Józef Pilsudski

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jzef_Pisudski
Jzef Pisudski
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Jzef Klemens Pisudski (ur. 5 grudnia 1867 w Zuowie pod Wilnem, zm. 12 maja 1935 w Warszawie) polski dziaacz socjalistyczny i niepodlegociowy, dowdca, polityk, Naczelnik Pastwa polskiego w latach 19181922 i naczelny wdz Armii Polskiej od 11 listopada 1918, Pierwszy Marszaek Polski od 19 marca 1920; dwukrotny premier Polski (19261928 i 1930), twrca tzw. rzdw sanacyjnych w II Rzeczypospolitej wprowadzonych w 1926 po zamachu stanu, wspzaoyciel PPS i szef Wydziau Bojowego PPS (OB PPS). W modoci, podczas prowadzenia dziaalnoci konspiracyjnej znany pod pseudonimami Wiktor i Mieczysaw. Pord zwolennikw Pisudskiego, zwaszcza z czasw suby w Legionach Polskich, uywano jego przydomkw Komendant , Dziadek i Marszaek. Jzef Klemens Pisudski
Mieczysaw, Wiktor
Spis treci
1 Dziecistwo i modo 1.1 Studia w Charkowie 1.2 Aresztowanie i zesanie 2 Polska Partia Socjalistyczna 2.1 Dziaalno wydawnicza i lub 2.2 Kolejne aresztowanie i ucieczka 3 Prby zorganizowania oddziaw zbrojnych 3.1 Wyprawa do Japonii 4 Organizacja bojwek i oddziaw paramilitarnych 4.1 PPS Frakcja Rewolucyjna 4.2 Zwizek Walki Czynnej 5 I wojna wiatowa 5.1 Legiony Polskie 5.2 W Warszawie 5.3 Osadzenie w Magdeburgu 5.4 Powrt 6 Naczelnik Pastwa 7 Wojna polsko-bolszewicka 7.1 Wyprawa kijowska 7.2 Bitwa warszawska 7.3 Sukces strategiczny i poraka polityczna 8 Lata 19211925 8.1 Kryzys gabinetowy w 1922 8.2 Wycofanie si z polityki 9 Przewrt majowy 10 Lata 19261935 10.1 Pierwszy rzd Pisudskiego 10.2 Wybory w 1928 i BBWR 10.3 Drugi rzd Pisudskiego 10.4 Sprawa brzeska i wybory 1930 10.5 Konstytucja kwietniowa 11 mier 12 Kult Pisudskiego 13 Kontrowersje 14 Ordery i odznaczenia 14.1 Polskie 14.2 Zagraniczne 15 Doktoraty honoris causa 16 Wywd genealogiczny 17 Zobacz te 18 Uwagi 19 Przypisy 20 Bibliografia 21 Linki zewntrzne
Pierwszy Marszaek Polski Data i miejsce urodzenia Data i miejsce mierci 5 grudnia 1867 Zuowo 12 maja 1935 Warszawa
Przebieg suby
Lata suby Stanowiska 19141935 Naczelnik Pastwa, wdz naczelny Wojska Polskiego[1] , premier Polski, generalny inspektor si zbrojnych, minister spraw wojskowych I wojna wiatowa, wojna polsko-bolszewicka
Gwne wojny i bitwy
Odznaczenia
Jzef Pisudski
Naczelnik Pastwa Okres urzdowania Poprzednik Nastpca od 29 listopada 1918[a] do 14 grudnia 1922[b][2] Rada Regencyjna Krlestwa Polskiego Gabriel Narutowicz (jako prezydent RP) Prezes Rady Ministrw Okres urzdowania Poprzednik Nastpca Okres urzdowania Poprzednik od 2 padziernika 1926 do 27 czerwca 1928 Kazimierz Bartel Kazimierz Bartel Prezes Rady Ministrw od 25 sierpnia 1930 do 4 grudnia 1930 Walery Sawek Walery Sawek od 17 listopada 1918 do 16 stycznia 1919 Jan Wroczyski (rzd Krlestwa Polskiego) Jan Wroczyski od 15 maja 1926 do 12 maja 1935 Juliusz Tadeusz TarnawaMalczewski Tadeusz Kasprzycki
Dziecistwo i modo
Jzef Pisudski, herbu Pisudski[c] urodzi si 5 grudnia 1867 w Zuowie na Wileszczynie, w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Ojciec, Jzef Wincenty (18331902), by podczas powstania w 1863 komisarzem Rzdu Narodowego na powiat rosieski[3], matka Maria z Billewiczw (18421884) pochodzia ze znanego rodu szlacheckiego herbu Mogia. Rodzice zawarli zwizek maeski bezporednio przed powstaniem. Po stumieniu powstania, uchodzc przed przeladowaniem ze strony Rosjan, Jzef Wincenty Pisudski uciek ze mudzi na Litw, gdzie te kilkakrotnie zmienia miejsce pobytu. Dopiero jesieni lub zim 1863 nowoecy zamieszkali na stae w posagowym Zuowie. Jzef Wincenty Pisudski postawi na uprzemysowienie; podda majtki ony (Adamowo, Suginty, Tenenie, Zuowo, razem ok. 12 000 ha) gruntownej modernizacji, sprowadzi specjalistw, rwnie z zagranicy. Nad brzegiem Mery wybudowa duy trzypitrowy myn, du gorzelni, wytwrni drody, cegielni i wytwrni terpentyny. Wznis rwnie nowy dwr[3].
Jzef Pisudski jako ucze
Nastpca Okres urzdowania Poprzednik Nastpca Okres urzdowania Poprzednik Nastpca
Minister spraw wojskowych
Minister spraw wojskowych
W Zuowie 5 grudnia 1867 urodzi si Jzef Klemens Pisudski. By czwartym w kolejnoci dzieckiem w 1864 urodzia si Helena, w 1865 Zofia, a w 1866 Bronisaw Pisudski. Po Jzefie, ktrego w rodzinie nazywano Ziukiem[d], urodzili si take Adam, Kazimierz i Maria, Jan, Ludwika, Kacper oraz blinita Piotr i Teodora (zmary w wieku 1,5 roku).
Galeria zdj w Wikimedia Commons Kolekcja cytatw w Wikicytatach
Jzef zosta ochrzczony 15 grudnia 1867 w kociele rzymskokatolickim w majtku Sorokpol (dekanat wiciaski) przez ksidza Tomasza Woliskiego. Rodzicami chrzestnymi byli Jzef Marcinkowski i Konstancja Rogalska [4]. Maria Pisudska wychowywaa swoje dzieci w duchu gboko patriotycznym, dbaa te o ich wyksztacenie. Dzieci uczyli sprowadzeni do dworu nauczyciele. Jzykw uczyy dwie bony, Niemka i Francuzka [3].
1 von 15
11.05.2012 13:20
Nieudana dziaalno inwestycyjna ojca doprowadzia zarzdzane przez niego majtki do ruiny. Problemy rodziny pogbi poar, po ktrym w 1874 Pisudscy przenieli si do Wilna, zmuszeni tam do egzystencji w trudnych warunkach materialnych[5]. Tu w 1877 Jzef, wraz z bratem Bronisawem, rozpocz nauk w I Gimnazjum wileskim, mieszczcym si w gmachu dawnego uniwersytetu. W gimnazjum bracia, razem z innymi uczniami, poddawani byli intensywnej rusyfikacji[6]. W 1882 obaj bracia (wraz z innymi kolegami) zaoyli kko samoksztaceniowe o nazwie Spjnia, zajmujce si sprowadzaniem z Warszawy polskich ksiek[e].
Studia w Charkowie
We wrzeniu 1884 zmara ciko chora od lat Maria Pisudska. Rok pniej Jzef zda matur (najlepsze oceny z historii czwrka i geografii pitka, najsabsze z jzykw, z wyjtkiem francuskiego). Jesieni rozpocz studia medyczne na Uniwersytecie Charkowskim. Tam zacz dziaalno konspiracyjn w niepodlegociowych organizacjach studenckich, trafiajc m.in. w szerokie krgi osb kojarzonych z rewolucyjn organizacj rosyjsk Narodnaja Wola (uczestniczy w kilku jej spotkaniach). 2 i 3 marca 1886 bra udzia w studenckiej demonstracji z okazji 25. rocznicy uwaszczenia, znajdujc si potem wrd ponad 150 zatrzymanych przez policj carsk. Po zaliczeniu I roku, prbowa przenie si wiosn 1886 na uniwersytet w Dorpacie, jednak tam odmwiono mu przyjcia dokumentw z powodu jego uprzedniej dziaalnoci opozycyjnej.
Aresztowanie i zesanie
22 marca 1887 Jzef Pisudski zosta aresztowany pod zarzutem udziau w spisku na ycie cara, ktrego autorami byli czonkowie Frakcji Terrorystycznej Narodnej Woli . Pisudski niewiadomie pomg zamachowcom, bdc m.in. przewodnikiem po Wilnie jednego z nich, prbujcego zdoby trucizn niezbdn do zabicia cara. Inaczej byo z Bronisawem, ktry w ca spraw zaangaowa si o wiele bardziej. Chocia Jzefa ostatecznie potraktowano jako wiadka w procesie spiskowcw, to jednak zosta skazany 1 maja 1887 na picioletnie zesanie w gb Rosji[f]. Na pocztku padziernika 1887, wraz z innymi skazanymi, Pisudski dotar do Irkucka, gdzie mia czeka na przewiezienie do docelowego miejsca osiedlenia Kireska. 1 listopada w irkuckim wizieniu wybuch bunt, Pisudski nie bra w nim bezporednio udziau, ale zosta brutalnie pobity przez onierzy. Straci wwczas dwa przednie zby. Za rzekomy udzia w buncie zosta skazany na dodatkowe p roku wizienia. Do Kireska Pisudski dotar 23 grudnia 1887, a przebywa w nim do lipca 1890. Spotka tam innych zesacw-Polakw, byych powstacw styczniowych. Zatrzyma si w domu socjalisty Stanisawa Landego, gdzie pozna Leonard Lewandowsk (siostr ony Landego), swoj pierwsz mio. W pocztkach sierpnia 1890 Pisudskiego przeniesiono do niewielkiej wsi Tunka. W osadzie tej warunki bytowe byy znoniejsze ni w Irkucku.
Pamitkowa ulotka z 1928 z fotografi rosyjskiego listu goczego za Pisudskim z 1887 i polskim tumaczeniem
Polska Partia Socjalistyczna

Do Wilna Pisudski powrci 1 lipca 1892. Tam wstpi do ruchu socjalistycznego, bdc pocztkowo wileskim korespondentem czasopisma konspiracyjnego "Przedwit", piszc pod pseudonimem Rom. Od lutego 1893, w ramach PPS, uczestniczy take w pracach tzw. Litewskiej Sekcji PPS, skupiajcej prcz niego jeszcze innych dziaaczy z Wilna. W tym okresie utrzymywa kontakty z czonkami Zagranicznego Zwizku Socjalistw Polskich. W 1894 zosta wybrany na przedstawiciela Sekcji Litewskiej w nowo powstaym Centralnym Komitecie Robotniczym PPS (CKR PPS) i zosta redaktorem naczelnym Robotnika. Przy pracy nad tym pismem, a take uczestniczc w obradach Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW), pozna pniejszego prezydenta II RP, Stanisawa Wojciechowskiego. Ze wzgldu na aresztowania i wyjazdy dziaaczy, Pisudski w tym okresie by jedynym czonkiem CKW sprawujcym swe obowizki bez przerwy. W onie partii zajmowa si przede wszystkim prac przy wydawaniu pisma, ale take zapewnianiem funduszy na dalsz dziaalno, co wizao si z szeregiem wyjazdw. Od maja do sierpnia 1896 Pisudski przebywa w Londynie, jako przedstawiciel CKR PPS na IV Kongresie II Midzynarodwki Socjalistycznej (obok niego, w reprezentacji Polski pod zaborami zasiadali take Ignacy Daszyski, Ignacy Mocicki, Bolesaw Jdrzejowski i Aleksander Dbski). Wraz z nimi zaplanowa przegosowanie wniosku o poparcie przez delegatw walki niepodlegociowej Polakw. Rezolucj poparli m.in. Karl Liebknecht i Karl Kautsky, ale przeciwna bya Ra Luksemburg. Ostatecznie zmieniono tekst dokumentu na mniej zdecydowany, co wywoao sprzeciw Pisudskiego.
Mody Pisudski po powrocie z Syberii
Dziaalno wydawnicza i lub

Po powrocie do kraju skupi si na pracy wydawniczej. M.in. w 1898 wyda wykradzion przez PPS tajn broszur autorstwa warszawskiego generaa-gubernatora, Aleksandra Imeretyskiego, ktr sam przetumaczy i doda do niej komentarze. By to znaczny sukces, zwaywszy, e memoria zawiera opis metod wykorzystywanych przez suby carskie. Ta akcja PPS bya jednym z gwnych powodw odwoania Imeretyskiego przez cara. W 1899 Pisudski oeni si z Mari z Koplewskich Juszkiewiczow, dziaaczk PPS, nazywan przez czonkw partii Pikn Pani. Juszkiewiczowa naleaa do Kocioa ewangelicko-augsburskiego[g], tote w celu zawarcia maestwa Pisudski zmieni wyznanie. Przeszed na luteranizm 24 maja w omy, a lub odby si 15 lipca 1899 w kociele we wsi Papro Dua [8].
Kolejne aresztowanie i ucieczka

Maonkowie przeprowadzili si do odzi, gdzie przy ul. Wschodniej 19 m. 4[7][9] Pisudski podajcy si za prawnika prowadzi umieszczon na I pitrze tajn drukarni Robotnika [h]. Na pocztku 1900 roku nasiliy si aresztowania i rewizje w domach osb podejrzewanych o dziaalno konspiracyjn. W nocy z 21 na 22 lutego 1900, po zdekonspirowaniu wydawnictwa, Pisudski zosta ponownie aresztowany. Wstpne ledztwo prowadzono w odzi, ale 17 kwietnia osadzono go w celi nr 39 X Pawilonu warszawskiej Cytadeli. Tam oczekiwa na proces, podczas ktrego oskarono go nie tylko o kolporta nielegalnej prasy i literatury, ale take o udzia w zabjstwie dwch szpicli. W wizieniu zacz symulowa chorob psychiczn. Opini o zaburzeniach psychicznych, objawiajcych si m.in. wstrtem do osb odzianych w mundury, wystawi mu dyrektor warszawskiego szpitala dla obkanych Iwan Sabasznikow, ktrego Pisudski oczarowa dug rozmow o piknie Syberii (dyrektor by z pochodzenia Buriatem). Wwczas przewieziono go na dalsze badania do petersburskiego szpitala Mikoaja Cudotwrcy, skd korzystajc z pomocy polskiego lekarza (dziaacza PPS) Wadysawa Mazurkiewicza udao mu si zbiec 14 maja 1901 w ucieczce zorganizowanej przez Aleksandra Sulkiewicza. Zapewnio mu to uznanie towarzyszy z PPS. W 1902 zosta wybrany do rozszerzonego skadu CKR.
Pikna Pani Maria Pisudska z Koplewskich, I voto Juszkiewiczowa, wsporganizatorka tajnej drukarni PPS w odzi, dziaaczka PPS i Wielkiego Proletariatu, pierwsza ona Jzefa Pisudskiego
Prby zorganizowania oddziaw zbrojnych

Po krtkim pobycie w Londynie Pisudski powrci do kraju i zasta struktury partyjne sabe, a kas pust. W krtkim czasie rozpocz zdecydowane dziaania, majce na celu napraw sytuacji i zradykalizowanie dziaa organizacji. Od 1902 rozpoczto wydawanie nowego czasopisma pod tytuem Walka.
Wyprawa do Japonii
W lutym 1904, pod wpywem rozwoju sytuacji na Dalekim Wschodzie, zacz myle o zorganizowaniu konspiracyjnych oddziaw bojowych. W czasie wojny rosyjsko-japoskiej (19041905), pragnc wyzyska kopoty carskiego reimu, dziaacze PPS nawizali nieoficjalne kontakty z przedstawicielami innych ugrupowa niepodlegociowych, take z Narodow Demokracj. W rozmowach z Romanem Dmowskim poredniczyli Zygmunt Balicki i Stanisaw Grabski. Socjalici postulowali tworzenie legionw polskich w Japonii, zoonych z Polakw dezerterujcych z armii rosyjskiej. Do pomysu tego dziaacze ruchu narodowego podchodzili bardzo sceptycznie. PPS prbowaa
2 von 15
11.05.2012 13:20
nawiza kontakty z poselstwami japoskimi w Londynie i Paryu, proponujc dostarczanie im informacji wywiadowczych w zamian za poparcie sprawy niepodlegoci Polski na przyszej konferencji pokojowej. To si jednak nie udao i PPS postanowi wysa do Tokio Pisudskiego oraz Tytusa Filipowicza. Przez Londyn, Nowy Jork, San Francisco, Vancouver i Honolulu wysannicy PPS dotarli do Tokio, stolicy cesarstwa japoskiego. Odwiedzili tam m.in. Sztab Generalny, gdzie pod adresem rzdu japoskiego wysunli propozycje staego subwencjonowania PPS-owskiej organizacji bojowej, dostarczania broni, wysuwania kwestii polskiej na arenie midzynarodowej i utworzenia legionu polskiego na terenie Japonii. Rzd japoski reprezentowa gen. Atsushi Murata, ktry od razu odrzuci koncepcj utworzenia polskich oddziaw zbrojnych. Stanowisko Polakw z punktu widzenia Japoczykw nie byo jednolite, poniewa w tym samym czasie w Tokio przebywa Roman Dmowski, ktry rysowa im obraz PPS-u jako grupy marginalnej, zajmujc si jedynie sytuacj polskich jecw z armii rosyjskiej przetrzymywanych w japoskich obozach. Dmowski i Pisudski spotkali si nawet, ale przebieg ich rozmowy jest nieznany. Nastpnie lider endecji przedoy japoskiemu MSZ memoria, w ktrym odradza zaangaowanie si w wojskow wspprac z Polakami. Dmowski dy do prowadzenia polityki rozumnie ugodowej. Z tego powodu Japoczycy odrzucili propozycj umowy z PPS. Skoczyo si na przekazaniu organizacji 20 tysicy funtw[i].
Organizacja bojwek i oddziaw paramilitarnych

Po powrocie do kraju, na konferencji Centralnego Komitetu Robotniczego (CKR) w Krakowie, Pisudski opowiedzia si za rozpoczciem radykalnych akcji politycznych i bojowych. Postulowa przygotowanie i wzniecenie powstania. Skutkiem takiego dziaania bya demonstracja 13 listopada 1904 na warszawskim Placu Grzybowskim, ktra przerodzia si w zamieszki uliczne. Po wybuchu rewolucji 1905 roku Pisudski organizowa bojwki PPS do walki z zaborc. W kocu zosta przywdc nowej Organizacji Bojowej PPS, ktr w duym stopniu uniezaleni od wpyww kierownictwa partii, zdominowanego przez starych dziaaczy, niechtnych radykalnym pogldom Pisudskiego. W krtkim czasie liczba bojowcw wzrosa do 2 tys. Dokonywali oni zamachw na carskich dygnitarzy, atakw na kasy powiatowe i pocigi przewoce pienidze, co powodowao, e przez du cz spoeczestwa byli uwaani za zwykych bandytw. Wpyw na to miaa te nastawiona przeciwko PPS propaganda endecji.
Tablica na domu przy ul. Wschodniej 19[7] w odzi, gdzie w latach 18991900 miecia si tajna drukarnia Robotnika
PPS Frakcja Rewolucyjna

W listopadzie 1906 doszo w Wiedniu do rozamu w PPS. Pisudski stan na czele PPS Frakcji Rewolucyjnej, do ktrej przesza wikszo czonkw Organizacji Bojowej (OB). Wkrtce PPS-FR zacza boryka si z problemami finansowymi, z ktrych wyjciem byy ekspropriacje. 26 wrzenia 1908 OB przeprowadzia udan akcj pod Bezdanami, napadajc na wagon pocztowy pocigu przejedajcego przez oddalon 25 km od Wilna stacj. Bojowcy zdobyli ponad 200 tys. rubli. Pienidze posuyy do spaty dugw organizacji oraz wsparcia uwizionych i ich rodzin. Mniej wicej w tym czasie Pisudski, przeywajcy od duszego czasu gboki kryzys maeski, pozna Aleksandr Szczerbisk. Z ich nieformalnego zwizku na wiat przyszy dwie crki Wanda urodzona w 1918 oraz Jadwiga, ktra urodzia si w 1920. Nieformalny status zwizku trwa a do 1921, kiedy to 17 sierpnia zmara pierwsza maonka Pisudskiego, co pozwolio Pisudskiemu 25 padziernika 1921 oeni si z Aleksandr Szczerbisk.
Jzef Pisudski w 1899
Zwizek Walki Czynnej

W ostatnich dniach czerwca 1908 we Lwowie z inicjatywy Pisudskiego powsta konspiracyjny Zwizek Walki Czynnej, kierowany przez Kazimierza Sosnkowskiego. ZWC powizany by z PPSFrakcj Rewolucyjn, ale stara si wychodzi poza podziay partyjne doczay do niego inne, przewanie niewielkie organizacje niepodlegociowe, dlatego te w jego szeregach znalaz si m.in. Wadysaw Sikorski. Regulamin ZWC pozbawiony by partyjnej retoryki Zwizek mia by w zamyle Pisudskiego zalkiem pniejszej armii polskiej. W sierpniu 1909 Pisudski ponownie wszed w skad wyonionego na zjedzie w Wiedniu CKR, stajc si osob, ktrej wpyw na poczynania partii by decydujcy. Pisudski w tym czasie by gwnym twrc orientacji antyrosyjskiej, planujcej przy pomocy Austro-Wgier doprowadzenie do uzyskania przez Polsk niepodlegoci (postulaty swe zawar w Zadaniach praktycznych rewolucji w zaborze rosyjskim z 1901), w przeciwiestwie do Narodowej Demokracji, chccej najpierw zjednoczy ziemie polskie wszystkich zaborw pod berem cara, a nastpnie dy do uniezalenienia si. Z czasem ZWC wiza sw dziaalno z organizacjami jawnymi takimi jak Zwizek Strzelecki we Lwowie, Towarzystwo Strzelec w Krakowie i Polskie Druyny Strzeleckie. W 1912 Jzef Pisudski zosta wybrany na Komendanta Gwnego Zwizku Strzeleckiego i przyj pseudonim Mieczysaw. Szefem jego sztabu zosta Kazimierz Sosnkowski.
I wojna wiatowa
W okresie poprzedzajcym wybuch I wojny wiatowej wymarzonej wielkiej wojny midzy zaborcami Pisudski zaangaowa si w organizowanie rozmaitych grup paramilitarnych w Galicji. Na zjedzie zwolennikw walki czynnej 25 sierpnia 1912 w Zakopanem by inicjatorem utworzenia Polskiego Skarbu Wojskowego. 1 grudnia 1912 w obliczu wybuchu I wojny bakaskiej Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodlegociowych mianowaa Pisudskiego naczelnym komendantem si wojskowych. W 1913 zorganizowa w Stry, koo Limanowej, kurs szkoy oficerskiej Zwizku Strzeleckiego. By tam jednym z wykadowcw, publikujc take pniej (pod pseudonimem Z. Mieczysawski ) Geografi militarn Krlestwa Polskiego, w ktrej analizowa rozlokowanie wojsk carskich na ziemiach polskich w perspektywie ewentualnych dziaa wojennych. Na pocztku 1914 Pisudski przebywa w Szwajcarii, Francji i Belgii, gdzie wizytowa organizowane na obczynie oddziay strzeleckie. Wygosi tam rwnie szereg odczytw na temat powstania styczniowego (w tym samym czasie wysza w Poznaniu jego praca pt. 22 stycznia 1863) i problemw w tworzeniu polskich si zbrojnych. Mia rwnie wwczas przewidzie przebieg nadchodzcej wojny[10].
Zdjcie z lat 19151918
Jzef Pisudski ze swoim sztabem w Kielcach w 1914
Legiony Polskie
28 lipca 1914 wybucha wojna austriacko-serbska, dajca pocztek I wojnie wiatowej. Ju nastpnego dnia Pisudski wyda pierwsze rozkazy mobilizacyjne. 31 lipca Marian Januszajtis-egota ostatecznie podporzdkowa jego dowdztwu Polskie Druyny Strzeleckie we Lwowie. Pod auspicjami Austrii ze Strzelca, Sokoa i Druyn Bartoszowych powstaa I Kompania Kadrowa, uformowana 3 sierpnia na krakowskich Boniach. Liczya ona sobie 144 onierzy, ktrymi dowodzi Tadeusz Kasprzycki. Pisudski traktowa ten oddzia jako kuni kadr dla przyszego wojska polskiego. Kompania wymaszerowaa 6 sierpnia w stron Miechowa, w Michaowicach obalajc rosyjskie supy graniczne.
Sztab 1 pp Legionw w Kielcach. Od lewej: Micha Sokolnicki, Wadysaw Belina-Pramowski, szofer, Kazimierz Sosnkowski, Mieczysaw Ry-Trojanowski, Jzef Pisudski, Walery Sawek.
12 sierpnia 1914, po wkroczeniu legionw do Krlestwa Kongresowego Pisudski wyda odezw, w ktrej ogasza si komendantem wojsk polskich, podlegych utworzonemu w Warszawie Rzdowi Narodowemu. Byo to dziaanie czysto dywersyjne, majce wznieci wybuch powstania w zaborze rosyjskim (w rzeczywistoci rzd taki nigdy nie powsta). Oddziaw Pisudskiego nie powitano jednak entuzjastycznie postrzegano je jako grup osb nieodpowiedzialnych, wichrzycieli i uzurpatorw.
Pisudski w Otwocku w 1915 (z prawej siedzi m.in. jego wczesny adiutant, Bolesaw WieniawaDugoszowski)
Tego te dnia doszo do powanego kryzysu rozczarowane wadze austriackie zaday od Pisudskiego w cigu 48 godzin rozwizania oddziaw strzeleckich lub ich wczenia do zwykych oddziaw. Sam komendant twierdzi, e w eb sobie strzeli jeeli te zarzdzenia wejd w ycie. Istniej przypuszczenia, e 13 sierpnia podj w domu Feliksa Przypkowskiego w Jdrzejowie nieudan prb samobjstwa, mogaby o tym wiadczy dziura po kuli na szafie w jego gabinecie. Jednak z dalszych ustale wyniko, e by to wypadek przy czyszczeniu broni.
3 von 15
11.05.2012 13:20
W Kielcach ludno w panice zamykaa drzwi i okna przed wkraczajcymi legionistami. W takiej sytuacji politycy orientacji proaustriackiej (galicyjscy endecy i konserwatyci) powoali 16 sierpnia 1914 w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, ktremu od tej pory miay podlega polskie oddziay. Dodatkowo bardzo niezadowolone z poczyna Pisudskiego byo austriackie dowdztwo wojskowe [j]. Zagroono mu odwoaniem i wcieleniem Polakw w szeregi C. K. armii. W takiej sytuacji podj rokowania z czonkami Naczelnego Komitetu Narodowego doszo do zawarcia ukadu, w ktrym Pisudski zrezygnowa z idei powoania Rzdu Narodowego w zamian za pozostawienie dowdztwa nad istniejcymi ju druynami strzeleckimi w jego rku. Ustalono, i zwierzchno nad przyszymi Legionami Polskimi bdzie mia Komitet, bdcy lokaln reprezentacj parlamentarn. Przewidziano utworzenie dwch legionw w Zachodniej i Wschodniej Galicji, w ktrych dowdcami bd oddelegowani z armii C. K. Polacy w stopniach pukownikw i generaw. Wobec rozwizania Legionu Wschodniego, Pisudski nie podporzdkowa si jednak zaleceniom NKN-u niewerbowania do Legionu Zachodniego mieszkacw Krlestwa Polskiego. 5 wrzenia 1914 utworzy w Kielcach Polsk Organizacj Narodow, popieran przez niemieckie wadze wojskowe. Jednak wobec niepowodze wojsk niemieckich przy prbie zdobycia Warszawy, Pisudski zmuszony by podporzdkowa PON NKN-owi w listopadzie 1914. Jednoczenie w padzierniku 1914 Pisudski zainicjowa powstanie Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnego zrzeszenia dziaajcego we wszystkich zaborach, ktrego zosta komendantem gwnym[11]. Po rozbiciu przez Rosjan armii austriackiego generaa Dankla nakazano Pisudskiemu powrt z I Kompani Kadrow do Galicji. Wkrtce jednak wkroczy ponownie na teren Kongreswki, prowadzc zdecydowane dziaania zaczepne wobec wojsk rosyjskich, w przeciwiestwie do armii austriackiej, zachowujcej si bardzo zachowawczo. Podczas rozwinicia ofensywy przez wojska carskie, Pisudski postanowi wykona manewr wycofania si, niezalenie od rozkazw austriackiego dowdztwa, pragnc dotrze do Krakowa. Pod Ulin Ma, oddziay Komendanta wykonay ryzykowny manewr, wyrywajc si z okrenia przez wojska rosyjskie i docierajc pniej do Krakowa (11 listopada). Cztery dni pniej Pisudski zosta mianowany brygadierem[k], a 22 czerwca 1915 odznaczony austro-wgierskim Orderem elaznej Korony. 6 sierpnia 1915 roku, w pierwsz rocznic wybuchu wojny, w rozkazie do onierzy napisa:
Pisudski i jego oficerowie w 1915
Jacek Malczewski, portret brygadiera Jzefa Pisudskiego, 1916
Rok temu z garci ma ludzi, le uzbrojonych i le wyposaonych, rozpoczem wojn. Cay wiat stan wtedy do boju. Nie chciaem pozwoli, by w czasie, gdy na ywym ciele naszej Ojczyzny miano wyrba mieczami nowe granice pastw i narodw, samych tylko Polakw przy tym brakowao. Nie chciaem dopuci, by na szalach losw wacych si nad naszymi gowami, na szalach, na ktre miecze rzucano, zabrako szabli polskiej! Rok min. Wyrobi si z nas ten typ onierza, jakiego nie znaa dotd Polska. Nie brawura, nie byskotka onierska stanowi najistotniejsz nasz cech, lecz ten przedziwny spokj i rwnowaga w pracy bez wzgldu na przeciwnoci, jakie nas spotykaj... I teraz, po roku wojny, jak w pocztku, jestemy tylko awangard wojenn Polski, a take Jej awangard moraln z umiejtnoci zaryzykowania wszystkim, gdy ryzyko jest konieczne.
Aleksandra Pisudska, Wspomnienia, s.175
W drugiej poowie sierpnia 1915 Pisudski zjawi si w Warszawie, zajtej ju przez wojska niemieckie. Tam dokona m.in. wizytacji oddziaw POW (pod dowdztwem Tadeusza uliskiego), doprowadzajc w kocu do wcielenia warszawskiego batalionu POW do I Brygady. Zablokowa te werbunek do Legionw, prowadzc polityk licytacji domagajc si od wadz niemieckich i austriackich zgody na uformowanie polskiego rzdu i polskiej armii, nieznajdujcej si pod obcym dowdztwem. 27 lutego 1916 w Karasinie Pisudski powrci do wyznania rzymskokatolickiego. Akt wyrzeczenia si protestantyzmu, przygotowany przez kapelana 1 puku ks. Henryka Ciepicha, utrzymywany by w cisej tajemnicy. wiadkami tego wydarzenia byli Kazimierz Sosnkowski i Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski[12]. 29 lipca 1916 brygadier Pisudski zoy rezygnacj z dowdztwa, pragnc wyrazi swj sprzeciw wobec lekcewaenia Legionw i nieuznawania ich za wojsko polskie walczce o niepodlego. Odesano go na urlop, dymisj przyjmujc dopiero 26 wrzenia. Dymisja Pisudskiego spowodowaa masowe rezygnacje ze suby wojskowej skadane przez Polakw. M.in. z tego powodu 5 listopada 1916 Cesarstwo Niemieckie i Austro-Wgry wyday proklamacj (tzw. Akt 5 listopada) po raz pierwszy deklarujc utworzenie niezalenego pastwa polskiego na ziemiach Imperium Rosyjskiego okupowanych przez wojska pastw centralnych. Motywem proklamacji bya ch uzyskania milionowej armii polskiej sojusznika w wojnie Niemiec i Austro-Wgier z Rosj. Akt 5 listopada postawi kwesti niepodlegoci Polski na paszczynie prawnomidzynarodowej i zmusi Wielk Brytani i Francj do wywarcia presji na carsk Rosj (traktujc do tej pory kwesti polsk jako kwesti wewntrzrosyjsk) w kierunku koncesji na rzecz Polski. W konsekwencji Aktu Pisudski zaoferowa genera-gubernatorowi Hansowi Hartwigowi von Beselerowi pomysodawcy proklamacji swoj pomoc w organizowaniu polskiej armii u boku pastw centralnych.
W Warszawie
12 grudnia 1916 Jzef Pisudski przyjecha do Warszawy na Dworzec Wiedeski. W kilka dni pniej wszed w skad tymczasowej Rady Stanu (TRS), gdzie zosta referentem Komisji Wojskowej. 16 stycznia 1917 podporzdkowa POW TRS-owi. Wobec wczeniej przewidywanego przez Pisudskiego przechylenia si szali zwycistwa na stron Ententy, jak rwnie pniejszego wybuchu w Rosji rewolucji (co praktycznie eliminowao j na jaki czas jako wroga), doprowadzi on do tzw. kryzysu przysigowego, zalecajc onierzom polskim, by nie skadali przysigi na wierno Niemcom. Przedtem 2 lipca wystpi z TRS. Za odmow zoenia przysigi ok. 3300 Polakw z Kongreswki internowano, a ok. 3500 onierzy z Galicji przeniesiono do armii austro-wgierskiej i wysano do Woch. Rozpoczy si te masowe aresztowania dziaaczy niepodlegociowych do wizie trafili m.in. Walery Sawek, Wacaw Jdrzejewicz i Adam Skwarczyski.
Osadzenie w Magdeburgu
Jzef Pisudski zosta aresztowany[l] 22 lipca 1917. Przewieziono go do wizienia w Gdasku, skd przez wizienie w Spandau i twierdz Wesel trafi do Magdeburga. Po kilku miesicach doczy do Kazimierz Sosnkowski. W czasie osadzenia (7 lutego 1918) urodzia si pierwsza crka Pisudskiego i Aleksandry Szczerbiskiej Wanda. Od chwili uwizienia jego i tak ju dua popularno jako ofiary przeladowa i symbolu walki z okupantem jeszcze wzrosa. Coraz wiksze niepowodzenia na froncie zmusiy Niemcw do rozwaenia kwestii uwolnienia Komendanta. Wysano do niego hrabiego Harryego Kesslera, ktry pragn wydoby od Pisudskiego owiadczenie, i nie uczyni niczego wbrew Niemcom. Ten jednak kategorycznie odrzuci ofert podpisania lojalki. Kiedy jednak w Niemczech wybucha rewolucja listopadowa, w twierdzy zjawili si dwaj oficerowie niemieccy po cywilnemu[14], przewieli Komendanta i Sosnkowskiego do Berlina, skd specjalnym pocigiem skierowano ich do Warszawy. Najbardziej prawdopodobn przyczyn nagego zwolnienia Pisudskiego bya obawa niemieckiego Sztabu Generalnego przed poczeniem si rewolucji niemieckiej z bolszewick, czemu zapobiec mogo powstanie bariery w postaci pastwa polskiego. Nastroje w Niemczech zmieniy si wkrtce po stumieniu rozruchw w Berlinie, Magdeburgu, Hamburgu i innych miastach, ale pastwo polskie byo ju faktem.
Powitanie Jzefa Pisudskiego porodku w mundurze bez pasa na Dworcu Wiedeskim w Warszawie 12 grudnia 1916 (po prawej stronie komendanta, tj. przy jego lewej rce rotmistrz Janusz Guchowski, po lewej stronie kapitan Tadeusz Piskor[13] )
Powrt
Jzef Pisudski z Komend Naczeln
10 listopada 1918 Pisudski przyby do Warszawy, gdzie na dworcu przywitali go m.in. czonek Rady Regencyjnej, Zdzisaw ks. Lubomirski POW w 1917 oraz dowdca Komendy Naczelnej POW, Adam Koc. Rada przewidywaa funkcj ministra spraw wojskowych dla Pisudskiego w gabinecie Jzefa wieyskiego, pomimo i dominowali w nim endecy. Sam zainteresowany nic o tym nie wiedzia, jednak gdy przyby do Warszawy, wieyski by ju zdymisjonowany. W tym czasie powstaway lokalne orodki wadzy polskiej na terenach wszystkich zaborw: lewicowy rzd ludowy Daszyskiego w Lublinie (popierany przez POW), Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie (Wincenty Witos), Rada Narodowa na lsku Cieszyskim, poznaska Naczelna Rada Ludowa (m.in. Wojciech Korfanty). Dziki temu tworzyy si struktury polskiej pastwowoci. Pisudski zagwarantowa niemieckim onierzom bezpieczny powrt do objtej rewolucj ojczyzny. W ten sposb udao si zaegna pierwsze niebezpieczestwo dla przyszej niepodlegoci. 11 listopada Pisudskiemu zostaa powierzona przez Rad Regencyjn kontrola nad wojskiem, a 12 listopada misja utworzenia rzdu narodowego. Pisudski postanowi sprowadzi do Warszawy lubelski rzd Daszyskiego, cho wiedzia, i Nie ma stronnictwa, czy partii, ktra by moga powiedzie, e wasnymi siami da rad wszystkim trudnociom [15]. Z tego powodu uzna za konieczne wczenie w skad rzdu przedstawicieli take innych stronnictw. Nie byo to jednak atwe, poniewa Pisudski kojarzony by przede wszystkim jako dziaacz lewicowy.
4 von 15
11.05.2012 13:20
14 listopada Rada Regencyjna rozwizaa si, przekazujc Jzefowi Pisudskiemu, jako Naczelnemu Dowdcy WP, wadz zwierzchni. W dniu 16 listopada Pisudski notyfikowa mocarstwom powstanie niepodlegego pastwa polskiego. Jako faktyczna gowa pastwa na stanowisko Prezydenta Ministrw Pisudski wyznaczy Ignacego Daszyskiego. Wobec sprzeciwu stronnictw politycznych co do osoby premiera Daszyski sformowa rzd oraz poda si do dymisji, za na jego miejsce zosta desygnowany Jdrzej Moraczewski. Skad Rady Ministrw by zbliony do rzdu lubelskiego. Rzd ten rozpocz urzdowanie 18 listopada, a Pisudski zaj w nim stanowisko ministra spraw wojskowych. Po przyjciu, na podstawie wasnego dekretu, obowizkw Naczelnika Pastwa, Jzef Pisudski zoy dymisj ze stanowiska ministra.
Naczelnik Pastwa
26 listopada Pisudski wyda dekret nakazujcy przeprowadzenie wyborw do Konstytuanty. Wczeniej wyda rwnie dekret wprowadzajcy 8-godzinny dzie i 46-godzinny tydzie pracy. Zaj si te spraw paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego (KNP) majcego w swoim skadzie m.in. Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego i mogcego by uznanym przez kraje zachodnie za rzd polski. Pisudski, po pertraktacjach z przedstawicielem KNP Stanisawem Grabskim, udzieli Komitetowi Obwieszczenie o przybyciu Jzefa penomocnictwa do reprezentowania Polski na konferencji pokojowej koczcej I wojn wiatow. W Pisudskiego do Warszawy 10 skad przedstawicielstwa na rokowania pokojowe weszli take politycy z kraju (m.in. Daszyski), jak listopada 1918 rwnie dziaacze polonijni (Wadysaw Mickiewicz, syn Adama). W poowie grudnia Naczelnik wysa do Francji Bolesawa Wieniaw-Dugoszowskiego, aby ten pozyska generaa Jzefa Hallera do planu sprowadzenia jego Bkitnej Armii do kraju i uycia jej na kresach wschodnich. Wystosowa take list do Dmowskiego (w ktrym yczy mu powodzenia w rokowaniach) i francuskiego marszaka Ferdinanda Focha (zapewnia w nim o pragnieniu nawizania polsko-francuskiej wsppracy wojskowej). Sam Pisudski uda si do Lwowa, gdzie wci trway walki polsko-ukraiskie. Jednoczenie do Naczelnika docieray informacje o wybuchu 27 grudnia powstania wielkopolskiego. Pisudski nie mg pomc mu militarnie, ograniczy si jedynie do wysania na zachd generaa Jzefa Dowbora-Munickiego. Rzd Moraczewskiego by w zamyle tymczasowy, Pisudski planowa, e jego nastpc zostanie Ignacy Paderewski. Zanim jednak tak si stao, miaa miejsce nieudana prba zamachu stanu autorstwa przeciwnikw Naczelnika Mariana Januszajtisa, Eustachego Sapiehy i Jerzego Zdziechowskiego. Wkrtce po tym 18 stycznia 1919 naczelnik powoa na premiera Ignacego Paderewskiego. Jednym z kolejnych dekretw Jzefa Pisudskiego by wydany 4 lutego 1919 dekret o samorzdzie miejskim. 26 stycznia 1919 odbyy si wybory do Sejmu. Zwyciy w nich endecki Zwizek Ludowo-Narodowy, ale nie uzyska on wystarczajcej liczby gosw do obalenia rzdu Paderewskiego, a tym bardziej usunicia Pisudskiego. 20 lutego 1919, na trzecim posiedzeniu zakoczy si okres tymczasowoci w obsadzie urzdu Naczelnika Sejm przyzna Pisudskiemu uprawnienia Naczelnika Pastwa wydajc Uchwa Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 w sprawie powierzenia Jzefowi Pisudskiemu dalszego sprawowania urzdu Naczelnika Pastwa. Uchwaa ta otrzymaa nazw Maej Konstytucji.
Faksymile pierwszej strony rkopisu rozkazu noworocznego J. Pisudskiego z 1 stycznia 1919
Jzef Pisudski i Ignacy Jan Paderewski (stycze 1919)
Wojna polsko-bolszewicka
W stosunku do Rosji Pisudski by zdania, e o ile przeciw Niemcom zawsze moglimy znale sojusznikw, w swym wasnym interesie dziaajcych i w ewentualnym starciu z nimi nie bylibymy odosobnieni , to odwrotnie wyglda sprawa w stosunku do Rosji[16]. Z tego te powodu dy do wyeliminowania zagroenia dla Polski od wschodu. Planowa utworzenie na tej rubiey kilku pastw narodowych, ktre nastpnie miayby wej w skad federacji pod przewodnictwem Polski. Stanowiyby one swoist zapor przed Rosj. Realizacja takich planw wymagaa posiadanie wystarczajcego potencjau militarnego, ale w tym czasie armia polska liczya okoo 200 tys. onierzy i wci oczekiwano na przybycie armii Hallera. wiadom, e ani biali ani czerwoni nie zechc dopuci do odrodzenia Polski, Pisudski podj ryzykown wypraw wilesk. Byo to rwnoznaczne z rozpoczciem wojny z Rosj bolszewick. W pierwsz styczno bojow oddziay obu pastw weszy 17 lutego 1919. Wilno po trzydniowych walkach zostao zajte 21 kwietnia. Nie powioda si jednak prba utworzenia rzdu odrodzonego Wielkiego Ksistwa Litewskiego przez wysannika Pisudskiego, Michaa Rmera. Po opanowaniu Wilna dziaania zostay podjte w Galicji Wschodniej. Polska ofensywa na poudniowym wschodzie rozpocza si 14 maja. Zajto Halicz i Stanisaww. W Paryu zawarto ukad pomidzy Paderewskim i wysannikiem atamana ukraiskiego Semena Petlury, mwicy o wsplnej walce z bolszewikami. Nie wszed on jednak w ycie z powodu naciskw Francji obawiajcej si pogorszenia stosunkw z biaym generaem Denikinem. Tymczasem Pisudski przyby na front i pokierowa nowym atakiem, ktry rozpocz si 28 czerwca. W jego wyniku wojska polskie opanoway Tarnopol i dotary do rzeki Zbrucz. Siy polskie pary jednak dalej. Jednoczenie prbowano porozumie si z bolszewikami Jzef Pisudski wysa listy m.in. do Juliana Marchlewskiego, w ktrym obiecywa zatrzymanie wojsk w zamian za utworzenie przez Armi Czerwon neutralnego pasa o szerokoci 10 km. Lenin gra jednak na zwok, odnoszc sukcesy w walce z siami biaych. Na przeomie sierpnia i wrzenia 1919 Biuro Szyfrw pod kierunkiem Jana Kowalewskiego zamao pierwsze klucze szyfrowe Armii Czerwonej, ktre umoliwiy odczytanie korespondencji bolszewickiej z frontw wojny domowej na Ukrainie, w poudniowej Rosji i na Kaukazie. Zamano te szyfry Armii Ochotniczej i biaej Floty Czarnomorskiej, a take szyfry Armii URL. Dziki temu Pisudski mia w oparciu o dane wywiadowcze du wiedz na temat sytuacji w tym regionie. Dane dostarczone przez Biuro informoway take o koncentracji wojsk bolszewickich przy wschodniej granicy Polski[17]. W obawie przed spodziewanym atakiem Sowietw Pisudski postanowi zintensyfikowa wspprac z ukraiskimi siami Petlury i wesprze jego dziaania w utworzeniu pastwa ukraiskiego.
Pisudski dokonujcy przegldu oddziaw
Kurtka mundurowa Jzefa Pisudskiego (wzr 1919)
Po jesiennych atakach na rzd w grudniu 1919 ustpi ze stanowiska premier Paderewski, co skomplikowao sytuacj Pisudskiego, gdy uwaa on Paderewskiego za cznika Polski z Zachodem, a jego odejcie mogo oznacza utrat polskich wpyww w Waszyngtonie. Pisudski w zwizku z atakami pisa do Paderewskiego tu przed jego ustpieniem: musi to by robione z nakazu z gry. Tak jak przedtem atakowano przede wszystkim mnie, szczdzc Pana, tak teraz, gdy si tamten atak nie uda, idzie atak na Pana z oszczdzaniem mojej osoby. Wywrcenie obu wydaje si tym panom prawdopodobnie zbyt trudnym zadaniem, staraj si wic obali choby jednego, by w jego miejsce wystawi ktregokolwiek ze swoich autorytetw[18]. Kolejnym premierem zosta zbliony do endecji Leopold Skulski, z tym e resorty siowe nadal pozostaway pod kierownictwem ludzi Pisudskiego. 28 lutego 1920 Pisudskiemu urodzia si druga crka Jadwiga. 19 marca 1920, w dniu swoich imienin, przyj i zatwierdzi stopie Pierwszego Marszaka Polski[19].
Wyprawa kijowska
Pisudski uwaa, e polski marsz na Moskw nie jest przedsiwziciem realnym, natomiast naley bolszewikom nadepn na tak bolesne miejsce, eby nie mogli si uchyla i ucieka. Moskwa takim miejscem nie jest. Kijw, Ukraina, to jest ich czuy punkt[20].
Osobicie nie przygotowywa jednak planu wyprawy, a robili to jego wsppracownicy: Julian Stachiewicz, Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski i adiutant Pisudskiego Stanisaw
5 von 15
11.05.2012 13:20
Radziwi. Jednoczenie wsparto na pocztku 1920 roku utworzenie w Warszawie, pod auspicjami rzdu polskiego, rosyjskiego Komitetu Narodowego, reprezentujcego tzw. "trzeci" demokratyczn Rosj, ktra zgadzaa si na istnienie zarwno niepodlegej Polski, jak i Ukrainy. Wyprawa bya poprzedzona pertraktacjami z atamanem Petlur, przedstawicielem strony ukraiskiej w ich wyniku podpisano dwie umowy: polityczn (21 kwietnia) i wojskow (24 kwietnia), gwarantujce pomoc w utworzeniu pastwa ukraiskiego ze strony Polski i pomoc militarn w walce z bolszewikami ze strony Ukrainy. Rozpoczcie polskiego ataku Pisudski zarzdzi na 25 kwietnia. Jego celem byo zdobycie Kijowa i restytucja Ukrainy naddnieprzaskiej. Pocztkowo wojska polskie odnosiy sukcesy, biorc tysice jecw i szybko zajmujc kolejne tereny. 7 maja oddziay polskie i ukraiskie wkroczyy do niebronionego Kijowa. Pisudski uda si do zajtej stolicy Ukrainy z kilkugodzinn wizyt. Po powrocie do Warszawy 18 maja witajcy go marszaek Sejmu Wojciech Trmpczyski (wysunity przez Narodow Demokracj) przyrwna czyny Pisudskiego do dokona Bolesawa Chrobrego. Odpowiedzi bolszewikw na sukcesy armii polskiej byy kontrofensywy: na pnocy kierowana przez Michaia Tuchaczewskiego, i na poudniu przez Siemiona Budionnego, dowodzcego Konarmi. Uderzenie na poudniu doprowadzio do przerwania frontu. Pisudski jednak nie zamierza broni Kijowa oddziay polskie pod dowdztwem Edwarda Rydza-migego opuciy miasto 10 czerwca 1920. Marszaek planowa przemieci jego armi w celu zaatakowania Budionnego, ale Rydz-migy bd nie zrozumia rozkazu Pisudskiego bd w ogle rozkaz nie dotar do niego. Konarmia ponownie przerwaa front, a oddziay polskie zostay zmuszone do wycofania si. Wwczas ju siy bolszewickie dysponoway znaczn przewag liczebn. Na pnocy Pisudski zakada utrzymanie Wilna i oparcie si na starej, poniemieckiej linii umocnie. Jednak brak opanowania i kapitulanckie nastawienie generaa Stanisawa Szeptyckiego zniweczyy ten plan. Armia Czerwona para w kierunku Warszawy, pokonujc ok. 20 km dziennie.
Bitwa warszawska
Klska kijowska wzmoga krytyk w kraju skierowan przeciwko Pisudskiemu. Rozpoczta przeciwko niemu ofensywa, z udziaem pir tej miary, co Stanisawa Stroskiego czy Adolfa Nowaczyskiego, zajmowaa bodaj tyle samo miejsca na amach prasy narodowo-demokratycznej, co wiadomoci z placu boju. (...) Wyprawa kijowska jawia si ju jako fantastyczny kaprys czowieka, ktrego pomysy miay wszelkie znamiona awanturnictwa czy nawet politycznej gupoty[21]. 9 czerwca ustpi rzd Skulskiego, ktrego miejsce zaj gabinet utworzony przez Wadysawa Grabskiego. 1 lipca Sejm Ustawodawczy powoa Rad Obrony Pastwa (ROP), ktra cho dziaaa pod przewodnictwem Pisudskiego, to jednak ograniczaa w pewnym stopniu jego wadz. Wbrew stanowisku marszaka Rada zwrcia si do alianckiej Rady Najwyszej z prob o porednictwo w rozmowach pokojowych. Ustalenia Rady byy dla Polski niekorzystne, a zdaniem Pisudskiego kapitulanckie (m.in. ze wzgldu na uznanie linii Curzona za wschodni granic Polski). Podjto jednak negocjacje pokojowe, na ktre udaa si delegacja nowego rzdu, utworzonego przez Wincentego Witosa 24 lipca. Ataki na Pisudskiego zwizane z porakami na froncie byy kontynuowane. 19 lipca na posiedzeniu ROP Roman Dmowski zarzuci mu zdezorganizowanie armii i postulowa dokonanie gruntownych zmian przy pomocy oficerw przysanych z zachodu. Nieco pniej ksidz Stanisaw Adamski, delegat wielkopolski, oskary Pisudskiego wprost o zdrad. W odpowiedzi marszaek postawi wniosek o udzielenie mu przez ROP wotum zaufania, ktre otrzyma. Pozostay do przewidywanego bolszewickiego szturmu na Warszaw czas Rada Obrony Pastwa przeznaczya na opracowanie strategii obrony. Tymczasem Pisudski opracowa plan kontrofensywy spod Brzecia, ktry jednak zosta przez bolszewikw zdobyty zanim udao si przeprowadzi dyslokacj oddziaw. W nocy z 5 na 6 sierpnia Pisudski rozwaa w Belwederze moliwoci ofensywy, a nad ranem przeprowadzi rozmow z generaem Rozwadowskim. Doprowadzio to do opracowania rozkazu operacyjnego nr 8358/III wsplnego dziea Pisudskiego, Kazimierza Sosnkowskiego, generaa Tadeusza Rozwadowskiego i Maxime Weyganda [22]. Zdefiniowa on plan skoncentrowania i kontrofensywy polskiej armii znad rzeki Wieprz. Due znaczenie dla przebiegu bitwy nad Wis mia kolejny rozkaz nr 10 000 z 10 sierpnia 1920, opracowany z inicjatywy szefa sztabu, generaa Rozwadowskiego. W zwizku z nim Naczelny Wdz zrezygnowa z dalszego wzmacniania Grupy Uderzeniowej, ktra miaa atakowa znad Wieprza, i kilka dodatkowych dywizji mogo wzi udzia w walkach w najbardziej dramatycznym momencie, gdy 14 sierpnia 1920 bolszewicy przerwali polskie linie obronne pod Radzyminem i 5 Armia generaa Wadysawa Sikorskiego podczas walk nad Wkr musiaa stawi opr liczniejszym siom radzieckim. 12 sierpnia Jzef Pisudski uda si do Kwatery Gwnej w Puawach, gdzie zoy na rce premiera Witosa dymisj z funkcji Naczelnika Pastwa i Naczelnego Wodza. W licie do premiera zaznacza, e jego zdaniem, skoro rozmowy pokojowe z bolszewikami nic nie day, Polska musi liczy na pomoc krajw Ententy, a te uzaleniaj j od odejcia marszaka. Witos jednak dymisji nie przyj. Byo to w przededniu bitwy warszawskiej, trwajcej od 13 do 25 sierpnia 1920. W cigu czterech pocztkowych dni bitwy rozwijajce si uderzenie radzieckie spowodowao znaczne wysforowanie si do przodu i odsonicie jednego ze skrzyde si bolszewickich. Dowodzona przez Pisudskiego Grupa Uderzeniowa 16 sierpnia wysza na tyy Armii Czerwonej i zaatakowaa odsonite skrzydo, co zadao siom bolszewickim decydujcy cios. Oznaczao to pene powodzenie polskiego planu.
Belweder w Warszawie, siedziba Naczelnika Pastwa, a pniej Prezydenta RP Jzef Pisudski i Edward migy-Rydz w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920
Sukces strategiczny i poraka polityczna
Sukces militarny zosta przypiecztowany ostatecznie w bitwie nad Niemnem, ktra rozpocza si 20 wrzenia 1920. 25 wrzenia polskie oddziay zajy Grodno, a wzite w kleszcze resztki armii Tuchaczewskiego zostay zmuszone do wycofania si w gb Rosji. Wkrtce po tym mia miejsce tzw. Bunt eligowskiego, ktry na polecenie Pisudskiego upozorowa niesubordynacj i zaj 9 padziernika okrg wileski, co doprowadzio do utworzenia na tym obszarze kadubowej tzw. Litwy rodkowej. Dziaania wojenne oficjalnie przerwano w wyniku podpisanej 12 padziernika 1920 w Rydze umowy o rozejmie w wojnie z bolszewikami. Stan wojny zakoczy rok pniej traktat ryski. Sukces Polski i jej armii by peny, jednake zarwno traktat ryski, jak i siowe rozwizanie na Litwie byo jednoczenie klsk koncepcji politycznej Pisudskiego, zakadajcej utworzenie z krajw dawnej Rzeczypospolitej tzw. konfederacji Midzymorza. Paradoksalnie dziaania Pisudskiego doprowadziy do realizacji wizji jego najwikszego adwersarza Romana Dmowskiego ktry opowiada si za pastwem narodowym.
Jzef Pisudski i Jzef Haller w czasie przegldu wojsk powracajcych ze zwyciskiej bitwy warszawskiej
Lata 19211925
18 marca 1921 podpisano traktat ryski z Rosj bolszewick, ktry oznacza zakoczenie dziaa wojennych na wschodzie. Rozpocz si okres stabilizacji i rozwoju. 17 marca przyjto konstytucj, w ktrej opracowaniu Pisudski nie bra udziau. Obawiajc si denia do dyktatury przyszego prezydenta, ktrym mia wedug oczekiwa zosta Pisudski, autorzy tekstu ustawy zasadniczej ograniczyli uprawnienia gowy pastwa. Pomimo uchwalenia ustawy zasadniczej, Sejm Ustawodawczy przeduy wasn kadencj, a tym samym obowizywanie maej konstytucji. W nocy z 16 na 17 sierpnia 1921 w Krakowie zmara pierwsza ona Jzefa Pisudskiego, Maria. Do koca ycia nie zgodzia si na rozwd, pomimo e jej m od dawna y w nieformalnym zwizku z Aleksandr Szczerbisk. 25 padziernika wzi z ni lub, a nastpnie razem wprowadzili si do Belwederu. Tymczasem rzd Witosa chyli si ku upadkowi w zwizku z kryzysem gabinetowym spowodowanym przez niezadowolenie spoeczne ze stosunku wadz do powstacw lskich. Pisudski dugo nie przyjmowa dymisji Witosa, ale we wrzeniu zastpi go Antoni Ponikowski, stojcy na czele tzw. gabinetu fachowcw. Marszaek wprowadzi do niego swoich zwolennikw, m.in. Kazimierza Sosnkowskiego na czele ministerstwa spraw wojskowych.
Nadanie Orderw Virtuti Militari yjcym weteranom powstania styczniowego przez Naczelnika Pastwa Jzefa Pisudskiego na stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1921
6 von 15
11.05.2012 13:20
25 wrzenia 1921 Pisudski unikn mierci w zamachu przeprowadzonym przez modego Ukraica, czonka ukraiskiej organizacji niepodlegociowej, Stepana Fedaka. Nieudany zamach mia miejsce we Lwowie Fedak odda trzy strzay, ale rani tylko wojewod Kazimierza Grabowskiego[23]. Rzd Ponikowskiego nie wsppracowa ju z Pisudskim tak sprawnie jak gabinet Witosa. M.in. zawar ukad z Rosj bolszewick, na mocy ktrego Polska zobowizaa si wydali Petlur w zamian za spat dugu wzgldem RP. Takie postpowanie wobec atamana[m] spotkao si z duym niezadowoleniem Naczelnika Pastwa. Pisudski nie zgadza si z kierunkiem prowadzenia polityki zagranicznej szefa MSZ, Konstantego Skirmunta po zawarciu przez republik weimarsk i Rosj bolszewick traktatu w Rapallo, marszaek zacz wywiera nacisk na rzd, aby poda si do dymisji. Tak te si stao 6 czerwca 1922. Pisudski twierdzi, e w czasie wyborw rzdzi powinien gabinet posiadajcy szerokie zaplecze polityczne ekipa Ponikowskiego go nie miaa, dlatego musiaa odej. Wrogowie marszaka zarzucili mu jednak, e w ten sposb dy do uzyskania wadzy dyktatorskiej.
Kryzys gabinetowy w 1922

Dymisja rzdu Ponikowskiego rozpocza najduszy kryzys gabinetowy II Rzeczypospolitej. 12 czerwca Pisudski poinformowa Konwent Seniorw Sejmu, e zastanawia si nad tym, w jaki sposb interpretowa zapis w Maej Konstytucji, mwicy o tym, i: Naczelnik Pastwa powouje rzd w penym skadzie na podstawie porozumienia z Sejmem. Wobec tego Sejm powoa tzw. Komisj Gwn, ktra miaa wyrczy marszaka w procedurze powoywania gabinetu. Ten jednak nie wyrazi zgody na kandydata Komisji. Nastpnie sam na premiera desygnowa Artura liwiskiego, ktrego rzd przetrwa jednak tylko do 7 lipca (wwczas to poparcie dla niego wycofali krakowscy konserwatyci). Wobec tego Sejm na kandydata na szefa rzdu wybra Wojciecha Korfantego. Jego osoby nie zaakceptowa jednak Pisudski, mimo deklarowania przez Korfantego chci wsppracy z marszakiem. Ten ostatni zreszt zapowiedzia swoje ryche ustpienie. Odmowa podpisu pod list osb majcych tworzy gabinet Korfantego spowodowaa, e 25 lipca zgoszono wniosek o uchwalenie Naczelnikowi wotum nieufnoci, wspierany przez posw prawicowych. Wniosek nie przeszed za byo 186 posw, przeciw 206. Ostatecznie pod koniec lipca rzd utworzy konserwatysta Julian Nowak. W jego gabinecie szefem MSZ zosta zwolennik Pisudskiego, Gabriel Narutowicz, co byo sukcesem marszaka. 5 i 12 listopada 1922 odbyy si wybory parlamentarne. Nowy Sejm (i Senat) by rozdrobniony, gdy zarwno prawica, lewica, centrum, jak i ugrupowania mniejszoci narodowych uzyskay zblion liczb gosw. Obie izby zgodnie z konstytucj miay nastpnie utworzy Zgromadzenie Narodowe, ktre miao dokona wyboru prezydenta. Ju 20 listopada z Pisudskim spotka si Stanisaw Thugutt, ktry namawia go do kandydowania na najwysze stanowisko w pastwie. 4 grudnia marszaek zakomunikowa jednak, e nie bdzie kandydowa na prezydenta RP. Jako powd poda zbyt may zakres realnej wadzy nalecej do prezydenta w myl nowej konstytucji. Pisudski wskazywa na fakt, i skoro gowa pastwa miaa funkcje przede wszystkim reprezentacyjne, to prezydentem powinna zosta osoba spoza partyjnego ukadu, ktr zaakceptowaliby czonkowie rnych partii. Jednoczenie zaproponowa na to stanowisko Witosa, ale jego osobie sprzeciwio si PSL Wyzwolenie, wobec czego marszaek wysun kandydatur swojego dawnego towarzysza konspiracyjnego Stanisawa Wojciechowskiego. W pitym gosowaniu zwyciy jednak Gabriel Narutowicz, ktremu 14 grudnia Pisudski przekaza wadz.
Jzef Pisudski i Gabriel Narutowicz
Wycofanie si z polityki
Po wyborze prezydenta Jzef Pisudski usun si z polityki. Zamierza powici si tylko wojsku, zachowujc przewodniczenie cisej Radzie Wojennej. 16 grudnia 1922, zainspirowany prawicowymi atakami na nowego prezydenta, zamachowiec Eligiusz Niewiadomski zamordowa Narutowicza. Wedug wielu biografw marszaka, dla Pisudskiego by to szok, ktry polega przede wszystkim na ostatecznej utracie wiary w odrodzenie polskiej duszy, tej wiary, z ktr Pisudski powraca z Magdeburga. Wiary, e polskie spoeczestwo dojrzao do suwerennego, niepodlegego bytu. Dlatego te, w rozumieniu marszaka, demoralizujcym je wci, a pyncym od politycznych partii prdom naleao przeciwstawi i silny a niepodwaalny autorytet, i w razie potrzeby nawet brutalno[24]. Funkcje prezydenta przej zgodnie z konstytucj marszaek Sejmu Maciej Rataj, ktry powierzy misj tworzenia rzdu Wadysawowi Sikorskiemu ten przyj j, porozumiawszy si uprzednio z Pisudskim, z ktrym ustali, e zostanie on szefem Sztabu Generalnego. 20 grudnia nowym prezydentem zosta Stanisaw Wojciechowski. Po utworzeniu rzdu Witosa, 28 maja 1923 Pisudski zrezygnowa najpierw z dowdztwa w Sztabie, a pniej take z przewodniczenia cisej Radzie Wojennej. Stao si tak m.in. z powodu tego, i nowy minister spraw wojskowych, Stanisaw Szeptycki, skierowa do Sejmu projekt ustawy o organizacji naczelnych wadz wojskowych, w ktrej minister mia mie zwierzchno nad szefem Sztabu Generalnego i Generalnym Inspektorem Si Zbrojnych (ktry mia by jego zastpc w Radzie Wojennej). Rwnoczenie jednak 28 czerwca Sejm przyj uchwa stanowic, e Marszaek Jzef Pisudski jako Naczelnik Pastwa i Naczelny Wdz zasuy si narodowi . Wycofujc si z ycia politycznego marszaek wygosi 3 lipca swoje synne przemwienie w sali Malinowej warszawskiego hotelu Bristol, w ktrym m.in. wyrazi swe obrzydzenie wobec partyjniactwa i koniunkturalizmu. Powiedzia m.in. Zapluty, potworny karze na krzywych nkach, wypluwajcy swoj brudn dusz, opluwajcy mnie zewszd, nie szczdzcy niczego, co szczdzi trzeba rodziny, stosunkw, bliskich mi ludzi, ledzcy moje kroki, robicy mapie grymasy, przeksztacajcy kad myl odwrotnie ten potworny karze peza za mn, jak nieodczny druh, ubrany w chorgiewki rnych typw i kolorw to obcego, to swego pastwa, krzyczcy frazesy, wykrzywiajcy potworn gb, wymylajcy jakie niesychane historie, ten karze by moim nieodstpnym druhem, nieodstpnym towarzyszem doli i niedoli, szczcia i nieszczcia, zwycistwa i klski[25].
Milusin , dworek marszaka Jzefa Pisudskiego w Sulejwku W sali Malinowej hotelu Bristol, 3 lipca 1923
Po wygoszeniu tego przemwienia marszaek uda si na emigracj do dworku w Sulejwku pod Warszaw. Tam zaj si przede wszystkim twrczoci pisarsk. Kiedy jednak 15 grudnia 1923 upad gabinet Chjeno-Piasta, podejmujcy si misji tworzenia rzdu Stanisaw Thugutt zaproponowa Pisudskiemu objcie stanowiska ministra spraw wojskowych. Podobnie postpi Wadysaw Grabski, gdy starania Thugutta spezy na niczym. Pisudski zgodzi si na te propozycje, ale w zamian za zagwarantowanie apolitycznoci wojska poprzez likwidacj ukadu zaproponowanego przez Szeptyckiego. Grabski sdzi jednak, i oddanie w rce marszaka zbyt duej wadzy mogoby si spotka z niezadowoleniem endekw. W efekcie Pisudski do rzdu nie wszed. Pniej, gdy ministrem spraw wojskowych zosta Sikorski, prbowa on okreli now struktur najwyszych wadz wojskowych w Polsce, wzorujc si na rozwizaniach francuskich. To rwnie spotkao si z bardzo krytyczn reakcj marszaka, ktrego zdaniem pomysy Sikorskiego nie przystaway do polskiej rzeczywistoci. Gos Jzefa Pisudskiego nagrany w 1924
Przewrt majowy
Pogarszajca si sytuacja polityczna kraju, kolejne upadajce rzdy, lk przed ponownym sprawowaniem wadzy skompromitowanego rzdu Chjeno-Piasta sprawiy, e pod koniec 1925 Pisudski zdecydowa si wrci do czynnego uprawiania polityki. Wedug historyka Andrzeja Garlickiego, ju od 1922 myla o przejciu wadzy w drodze zamachu stanu[26]. 15 listopada 1925 dworek w Sulejwku zamieszkiwany przez marszaka, odwiedzia grupa oficerw. Oficjalnym powodem wizyty byy obchody rocznicy powrotu Pisudskiego z Magdeburga. Podczas tego spotkania przemwienie wygosi m.in. genera Gustaw Orlicz-Dreszer, w ktrym zadeklarowa bezwarunkowe poparcie dla przyszych dziaa marszaka. Kolejny kryzys gabinetowy zakoczy si tymczasem 20 listopada, kiedy to Aleksander Skrzyski utworzy rzd koalicyjny, w skad ktrego weszli rwnie czonkowie lewicy, m.in. Jdrzej Moraczewski. Gabinet ten przetrwa jednak w kompletnym skadzie tylko do kwietnia 1926, po wyjciu z niego czonkw PPS-u, nie zgadzajcych si z polityk gospodarcz ministra Jerzego Zdziechowskiego. Pisudski by coraz bardziej
Pisudski na mocie Poniatowskiego podczas przewrotu majowego. Z
7 von 15
11.05.2012 13:20
poirytowany kolejnymi zmianami rzdw. Postanowi wykorzysta wojsko w celu wywierania nacisku na prezydenta i Sejm. W tym celu, pisudczyk genera Lucjan eligowski, penicy funkcj ministra spraw wojskowych, powierzy marszakowi bezporednie dowdztwo nad kilkoma jednostkami zlokalizowanymi w okolicach Rembertowa, oficjalnie w celu odbycia wicze.
prawej genera Gustaw Orlicz-Dreszer
10 maja 1926 ukonstytuowa si nowy rzd, pod przewodnictwem Wincentego Witosa. Wkrtce potem premier w artykule prasowym wezwa Pisudskiego do wzicia odpowiedzialnoci za pastwo i powrotu. Marszaek ostro odpowiedzia mu na amach Kuriera Porannego, bardzo nisko oceniajc Witosa i jego rzd. Wywiad ten zosta skonfiskowany, jednoczenie 11 maja w Warszawie pojawiy si doniesienia o jadcych w kierunku stolicy oddziaach wojskowych z Pomorza i Wielkopolski. W odpowiedzi Pisudski zaplanowa, i pojawi si w Warszawie na czele onierzy oddanych mu pod dowdztwo przez eligowskiego. Taka demonstracja miaa spowodowa ugicie si rzdu. Rankiem 12 maja 1926 Pisudski uda si w towarzystwie jedynie swego adiutanta do Warszawy w celu spotkania si z prezydentem Wojciechowskim i nakonienia go do zmiany rzdu. Do spotkania nie doszo, gdy prezydent wyjecha do Spay. Po powrocie do Rembertowa marszaek zarzdzi marsz podlegych mu jednostek na Warszaw. Dyslokacja rozpocza si tego samego dnia o godzinie 13.30. Okoo godziny 16. siy Pisudskiego zajy pozycje przy warszawskich mostach Poniatowskiego i Kierbedzia. Na mocie Poniatowskiego na marszaka oczekiwa ju prezydent Wojciechowski, ktry powiadomiony o wydarzeniach powrci ze Spay. W trakcie rozmowy prezydent zada od Pisudskiego powrotu do dziaa zgodnych z prawem i podjcie negocjacji. Jak twierdzi Wodzimierz Suleja: W wietle dostpnych rdowych wiadectw za niemal pewn uzna naley hipotez, i do momentu rozmowy z Wojciechowskim Marszaek z perspektyw zbrojnego starcia si nie liczy. Tote decyzja mogca wszak oznacza pocztek wojny domowej nie moga mu przyj, i nie przysza, atwo. Plany tryumfalnego wkroczenia do stolicy, na czele wojska, rami przy ramieniu z prezydentem, legy w gruzach. Drog naleao otwiera si (...)[27]. Po niepowodzeniu rozmowy z prezydentem Pisudski rozkaza zajcie mostu Kierbedzia, a take wysa Kazimierza witalskiego, aby ten przekona Zwizek Zawodowy Kolejarzy o koniecznoci uniemoliwienia dotarcia do Warszawy posikw wojskowych wiernych rzdowi. Autorzy propisudczykowscy twierdz take, i marszaek wyda rozkaz zabraniajcy swoim onierzom otwierania ognia pierwszymi. Genera Rozwadowski, bdcy dowdc obrony stolicy, wystosowa ultimatum, w ktrym zada, aby oddziay Pisudskiego wycofay si do godziny 18.30. Siy rzdowe rozpoczy dziaania zaczepne jednak wczeniej. Okoo godziny 19.30 marszaek mg ju pojawi si na Placu Zamkowym, gdzie zosta owacyjnie przywitany przez tum warszawiakw. Wieczorem z Pisudskim spotka si marszaek Sejmu Maciej Rataj, w celu podjcia negocjacji. Te jednak nie powiody si, podobnie jak rozmowy w dniu nastpnym. 14 maja rozegray si decydujce walki oddziay Pisudskiego zagraay ju Belwederowi. Po krtkich, ale krwawych walkach (379 osb zabitych), przy znacznym poparciu spoecznym, lecz wbrew prawu, Pisudski dokona zamachu stanu znanego jako przewrt majowy. O godzinie 17.30 rzd poda si do dymisji, a prezydent Wojciechowski zoy swj urzd. Stao si tak pomimo wiadomoci o podajcych w kierunku stolicy oddziaach wiernych rzdowi. Uprawnienia prezydenta trafiy w rce marszaka Sejmu, Rataja. Ten powoa rzd Kazimierza Bartla, w ktrym Pisudski formalnie obj Ministerstwo Spraw Wojskowych i urzd Generalnego Inspektora Si Zbrojnych, a faktycznie sta si orodkiem decyzyjnym wadzy w pastwie. 22 maja wyda odezw do onierzy, w ktrej nawoywa do pojednania walczcych po obu stronach: onierze! Nie po raz pierwszy syszycie mj gos. Ongi na polach bitew, gdy mode pastwo jeszcze zbkowao, jak chorobliwe dziecko, prowadziem was w boje, ktre w zwycistwach, pod moim dowdztwem wywalczonych, na dugie wieki okryy saw i blaskiem bohaterskie Wasze sztandary. Po innych bojach przemawiam do was dzisiaj. Gdy bracia ywi mio ku sobie, wie si wze midzy nimi, mocniejszy nad inne wzy ludzkie. Gdy bracia si wani i wze pka, wa ich rwnie silniejsz jest nad inne. To prawo ycia ludzkiego. Dalimy mu wyraz przed paru dniami, gdy w stolicy stoczylimy midzy sob kilkudniowe walki. W jedn ziemi wsika krew nasza, ziemi jednym i drugim jednakowo drog, przez obie strony jednakowo umiowan. Niechaj krew ta gorca, najcenniejsza w Polsce krew onierza, pod stopami naszymi bdzie nowym posiewem braterstwa, niech wspln dla braci prawd gosi. (...) Niech Bg nad grzechami litociwy nam odpuci i rk karzc odwrci, a my stamy do naszej pracy, ktra ziemi nasz wzmacnia i odradza[28]. 31 maja Pisudski zosta wybrany na prezydenta Rzeczypospolitej przez Zgromadzenie Narodowe, jednak godnoci tej nie przyj, argumentujc to zbyt maymi prerogatywami prezydenta w konstytucji marcowej. W drugim gosowaniu Zgromadzenie Narodowe wybrao na prezydenta protegowanego przez niego Ignacego Mocickiego. By to kolejny triumf Pisudskiego, bowiem ukonstytuowanie si nowej wadzy zalegalizowao przewrt majowy.
Lata 19261935
Po przewrocie majowym Pisudski wprowadzi system autorytarny oparty na armii i swych zwolennikach zwany sanacj (ac. uzdrowienie ). Wprawdzie nie zmieni pocztkowo konstytucji, ale ograniczy znacznie rol parlamentu. 2 sierpnia Sejm przyj nowelizacj konstytucji (nowela sierpniowa), wzmacniajc wydatnie rol prezydenta mg wydawa rozporzdzenia z moc ustawy i rozwizywa obie izby parlamentu na wniosek rzdu. 20 wrzenia 1926 Klub Chrzecijaskiej Demokracji zgosi wniosek o wotum nieufnoci wzgldem dwch ministrw w rzdzie Bartla Antoniego Sujkowskiego i Kazimierza Modzianowskiego. Wniosek zosta przyjty, Bartel poda gabinet do dymisji, ale marszaek poleci prezydentowi aeby ten powoa rzd w takim samym skadzie. Nie naruszao to przepisw konstytucji, ale antyparlamentarna wymowa tego posunicia bya jasna. Kolejny rzd Bartla przetrwa jednak tylko 4 dni.
Pierwszy rzd Pisudskiego

2 padziernika 1926 Jzef Pisudski zosta premierem. Ku zaskoczeniu wielu, w skadzie jego gabinetu pojawili si przedstawiciele obozu konserwatywnego: Aleksander Meysztowicz (resort sprawiedliwoci) i Karol Niezabytowski (ministerstwo rolnictwa). Bya to demonstracja marszaka, ktry chcia pokaza ugrupowaniom lewicy, i nie bdzie zakadnikiem adnej z partii, nawet tych, ktre udzieliy mu poparcia podczas zamachu. Ponadto pod koniec padziernika na zamku w Niewieu premier Pisudski spotka si z przedstawicielami polskiej arystokracji. Dziaania te byy elementem walki marszaka z partiami politycznymi i starymi podziaami. Sam Pisudski nie chcia by ju w tym czasie, jak pisa: czonkiem ani polskiej prawicy, ani polskiej lewicy. Nie chciaem nigdy nalee do adnego stronnictwa, ani te aprobowa panowania stronnictw nad Polsk[29]. W czasie sprawowania funkcji szefa rzdu, Pisudski skupia si jednak przede wszystkim na sprawach wojskowych, uwaajc armi za jedyn si zdoln do ochrony suwerennoci pastwa. M.in. w celu uniknicia w siach zbrojnych kumoterstwa i nepotyzmu, na szefa Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych mianowa pukownika Bohdana Hulewicza, wywodzcego si z armii pruskiej. W grudniu 1926 na Litwie mia miejsce zamach stanu, w wyniku ktrego dyktatorem zosta Antanas Smetona. Rozpocz on represyjne dziaania wobec mniejszoci polskiej, w odpowiedzi zamknito litewskie seminarium nauczycielskie na Wileszczynie. 9 grudnia Jzef Pisudski pojawi si w Genewie, na posiedzeniu Ligi Narodw. Tam spotka si z premierem litewskim Augustinasem Voldemarasem, na ktrym wymusi deklaracj stwierdzajc stan pokoju pomidzy Polsk a Litw.
Pisudski podczas wizyty na zamku w Niewieu udekorowa orderem Virtuti Militari sarkofag swego adiutanta, Stanisawa Radziwia, polegego w 1920 Jzef Pisudski i premier Kazimierz Bartel w 1926
4 listopada 1926 prezydent Mocicki wyda dekret, w ktrym za niedookrelone przestpstwa prasowe grozia kara wysokiej grzywny lub do trzech miesicy wizienia. Akt ten, nazywany dekretem prasowym zosta jednak uchylony przez Sejm, a jego nowa wersja, wydana przez prezydenta w maju 1927 bya o wiele agodniejsza.
Wybory w 1928 i BBWR

19 stycznia 1928 ukazaa si odezwa programowa nowego, prosanacyjnego ugrupowania Bezpartyjnego Bloku Wsppracy z Rzdem Marszaka Jzefa Pisudskiego (BBWR). Osoby, ktre weszy w skad BBWR, pomimo rnych orientacji politycznych, czyo pragnienie wzmocnienia pastwa i ch udzielenia poparcia Pisudskiemu w tworzeniu gabinetu i rzdzeniu. Ugrupowanie to miao take doprowadzi do wsparcia parlamentarnego dla zmiany konstytucji. W wyborach parlamentarnych z 4 marca 1928 BBWR zwyciy, uzyskujc ok. 25% gosw, otrzymujc 130 mandatw w Sejmie i 46 w Senacie (na 111). 13 marca, podczas spotkania z grup posw Bloku, Pisudski opisa swoj wizj dalszych rzdw, podczas ktrych gabinet mia zajmowa pozycj uprzywilejowan wzgldem parlamentu. Marszaek odrzuca koncepcj monopartyjnoci, a now konstytucj uwaa za wci odleg perspektyw.
8 von 15
11.05.2012 13:20
Podczas pierwszego posiedzenia Sejmu, w czasie odczytywania prezydenckiego wystpienia przez marszaka, posowie komunistyczni wznosili antyrzdowe okrzyki, za co zostali si usunici z sali przez policj. Felicjan Sawoj Skadkowski opisywa ten incydent w nastpujcy sposb: Pan Marszaek bierze z rk porucznika Zawilichowskiego zwinity w trbk akt otwarcia Sejmu i wychodzi do sali sejmowej. Kieruje si w stron fotela przewodniczcego i, wrd grobowej ciszy, zaczyna rozwija Ordzie Prezydenta Rzeczypospolitej (...) Nagle, na lewej stronie Sejmu, midzy pierwszymi a drugimi drzwiami, wiodcymi na korytarz, w tylnych rzdach niewielka grupa posw zaczyna krzycze. Precz z faszystowskim rzdem Pisudskiego!!", pniej, za chwil znw cisza. Pan Marszaek przerywa rozwijanie papieru i mwi w kierunku krzyczcych komunistw: "Panowie, bdziecie wyrzuceni z sali! Nie wiem, czy mogli usysze te sowa, powiedziane pod wsem, ale krzyki ich wzmogy si z tym wiksz si. Wyrzuci ich! powiedzia Pan Marszaek, odwracajc si do mnie i wskazujc rk komunistw. Wybiegem do hallu gwnego i krzyknem w kierunku stojcego przy szatni komisarza Jaroszewicza: "Pierwszy rzut! Ju". (...) Za chwil, ktra wydaa mi si do dug, wpad do hallu biegiem dziesitek policjantw bez karabinw, prowadzony przez Jaroszewicza i komisarza policji. (...) Moi policjanci chwytaj krzyczcych komunistw, by ich wyprowadzi z sali, ale posowie socjalistyczni i chopscy dopadli ju do ostatnich rzdw foteli i uczepili si komunistw, nie dajc ich wyprowadzi. (...) Na szczcie Jaroszewicz wprowadza w tej chwili drugi dziesitek policjantw. (...) Komunistw ka odprowadzi do komisariatu policjantom z karabinami, a pierwszy rzut z pistoletami ka mie, na wszelki wypadek, jeszcze w pogotowiu[30]. Ponadto marszakiem Sejmu zosta nie Bartel (popierany przez Pisudskiego), ale Daszyski z PPS. Oznaczao to rozpoczcie otwartej wojny pomidzy parlamentem a marszakiem i jego zwolennikami.
Pisudski podczas otwarcia sesji Sejmu w 1928
Jedn z ulubionych rozrywek marszaka byo stawianie pasjansa
Okres ten to czas, w ktrym gwatownie pogorszy si stan zdrowia Jzefa Pisudskiego. W kwietniu 1928 mia on lekki atak apoplektyczny i od tego czasu mia kopoty z operowaniem praw rk. Najprawdopodobniej wwczas marszaek by ju chory na raka wtroby. Z powodu zego stanu zdrowia 27 czerwca 1928 Pisudski poda swj rzd do dymisji. Jego miejsce jako szefa gabinetu zaj po raz czwarty Kazimierz Bartel. 1 lipca, tu po zoeniu rezygnacji, Jzef Pisudski udzieli wywiadu "Gosowi Prawdy", w ktrym otwarcie wypowiedzia wojn Sejmowi, uywajc okrele drastycznych, a nawet wulgarnych, nazywajc parlament m.in. sejmem ladacznic czy sejmem korupcji. Jego zdaniem posowie zachowywali si jakby ta sala bya szynkiem. Gdy jeden mwi, pitnastu panw chodzi po sali, zaatwiajc jakie prywatne interesiki czterdziestu panw gono midzy sob rozmawia, pokazujc mwcy plecy stu panw opowiada sobie anegdotki mniej lub wicej nieprzyzwoite i tylko panowie ministrowie musz jakoby zachowywa si w takim miejscu przyzwoicie.[31]. Kolejna rozgrywka marszaka z Sejmem miaa swj pocztek w tzw. sprawie Czechowicza. Minister skarbu pastwa Gabriel Czechowicz zosta obwiniony przez opozycj parlamentarn o przekroczenie budetu pastwa za rok 1928. Kwota, o ktr chodzio, pochodzia z dyspozycyjnego funduszu premiera. Zostaa ona wykorzystana jednak przez BBWR podczas kampanii wyborczej. Sejm przegosowa wniosek o postawienie przed Trybunaem Stanu Czechowicza, nie omielajc si jednak pocign do odpowiedzialnoci samego Pisudskiego. Marszaek potraktowa ca spraw jako prowokacj ze strony parlamentu. Odpowiedzia artykuem na amach gazety "Gos Prawdy", pt. Dno oka, czyli wraenia czowieka chorego z sesji budetowej w Sejmie . By to jeden z najostrzejszych tekstw Pisudskiego personalnie, uywajc obelywych wyrazw, atakowa w nim przede wszystkim dwch posw: Hermana Liebermana (gwny tenor w tej smrodliwej operetce ) i Jana Wonickiego (ciki na umyle, ludoerca). Pomimo to marszaek wystpi na posiedzeniu Trybunau Stanu, biorc na siebie wszelkie uchybienia, a take dyskredytujc zupenie konstytucj marcow. W efekcie Trybuna odesa spraw na powrt do Sejmu. 14 kwietnia utworzony zosta nowy rzd, na czele ktrego stan Kazimierz witalski. Nazywany by on rzdem pukownikw byych wojskowych oddanych marszakowi, opowiadajcych si za siowym rozwizaniem problemw z opozycj. Do tego namawiali Pisudskiego zwaszcza witalski, Sawek i Prystor. W kocu czerwca z marszakiem spotka si Daszyski, ktry zaproponowa utworzenie koalicji BBWR, PPS i PSL Wyzwolenie. Pisudski jednak ofert t odrzuci. W wyniku tego, w poowie wrzenia 1929 powsta Centrolew blok szeciu ugrupowa parlamentarnych przeciwnych sanacji. 30 padziernika 1929 miao mie miejsce inauguracyjne posiedzenie Sejmu. Powinien otwiera je premier witalski, ale by on niedysponowany, wobec czego zastpi go mia Pisudski. W sejmowym przedsionku pojawia si jednak grupa oficerw oczekujcych na przybycie marszaka. Posowie potraktowali onierzy jako przysanych przez niego w celu zaaresztowania czonkw parlamentu. Z tego powodu marszaek Sejmu Daszyski odmwi rozpoczcia posiedzenia. Ostra rozmowa pomidzy Pisudskim a Daszyskim: Pan marszaek Pisudski: Wic prosz pana o trzymanie jzyka (uderzenie w st rk) i pytam pana, czy zamierza pan otworzy sesj? Pan marszaek Daszyski: Pod bagnetami, rewolwerami i szablami nie otworz. Pan marszaek Pisudski: To paskie ostatnie sowo? Pan marszaek Daszyski: Tak jest. Pan marszaek Pisudski: To paskie ostatnie sowo? Pan marszaek Daszyski: Tak jest. Pan marszaek Pisudski kania si lekko i, nie podajc rki, opuszcza gabinet pana marszaka Daszyskiego. Przechodzc przez salonik pana marszaka sejmu, mwi gono: To dure[32]. Sesja nie zostaa otwarta, w odpowiedzi na co prezydent Mocicki odroczy j o miesic. Ostatecznie Sejm zebra si dopiero 5 grudnia, a konsolidacja antysanacyjnej opozycji doprowadzia do tego, i przegosowano wotum nieufnoci dla rzdu witalskiego. Objcie stanowiska po raz pity przez Bartla oznaczao chwilowe zagodzenie kursu sanacji wobec parlamentu. Bya to jednak zmiana tylko pozorna kiedy parlament uchwali wotum nieufnoci wobec ministra pracy i opieki spoecznej Aleksandra Prystora, Pisudski powrci do otwartej walki z Sejmem. Nowym premierem zosta Walery Sawek, ktry nie ukrywa opinii, e z Sejmem naley si rozprawi si.
Drugi rzd Pisudskiego
Jzef Pisudski, na lewej piersi, obok wstki Krzya Walecznych z trzema okuciami widoczny jest znak oficerski tzw. Parasol
30 czerwca 1930 w Krakowie odby si zorganizowany przez Centrolew Kongres Obrony Prawa i Wolnoci Ludu. Rezolucja uczestnikw Kongresu mwia o koniecznoci zakoczenia dyktatury Jzefa Pisudskiego i usunicia ze stanowiska Ignacego Mocickiego, uwaanego za figuranta marszaka. Postulowano take utworzenie demokratycznego rzdu, cieszcego si szerokim poparciem spoecznym. 14 wrzenia Centrolew planowa przeprowadzi ponad 20 antysanacyjnych demonstracji. Reakcj na te zamierzenia byo ustpienie 23 sierpnia gabinetu Sawka, ktrego miejsce zaj sam Jzef Pisudski. Marszaek kontynuowa wyjtkowo ostr i momentami wulgarn krytyk parlamentu na amach Gazety Polskiej: Pan pose to nikczemne zjawisko w Polsce, pozwala sobie bowiem na czynnoci tak upokarzajce zarwno sejm, jako instytucj, jak i samych siebie, jako posw e powtarzam, caa praca w sejmie mierdzi i zaraa powietrze wszdzie[33]. Tym razem jednak nie ukrywa, i nie cofnie si przed naruszeniem nietykalnoci cielesnej posw: Konstytucja mwi tylko o nietykalnoci sdowej; wszystko inne, panie pole, jest tykalne![33].
29 sierpnia 1930 prezydent Mocicki, na wniosek Pisudskiego, wyda zarzdzenie o rozwizaniu parlamentu. Oznaczao to, e od wejcia tego aktu w ycie posw nie chroni ju immunitet.
Sprawa brzeska i wybory 1930

1 wrzenia 1930 z Pisudskim spotka si minister spraw wewntrznych, Felicjan Sawoj Skadkowski. Przedstawi on marszakowi list politykw bdcych jego wrogami politycznymi. Pisudski wasnorcznie zaznaczy na tej licie osoby, ktre uwaa za szczeglnie niebezpieczne, ktre naley aresztowa i osadzi w twierdzy brzeskiej. Byli to m.in. Wincenty Witos, Norbert Barlicki, Wadysaw Kiernik, Herman Lieberman, Karol Popiel, a pniej take Wojciech Korfanty. Uwizieni oni zostali bez nakazu sdowego, tylko na
9 von 15
11.05.2012 13:20
polecenie Skadkowskiego. Osadzonych bito i upokarzano, a take godzono. Stosowano rwnie tortury psychiczne m.in. pozorowano egzekucje. Do dzi kwesti sporn pozostaje pytanie, czy Pisudski poleci traktowa winiw w taki sposb, czy w ogle wiedzia o tym, co dzieje si za murami twierdzy brzeskiej. 16 i 23 listopada 1930 odbyy si wybory do parlamentu, nazywane wyborami brzeskimi. Sanacja otrzymaa w nich wikszo bezwzgldn 56% w Sejmie i 69% w Senacie, ale za ma do zmiany konstytucji (wymagane 2/3). 4 grudnia 1930 Pisudski zrezygnowa ze stanowiska szefa rzdu, ponownie z powodw zdrowotnych. Zastpi go Walery Sawek, bdcy jednoczenie przewodniczcym BBWR-u. Sam marszaek uda si na 3,5-miesiczny odpoczynek na portugalsk Mader. Zakoczy swj urlop 29 marca 1931. Na pierwszym spotkaniu z przedstawicielami najwyszych wadz pastwowych Pisudski owiadczy, i ma zamiar ograniczy swe interwencje w sprawy pastwa i ponownie skupi si na najbliszym mu wojsku. Nakaza take, aby w wypadku pogorszenia si sytuacji midzynarodowej na stanowisku szefa MSZ Augusta Zaleskiego zastpi Jzef Beck. Ju w tym czasie Pisudski postulowa prowadzenie polityki rwnowagi midzy Niemcami a ZSRR (polsko-sowiecki pakt o nieagresji podpisano w 1932). Planowa take wspprac z aliantami zachodnimi Francj i Wielk Brytani oraz zaprzyjanionymi ssiadami otw, Rumuni i Wgrami. Jednak niebezpieczestwo ze strony Niemiec narastao, zwaszcza po tym, jak 30 stycznia 1933 do wadzy doszed Adolf Hitler. Pisudski by zwolennikiem przeprowadzenia wraz z Francj uderzenia prewencyjnego na Niemcy, w przypadku nie zaprzestania przez nie dalszych zbroje. Jednak Francja nie okazaa zainteresowania takim planem, wobec czego marszaek musia szuka porozumienia z Niemcami. 26 stycznia 1934 podpisano polsko-niemieck deklaracj o nieagresji, majc obowizywa przez 10 lat. 15 czerwca 1934 minister spraw wewntrznych, Bronisaw Pieracki zosta zamordowany przez zamachowcw z Organizacji Ukraiskich Nacjonalistw (OUN). Stao si to jednym z gwnych powodw wydania przez prezydenta Mocickiego 12 lipca 1934 rozporzdzenia o utworzeniu w Berezie Kartuskiej obozu internowania, w ktrym bez wyroku sdowego przetrzymywano szczeglnie niebezpiecznych wrogw politycznych sanacji, jak rwnie m.in. przestpcw gospodarczych wobec ktrych brakowao dowodw winy.
Tablice pamitkowe na cianie Quinta Bettencourt, stan z 2000
Konstytucja kwietniowa
Ju od zamachu majowego czonkowie sanacji planowali zmian konstytucji w tym kierunku, aby prezydent posiada jak najwikszy zakres wadzy. 26 stycznia 1934, wykorzystujc precedens konstytucyjny oraz demonstracyjn nieobecno posw opozycji na sali sejmowej, Stanisaw Car pomimo braku kworum doprowadzi do tego, i referowane przez niego na forum Sejmu tezy konstytucyjne uznano za now konstytucj i przegosowano j. Pisudski ostudzi jednak zapa reformatorw, zwracajc im uwag na to, i nie jest zadowolony z forsowania nowej ustawy zasadniczej za pomoc, jak to okreli, triku. Postulowa dalsz, spokojn nad ni prac w Senacie. 23 marca 1935 Sejm uchwali now konstytucj. Gdy prezydent Ignacy Mocicki 23 kwietnia 1935 podpisa ustaw zasadnicz, Pisudski mia przed sob niecay miesic ycia. Bya ona pisana z myl o marszaku, ale najwysza wadza w pastwie staa si udziaem Mocickiego. W propagandzie sanacyjnej podnoszono, e konstytucja kwietniowa bya ostatnim aktem pastwowym, ktry podpisa miertelnie ju wwczas chory Pisudski, e jest ona swoistym politycznym testamentem Marszaka, e wyraa jego ideologi. Nic w tym nie byo prawdy. Pisudski nie tylko nie zna treci swego rzekomego testamentu politycznego, ale nawet nie zapozna si z jej pierwszymi dziesicioma artykuami, ktre zawieray kwintesencj ideow konstytucji. Sprawy te, do ktrych uprzednio przywizywa du wag, po prostu przestay go interesowa[34].
Jzef Pisudski skada hod prochom krla Jana III Sobieskiego w 250. rocznic wiktorii wiedeskiej w 1933
mier
Informacj o jego stanie zdrowia podano oficjalnie po uroczystociach wita Niepodlegoci 11 listopada 1934. Podczas uroczystoci Pisudski zasab, w zwizku z czym skrcono cz oficjaln. Konsylium lekarskie postanowio sprowadzi do Polski z Wiednia prof. Karela Weckenbacha. Przylecia on do Warszawy wiosn 1935 samolotem pilotowanym przez Jerzego Bajana. Stwierdzi chorob nowotworow, a Jzefowi Pisudskiemu pozostawi jedynie kilka tygodni ycia. Jzef Pisudski zmar na raka wtroby (s materiay mwice o raku odka z przerzutem do wtroby) w Belwederze 12 maja 1935 (w 9. rocznic zamachu stanu), o godzinie 20.45. Jego pogrzeb sta si wielk manifestacj jednoci narodowej. Ogoszona zostaa aoba narodowa. 13 maja 1935 roku zostay wyjte z ciaa mzg i serce. Mzg by badany przez naukowcw w Wilnie po zakoczeniu bada wydano w ograniczonym nakadzie podsumowujc pierwszy etap tych prac publikacj (Mzg Jzefa Pisudskiego) . 17 maja zostaa odprawiona msza aobna, celebrowana przez kardynaa Aleksandra Kakowskiego.
[35][36][37]
Hans von Moltke, Jzef Pisudski, Joseph Goebbels i Jzef Beck, podczas wizyty niemieckiego ministra w Polsce, 14 czerwca 1934
Ciao Jzefa Pisudskiego po mierci
Ciao marszaka zoono w krypcie w. Leonarda na Wawelu. Przez pewien czas trway jednak spory pomidzy wadzami duchownymi a wieckimi dotyczce miejsca spoczynku Pisudskiego. Ostatecznie, 22 czerwca 1937 roku, na polecenie metropolity krakowskiego, abp Adama Stefana Sapiehy, trumn Marszaka przeniesiono do krypty pod Wie Srebrnych Dzwonw. 12 maja 1936 serce Pisudskiego zostao zoone w grobie jego matki na cmentarzu Na Rossie w Wilnie. W mauzoleum Matka i Serce Syna na czarnej granitowej pycie nagrobnej zgodnie z wol Pisudskiego wykuto cytaty z Wacawa Beniowskiego (u gry) i (u dou) Juliusza Sowackiego: u gry: Ty wiesz, e dumni nieszczciem nie mog Za innych ladem i t sam drog. u dou: Kto mogc wybra, wybra zamiast domu Gniazdo na skaach ora, niechaj umie Spa, gdy renice czerwone od gromu I sycha jk szatanw w sosen szumie. Tak yem. midzy nimi: Matka i Serce Syna[38]. Za ycia Pisudski rozwaa, kto przejmie po nim rol przywdcy. Nie zauwaa jednak w swoim otoczeniu godnego nastpcy, obawia si take zachowania najwyszych dowdcw wojskowych po swoim odejciu. Zgodnie z tymi obawami po jego mierci rozpocza si rywalizacja pomidzy grup wojskowych skupionych wok Generalnego Inspektora Si Zbrojnych Edwarda Rydza-migego a stronnictwem paacowym, ktremu przewodzi prezydent Ignacy Mocicki. aden z nich nie posiada jednak odpowiednich cech osobowociowych, aeby zdominowa scen polityczn w takim stopniu, w jakim uczyni to Pisudski[39].
Krakw, trumna z ciaem Jzefa Pisudskiego w krypcie na Wawelu
Wilno, pogrzeb serca Jzefa Pisudskiego 1936
Kult Pisudskiego
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, mauzoleum Matka i Serce Syna, 1937
W dwudziestoleciu midzywojennym, a take po zakoczeniu tego okresu historii Polski, wok osoby pierwszego marszaka Polski budowany by swoisty kult. Polega on na przypisywaniu Pisudskiemu cech genialnego dowdcy, wybitnego stratega i polityka, a przede wszystkim wizjonera [40][41][42].
10 von 15
11.05.2012 13:20
Ju podczas dziaalnoci w PPS i walki w Legionach w otoczeniu przyszego marszaka pojawiy si osoby fanatycznie mu oddane, podchodzce bezkrytycznie do jego osoby i polece przez niego wydawanych[43]. Z tego rodowiska pochodzia grupa politykw rzdzca II Rzeczpospolit[n]. Po odzyskaniu niepodlegoci popularno Pisudskiego rosa, szczeglnie w zwizku z wygran w wojnie polskobolszewickiej i nieudolnoci kolejnych rzdw. Przez swych zwolennikw by on wwczas uwaany za jedyn osob w Polsce, ktra jest w stanie wyprowadzi Polsk z kryzysu politycznego i gospodarczego. Po zamachu majowym w 1926 i wprowadzeniu rzdw autorytarnych kult Pisudskiego sta si oficjaln ideologi pastwow, ktrej rozpowszechnianie nasilio si jeszcze po jego mierci w 1935. Portrety Pisudskiego wisiay wwczas na cianach w instytucjach i urzdach pastwowych[44]. Marszaek by gwnym tematem wielu utworw literackich, widnia na obrazach, by honorowym czonkiem niezliczonej liczby organizacji, obywatelem honorowym kilkudziesiciu miast, jego imieniem nazywano instytucje, obiekty, statki, samoloty itd. Kult osoby Pisudskiego by wanym elementem wychowania patriotycznego, jakiemu poddawane byy dzieci i modzie w szkoach[45]. W 1938 Sejm uchwali nawet specjaln ustaw, ktra pod kar wizienia zakazywaa szkalowania imienia Jzefa Pisudskiego[46]. Podczas okupacji niemieckiej i okresu PRL kult Pisudskiego by zwalczany przez wadze, przyczynio si to jednak do jego wzmocnienia [47]. W czasach PRL do tradycji pisudczykowskiej nawizywa przede wszystkim Leszek Moczulski i Konfederacja Polski Niepodlegej, goszc etos niepodlegociowy (filozofi czynu[48]) i traktujc dziaalno na rzecz niepodlegoci jako zobowizanie moralne [49]. Po upadku komunizmu w Polsce w 1989, marszaek Pisudski uznawany jest za jedn z najwybitniejszych postaci w historii kraju. Jest patronem wielu ulic, placw i szk. Po 1989 powstao rwnie kilkanacie jego pomnikw[50].
Cmentarz Na Rossie w Wilnie, mauzoleum Matka i Serce Syna, 2004
Kontrowersje
Jzef Pisudski jest postaci, ktrej zasugi dla niepodlegoci Polski s powszechnie uznane, ale jednoczenie wie si z nim wiele kontrowersji. Najwaniejsze kwestie to: Sprawa wyznania marszaka i zarzut instrumentalnego traktowania religii. Pisudski zosta protestantem w celu wzicia lubu ze swoj pierwsz on (Mari Juszkiewiczow), ktra bya rozwdk i miaa dziecko ze swojego poprzedniego zwizku. Nastpnie Pisudski powrci do Kocioa katolickiego w celu wzicia lubu z inn kobiet (Aleksandr Szczerbisk)[51]. Istnieje spr, kto by w rzeczywistoci autorem uderzenia znad Wieprza podczas Bitwy Warszawskiej. Wrd pomysodawcw wymienia si, oprcz Pisudskiego, przede wszystkim gen. Weyganda i gen. Rozwadowskiego. Genera Weygand wypowiedzia si na ten temat krtko po wojnie stwierdzajc, e plan przygotowany zosta wsplnie, ale wykonanie naleao wycznie do Pisudskiego. Rozwadowski zdaniem Pisudskiego mia wiele pomysw, jak pokona Armi Czerwon, ale aden z nich nie nadawa si do realizacji. Wikszo autorw opracowa jest zgodna, e twrc planu by jednak sam Pisudski, ktry przewidzia, e bota piskie na Biaorusi spowoduj rozczonkowanie si bolszewickich, a powstaa wwczas luka bdzie moga by wykorzystana do kontruderzenia. Jzef Pisudski oskarany by take o wspprac i szpiegostwo na rzecz Niemiec w czasach, gdy walczy u boku pastw centralnych przeciwko Rosji oraz gdy zaraz po powrocie z wizienia 11 listopada przej wadz od Rady Regencyjnej powoanej przez okupanta. Skonnoci germanofilskie byy przypisywane Pisudskiemu przez rodowiska endeckie, z Romanem Dmowskim, a pniej Jdrzejem Giertychem[52][53] na czele. Pisudskiemu zarzucano take zaniedbywanie spraw zachodnich ziem polskich. Miao si to przejawia w nieudzieleniu pomocy militarnej walczcym powstacom wielkopolskim i lskim. Mia si nie interesowa tym, jaki ksztat bd miay polskie granice na zachodzie, skupiajc si jedynie na odzyskaniu Wilna, z ktrym by sentymentalnie zwizany. Cz historykw twierdzi, e Pisudski po prostu nie mia moliwoci wysania oddziaw zbrojnych do Wielkopolski i na lsk, poniewa oznaczaoby to klsk w prowadzonej wojnie na wschodzie. Tymczasem bezzwocznie po zakoczeniu dziaa wojennych wojny polsko-bolszewickiej na teren Grnego lska zostaa skierowana elitarna grupa oficerw II Oddziau Sztabu Generalnego WP (Edmund Charaszkiewicz, Jan Kowalewski, Kazimierz Stamirowski i inni), ktra uczestniczya w przygotowaniach i realizacji trzeciego powstania lskiego (maj 1921). Kwestia zamachu majowego. Pisudski oskarany jest o denia do wprowadzenia swojej dyktatury[54]. Kwestia zbrojnego przewrotu, przeprowadzonego w maju 1926, w ktrym zgino kilkaset osb i nigdy nie wycignito konsekwencji wobec sprawcw ich mierci jest do dzi przedmiotem kontrowersji[55]. Stworzenie obozu w Berezie Kartuskiej i w pobliu Brzecia dla oponentw politycznych[56]. Do dzi badacze nie s w stanie udzieli jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy Jzef Pisudski wiedzia o sposobie traktowania jego wrogw politycznych tam osadzonych. Sprawa posa Jerzego Zdziechowskiego. W nocy z 30 wrzenia na 1 padziernika 1926 zosta on brutalnie pobity we wasnym mieszkaniu w Warszawie. Pobicia dokonali ludzie w mundurach, ktrych tosamo do dzi nie zostaa ustalona. Zdziechowski by w opozycji wzgldem rzdw sanacji; by take jednym z gwnych inspiratorw obstrukcji budetowych. Wielu wczesnych publicystw obwiniao (cho nie bezporednio) Pisudskiego o wydanie polecenia zastraszenia Zdziechowskiego. Zaginicie generaa Wodzimierza Zagrskiego, oskaranego o powizania z afer finansow z udziaem kapitau francuskiego. Podczas Bitwy warszawskiej gen. Zagrski by szefem sztabu frontu pnocnego Jzefa Hallera; jako bezporedni i kompetentny wiadek mg by oponentem Pisudskiego w kwestii mitologizowania roli marszaka w Bitwie warszawskiej[57]. Zagin po zwolnieniu z wizienia wojskowego w Wilnie (gdzie siedzia podobnie jak piciu innych generaw, wrd ktrych by Tadeusz Rozwadowski, od zamachu majowego bez przedstawienia zarzutw) i po powrocie do Warszawy w 1927. Drog do Warszawy odby pocigiem ubrany w dostarczone mu przy zwolnieniu cywilne, nie pasujce na niego ubranie, eskortowany przez oficera. Po przyjedzie do Warszawy zagin. ledztwo w sprawie i poszukiwania dziennikarskie nie day rezultatw. Wedug wspomnie Wincentego Witosa zosta zamordowany przez fanatycznych zwolennikw Pisudskiego, a jego ciao obciono kamieniami i wrzucono do Wisy. Zbrodni nigdy nie udowodniono. Rwnie tutaj pojawiy si podejrzenia, e sam Pisudski mg nakaza usunicie generaa[58]. mier gen. Tadeusza Rozwadowskiego, wieloletniego nieprzyjaciela Pisudskiego. Rozdwiki midzy nimi powstay ju w pierwszych dniach niepodlegoci, pogbiy je niejasnoci co do autorstwa zwyciskiego planu cudu nad Wis, a ukoronowao dowodzenie wojskami wiernymi rzdowi podczas przewrotu majowego. By jednym z oficerw uwizionych i bezprawnie przetrzymywanych w jego nastpstwie, zmar w rok po zwolnieniu z wizienia, przy wielu poszlakach wskazujcych na otrucie. Krytyka Pisudskiego jest take spotykana wrd zwolennikw lewicy, ktrzy zarzucaj marszakowi porzucenie socjalistycznych ideaw na rzecz konserwatyzmu (autorytarny styl rzdw, ukad z prawic, brak socjalistycznych reform) oraz przeladowania lewicy. W okresie II RP popularne byy przeladowania dziaaczy KPP, a w okresie po zamachu majowym represj dotkny rwnie PPS i cz organizacji chopskich[59]. Posowie SLD i PSL zoyli w 2009 projekt ustawy potpiajcej przewrt majowy; posowie napisali w projekcie, e w wyniku przewrotu majowego Polska znalaza si na krawdzi wojny domowej. Jego autorzy skazali na mier setki niewinnych ludzi: onierzy i mieszkacw Warszawy. Kazali Polakom strzela do Polakw. Stworzyli w Berezie Kartuskiej obz dla przeciwnikw politycznych. Zamiast suy Narodowi podzielili go na zwalczajce si obozy [60]</ref>. Przez bardziej radykalnie nastawionych dziaaczy (gwnie zagranicznych) pojawiaj si nawet zarzuty o faszyzm[61].
Ordery i odznaczenia
Marszaek by posiadaczem znaczcej liczby orderw i odznacze. Niektre z nich wymieniono poniej: Pomniki Jzefa Pisudskiego (1/14)?
Polskie
Order Ora Biaego (1921)[62][63] Order Virtuti Militari klasy I[64], II[65], IV[66] i V[67] Krzy Niepodlegoci z Mieczami (6 listopada 1930)[68][69] Order Odrodzenia Polski klasy I i II[70] Krzy Walecznych (czterokrotnie) Zoty Krzy Zasugi (czterokrotnie; po raz czwarty w 1931[71][72]) Krzy Zasugi Wojsk Litwy rodkowej Krzy na lskiej Wstdze Walecznoci i Zasugi Znak oficerski "Parasol" (1912) Odznaka "Za wiern sub" (1916) Krzy harcerski (1920)[73] Zoty znak zwizku Gwnego Zwizku Stray Poarnych[74] Krzy Kaniowski (1929)[75] Odznaka Jzef Pisudski Wdz Legionw Polskich (1916)[76] Odznaka pamitkowa byych Winiw Ideowych z lat 19141921 (1928)[77] Gwiazda Wytrwaoci (28 listopada 1981)[78]
Sulejwek, Pomnik Jzefa Pisudskiego z crkami w Sulejwku.
Zagraniczne
11 von 15
11.05.2012 13:20
Order Bkitnego Paszcza (Afganistan)[79] Order elaznej Korony klasy III (Austro-Wgry)[80] Krzy Wielki Orderu Leopolda (Belgia) Insygnia Wielkiej Wstgi witego Aleksandra z Mieczem (Bugaria)[81] Order Krzya Poudnia klasy I (Brazylia)[82] Krzy Walecznych 1918 (Czechosowacja) Order Krzya z Orem I klasy (Estonia, 1930)[83] Wielki Krzy Kaitesliid z Gwiazd[84], Krzy Walecznych[85] oraz Krzy Wolnoci klasy I[86] (Estonia) Order Biaej Ry I klasy Finlandia [87][88] Legia Honorowa klasy I nr 25864 (numeracja ciga)[89][90] oraz Medal Wojskowy[91][92](Francja) Wielka Wstga Orderu Zasug Wojskowych hiszp. "Orden del Mrito Militar" (30 listopada 1922[93]) Order Wschodzcego Soca klasy I (Japonia)[94] Order Gwiazdy Jerzego Czarnego (Jugosawia) Order Zabjcy Niedwiedzia I klasy (otwa, wojenny) Wojskowy Order Suwerenny pod wezwaniem w. Jana Jerozolimskiego klasy IV Krzy Wielki Wojskowego Orderu Wiey i Miecza Portugalia [65] Order Karola I klasy I[95][96] oraz Order Michaa Walecznego klasy I, II i III (Rumunia) Wielki Krzy Zasugi (Wgry)[97] Order Rycerski witych Maurycego i azarza I Klasy oraz Sabaudzki Order Wojskowy I Klasy (Wochy)[98] Baliw Wielkiego Krzya Honorowy i Dewocyjny kawalerw maltaskich w 1930[99].
Doktoraty honoris causa

Poniej wymieniono niektre uczelnie, ktre przyznay marszakowi doktorat honorowy. W nawiasach podano dat przyznania wyrnienia. Uniwersytet Jagielloski (28 kwietnia 1920)[100] Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (10 listopada 1933)[101] Uniwersytet Warszawski (2 maja 1921)[102] Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie (wrzesie 1921)
Wywd genealogiczny
Kazimierz Ludwik Pisudski Rozalia z Puzynw
Kazimierz Pisudski
Anna z Billewiczw
Antoni Billewicz
Helena z Michaowskich
Piotr Pawe Pisudski
Teodora Urszula z Butlerw
Jan Narutowicz
Wiktoria ze Szczepkowskich
Zofia Zubow
Maria z Billewiczw
Jzef Wincenty Pisudski
Gabriel Narutowicz
Stanisaw Narutowicz
Joanna z Billewiczw
Bronisaw Pisudski
Maria z Koplewskich
Jzef Pisudski
Aleksandra ze Szczerbiskich
Adam Pisudski
Kazimierz Pisudski
Kazimierz Narutowicz
Wanda Pisudska
Jadwiga Pisudska
Zobacz te
Osoby Bronisaw Pisudski Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski Jzef Beck Walery Sawek Felicjan Sawoj Skadkowski Edward migy-Rydz Ignacy Mocicki Roman Dmowski Kazimierz Sosnkowski Organizacje Polska Partia Socjalistyczna Polska Partia Socjalistyczna - Frakcja Rewolucyjna Organizacja Bojowa PPS Zwizek Strzelecki "Strzelec" Legiony Polskie Polska Organizacja Wojskowa Bezpartyjny Blok Wsppracy z Rzdem Wydarzenia wojna polsko-bolszewicka bitwa warszawska 1920 bunt eligowskiego
Informacje w siostrzanych projektach Ilustracje i media (//commons.wikimedia.org/wiki/J %C3%B3zef_Pi%C5%82sudski?uselang=pl) w Wikimedia Commons Teksty rdowe w Wikirdach Cytaty w Wikicytatach
12 von 15
11.05.2012 13:20
przewrt majowy konflikt wawelski Inne Naczelnik Pastwa Konstytucja kwietniowa Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej Muzeum Jzefa Pisudskiego w Sulejwku kult Jzefa Pisudskiego Kopiec Pisudskiego w Krakowie Dom im. Jzefa Pisudskiego w Krakowie
Uwagi
a. Do 29 listopada 1918 Jzef Pisudski przekazan przez Rad Regencyjn zwierzchni wadz pastwow piastowa jako Naczelny Dowdca WP. Do 19 lutego 1919 jako Tymczasowy Naczelnik Pastwa. b. 11 grudnia 1922 Gabriel Narutowicz zaprzysiony zosta na urzd Prezydenta RP, ale dopiero 14 grudnia Jzef Pisudski przekaza mu wadz jako Naczelnik Pastwa, co zostao ujte w oficjalnym protokole c. Odmiana herbu Kociesza (Strzegomia, Strzegonia). d. Jest to forma utworzona od znanego na Litwie zdrobnienia "Jziuk", w Polsce znana jest forma "Ziutek", przy czym w narzdniku obie formy s bardzo podobnie "Ziukiem/Ziutkiem". e. W tym take tumaczenia prac Darwina, Comtea, czy publikacji socjalistw np. Proletariat. f. Bronisaw dosta 15 lat, reszta oskaronych zostaa skazana na kar mierci, ale powieszono tylko piciu spiskowcw. g. Wzia lub, a nastpnie rozwd ze swoim poprzednim mem, z ktrym miaa crk Wand. h. Unikano lokalizowania drukarni na I pitrze, z uwagi na haas, ale na parterze dziaa skad (hurtownia) poczoch i wyrobw bawenianych. Problemy dziaalnoci tajnej drukarni Jzef Pisudski opisa we wspomnieniach Bibua walka rewolucyjna w zaborze rosyjskim(id.). i. Funt brytyjski by w tym czasie najbardziej liczc si walut na wiecie. j. Wbrew przewidywaniom, formacji strzeleckiej nie udao si wywoa powstania. k. Ju jako dowdca I Brygady Legionw. l. Razem z Kazimierzem Sosnkowskim. m. Petlura zosta w 5 lat pniej zamordowany w Paryu przez agenta Czeki. n. M.in. Walery Sawek trzykrotny premier, Kazimierz witalski premier, marszaek Sejmu, Jzef Beck minister spraw zagranicznych, Edward Rydz-migy marszaek Polski, generalny inspektor si zbrojnych, Felicjan Sawoj Skadkowski najduej urzdujcy premier II RP.
Przypisy
1. Bohdan Skaradziski: Polskie lata 19191920, t. 2, Warszawa: Volumen, 1993, s. 176178 2. Jzef Pisudski: Pisma zbiorowe t. V, Instytut Jzefa Pisudskiego, Warszawa 1937, str. 296 3. Ziuk, rodzina, Zuw, 18671877; Polska Pisudskiego, Epoka, czyny i dziedzictwo Marszaka, nr 1, 5 lutego 2009, s. 24; Rzeczpospolita. 4. Adam Borkiewicz: rda do biografii Jzefa Pisudskiego z lat 18671892, Niepodlego. T. XIX. Warszawa: 1939. 5. Jzef Pisudski w Polski Sownik Biograficzny, T. XXVI, 1981. 6. Konspirator za modu 18771885, Polska Pisudskiego, Epoka, czyny i dziedzictwo Marszaka, nr 2, 12 lutego 2009, Rzeczpospolita. 7. [5 Tajne Drukarnie]. W: Jzef Pisudski: Bibua walka rewolucyjna w zaborze rosyjskim (http://monika.univ.gda.pl/~literat/bibula/0005.htm) . Warszawa: 1937. [dostp 19.12.2008]. (pol.) 8. Andrzej Garlicki: Jzef Pisudski: 18671935. Warszawa: Czytelnik, 1988, s. 63-64. ISBN 8307017157. 9. Zbigniew Wjcik: Jzef Pisudski (18671935) biografia. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2006, s. 23. ISBN 83-7399-165-4. 10. Rosyjski socjalista rewolucyjny Wiktor Czernow w wydanych w 1952 pamitnikach zapisa, i Pisudski w swoich przemwieniach twierdzi, e Rosja bdzie pobita przez Austri i Niemcy, a te z kolei bd pobite przez siy anglo-francuskie (lub anglo-amerykasko-francuskie). Wschodnia Europa bdzie pobita przez Europ rodkow, a rodkowa z kolei przez zachodni. Za: Wacaw Jdrzejewicz, Janusz Cisek: Kalendarium ycia Jzefa Pisudskiego z lat 18671892. T. 1. Wrocaw: 1994, s. 25. 11. Maa encyklopedia wojskowa. T. II. Warszawa: 1970, s. 711. 12. Wodzimierz Suleja: Jzef Pisudski . Wrocaw: 2004, s. 173. ISBN 8304047063. 13. Wskazane identyfikacja osb obok Pisudskiego jest podana za portalem Narodowe Archiwum Cyfrowe (http://audiovis.nac.gov.pl/obraz/58845/1f56ab3c6609d42e9afa037615c8a158/) [dostp 2012-02-27], natomiast w przytoczonym ze wskazaniem jako rdo Narodowym Archiwum Cyfrowym artykule: Pawe Wroski, Komendant Pisudski przyjeda do Warszawy, aleHISTORIA, 27 lutego 2012, str. 14; identyfikacja osb jest odwrotna (lustrzana) 14. Jzef Pisudski: Moje pierwsze boje. d: 1988, s. 22. ISBN 8321802532. 15. Wodzimierz Suleja: op. cit.. s. 202. 16. Bogusaw Miedziski: Polityka wschodnia Pisudskiego. Pary: 1975, s. 15. 17. Grzegorz Nowik, Zanim zamano Enigm: Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewick Rosj 19181920. Wojskowe Biuro Bada Historycznych. Warszawa 2004, wyd. Oficyna Wydawnicza RYTM ISBN 83-7399-099-2. 18. Za:Wadysaw Pobg-Malinowski: Najnowsza historia Polski. T. II (19141939). Londyn: 1967, s. 400. 19. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 12 z 3 kwietnia 1920 r. 20. Za:Wadysaw Pobg-Malinowski: op. cit.. s. 6. 21. Wodzimierz Suleja: op. cit.. s. 265. 22. Maxime Weygand. La bataille de Varsovie . Revue des deux Mondes. 6/1957. S. 193-215. 23. Grzegorz Mazur. Zamach na marszaka Jzefa Pisudskiego. Annales Universitatis Mariae CurieSkodowska, Sectio F Historia. LX 2005 : Losy Polakw pord swoich i obcych. S. 407-417. 24. Wodzimierz Suleja: op. cit.. s. 300. 25. Jzef Pisudski: Pisma zbiorowe: wydanie prac dotychczas drukiem ogoszonych. T. VI. Warszawa: 1990, s. 31. ISBN 830302860X. 26. Andrzej Garlicki: Jzef Pisudski 18671935. Warszawa: 1990. 27. Wodzimierz Suleja: op. cit.. s. 343. 28. Jzef Pisudski: Pisma zbiorowe. T. IX. Warszawa: 1937, s. 10-11. 29. Jzef Pisudski: Pisma zbiorowe.... T. IX. s. 24-25. 30. Felicjan Sawoj Skadkowski: Strzpy meldunkw. Warszawa: 1936, s. 71-72. 31. Jzef Pisudski: Pisma zbiorowe.... T. IX. s. 117. 32. Jzef Pisudski: Pisma zbiorowe. T. IX. Warszawa: 1937, s. 193-194. 33. Jzef Pisudski: Pisma zbiorowe.... T. IX. s. 221. 34. Andrzej Garlicki: Od Brzecia do maja. Warszawa: Czytelnik, 1986, s. 279. ISBN 83-07-01603-7. 35. Boena Borysowicz: Dr med. Jerzy Borysowicz: jeden z lekarzy wileskich. 19041980 (http://www.nasz-czas.lt/407/czas.html) (pol.). [dostp 14 wrzenia 2008]. 36. Album zdj mzgu Jzefa Pisudskiego (http://web.archive.org/web/20080608234350/http: //www.komendant.cal.pl/content/view/245/50/) (pol.). [dostp 14 wrzenia 2008]. 37. Wojciech Nowicki: Ostatnia podr Marszaka (http://tygodnik2003-2007.onet.pl /1548,1467919,0,563268,dzial.html) (pol.). [dostp 14 wrzenia 2008]. 38. Juliusz Kos: Wilno. Wilno: 1937, s. 233. 39. Jak wskazuje Andrzej Chojnowski: Od pewnego momentu Pisudski by przekonany, e jest jedynym gwarantem adu moralnego w Polsce. Traci zaufanie do swoich wsppracownikw i w ogle wiar w ludzi, nabiera przekonania o uomnoci ludzkiej natury. Umiera w poczuciu podwjnego osamotnienia: samotnoci przemijania i takiej, e nie wychowa nastpcw zdolnych pocign jego dzieo. (Bogusaw Kubisz, Piotr M. Majewski: Sia i bezradno Pisudskiego (http://www.mowiawieki.pl/artykul.html?id_artykul=1741) (pol.). Mwi Wieki. [dostp 9 sierpnia 2009].). 40. Por. rozmowa z Mieczysawem Skrzypkiem, czonkiem Spoecznego Komitetu Budowy Pomnika Marszaka Jzefa Pisudskiego w Toruniu: Pisudski zdawa sobie spraw z negatywnych konsekwencji wczesnego ukadu politycznego. Przepowiedzia w testamencie, e 5 lat po jego mierci bdzie wojna, ktr Polska przegra i straci niepodlego. By wielkim wizjonerem. (...) Byem wychowywany w kulcie Marszaka. (Gazeta Miejska: Wizjoner niepodlegoci (http://uran.um.torun.pl/~gzm/GM59_12.html) (pol.). [dostp 30 stycznia 2009].). 41. Obdarzony genialn wprost intuicj i zdolnoci przewidywania wypadkw dziejowych, Pisudski przewidzia wojn midzy mocarstwami zaborczymi Polski, zwycistwo w tej wojnie najpierw Niemiec nad Rosj, a potem aliantw zachodnich nad Niemcami i stworzon w ten sposb szans odzyskania niepodlegoci przez Polsk. (Nie przewidzia tylko rewolucji bolszewickiej w 1917 w Rosji.) (Piotr M. Kobos: Skazuj was na wielko. Legenda Jzefa Pisudskiego (http://www.zwojescrolls.com/zwoje43/text02p.htm) (pol.). [dostp 30 stycznia 2009].). Zob. np. Jzef Szaniawski: Marszaek Pisudski w obronie Polski i Europy. Warszawa: Exlibris, 2008, s. passim. ISBN 978-83-89913-22-7. Zob. np. Felicjan Sawoj Skadkowski: Strzpy meldunkw. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988, s. passim. ISBN 8311076006. Izidor imelionis, Litwin mieszkajcy przed wojn w Wilnie, pisa m.in.: Potwornie nienawidziem portretw Pisudskiego i prezydenta Polski I. Mocickiego i goda pastwowego (biay orze), umieszczonych na cianach w klasie (Beata Nanevicz: Jzef Pisudski w wiadomoci wspczesnych Polakw i Litwinw (1988-2003) (http://www.mazoji-lietuva.lt /article.php?article=281) (pol.). [dostp 30 stycznia 2009].). Zbigniew Osiski: Wkad Janusza Jdrzejewicza w budowanie mitu polskiego bohatera narodowego Jzefa Pisudskiego (http://www.celat.ulaval.ca/histoire.memoire/Mem_et_postcom /Z._Osinski_pl.doc) (pol.). [dostp 10 stycznia 2009]. Ustawa o ochronie imienia Jzefa Pisudskiego, Pierwszego Marszaka Polski (Dz. U. z 1938 r. Nr 25, poz. 219 (http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19380250219) ). Piotr Okulewicz: Jzef Pisudski: Midzy apologi a odrzuceniem (http://www.celat.ulaval.ca /histoire.memoire/Mem_et_postcom/P_Okulewicz_pl.doc) (pol.). [dostp 10 stycznia 2009]. Bohdan Urbankowski Filozofia czynu, Warszawa 1988. M. Zakrzewski Strategia niepodlegoci. Zarys myli politycznej Leszka Moczulskiego w latach 19791989 (w) Konfederacja Polski Niepodlegej na drodze do wolnoci . IPN, 2011. ISBN 978-83-929094-6-0. Kazimierz Og: Rzeczpospolita pomnikowa. W: Irena Borowik, Katarzyna Leszczyska: Wok tosamoci: teorie, wymiary, ekspresje (http://rilian.republika.pl/text/tozsamosc_ozoga.pdf) . Krakw: 2007. ISBN 9788360490372. Jzef Warszawski: Pisudski a religia. Warszawa: 1999. ISBN 83-87538-97-3. Jdrzej Giertych: O Pisudskim. Londyn: 1987. Wodzimierz Kalicki: Jdrzej Giertych lustrowa Pisudskiego (http://serwisy.gazeta.pl /kraj/1,62906,2787930.html) (pol.). [dostp 14 wrzenia 2008]. Na temat autorytaryzmu w Polsce w latach 19261939 r. zob. Waldemar Paruch: Podstawy i uzasadnienie tosamoci politycznej obozu pisudczykowskiego (19261939) (http://web.archive.org /web/20061012075537/http://www.annales.umcs.lublin.pl/K/1997/02.pdf) . Annales UMCS, 1997. [dostp 9 sierpnia 2009]. (Internet Archive). Marcin Pijaczyski: Majowe kontrowersje (http://wiadomosci.polska.pl/specdlapolski /article,Majowe,id,224676.htm) . Polska.pl, 31 maja 2006. [dostp 9 sierpnia 2009]. "Gazeta Wyborcza", prof. Andrzej Garlicki: Bereza, polski obz koncentracyjny (http://wyborcza.pl /1,76842,5134208.html) (pol.). [dostp 18 maja 2009]. Mieczysaw Pruszyski: Dramat Pisudskiego. Wojna 1920. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1995, s. 233. ISBN 83-7066-560-8. Zbigniew Cielikowski: Tajemnice ledztwa KO 1042. Warszawa: 1997. ISBN 83-86245-34-4. Krzysztof Wasilewski: Rozprawa z bydem (http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/rozprawabydlem) . "Przegld" Nr 2/2012. [dostp 28 stycznia 2012]. SLD i PSL chc potpienia Pisudskiego (http://fakty.interia.pl/polska/news/sld-i-pslchca-potepienia-pilsudskiego,1301793,3) . 6 maja 2009. [dostp 28 stycznia 2012]. Artur ukasiewicz: Die Linke, SLD i historia: Pisudski by faszyst? (http://zielonagora.gazeta.pl /zielonagora/1,109518,8683924,Die_Linke__SLD_i_historia__Pilsudski_byl_faszysta_.html) . 18 listopada 2010. [dostp 28 stycznia 2012]. Alfred Znamierowski: Insygnia, symbole i herby polskie: kompendium. Warszawa: wiat Ksiki, 2003, s. 188. ISBN 83-7311-601-X. Juliusz L. Englert, Grzegorz Nowik: Marszaek Jzef Pisudski. Komendant-Naczelnik-Pierwszy Marszaek Polski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, s. 125. ISBN 978-83-7399-221-4. Juliusz L. Englert, Grzegorz Nowik: Marszaek Jzef Pisudski. Komendant-Naczelnik-Pierwszy Marszaek Polski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, s. 129. ISBN 978-83-7399-221-4. Wacaw Jdrzejewicz: Kalendarium ycia Jzefa Pisudskiego, 18671935 (Polish Edition). Instytut Ksiki, s. 216. ISBN 978-83-88736-92-6. Wacaw Jdrzejewicz: Kalendarium ycia Jzefa Pisudskiego, 18671935 (Polish Edition). Instytut Ksiki, s. 241. ISBN 978-83-88736-92-6. Wacaw Jdrzejewicz: Kalendarium ycia Jzefa Pisudskiego, 18671935 (Polish Edition). Instytut Ksiki, s. 309. ISBN 978-83-88736-92-6. Jzef Pisudski 18671935. Krakw: Maopolska Oficyna Wydawnicza, s. 155. M.P. z 1930 r. Nr 260, poz. 349 (http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP19302600349) Cal.pl: Ordery i odznaczenia Jzefa Pisudskiego (http://web.archive.org/web/20071224222405/http: //www.komendant.cal.pl/content/view/73/50/) (pol.). Juliusz L. Englert, Grzegorz Nowik: Marszaek Jzef Pisudski. Komendant-Naczelnik-Pierwszy Marszaek Polski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, s. 232. ISBN 978-83-7399-221-4. M.P. z 1931 r. Nr 260, poz. 345 (http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP19312600345) Wacaw Jdrzejewicz: Kalendarium ycia Jzefa Pisudskiego, 18671935 (Polish Edition). Instytut Ksiki, s. 455. ISBN 978-83-88736-92-6. Wacaw Jdrzejewicz: Kalendarium ycia Jzefa Pisudskiego, 18671935 (Polish Edition). Instytut Ksiki, s. 111. ISBN 978-83-88736-92-6. Wacaw Jdrzejewicz: Kalendarium ycia Jzefa Pisudskiego, 18671935 (Polish Edition). Instytut Ksiki, s. 140. ISBN 978-83-88736-92-6. Wacaw Jdrzejewicz: Kalendarium ycia Jzefa Pisudskiego, 18671935 (Polish Edition). Instytut Ksiki, s. 500. ISBN 978-83-88736-92-6. Juliusz L. Englert, Grzegorz Nowik: Marszaek Jzef Pisudski. Komendant-Naczelnik-Pierwszy Marszaek Polski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, s. 214. ISBN 978-83-7399-221-4.
42. 43. 44.
45.
46. 47. 48. 49.
50. 51. 52. 53. 54.
55. 56. 57. 58. 59. 60. 61.
62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77.
13 von 15
11.05.2012 13:20

Józef Pilsudski

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Józef Pilsudski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Gwne wojny i bitwy

Nastpca Okres urzdowania Poprzednik Nastpca Okres urzdowania Poprzednik Nastpca

Minister spraw wojskowych

Minister spraw wojskowych

Galeria zdj w Wikimedia Commons Kolekcja cytatw w Wikicytatach

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Polska Partia Socjalistyczna

Dziaalno wydawnicza i lub

Kolejne aresztowanie i ucieczka

Prby zorganizowania oddziaw zbrojnych

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Organizacja bojwek i oddziaw paramilitarnych

PPS Frakcja Rewolucyjna

Jzef Pisudski w 1899

Zwizek Walki Czynnej

Zdjcie z lat 19151918

Jzef Pisudski ze swoim sztabem w Kielcach w 1914

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Jacek Malczewski, portret brygadiera Jzefa Pisudskiego, 1916

Aleksandra Pisudska, Wspomnienia, s.175

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Faksymile pierwszej strony rkopisu rozkazu noworocznego J. Pisudskiego z 1 stycznia 1919

Jzef Pisudski i Ignacy Jan Paderewski (stycze 1919)

Pisudski dokonujcy przegldu oddziaw

Kurtka mundurowa Jzefa Pisudskiego (wzr 1919)

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Sukces strategiczny i poraka polityczna

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Kryzys gabinetowy w 1922

Jzef Pisudski i Gabriel Narutowicz

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

prawej genera Gustaw Orlicz-Dreszer

Pierwszy rzd Pisudskiego

Wybory w 1928 i BBWR

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Pisudski podczas otwarcia sesji Sejmu w 1928

Jedn z ulubionych rozrywek marszaka byo stawianie pasjansa

Drugi rzd Pisudskiego

Sprawa brzeska i wybory 1930

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Tablice pamitkowe na cianie Quinta Bettencourt, stan z 2000

Ciao Jzefa Pisudskiego po mierci

Krakw, trumna z ciaem Jzefa Pisudskiego w krypcie na Wawelu

Wilno, pogrzeb serca Jzefa Pisudskiego 1936

Cmentarz Na Rossie w Wilnie, mauzoleum Matka i Serce Syna, 1937

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Cmentarz Na Rossie w Wilnie, mauzoleum Matka i Serce Syna, 2004

Sulejwek, Pomnik Jzefa Pisudskiego z crkami w Sulejwku.

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

Doktoraty honoris causa

Piotr Pawe Pisudski

Teodora Urszula z Butlerw

Jzef Wincenty Pisudski

Jzef Pisudski Wikipedia, wolna encyklopedia

42. 43. 44.

46. 47. 48. 49.

50. 51. 52. 53. 54.

55. 56. 57. 58. 59. 60. 61.

You might also like