoci midzynarodowej. Za obowizkiem ochrony (responsibility to protect R2P) jako rozwizaniem dylematw pomidzy ochron praw czowieka a suwerennoci i nieingerencj w wewntrzne sprawy pastw opowiedziaa si take Midzynarodowa Komisja ds. Interwencji i Suwerennoci Pastw (ICISS), ktra stwierdzia, e obowizek ochrony ludnoci jest now zasad midzynarodowego prawa zwyczajowego25, widoczn zarwno w praktyce pastw, jak i organizacji midzynarodowych. Ten obowizek ochrony, wedug G. Evansa wspprzewodniczcego ICISS, jest: koncepcj parasola (umbrella concept), ktry obejmuje trzy elementy: zapobieganie naruszeniom praw czowieka (responsibility to prevent), reagowanie na nie (responsibility to react) i odbudow po ich zaistnieniu (responsibility to rebuild)26. Jest on towarzyszcym mechanizmem midzynarodowym, uruchamianym w sytuacji, gdy pastwo, na ktrego terytorium dokonywane s masowe ataki na ludno cywiln nie wywizuje si lub nie chce si wywizywa z naoonego na nie podstawowego obowizku zagwarantowania poszanowania godnoci i praw osb podlegajcych jego jurysdykcji.
L. B o i s s o n de C h a z o u r n e s, The collective responsibility of states to ensure respect for humanitarian principles, w: Monitoring Human Rights in Europe. Comparing International Procedures and Mechanisms, ed. A. Bloed, L. Leicht, M. Nowak, A. Rosas, Dordrecht 1993, s. 247. 23 Cyt. za: The State of the World Refugees 1993. The Challenge of Protection, Geneva 1994, s. 75. 24 Rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ powoujca DHA (Department of Humanitarian Affairs), UN Doc. A/RES/46/182. 25 The Responsibility to Protect, s. 74. 26 G. E v a n s, op. cit., s. 6.
22
18
Koncepcja R2P zostaa pozytywnie przyjta przez spoeczno midzynarodow i wczona do prac ONZ nad wzmacnianiem poszanowania dla praw i godnoci czowieka. W 2005 r. w World Summit Declaration Zgromadzenie Oglne ONZ potwierdzio, e kade pastwo ma obowizek ochrony wasnych obywateli, a spoeczno midzynarodowa ma obowizek pomocy w ochronie ludzi. Kade pastwo zobowizane jest do ochrony swych mieszkacw przed ludobjstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi oraz zbrodniami przeciw ludzkoci. Odpowiedzialno ta obejmuje zapobieganie tego rodzaju zbrodniom izachcaniu do ich popeniania poprzez zastosowanie waciwych i koniecznych rodkw. Przyjmujemy t odpowiedzialno i wyraamy wol zgodnego z ni dziaania. Spoeczno midzynarodowa winna w razie potrzeby zachca Pastwa i pomaga im w realizacji tego zobowizania, atake wspiera Narody Zjednoczone wtworzeniu zdolnoci wczesnego ostrzegania. () Spoeczno midzynarodowa, poprzez Narody Zjednoczone, jest rwnie zobowizana do uycia wszelkich waciwych rodkw pokojowych, w tym rodkw dyplomatycznych i humanitarnych, zgodnie zpostanowieniami rozdziau VI iVII Karty, w celu pomocy wochronie ludnoci przed ludobjstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi oraz zbrodniami przeciw ludzkoci. Wtym kontekcie wyraamy sw gotowo do podjcia akcji zbiorowej, przeprowadzonej w odpowiednim czasie i w sposb zdecydowany, za zgod Rady Bezpieczestwa i w zgodzie zpostanowieniami Karty i jej rozdziau VII, na podstawie indywidualnej oceny kadego przypadku i przy wsppracy zodpowiednimi organizacjami regionalnymi, gdy bdzie to waciwe, kiedy rodki pokojowe oka si niewystarczajce, awadze krajowe wyranie niezdolne do ochrony swej ludnoci przed ludobjstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi oraz zbrodniami przeciw ludzkoci27. Takie rozumienie potwierdzia Rada Bezpieczestwa w 2006 r. w rezolucji o ochronie ludnoci cywilnej podczas konfliktw zbrojnych28. W sytuacji masowych i powanych narusze praw czowieka obowizek dziaania spoecznoci midzynarodowej jest szczeglnie duy, co pozostaje w zgodzie z logik i wymogami spoecznego sumienia. To ujcie mona potwierdzi poprzez przytoczenie art. 89 I Protokou dodatkowego do konwencji genewskich: W przypadkach cikich narusze Konwencji lub niniejszego protokou Wysokie Umawiajce si Strony zobowizuj si podj dziaanie, wsplnie lub oddzielnie, z Organizacj Narodw Zjednoczonych i stosownie do Karty Narodw Zjednoczonych 29. Masowe i powane ataki na godno, nietykalno oraz bezpieczestwo ludzi jako naruszanie podstawowych wartoci ludzkich, ale przede wszystkim jako nieprzestrzeganie zasad prawa midzynarodowego, powinny spotka si z protestem i aktywnymi dziaaniami wszystkich czonkw spoecznoci midzynarodowej w ramach kolektywnej odpowiedzialnoci pastw. Sposb
2005 World Summit Declaration, p.138 - 139, UN Documentation Office, UN Doc. A/RES/60/1. 28 Rezolucja Rady Bezpieczestwa ONZ nr 1674 z 28 kwietnia 2006 r., UN Doc. S/2006/1674. 29 Konwencje Genewskie i ich protokoy dodatkowe....
27
19
reakcji pastw na konflikty zbrojne i dokonywane w czasie ich trwania masowe ataki na ludno cywiln przekonuje jednak, e pastwa, a take inni czonkowie spoecznoci midzynarodowej, nie zawsze wywizuj si z naoonego na nich obowizku. W przyjtej przez uczestnikw wiatowej Konferencji Praw Czowieka, ktra odbya si w 1968 r. w Teheranie, XXIII rezolucji stwierdzono, i powodem tego jest fakt, e: Pastwa-Strony Konwencji Genewskich czasem nie zdaj sobie sprawy ze spoczywajcego na nich obowizku podejmowania krokw w celu zapewnienia poszanowania zasad humanitarnych przez inne pastwa, we wszystkich okolicznociach, nawet gdy nie bior one [PastwaStrony] bezporedniego udziau w konflikcie zbrojnym30. Wydaje si jednak, e waciwsze byoby stwierdzenie, e pastwa czsto nie chc sobie zdawa sprawy ze spoczywajcego na nich obowizku. wiadczy o tym rna ich reakcja na podobne naruszenia praw czowieka i prawa humanitarnego. Przykadem suy moe brak odpowiedniej reakcji na konflikty ostatniego dziesiciolecia, m.in. w Boni i Hercegowinie, Rwandzie, Czeczenii i Darfurze, spniona reakcja w przypadku Timoru Wschodniego i niemal paniczna na wydarzenia w Kosowie. Iain Guest, wsppracownik Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodcw, komentujc dziaania Rady Bezpieczestwa wzgldem konfliktu w Boni i Hercegowinie stwierdzi, e polityczne starcia pomidzy staymi czonkami Rady Bezpieczestwa zabiy nadziej na powstrzymanie etnicznego nacjonalizmu i agresji. Natomiast w Rwandzie, wedug niego, na brak reakcji zoya si ignorancja czonkw Rady. W obu przypadkach szczeglnie widoczny sta si polityczny brak woli dziaania31. Ksztatujc swj sposb reakcji na naruszenia ludzkiego ycia, godnoci i praw pastwa kieruj si gwnie realizacj wasnych interesw narodowych, a polityczny pragmatyzm powoduje, e nie wywizuj si z obowizku reagowania. Nie s skonne do potpiania, a tym bardziej podejmowania aktywnych dziaa przeciwko pastwu wanemu dla realizacji ich ywotnych interesw narodowych. Dowiadczenie pokazuje, e pastwa nie s skonne do interwencji przeciwko sojusznikom, zaprzyjanionym rzdom, wielkim mocarstwom lub pastwom znajdujcym si w bezporedniej sferze wpyww wielkich mocarstw, niezalenie od tego jak le postpowayby ich rzdy32. Jednoczenie pastwa rzadko interweniuj w sytuacji, gdy kryzys wystpuje na obszarze, ktry jest odlegy geograficznie, ma ma warto strategiczn lub jest przedmiotem znikomego zainteresowania ze strony mediw33. Wynikiem determinowania reakcji na naruszenia praw czowieka przez interesy polityczne jest stosowanie podwjnych standardw oceny. Skutkuje ono rn kwalifikacj analogicznych sytuacji, co umoliwia postpowanie zgodne z biecymi interesami politycznymi. Pragmatyzm
Human Rights in Armed Conflicts. Resolution XXIII adopted by the International Conference on Human Rights. Teheran 12 May 1968 [Prawa czowieka w czasie konfliktw zbrojnych. Rezolucja XXIII przyjta przez Midzynarodow Konferencj ds. Praw Czowieka, Teheran 12 maja 1968 r.], http://www.icrc.org/ihl.nsf/FULL/430?OpenDocument/. 31 I. G u e s t, Refugee Protection in a Lawless World, Human Rights Tribune 1999, nr 1, www. hri.ca/cftribune/templates, s. 5-7. 32 Humanitarian intervention, s. 12. 33 Ibidem, s. 12.
30
20
polityczny powoduje, e nie tylko rzdy, ale i organizacje midzynarodowe, ktrych dziaanie jest uzalenione od politycznych decyzji ich czonkw, na amanie praw ludzi reaguj bardzo poniewczasie, jeli w ogle dochodzi do podjcia jakiejkolwiek reakcji. Przykadem takiej sytuacji jest wielokrotny parali decyzyjny Rady Bezpieczestwa ONZ, spowodowany skorzystaniem przez jednego ze staych czonkw z prawa weta. Znaczcym przykadem jest rwnie zaniechanie dziaa wobec konfliktu w byej Jugosawii w pocztkach lat dziewidziesitych. Wydarzenia, ktre doprowadziy do wybuchu dziaa zbrojnych w Sowenii, Chorwacji, a w kocu na znacznie wiksz skal w Boni i Hercegowinie, stay si w konsekwencji rdem cikich narusze praw czowieka. Stao si tak nie dlatego, e spoeczno midzynarodowa nie dysponowaa rodkami mogcymi zapobiec temu konfliktowi. Przyczyn by brak woli zastosowania owych rodkw, wynikajcy z wielu przyczyn, wrd ktrych poczesne miejsce zajmuj partykularne interesy pastw decydujcych o dziaaniach organizacji midzynarodowych34. Realizacja interesw narodowych pastw powoduje czsto, e nawet jeli pastwa podejm reakcj, kwestia przestrzegania praw czowieka i poszanowania dla nich w czasie negocjacji pokojowych schodzi na dalszy plan. Podczas toczcych si rokowa dyplomatycznych w sprawie zakoczenia konfliktu na terenie byej Jugosawii prawa czowieka byy w tym kontekcie traktowane instrumentalnie. Wykorzystywano je jako kolejny element nacisku dyplomatycznego. Negocjatorzy nie byli w stanie wycign adnych konsekwencji z faktu, e podczas rokowa pokojowych miay miejsce systematyczne naruszenia praw czowieka35. Podobne komentarze pojawiy si odnonie do porozumienia pokojowego z Dayton36, koczcego wojn w Boni i Hercegowinie (zwanego umow Miloevi Holbrooke): Przeciwnicy Holbrookea twierdz jednak, e cena zapacona za ten podpis bya za wysoka. Wprawdzie ukad koczy wojn, ale legalizowa zbrodnicze wypdzenia37. Wspierajc prawo oraz obowizek przestrzegania, ochrony i promocji praw czowieka organizacje midzynarodowe, w tym ONZ, postuluj i rozwijaj kultur ochrony praw czowieka. Jej elementami s: doprowadzenie do przestrzegania przez strony konfliktw zbrojnych prawa praw czowieka i prawa humanitarnego, reagowanie przez wszystkich czonkw spoecznoci midzynarodowej na z sytuacj ludnoci cywilnej podczas konfliktw oraz uruchamianie odpowiedniej ochrony, wynikajcej z przyjcia przez pastwa odpowiedzialnoci za poziom przestrzegania praw czowieka. Dziaania te s realizowane w duej mierze w ramach operacji pokojowych.
R. W i e r u s z e w s k i, Spoeczno midzynarodowa wobec masowych narusze praw czowieka w byej Jugosawii, Sprawy Midzynarodowe 1998, nr 3, s. 108. 35 R. W i e r u s z e w s k i, Case Study of the former Yugoslavia: the International Mechanisms, Their Efficiency and Failures, w: Monitoring Human Rights in Europe. Comparing International Procedures and Mechanisms, red. A. Bloed, L. Leicht, M. Nowak, A. Rosas, Dordrecht 1993, s. 309. 36 Porozumienie parafowano w Dayton 21 listopada 1995 r., a podpisano w Paryu 14 grudnia 1995 r. 37 E. F o l l a t h, Kosowo rekonstrukcja wojny, Forum z 2.04.2000 (przedruk za: Der Spiegel z 3.01.2000), s. 14.
34
21
22
II. BIECY WYRAZ SOLIDARNOCI 1. Operacje pokojowe ONZ

Operacje pokojowe przez ponad 40 lat zimnej wojny byy jedynymi instrumentami bezporedniego oddziaywania na obszarach konfliktw zbrojnych. Powoane z inicjatywy Sekretarza Generalnego ONZ Daga Hammarskjlda zastpiy niemal cakowicie niedziaajcy system interwencji zbrojnych. Kompetencja dana Radzie Bezpieczestwa na mocy art. 40 Karty NZ w postaci moliwoci stosowania zarzdze tymczasowych (ktre nie maj charakteru sankcji ani nie s rodkami przymusu poredniego i bezporedniego) zostaa przeksztacona w rozbudowany system akcji militarnych. W efekcie wypeniono luk pomidzy rozdziaami VI (pokojowe rozstrzyganie sporw) i VII (akcje w razie zagroenia pokoju, naruszenia pokoju i aktw agresji) Karty NZ, a mechanizm operacji pokojowych nazwano rozdziaem VI i p Karty. Pomimo zakoczenia dwublokowej rywalizacji operacje pokojowe pozostaj najbardziej skutecznym mechanizmem tworzenia, utrzymywania i budowania pokoju w konfliktogennych regionach wiata i tym samym realizacji idei solidarnoci oraz wykonywania obowizku ochrony praw czowieka. Po zakoczeniu zimnej wojny tradycyjny ksztat operacji pokojowych zakadajcy, i rozpoczcie operacji (rozmieszczenie si pokojowych) wymaga zgody wszystkich stron konfliktu, dziaanie misji nie narusza zasady bezstronnoci wobec stron konfliktu, a mandat operacji ogranicza prawo uycia siy zbrojnej tylko do samoobrony, okaza si wysoce nieefektywny. Model zimnowojennej operacji pokojowej odzwierciedla trzyetapowe postpowanie ONZ. Dziaania rozpoczynaa dyplomacja prewencyjna, ktrej celem byo zapobieenie wybuchowi konfliktu. W razie jej niepowodzenia uruchamiano akcj tworzenia pokoju trwajc do momentu podpisania porozumienia koczcego dziaania zbrojne. Po nim inicjowano akcj utrzymywania pokoju, w celu monitorowania przestrzegania porozumienia, gwnie przerwania ognia. Mona uzna, e te dziaania nie przyczyniay si znaczco ani do rozwizania konfliktu ani ochrony ludnoci przebywajcej na jego obszarze. Jedynie zamraay konflikt. Tradycyjny peacekeeping (...) leczy raczej objawy ni rda konfliktu38. Wybuch nacjonalistycznych konfliktw w latach dziewidziesitych XX w. skutkujcych masowymi naruszeniami praw czowieka obnay bezsilno tradycyjnych operacji pokojowych. Dyskusje nad koniecznoci zmian oraz kryzysem operacji pokojowych ONZ silnie rozgorzay po porakach w Somalii, Rwandzie oraz Boni i Hercegowinie i zaowocoway przekonaniem o koniecznoci reformy ONZ. Za milowe kroki na drodze wprowadzenia reformy uzna naley: 1) Report of the Panel on United Nations Peace Operations, zwany Raportem Brahimiego z 2000 r., 2) Report of the Secretary-Generals High-level Panel on Threats, Chal38
Report of the Panel of UN Peace Operations (Brahimi report) [Raport Panelu ONZ ds. Operacji Pokojowych. (tzw. Raport Brahimiego)], A/55/305 S/2000/809, Part II, s. 2.
23
lenges and Change: A more secure world: Our shared responsibility z 2004 r.; 3) Peace operations 2010 reform strategy z 2005 r. oraz 4) United Nations Peace Operations. Principles and Guidelines, nazywany w skrcie Capstone Doctrine z 2008 r.39 Obchodzc jubileusz szedziesiciolecia operacji pokojowych w 2008 r., ONZ wdraao rwnoczenie ostatni etap reformy: fundamentaln przebudow Departamentu Operacji Pokojowych (Department of Peacekeeping Operations DPKO) i uruchomienie dziaania Departamentu Wsparcia Terenowego (Department of Field Support DFS). Celem reformy jest zagwarantowanie efektywnoci i skutecznoci oddziaywania na obszar objty konfliktem oraz pena realizacja mandatu misji poprzez wzmocnienie koordynacji dziaa i wsppracy midzy wszystkimi midzynarodowymi aktorami obecnymi na obszarze operacji. Jednym z gwnych priorytetw dziaania obok zdecydowanego usprawnienia funkcjonowania dziaa z zakresu zapobiegania konfliktom Sekretarza Generalnego ONZ Ban Ki-moona stao si wzmocnienie zdolnoci ONZ do odgrywania jak najpeniejszej roli w dziedzinie tworzenia, utrzymywania oraz budowania pokoju 40. Podstawowe rnice pomidzy obecnie uruchamianymi operacjami a misjami zimnowojennymi, oprcz zdecydowanie lepszej koordynacji i wsparcia operacji, to: zatarcie podziaw pomidzy rnymi rodzajami operacji, zwikszenie zakresu zada, ktre wpisywane s do mandatw misji, podwaenie koniecznoci zachowywania zasady rwnego traktowania stron konfliktu oraz podwaenie zakazu uycia siy inaczej ni w samoobronie. Trzy podstawowe rodzaje operacji: peacemaking tworzenie pokoju (cznie z conflict prevention zapobieganiem konfliktom), peacekeeping utrzymywanie pokoju oraz peace-building budowanie pokoju41, w warunkach wspczesnych, nieustrukturalizowanych, gwnie niemidzynarodowych konfliktw zbrojnych zazwyczaj przenikaj si i przeradzaj w kompleks wielostronnych, wielopaszczyznowych operacji polityczno-wojskowych. Podczas trwania konfliktu zbrojnego fundament stanowi peacekeeping, jednak wplecione w niego zostaj znaczce elementy peace-building, a wic dziaania z zaoenia krtkoterminowe wspierane s przez dugofalowe inicjatywy, co ma suy likwidacji przyczyn, a nie tylko przejaww konfliktw. Rwnoczenie cay czas prowadzone s dziaania z zakresu peacemaking majce zapobiega i wycisza agresywne dziaania stron. Wrd zada i celw obecnych operacji wykraczajc poza ramy zimnowojennych akcji w celu przywrcenia pokoju i bezpieczestwa, obejmujcych
1) A/55/305 S/2000/809, 21 August 2000; 2) A/59/565, 2 December 2004; 3) A/60/696, 24 February 2006; 4) United Nations Peace Operation. Principles and Guidelines, DPKO, app. by J.-M. Guhenno, New York 2008. 40 Peacekeeping restructures to strengthen field operations, United Nations Peace Operations. Year in Review 2007, s.7. 41 Brahimi report Zgodnie z klasycznym ujciem operacje tworzenia pokoju s uruchamiane odnonie do trwajcych konfliktw i obejmuj dziaania dyplomatyczne oraz mediacje w celu ich powstrzymania lub przerwania. Operacje utrzymywania pokoju oznaczaj gwnie akcje rozdzielenia si zbrojnych i powstrzymywania wymiany ognia. Operacje budowania pokoju polegaj na odbudowie podstaw gospodarczego, spoecznego i politycznego funkcjonowania obszaru postkonfliktowego.
39
24
nadzorowanie rozdzielenia si zbrojnych stron konfliktu oraz monitorowanie przerwania wymiany ognia znalazy si m.in. ochrona ludnoci cywilnej podczas trwajcych konfliktw zbrojnych, ofiar i potencjalnych ofiar, w tym ewakuacja ludnoci i zagwarantowanie jej bezpieczestwa, np. poprzez rozdzielenie walczcych stron lub tworzenie stref bezpiecznych, wspieranie pomocy humanitarnej, restauracja pokoju w regionie, pomoc w ustanowieniu lokalnych wadz, w tym nadzorowanie wyborw. Cho zadania z zakresu prawa praw czowieka i prawa humanitarnego miay ju operacje inicjowane na pocztku lat dziewidziesitych ubiegego stulecia, dopiero w II poowie pierwszej dekady XXI w. udao si uruchomi w peni skoordynowane operacje, w ktrych ochrona ludzi, ich ycia, godnoci i praw zacza stawa si efektywna. Do pierwszych operacji prowadzonych w celach humanitarnych nale: UNOMOZ (United Nations Operation in Mozambique), prowadzona w latach 1992-1994, ktrej mandat zobowizywa onierzy do ochrony, koordynacji i obserwacji pomocy humanitarnej; UNTAG (United Nations Transition Assistance Group) w Namibii, prowadzona w latach 1989-1990, ktrej zadania obejmoway take nadzorowanie powrotu uchodcw oraz przebiegu wyborw; UNAMIR (United Nations Assistance Mission for Rwanda) z lat 1993-1996, ktrej zadania zakaday ochron pomocy humanitarnej, ochron ludnoci cywilnej i uchodcw oraz tworzenie stref ochronnych; UNTAC (United Nations Transitional Authority in Cambodia) z lat 1992-1993, w ktrej na onierzy naoono obowizek nadzorowania przestrzegania praw czowieka, procesu repatriacji i osiedlania si uchodcw; UNPROFOR (United Nations Protection Force) w byej Jugosawii, ktra w latach 1992-1995 miaa zapewnia demilitaryzacj i ochron ludnoci w strefach bezpieczestwa; a take UNOMIL (United Nations Observer Mission in Liberia), ktrej zadaniem w latach 1993-1997 bya obserwacja i informowanie o przypadkach amania praw czowieka oraz wspieranie pomocy humanitarnej. Proces rozwaa nad zakresem dziaa na rzecz ochrony ludzi podczas operacji pokojowych zaowocowa przyjciem przez Rad Bezpieczestwa 15 marca 2002 r. Aide Memoire. Rada okrelia w nim rne rodzaje podanych dziaa czonkw misji pokojowej. Zaznaczya jednak, e ze wzgldu na specyfik poszczeglnych konfliktw nie jest to konkretny plan, a jedynie wskazwki dziaania. Wrd zada przewidzianych do realizacji przez siy pokojowe znalazo si: odseparowanie cywilw od walczcych si realizowane np. poprzez zapewnienie zewntrznego i wewntrznego bezpieczestwa w obozach dla uchodcw; ochrona kobiet przed dyskryminacj, przemoc, gwatami i innymi formami wykorzystania seksualnego m.in. przez uatwianie dostpu kobiet do centrw pomocy i do miejsc schronienia; ochrona dzieci m.in. poprzez przeciwdziaanie rekrutacji dzieci do si zbrojnych, dziaania na rzecz demobilizacji dzieci-onierzy, czenie rodzin; zapewnienie dostpu pomocy humanitarnej do grup osb szczeglnie wraliwych realizowane m.in. poprzez uatwianie dostarczania pomocy, prowadzenie rozmw ze wszystkimi stronami konfliktu;
25
minimalizowanie negatywnego, niepodanego wpywu sankcji midzynarodowych na ludno cywiln m.in. poprzez zwolnienia humanitarne z reimu sankcji; zapewnienie bezpieczestwa personelowi organizacji humanitarnych; wzmacnianie stabilizacji m.in. poprzez rozbrojenie, demobilizacj i reintegracj czonkw si zbrojnych42. Poszerzajcy si zakres zada odnonie do ochrony praw i godnoci czowieka, a jednoczenie zatrwaajcy wzrost atakw na ludno cywiln podczas konfliktw zbrojnych wywoa dyskusj nad prawem do uycia siy wzgldem jednej ze stron konfliktu i tym samym rezygnacji przez siy pokojowe z neutralnoci. Szczeglnie silne gosy krytyki odezway si po dokonanym przez Serbw ataku na stref bezpieczestwa ONZ w Srebrenicy. Holenderscy onierze ograniczeni prawem uycia siy jedynie w samoobronie stali si bezsilnymi wiadkami masowych zbrodni dokonywanych na ludnoci cywilnej. Nie ulega wtpliwoci, e zgodnie z Raportem Brahimiego onierze uczestniczcy w operacjach pokojowych ONZ musz by zdolni do wypenienia swojego mandatu profesjonalnie i z powodzeniem. To oznacza, e jednostki militarne Narodw Zjednoczonych musz by zdolne do obrony siebie, innych komponentw misji i mandatu misji43. Uznania koniecznoci uycia siy nie naley
jednak utosamia z rezygnacj z bezstronnoci, ale raczej z porzuceniem przez oddziay Narodw Zjednoczonych neutralnoci i uwzgldnieniem w sposobie traktowania stron konfliktu kto jest agresorem oraz kto dopuszcza si masowych i powanych atakw na ludno cywiln. Uycie siy nie zaprzecza take pokojowemu celowi operacji, mimo e dezawuuje jej pokojowy charakter. Naley uzna bowiem, e suy przywrceniu jednej z podstaw pokoju, jak jest poszanowanie praw i godnoci czowieka. Zgodnie z Raportem Brahimiego: Zasady angaowania si nie powinny ogranicza oddziaw do odpowiedzi uderzenie za uderzenie, ale powinny pozwala na wystarczajc odpowied dla uciszenia rde miertelnego ognia (...) lub dla ochrony ludzi, za ktrych s odpowiedzialne, i, w szczeglnie niebezpiecznych sytuacjach, nie powinny zmusza oddziaw Narodw Zjednoczonych do przekazywania inicjatywy atakujcym ich44. Odpowiednie dostosowanie mandatu si pokojowych do szczeglnych cech konkretnego konfliktu (w tym przyznanie prawa uywania siy) wydaje si determinujce dla sukcesu w postaci udanej ochrony ludnoci cywilnej. Misja w Rwandzie (UNAMIR), w ktrej mandat by zbyt ograniczony, poniosa sromotne fiasko. Na mocy porozumienia z Aruszy podpisanego w sierpniu 1993 r., koczcego trzyletni wojn domow, rol midzynarodowych si pokojowych ograniczono tylko do zapewniania oglnego bezpieczestwa pastwa. Rada Bezpieczestwa zawya j dodatkowo
UN Security Council Presidential Statement. Aide Memoire for the consideration of issues pertaining to the protection of civilians during the Security Councils deliberation of peacekeeping mandates [Owiadczenie Przewodniczcego Rady Bezpieczestwa NZ. Memorandum z obrad Rady Bezpieczestwa dot. mandatw misji pokojowych w sprawie rozwaenia kwestii zwizanych z ochron ludnoci], UN Doc. S/PRST/2002/6. 43 Brahimi report, Part II, s. 7. 44 bidem, s. 7.
42
26
do zapewniania bezpieczestwa jedynie wok Kigali, zrezygnowaa ponadto z naoenia na czonkw misji, zawartego w porozumieniu z Aruszy, zadania rozbrajania zmilitaryzowanych grup. Rada zdecydowaa o uruchomieniu tradycyjnej, silnie ograniczonej operacji peacekeeping45. Czonkowie misji nie majc kompetencji do uycia siy, mimo e by to warunek niezbdny dla moliwoci ochrony ludnoci cywilnej, podobnie jak w Boni i Hercegowinie, nie zapobiegli ludobjstwu. Przyznanie w mandacie oddziaom pokojowym prawa uywania siy w ocenie krytykw wywouje du grob subiektywizmu i dowolnoci dziaania. Nie sposb zaprzeczy, e potencjalnie takie zagroenie istnieje, jednak bez przyznanej moliwoci uycia siy oddziay pokojowe, majce w ramach swoich zada ochron ludnoci cywilnej, nie s w stanie jej realizowa. Prawo uywania siy podczas takich akcji jest jednym z warunkw skutecznoci dziaania. Raport Brahimiego stwierdza, e okrelenie w mandacie zgody na uycie siy oznacza wiksze siy, lepiej wyposaone i bardziej kosztowne, ale umoliwia wiarygodne odstraszanie zagroenia, w przeciwiestwie do symbolicznej i niezagraajcej obecnoci, ktra charakteryzowaa tradycyjny peacekeeping46. Rozszerzenie zakresu zada oraz zmiana tradycyjnych cech akcji pokojowych sprawiy, e koniecznym warunkiem skutecznego prowadzenia operacji staa si wielostronna wsppraca organizacji midzynarodowych (midzyrzdowych i pozarzdowych) oraz ich wyspecjalizowanych agend dziaajcych w strefie konfliktu. Wzajemne wsparcie jest szczeglnie wymagane w przypadku dziaa na rzecz ochrony praw czowieka. W pierwszych operacjach z dziedziny praw czowieka, przeprowadzonych po zakoczeniu zimnej wojny, nie funkcjonoway adne formalne zwizki pomidzy czonkami operacji pokojowych a przedstawicielami organw ONZ odpowiedzialnych za kontrol stopnia przestrzegania praw czowieka. Ian Martin podsumowa, e cztery pierwsze operacje, ktre dotyczyy ochrony praw czowieka: w Salwadorze, Gwatemali, na Haiti i w Kambody, byy przygotowane przez Departament Polityczny ONZ w wirtualnej izolacji od mechanizmw praw czowieka i wsparcia personelu Centrum Praw Czowieka w Genewie47, mimo e specjalni przedstawiciele Komisji Praw Czowieka pracowali w tych pastwach. Utworzony decyzj Zgromadzenia Oglnego NZ z 20 grudnia 1993 r. urzd Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Czowieka (United Nations High Commissioner for Human Rights OHCHR) z tego powodu zacz prowadzi rwnolegle wasne operacje wzmacniajce poszanowanie dla praw czowieka (pierwsz bya Human Rights Field Operation in Rwanda HRFOR). Rosnca wsppraca pomidzy organami ONZ zaowocowaa wczeniem pracownikw organw ochrony praw czowieka w skad czonkw operacji pokojowych, m.in.
L. M e l v e r n, The Security Council: behind the scenes, International Affairs 2001, nr 1, s. 104. 46 Report of the Panel of UN Peace Operations, Part II, s. 7. 47 I. M a r t i n, A New Frontier: The Early Experience and Future of International Human Rights Field Operations, Netherlands Quarterly of Human Rights 1998, nr 2, s. 122.
45
27
w UNAVEM III (United Nations Angola Verification Mission, przeksztacona pniej w MONUA), dziaajcej od 1995 r., i UNOMIL. Model operacji pokojowych obejmujcych ochron praw czowieka ksztatowa si przez kilkanacie lat. Byy Wysoki Komisarz ds. Praw Czowieka Jos Ayala-Lasso w raporcie Budowanie partnerstwa dla praw czowieka stwierdzi, oceniajc stan na pocztku 1997 r., e: W niektrych krajach poszanowanie praw czowieka zapewniane jest w ramach autonomicznego projektu, w innych za s one czci szerszego zaangaowania Narodw Zjednoczonych, tak jak w Programie praw czowieka ONZ dla Abchazji i Gruzji. Pewne operacje cz w sobie funkcje wspierania i monitoringu, podczas gdy inne posiadaj mandat umoliwiajcy jedynie udzielenie wsparcia technicznego48. W obecnych operacjach zadania ochrony ludnoci przed atakami oraz monitorowania przestrzegania praw i podstawowych wolnoci s wpisywane do mandatu misji. Mimo to nadal aktualne pozostaj wytyczne Iana Martina (szefa HRFOR) odnonie do podstawowych komponentw, ktre powinny by wbudowane w konstrukcj mandatu operacji pokojowej, by skutecznie dziaaa na rzecz ochrony i wspierania poszanowania dla praw czowieka. Analizujc sposb prowadzenia i organizacji operacji ONZ wyrni on pi podstawowych elementw: dziaalno NZ na rzecz wzmocnienia poszanowania dla praw czowieka musi by czci szerokiej strategii budowania pokoju i wspierania tranzycji; monitoring i raporty na temat praw czowieka musz by wolne od politycznych naciskw; musi istnie efektywna koordynacja i funkcjonowa cise wspdziaanie pomidzy czonkami operacji utrzymywania pokoju oraz pomidzy organizacjami dziaajcymi w rejonie konfliktu; dziaania w dziedzinie praw czowieka musz uzyska profesjonaln pomoc oraz wsparcie i by koordynowane w ramach rnych mechanizmw systemu ochrony praw czowieka ONZ; operacja NZ musi uzyskiwa efektywne administracyjne i logistyczne wsparcie, przy czym dziaania na rzecz praw czowieka powinny by priorytetowe49. Powizanie operacji peacekeeping z operacjami odbudowy i stabilizacji regionu (pastwa) po konflikcie daje zwikszone w stosunku do klasycznych operacji pokojowych szanse trwaego wprowadzenia pokoju, a wic gruntownej poprawy sytuacji ludnoci. Rozbudowanie operacji utrzymywania pokoju, uwzgldniajce potrzeb wzmacniania poszanowania dla praw czowieka, a take rozszerzenie praw onierzy misji o moliwo uycia siy w obronie ludnoci cywilnej, daje nadziej na skuteczniejsz ochron godnoci, nietykalnoci i bezpieczestwa ludzi w czasie konfliktu zbrojnego, tym bardziej e zgodnie ze sowami K. Annana: Prawa czowieka s zasadniczym elementem wysikw
Report of the High Commissioner for Human Rights: Building a partnership for human rights [Raport Wysokiego Komisarza ds. Praw Czowieka: Budowanie partnerstwa na rzecz praw czowieka] z 24 lutego 1997 r., UN Doc. E/CN.4/1997/98, p. 29, s. 11. 49 I. M a r t i n, op. cit., s. 136.
48
28
peacemaking i peace-building, i powinny by stosowane w kontekcie operacji humanitarnych50. Jednak podstawowym warunkiem skutecznoci operacji pokojowej jest rapid response szybka odpowied na masowe naruszenia praw czowieka. Podstawowym bdem w ksztatowaniu operacji pokojowych ONZ w latach dziewidziesitych XX w. byo zbyt pne i za bardzo ograniczone reagowanie na przypadki amania prawa midzynarodowego. Niezdecydowanie, brak politycznej woli dziaania i niech do ponoszenia kosztw operacji najtragiczniej skoczya si w Rwandzie, cho wiele konfliktw, szczeglnie afrykaskich m.in. w Sierra Leone krwawoci i okruciestwem wobec ludnoci cywilnej dorwnywao konfliktowi pomidzy Tutsi i Hutu. Misje pokojowe ONZ s najszerzej prowadzonymi operacjami. Obejmuj zasigiem cay wiat oraz wszystkie rodzaje dziaa midzynarodowych: peacemaking, peackeeping i peace-building. Od czasu podjcia pierwszej operacji w 1948 r. ONZ przeprowadzia 68 operacji utrzymywania pokoju. Wedug stanu na 30 wrzenia 2008 r. ogem prowadzonych byo 16 operacji peacekeeping (Departament Operacji Pokojowych ONZ prowadzi dodatkowo trzy misje polityczne: UNAMA, UNOSIL i BINUB). Brao w nich cznie udzia 111 612 personelu, z czego personel umundurowany liczy 88 754 osb (74 656 onierzy, 11 529 policjantw i 2596 obserwatorw wojskowych). W 12 operacjach peacemaking i peace-building (wedug stanu na 30 wrzenia 2008 r.) uczestniczyo 3750 osb (personel umundurowany liczy 352 osoby)51. Tabela 1 Obecne operacje pokojowe ONZ z kategorii misji peacekeeping stan na 30 wrzenia 2008 r. United Nations Truce Supervision Organization UNTSO; United Nations Military Observer Group in India and Pakistan UNMOGIP; United Nations Peacekeeping Force in Cyprus UNFICYP; United Nations Disengagement Observer Force UNDOF; United Nations Interim Force in Lebanon UNIFIL; United Nations Mission for the Referendum in Western Sahara MINURSO; United Nations Observer Mission in Georgia UNOMIG; United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK; United Nations Organization Mission in the Democratic Republic of the Congo MONUC; United Nations Mission in Liberia UNMIL; United Nations Operation in Cte dIvoire UNOCI; United Nations Stabilization Mission in Haiti MINUSTAH; United Nations Mission in the Sudan UNMIS; United Nations Integrated Mission in Timor-Leste UNMIT; African Union/United Nations Hybrid operation in Darfur UNAMID; United Nations Mission in the Central African Republic and Chad MINURCAT.
rdo: Opracowanie wasne.
Renewing the United Nations: A Program for Reform. Report of the Secretary-General, 14 July 1997, UN. Doc. A/51/950. s. 54. 51 DPKO Background Note, http://www.un.org/Depts/dpko/dpko/.
50
29
Tabela 2 Obecne operacje pokojowe ONZ z kategorii misji peacemaking i peace-building stan na 30 wrzenia 2008 r. United Nations Political Office for Somalia UNPOS; United Nations Peacebuilding Support Office in Guinea-Bissau UNOGBIS; Office of the United Nations Special Coordinator for the Middle East UNSCO; United Nations Peacebuilding Office in the Central African Republic BONUCA; Office of the United Nations Special Coordinator for Lebanon UNSCOL; Office of the Special Representative of the Secretary-General for West Africa - UNOWA; United Nations Assistance Mission in Afghanistan UNAMA; United Nations Assistance Mission for Iraq UNAMI; United Nations Integrated Office in Sierra Leone UNIOSIL; United Nations Integrated Office in Burundi - BINUB; United Nations Mission in Nepal UNMIN; United Nations Regional Centre for Preventive Diplomacy for Central Asia UNRCCA Special.
2. Misje NATO52
W wyniku redefinicji roli NATO w latach dziewidziesitych XX w. Sojusz sta si najwaniejszym stabilizatorem bezpieczestwa w regionie euroatlantyckim. Ewolucja uczestnictwa NATO w operacjach pokojowych, ktra rozpocza si od owiadczenia woli uczestniczenia w operacjach pokojowych prowadzonych przez KBWE wyraonego 4 czerwca 1992 r.53 oraz przez ONZ wyraonego 17 grudnia 1992 r.54, doprowadzia do przyjcia przez Sojusz obowizkw wykraczajcych poza ramy konstytuujcego organizacj Traktatu Waszyngtoskiego. W efekcie rozszerzenia zada oraz zgody Sojuszu na prowadzenie misji poza terytorium pastw czonkowskich, wyraonej w Rzymskiej deklaracji o pokoju i wsppracy z 8 listopada 1991 r., NATO zdecydowanie wykroczyo poza typow dziaalno organizacji zbiorowej samoobrony, zaczynajc przyjmowa rol organizacji bezpieczestwa zbiorowego. Proces ten wzmacniaa szeroka wsppraca z pastwami spoza sojuszu, szczeglnie w ramach Partnerstwa dla Pokoju (PdP) i Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa (EACP). Postpujca etapowo ewolucja zaangaowania NATO w operacje pokojowe uwidocznia si na przykadzie regionu byej Jugosawii, szczeglnie Boni i
Jako operacje pokojowe nie s traktowane dziaania obronne Sojuszu: misja Air Policing w krajach batyckich oraz antyterrorystyczna Active Endeavour, ktrej zadaniem byo patrolowanie wd Morza rdziemnego. 53 Ministerial Meeting of the North Atlantic Council, Oslo 4 June 1992. Final Communiqu, informacja dla prasy z 4 czerwca 1992 r., NATO Doc. M-NAC-1 (92)105, s. 2. 54 Ministerial Meeting of the North Atlantic Council, Brussels 17 December 1992. Final Communiqu, informacja dla prasy z 17 grudnia 1992 r., NATO Doc. M-NAC-2(92)109, s. 2.
52
30
Hercegowiny. Pierwsza operacja Sojuszu podczas tego konfliktu zbrojnego, prowadzona wsplnie z UZE, polegaa na monitorowaniu (przez lotnictwo i marynark) przestrzegania zakazu dostaw broni do objtych embargiem Rady Bezpieczestwa ONZ byych republik Jugosawii. Stopniowo NATO rozszerzyo swoj dziaalno w tym zakresie, dokonujc inspekcji, zatrzyma i zawracania na Adriatyku statkw amicych embargo oraz monitorujc strefy zakazu lotw nad Boni i Hercegowin (wykonujc to zadanie zgodnie z rezolucj Rady Bezpieczestwa ONZ nr 816 z 1992 r. 28 lutego 1994 r. myliwce NATO zestrzeliy naruszajce zakaz lotw cztery samoloty wojskowe Serbw boniackich). 9 lutego 1994 r. Rada Pnocnoatlantycka NATO zagrozia przeprowadzeniem nalotw na ostrzeliwujce Sarajewo oddziay Serbw boniackich. Dwa miesice pniej Rada zdecydowaa o rozszerzeniu ochrony na wszystkie miasta, ktre zostay ustanowione strefami bezpieczestwa. Mimo e do atakw na oddziay ostrzeliwujce Sarajewo nie doszo, decyzja NATO stanowia wany krok w kierunku zwikszania dziaa na rzecz ochrony ludnoci cywilnej podczas konfliktw zbrojnych. Zasadnicz decyzj podjt wobec nieskutecznoci dziaa si ONZ byo postanowienie europejskich sojusznikw z NATO o utworzeniu Si Szybkiego Reagowania w liczbie 14 tys. onierzy (w ich skad weszy gwnie oddziay brytyjskie i francuskie). 25 lipca 1995 r. po ludobjstwie dokonanym w Srebrenicy NATO zdecydowao o wysaniu ich do Boni dla obrony ludnoci cywilnej przebywajcej w strefach bezpieczestwa oraz ochrony pomocy humanitarnej. Pomidzy 28 sierpnia a 17 wrzenia 1995 r. na zlecenie Sekretarza Generalnego ONZ Sojusz przeprowadzi 3515 nalotw lotniczych na oddziay Serbw, niszczc m.in. zapasy amunicji, broni i wzy komunikacyjne oraz zmuszajc ich do zaprzestania walki. NATO podczas konfliktu w Boni i Hercegowinie przebyo drog od podmiotu wspierajcego wysiki ONZ do gwnego inicjatora dziaa wymuszajcych zakoczenie walk i zaniechanie atakw na ludno cywiln. Po zakoczeniu konfliktu Rada Bezpieczestwa ONZ w rezolucji nr 1031 z 1995 r. powierzya NATO kierowanie operacj Joint Endeavour organizowan w celu stabilizacji sytuacji w Boni i Hercegowinie oraz nadzoru nad wprowadzaniem w ycie porozumienia pokojowego z Dayton. Bya to pierwsza samodzielna operacja Sojuszu, ktr mona zinterpretowa jako pene przejcie odpowiedzialnoci przez NATO za wprowadzenie pokoju w Boni i Hercegowinie. Odzwierciedleniem tej odpowiedzialnoci bya dalsza aktywno pod dowdztwem NATO si implementacyjnych IFOR (Implementation Forces) oraz si stabilizacyjnych SFOR (Stabilisation Forces) upowanionych do uycia siy. Siy IFOR zostay rozmieszczone 16 grudnia 1995 r. w liczbie 60 tys. osb. Wypeniy swoje zadanie we wrzeniu 1996 r. w momencie pokojowego przeprowadzenia wyborw w Boni. 20 grudnia 1996 r. (nastpnego dnia po wyganiciu mandatu IFOR) na mocy rezolucji Rady Bezpieczestwa ONZ nr 1088 z 1996 r. w liczbie zmniejszonej do 31 tys. onierzy rozpoczy swoje dziaanie pod dowdztwem NATO siy SFOR. Ich podstawowymi zadaniami byo utrzymanie stabilnoci i spokoju oraz wspieranie efektywnego
31
funkcjonowania na obszarze postkonfliktowym innych organizacji midzynarodowych. Trzykrotnie przebudowano siy SFOR (w 1999, 2002 i 2004 r.), zmniejszajc ich liczebno do 32 tys., 19 tys. i ostatecznie do 7 tys. onierzy. W ich skad (uwzgldniajc cay okres dziaania SFOR) wchodziy pastwa NATO: Belgia, Bugaria, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Sowacja, Sowenia, Stany Zjednoczone, Wgry, Wielka Brytania, Wochy, Turcja, oraz spoza Sojuszu: Albania, Argentyna, Austria, Chile, Estonia, Finlandia, Litwa, otwa, Maroko, Rosja i Szwecja, a take dodatkowo poprzez indywidualny udzia onierzy w kontyngencie Wielkiej Brytanii: Australia i Nowa Zelandia. Dziaanie SFOR zakoczyo si 2 grudnia 2004 r. przekazaniem obowizkw misji Unii Europejskiej EUFOR. Kolejny znaczcy krok w wykonywaniu obowizku ochrony praw czowieka NATO zrobio 24 marca 1999 r., decydujc o rozpoczciu interwencji humanitarnej w Kosowie. Podjte dziaanie wykroczyo jednak poza katalog midzynarodowo dopuszczalnych przedsiwzi. Ze wzgldu na brak autoryzacji Rady Bezpieczestwa ONZ akcja NATO bya rozpoczciem wojny w celu ochrony ludzi realizowaa cel wyznaczony w ramach obowizku ochrony praw czowieka, ale amaa inne postanowienia prawa midzynarodowego. Pastwa NATO jednogonie popary t operacj. Dyskusja midzynarodowa nad dopuszczalnoci jednostronnych dziaa pastw lub organizacji, wzmoona po interwencji zbrojnej w Afganistanie i Iraku, doprowadzia do stwierdzenia na jubileuszowym 60. posiedzeniu Zgromadzenia Oglnego NZ woli i prawa pastw do podejmowania akcji w celu ochrony praw czowieka jedynie (!) poprzez dziaania Rady Bezpieczestwa i w zgodzie z Kart NZ (2005 World Summit Declaration). Zbrojna aktywno poza wasnymi granicami moe by prowadzona na zaproszenie rzdu pastwa (operacje pokojowe) i/lub za zgod Rady Bezpieczestwa ONZ (operacje pokojowe i interwencje humanitarne). Nie ma jednake adnej pewnoci, e NATO w podobnej do kosowskiej sytuacji eksterminacji grupy etnicznej lub narodowej szczeglnie gdyby doszo do niej w regionie euroatlantyckim nie podejmie jednostronnego dziaania. Interwencja z 1999 r. przerodzia si w trwae zaangaowanie NATO w utrwalanie pokoju w Kosowie, zgodnie z rezolucj Rady Bezpieczestwa ONZ, ktra upowania Pastwa Czonkowskie oraz odpowiednie organizacje midzynarodowe do ustanowienia midzynarodowej obecnoci w celu zapewnienia bezpieczestwa w Kosowie55. NATO zdecydowao o obecnoci w Kosowie w formie Kosovo Force KFOR. 7 grudnia 2007 r. decyzj ministrw spraw zagranicznych sojuszu obecno KFOR w Kosowie zostaa przeduona do czasu, gdy Rada Bezpieczestwa ONZ stwierdzi, e wypenia ona swoj misj. Zadania realizowane przez KFOR, okrelone we wspomnianej rezolucji Rady Bezpieczestwa, s bezporednim wykonywaniem obowizku ochrony ludzi. Nale do nich:
55
UN Doc. S/RES/1999/1244.
32
(a) Zapobieganie odnowieniu dziaa zbrojnych, utrzymywanie (a w razie potrzeby narzucenie) zawieszenia broni, a take zapewnienie wycofania z Kosowa federalnych i republikaskich si zbrojnych, policji i organizacji paramilitarnych oraz uniemoliwienie im powrotu (...); (b) Demilitaryzacja Armii Wyzwolenia Kosowa (UCK) i innych zbrojnych ugrupowa tworzonych przez kosowskich Albaczykw; (c) Stworzenie bezpiecznych warunkw umoliwiajcych: powrt do domu uchodcw i osb wysiedlonych, obecno i dziaanie midzynarodowych organizacji cywilnych, ustanowienie tymczasowych struktur administracyjnych, dostarczanie pomocy humanitarnej; (d) Zapewnienie porzdku i bezpieczestwa publicznego do czasu przejcia odpowiedzialnoci za to zadanie przez midzynarodowe siy cywilne; (e) Nadzorowanie operacji usuwania min do czasu przejcia odpowiedzialnoci za to zadanie przez midzynarodowe siy cywilne, w razie potrzeby; (f) Wspieranie w razie potrzeby dziaa midzynarodowych si cywilnych oraz zapewnienie koordynacji wasnych przedsiwzi z ich dziaaniami; (g) Wypenianie obowizku monitorowania granic zgodnie z mandatem; (h) Zapewnienie ochrony oraz moliwoci swobodnego poruszania si wasnym oddziaom, midzynarodowym siom cywilnym oraz pozostaym organizacjom midzynarodowym56. Podczas swojej misji onierze KFOR nie raz wykraczali poza wymienione wyej zadania, wspomagajc realizacj midzynarodowej misji cywilnej United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK, m.in. bezporednio realizujc odbudow prowincji. Humanitarne uzasadnienie wczeniejszej zbrojnej interwencji naoyo na sojusz szczeglny obowizek udzielenia pomocy ofiarom konfliktu. NATO udzielio organizacyjnego i logistycznego wsparcia organizacjom humanitarnym, ktre dziki niemu, reagujc na gigantyczny napyw uchodcw do pastw i regionw ssiadujcych z Kosowem, w wikszoci zdoay zapewni przybywajcej ludnoci schronienie oraz wystarczajc ilo ywnoci, wody i innej pomocy. W Albanii, gdzie schronio si okoo 445 tys. uchodcw, logistyczne wsparcie NATO w ramach operacji Allied Harbour i misji AFOR zdecydowao o powodzeniu pomocy humanitarnej. onierze NATO m.in. zamontowali system nawigacyjny na lotnisku w Tiranie, dziki ktremu moliwe byo przyjcie nawet 100 samolotw dziennie; w Durres pogbili wejcie do portu, co pozwolio zwikszy ruch statkw z 12 do 18 dziennie, zbudowali ponad 200 km drg, a samochody uyczane przez nich organizacjom humanitarnym umoliwiay dystrybucj tysica ton pomocy humanitarnej dziennie57. W operacji KFOR udzia bior 24 pastwa NATO: Belgia, Bugaria, Czechy, Dania, Estonia, Francja, Gracja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Luksemburg, otwa, Niemcy, Norwegia, Polska,
Rezolucja Rady Bezpieczestwa ONZ z 10 czerwca 1999 r., UN. Doc. S/RES/1244, s. 3, tum. wasne. 57 A. M. F i t z - G e r a l d, C. F . A. W a l t h a l l An Integrated Approach to Complex Emergencies: The Kosovo Experience, The Journal of Humanitarian Assistance z 16.08.2001, http:// www.jha.ac/articles/a071.htm, s. 3.
56
33
Portugalia, Rumunia, Sowacja, Sowenia, Stany Zjednoczone, Turcja, Wgry, Wielka Brytania, Wochy, oraz 8 pastw nieczonkowskich: Armenia, Austria, Finlandia, Irlandia, Moroko, Szwajcaria Szwecja, i Ukraina, w cznej liczbie 14 759 onierzy (stan na 18 czerwca 2008 r.) Rozpoczcie interwencji zbrojnej i bdcej jej konsekwencj pokojowej obecnoci KFOR w Kosowie zbiego si z przyjmowaniem przez NATO nowej strategii bezpieczestwa. Sojusz zadeklarowa w niej wol prowadzenia operacji pokojowych, potwierdzajc swoj wspodpowiedzialno za pokj i bezpieczestwo w strefie euroatlantyckiej. Umieszczona w strategii wizja operacji pokojowych wyznaczya kierunek rozwoju operacji Sojuszu w nastpnych latach. Na konkretyzacj tej wizji miay wpyw kolejne operacje w Macedonii i przede wszystkim misja w Afganistanie. Tekst rdowy 1 Koncepcja Strategiczna Sojuszu zatwierdzona przez Przywdcw Pastw i Rzdw biorcych udzia w posiedzeniu Rady Pnocnoatlantyckiej w Waszyngtonie 23 i 24 kwietnia 1999 r. (fragmenty) Od momentu zakoczenia zimnej wojny NATO odgrywa kluczow rol w procesie wzmacniania bezpieczestwa euroatlantyckiego. Wzrasta znaczenie polityczne Sojuszu, (...) poszerza si wsppraca z innymi organizacjami midzynarodowymi, a take zaangaowanie np. na Bakanach w dziaania majce na celu zapobieganie konfliktom oraz zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, w tym za pomoc operacji pokojowych: wszystko to odzwierciedla denie NATO do ksztatowania rodowiska bezpieczestwa oraz do umacniania pokoju i stabilnoci w regionie euroatlantyckim. () Istotny wkad w zapewnienie euroatlantyckiego bezpieczestwa i stabilnoci wnosz take Organizacja Narodw Zjednoczonych (ONZ), Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (OBWE), Unia Europejska (UE) oraz Unia Zachodnioeuropejska (UZE). Udzielanie wzajemnego wsparcia przez te organizacje stao si podstaw rodowiska bezpieczestwa. Obowizek utrzymania midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa spoczywa w gwnej mierze na Radzie Bezpieczestwa ONZ, ktra w sposb kluczowy przyczynia si do zapewnienia bezpieczestwa i stabilizacji z regionie euroatlantyckim. () Unia Europejska podejmuje rwnie istotne decyzje, nadajc dalszy bieg swym wysikom ukierunkowanym na wzmocnienie bezpieczestwa i obronnoci. Skutki tego procesu odczuwalne bd dla caego Sojuszu. Powinni si w niego wczy wszyscy Sojusznicy europejscy, bazujc na ustaleniach pomidzy NATO i UZE. Praca nad wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa (WPZiB) obejmuje tworzenie progresywnych ram wsplnej polityki obronnej. Tego typu polityka do ktrej stworzenia wzywa Traktat z Amsterdamu byaby zgodna ze wspln polityk bezpieczestwa i obrony ustanowion na podstawie Traktatu Waszyngtoskiego. Istotne z tego punktu widzenia dziaania to m.in. wczenie petersberskich zada UZE do Traktatu o Unii Europejskiej, a take rozwj bliszych wizi instytucjonalnych z UZE. Zgodnie z deklaracjami Szczytw z roku 1994 i ponownie z Berlina z roku 1996, Sojusz udziela penego poparcia dla tworzenia europejskiej tosamoci w zakresie bezpieczestwa i obrony (ESDI) w ramach NATO, udostpniajc wasne rodki i moliwoci na potrzeby operacji UZE. W tym celu NATO wraz z UZE nawizuj cis wspprac w zakresie wdraania kluczowych elementw ESDI na podstawie ustale z Berlina. W celu umacniania pokoju i stabilizacji w Europie i poza ni, Sojusznicy europejscy podnosz swoj zdolno dziaania, midzy innymi poprzez wzmacnianie potencjau
34
wojskowego. Zwikszenie potencjau i zakresu odpowiedzialnoci Sojusznikw europejskich wzgldem bezpieczestwa i obronnoci przyczynia si do poprawy warunkw bezpieczestwa Sojuszu. () Na podstawie decyzji podjtych przez Sojusz w Berlinie w 1996 r. i pniej europejska tosamo w zakresie bezpieczestwa i obrony bdzie nadal budowana w ramach NATO. Proces ten bdzie wymaga bliskiej wsppracy pomidzy NATO, UZE oraz w razie potrzeby Uni Europejsk. Pozwoli Sojusznikom europejskim w sposb bardziej spjny i skuteczny przyczyni si do prowadzenia przez NATO misji i dziaa wynikajcych z naszych wsplnych zobowiza; wzmocni partnerstwo transatlantyckie; pozwoli Sojusznikom europejskim na podejmowanie samodzielnych dziaa po rozpatrzeniu sprawy w trybie indywidualnym i na zasadzie jednomylnoci dziki gotowoci Sojuszu do udostpnienia jego rodkw i moliwoci na potrzeby operacji, w ktre NATO nie angauje swoich si zbrojnych. Operacje takie bd mogy by prowadzone pod polityczn kontrol i strategicznym przywdztwem UZE lub wedug innych ustale, przy penym zaangaowaniu wszystkich gotowych do dziaania Sojusznikw europejskich. () Przyczyniajc si do zarzdzania sytuacjami kryzysowymi za pomoc operacji wojskowych, siy Sojuszu bd musiay stawi czoo szeregowi zrnicowanych podmiotw, zagroe, sytuacji i wymogw, m.in. zwizanych z kryzysami humanitarnymi. Niektre operacje reagowania kryzysowego prowadzone w celach innych ni samoobrona (tzw. non-Article 5 crisis response operations) mog wiza si z wyzwaniami rwnie powanymi jak misje w celu zapewnienia obrony zbiorowej. () Liczebno, gotowo, dostpno i rozmieszczenie si zbrojnych Sojuszu bd odzwierciedla jego zaangaowanie w prowadzenie obrony zbiorowej i operacji reagowania kryzysowego niekiedy inicjowanych z krtkim wyprzedzeniem z dala od jednostek macierzystych, a nawet poza terytorium pastw czonkowskich. rdo: The Alliances Strategic Concept Approved by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Washington D.C. on 23rd and 24th April 1999, http://www.nato.int/docu/basictxt/, tum. wasne.

Operacje pokojowe w Macedonii, realizowane na prob prezydenta Macedonii: miesiczna misja Essential Harvest, rozpoczta 26 sierpnia 2001 r., skupiajca si na rozbrajaniu NLA (National Liberation Army) i demilitaryzacji kraju; Amber Fox (Task Force Fox) rozpoczta 27 wrzenia 2001 r. i trwajca do 15 grudnia 2002 r., stabilizujca sytuacj w kraju oraz kontynuujca jej zadania Allied Harmony, ktrej mandat upyn 31 marca 2003 r. w wyniku przekazania odpowiedzialnoci za pokj i stabilno misji Unii Europejskiej, zakoczyy si sukcesem, a NATO wykazao zdolno realizowania zarwno zada z zakresu peacekeeping, jak i peacemaking. Na uroczystoci rozpoczynajcej operacj UE Lord Robertson, Sekretarz Generalny NATO stwierdzi: Dwa lata temu Macedonii grozio widmo wojny domowej. Wydawao si, e rozpad Jugosawii przyniesie kolejn po Boni i Kosowie seri tragicznych wydarze. Spoeczno midzynarodowa nie moga pozwoli na nadejcie katastrofy. Nie mg na to pozwoli Sojusz Atlantycki. NATO stawio czoo swej odpowiedzialnoci, podobnie jak podczas poprzednich kryzysw na Bakanach. Prosi Pan, Panie Prezydencie, o wsparcie NATO i my je zapewnilimy. W ramach operacji Essential Harvest NATO rozmiecio 4600 swoich onierzy,
35
ktrych zadaniem byo gromadzenie i niszczenie broni skadanej przez ulegajce rozwizaniu grupy zbrojne. Operacja zakoczya si niewtpliwym sukcesem, stajc si wzorem skutecznego zarzdzania kryzysowego prowadzonego bezporednio na miejscu i zawsze w odpowiednim czasie. Kolejn operacj bya Amber Fox. Oddziay NATO zapewniay ochron midzynarodowym ekipom monitorujcym proces wdraania porozumienia ramowego z Orhid. Po tym przedsiwziciu, rwnie udanym jak poprzednie, nadszed czas na operacj Allied Harmony, ktra polegaa na dalszym wspieraniu pracy ekip monitorujcych oraz doradzaniu Rzdowi w kwestii przejcia odpowiedzialnoci za bezpieczestwo na terenie caego kraju. (...) Wsplnymi siami zamienilimy tragedi w szans. Wsplnie zmierzylimy si z sytuacj kryzysow. Dzi natomiast stoimy rami w rami, gotowi w duchu przyjani i partnerstwa budowa lepsz przyszo58. Jego sowa potwierdzi Javier Solana (EU High Representative): To dobry dzie dla NATO, poniewa dobiega koca caa seria zwieczonych sukcesem operacji w terenie59. Koncepcja natowskich operacji pokojowych zostaa jednak istotnie przetransformowana na skutek udziau NATO w stabilizacji sytuacji w Afganistanie po antyterrorystycznej interwencji koalicji midzynarodowej. W jego wyniku wyeliminowano geograficzne ograniczenia militarnej obecnoci Sojuszu, zmieniono wyznaczniki zdolnoci operacyjnej jego wojsk oraz dopuszczono szerokie wykorzystanie natowskich struktur planowania i dowodzenia przez pastwa i koalicje pastw prowadzce wasne niezalene od NATO operacje. Podczas operacji International Security Assistance Force (ISAF) autoryzowanej przez Rad Bezpieczestwa ONZ w rezolucji nr1386 (2001 r.) na podstawie rozdziau VII Karty NZ natowskie centrum dowodzenia w Europie Supreme Headquarters Allied Powers Europe (SHAPE) po raz pierwszy koordynowao akcj prowadzon przez inn organizacj. 11 sierpnia 2003 r. na zaproszenie Kanady, Niemiec i Holandii NATO za zgod pastw czonkowskich przejo dowodzenie nad ISAF. 5 padziernika 2006 r. zrobio kolejny, decydujcy krok na drodze przyjmowania odpowiedzialnoci za stabilizacj i zakoczenie konfliktu odbierajc od koalicji midzynarodowej kontrol nad ostatni (wschodni) czci pastwa, stao si gwarantem bezpieczestwa w caym Afganistanie. Obecno ISAF w Afganistanie zgodnie ze strategi bezpieczestwa NATO jest wkomponowana w wielostronn aktywno w regionie rnych si. ISAF wsppracuje z wadz afgask (Afghan Transitional Authority) oraz misj pokojow ONZ United Nations Assistance Mission in Afghanistan UNAMA. ISAF koncentruje si na stabilizacji pastwa i zapewnianiu bezpieczestwa, uczestniczy jednak take w odbudowie poszczeglnych prowincji, koordynujc prac cywilno-wojskowych Prowincjonalnych Zespow ds. Odbudowy (Provincial Reconstruction Teams PRTs), za ktre siy ISAF zaczy ju przejmowa pen odpowiedzialno.
Transkrypcja przemwie wygoszonych podczas uroczystoci rozpoczynajcej operacj Unii Europejskiej, dnia 31 marca 2003 r. http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/Speech%20 of%20NATO%20SG%20Robertson.pdf, s. 1. 59 Ibidem, s. 3.
58
36
W skad si ISAF w Afganistanie wchodz, wedug stanu na 23 padziernika 2008 r., kontyngenty z 41 pastw: 26 czonkw NATO i 15 pastw spoza Sojuszu w oglnej liczbie 50 700 onierzy (cznie z oddziaami National Support Elements). Znaczca zmiana w zakresie obecnoci Sojuszu out of area oraz rosnce oczekiwania odnonie do roli NATO na wiecie ktre uwidoczniy si m.in. podczas operacji ISAF wymuszaj nie tylko transformacj dziaania operacyjnego, ale take przeformuowanie strategii bezpieczestwa i obrony sojuszu. Wypracowanie przez NATO nowej strategii jest spodziewane na lata 2009-2010. Za wstp do jej tworzenia uzna mona dokument Wszechstronne wytyczne polityczne (The Comprehensive Political Guidance CPG) przyjty podczas spotkania szefw pastw i rzdw NATO w Rydze (29 listopada 2006 r.). CPG wyznaczaj drog transformacji NATO. Przywdcy pastw i rzdw zarysowali wyzwania, jakie stan przed Sojuszem w najbliszych 10-15 latach, wskazali potencjalne zagroenia dla bezpieczestwa czonkw NATO i kierunek rozwoju si zbrojnych pastw czonkowskich, ktry zgodnie z szacunkami planistw zapewni najlepsz zdolno odpowiedzi na zagroenia. CPG zarysowuj przed NATO konieczno przygotowania si do prowadzenia wielu operacji (na szczycie w Bukareszcie odbywajcym si w dniach 2-4 kwietnia 2008 r. postulowano, by docelowo Sojusz by zdolny do rwnoczesnego prowadzenia dwch duych i szeciu maych operacji wojskowych) w zrnicowanych warunkach, daleko od granic pastw czonkowskich, na obszarach objtych nieustrukturalizowanymi konfliktami zbrojnymi. Sojusz w CPG przewiduje prowadzenie operacji pokojowych, okrelajc si jednak przede wszystkim jako organizacja wspierajca dziaalno innych podmiotw, zapewniajca im bezpieczestwo. Zgodnie z wizj Sojuszu to ONZ i UE s bardziej predestynowane do kierowania odbudow regionu i przekazywania pomocy ludnoci. Tekst rdowy 2 Wszechstronne wytyczne polityczne zatwierdzone przez Przywdcw Pastw i Rzdw NATO 29 listopada 2006 r. (fragmenty) 2. (...) W cigu najbliszych 10-15 lat gwnymi zagroeniami stojcymi przed Sojuszem bd: terroryzm zyskujcy coraz szerszy zasig globalny i pochaniajcy coraz wicej ofiar oraz zjawisko rozprzestrzeniania broni masowego raenia. W tym okresie najpowaniejsze ryzyko oraz wyzwania dla Sojuszu wynikay bd z niestabilnoci zwizanej z: rozpadem pastw, kryzysami i konfliktami regionalnymi, ich przyczynami oraz skutkami; rosncym dostpem do zaawansowanej broni konwencjonalnej; niewaciwym wykorzystaniem rozwijajcych si technologii, a take z zakceniem przepywu kluczowych zasobw. Wszystkie te czynniki mog wystpowa cznie lub osobno, w powizaniu z innymi. Najgroniejszym ich przejawem byoby zagroenie ze strony terrorystw dysponujcych broni masowego raenia. 3. Pokj, bezpieczestwo i rozwj s obecnie cilej ze sob zwizane ni kiedykolwiek przedtem. Dlatego szczeglny nacisk kadziony jest na blisk wspprac i koordynacj dziaa najwikszych organizacji midzynarodowych, wypeniajcych swoje role (zwizane z rolami innych organizacji) w zakresie zapobiegania sytuacjom kryzysowym i zarzdzania nimi. Ze wzgldu na szeroki zakres rodkw oraz odpoIZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl
37
wiedzialnoci, kluczow rol odgrywaj Organizacja Narodw Zjednoczonych i Unia Europejska. Gwna odpowiedzialno za utrzymanie midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa pozostanie w rkach Rady Bezpieczestwa ONZ. Wobec zdolnoci mobilizowania szerokiego wachlarza instrumentw wojskowych i cywilnych, zwikszy si rola Unii Europejskiej w utrzymaniu midzynarodowej stabilnoci. Ponadto cz odpowiedzialnoci w tej sferze nadal bdzie spoczywa na Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie. () 6. Sojusz utrzyma gotowo po rozpatrzeniu kadej sprawy w trybie indywidualnym i na zasadzie jednomylnoci do wspierania dziaa majcych na celu skuteczne zapobieganie konfliktom oraz aktywne zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, w tym take za pomoc operacji reagowania kryzysowego prowadzonych w celach innych ni samoobrona (tzw. non-Article 5 crisis response operations), zgodnie z Koncepcj Strategiczn. Od czasw Zimnej Wojny Sojusz niejednokrotnie angaowa si w tego typu dziaania. Jak wynika z dotychczasowych dowiadcze, stopniowo wzrasta znaczenie operacji stabilizacyjnych i operacji wsparcia wojskowego w kontekcie dziaa postkonfliktowych zwizanych z odbudow. Rola ONZ i UE a take innych organizacji, w tym pozarzdowych w trwajcych operacjach oraz przyszych kryzysach bdzie koncentrowa si zwaszcza na cisej wsppracy i koordynacji wszystkich elementw midzynarodowego systemu reagowania. () 16. W cigu najbliszych 10-15 lat, w zwizku ze zmieniajcymi si warunkami bezpieczestwa oraz koniecznoci reagowania na konwencjonalne (a zwaszcza asymetryczne) ryzyko i zagroenia niezalenie od miejsca wystpowania niezbdne stanie si wprowadzanie usprawnie w zakresie speniania nastpujcych wymogw: a. zdolno do prowadzenia i wspierania wsplnych, wielonarodowych operacji si ekspedycyjnych z dala od terytorium wasnego pastwa, lub bez wsparcia ze strony pastwa-gospodarza, oraz do ich dugoterminowego utrzymywania. () b. zdolno do szybkiego i skutecznego uzyskiwania gotowoci bojowej i prowadzenia dziaa zbrojnych w trudnych do przewidzenia okolicznociach; () f. zdolno do prowadzenia operacji w trudnych warunkach geograficznych i klimatycznych; () h. elastyczno i zdolno do prowadzenia misji w sytuacji, gdy liczne wysiki przedstawicieli wadz, rnych instytucji oraz narodw wymagaj kompleksowej koordynacji w celu osignicia podanych rezultatw oraz gdy rne podmioty mog jednoczenie podejmowa dziaania o charakterze bojowym, stabilizacyjnym, rekonstrukcyjnym, pojednawczym i humanitarnym; i. zdolno do zapewnienia wsparcia militarnego podczas operacji stabilizacyjnych i dziaa rekonstrukcyjnych we wszystkich fazach kryzysu, w tym do stworzenia bezpiecznych warunkw w trakcie rnego rodzaju misji; wsparcie militarne na potrzeby dziaa rekonstrukcyjnych zostanie udzielone w takim stopniu, do jakiego pozostae podmioty posiadajce obowizki na danym polu nie bd w stanie si z nich wywiza, z powodu warunkw panujcych w rejonie operacji. Zapis ten powinien take obejmowa zdolno do wspierania reformy sektora bezpieczestwa w tym demobilizacji, rozbrojenia i reintegracji oraz do zapewnienia wsparcia operacjom humanitarnym, w ramach dostpnych rodkw i zdolnoci. rdo: Comprehensive Political Guidance Endorsed by NATO Heads of State and Government on 29 November 2006, http://www.nato.int/docu/basictxt/b061129e. htm/, tum.wasne.
38
Sprawno Sojuszu i zdolno prowadzenia operacji militarnych, w tym szybko reakcji, maj zapewni Siy Odpowiedzi NATO (NATO Response Force). Decyzja o ich utworzeniu zostaa podjta w 2002 r. W 2006 r. Siy Odpowiedzi, dysponujc liczb 25 tys. onierzy, zadeklaroway pen zdolno operacyjnego dziaania, we wszelkich typach operacji. Tabela 3 Obecne operacje pokojowe NATO stan na 1 grudnia 2008 r. International Security Assistance Force ISAF w Afganistanie; Training Implementation Mission in Iraq*; Kosovo Force KFOR.
* Misja pomocy technicznej dla irackich si bezpieczestwa, realizowana od 30 lipca 2004 r., przeduona na szczycie NATO w Bukareszcie do koca 2009 r. rdo: Opracowanie wasne.
Tabela 4 Zakoczone operacje pokojowe NATO stan na 1 grudnia 2008 r. Essential Harvest, Amber Fox oraz Allied Harmony w Macedonii; Implementation Forces IFOR oraz Stabilisation Forces SFOR w Boni i Hercegowinie; AFOR w Albanii.
Uzupenieniem prowadzonych przez NATO operacji pokojowych jest zgodnie ze strategi Sojuszu z 1999 r. oraz CPG z 2006 r. wsparcie dla dziaa na rzecz pokoju prowadzonych przez inne organizacje midzynarodowe. W Afryce zaangaowanie NATO przejawiao si m.in. we wspieraniu logistycznym operacji Unii Afrykaskiej w Sudanie African Mission in Sudan AMIS, prowadzcej dziaania dla uchodcw z Darfuru (most powietrzny od czerwca 2007 do grudnia 2007 r.) i operacji w Somalii AU Mission in Somalia AMISOM (wsparcie transportu powietrznego od czerwca 2007 do sierpnia 2008 r., eskorta dla morskiego transportu pomocy humanitarnej wiatowego Programu ywnociowego od padziernika do grudnia 2008 r.). NATO wspiera te od 2007 r. tworzenie przez Uni Afrykask si zbrojnych (African Standby Force), ktre byyby zdolne prowadzi dugoterminowe operacje pokojowe; kontynuuje take obecno w Boni i Hercegowinie, gdzie wspomaga w ramach Partnerstwa dla Pokoju reform systemu obrony. Realizacj przez NATO odpowiedzialnoci za ochron i pomoc ludziom byy take dwie akcje wspierania pomocy humanitarnej. Po przejciu huraganu Katrina Sojusz uruchomi most powietrzny dostarczajcy rodki pomocowe z Europy do Stanw Zjednoczonych. Podobnie po trzsieniu ziemi w Pakistanie Sojusz (ustanawiajc NATOs Disaster Relief Operation) zaj si przekazywaniem pomocy humanitarnej.
39
3. Akcje Unii Europejskiej

Unia Europejska przyjmujc na siebie odpowiedzialno za utrzymanie stabilnoci w Europie oraz bezporednim ssiedztwie Europy, zacza poczwszy od 2003 r. prowadzi operacje pokojowe. Ich specyfika oraz zakres dopuszczalnych dziaa uregulowany zosta w art. 17 Traktatu o Unii Europejskiej. Tekst rdowy 3 Traktat z Amsterdamu zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej, Traktat o Ustanowieniu Wsplnot Europejskich i niektre zwizane z nimi akty (fragmenty) Artyku 17 (wczeniej artyku J.7) 1.Wsplna polityka zagraniczna i bezpieczestwa obejmuje wszelkie sprawy dotyczce bezpieczestwa Unii, w tym stopniowe okrelanie wsplnej polityki obronnej, zgodnie z drugim akapitem, ktra mogaby doprowadzi do wsplnej obrony, jeli Rada Europejska tak zadecyduje. () Unia Zachodnioeuropejska (UZE) stanowi integraln cz rozwoju Unii, zapewniajc Unii dostp do zdolnoci operacyjnej, zwaszcza w zwizku z ustpem 2. Wspomaga Uni w okrelaniu aspektw obronnych wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, stosownie do niniejszego artykuu. () Polityka Unii, okrelona w niniejszym artykule, nie uchybia specyficznemu charakterowi polityki bezpieczestwa i obronnej niektrych Pastw Czonkowskich. Szanuje ona wynikajce z Traktatu Pnocnoatlantyckiego zobowizania Pastw Czonkowskich, ktre uwaaj, e ich wsplna obrona jest wykonywana w ramach Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego (NATO) oraz jest zgodna z przyjt w tych ramach wspln polityk bezpieczestwa i obronn. () 2. Sprawy okrelone w niniejszym artykule obejmuj misje humanitarne i ratunkowe, misje utrzymania pokoju oraz misje zbrojne suce zarzdzaniu kryzysami, w tym przywracaniu pokoju. () 4. Niniejszy artyku nie stanowi przeszkody w zacienianiu wsppracy midzy dwoma lub wieloma Pastwami Czonkowskimi na poziomie dwustronnym oraz w ramach UZE i Sojuszu Atlantyckiego, o ile wsppraca ta nie jest sprzeczna i nie utrudnia wsppracy przewidzianej w niniejszym tytule.
rdo: Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej, 1997/C 340/10.
Zdolno prowadzenia misji pokojowych UE uzyskaa poprzez wcielenie do swoich struktur Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE). Zgodnie z postanowieniami przyjtymi podczas szczytu UE w Amsterdamie w 1997 r., UZE suy Unii do prowadzenia misji humanitarno-ratowniczych, operacji utrzymywania oraz wymuszania pokoju60. Podstawy ksztatowania dziaalnoci UZE w tym zakre60
Traktat z Nicei rozszerza delegacj zawart w Traktacie z Amsterdamu. W art. 42 (Section 2 Provisions on The Common Security and Defence Policy) dopuszczono prowadzenie take dziaa rozbrojeniowych, wsparcia wojskowego, operacji prewencyjnych, misji stabilizacyjnych oraz misji antyterrorystycznych. Misje () obejmuj wsplne dziaania rozbrojeniowe, misje humanitarne i ratunkowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania
40
sie okrelone zostay w Deklaracji z Petersbergu, przyjtej na spotkaniu Rady Ministrw UZE 19 czerwca 1992 r., w ktrej UZE modyfikujc postanowienia Traktatu Brukselskiego, rozszerzya zakres zada stojcych przed organizacj i, podobnie jak NATO, dopucia prowadzenie akcji poza terytorium pastw czonkowskich. Za obszar szczeglnego zainteresowania UZE, obok Europy, uznano Afryk, cho oficjalnie nie ograniczono regionu zainteresowania61. Udzia UZE w powstrzymywaniu powanych i masowych narusze praw czowieka by niewielki, poniewa organizacja skupiaa si na prowadzeniu misji humanitarnych i ewakuacji ludnoci. Pierwsz powan akcj z zakresu ochrony ludnoci cywilnej, przeprowadzon przez UZE wsplnie z innymi organizacjami bya udana misja stabilizacyjna w Albanii, szczeglnie podana wiosn 1999 r., w czasie napywu do Albanii uchodcw z Kosowa62. UE rozwina zdolno prowadzenia operacji zbrojnych wypracowan w ramach UZE. Mimo e zgodnie z postanowieniami z czerwca 1996 r. podjtymi na berliskim oraz brukselskim spotkaniach ministrw spraw zagranicznych i obrony pastw NATO europejska zdolno dziaania miaa by budowana wewntrz NATO, przywdcy pastw na spotkaniu Rady Europejskiej w Kolonii w czerwcu 1999r. stwierdzili, e: Unia musi mie zdolno do podejmowania autonomicznych dziaa, wspieranych przez wiarygodne siy zbrojne, musi mie rodki pozwalajce na ich wykorzystanie oraz by gotowa do ich uruchomienia, aby mc reagowa na kryzysy midzynarodowe niezalenie od dziaa NATO63. Konsekwencj takiego podejcia bya decyzja podjta na spotkaniu Rady Europejskiej w Helsinkach w grudniu 1999 r. o utworzeniu do 2003 r. europejskiego korpusu si szybkiego reagowania w sile 60 tys. onierzy, gotowego do rozmieszczenia w cigu szedziesiciu dni. Decyzja ta zostaa wielokrotnie potwierdzona m.in. na spotkaniu Rady Europejskiej 19 maja 2003 r. Niemniej jednak pomidzy Uni Europejsk a natO zawarte zostao porozumienie, uzgodnione 17 marca 2003 r. (Berlin Plus Agreement): Unia Europejska i NATO stworzyy rzeczywiste partnerstwo strategiczne dzi ju gboko zakorzenione i stabilne. (...) Jeli w sytuacji kryzysowej uruchomiona zostanie operacja pod dowdztwem unijnym, z wykorzystaniem zasobw i moliwoci NATO, obydwie te organizacje bd si kierowa tzw. ustaleniami Berlin Plus. Ustalenia te obejmuj trzy zasadkonfliktom i utrzymywania pokoju, misje zbrojne suce zarzdzaniu kryzysowemu, w tym misje przywracania pokoju i operacje stabilizacji sytuacji po zakoczeniu konfliktw. Wszystkie te misje mog przyczynia si do walki z terroryzmem, w tym poprzez wspieranie pastw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach, Consolidated version of the Treaty on European Union, Official Journal of the European Union, 2008/C 115/13 (9.05.2008), http://eur-lex. europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:115:0013:0045:EN:PDF/. 61 Report of Ministers on WEUs Role in Peacekeeping [Raport Ministrw w sprawie roli UZE w operacjach pokojowych], Brussels 1994, s. 7. 62 Misja MAPE (Multinational Advisory Police Element), zakoczona 31 maja 2001 r. 63 Cologne European Council 3-4 June 1999. Conclusions of the Presidency. Annex III Declaration of the European Council and Presidency report on strengthening the European common policy on security and defence [Rada Europejska w Kolonii w dniach 3 i 4 czerwca 1999. Wnioski Prezydencji. Zacznik III Deklaracja Rady Europejskiej i raport Prezydencji w sprawie wzmocnienia wsplnej europejskiej polityki bezpieczestwa i obrony], s. 1, http:// www.europarl.europa.eu/summits/kol2_en.htm/.
41
nicze elementy faktycznie lub potencjalnie zwizane z operacjami: dostp UE do systemw planowania NATO, europejskie dowodzenie siami NATO, a take wykorzystanie zasobw i moliwoci NATO64. Umowa Berlin Plus zagwarantowaa Unii Europejskiej prawo staego dostpu do struktur planowania i dowodzenia NATO, zapewniajc jej zdolno dziaania operacyjnego, konieczn do prowadzenia operacji pokojowych. Uniezalenienie pastw europejskich pozwolio na uruchomienie na pocztku 2003 r. pierwszej operacji w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony (European Security and Defence Policy ESDP). Mimo e podczas jej prowadzenia Unia korzystaa z zaplecza logistycznego NATO oraz z europejskiego korpusu natowskich CJTF (Combined Joint Task Force), podjcie tej misji byo znaczce dla rozwoju unijnej odpowiedzialnoci za procesu pokoju i bezpieczestwa. Podczas EU Police Mission in Bosnia and Hercegovina (EUMP), rozpocztej 1 stycznia 2003 r., rozmieszczono w Boni i Hercegowinie ponad 500 policjantw z trzydziestu pastw, w tym z pitnastu pastw UE. Wstpny budet operacji wynis 30 mln euro, z ktrych 20 pochodzio bezporednio z budetu Unii. EUMP, pocztkowo przewidziana na lata 2003-2005, zostaa na wniosek rzdu Boni i Hercegowiny przeduona do koca 2009 r. Zadania misji w pierwszej fazie obejmoway wspieranie zdolnoci operacyjnych policji oraz cywilnej kontroli nad policj, gwnie poprzez monitoring, szkolenia i inspekcje. Wanym elementem byo rwnie wspieranie budowy jej multietnicznych struktur. Obecnie personel misji (ponad 200 osb) koncentruje si na pomocy we wdraaniu reformy policji (rozpocztej w kwietniu 2008 r.) 31 marca 2003 r. Unia Europejska uruchomia pierwsz misj wojskow EU Military Operation in former Yugoslav Republic of Macedonia (Concordia). Jej celem byo zagwarantowanie stabilnoci w Macedonii poprzez dziaania przewidziane dla wsplnoty euroatlantyckiej (rozumianej gwnie jako Unia Europejska, OBWE i USA) w umowie z 13 sierpnia 2001 r. (Ohrid Framework Agreement, sporzdzona pod auspicjami prezydenta Macedonii Borysa Trajkowskiego) w celu zabezpieczenia przyszoci macedoskiej demokracji, a take zblienia i zacienienia stosunkw pomidzy Republik Macedonii i spoecznoci euroatlantyck. Porozumienie ramowe z Ohrid bdzie promowao pokojowy i harmonijny rozwj spoeczestwa obywatelskiego, przy jednoczesnym zapewnieniu poszanowania tosamoci etnicznej i interesw wszystkich obywateli Macedonii65. Zgodnie z decyzj Rady Europejskiej z dnia 18 marca 2003 r. uruchamiajc operacj Concordia (Council decision of relating to the launch of the EU Military Operation in the former Yugoslav Republic of Macedonia nr 7537/03) siy unijne zastpiy onierzy operacji pokojowej NATO, ktrych mandat wygasa 31 marca 2003 r. Lord Robertson, Sekretarz Generalny NATO wypowiadajc
EU-NATO: The Framework for Permanent Relations and Berlin Plus, points 3, 5, http://consilium. europa.eu/uedocs/cmsUpload/03-11-11%20Berlin%20Plus%20press%20note%20BL.pdf/. 65 Framework Agreement 13.08.2001, http://faq.macedonia.org/politics/framework_agreement.pdf/.
64
42
si w kwestii operacji Concordia, stwierdzi: Rozpoczynajc sw pierwsz misj wojskow Unia Europejska dowodzi dojrzaoci projektu Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony. Dziki nowym zwizkom instytucjonalnym ze strukturami NATO, Unia teraz jeszcze skuteczniej korzysta bdzie z penego wachlarza dostpnych jej narzdzi politycznych, ekonomicznych i wojskowych. Dzisiejsze przekazanie [odpowiedzialnoci J.D.-P] jest oznak cigoci. Unia bdzie kontynuowa zadanie rozpoczte przez NATO, podczas gdy Sojusz utrzyma swoje zaangaowanie wspierajc unijne przywdztwo i doradzajc w kwestiach zwizanych z bezpieczestwem66. Podczas operacji Concordia rzeczywicie przepracowano zaoone w umowie NATO UE mechanizmy wsppracy, co okazao si szczeglnie pomocne podczas przejmowania przez Uni Europejsk odpowiedzialnoci za bezpieczestwo i stabilno na kolejnym europejskim obszarze konfliktogennym w Boni i Hercegowinie, gdzie 2 grudnia 2004 r. po siach SFOR dziaania przeja unijna misja EU Military Operation in Bosnia and Herzegovina (EUFOR-Althea). Misja Concordia 15 grudnia 2003 r. zostaa zgodnie z planem zastpiona misj policyjn EU Police Mission in the former Yugoslav Republic of Macedonia (Proxima). Kolejnym krokiem w procesie konstruowania europejskich operacji pokojowych byo uruchomienie EU Military Operation in Democratic Republic of Congo (Artemis). Ta trzecia z operacji ESDP bya pierwsz misj stabilizacyjn. Ustanowiono j w celu zapewnienia bezpieczestwa oraz poprawy humanitarnych warunkw bytowania ludnoci w kongijskim regionie Ituri (miasto Bunia). Artemis bya bezporedni realizacj obowizku wspierania poszanowania dla praw czowieka, tym bardziej e stanowia odpowied na apel i decyzj Rady Bezpieczestwa ONZ (rezolucja nr 1484 z 30 maja 2003 r. podjta na podstawie rozdziau VII Karty NZ) rozmieszczenia w Kongu si midzynarodowych (Interim Emergency Multinational Force), majcych cile wspdziaa i jednoczenie chroni personel operacji pokojowej ONZ (United Nations Organization Mission in the Democratic Republic of the Congo MONUC). Na szczeglne podkrelenie zasuguje szybko unijnego reagowania decyzj o rozpoczciu operacji (Councils Joint Action) podjto 5 czerwca, a postanowienie o rozmieszczeniu wojsk 12 czerwca 2003 r. Operacja Artemis bya pierwsz akcj militarn Unii Europejskiej poza Europ, realizowan w warunkach otwartego konfliktu zbrojnego, podczas ktrej ponadto nie korzystano ze wsparcia NATO. W dziaaniach stabilizacyjnych wzio udzia okoo 1800 onierzy, pod francuskim dowdztwem, przy wspudziale: Niemiec, Wielkiej Brytanii, Belgii i Grecji oraz kilkunastu pastw pozaeuropejskich. Operacja zakoczya si zgodnie z planem 1 wrzenia 2003 r. przekazaniem zada wzmocnionej MONUC.
66
Transcript of the speeches held at the European Union Welcoming Ceremony on 31 March 2003, [Transkrypcja przemwie wygoszonych podczas uroczystoci rozpoczynajcej operacj Unii Europejskiej, dn.ia 31 marca 2003 r.], http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/Speech%20of%20NATO%20SG%20Robertson.pdf, s. 1.
43
Tekst rdowy 4 Bezpieczna Europa w lepszym wiecie Europejska Strategia Bezpieczestwa, Bruksela 12 grudnia 2003 r. (fragmenty) Jako unia 25 pastw liczcych ponad 450 milionw mieszkacw, wytwarzajca jedn czwart wiatowego produktu narodowego brutto (PNB) i dysponujca du liczb rnych instrumentw, Unia Europejska jest bezsprzecznie graczem wiatowym. W ostatniej dekadzie siy europejskie wysyano do tak odlegych miejsc jak Afganistan, Timor Wschodni czy Kongo. Rosnce zblianie interesw europejskich oraz wzmocnienie wzajemnej solidarnoci UE czyni z nas bardziej wiarygodnego i skutecznego partnera. Europa powinna by gotowa do podjcia odpowiedzialnoci za bezpieczestwo globalne oraz do wsplnego budowania lepszego wiata. (...) W pastwach, ktre ulegy rozpadowi, instrumenty wojskowe mog by niezbdne do przywrcenia porzdku, a rodki humanitarne do rozwizywania nagych kryzysw. Konflikty regionalne wymagaj rozwiza politycznych, ale rodki wojskowe i skuteczna ochrona porzdku publicznego mog by niezbdne na etapie nastpujcym po konflikcie. Instrumenty ekonomiczne su odbudowie, a zarzdzanie kryzysami niemilitarnymi umoliwia przywrcenie cywilnego rzdu. Unia Europejska jest szczeglnie dobrze przygotowana do sprostania takim wieloaspektowym sytuacjom. (...) nasze bezpieczestwo i dobrobyt w coraz wikszym stopniu zale od skutecznego systemu wielostronnego. Naszym celem jest rozwj silniejszego spoeczestwa midzynarodowego, dobrze dziaajcych instytucji midzynarodowych oraz prawnego porzdku midzynarodowego. Jestemy zobowizani sta na stray prawa midzynarodowego i rozwija je. Podstawowe ramy stosunkw midzynarodowych tworzy Karta Narodw Zjednoczonych. Rada Bezpieczestwa Organizacji Narodw Zjednoczonych jest odpowiedzialna przede wszystkim za utrzymanie midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa na wiecie. Priorytetem europejskim jest wzmocnienie Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz wyposaenie jej w narzdzia umoliwiajce wypenianie obowizkw i skuteczne dziaanie. Chcemy, aby organizacje midzynarodowe, systemy i traktaty byy skuteczne w zwalczaniu zagroe dla pokoju i bezpieczestwa na wiecie i dlatego musimy by gotowi do dziaania w przypadku amania regu nimi rzdzcych. (...) Unia Europejska rozwija spjn polityk zagraniczn oraz dy do skutecznego zarzdzania kryzysami. Dysponujemy skutecznymi instrumentami, co udowodnilimy na Bakanach, i nie tylko. (...) Wiksza aktywno w deniu do osigania celw strategicznych dotyczy caego spektrum bdcych w naszej dyspozycji instrumentw zarzdzania kryzysowego i zapobiegania konfliktom, wcznie z dziaaniami politycznymi, dyplomatycznymi, wojskowymi i cywilnymi oraz w zakresie handlu i rozwoju. Przeciwdziaanie nowym dynamicznym zagroeniom wymaga aktywnych dziaa politycznych. Powinnimy rozwin kultur strategii, ktra wspieraaby wczesn, szybk, a jeli to konieczne zdecydowan interwencj. (...) UE powinna wspiera dziaania Narodw Zjednoczonych podejmowane w reakcji na zagroenie midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa. Unia jest zobowizana do wzmocnienia wsppracy z ONZ w zakresie pomocy krajom wychodzcym z sytuacji konfliktowych, a take do wzmocnienia wsppracy z t organizacj w krtkoterminowym zarzdzaniu kryzysami. Powinnimy by w stanie dziaa (...) zanim pojawi si zagroenia natury humanitarnej. (...)
44
Stae porozumienia UE-NATO, zwaszcza Berlin Plus, wzmacniaj zdolnoci operacyjne UE i tworz ramy strategicznego partnerstwa midzy tymi dwiema organizacjami w warunkach zarzdzania kryzysowego. (...) Wsppraca midzynarodowa jest zatem niezbdna. Dc do osignicia naszych celw, musimy zabiega zarwno o wielostronn wspprac w organizacjach midzynarodowych, jak i o partnerstwo z gwnymi podmiotami [na scenie midzynarodowej]. (...) Aktywna i kompetentna Unia Europejska mogaby wywiera wpyw na skal globaln. Tak dziaajc, mogaby si przyczyni do powstania skutecznego, wielostronnego systemu prowadzcego do sprawiedliwszego, bezpieczniejszego i bardziej zjednoczonego wiata.
rdo: Bezpieczna Europa w lepszym wiecie Europejska Strategia Bezpieczestwa, Bruksela 12 grudnia 2003 r., http://www.ukie.gov.pl/hlp/mointintgr.nsf/0/122ECE1168BF95B1C1256E7500562E67/$file/ME7012.pdf?Open/ .
Wol prowadzenia operacji pokojowych sucych wzmacnianiu pokoju i bezpieczestwa midzynarodowego pastwa Unii Europejskiej potwierdziy w przyjtej 12 grudnia 2003 r. w Brukseli Europejskiej Strategii Bezpieczestwa. Europejska wizja operacji zakada wielostronn wspprac ze wszystkimi aktorami obecnymi w strefie konfliktu i / lub posiadajcymi zdolno oddziaywania na obszar oraz strony uwikane w konflikt. Przewiduje rwnie podobnie jak koncepcja operacji Organizacji Narodw Zjednoczonych kompleksowe oddziaywanie: polityczne, ekonomiczne i militarne wynikajce z poczenia operacji peacemaking, peacekeeping i peace-building. 2 grudnia 2004 r. Unia Europejska uruchomia kolejn operacj wojskow EUFOR-Althea, przejmujc od natowskich Si Stabilizacyjnych (SFOR) odpowiedzialno za pokj w Boni i Hercegowinie67. EU Military Operation in Bosnia and Herzegovina EUFOR-Althea postrzegana bya jako test dla unijnej sprawnoci, mobilnoci i woli zdecydowanego dziaania. O jej powodzeniu zadecydowao sprawne przesunicie rozlokowanych w Boni i Hercegowinie europejskich kontyngentw pastw NATO wraz z ich pionami decyzyjnymi spod dowdztwa Sojuszu pod komend Unii Europejskiej. De facto oznaczao to przejcie zdolnoci operacyjnej NATO przez Uni Europejsk, tym bardziej e Unia skorzystaa z logistycznego zaplecza Sojuszu, zgodnie z umow Berlin Plus. Unia Europejska zaplanowaa w Boni i Hercegowinie dugoterminow i wielopaszczyznow obecno. Najwaniejszym jej celem, realizowanym rwnie w 2008 r., jest budowanie stabilnoci, rekoncyliacja spoeczna i polityczna oraz ekonomiczna odbudowa pastwa. Personel misji w pierwszych latach trwania operacji by wyjtkowo liczny i wynosi 7 tys. osb. W 2007 r. zosta zredukowany do 2,5 tys. osb. Obecny ksztat operacji pokojowych Unii Europejskiej dobrze odzwierciedla uruchomiona w 2008 r. operacja pokojowa w Czadzie i Republice rodkowoafrykaskiej EUFOR TCHAD/RCA. Dziaanie unijnych kontyngentw w
67
NATO pozostawio w Sarajewie 150-osobow Wojskow Misj cznikow i Doradcz.
45
obu pastwach jest wkomponowane w multinarodow i wieloorganizacyjn obecno. Zadaniem EUFOR jest wspieranie stabilizacji na obszarach okalajcych ogarnity konfliktem sudaski Darfur. W tym zakresie EUFOR wspiera wspln misj ONZ i Unii Afrykaskiej w Darfurze (African Union/United Nations Hybrid operation in Darfur UNAMID), ochrania personel misji ONZ w Czadzie i Republice rodkowoafrykaskiej (United Nations Mission in the Central African Republic and Chad MINURCAT), zapewnia bezpieczestwo personelowi organizacji humanitarnych i wspomaga czadyjskie wojsko. Nadrzdnym celem EUFOR jest zapewnienie bezpieczestwa na obszarze midzynarodowej aktywnoci przed zewntrznymi atakami zbrojnymi. (Zadania misji UE zostay okrelone w rezolucji nr 1778 Rady Bezpieczestwa ONZ z 25 wrzenia 2007 r.). Operacja w Czadzie i Republice rodkowoafrykaskiej jest najtrudniejsz operacj Unii Europejskiej. Wynika to nie tylko z duej niestabilnoci regionu, w ktrym jest prowadzona, i wysokiego prawdopodobiestwa rozprzestrzeniania konfliktu zbrojnego z Darfuru, ale take z bardzo zych warunkw infrastrukturalnych i klimatycznych. Czynniki te, w poczeniu z rozmiarami osobowymi operacji w EUFOR wedug stanu na 17 listopada 2008 r. udzia bierze 3396 onierzy z 26 pastw (w tym rwnie z Rosji i Albanii) stanowi bardzo due wyzwanie logistyczne. Tym wiksze, e wszystkie siy i sprzt inaczej ni podczas operacji Althea musiay zosta przetransportowane w rejon operacji. Wyzwaniom misji Unia zdecydowaa si sprosta przede wszystkim wasnymi siami, lokujc dowdztwo operacji poza natowskim centrum dowodzenia, we francuskim Mont Valrien. Operacja w Czadzie i Republice rodkowoafrykaskiej bdzie wic egzaminem dla si zbrojnych pastw Unii Europejskiej, dowdztwa i unijnej logistyki. Bdzie te testem dla europejskiej strategii bezpieczestwa. Okreli na ile prawdziwe s deklaracje Unii o prowadzeniu skoordynowanych, kompleksowych, polityczno-militarno-ekonomicznych operacji majcych skutkowa trwa stabilizacj i odbudow regionu dotknitego skutkami konfliktu zbrojnego. Misja EUFOR jest bezsprzecznie realizacj obowizku ochrony ludzi, przejawiajc si gwnie w gwarantowaniu bezpieczestwa uchodcom i ludnoci wysiedlonej wewntrznie oraz zapewnienia dostaw pomocy humanitarnej. Peniejszym wyrazem tego obowizku byaby jednak ochrona ludzi przed atakami bezporednio w Darfurze. Dyskusje toczone w trakcie prac nad strategi bezpieczestwa, a take dowiadczenia uzyskane podczas misji pokojowych doprowadziy do powoania przez Uni Europejsk w celu zapewnienia zdolnoci efektywnej odpowiedzi na nage konflikty maych grup bojowych, gotowych do niezwocznego rozmieszczenia w regionie kryzysu. Decyzj w tej sprawie podjli 22 listopada 2004 r. ministrowie obrony Unii Europejskiej, a potwierdzili j szefowie pastw i rzdw na szczycie Rady Europejskiej w Brukseli w dniach 16-17 grudnia 2004 r. Docelowo funkcjonowa ma co najmniej kilkanacie grup bojowych. Kada powinna by zdolna do pozostania na obszarze konfliktu do 30 dni, z opcj przeduenia pobytu po otrzymaniu odpowiedniego wsparcia
46
do 120 dni. Akcja grupy bojowej moe by jednoczenie wstpem do duszej obecnoci militarnej UE na obszarze objtym konfliktem. Pastwa Unii aktywnie tworz grupy bojowe: narodowe i wielonarodowe. Maj si one sta fundamentem europejskich si szybkiego reagowania. Od 1 stycznia 2007 r. poszczeglne grupy uzyskuj zdolno operacyjn. Sprawnie dziaajce grupy bojowe maj szans podnie efektywno operacyjn i szybko dziaania Unii Europejskiej w sytuacjach kryzysowych, w tym zdolno prowadzenia operacji pokojowych. W latach 2003-2008 Unia Europejska prowadzia 22 operacje pokojowe.
Tabela 5 Obecnie prowadzone operacje pokojowe UE - stan na 1 grudnia 2008 r.

EU Military Operation in Bosnia and Herzegovina (EUFOR-Althea); EU Police Mission in Bosnia-Herzegovina (EUPM); European Union rule of law mission in Kosovo (EULEX KOSOVO); European Union Monitoring Mission (EUMM) in Georgia; EU Police Mission in the Palestinian Territories (EUPOL COPPS); EU Border Assistance Mission at Rafah Crossing Point in the Palestinian Territories (EU BAM Rafah); EU Integrated Rule of Law Mission for Iraq (Eujust Lex); EU Police Mission in Afghanistan (EUPOL AFGHANISTAN); EU military operation to contribute to the deterrence, prevention and repression of acts of piracy and armed robbery off the Somali coast (EU NAVFOR Somalia); EU mission in support of Security Sector Reform in Guinea-Bissau (EU SSR Guinea-Bissau); EUFOR TCHAD/RCA; EUPOL RD CONGO; EU security sector reform mission in the Democratic Republic of the Congo (EUSEC RD Congo).
Tabela 6 Zakoczone operacje UE (prowadzone w ramach ESDP) stan na 1 grudnia 2008 r. EU Police Advisory Team in the Former Yugoslav Republic of Macedonia (EUPAT); EU Military Operation in former Yugoslav Republic of Macedonia (Concordia); EU Police Mission in the former Yugoslav Republic of Macedonia (Proxima); EU Rule of Law Mission in Georgia (Eujust Themis); Aceh Monitoring Mission (AMM); EU Support to AMIS (Darfur); EU Police Mission in Kinshasa (DRC) (EUPOL Kinshasa); EUFOR RD Congo; EU Military Operation in Democratic Republic of Congo (Artemis).
47
48
III. EGZEMPLIFIKACJA SOLIDARNOCI PASTW PRZYKAD POLSKI 1. Historia zaangaowania (ONZ)

W 2008 r. Polska obchodzia 55. rocznic udziau w midzynarodowych przedsiwziciach na rzecz pokoju i bezpieczestwa oraz 35. rocznic pierwszego udziau w operacji pokojowej. Od 1953 r. w misjach pokojowych wzio udzia ponad 63 tys. polskich onierzy, policjantw oraz obserwatorw cywilnych i wojskowych. Polski udzia w pokojowych przedsiwziciach ONZ zosta zainicjowany w 1953 r., kiedy Polska wsplnie ze Szwecj, Szwajcari i Czechosowacj utworzya Komisj Nadzoru i Kontroli Pastw Neutralnych w Korei (Neutral Nations Supervisory Commission NNSC). Na dziaanie komisji silne pitno wywieraa zimnowojenna rywalizacja mocarstw, a pniej polityka reimu pnocnokoreaskiego, co utrudniao jej zadanie monitorowania wymiany ognia midzy pastwami koreaskimi. cznie w NNSC sub odbyo 1065 Polakw. Oficjalnie polski kontyngent by obecny w strefie zdemilitaryzowanej midzy Koreami Pnocn i Poudniow do 1995 r., w ktrym zosta przez rzd Koreaskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej zmuszony do likwidacji obozw. Polacy wsparli wtedy pozostajce w strefie jednostki szwedzkie i szwajcarskie68. Oprcz komisji NNSC Polska bya rwnie czonkiem midzynarodowych komisji monitorujcych w Wietnamie, Laosie i Kambody pocztkowo wraz z Kanad i Indiami w International Commission for Supervision and Control (ICSC), a od 1973 r. z Wgrami, Indonezj i Kanad (zastpion w 1973 r. przez Iran) w International Commission of Control and Supervision (ICCS). W latach 1954-1975 w pracach ICSC udzia wzio 1928, a w dziaaniach ICCS 650 polskich onierzy. W latach 1969-1970 piciu onierzy byo obserwatorami w komisji monitorujcej w Nigerii (Observer Team in Nigeria OTN). Pierwszy polski zwarty kontyngent wojskowy wszed w skad si pokojowych ONZ w 1973 r. wsptworzc United Nations Emergency Force II (UNEF II) w Egipcie. Zgodnie ze sowami Sekretarza Generalnego ONZ Kofiego Annana: Wydarzenie to zapocztkowao jedn z najbardziej trwaych spord pastw czonkowskich tradycji udziau w misjach pokojowych NZ69. Zadaniem misja UNEF byo monitorowanie przerwania wymiany ognia oraz rozdzielanie egipskich i izraelskich si zbrojnych po wojnie Yom Kippur. Polski kontyngent, w ktrym w latach 1973-1980 suyo cznie 11 699 onierzy, by
Kontyngent czechosowacki zosta zlikwidowany w 1993 r., gdy wwczas Korea Pnocna nie zgodzia si na zastpienie go po rozpadzie Czechosowacji kontyngentem czeskim. Polska i Czechosowacja zostay w 1953 r. desygnowane do NNSC przez Kore Pnocn, a ich obozy rozmieszczone w strefie zdemilitaryzowanej przy granicy KRL-D. Szwecja i Szwajcaria zostay wskazane przez ONZ. 69 Przesanie Sekretarza Generalnego ONZ z okazji 30. rocznicy pierwszego udziau polskiego kontyngentu w dziaaniach si pokojowych ONZ, wygoszone przez Colina Glennie, Staego Koordynatora Systemu ONZ w Polsce, Warszawa 15 padziernika 2003 r.
68
49
odpowiedzialny za logistyk (zapewnienie ywnoci i wody pitnej wszystkim kontyngentom), zabezpieczenie medyczne oraz rozminowywanie terenu. W kolejnych misjach ONZ polskie kontyngenty specjalizoway si w zapewnianiu wsparcia logistycznego od 1974 r. w ramach United Nations Disengagement Observer Force (UNDOF) na pograniczu izraelsko-syryjskim (Wzgrza Golan), a od 1978 r. jako komponent misji w Libanie United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL). Do koca lat dziewidziesitych XX w. Polska wzia jeszcze udzia w dwch misjach wojskowych: United Nations Transition Assistance Group UNTAG (1989-1990), w sile 373 onierzy oraz United Nations Iran-Iraq Military Observer Group UNIIMOG (1988-1990) na pograniczu Iraku i Iranu, w liczbie 45 onierzy. Po zakoczeniu dwublokowej rywalizacji mocarstw, wraz ze znaczcym wzrostem liczby uruchamianych przez ONZ operacji pokojowych, rwnie polski udzia w nich uleg wyranemu zwikszeniu. W latach 1990-2008 Polacy wchodzili w skad dwudziestu szeciu operacji pokojowych ONZ. Zgodnie ze stanem z 30 listopada 2008 r. nadal uczestnicz w dziesiciu z szesnastu operacji peacekeeping prowadzonych obecnie przez ONZ.
Tabela 7 Zakoczone operacje peacekeeping ONZ, w ktrych uczestniczyli Polacy United Nations Advance Mission in Cambodia UNAMIC (1991-1992); United Nations Good Offices Mission in Afghanistan and Pakistan UNGOMAP 1991-1993); United Nations Iraq-Kuwait Observer Mission UNIKOM (1991-2003); United Nations Protection Force UNPROFOR (1992-1995); United Nations Transitional Authority in Cambodia UNTAC (1992-1994); United Nations Observer Mission in Liberia UNOMIL (1993-1994); United Nations Assistance Mission for Rwanda UNAMIR (1993-1995): United Nations Confidence Restoration Operation UNCRO (Chorwacja, 1995-1996); United Nations Angola Verification Mission III UNAVEM III (1995-1997); United Nations Mission of Observers in Tajikistan UNMOT (1995-2000); United Nations Transitional Administration of Eastern Slavonia, Baranja and Western Sirmium UNTAES (1996-1997); United Nations Preventive Deployment Force in the Former Yugoslav Republic of Macedonia UNPREDEP (1996-1999); United Nations Mission of Observers in Prevlaka UNMOP (Chorwacja 1996-2002); United Nations Observer Mission in Angola MONUA (1997-1998); United Nations Mission in Bosnia-Herzegovina UNMIBH (1999-2002); United Nations Mission in Ethiopia and Eritrea UNMEE (2000-2008).
50
Tabela 8 Obecnie prowadzone operacje peacekeeping ONZ, w ktrych uczestnicz polscy onierze, policjanci i obserwatorzy (stan na 30 listopada 2008 r.) United Nations Interim Force in Lebanon UNIFIL (od 1978), 490 onierzy; United Nations Observer Mission in Georgia UNOMIG (od 1993), 2 policjantw i 5 obserwatorw wojskowych; United Nations Organization Mission in the Democratic Republic of the Congo MONUC (od 1999), 3 obserwatorw wojskowych; United Nations Mission in the Central African Republic and Chad MINURCAT (od 2007),1 obserwator wojskowy; United Nations Mission for the Referendum in Western Sahara MINURSO (od 1991), 1 obserwator wojskowy; United Nations Disengagement Observer Force UNDOF (od 1974), 344 onierzy; United Nations Mission in the Sudan UNMIS (od 2005), 2 obserwatorw wojskowych; United Nations Operation in Cte dIvoire UNOCI (od 2004), 2 obserwatorw wojskowych; United Nations Interim Administration in Kosovo UNMIK (od 1999); 2 policjantw; United Nations Mission in Liberia UNMIL (od 2003), 4 policjantw, 2 obserwatorw wojskowych.
rdo: UN Missions Summary detailed by Country. Month of Report: 30 November 2008 [Udzia poszczeglnych pastw w misjach ONZ raport. Opublikowany 30 listopada 2008], http://www.un.org/ Depts/dpko/dpko/contributors/2008/nov08_3.pdf/.
Oddajc do dyspozycji Departamentu Operacji Pokojowych ONZ personel w liczbie 858 osb (z tego 8 policjantw, 16 obserwatorw wojskowych i 834 onierzy), Polska znajduje si na 26. miejscu pord 120 pastw-kontrybutorw systemu operacji pokojowych, przy czym z pastw europejskich wyprzedzaj j jedynie Wochy (9. lokata 2654 osoby), Francja (12. 2254) i Hiszpania (21. 1211)70. cznie personel operacji peacekeeping ONZ wynosi 89 845 osb. W latach 1997-1999 Polska rozpoczynaa list pastw-czonkw operacji pokojowych ONZ, mimo e rwnoczenie liczny polski kontyngent bra udzia w operacji Sojuszu Pnocnoatlantyckiego w byej Jugosawii (SFOR). W 1999 r. wkad Polski w dziaania ONZ uleg zmniejszeniu, co byo wynikiem zaangaowania w kolejn operacj NATO KFOR w Kosowie. W kolejnych latach Polska utrzymaa poziom swojego zaangaowania zarwno w misje ONZ, jak i NATO, wspierajc take operacje pokojowe Unii Europejskiej. Aktywna partycypacja Polski w misjach pokojowych ONZ jest formalizowana. Polska wsptworzy, od pocztku jego istnienia, System Szybkiego Rozmieszczania Si NZ (UNSAS) oraz koncepcj SHIRBRIG (Wielonarodowej Brygady Szybkiego Rozwinicia do Operacji NZ), a w Memorandum of Understanding zadeklarowaa do dyspozycji operacji pokojowych ONZ 30 obserwatorw wojskowych i jeden batalion zmechanizowany wojska.
70
Niemcy i Wielka Brytania znajduj si na miejscach 40. (328 osoby) i 41. (296), USA na 50. (212) stan na 30 listopada 2008 r., http://www.un.org/Depts/dpko/dpko/contributors/.
51
Wraz z uruchamianiem przez ONZ drugiej i trzeciej generacji operacji pokojowych, skutkujcych poszerzeniem zada wchodzcych do mandatu misji oraz prawem uywania siy przez onierzy nie tylko w samoobronie, spektrum dziaania polskich kontyngentw zostao zdecydowanie poszerzone. Podczas misji UNPROFOR w byej Jugosawii (rozpocztej w 1992 r.) Polacy po raz pierwszy zaczli prowadzi dziaania operacyjne, polegajce na stabilizowaniu sytuacji w rejonie konfliktu, ochronie konwojw z pomoc humanitarn i pomocy uchodcom71. W obecnie prowadzonych misjach onierze wykonuj rnorodne dziaania suce odbudowie pokoju i bezpieczestwa na obszarach objtych konfliktem i postkonfliktowych. Rozszerzony w 2006 r. mandat misji UNIFIL w Libanie nakada na polskich onierzy obowizek restauracji pokoju, w tym: rozdzielania izraelskich i libaskich si zbrojnych, monitorowania przerwania wymiany ognia, pomocy przy przywracaniu rzeczywistej wadzy rzdu libaskiego na poudniu Libanu, zapewniania dostpu organizacji nioscych pomoc humanitarn do ludnoci cywilnej, ochraniania uchodcw i ludnoci wysiedlonej wewntrznie oraz personelu ONZ i organizacji pozarzdowych72. Tekst rdowy 5 Implementacja idei solidarnoci do polityki zagranicznej Polski (wycig z dokumentw rdowych) Przemwienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Aleksandra Kwaniewskiego, wygoszone podczas wiatowego Szczytu w roku 2005 (Spotkanie na wysokim szczeblu w trakcie 60. Sesji Zgromadzenia Oglnego ONZ Nowy Jork 16 wrzenia 2005 r. (fragmenty): Narody Zjednoczone stoj dzi przed wielkim wyzwaniem, aby da ludzkoci now nadziej. Aby w XXI wieku budowa cywilizacj opart na takich uniwersalnych wartociach jak: wolno, bezpieczestwo, demokracja i solidarno. Polskie przywizanie do tych wartoci wynika z dowiadcze naszej przeszoci. W tym roku, obchodzimy w Polsce 25 rocznic powstania polskiego ruchu Solidarno, ktry stanowi inspiracj dla gbokich przemian w Europie rodkowej i Wschodniej. A przede wszystkim, przyczyni si do mobilizacji narodw i spoeczestw wok fundamentalnych wartoci i zasad. Obchody rocznicowe, w ktrych uczestniczyli liczni szefowie pastw i rzdw, zakoczyy si apelem, aby dzie 31 sierpnia ustanowi Dniem Wolnoci i Solidarnoci. Dzisiaj chciabym jeszcze raz powtrzy ten apel: budujmy wiat zjednoczony w wolnoci i solidarnoci. Solidarno powinnimy postrzega jako jedn z kluczowych zasad stosunkw midzynarodowych. Solidarno zawiera w sobie poszanowanie tego, co odmienne i zarazem gotowo niesienia pomocy innym. Jak podkrela papie Jan Pawe II, solidarno to wsppraca kadego z kadym, nie za walka kadego z kadym, pierwszestwo jednoci przed podziaami. Solidarno narodw powinna zawsze dominowa nad narodowym egoizmem. () Zasada solidarnoci jest jednoczenie nieodcznie zwizana z zasad wolnoci. () Narody Zjednoczone powinny budowa w nas ufno, e spoeczno midzynarodowa
W misji tej wzio udzia w sumie 3867 Polakw. Wedug stanu na 30 listopada 1994 r. kontyngent polski skada si z 29 policjantw, 1109 onierzy i 30 obserwatorw wojskowych. Former Yugoslavia. UNPROFOR. UN Information, http://www.un.org/Depts/dpko/dpko/co_mission/ unprof_b.htm/. 72 UN Doc. S/RES/1978/426 i S/RES/1978/426 z 19 marca 1978 r., S/RES/2006/1071 z 11.08. 2006 r.
71
52
udzieli niezbdnej pomocy i ochrony ludziom, w sytuacji, gdy ich wasne pastwo nie bdzie w stanie tego uczyni. Mam rwnie nadziej, e ustanowiony niedawno Fundusz Demokracji, ktry Polska popiera i jest gotowa wnie do niego swj wkad, bdzie stanowi instrument wiarygodnego wsparcia dla tych, ktrzy d do wolnoci. Musimy wykaza rwnie wiksz determinacj w rozwizywaniu takich problemw jak przemoc, ndza, konflikty etniczne, terroryzm, proliferacja broni masowego raenia i inne. Musimy przeciwstawia si tym, ktrzy lekcewa jedno naszego wiata i postrzegaj go jako pole bitwy dla zwalczajcych si religii, narodw i ras. () Wolno, bezpieczestwo, demokracja i solidarno musz sta si wytycznymi, ktre bd prowadzi Narody Zjednoczone w XXI wieku. Przemwienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Lecha Kaczyskiego, wygoszone podczas Debaty Oglnej w trakcie 63. Sesji Zgromadzenia Oglnego ONZ Nowy Jork 24 wrzenia 2008 r.) Dzi wyranie widzimy, e potrzebujemy wsplnych akcji wszystkich pastw: biednych i bogatych, pastw Wschodu i Zachodu, Pnocy i Poudnia. Aby sprosta wyzwaniom stojcym dzi przed wiatem, powinnimy dziaa wsplnie w duchu solidarnoci, poprzez sprawnie dziaajce struktury midzynarodowe, takie jak Narody Zjednoczone, aby osign najlepsze rezultaty. Jednak to co jest najistotniejsze, to zagwarantowanie poszanowania trzonu zasad prawa midzynarodowego, praw czowieka i podstawowych wolnoci.
rdo: 1. The 2005 World Summit. High Level Plenary Meeting of the 60th Session of the General Assembly. Statements, Statement by Mr. Aleksander Kwaniewski President of the Republic of Poland at the World Summit 2005 (High-level Plenary Meeting of the sixtieth session of the General Assembly of the United Nations New York, September 16th, 2005), http://www.un.org/webcast/summit2005/statements.html/, tum. wasne. 2. Statement of the President of the Republic of Poland Mr. Lech Kaczyski during the General Debate of the sixty-third Session of the UN General Assembly New York, September 24th, 2008, United Nations General Assembly. General Debate of the 63rd Session, http://www.un.org/ga/63/generaldebate/24sept08. shtml/, tum. wasne.
2. Rozszerzenie zakresu podejmowanych dziaa (NATO, UE)

Rozbicie polskiego zaangaowania w zakresie realizacji obowizku ochrony ludzi, ich godnoci i praw pomidzy rne organizacje midzynarodowe nastpio w 1996 r., wraz z zaangaowaniem w operacj Joint Endeavour (misja IFOR) w Boni i Hercegowinie, w ktrej uczestniczyo cznie 931 polskich onierzy. Suba w ramach tej operacji wyprzedzia formalne czonkostwo Polski w NATO, podobnie jak uczestnictwo w operacjach Joint Guard i Joint Forge (misja SFOR), w ktrych cznie suyo 3260 polskich onierzy. Obie misje, zgodnie z postanowieniami umowy pokojowej z Dayton, odpowiedzialne byy za zaprowadzenie i utrwalenie pokoju i bezpieczestwa oraz wspieranie: ustanowienia zjednoczonej i demokratycznej Boni i Hercegowiny, odbudowy jej gospodarki oraz repatriacji uchodcw i osb wysiedlonych wewntrznie73. Po przekazaniu przez NATO odpowiedzialnoci za stabilizacj Boni i Her73
The General Framework Agreement. Annex 1A. Agreement of the Military Aspects of the Peace Settlement, [Oglna Umowa Ramowa. Zaacznik 1A. Ustalenie kwestii militarnych zwizanych z porozumieniem o pokoju], www.nato.int/sfor/basic/gfap.htm/.
53
cegowiny Unii Europejskiej polski kontyngent wszed w skad zastpujcych SFOR si EUFOR-Althea. W 1999 r. Polacy wczyli si jeszcze bardziej aktywnie w realizacj obowizku ochrony ludzi, ich godnoci i praw. Wyzwaniem dla NATO (i Polski, ktra w 1999 r. zostaa czonkiem Sojuszu) stao si przeciwdziaanie praktykom czystek etnicznych dokonywanych przez Serbw na kosowskich Albaczykach. NATO zdecydowao si na przeprowadzenie interwencji humanitarnej w Kosowie bez zgody Rady Bezpieczestwa ONZ. Bya to pierwsza wojna prowadzona w obronie praw czowieka. Komentujc akcj Sojuszu Prezydent RP Aleksander Kwaniewski na szczycie NATO 24 kwietnia 1999 r. stwierdzi: W najwaniejszych kwestiach, jak () kwestia Kosowa, jest zdecydowana, potwierdzona i bezdyskusyjna jedno 19 czonkw74. Prezydent stwierdzi rwnie: Polska wesza do NATO kilka tygodni temu, 12 marca i z tej okazji flagi podniesiono w wielu miejscach, aby pokaza nasz entuzjazm, nasz rado. Oczywicie, wolelibymy duej witowa nasz sukces, a nie stan tak szybko w obliczu operacji wojennej. Ale wobec tej tragedii mielimy przynajmniej satysfakcj: zdecydowana wikszo Polakw i si politycznych popiera nasze stanowisko na rzecz interwencji militarnej w b. Jugosawii. Dopiero od niewielu dni NATO jest gwarantem naszego bezpieczestwa, a my ju jestemy gotowi przyj na siebie odpowiedzialno75. Po dokonaniu interwencji humanitarnej polscy onierze w liczbie 140 osb udzielali pomocy kosowskim uchodcom w Albanii (operacja Allied Harbour w ramach procznej misji AFOR), weszli te w skad si stabilizujcych KFOR. Wedug stanu z 18 czerwca 2008 r. Polacy stacjonuj w Kosowie w ramach KFOR (285 onierzy), wsptworzc batalion z Ukraicami i Litwinami76. Do ich podstawowych zada naley utrzymanie bezpieczestwa we wschodniej czci Kosowa (w tym zagwarantowanie poszanowania praw i swobd ludnoci cywilnej), kontrola granicy z Macedoni (Former Yugoslav Republic of Macedonia FYROM) oraz zapewnienie bezpieczestwa personelowi ONZ i organizacji humanitarnych. Polski Kontyngent Wojskowy KFOR zasigiem dopuszczalnego dziaania obejmuje take ssiednie wzgldem Kosowa pastwa, co odzwierciedla jego pena nazwa: Polski Kontyngent Wojskowy w Siach Midzynarodowych w Kosowie, w Republice Serbii, Byej Jugosowiaskiej Republice Macedonii i Republice Albanii oraz w Boni i Hercegowinie. Najtrudniejsz dla Polakw spord operacji pokojowych NATO jest ISAF. Od 16 marca 2002 r., kiedy pierwsi onierze zostali przetransportowani do Afganistanu, czonkowie misji zostali zmuszeni do dziaania w warunkach nieustrukturalizowanego konfliktu: przy duej aktywnoci grup zbrojnych (oddziaw Talibw, Al-Kaidy, lokalnych przywdcw i handlarzy narkotykw) oraz wci zaminowywanych gwnych cigach komunikacyjnych. Rwnole http://www.kwasniewskialeksander.pl/int.php?mode=view&id=440/. NATO jest naszym sztandarem, wywiad z prezydentem Polski Aleksandrem Kwaniewskim, La Stampa z 27.04.1999. 76 NATO Kosovo Force (KFOR), http://www.nato.int/kfor/structur/nations/placemap/kfor_placemat.pdf/.
74 75
54
gle do stabilizowania prowincji onierze, ktrzy w ramach zada operacyjnych skupiaj si na budowie i odbudowie infrastruktury drogowo-komunikacyjnej oraz zapewnianiu zaplecza logistycznego dla si midzynarodowych, zaczli podejmowa oddolne dziaania na rzecz restauracji take cywilnej infrastruktury prowincji Ghazni, gdzie stacjonuj. W poowie 2008 r. sformalizowa swoje funkcjonowanie polski zesp odbudowy (Polish Provincial Reconstruction Team POL PRT). Przykadami jego aktywnoci s: budowa mostu w dystrykcie Jaghatu, budowa drogi w Ghazni, budowa 30 studni dla 6000 uchodcw, wsparcie remontu sierocica w Ghazni i budowa placu zabaw dla dzieci. POL PRT realizuje obecnie dwadziecia projektw cywilnych, dziaajc w porozumieniu z afgaskimi wadzami prowincji77. Wedug stanu z 1 grudnia 2008 r. polski kontyngent ISAF liczy 1130 onierzy i pracownikw wojska78. Oprcz polskich kontyngentw biorcych udzia w operacjach ISAF i KFOR Polska uczestniczy te w natowskiej operacji szkolenia policji w Iraku (Training Implementation Mission in Iraq). Pozostawia te 220 onierzy do dyspozycji Si Odpowiedzi NATO (NATO Response Force)79. Rwnolegle z operacjami ONZ i NATO Polacy wsptworz take personel misji Unii Europejskiej. Wol uczestniczenia w operacjach Unii Polska wyraaa jeszcze przed przystpieniem do tej organizacji, co znalazo swoje odzwierciedlenie w Feira European Council Conclusions (z 20 czerwca 2000 r.): W celu wzmocnienia potencjau si europejskich, zachca si do udziau wszystkie partnerskie pastwa trzecie. Rada Europejska z zadowoleniem przyjmuje oferty zoone przez Turcj, Norwegi, Polsk oraz Czechy pastwa te pomog rozszerzy zakres zdolnoci oddziaywania operacji pod dowdztwem UE80. Polacy uczestnicz w obu prowadzonych obecnie wojskowych operacjach Unii Europejskiej: EUFOR-Althea w Boni i Hercegowinie oraz EUFOR w Czadzie i Republice rodkowoafrykaskiej. Brali te udzia w poprzedzajcych je, rwnie realizowanych za pomoc si zbrojnych, operacjach: EUFOR RD CONGO (w liczbie 130 onierzy81), podczas ktrej ich zadaniem byo zabezpieczanie prawidowego przebiegu wyborw w Demokratycznej Republice Konga, oraz Concordia (w liczbie 21 onierzy82) w Macedonii FYROM, gdzie zajmowali si ochron midzynarodowych obserwatorw, ochron konwojw UE i OBWE oraz monitorowaniem ruchu granicznego midzy Kosowem i Macedoni. Polacy nie brali udziau jedynie w jednej wojskowej operacji UE Artemis w Kongu. W EUFOR-Althea polski kontyngent jest czwartym co do wielkoci (po
Zob. http://www.isaf.wp.mil.pl/aktualnosci.html/. NATO ISAF, http://www.nato.int/isaf/docu/epub/pdf/isaf_placemat_081201.pdf/. 79 http://www.nato.int/issues/commitment/index.html/. 80 Feira European Council Conclusions, s. 10, http://www.europarl.europa.eu/summits/fei1_ en.htm/. 81 Polscy onierze zakoczyli misj w Kongo. Materia informacyjny Dowdztwa Operacyjnego Si Zbrojnych RP , http://www.do.wp.mil.pl/aktualnosc.php?idaktualnosc=54/. 82 onierzy polscy stacjonowali w Macedonii od 29 wrzenia 2001 r. w ramach natowskiej operacji Allied Harmony. Z dniem 1 kwietnia 2003 r. podjli wykonywanie zada w ramach operacji UE Concordia. Komunikat Rzecznika Prasowego MON dot. Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Macedonii, http://www.wp.mil.pl/pl/artykul/108/.
77 78
55
hiszpaskim, woskim i tureckim) i liczy wedug stanu na 3 padziernika 2008 r. 204 onierzy (cznie w skad kontyngentu EUFOR wchodzi 2125 onierzy z 26 pastw)83. Jego zadania wykonywane obecnie wsplnie z onierzami hiszpaskimi, wgierskimi i tureckimi skupiaj si na zapewnianiu stabilnoci i bezpieczestwa umoliwiajcego efektywne dziaanie wadzom lokalnym oraz swobod poruszania si czonkom lokalnej spoecznoci (rozumian jako brak atakw na godno, wolno i nietykalno oraz brak ich groby). W ramach misji EUFOR TCHAD/RCA polski kontyngent liczcy 400 onierzy jest drugim co do wielkoci (wraz z rwnowanym mu kontyngentem irlandzkim) po siach francuskich (w liczbie 1700 onierzy)84. Operacja w Czadzie jest dla Polakw znacznie trudniejsza ni natowska misja ISAF i unijna operacja Althea. Stanowi o tym nie tylko zakres zada objtych mandatem onierzy, ale skrajnie trudne warunki klimatyczne i infrastrukturalne na obszarze dziaania misji. Polacy wraz z kontyngentami innych pastw, gwnie francuskim s zmuszeni do organizacji od podstaw transportu, budowy drg i mostw oraz konstrukcji bazy wojskowej. Umoliwienie swobodnego poruszania si jest warunkiem realizacji powierzonych zada: ustabilizowania sytuacji w czadyjskim regionie Wadi Fira, zapewnienia ochrony przed atakami grup zbrojnych (lokalnych i dokonujcych atakw z terytorium Sudanu) oraz umoliwienia rozlokowania i dziaania personelowi misji ONZ MINURCAT (przede wszystkim zapewnienie mu ochrony i pomocy w transporcie). Liczba polskich onierzy oddelegowanych do potencjalnego udziau w misjach pokojowych Unii Europejskiej zwikszy si w najbliszych latach wraz z osiganiem zdolnoci operacyjnej przez wsptworzone przez Polsk Grupy Bojowe UE. Polska jest pastwem ramowym dla dwch grup wielonarodowych, przyja odpowiedzialno za ich skonstruowanie (pierwszej do 2010 r., drugiej do 2013 r.), a take zobowizaa si do zapewnienia 50% obsady kadej z nich i organizacji ich dowdztwa. Pierwsz grup Polska buduje z Niemcami, Litw, otw i Sowacj (o jej powstaniu pastwa zdecydoway w porozumieniu podpisanym w Brukseli 13 listopada 2006 r.), drug organizuje w ramach Trjkta Weimarskiego wraz z Francj i Niemcami (decyzj podjto 25 lipca 2005 r.). Polska planuje te by uczestnikiem grupy bojowej wsptworzonej przez pastwa Grupy Wyszehradzkiej, ktra ma uzyska zdolno operacyjn w 2015 r. W skadzie tej grupy znajdzie si take pozaunijny batalion ukraiski. Polacy, oprcz uczestnictwa w misjach wojskowych Unii Europejskiej, bior te udzia w operacjach policyjnych. Uczestniczyli w EU Police Mission in the former Yugoslav Republic of Macedonia Proxima (w liczbie 3 policjantw), bior udzia w EU Police Mission in Bosnia-Herzegovina EUPM (przed zmian liczebnoci kontyngentu EUMP w sile 12, a od 1 stycznia 2007 r. 7
EUFOR Troop Strength in theatre, http://www.euforbih.org/eufor/index.php?option=com_c ontent&task=view&id=145&Itemid=62/. 84 http://www.pkwczad.wp.mil.pl/pl/28.html/. Pierwsi onierze wylecieli w rejon operacji 17 kwietnia 2008 r.
83
56
policjantw85), EU Police Mission in Afghanistan EUPOL AFGHANISTAN (2 policjantw86) i European Union Monitoring Mission (EUMM) w Gruzji (26 osb). Najnowsz operacj policyjn Unii Europejskiej, w ktrej Polacy uczestnicz wraz z policjantami i andarmeri z 21 innych pastw, jest misja monitorujca EUMM w Gruzji. Oficjalnie zostaa rozpoczta 1 padziernika (polscy policjanci przebywali w Gruzji od 26 wrzenia 2008 r.) Zadaniem czonkw misji jest monitorowanie przestrzegania szeciopunktowego porozumienia koczcego konflikt zbrojny Rosji z Gruzj. Misja liczy cznie 352 osoby, w tym z Polski 10 policjantw i 16 funkcjonariuszy andarmerii wojskowej87. Polski kontyngent jest trzecim pod wzgldem wielkoci (po francuskim i woskim, ktre licz 36 i 35 osb)88. W operacjach pokojowych ONZ, NATO i Unii Europejskiej Polacy, zgodnie z koncepcj maksymalnie komplementarnej obecnoci w rejonach kryzysw i konfliktw zbrojnych, podejmuj si realizacji rnorodnych zada od stabilizacji pokoju i rozbrajania walczcych stron po odbudow administrowanych przez siebie obszarw i dystrybucj pomocy humanitarnej. Zakres ich zada nieustannie si poszerza, stosownie do rosncych potrzeb w rejonach prowadzenia operacji i zwikszajcych si oczekiwa lokalnych spoecznoci. Zgodnie ze stanem z 14 marca 2008 r. (przed rozpoczciem operacji EUFOR TCHAD/RCA) oglna liczba polskich onierzy, policjantw i obserwatorw wojskowych uczestniczcych w misjach pokojowych za granic wynosia 3,38% skadu osobowego polskich si zbrojnych. Personel oddelegowany do operacji NATO stanowi 1,95%, misji ONZ 1,17 %, a operacji Unii Europejskiej 0,26 % polskich si zbrojnych89.
Materia informacyjny Policji RP , EUPM w Boni i Hercegowinie, http://www.policja.pl/portal/ pol/104/1952/EUPM_w_Bosni_i_Hercegowinie.html/. 86 Materia informacyjny Policji RP , Na misj do Afganistanu, http://www.policja.pl/portal/ pol/1/15764/Na_misje_do_Afganistanu.html/. 87 Materia informacyjny Policji RP , Misja obserwacyjna w Gruzji pod egid UE, http://www. policja.pl/portal/pol/104/30568/Misja_obserwacyjna_w_Gruzji_pod_egida_UE.html/. 88 http://consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/080926EUMM_Fact_sheet_from_JURI_REV . pdf/. 89 Commitment to operations and missions Poland [Udzia w misjach i operacjach Polska], http://www.nato.int/issues/commitment/index.html/.
85
57
Na arenie midzynarodowej w cigu ostatnich kilkunastu lat doszo do intensywnego rozwoju kultury solidarnoci, wyraajcej si w powszechnej aprobacie dla obowizku poszanowania godnoci oraz podstawowych praw i swobd ludzi. Fundamenty tej kultury w odrnieniu od jedynie deklaratywnych postulatw zimnowojennych zostay wplecione do systemu relacji globalnych (interkontynentalnych). Do pocztku lat dziewiedziesitych XX w. kwestia solidarnoci midzynarodowej, w tym poszanowania dla praw czowieka, bya postrzegana jako zbyt kontrowersyjna i politycznie draliwa. Dopiero po zdjciu z niej ideologicznego odium moliwa staa si jej implementacja do praktyki dziaania si midzynarodowych. Pierwsz operacj midzyrzdow prowadzon na rzecz solidarnoci, rozumianej jako wsparcie dla praw czowieka, bya United Nations Observer Mission in El Salvador (ONUSAL). Obserwatorzy mieli jednak by tylko wiadkami zdarze do ich mandatu wprowadzono jedynie (a?) zadanie monitorowania stanu poszanowania praw czowieka. Od momentu ustanowienia ONUSAL w 1991 r. zakres mandatu personelu kolejnych misji by sukcesywnie rozszerzany. Obecnie na czonkach personelu, kierownictwie, rzdach pastw uczestniczcych w misji oraz na prowadzcej j organizacji spoczywa obowizek zaprowadzenia porzdku i stabilizacji, w ramach ktrych ochrona praw i godnoci wszystkich osb przebywajcych na obszarze dziaania misji ma by skuteczna. W celu zapewnienie ochrony ludziom kultur solidarnoci wprowadzono do systemu operacji pokojowych na zasadzie szerokiej integracji do kadego elementu misji (system-wide integration). Efektywna implementacja solidarnoci charakteryzuje przede wszystkim reim operacji pokojowych Unii Europejskiej. Personel wojskowy, policyjny i cywilny UE moe szczyci si najlepszymi wynikami (w porwnaniu do operacji pokojowych innych organizacji) w doprowadzaniu do przestrzegania prawa praw czowieka, reagowaniu na z sytuacj ludnoci cywilnej i uruchamianiu odpowiedniej ochrony. Proces wdraania solidarnoci midzynarodowej nie jest jednak zakoczony i wymaga dalszej aktywnoci. Konieczne jest przede wszystkim wzmacnianie wrd personelu misji i decydentw wiadomoci o potrzebie i korzyciach z dziaa na rzecz przestrzegania praw czowieka oraz uzmysawianie, e poszanowanie praw i godnoci ludzi jest podstawowym warunkiem powodzenia kadej prby trwaej stabilizacji i tranzycji systemu politycznego, spoecznego i gospodarczego. Rwnoczenie jedynak stworzenie (lub restauracja) podstaw pastwa wraz z jego systemem spoeczno-politycznym opartym na zaoeniach nation building stanowi szans na wprowadzenie trwaego poszanowania godnoci ludzi. Do dziaa zwikszajcych szans stabilizacji nale: Uruchamianie misji policyjnych i doradczych zapobiegajcych eskalacji konfliktu do poziomu planowego uycia siy zbrojnej (preventive engagement);
ZAKOCZENIE
58
Dziaanie bez zbdnej zwoki oznaczajcej maksymalne skrcenie procesu decyzyjnego (obejmujcego globaln analiz z systemem wczesnego ostrzegania, presj na rzd pastwa przyjmujcego i decyzj zezwalajc na operacj) oraz doskonalenie si szybkiej odpowiedzi, z zaznaczeniem jednak, e siy te nie mog obejmowa tylko oddziaw militarnych, ale take (a nawet przede wszystkim) personel cywilny zajmujcy si odbudow podstaw pastwa, spoeczestwa i gospodarki. Warunkiem powodzenia operacji jest wykorzystanie krtkiego okresu spoecznych nadziei na przemiany (czas tzw. zotej godziny); Podejmowanie oddziaywania kompleksowego i komplementarnego we wszystkich dziedzinach: spoecznej, politycznej i ekonomicznej; Prowadzenie operacji wielorodzajowych: budowanie sprawnoci oddziaywania na fundamentach operacji peacekeeping, z wplecionymi we elementami misji peace-buliding oraz peacemaking (wraz z elementami peace-enforcement) traktowanymi jako wzajemnie uzupeniajce si; Prowadzenie akcji multilateralnych z udziaem partnerw: militarnych, policyjnych i cywilnych (zalenie od potrzeb), rzdowych i pozarzdowych (w tym niesformalizowanych grup spoecznych Community Based Organisations) ze szczeglnym uwzgldnieniem partnerw lokalnych; Doskonalenie struktur koordynujcych i zarzdzajcych misj w regionie prowadzenia operacji (prowadzcych koordynacj poziom i pionow) odpowiedzialnych rwnie za wymian informacji oraz ustawiczn ewaluacj dziaa wszystkich komponentw misji, a take pomoc strukturom lokalnym; Denie do zniesienia ogranicze mandatu personelu poszczeglnych si narodowych (co do geograficznego obszaru dziaania i moliwej aktywnoci) oraz uproszczenia procedur narodowych pastw-kontrybutorw operacji w sytuacji koniecznoci naruszenia ww. ogranicze. Powysze warunki mona stosowa take jako kryteria sprawdzajce rzeczywist wol inicjowania operacji z pobudek solidarnociowych
59
KSIKI INSTYTUTU ZACHODNIEGO 2006 Zbigniew Mazur, Centrum przeciwko Wypdzeniom (1999-2005), 355 ss., cena 28 z Instytut Zachodni w dokumentach. Wybr i opracowanie Andrzej Choniawko i Zbigniew Mazur, 470 ss., zdjcia, cena 45 z Bogdan Koszel, Trjkt Weimarski. Geneza dziaalno perspektywy wsppracy, 243 ss., cena 20 z Ziemie Odzyskane/Ziemie Zachodnie i Pnocne 1945-2005 60 lat w granicach pastwa polskiego. Praca zbiorowa pod red. Andrzeja Saksona, 431 ss., cena 42 z Czy spoeczny bezruch? O spoeczestwie obywatelskim i aktywnoci we wspczesnej Polsce. Praca zbiorowa pod red. Marka Nowaka i Michaa Nowosielskiego, 263 ss., zdjcia, cena 22 z 2007 Przemiany pamici spoecznej a teoria kultury. Praca zbiorowa pod red. Bartosza Korzeniewskiego, 244 ss., cena 24 z Dostosowania do wymogw Unii Europejskiej. Przykad Polski. Praca zbiorowa pod red. Piotra Kalki, 394 ss., cena 30 z Die Anpassungen an die EU-Erfordernisse. Beispiel Polen. Herausgegeben von Piotr Kalka, 400 ss., cena 30 z Maria Wagiska-Marzec, Bayreuth powikana spucizna. Spory wok teatru Wagnera, 360 ss.+24 ss. z fotografiami, cena 30 z O nowy model historycznych bada regionalnych. Praca zbiorowa pod red. Krzysztofa A. Makowskiego, 158 ss., cena 20 z Ustawa zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec (GRUNDGESETZ FR DIE BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND). Wydanie tekstowe w wersji niemieckiej i polskiej. Redakcja, wprowadzenie i weryfikacja Lech Janicki. Redakcja wydania III Ryszarda Formuszewicz, 356 ss., cena 30 z Zimna wojna (1946-1989) i jej konsekwencje dla adu midzynarodowego. Praca zbiorowa pod red. Bogdana Koszela i Sebastiana Wojciechowskiego, 230 ss., cena 25 z 2008 Bogdan Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, 278 ss., cena 27 z Narodowe i europejskie aspekty polityki historycznej . Praca zbiorowa pod red. Bartosza Korzeniewskiego, 160 ss., cena 20 z lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci. Praca zbiorowa pod red. Andrzeja Saksona, 436 ss., cena 49 z. Declining Cities/Developing Cities: Polish and German Perspectives . Edited by Marek Nowak and Micha Nowosielski, 208 ss., cena 25 z Maria Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940). Seria Documenta Occupationis. Tom XVI. Streszczenie w jzyku niemieckim, 662 ss., cena 49 z
ZESZYTY INSTYTUTU ZACHODNIEGO 2005 36/2005 - Maria Tomczak, Dwa terroryzmy: regionalny i midzynarodowy 37/2005 - Maria Wagiska-Marzec, Wok federalizmu w sferze kultury w Republice Federalnej Niemiec 38/2005 - Jadwiga Kiwerska, Neokonserwatywna polityka Georgea W. Busha. Zaoenia, realizacja i skutki 2006 39/2006 - Maria Wagiska-Marzec, Penomocnicy ds. kultury i mediw w Republice Federalnej Niemiec 40/2006 - Marcin Tujdowski, Asymilacja a tosamo mniejszoci narodowej. Przypadek Serbouyczan 41/2006 - Micha Nowosielski, Trzeci sektor w Polsce i w Niemczech 42/2006 - Bogdan Koszel, Partnerstwo z rozsdku? Stosunki Francji ze zjednoczonymi Niemcami (1999-2006) 43/2006 - Jadwiga Kiwerska, Odwrt od rewolucji? Nowe elementy w amerykaskiej polityce zagranicznej 2007 44/2007 - Krzysztof Malinowski, Nauka i polityka zagraniczna. Dyskurs o midzynarodowej roli Niemiec (1990-2005) 45/2007 - Witold Ostant, Europejski Urzd Policji (Europol). Instytucja europejskiego systemu bezpieczestwa wewntrznego i wymiaru sprawiedliwoci 46/2007 - Bartosz Korzeniewski, wita polityczne w zjednoczonych Niemczech 2008 47/2008 - Joanna Dobrowolska-Polak, Niemiecka polityka dziaa humanitarnych 48/2008 - Marta Gtz, Czynniki wzrostu gospodarczego zwizane z wiedz. Niemcy na tle Unii Europejskiej 49/2008 - Piotr Kubiak, Pocztki wielkiej koalicji w Niemczech (2005) 50/2008 - Jadwiga Kiwerska, Osabione supermocarstwo. Pozycja USA w wiecie po omiu latach prezydentury Georgea W. Busha 2009 51/2009 - Ilona Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej 52/2009 - Bogdan Koszel, Integracja Turcji z Uni Europejsk z perspektywy RFN 53/2009 Piotr Cichocki, Gwne nurty bada nad tosamoci europejsk
Cena 1 egzemplarza archiwalnego wynosi 8 z, od 2006 r. 15 z
CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko Biuletyn Instytutu Zachodniego
INSTYTUT ZACHODNI 61-854 Pozna, ul. Mostowa 27 tel. 61 852 76 91 tel 61 852 28 54 (wydawnictwo) fax 61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl www.iz.poznan.pl
ISBN 978-83-61736-10-3

Joanna Dobrowolska-Polak: Międzynarodowa Solidarność. Operacje Pokojowe ONZ, NATO I UE

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Joanna Dobrowolska-Polak: Międzynarodowa Solidarność. Operacje Pokojowe ONZ, NATO I UE

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NR 3(I)

INSTYTUT ZACHODNI WEST-INSTITUT INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS

Midzynarodowa solidarno Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

Seria wydawnicza: Redakcja serii:

Opracowanie redakcyjne: Koncepcja graficzna:

Hanna Ranek Ewa Wsowska

SOWA Sp. z o.o. ul Hrubieszowska 6a 01-209 Warszawa

Pamici Rafaa Lemkina

IZ Policy Papers nr 3(II) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

I. IMPLEMENTACJA IDEI SOLIDARNOCI DO PRAWA MIDZYNARODOWEGO 1. Obowizek poszanowania praw czowieka

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

UN Doc. S/2000/1296. T. G a d k o w s k i, Odpowiedzialno pastwa za szkod jdrow, Pozna 1990., s. 15.

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

II. BIECY WYRAZ SOLIDARNOCI 1. Operacje pokojowe ONZ

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

3. Akcje Unii Europejskiej

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl

Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ, NATO i UE

IZ Policy Papers nr 3(I) www.iz.poznan.pl