Uniwersytet Warszawski Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych

xxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxx

Tomasz Gudzowaty biografia artystyczna

Praca licencjacka na kierunku dziennikarstwo i komunikacja spoeczna w specjalnoci fotografia prasowa, reklamowa i wydawnicza Praca wykonana pod kierunkiem xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych

Warszawa, czerwiec 2011 r. 1

Rozdzia I Biografia artystyczna Tomasza Gudzowatego.

Tomasz Gudzowaty urodzi si w 1971 roku w rodzinie Aleksandra i Grayny Gudzowatych. Swj pierwszy kontakt z fotografi zawdzicza ojcu. Nawet po latach docenia jego zdjcia i amatorskie, emocjonalne do nich podejcie. Jak sam mwi: Najlepszy fotograf nie mgby zrobi zdjcia mojego psa lepiej ni ja, jego waciciel. Poniewa najwaniejsze w fotografii s dobre emocje 1. W jego rodzinie robio si zwyczajne, pamitkowe zdjcia, a bardziej ambitn fotografi pokaza modemu Gudzowatemu brat jego matki. Tak go wspomina: Brat mojej mamy by fotografem, i to on jako pierwszy pokaza mi magi ciemni. Zrozumiaem, e zdjcie kreujemy rwnie pod powikszalnikiem. To nie aparat robi zdjcie. To wypadkowa dowiadcze, obserwacji i wraliwoci.2 Jego zainteresowanie fotografi rozwino si w szkole redniej, mimo to nie poszed na uczelni artystyczn. Nigdy nie odby adnej edukacji artystycznej czy zawodowej fotograficznej. Tak jak wikszo fotografw by samoukiem. Jak wspomina: Uczyem si, ogldajc gwnie czyje zdjcia, ale zawsze dobre. Przeglda najczciej katalogi konkursowe: W pewnym sensie konkurs World Press Photo 3 to mj pierwszy nauczyciel, a reszta ju przysza sama dziki metodzie prb i bdw.4 Rodzice Gudzowatego pozostawili mu wolny wybr w kwestii studiw. Zdecydowa si na prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Jednak ju w czasie studiowania zwtpi, e bdzie to w przyszoci jego zawd. Idc na prawo myla o pracy w organizacjach bronicych praw czowieka np. Amnesty International. Studia skoczy tylko jak mwi z wrodzonego poczucia obowizku 5. Decyzja o porzuceniu cieki prawnika spowodowana bya przekonaniem o braku zasad etycznych w tym rodowisku. Jego wyobraenia o pracy adwokata cakowicie nie pokryy si z rzeczywistoci. Jak sam wspomina: Brak spenienia si po studiach prawniczych i konfrontacja mojego wyobraenia o wiecie z rzeczywistoci, spowodoway, e postanowiem by uczciwym wobec siebie. Std powrt do tego, co mnie kiedy
1 Joanna Ciela, ycie w kardach, Polityka, 13 maja 2006, nr 19, s. 98. 2 Remigiusz Grzela, Jestem bogaty w dwa miliony zdj, Gazeta Wyborcza, 2 czerwca 2006, nr 128. 3 Najpopularniejszy oglnowiatowy konkurs fotografii prasowej dla zawodowych fotoreporterw. Organizowany od 1955 przez Fundacj World Press Photo w Amsterdamie. 4 Hanna Maria Giza, W obiektywie mistrzowie fotografii polskiej, Rosikon Press 2005, s. 60. 5 Joanna Ciela, ycie w kardach...

cieszyo. Fotografowanie byo mi bliskie i zajem si fotografi prasow.6 Trudno dotrze do najwczeniejszych prac Tomasza Gudzowatego. Jednym z jego pierwszych projektw komercyjnych by Siedem kontynentw. Motywem tych siedmiu zdj byo sportretowanie modelki w otoczeniu symboli kadego z kontynentw. Mogy to by wzniesione rk czowieka budynki lub stworzone przez natur fragmenty krajobrazu. Modelka miaa na sobie anielskie skrzyda oraz strj baletnicy. Ide projektu byo skontrastowanie masywnych bry budowli z subtelnoci baletu i piknem kobiety. Zdjcia powstay w kolorze. Siedem kontynentw miao swoj wystaw w Ratuszu Miejskim w Olenicy w 2003 roku. Warta odnotowania wydaje si wypowied autora o zdjciu z Australii, ktra pokazuje, jakie mia moliwoci nawet jako nieznany jeszcze fotograf: Zrobiem to zdjcie od strony zatoki, z dachu statku. Aby uzyska dokadnie taki, jak chciaem punkt ustawienia aparatu, musielimy statek ustawi we waciwym miejscu, korzystajc z urzdze do nawigacji satelitarnej, zamontowanych na kadym z jego naronikw. () Jest te mnstwo szczegw czysto technicznych, takich jak kapitanat portu, ktry wstrzyma na dwie godziny ruch okrtw.7 Z biegiem czasu Tomasz Gudzowaty coraz czciej publikowa. Przynosio mu to wysokie honoraria. Jego zdjcia pojawiay si m.in. w czasopismach Newsweek, Forbes, Time, Photo, Max oraz L'Equipe. Gwnie za granic, bo jak mwi w Polsce nie ma taki wielkiego na nie zapotrzebowania, a stawki s niskie: U nas nie ma gdzie sprzedawa takich fotografii. A jeeli ju, to ceny za nie nie s oszaamiajce mwi fotograf. Dobra cena w polskim pimie za takie zdjcia to 2,5-3 tys. dolarw zreszt rzadko moliwa do uzyskania. Gudzowaty sprzedaje w Polsce zwykle jeden, dwa materiay w roku.8 Tomasz Gudzowaty by czonkiem kilku zagranicznych agencji fotograficznych (m. in. Bilderbeg Archiv der Fotografen GmbH, Focus Photo und Presse Agentur GmbH9), a w kocu zaoy swoj wasn firm: Tomasz Gudzowaty Photography oraz ca grup przedsibiorstw o wsplnym czonie Yours. Dzi fotograf pracuje wycznie
6 Rozmowa Andrzeja Rozhina z Tomaszem Gudzowatym z 25 lutego 2003, adres: http://gudzowatyrozmowa.wizytowka.pl/, data dostpu: 21 lutego 2011. 7 Hanna Maria Giza, W obiektywie mistrzowie fotografii polskiej, Rosikon Press 2005, s. 66. 8 RG (Renata Gluza), Tym razem gnu, Press, 13 marca 2000, nr 3(50), s. 22. 9 Niemiecka agencja fotografii prasowej (za. 1979), publikuje w wielu europejskich dziennikach i czasopismach.

nad autorskimi projektami, a z usug agencji korzysta tylko przy sprzeday zdj. Uwaa, e jest jednym z lepiej opacanych fotografw na wiecie: Wracajc do wtku finansowego, widzi si moje korzenie rodzinne, ale mao, kto zna fakty, e jestem pitym na wiecie fotografem pod wzgldem wyrabianego zysku dla agencji. Jestem jednym z najlepiej zarabiajcych fotografw.10 Dzi Gudzowaty oprcz spdzania kilku miesicy w roku na realizacji projektw, zajmuje si rwnie promowaniem fotografii dokumentalnej w Polsce. Od 2003 roku jest mecenasem czasopisma artystycznego Pozytyw11, ktre przej, gdy miao problemy finansowe. Jak mwi, zrobi to, by zachowa tytu, ktrego nie dotknie komercja12. Tomasz Gudzowaty zajmowa si rwnie prowadzeniem galerii fotografii w Warszawie, co regularnie wywoywao oskarenia o autopromocj. Jego krytycy zarzucali mu, e jej otwarciu towarzyszya ekskluzywna gala w Teatrze Narodowym z wystpem wiatowych muzykw. Przy przenoszeniu galerii z biurowca Metropolitan przy placu Pisudskiego na Krakowskie Przedmiecie miaa miejsce demonstracja, ktra oskaraa Gudzowatego o brak wsppracy z konserwatorem zabytkw przy remoncie kamienicy. W galerii prezentowano fotografi dokumentaln i reportaow wiatowej czowki fotoreporterw, a take promowano polskich debiutantw. Yours Gallery prbowao stworzy w Polsce rynek fotografii kolekcjonerskiej organizujc takie projekty jak np. projekt Masa prac z 2010 roku. Przedsibiorstwo miao si samo finansowa, ale z powodu narzucenia przez wadze miasta opat w wysokoci jak za prowadzenie dziaalnoci komercyjnej, projekt upad. By podnie opaty wadze miasta posugiway si argumentem, e w Yours Gallery sprzedawano odbitki13. W lutym 2011 roku galeria przeniosa si do Budapesztu. Poza wystawianiem zdj Yours Gallery zajmowao si take wydawaniem albumw fotograficznych oraz organizowaniem wystaw na parkanie, czyli na pocie azienek Krlewskich. Dziaalno na rynku fotografii przynosia mu zarwno gosy poparcia, jak i opinie negatywne, zarzucajce mu nadmiern reklam: Tu chodzi
10 Andrzej Rozhin, http://gudzowaty-rozmowa.wizytowka.pl/ (dostp z 21 lutego 2011 r.). 11 Dawniej Fotopozytyw magazyn nie dla wszystkich fotografw, miesicznik fotograficzny prezentujcy projekty i portfolia znaczcych polskich i zagranicznych fotografw oraz publicystyk. 12 Joanna Ciela, ycie w kardach, Polityka, 13 maja 2006, nr 19, s. 99. 13 Warto wspomnie, e dziaajca na tej samej zasadzie i przy tej samej ulicy galeria Wojciecha Fibaka pacia wielokrotnie niszy czynsz..

wycznie o autopromocj kontruje gos z cienia. - Kto mu doradzi, e pokazujc take innych artystw, obok popularnoci twrcy zyska saw mecenasa.14 Artysta mia jeszcze wiele pomysw na promowanie fotografii w Polsce. Chcia kontynuowa Konkurs Polskiej Fotografii Prasowej, ktry z wieloma przerwami istnia od lat 60. przy Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich. Niestety jego inicjatywa upada zanim odbya si pierwsza edycja konkursu. Jednym z gwnych powodw niepowodzenia bya polityka redakcji, ktre zastrzegay sobie wyczno na zdjcia fotoreporterw. Jednym z punktw regulaminu konkursu byo wczenie konkursowych zdj do agencji Tomasza Gudzowatego. Podobny los spotka planowan szko fotografii. By moe jednym z powodw pomysu jej zaoenia by brak takiej uczelni w modoci Tomasza Gudzowatego. To miaa by wedug organizatorw najlepsza i najbardziej rozwijajca szkoa fotografii w Polsce dziaaj na podobnej zasadzie co synna szkoa we Florencji. Niestety w konfrontacji z polsk rzeczywistoci finansow i jej zbyt maym rynkiem fotografii pomys szybko upad. Gudzowaty planowa rwnie otworzy muzeum fotografii przy ulicy Ksicej w Warszawie. Dzi Tomasz Gudzowaty jest ju fotografem o wiatowej sawie. Odnis zarwno sukces artystyczny, jak i finansowy. Cigle inwestuje w rynek fotografii kolekcjonerskiej i wanie w tym ma si specjalizowa jego nowa galeria w Budapeszcie. Swoje zdjcia take wystawia na sprzeda. Kade zdjcie powstaje w 33 numerowanych i podpisanych odbitkach powstaych tradycyjn metod. W ostatnich latach udaje mu si sprzeda kilkadziesit odbitek rocznie. Ceny wahaj si od 5,5 tys. z do 150 tys. dolarw. T rekordow sum zapacio Muzeum Fotografii w Lozannie, ktre chce prezentowa jego zdjcia w swoich zbiorach. Prywatnie Tomasz Gudzowaty pasjonuje si sportem, filozofi Dalekiego Wschodu, literatur oraz zwierztami. Ostatnio jego zainteresowania artystyczne powikszyy si o malarstwo i filmowanie.

14 Joanna Ciela, ycie w kardach, Polityka, 13 maja 2006, nr 19, s. 100.

Rozdzia II Zdjcia przyrodnicze

Tomasz Gudzowaty zaczyna swoj przygod z fotografi od zdj przyrodniczych i to dziki nim osign pierwsze midzynarodowe sukcesy. Ju od 1996 roku podrowa po Afryce oraz wydawa albumy ze zdjciami przywiezionymi stamtd. Jego zdjcia zaczy pojawia si w prasie ( Viva!, Wprost) oraz kalendarzach Bartimpeksu. Za jeden z nich otrzyma nagrod Vidical -98 na IX Oglnopolskim Przegldzie Kalendarzy. W jego artystycznym rozwoju, wana bya znajomo z Tomaszem Tomaszewskim15 z National Geographic, ktrego pozna podczas edycji kalendarzy. Wedug Gudzowatego to on by jego mistrzem oraz przekaza zasady etyczne tego zawodu. Pono zachci go rwnie, by nie zajmowa si wycznie fotografi przyrodnicz, ale zacz fotografowa ludzi. W konkursie World Press Photo Tomasz Gudzowaty kilkukrotnie prbowa swoich si. Jednak adne ze zdj wysanych na edycj 1997 nie zostao nagrodzone. Na konkurs w 1998 roku wysa cztery zdjcia. Nagrodzone zostao jedno, ktre zdobyo pierwsz nagrod w kategorii Przyroda i rodowisko naturalne. To by prawdziwy debiut autora. Ju nie tylko doceniaa go firma ojca, ale take midzynarodowe jury fotoreporterw. Z nieznanego nikomu fotografa, ktrego nazwisko kojarzyo si raczej z biznesem a nie sztuk, sta si rozpoznawalnym twrc fotografii przyrodniczej. Nagroda spotkaa si jednak z nieprzychylnym przyjciem przez rodowisko fotoreporterw, poniewa ten nieznany im fotograf otrzyma wyrnienia, na ktre wielu z nich liczyo i ich zdaniem bardziej zasugiwao. Tomasz Gudzowaty przywiz ze swoich afrykaskich podry tak ilo zdj, e cznie powstay z nich cztery albumy. Zostay wydane w dwch fazach: Kenya: On the Trials of Nature (w 1997 roku) czyli przed wielkim debiutem Gudzowatego oraz Following the rain (w 2001), Wild Wide World i Following Wild Trials (oba wydane w 2004 roku). Pierwszy z nich by jeszcze kolorowy i jakoci nie przypomina nastpnych prac, ale to dziki niemu ludzie dowiedzieli si, e pasj syna jednego z wikszych polskich przedsibiorcw jest fotografia. Mody fotograf nie musia dugo szuka mecenasw. Jego pierwsze albumy wydaa firma ojca Bartimpex. Autor
15 Tomasz Tomaszewski (ur. 1953 r) polski fotoreporter, laureat Grand Press Photo i wydawca wielu albumw, obecnie pracuje dla National Geographic Polska i naucza fotografii.

szybko porzuci fotografi kolorow i nigdy ju do niej nie wrci w swoich projektach autorskich. Tomasz Gudzowaty rzadko prezentuje swoje zdjcia na amach prasy. Mwi, e polski rynek prasowy nie jest nimi wyjtkowo zainteresowany przynajmniej w cenach przez niego proponowanych. Jak sam mwi: Fotografie zwierzt sprzedaj si do polskiej prasy bardzo sabo, za to do reklam bardzo dobrze 16. Autor sprzedaje do polskiej prasy zwykle jeden, dwa materiay w roku. Swoje pierwsze fotografie oferowa za porednictwem niemieckiej agencji Bilderberg Archiv der Fotografen GmbH, do ktrej doczy w czerwcu 1999 roku Dzi Tomasz Gudzowaty jest postrzegany gwnie przez pryzmat zdj zwierzt. By moe ten atwy i przyjemny temat przynis mu saw wrd przecitnych Polakw, ale z pewnoci nie uznanie krytykw. Zdjcia Gudzowatego gin pod lawin oskare o wtrno oraz o to e praca w nie woona nie bya inwencj fotografa a sum dowiadczenia zatrudnionych przewodnikw oraz jakoci sprztu fotograficznego. Prcz zawici, jakie budz jego moliwoci finansowe, mona si jeszcze spotka z twierdzeniem, e zdjcia byy robione pod gust jury World Press Photo oraz oskareniami o komercj. W obu ostatnich pewnie jest odrobina prawdy, bo wydaje si oczywiste, e Tomasz Gudzowaty musia pokaza rodowisku oraz swoim najbliszym ile jest wart jako fotograf. Niemniej ten mody polski artysta bardzo szybko si uczy i rozwija, i ju za kilka lat pokaza dojrzae projekty poruszajce gbsze zagadnienia

II.1. Pierwsza lekcja zabijania

Materia o gepardach zosta zamwiony przez czasopismo Viva!, ale jego publikacja zostaa odoona na nieokrelony termin. Pracodawcy fotografa mieli mu za ze, e zdjcia nie powstay w kolorze. Fotografia bya wystawiana w Zachcie w ramach wystawy Following the Rain, ktra miaa swj wernisa 1 lipca 2002. Przed konkursem prace nie zostay opublikowane, co zwrcio uwag jego oponentw, bowiem wymg publikacji jest jednym z punktw regulaminu World Press Photo. Wok zwyciskiego zdjcia powstao te wiele innych kontrowersji, takich jak
16 RG (Renata Gluza), Tym razem gnu, Press, 13 marca 2000, nr 3(50), s. 22.

sprawa sprztu. Zdjcie zostao wykonane obiektywem Nikkor 600 mm za 40 tys z, na ktry moe sobie pozwoli tylko kilku fotografw w Europie. Kolejny argument rwnie dotyczy majtku Gudzowatego jego przeciwnicy zwracaj uwag, e nie kadego sta, by kilkukrotnie jedzi do Afryki na dwumiesiczne pobyty. Niektrzy wrcz mwi, e z takim obiektywem i dobrymi przewodnikami, kady zrobiby takie zdjcia. Z niektrymi argumentami zgadza si sam Gudzowaty: Na pewno fakt, e pochodzi si z domu, w ktrym s pienidze, uatwia start w tym zawodzie.17 Nagrodzone zdjcie powstao na przeomie sierpnia i wrzenia 1998 roku, podczas pobytu w Kenii, w parku narodowym Masai Mara. Temat podpowiedzia mu znajomy przewodnik parku. Tomasza Gudzowatego zainteresowao, e zwierzta te rodz si bez instynktu zabijania. Widzi w tym podobiestwo do ludzi, ktrzy te musz nauczy si walczy, by przey.

Fotografia 1: First lesson of killing Na zdjciu modych gepardw (fot. 1) jest dobrze widoczne napicie. Zamknita kompozycja i centralny kadr skupiaj uwag na temacie zdjcia. Nie ma tu miejsca na jakiekolwiek efekty specjalne. Reszta wiata wok walczcych zwierzt zdaje si nie istnie. Z pewnoci dla osaczonej antylopy wiat zamkn si na dwch modych
17 Renata Gluza, Zwierz w wizjerze, Press, 15 marca 1999, nr 3(38), s. 28

gepardach, ktrych ofiar pada. Z dramatyczn treci wie si napicie przepeniajce cay obraz. Gepardy dominuj wielkoci nad mod antylop, a take osaczaj j samym uoeniem cia. Nie ma adnych wtpliwoci, kto ma nad kim przewag. Zdjcie pokazuje naturaln hierarchi i wadz drapienikw nad zwierztami rolinoernymi. Podobn analogi moemy zauway w wiecie ludzi kto nie walczy, zostanie zduszony przez silniejszych. W takiej wizji wiata nie ma sprawiedliwoci ani wsppracy jest tylko walka o przeycie. Nauka walki wie si z pierwszym dowiadczeniem okruciestwa, ktre mode osobniki musz same zada innym istotom. Ludzie nazywaj ten stan niewinnoci, ale dla zwierzt jest naturalne, e przeyje tylko silniejszy.

II.2. Paradise Crossing (Przeprawa do raju)

Rok pniej Tomasz Gudzowaty zosta ponownie nagrodzony w konkursie World Press Photo. Tym razem otrzyma II nagrod w kategorii Przyroda i rodowisko naturalne - fotoreporta. Na konkurs autor wysa jak zwykle wicej zdj cztery zestawy zdj o antylopach, cztery zdjcia pojedyncze a take esej o dzieciach pracujcych na farmie krokodyli w Tajlandii. Gudzowaty pracowa w Afryce korzystajc z maoobrazkowej lustrzanki Nikon F5, obiektyww 300 i 600 mm oraz konwerterw 1,4 oraz 2x. Nagrodzone zdjcia powstay 9 sierpnia 1999 w kenijskim parku narodowym Masai Mara (w tym samym miejscu rok wczeniej Tomasz Gudzowaty fotografowa gepardy). Realizacja materiau zaja mu trzy miesice, ale zdaniem autora byo to tylko ukoronowanie jego piciu poprzednich podry do Afryki. Na moliwo sfotografowania antylop musia czeka kilka lat, poniewa z powodu suszy stada antylop byy niewystarczajco liczne, by migrowa. Jak wspomina: Z antylopami w ogle byo niezwykle. Przez trzy tygodnie kompletnie nic si nie dziao, adnej przeprawy. Mieszkaem na takiej grce, a ktrego dnia rano patrz na zbocze, a tam jakby las wyrs. A czarno si zrobio. A ja ju prawie przestaem wierzy.18 Materia o wdrwce antylop zosta opublikowany w czasopimie Wprost w numerze 9 z 27 lutego 2000. Artyku Rze w raju ukaza si z tekstem Eryka
18 Remigiusz Grzela, Jestem bogaty w dwa miliony zdj, Gazeta Wyborcza, 2 czerwca 2006, nr 128.

Mistewicza. Wczeniej kilka polskich pism odrzucio te zdjcia m.in. dlatego, e nie byy kolorowe. Zdjcia z wyprawy Tomasza Gudzowatego do Kenii mona obejrze w albumach: Following Wild Trails i Paradise Crossing wydanych w 2004 roku przez Bartimpex. Dokumentowane zjawisko to jedno z najbardziej spektakularnych wydarze w wiecie zwierzt. Co kilka lat ok. 1,5 miliona antylop gnu migruje z Tanzanii do Kenii w poszukiwaniu deszczu. Zwierzta potrafi go wyczu nawet z odlegoci 35 mil. W czasie tej wdrwki przekraczaj rzek Mara, w ktrej czyhaj na nie krokodyle. Przebycie rzeki przez 300 tysicy antylop w tym samym czasie jest najbardziej dramatycznym momentem tej zwierzcej wdrwki. Brzegi rzeki s urwiste a kade zwierze chce si jak najszybciej wydosta z wody, co sprawia, e przebycie tej rzeki to prawdziwa walka o ycie. Koszmar tej przeprawy przeywa mniej ni poowa antylop.19

Fotografia 2: Paradise Crossing Kadr przedstawiajcy morze zwierzt (fot. 2) jest technicznie bardzo prosty. Skupia si gwnie na reporterskim pokazaniu chwili i zjawiska. To same wydarzenia, pokazane na zdjciach, nadaj im warto. Sytuacja, ktra rozgrywa si w kadrze, sama z siebie zachwyca sw monumentalnoci i nawet chodna, oddalona perspektywa nie
19 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://www.gudzowaty.com/#/essays/1 (dostp z 21 lutego 2011).

10

zaburza jej odbioru. Zbiorowa walka zwierzt z ywioem przypominaj nastrojem malarstwo batalistyczne. Powaga i groza przedstawionej sytuacji sprawiaj, e zdjcia Gudzowatego s takie ciekawe. Obrazy Gudzowatego pokazuj podniose i przeraajce wydarzenie w wiecie zwierzt. Heroiczna walka antylop z nurtem rzeki oraz drapienikami moe mie rwnie szerszy kontekst. By moe wiat zwierzt i ludzi nie jest od siebie tak rny, e panuj w nich inne prawa. lepy pd w tumie za niejasnym marzeniem charakteryzuje te cywilizacj czowieka. Ludzie nie zawsze d do jakiego celu z powodu osobistych przekona, ale rwnie czsto z chci przebywania w grupie i wspdziaania z innymi. W tym wypadku czowiek rwnie musi walczy z naturalnymi przeszkodami (rzeka jako metafora barier) oraz nieprzychylnymi mu istotami, ktre dla wasnych celw chc go wykorzysta (jak krokodyle w rzece).

II.3. Kolonia
Do zdj przyrodniczych Tomasz Gudzowaty powrci po wielu latach. Tym razem odby podr w zupenie inne miejsce, na Antarktyd, gdzie fotografowa koloni pingwinw cesarskich w czasie ich sezonu lgowego. Pingwiny rodz swoje mode tu przed wielomiesiczn zim, co moe si wydawa zaskakujce, ale jest spowodowane dostosowaniem si do warunkw naturalnych. Fotografia przedstawiajca pingwiny w czasie zamieci (fot. 3) jest cakowicie inna od typowych przedstawie tych zwierzt, ktre mona znale w ksikach popularno-naukowych. Zwykle s one robione w taki sposb, by mona byo atwo rozpozna zwierz, jego wiek lub pe. Na podstawie zdjcia Tomasza Gudzowatego trudno dowiedzie si czego o stylu ycia lub sposobie odywiania pingwinw. Z powodu nakadania si i zlewania sylwetek czarno-biaych zwierzt, nie mona nawet dobrze pozna ich wygldu. Zdjcie raczej przekazuje uczucia, a nie encyklopedyczne informacje o tych zwierztach. Zmarznite pingwiny przytulaj si do siebie, by utrzyma cho troch ciepa. Piknie pokazana faktura ich pir sprawia, e prawie czuje si ich pimowy zapach oraz padajcy wok nieg tak gsty, e widoczno jest ograniczona jedynie do kilku metrw. Z tego powodu obraz jest bardzo zwierzcy, poniewa dla zwierzt wane s odczucia, a nie informacje czysto intelektualne. Nie s 11

ciekawe w ludzki sposb, dla nich jest tylko wane bezpieczestwo i walka o przeycie. wiadomie bd nie, Gudzowaty zwrci uwag na to, co czy czowieka ze wiatem zwierzt pierwotne instynkty bezpieczestwa i zagroenia.

Fotografia 3: The Colony Najnowsze zdjcia przyrodnicze Tomasza Gudzowatego pokazuj zwierzta z bliska, jakby fotograf by czci ich wiata. wiat zwierzt wydaje si spokojny i bezpieczny, cho w rzeczywistoci proekologiczne przesanie materiau przekazuje nam inn tre. Dzi ten mrony, obcy dla czowieka wiat jest przez niego zagroony. Styl ycia tych zwierzt sprawdzajcy si od tysicy lat, zosta zniszczony przez czowieka. Problem jest na tyle powany, e jeeli sytuacja nie ulegnie zmianie, to pingwiny mog wygin jeszcze za naszego ycia. Gudzowaty zawsze myla o zwierztach i martwi si o stan rodowiska naturalnego, a ten materia pokazuje to chyba najlepiej. Wyrazi to w najprostszych sowach we wstpie do jednego ze swoich albumw: Ten album to mj gos za umiowaniem przyrody, za rozumn, nie niszczc cywilizacj, za wszystkim, co wzbogaca wraliwo czowieka. Portrety natury! Dostrzegamy w nich wszystko. Zwierzta s pikne, rozumne, pocieszne, liryczne. Ja je kocham.20
20 Tomasz Gudzowaty, Kenya - on the Trails of Nature, 1997 r., wyd. Bartimpex.

12

Rozdzia III Projekty spoeczne

Zachcony przez Tomasza Tomaszewskiego by fotografowa ludzi, Gudzowaty zwrci si w stron reportau spoecznego. Zrealizowa projekty m. in o mongolskich Kazachach polujcych z pomoc orw (Of an eagle and man), ktry przynis mu wyrnienie w 62. edycji konkursu Pictures of the Year International w kategorii Magazine Division / Feature Picture Story w 2005 roku. Jednak nie wszystkie tematy zostay dobrze przyjte przez krytykw Sam autor tak tumaczy zmian swoich zainteresowa: Fotografowaem afrykaskie zwierzta przez pi lat. Naprawd poczuem w pewnym momencie, e musz od zwierzt odpocz. S bardzo wdzicznym obiektem dla fotografia, ale chciabym poznawa jak najwicej i wci nowych rzeczy. Fotografia jest dla mnie poszukiwaniem.21

III.1. Klasztor Shaolin

Wyprawa do chiskiego klasztoru Shaolin przyniosa Tomaszowi Gudzowatemu dwie nagrody w konkursie World Press Photo w 2003 roku. W kategorii sport zdjcie pojedyncze zdobyo pierwsze miejsce, a w reportaach drugie. Wspautorem materiau by Robert Bogusawski, asystent Tomasza Gudzowatego od dwch lat. Zdjcie pojedyncze zostao zrobione przez Tomasza Gudzowatego, a w reportau wykorzystano dziesi zdj Gudzowatego i dwa Bogusawskiego. Fotograf w taki sposb tumaczy, czemu korzysta z pomocy asystenta: Przy konstruowaniu skomplikowanej historii z takiego wydarzenia korzysta si z pomocy drugiego fotografa, gdy daje to lepsze rezultaty. Kady patrzy inaczej, znajduje si w innym miejscu, jest wiadkiem rnych zdarze.22 Na pomys zrobienia materiau o buddyjskim klasztorze Gudzowaty wpad podczas pobytu w Chinach w marcu 2002. Realizowa tam projekt nazwany Siedem kontynentw dla agencji Bilderberg, w ktrym czy taniec baletowy oraz architektur. Swj pomys zrealizowa podczas podry do Mongolii na wito Naadam. Poniewa
21 Anna Napirkowska, Pomysu ewoluuj, inspiracj pojawiaj si nagle, Gutenberg nr 2/2003, s. 61. 22 Renata Gluza, Magia umiejtnoci (wywiad), Press, marzec 2003, nr 3, s. 24.

13

by w ssiednim kraju, postanowi zosta w podry jeszcze dwa miesice duej. Reporta o Shaolin zosta zrealizowany dla agencji Focus, ale z pomysem pierwszy wyszed fotograf. Klasztor Shaolin ley w chiskich grach Songhang w okolicy miasta Zhengzhou (prowincja Henan). Pierwszy klasztor powsta w V n.e. i szybko sta si kolebk chiskiej odmiany buddyzmu (chan) oraz sztuki walki kung-fu. Budynki spony w 1928 roku, a ich w poarze spono wiele klasycznych buddyjskich tekstw filozoficznych. Ostateczny upadek klasztoru spowodowaa maoistowska Rewolucja Kulturalna w latach 60. i 70. Kilka lat pniej zabytek odrestaurowano jako obiekt strategiczny chiskiego przemysu turystycznego. Komunizm oraz kapitalizm pooy kres znaczeniu Shaolin, ktry przez tysice lat wpywa na kultur, histori i duchowo wielu pokole Chiczykw.23 Temat tego chiskiego klasztoru buddyjskiego od zawsze fascynowa Tomasza Gudzowatego. Jak sam to tumaczy: Do Szaolinu(sic!) jechaem jak do mitycznego miejsca. Nale do pokolenia Bruce'a Lee, ktrego kultowy film ogldaem w wieku 11 czy 12 lat. Zawsze te fascynowaa mnie filozofia Wschodu 24. Od zawsze chcia zobaczy to legendarne miejsce na wasne oczy, ale jak to czsto z legendami bywa rzeczywisto bardzo go rozczarowaa. Jak wspomina: Kiedy przyjechaem do Shaolinu miaem wraenie, e przybyem tam o dwiecie lat za pno. Rzeczywisto jak zastaem rnia si zdecydowanie od tego, co istniao w mojej wyobrani 25. Po przybyciu na miejsce zasta kasy biletowe, sklep z pamitkami i pracownikw z okolicznych wiosek przebranych za mnichw. Jak sam mwi: Pocztkowo zamierzaem zrealizowa materia o codziennym yciu mnichw, lecz jego postpujca laicyzacja i brak magii sprawiy, e musiaem znale sposb na inne pokazanie tego miejsca26. Tomasz Gudzowaty skupi si wic na micie i ideologii tego buddyjskiego klasztoru. Na miejscu fotograf zaj si dwoma projektami, z ktrych pierwszy dotyczy niezwykych moliwoci fizycznych mnichw i to fotografia z tego eseju wygraa
23 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://sportfeatures.com/#/essays/2/info (dostp z 21 lutego 2011). 24 (Alex), Tomasz Gudzowaty: jestem z pokolenia Bruce Lee, Wirtualna Polska turystyka, http://turystyka.wp.pl/wid,11241404,strona,1,kat,14,title,tomasz-gudzowaty-jestem-z-pokoleniabrucea-lee,artykul.html (dostp z 21 lutego 2011 r.). 25 Marta Majewska, Rozmowa z Tomaszem Gudzowatym, Fotopolis.pl internetowy magazyn o fotografii: http://www.fotopolis.pl/index.php?g=117 (dostp z 21 lutego 2011 r.). 26 Reneta Gluza, Magia umiejtnoci, Press, marzec 2003, nr 3, s. 25.

14

w kategorii zdj pojedynczych. wiecki esej opowiada take o yciu codziennym klasztoru oraz jego wspczesnych mieszkacach. Drugi projekt traktowa o sakralnej roli klasztoru (zwyciski zestaw 12 zdj) oraz utraconej magii tego miejsca. Fotograf chcia ocali swoje wyobraenie Shaolin, ktre okazao si tak rne od rzeczywistoci. We wstpie do swojego albumu artysta napisa: Serdecznie zapraszam w podr do magicznego miejsca, jakim jest klasztor Shaolin. Niekoniecznie ten prawdziwy w chiskiej prowincji Henan. Raczej ten, istniejcy w moich marzeniach i wyobrani, pobudzanej zakurzon tajemnic niesion przez troszk tylko odwieone legendy. Pojechaem do Chin, by poszuka tego marzenia. To, co znalazem uwieczniem na filmowej kliszy. Trudniej zabi ducha ni ciaa, dlatego fotograficzna podr do klasztoru Shaolin bya prb jest odnalezienia i pokazania tego, co jeszcze ywe w tradycji Shaolin. Na przekr postpujcej laicyzacji ycia, zdjcia pozostaj wierne romantycznemu wizerunkowi klasztoru.27

Fotografia 4: Shaolin Temple Zdjcie medytujcych na skale mnichw (fot. 4) jest bardzo precyzyjnie skomponowane w oparciu o lini skon. Kompozycja jest otwarta i dynamiczna, a ciar plam barwnych jest zrwnowaony. Sylwetka lewego mnicha stanowi kontrapunkt dla gry z prawej strony kadru. Kolejni zakonnicy powtarzajcy si
27 Tomasz Gudzowaty, Shaolin Temple, wyd. Yours Photography, Szwajcaria 2003 r, wstp.

15

w rnych planach tworz perspektyw, ktra nadaj zdjciu gbi. Pod wzgldem treci fotografia Gudzowatego koncentruje si na metaforze szczytu. W kadej kulturze gra kojarzya si z doskonaoci. Jak mona wyczyta ze zdjcia, zdaniem autora poprzez prac nad swoim ciaem i umysem mnisi mog osign najwysze owiecenie.

Fotografia 5: Shaolin Temple 2 Fotografia, na ktrej mnich rozbija cegy (fot. 5), jest bardzo ciekawie zbudowana. Centraln cz zajmuj cegy, a czowiek jest zepchnity do rogu obrazu. W ten sposb od razu zwraca uwag centralny punkt zdjcia pionow lini pknicia. Kompozycja oparta o lini skon biegnc w gr nie jest zrwnowaona: jeden rg jest pusty, a w drugim znajduje si bardzo wyrazista twarz mnicha. Idealny moment wyzwolenia migawki i napicie przepeniajce kadr sprawiaj, e zdjcie oddziauje na wyobrani widza. Warstwa formalna wzmacnia dziaanie treci zdjcia i podkrela energi uderzenia mnicha. Wyraajca skrajne emocje twarz wojowniczego zakonnika znajduje si na drugim planie i nie jest zbyt wyran plam barwn, co zwraca wzrok widza ku rodkowi. Tworzy to pewien kontrast, poniewa wyraz twarzy zakonnika wydaje si by bardzo znaczcy, bo wiadczy o jego ogromnej sile woli. Zdjcia, ktre Tomasz Gudzowaty przywiz z Chin, s z pewnoci bardzo plastyczne i pene treci. Mona zauway, e fotograf rozwin swj warsztat przez te 16

3 lata, ktre miny od pierwszej nagrody World Press Photo. Dokadna kompozycja, oryginalny punkt widzenia, idealny moment wyzwolenia migawki to wszystko zaczyna si skada na charakterystyczny dla niego styl. Jak ju wspomniano zdjcia zaczynaj nabiera gbszej treci, cho bardziej filozoficznej ni spoecznej. Pokazuj przesanie mitu Shaolin i filozofii buddyjskiej: prawdziwa wolno jest w dyscyplinie, a cika praca nad sob hartuje zarwno ciao, jak i ducha. Bo przecie mnisi na fotografiach naprawd dokonuj niemoliwych rzeczy i nie jest to adna manipulacja. atwo zauway te, e ich autor szanuje wiatopogld swoich modeli przecie Tomasz Gudzowaty sam medytuje. Filozofia Wschodu na tyle wpyna na jego widzenie wiata, e uzna cytat z ksigi Dao 28 za swoje yciowe motto: Pi kolorw zaciemnia widzenie, pi dwikw nuy ucho, pogo za picioma zwierztami wprowadza myliwego w bd29. Zdjcia z Shaolin na pewno s bardzo dobre, ale czy naprawd jest to reporta? Fotograf chce pokaza swoje wyobraenie o tym miejscu, a nie to, jak naprawd wyglda. Esej Gudzowatego porusza wane tematy natury filozoficznej ale zdaje si przemilcza te blisze czowiekowi. Zamiast skupi si na pokazaniu brutalnej prawdy, woli podsyca legend klasztoru. Dzisiejszy klasztor Shaolin go rozczarowa, ale na zdjciach tego nie wida. Nie znajdziemy na nich tego, o czym opowiada w swoich wraeniach z wyprawy: racej komercji w postaci sklepu z pamitkami i wieckich pracownikw przebranych za mnichw. Jest pewna nieszczero w nazywaniu siebie reporterem lub kronikarzem rzeczywistoci, a pokazywaniu tylko swojego wyobraenia.

III.2. Of the Eagle and Man (O orle i czowieku)

Mongolski projekt Tomasza Gudzowatego przynis mu nagrod na 62. konkursie fotograficznym Pictures of the Year International30 w 2005 roku. W 2004 roku wydany zosta przez Yours Gallery album z tymi zdjciami. Byy one rwnie prezentowane w grudniu 2007 roku w Yours Gallery. Praca nad nowym materiaem bya wyzwaniem technicznym dla fotografa.
28 (Pol. Ksiga Drogi i Cnoty) jest czci podstawowego kanonu taoizmu, systemu religijno-filozoficznego, ktry narodzi si w Chinach za panowania dynastii Zhou (ok. 1045 do 256 r. p.n.e.). 29 Iga Nyc, Tao fotografa, Wprost, 4-10 kwietnia 2011, nr 14, s. 82. 30 Najbardziej powaany przez fotoreporterw konkurs fotografii wydawniczej. Organizowany od 1944 w USA.

17

Podr zim po stepie, w najbardziej kontynentalnym klimacie wiata jest trudnym przedsiwziciem logistycznym. Fotografowanie w tym czasie to kolejne utrudnienie. Jak sam pisze: W swoj drug podr do Mongolii wybraem si zim - w najgorsz por ze wszystkich moliwych zych sezonw w tym kontynentalnym klimacie. Temperatura na stepie spada grubo poniej minus trzydziestu stopni i chocia suche powietrze sprawia, e zib wydaje si mniej przykry ni chd warszawskiej jesieni, to trzeba uwaa. (...) Zimno dokuczao te naszym aparatom i bateriom, ktre trzeba byo co chwila adowa. A tam elektryczno mona mie tylko z wasnego generatora, jak na wikszej czci obszaru Mongolii.31

Fotografia 6: Of an Eagle and Man 1 Zdjcia opowiadaj o kazachskiej rodzinie yjcej na stepach Mongolii. Gudzowaty spdzi kilka tygodni wrd gocinnych Kazachw, dokumentujc ich ycie i zwyczaje. Podczas srogiej syberyjskiej zimy jedynym rdem poywienia i utrzymania tych ludzi s polowania na lisy z udziaem orw. Myliwi i ory mieszkaj w jednej izbie i razem dziel niedole ycia w dziczy. Istnieje midzy nimi zwizek oparty na najwaniejszej zasadzie podczas walki o przetrwania na lojalnoci. W ten sposb Tomasz Gudzowaty opowiada o tej wyprawie we wstpie do
31 Marta Majewska, Tomasz Gudzowaty "Of the eagle and man" , Fotopolis.pl internetowy magazyn o fotografii: http://www.fotopolis.pl/index.php?n=2531 (dostp z 21 lutego 2011).

18

swojego albumu: Polowanie z orami to stara tradycja tego ludu, nie majca odpowiednika w innych kulturach. Na caym wiecie uywa si sokow, najczciej pochodzcych z hodowli i w niewoli koczcych ywot. Bywa, e Kazachowie podbieraj pisklta z gniazd, ale takie ptaki nie s cenione rwnie wysoko, jak te schwytane w dojrzaym wieku. Domowe wychowanie zabija owiecki instynkt. Wok orlich oww nie rozwin si aden rynek - a przynajmniej nic o nim nie wiadomo postronnym. Po piciu latach suby orze wraca na wolno, oznaczony bia wstk, ktra jest gwarancj jego swobody do koca ycia. Podobno pniej mgby mie trudnoci z ponownym przystosowaniem si do naturalnego rodowiska.32 Fotografia otwierajca album (fot. 6) pokazuje chat Kazachw z punktu widzenia ora. Charakterystyczne uycie szerokiego kta, pozwala zarwno pokaza bohatera zdjcia, jak i to, co widzi. Ciekawe wykorzystanie tej techniki, poczone z ustawieniem ostroci na oku zwierzcia, stworzyo pikny, bardzo nastrojowy portret ptaka. Zdjcie przestawia, jak orze czuje si w domu myliwych, z ktrymi wsppracuje. Orze nie wie, w jakiej sytuacji si znalaz. Moe jest zaniepokojony, a moe przygotowuje si do walki. Zwierz nie rozumie swojego otoczenia, nie rozrnia jego elementw co na zdjciu jest ukazane jako rozmycie poprzez pytk gbi ostroci. Podobnie my nie rozumiemy jego uczy, poniewa nie jestemy

Fotografia 7: Of an Eagle and Man 2

32 Tomasz Gudzowaty, Of an eagle and man, Szwajcaria 2004 r., wyd. Yours Photography, s. 4.

19

nauczeni rozpoznawa zwierzcej mimiki. Obraz przedstawiajcy odjedajcych myliwych (fot.7) oparty jest na prostym pomyle. Znajduj si na nim tylko sylwetki mczyzn, lady ich koni oraz wzgrza na dalszym planie. Maa ilo elementw w kadrze skupia uwag na jego centrum. Kompozycje zostaa oparta o linie prowadzce w gb kadru. Zbiegajce si linie koskich ladw cz si mniej wicej na rodku horyzontu, w punkcie, do ktrego d bohaterowie zdjcia. Lekko podniesiony punkt widzenia daje szersz perspektyw oraz sprawia, e sylwetki jedcw nie zlewaj si z zanieonymi grami w tle. Myliwi odjedajcy na polowanie to bardzo metaforyczny obraz. Jadcy w dal mczyni znikaj z pola widzenia, tak samo jak znikaj ze wiata. W zglobalizowanym i nastawionym na konsumpcj wiecie XXI wieku nie ma dla nich miejsca. Podobnie jak dla symbiozy czowieka ze wiatem przyrody, z ktrym od zawsze prowadzi walk. Na przykadzie zdj kazachskich myliwych fotograf pokazuje stosunki midzy czowiekiem a zwierztami, czyli wiatem przyrody. Wydaje si, e tym razem jest to wizja pozytywna. Cho czowiek wykorzystuje zwierzta do swoich celw, to darzy je szacunkiem i traktuje lojalnie. A w kocu wypuszcza znw na wolno, dbajc by byy w stanie powrci do swojego dawnego stylu ycia. Autor wydaje si wierzy w to, e jest moliwa zgoda midzy ludmi a zwierztami lub chocia ma na to nadziej. Jednak jest to opowie przesycona pewn tsknot, poniewa jest wiadom, e dzisiejszy wiat nie opiera si na takich zasadach. O czowieku i orle to najwaniejszy projekt Tomasza Gudzowatego poza zdjciami sportowymi. W poetycki sposb opowiada o yciu ludzi w mongolskim stepie przekazujc odbiorcy zarwno konkretne informacje, jak i ich uczucia. Z punktu widzenia etyki dziennikarskiej, moe budzi zastrzeenia fakt, e by zrobi zdjcie ceremonii wypuszczania ora na wolno, kupi go od swoich bohaterw: Nasza maa ekipa gocia tam dwa tygodnie i w tym czasie nigdy nie odmwiono nam pomocy. Ale te nie do pomylenia byaby sytuacja zorganizowania specjalnie na nasz uytek ceremonii wypuszczania ora na wolno. Po prostu aden ptak w tym okresie nie przechodzi na emerytur. Zdarzyo si natomiast, e nasi gospodarze zapali sokoa. To ptak bardzo cenny: sokolnicy z Arabii Saudyjskiej czy Emiratw Arabskich gotowi s zapaci fortun za dzikiego ptaka. Wykupiem go, a poniewa nie poluj poprosiem o zwrcenie mu wolnoci.33
33 Tomasz Gudzowaty, tame.

20

III.3. Shipwreckers (Zomiarze statkw)

Reporta o ludziach zajmujcych si zomowaniem starych statkw

w Bangladeszu zosta zrealizowany w czasie 2 lat. Autor odby wiele podry, by zasta na miejscu odpowiednie warunki i owietlenie (grudniowe soce). Zestaw 12 zdj wygra w konkursie NPPA Best of Photojournalism w kategorii Best Published Picture Story w 2006 roku. Nagrodzone zdjcia powstay w drugim co do wielkoci miecie kraju Chittagong, ktre jest znane na wiecie ze swojego przemysu stoczniowego oraz faktu, e w tym samym miejscu ludzie goymi rkami demontuj stare statki, ktrych uycie przestao by opacalne. Tytuowi zomiarze pracuj bez adnej odziey ochronnej, z uyciem prymitywnych narzdzi. Mieszkaj w barakach w pobliu stoczni. Wykorzystywani przez brygadzistw i ochroniarzy, pracuj bez adnych gwarancji socjalnych za minimaln pac. Mimo to chtnych nie brakuje z gbi ldu wygania ich do miasta wci obecne widmo godu. Powstanie tego przeraajcego miejsca tak opisuje autor eseju: Przemys ten przenis si z krajw uprzemysowionych do poudniowej Azji, gdzie sia robocza jest tasza, a przepisy o ochronie rodowiska bardziej liberalne. Tak zwane "stocznie" w Chittagong to 10 km play i przybrzenych

Fotografia 8: Shipwreckers 21

mielizn, na ktre wprowadza si statki, aby po wymontowaniu wszelkiego jeszcze przydatnego wyposaenia poci je na zom.34 Jak opowiada miejska legenda, stocznie w Chittagong powstay przypadkowo. W padzierniku 1960 roku sztorm nad Zatok Bengalsk zepchn ogromny frachtowiec na pla w okolicy tego drugiego co do wielkoci miasta wczesnego Pakistanu Wschodniego. Przeniesienie statku z powrotem na morze byo trudne technicznie i nieopacalne, wic armator zdecydowa si zostawi go na swoim miejscu. Z tego nieszczliwego wypadku ucieszyli si okoliczni biedacy. Rozkradali porzucony frachtowiec, a nie zostao z niego adnego ladu. Dzi ju statki specjalnie dokuje si na brzegu, korzystajc z przypywu i przyboju wody. Zdjcie przedstawiajce ludzi w na tle balastu statku (fot. 8) jest oparte na prostym pomyle. wiato i kompozycja maj podkreli ogrom i nadludzk skal rozbieranego okrtu. Niezrwnowaona kompozycja jest oparta o dwie opozycyjne plamy (ciemn i jasn) oraz rytm ludzkich sylwetek. Ciekawa, zakrzywiona linia balastu statku kontrastuje z jasnym niebem. Natomiast boczne wiato podkrela bry statku oraz idcych ludzi. Monumentalne obrazy z Bangladeszu nie przekonuj do siebie tak mocno, jak poprzednie prace Tomasza Gudzowatego. Wida na nich dystans reportera do tematu zdj i ich bohaterw. Ujcie tematu zdaje si nie dotyka sedna, a raczej skupia na pozorach. Nie sposb nie zgodzi si z zarzutami jego krytykw, mwicymi e wyjtkowo przypominaj prac Sebastio Salgado. Bardzo podobna jest te tematyka Salgado w swoim imponujcym wielkoci dziele Workers oddawa hod ludziom pracy. Album o zomiarzach statkw zawierajcy 50 czarno-biaych zdj zosta wydany w listopadzie 2005 roku przez Yours Photography. Podobny zestaw zdj by wystawiany w marcu 2006 roku w Galerii Yours. Kuratorem wystawy by Antoni Rodowicz.

34 (ba), Yours Gallery - trzy wystawy w nowej siedzibie (depesza prasowa od Yours Gallery), Fotopolis.pl internetowy magazyn o fotografii: http://www.fotopolis.pl/index.php?n=3885&p=1 (dostp z 21 lutego 2011).

22

III.4. Peru (Tarasy solne)

Zdjcia z wyprawy Tomasza Gudzowatego i Judit Berekai w Andy opowiadaj o yciu ludzi w grskiej, peruwiaskiej wiosce. Miejsce realizacji tego tematu to miasteczko Maras, pooone nad dolin rzeki Urubamba. Projekt koncentruje si na pokazaniu cikiej pracy mieszkacw na tarasach solnych. Korzystajc z prostych rozwiza technicznych zbiera si tam wod ze sonego rda, ktre wypywa z gry Qaqawinay. Mieszkacy tego prowincjonalnego miasteczka zachowuj swoj tradycj i histori, a chrzecijastwo miesza si z tu z religiami tradycyjnymi. Zagadka powstania tego cudu natury nie jest rozwizana, ale opowiadaj o tym miejscowe legendy. Chrzecijascy mieszkacy wierz, e to w. Franciszek przemieni sodkie rdo w sone. Natomiast wierni inkaskiej tradycji przypisuj pochodzenie tarasw kltwie wadcy Lloque Yupanqui, ktry ukara zbuntowanych poddanych sonym deszczem. Okrutny krl nie przewidzia e w rzeczywistoci wywiadczy powstacom przysug. Istnieje jeszcze jedna wersja, wedug ktrej wntrze okolicznych gr jest bry soli, w ktr zamieni si po mierci inkaski wdz Ayar Kaci35. Fotograf tak podsumowuje te legendy: Jakikolwiek by ich pocztek, dzi tarasy wyznaczaj rytm pracowitego ycia Maras, z rzadka ubarwianego witami, w ktrych

Fotografia 9: Peru
35 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://gudzowaty.com/#/essays/8 (dostp z 27 lutego 2011).

23

relikty dawnych wierze mieszaj si z chrzecijask religi kolonizatorw. Kiedy jednak wito si koczy, mieszkacy Maras wracaj do codziennoci prawie takiej samej, jak setki czy tysice lat temu.36 Zdjcie przedstawiajce pracownikw tarasw solnych w czasie pracy (fot 9.) zostao wykonane aparatem maoobrazkowym w charakterystycznym, reporterskim stylu. Obraz jest pozbawiony kolorw, co sprawia, e widz ma si skupia na treci zdjcia, a nie jego stronie formalnej. Niski punkt widzenia, znajdujcy si bardzo blisko twarzy robotnika, pozwala pokaza zarwno szczegy jego fizjonomii, jak i szeroki plan tarasw solnych. Ten prosty, ale budujcy dramaturgi zabieg stanie si jednym z elementw stylu Gudzowatego. Fotoreporta z Peru otrzyma wyrnienie w kategorii Best Published Story w konkursie Best of Photojournalism, ktrego organizatorem jest amerykaskie stowarzyszenie fotografw prasowych NPPA. Ocena zdj moe by podobna, jak przy projekcie o zomiarzach statkw. Zdjcia wydaj si pokazywa tylko warstw wizualn, a nie gbsz refleksje o stylu ycia mieszkacw Maras. Rwnie w tym projekcie mona zauway zbyt due podobiestwo w formie i temacie zdj do prac Sebastiao Salgado. Zdjcia miay swoj wystaw w Yours Gallery w 2006 roku.

III.5. My walk i My walk II

My walk i i My walk II to dwa zbiory zdj podsumowujce dotychczasow prac artystyczn Tomasza Gudzowatego. Obie edycje zostay wydane w formie albumu z 50 zdjciami. My walk i i My walk II to zestawy zdj pokazujce w wikszoci zdjcia nie publikowane i nie wczone do wikszych projektw. Jak pisze autor we wstpie do albumu, s to jego najwaniejsze oraz ulubione zdjcia. Gudzowaty porusza tematy spoeczne, jak prawdziwy reporter oraz filozoficzne jak artysta. Pokazujc wiat swoimi oczami nie szczdzi przy tym komentarza zawartego w kadrze. Przekrj prezentowanych tematw jest bardzo szeroki. Jak sam tumaczy: Kada z tych fotografii jest dla mnie jak uderzenie czoem o ziemi. Oto "My Walk II" - mj prywatny katalog zachwytw nad niezwykoci i rnorodnoci wiata.37

36 Tomasz Gudzowaty strona oficjalna, http://gudzowaty.com/#/essays/8 (dostp z 27 lutego 2011). 37 Tomasz Gudzowaty, My walk II (album zdj), wyd. Yours Photography, wstp.

24

Rozdzia IV Projekt Sport Features (Osobliwoci sportu)

Od kilku lat Tomasz Gudzowaty koncentruje si na fotografii sportowej, konsekwentnie realizujc projekt Sport Features (Oblicza sportu). Nad swoim yciowym projektem Gudzowaty pracuje od 2000 roku, a od 2005 skupia si wycznie nad nim. W planach ma 40 esejw (fotoreportay) na temat rnych odmian sportu, z ktrych powstaa okoo poowa. Dziesicioletni projekt Sport Features w 2012 roku ma by ju ukoczony. W ostatnim czasie tempo realizacji kolejnych prac znacznie wzroso i powstaj zwykle 3 tematy w roku. W czasie realizacji swojego pomysu autor podrowa po caym wiecie a take realizowa zdjcia w Polsce. Pierwszym reportaem, ktry zosta wczony do Osobliwoci sportu by Shaolin Temple z 2002 roku. Wybr zdj by poczeniem obu zwyciskich materiaw z World Press Photo. Waciwie projekt rozpocz si od eseju Nada kusti opowiadajcego o hinduskiej sztuce tradycyjnych zapasw. W ramach projektu powstay do tej pory nastpujce eseje: Shaolin Temple w 2002 roku, Nada kusti (2005), Power Punch Girls (2005), Flying Warriors (2006), Chinese Gymnasts (2007), Wuqiao Acrobats (2007), Yoga Performers (2007), Synchronized Swimming (2008), Naadam Race (2008), Naadam Portrairs (2008), Olympians (2009), Freerunning - the Art of Movement (2009), Urban Golf in India (2009), Sumo Life (2010), Sumo People (2010) i Mexico's Car Frenzy (2010). W czasie pisania przez mnie pracy projekt nie by jeszcze zakoczony. Ostatnimi wydarzeniami z nim zwizanymi byo zwycistwo w Grand Press Photo za rok 2010 w maju 2011 roku. Wszystkie eseje czy podobna forma kady skada si z 12 czarno-biaych zdj powstaych tradycyjn metod (na filmie wiatoczuym) i podobny styl, wzorowany na klasycznym fotoreportau. To, e zdjcia od strony plastycznej s bardzo podobne, to jak wspomina autor efekt zamierzony: spjno formy jest w takim przypadku, moim zdaniem, zalet38. Pewn rnic stylistyki spowodowaa zmiana uywanego apratu: do 2007 roku zdjcia powstaway maoobrazkowym aparatem reporterskim (Nikon F5 i film Kodak Tri-x). Wedug Monroe Dentona, ktry tworzy podpisy do projektw Tomasza
38 Andrzej Klim, Emocje to nie krzyk (wywiad), Press, czerwiec 2008, nr 6, s. 40.

25

Gudzowatego, fotograf korzysta z tego aparatu eby podkreli napicie midzy materialnym a duchowym biegunem tej walki, fotograf pokazuje wicej naturalnego i architektonicznego otoczenia, a jednoczenie mniej rnicuje ostro, dziki czemu widz wchodzi w krytyczn relacj z obrazem.39 Pniej posugiwa si wycznie wielkoformatowym aparatem mieszkowym Linhof Master Technika i najczciej fotografowa na filmach natychmiastowych Polaroida. Taki aparat daje znacznie wicej moliwoci w operowaniu gbi ostroci i perspektyw np. ostro w postaci punktu lub linii, a nie paszczyzny. Wedug autora takie fotografowanie to naladowanie technik prymitywnej fotografii otworkowej, ktra w ogle obywaa si bez aparatu. Wybr aparatu zawsze wpywa na sposb robienia zdj zdjcia Gudzowatego s wietnie skomponowane, bo aparat wielkoformatowy wymaga ogromnej precyzji przy pracy, ale fotografowanie na statywie uniemoliwia reporterskie, dynamiczne kadry, co w pewien sposb ogranicza twrc. Autor rozpocz swoj dziaalno artystyczn, gdy w tej brany krloway tradycyjne materiay wiatoczue. W tym czasie powstaa i rozwina si cyfrowa technologia zapisu obrazu, ale autor pozosta wierny czarno-biaemu filmowi. Fotograf tumaczy swj wybr faktem, e rozwj techniki fotografii analogowej jest skoczony i nie powstanie ju aden przeom technologiczny, ktry zmieni odbir jego fotografii. Kolejnym argumentem jest te fakt, e fotografia na filmie wicej wymaga od robicego zdjcie. Pomimo e istniej bardzo dobre maoobrazkowe aparaty cyfrowe, to nie powsta jednak aden cyfrowy aparat wielkoformatowy i nic nie wskazuje, e w najbliszym czasie ulegnie to zmianie. Jak sam mwi: Ot uwaam, e pewne wynikajce z techniki ograniczenia i trudnoci nie s balastem, ktrego najlepiej si pozby przy pierwszej okazji, ale dobrem samym w sobie, konieczn dyscyplin formy i przede wszystkim! idei szukajcej wyrazu. Fizyczno negatywu, czynica go z natury niepowtarzalnym w kadym egzemplarzu, nieodwracalno pewnych decyzji w procesie fotografowania, ograniczone moliwoci automatyzacji, dziki czemu rce nie mog by szybsze od myli wszystko to sprawia, e wiadomie rezygnuj z cyfry.40 W swoich pracach Gudzowaty koncentruje si na duchu sportu, wylewanym na treningach pocie, duchu zwycistwa lub goryczy poraki. Projekt Sports Features opowiada o wiecie treningw i rywalizacji, ukazujc emocjonaln i metafizyczn
39 Sport Features strona oficjalna, http://sportfeatures.com/#/about/intro (dostp z 27 lutego 2011 r.). 40 Tomasz Gudzowaty, Magdalena Rudzka, Wywiad, Digital Camera Polska, marzec 2011, nr 3 s. 23.

26

przemian czowieka pod wpywem cikiej pracy nad swoim ciaem i duchem. Gudzowaty podchodzi do tematu caociowo, z jednej strony bdc kronikarzem opisujcym zanikajce dyscypliny sportowe, a z drugiej reporterem przybliajcym je publicznoci wiata zachodniego. Przede wszystkim fotograf jest poet lub filozofem opowiadajcym poprzez zdjcia sportowe o kondycji i naturze czowieka. Fotograf dokumentuje tradycyjne kultury i zanikajce formy aktywnoci fizycznej. Przedstawione sporty czy wsplne angielskie okrelenie spiritual sports (sporty duchowe). Jak tumaczy: Interesuje mnie wysiek duchowy i fizyczny, denie sportowca do perfekcji - mwi w jednym z wywiadw. Te zdjcia pokazuj te sport jako warto ksztatujc czowieka, spoeczno, a take jego wymiar rytualno-religijny.41 Autor skupia si gwnie na tradycyjnych, mao popularnych dziedzinach sportu. Sam tumaczy swj wybr w ten sposb: W sporcie fascynuje mnie wiadomy wysiek, niemal religijna celebracja pracy nad wasnym ciaem, przezwycianie saboci. Stad zainteresowanie sportami nieskaonymi. (...) Dzi sporty z gwnego nurtu zagroone s u samej podstawy. Za duo w nich pienidzy. A ja pierwotn, autentyczn i szlachetn pasj odnajduj w sportach etnicznych, niezwykych, kultywowanych wbrew pokusom dzisiejszego wiata.42 Jedna z pozytywnych recenzji projektu brzmi: Gudzowaty tworzy pikne zdjcia o czystej formie, ceni si wyrazu detalu, dynamik doboru kierunkw ruchu, plastyk faktur i magi naturalnego wiata w komponowanym kadrze. Ale przede wszystkim poprzez swoje spojrzenie na ludzkie ciao i jego ruch ukazuje oblicza czowieczestwa, chwyta aur towarzyszcej mu metafizycznej tajemnicy, swym humanizmem nawizujc do najszlachetniejszych tradycji fotografii reportaowej, wypracowanych niegdy przez takich klasykw, jak Cartier-Bresson, Kertsz czy Brassai.43 Wrd opinii negatywnych powtarza si zarzut sztampowoci. Pojawiaj si oskarenia, e wszystkie projekty s realizowane w podobnej stylistyce i metaforyce. Wedug niektrych styl Gudzowatego to tak naprawd niepotrzebna maniera, a sam autor nie rozwija si warsztatowo. Przeciwnicy Tomasza Gudzowatego zarzucaj mu jeszcze, e jego styl nie tylko nawizuje do klasycznego reportau, a wrcz go kopiuje.
41 Magda Podsiady, Metafizyka sportu wedug Gudzowatego, Gazeta Wyborcza Wrocaw, 17 lutego 2009, nr 40 s. 6. 42 Iga Nyc, Tao fotografa, Wprost, 4-10 kwietnia 2011, nr 14, s. 82. 43 Iga Nyc, tame.

27

IV.1. Nada kusti (Hinduskie zapasy)

Fotoreporta o tradycyjnych hinduskich zapasach przynis autorowi III nagrod w konkursie World Press Photo w 2005 roku w kategorii reporta sportowy oraz Award of Excellence w kategorii: Magazine Division / Feature Picture w Picture of the Year International 2005. Tomasz Gudzowaty po raz pierwszy wysa na konkurs materia wsplnie z Judit Berekai. W projekcie byo 12 czarno-biaych zdj (7 autorstwa Tomasza Gudzowatego i 5 Berekai). Tomasz Gudzowaty i Judit Berekai spdzili w Indiach 2 miesice na pracy nad materiaem fotograficznym, ale ich pobyt by poprzedzony procznym przygotowaniem mentalnym. Fotografowie musieli wiele przeczyta, by zapozna si z tradycj hinduskich zapasw oraz ide, ktra im przywieca. Im lepiej przygotujemy grunt, tym wiksza szansa, e zobaczymy co autentycznego opowiada Gudzowaty 44. Na szczcie na miejscu te powicili wiele czasu, eby pozna i zrozumie swoich bohaterw. Tomasz Gudzowaty zawsze stara si rozmawia z ludmi i pozna ich, zanim zacznie fotografowa. Zawsze mwi, e emocje, jakie wywouje egzotyka tego miejsca nie mog wpyn na obiektywno jego przedstawienia. Na miejscu fotografowie korzystali z uprzejmoci przewodnika hinduskiego dziennikarza Coimbatore'a Muralidharana. Autorzy mwi, e wykonanie tego tematu w sposb niestandardowy byo trudne, poniewa powstao duo zdj o tym indyjskim sporcie narodowym. Wszystkie jego fotografie prezentuj tylko widowiskow walk, ignorujc cik prac bohaterw. Jak opowiada autor: Dlatego skupilimy si na treningu, na pracy zawodnikw nad doskonaleniem ciaa i ducha45. Fotografowie uywali aparatw tradycyjnych i zuyli 200 filmw czarno-biaych (co daje ok. 7 tys. zdj). Wszystkie zdjcia powstay w wietle zastanym czyli bez uycia lamp byskowych. Zdjcia powstay zgodnie z zasadami reportau i nawet wikszo portretw nie bya pozowana (autor przyznaje si tylko do jednego). Jednak zrobienie niektrych zdj wymagao pewnych przygotowa technicznych np. rozebrania dachu, by wykona zdjcia z gry. Materia powsta w okolicach miasta Mysore w stanie Karnataka. Co roku na jesieni odbywa si tam wito Dasara, ktrego gwn atrakcj s tradycyjne zapasy
44 Magdalena Lemaska, Jori i mudgal, Press, marzec 2006, nr 3, s. 44. 45 Magdalena Lemaska, tame.

28

nada kusti. Autorzy wybrali to miejsce, poniewa w Mysore treningi odbywaj si w warunkach jak sprzed stu lat. Wykorzystuje si te stare wyposaenie sal treningowych: m.in. ponad stuletnie maczugi gada, jori i nadgal, kamienne ciarki nal, sztangi sumtola oraz supy mallakhamb.46 Przy tradycyjnych klubach i salach wicze garadi znajduj si zwykle hinduistyczne kapliczki, gdzie zawodnicy mog pomodli si przed walk w towarzystwie kapana. Tradycja indyjskich zapasw to praca zarwno nad ciaem, jak i duchem. Wanie t rytualn funkcj sportu fotografowie przeciwstawiaj zachodniemu przemysowi olimpijskiemu, ktry w ten sposb opisuje Tomasz Gudzowaty: To jest biznes, a ja szukam ducha. Szukam go zatem w tradycjach spoecznoci, ktre omin nurt globalnej cywilizacji.47

Fotografia 10: Nada kusti 1 Wsplnie trenujcy sportowcy tworz swego rodzaju spoeczno, ktr integruje ten sam cel samodoskonalenia oraz charyzmatyczna posta trenera. Peni on rol sportowego i duchowego przewodnika sportowcw. Judit Berekai mwi: W nada kusti odnajduj autentyzm i duchow gbi, ktrych brakuje mi w nowoczesnym sporcie48. Jednak nie wszdzie duch tradycji przetrwa od naszych czasw w wielu
46 Na podstawie: Magdalena Lemaska, Jori i mudgal, Press, marzec 2006, nr 3, s. 44. 47 Remigiusz Grzela, Jestem bogaty w dwa miliony zdj, Gazeta Wyborcza, 2 czerwca 2006, nr 128. 48 Judit Berekai, Od autorki, Press, czerwiec 2006, nr 6, s. 52.

29

miejscach stare kluby coraz bardziej upodabniaj si do zachodnich siowni. Jedno ze zdj z reportau przedstawia zawodnikw nada kusti w czasie walki (fot 10.). Dwie postacie sfotografowane w czasie walki zczone s w zapaniczym chwycie. Wpadajce z prawej strony, plastyczne wiato piknie wyrnia sylwetki zawodnikw od ta i nadaje wraenie gbi w obrazie. Jasne plamy prawie nagich cia na ciemnym tle piasku tworz wraenie przestrzennoci, poniewa jasne tony zawsze zdaj si wysuwa ponad ciemne. Kompozycja obrazu jest oparta o skone linie cia sportowcw. Sposb przedstawienia zawodnikw jest w pewnym sensie monumentalny z jednej strony przedstawieni s bardzo dostojnie, ale z drugiej strony ich pozycja na to nie wskazuje. Uwag zwracaj brudne plecy zapanika, ktre wraz z napitymi miniami i nienaturaln pozycj sugeruj ogromny wysiek woony w wyczerpujc walk.

Fotografia 11: Nada kusti 2 Kolejna fotografia przedstawiajca hinduskie zapasy (fot. 11) zostaa wykonana z gry. Tak Gudzowaty opisywa powstanie tego zdjcia: Wykonywanie niektrych zdj wymagao pewnych ingerencji, np. do zrobienia fotografii z lotu ptaka, dla lepszego wiata, trzeba byo rozebra kawaek dachu 49. Obraz przedstawia trzech zawodnikw wraz z atrybutami treningowymi nada kusti. Perspektywa ptasia skraca sylwetki
49 Magdalena Lemaska, Jori i mudgal, Press, marzec 2006, nr 3, s. 44.

30

zawodnikw i pokazuje cao pomieszczenia, w ktrym trenuj. Zdjcie jest atrakcyjne wizualnie, jak wikszo zdj zrobionych z gry. Kontrowersje moe tylko budzi usunicie dachu, ktre jako ingerencja w obraz nie powinno mie miejsca w tradycyjnie pojtym reportau. Tomasz Gudzowaty wraz z Judit Berekai po raz kolejny przybliyli zachodniej kulturze nieznany sport etniczny. Waciwie tylko jego cz, poniewa zdjcia dotycz jedynie treningu zapanikw. Fotografie, zrobione w nieco tajemniczej scenerii starych sal treningowych prezentuj si efektownie, a zniszczone atrybuty i otoczenie bohaterw nadaj im ponadczasowego charakteru. Rozpoczcie tematyki sportowej wprowadzio now jako do fotografii Gudzowatego. Zdjcia s duo lepsze od poprzednich spoecznych fotoreportay, a niektre z nich mog nawet zachwyca odbiorcw. Reporta Tomasza Gudzowatego zosta opublikowany w Polsce (cao w Pozytywie, a czciowo we tygodniku Wprost) oraz w Indiach (The Hindu, Deccan Herald, a take Star of Mysore). Gwarancj sprzeday zdj, ktrej wymaga komisja World Press Photo, fotograf uzyska od niemieckiej agencji Focus Fotoagentur.

IV.2. Power Punch Girls (Kobiecy boks)

Za zdjcia kobiet trenujcych boks Gudzowaty otrzyma drug nagrod na Grand Press Photo w 2007 roku w kategorii reporta sportowy50. Materiay do projektu powstay rwnie w Indiach, a dokadnie w miecie Kollam w orodku sportowym przy stadionie Lal Bahadur. Niektre ze sportretowanych kobiet nale do narodowej reprezentacji Indii. Zdjcia zostay wykonane w grudniu 2006 roku. W Indiach turnieje boksu kobiet odbywaj si od 1994 roku. Pomys ich wprowadzenia wzbudzi tak powane kontrowersje, e doszo nawet do zamieszek ulicznych. Wikszo Hindusw uwaaa ten sport za zbyt mao kobiecy i trenowanie go ma kobiety pozbawia czci. Pocztkowo niewiele osb chciao si przeciwstawi tym konserwatywnym zakazom religijnym i spoecznym. Zmiany rozpoczy si w jednym z poudniowych stanw, w Kerala bardzo nowoczesnym, przemysowym regionie z jednym z najwyszych w Indiach poziomem edukacji i opieki zdrowotnej.
50 Najwaniejszy konkurs fotografii prasowej w Polsce. Organizuje go od 2005 roku miesicznik Press.

31

Kobiety, ktre zajy si boksem, w wikszoci uprawiay wczeniej inne sporty. Od 2001 roku ich sala treningowa przy stadionie w Kollam jest prawdziw kuni kobiecych talentw. Std te bior si zawodniczki reprezentacji Indii. Dzi kobiecy boks jest jednym z niewielu sportw, w ktrych Indie osigaj sukcesy. 51 Zdjcie (fot. 12), przedstawiajce kobiety bokserki jest tajemnicze. Wikszo sceny jest pogrona w cieniu, a tylko mae plamy wiata padaj na ciaa zawodniczek. To wraenie potguje jeszcze rozmazany zarys pici, ktry czciowo zasania twarz jednej z nich. Najbardziej zwraca uwag oko zawodniczki, ktre zwraca uwag na pogronej w cieniu twarzy. Zdjcie zostao zrobione bardzo blisko piciarek, troch z gry. Dziki temu widz ma wraenie uczestniczenia w akcji, co jest jednym z wyzwa dobrych zdj reporterskich.

Fotografia 12: Power Punch Girls W zwizku z tematem eseju Power Punch Girls nasuwa si naturalne pytanie o kobieco zawodniczek. W tradycyjnym spoeczestwie Indii byy problemy, by zaakceptowa kobiety uprawiajce boks. Czy walka wrcz, ostatni chyba atrybut mskoci, przystoi kobietom, ktre zawsze by uwaana za delikatniejsze? A moe to seksistowskie mylenie, ktre ogranicza kobiety? Czy nowe, silne kobiety cigle bd podoba si tradycyjnie mylcym Hindusom?
51 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://sportfeatures.com/#/essays/7/info (dostp z 27 lutego 2011).

32

IV.3. Flying Warriors (Sztuka walki kalari payattu)

Materia o hinduskiej sztuce walki kalari payattu powsta jako kontynuacja projektu o zapasach. Jeli mona porwna nada kusti do zapasw, to kalari payattu odpowiada wrestlingowi. Jest to efektowna, akrobatyczna i mao praktyczna sztuka walki, odtworzona po kilkudziesiciu latach zapomnienia. Zdjcia zdobyy II nagrod na konkursie Grand Press Photo w 2007 roku. Projekt by realizowany w Kollami w poudniowych Indiach. Wedug legend kalari payattu jest najstarsz znan czowiekowi sztuk walki. Podobno jej twrc by boski Paraurama szsty awatar Wisznu. Jej powstanie nie jest jasne, ale historycy s zgodni przynajmniej co do tego, e ju na pocztku naszej ery wiele wity hinduskich posiadao specjalne sale treningowe zwane kalari, w ktrych arystokratyczna modzie wiczya sztuk walki wrcz oraz broni bia. W takim wanie kalari mg si szkoli ksi Bodhipatra, zanim przybra imi Bodhidharma i jako buddyjski mnich zreformowa regu klasztoru Shaolin w Chinach, wprowadzajc do niej medytacj i wiczenia fizyczne. W tym czasie hinduscy mistrzowie kalari payattu zgbiali przez setki lat wiedz o tajemnicach ludzkiego ciaa. Korzystajc z niej potrafili leczy dolegliwoci i kontuzje za pomoc masau, ale ta wiedza pozwalaa im rwnie zabi przeciwnika jednym ciosem w newralgiczny punkt52. Kalari payattu jest z zasady bardzo widowiskowe. Jest to tak wane, e dzi ta sztuka walki jest bardzo zwizana z teatrem taca kathakali. Wspczenie naucza si ich w tych samych miejscach. Pojedynek, oprcz walki, jest rwnie pokazem zwinnoci, dowiadczenia i fantazji jej uczestnikw. W przeciwiestwie do zachodniego, wieckiego wrestlingu, w ktrym chodzi gwnie o zrobienie atrakcyjnego przedstawienia, kalari payattu ma wiksze znaczenie kulturowe. Te hinduskie zapasy s zanurzone w tysicletniej historii i mitycznej atmosferze hinduistycznych bogw, pbogw i herosw. Mimo e walka ma by przede wszystkim atrakcyjna wizualnie, to przecie toczy si naprawd. Uywa si prawdziwej broni (lasek, kijw, sztyletw), a przez to staje si naprawd niebezpieczna. Wanie do leczenia szkd powstaych w czasie treningu i walki powstaa zwizana z ni sztuka uleczania.53

52 Tomasz Gudzowaty strona oficjalna, http://gudzowaty.com/#/essays/8 (dostp z 27 lutego 2011 r.). 53 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://gudzowaty.com/#/essays/8 (dostp z 27 lutego 2011 r.).

33

Fotografia 13: Flying Warriors Na zdjciu przedstawiajcym latajcych wojownikw (fot. 13) zostaa pokazana caa ich zwinno i umiejtnoci. Dziki moliwoci zatrzymania chwili na fotografii, wojownicy kalari payattu mog naprawd zawisn w powietrzu. Charakterystyczne plecione to i pomieszczenie pozbawione zbdnych elementw sprawia wraenie nierealnoci tego powietrznego pojedynku. Wojownicy zdaj si troch przypomina obecnych w masowej wyobrani superbohaterw lub wzorujcych si na nich zapanikw. Zestaw zdj moe opowiada o jednym pojedynku, ale rwnie dobrze mog to by luno wybrane kadry. Nie ma w nich adnej fabuy czyli pokazania historii od pocztku do koca. Mimo to zachowana jest reportaowa zasada trzech jednoci nie zmienia si czas, miejsce akcji ani jej bohaterowie. Niespjno zestawu zdj sprawia, e ich wybr wydaje si troch przypadkowy.

34

IV.4. Chinese Gymnasts (Chiskie szkoy akrobatw)

Zdjcie Tomasza Gudzowatego z projektu Chinese Gymnasts wygrao polski konkurs fotografii prasowej Grand Press Photo w 2008 roku. Zdjcie roku zostao wykonane w grudniu 2007 roku w chiskim miecie Waqiao. W tym samym roku inny materia o szkole akrobatw w Szanghaju wygra w kategorii reporta sportowy. Eseje powstay w tym samym roku, w ktrym odbywaa si olimpiada w Pekinie oraz zwizane z nimi protesty antyrzdowe w Tybecie. Trudno wyobrazi sobie, by ten zwizek by przypadkowy. W swojej pracy dokumentalista chcia pokaza nieznan stron chiskiego systemu kompleksw sportowych bdcych fabrykami przyszych mistrzw. Widzowie ogldajcy wystpy akrobatw widz tylko ich umiejtnoci i lekko. Ograniczaj swoj wiedz tylko do tego co zobacz atrakcyjnego widowiska zapominajc, ile pracy musieli w to woy sportowcy. Jak sam Gudzowaty mwi: Chciaem pokaza t drug stron: pot i zy. Dlatego e wysiek jest integraln czci sportu. Czy w wypadku maych dzieci cena nie jest za wysoka? - widz musi sobie zada to pytanie54. Pierwsze podejcie do tematu chiskich szk akrobatycznych Gudzowaty zrealizowa ju kilka lat temu. Bya to synna szkoa Schichahai w Pekinie czyli najwaniejsza szkoa gimnastyczna w Chinach, prawdziwa pastwowa kunia mistrzw bdca oczkiem w gowie wadz. W tej elitarnej placwce dzieci maj dobre warunki mieszkaniowe, ale s poddawane caodziennym, wyniszczajcym treningom. Gudzowaty wspomina, e jego pierwszym skojarzeniem, gdy zobaczy uczniw tej szkoy, bya tresura zwierzt. Dlatego zdjcia powstay w takiej stylistyce: monumentalne obrazy korzystaj z metafory fabryki, w ktrej wykuwa si, a nie wychowuje, przyszych mistrzw, ktrzy bd mogli sawi swj kraj na arenie midzynarodowej. W szkoach w Szanghaju reim nie przypomina a tak wizienia przykadowo nie byo obowizku mieszkania w internacie, jednak technika szkole bya podobna. Same pomieszczenia i budynki nie s na ludzk skal, co nie byo trosk wczesnych decydentw. Ich monumentalno miaa pokaza im potg pastwa wobec jednostki. Uczniowie wicz w wielkich salach, przypominajcych hale fabryczne, gdzie zgromadzono dziesitki urzdze gimnastycznych. Natomiast szkoa w Wuqiao to
54 Andrzej Klim, Emocje to nie krzyk (wywiad), Press, czerwiec 2008, nr 6, s. 40.

35

chiska kolebka sztuki cyrkowej. Na szczcie panuje w niej cakiem inna atmosfera. Ta szkoa jest maa i prywatna takich szk jest kilkadziesit w tym powiecie. Nie ma tu miejsca na chisk gigantomani, bo szkoa ma tylko 30 uczniw i jednego trenera. Niestety, warunki mieszkalne s prymitywne, a bieca woda to luksus.

Fotografia 14: Wuqiao Acrobats Zdjcie przedstawiajce wiszcych na rkach chopcw (fot. 14) zdobyo Grand Prix na Grand Press Photo w 2008 roku. Pod wzgldem formalnym zdjcie jest bardzo proste piciu chopcw wisi przy cianie, trzymajc si drka. W tle moemy jeszcze dostrzec bardzo brudn, ale bardzo ciekaw wizualnie cian. Reszta obrazu jest ukryta w cieniu. Bardziej uwany widz prawdopodobnie zauway, e dzieci maj azjatyck urod i pewnie domyli si, e to wiszenie to rodzaj wicze fizycznych. Zdjcie ma w sobie pewn poezj lub energi, ktr trudno opisa sowami, ale ktra sprawia, e pozostaje ono na dugo w pamici. Jest to zdjcie okadkowe, intrygujce, jakby zapraszajce czytelnika do innego wiata, do obejrzenia opowieci, ktr serwuje nam autor. Trudno zrozumie pen tre obrazu, jeli nie zapozna si z caym esejem fotograficznym. Dlatego te w eseju Wuqiao Acrobats byo zdjciem zamykajcym. 36

Fotografia 15: Chinese Gymnasts 1 Zdjcie dziewczynki podczas wicze rozcigajcych (fot. 13) moe zrobi na widzu najwiksze wraenie. Przede wszystkim jest po prostu atrakcyjne wizualnie. Obraz jest bardzo plastyczny i zdaje si wciga widza w swoje ramy. Z pewnoci mogo by po prostu cieszy oko, gdyby nie dramatyczna sytuacja, ktra si na nim dzieje. Zdjcie jest skomponowane centralnie i wan rol gra tu symetria. Kompozycja jest otwarta, dynamiczna, a kadr jest bardzo cisy nie pozostawia wiele wolnego miejsca midzy obiektami a ram zdjcia. Jednak przede wszystkim zwraca uwag widza przedstawiona na nim sytuacja twarz dziewczynki jest wykrzywiona w blu, a jej nogi nienaturalnie wygite. Na pewno jest to cz wicze i dziecku prawdopodobnie nie dzieje si nic zego, ale pokazuje, ile cierpienia wymaga osignicie doskonaoci w jakiejkolwiek dziedzinie. To zdjcie mogo by ilustrowa sytuacj caego chiskiego spoeczestwa jest zmuszane do pracy przez bezwzgldn wadz i system ekonomiczny, nie czuje si z tym dobrze, ale ta praca przynosi rzeczywiste wyniki i sukcesy Chin na arenie midzynarodowej.

37

Fotografia 16: Chinese Gymnasts 2 Kolejne zdjcie z Chin pokazujce sal treningow (fot. 16) przestawia j w szerokim planie. Zostao wykonane lekko z gry, prawdopodobnie z grnego rogu pomieszczenia. Fotografia zostaa zrobiona aparatem wielkoformatowym na filmie Polaroida. Pokon osi optycznej pozwoli na bardzo plastyczne rozmycie sufitu i podogi sali. Dziki temu widz skupia si na rodkowej czci pomieszczenia, w ktrej przebywaj ludzie, a nie na jej nieistotnych elementach. To zdjcie powraca do metafory sali treningowej jako hali fabrycznej, w ktrej wykuwa si nowych mistrzw. A take zadaje pytanie, czy ludzkie jest wywieranie takiej presji na jednostk, eby powicia si dla sukcesu caego spoeczestwa. Przekaz jest szczeglnie wany, poniewa dotyczy dzieci. Zdjcia chiskich dzieci trenujcych by wygra, zostay umieszczone w dwch esejach: Wuqiao Acrobats i Chinese Gymnasts. Opowieci maj inny charakter, ale wsplne zdaje si przesanie. Poruszaj aktualny temat w czasie publikacji tych zdj mwio si o olimpiadzie w Pekinie oraz o braku poszanowaniu dla praw czowieka w Chinach. Wanie o tym opowiadaj zdjcia Gudzowatego. W bardzo 38

poetycki sposb poruszaj temat braku wolnoci jednostki w chiskim systemie polityczno-gospodarczym. W dzisiejszych Chinach nie liczy si jednostka, tylko wielko ich wsplnej ojczyzny. Cena, jak jednostka musi zapaci za saw jego kraju jest ogromna, szczeglnie gdy chodzi o dzieci. Z drugiej strony jest to rwnie hod dla pracy tych maych sportowcw, ktrzy w niesprzyjajcych warunkach osigaj wielkie sukcesy. Fotografie Tomasza Gudzowatego z Chin s jednym z jego najwaniejszych i najlepszych materiaw.

IV.5. Yoga Performers (Jogini-sztukmistrze)

Kolejny materia z Indii przynis Tomaszowi Gudzowatemu III miejsce w konkursie World Press Photo w kategorii sport zdjcia pojedyncze w 2007 roku oraz I nagrod w Grand Press Photo w kategorii sport zdjcia pojedyncze w 2008 roku. Materia o joginach powsta w 2007 roku w indyjskich miastach Maisur oraz Waranasi, czyli duchowym centrum hinduizmu. Tam rozwija si rwnie joga, poniewa w Indiach wie si ona bezporednio z religijn ascez, a nie, jak na Zachodzie, wycznie z wiczeniami fizycznymi. W Indiach istnieje rwnie jej sportowa tradycja zwizana ze witem Kumbhamela, ktre od dwch tysicy lat co trzy lata gromadzi pielgrzymw oraz joginw. Na jego obchodach rne szkoy i odamy jogi konkuruj swoimi osigniciami oraz dyskusjach o jej zasadach. Wanie na tym wicie Tomasz Gudzowaty zrobi zdjcia do swojego eseju Yoga Performers. Gudzowaty opowiada, jakie mia wtpliwoci przy realizowaniu tego tematu: Od dawna mylaem o wczeniu jogi do serii projektw sportowych, ale przeszkadzao mi to, e w jodze nie wida rywalizacji, a wic elementu najbardziej charakterystycznego dla sportu Musiaem znale wasn perspektyw, inn jog po prostu. Pomg mi Murali, mj przewodnik w Indiach. Znalaz szko joginw guru z kilkorgiem uczniw i w listopadzie 2007 roku wprowadzi mnie do niej, tak jak si wprowadza znajomego do domu przyjaci. Dziki nim odkryem prawdziwie sportow jog, wywodzc si z tradycji zawodw pomidzy rnymi szkoami podczas obchodw wita Kumbhamela.55
55 Tomasz Gudzowaty, Od autora, Press, czerwiec 2008, nr 6, s. 45.

39

Fotografia 17: Yoga Performers 1 Na zwyciskim zdjciu (fot. 17) mona zobaczy sal treningow oraz joginw w trakcie wicze. Wntrze jest stare i malowniczo zniszczone, bo wszystko co brudne wietnie prezentuje si w fotografii. Statyczna, otwarta kompozycja rwnie nadaje wraenie spokoju. Zdjcie jest bardzo precyzyjnie skomponowane, do czego autor przywizuje ogromne znacznie. Przedstawione postacie wydaj si cakowicie nieruchome, jakby byy zrobione z kamienia. Medytujcy jogini s zatrzymani w czasie w wyjtkowo nienaturalnych pozach, ale sprawiaj wraenie, jakby byo to dla nich cakowicie zwyczajne zachowanie. To wszystko wskazuje na ich ogromn sprawno fizyczn. Trzecia sylwetka czowieka jest tylko zasugerowana tylko przez obecno rki przy granicy kadru. To wanie ta do nadaje zdjciu wraenie tajemniczoci, a widz czuje, jakby patrzy na scen z punktu widzenia jej waciciela. Fotografia przedstawiajca odbicie sali gimnastycznej w lustrze (fot. 18) natomiast jest zupenie inna. Najwiksz rnic wydaje si by skomplikowana, plastyczna budowa oraz co rzadkie u Gudzowatego dynamiczna kompozycja. Ukazanie trenujcych joginw w odbiciu potuczonego lustra jest bardzo oryginalnym rozwizaniem, ktre zwykle sugeruje zagroenie i zagubienie. Przekrzywiony kadr jeszcze potguje to nieprzyjemne wraenie. Odbicie w lustrze pokazuje niewyran, 40

milczc sylwetk jednego z zawodnikw, a cay kadr sprawia wraenie tajemniczego. Zwykle w takiej konwencji jest przedstawiane co, co niesie niebezpieczestwo. Natomiast odbicie w lustrze sugeruje wydarzenia z przeszoci lub z cakiem innego wiata. By moe w ten sposb Tomasz Gudzowaty chcia podkreli nasze oddalenie od wiata joginw. Przede wszystkim jednak zdjcie jest bardzo atrakcyjne plastycznie.

Fotografia 18: Yoga Performers 2

IV.6. Pywanie synchroniczne

Temat pywaczek reprezentacji Ukrainy przynis Gudzowatemu kilka sukcesw w 2008 roku. Zdjcia wygray Grand Press Photo (druga nagroda w kategorii sport), Pictures of the Year (pierwsze miejsce w General Division / Sports Portfolio) i NPPA Best of Photojournalism (pierwsza nagroda w Sport Enterprise). Tomasz Gudzowaty podchodzi kilkukrotnie do projektu o reprezentacji narodowej Ukrainy w pywaniu synchronicznym. Nagrodzone zdjcia powstay podczas ostatniego wyjazdu w 2007 r. Pocztki tej dyscypliny sportowej wywodz si z pokazw wodnego baletu, od 1984 roku zostay uznane za sport olimpijski. Pywanie synchroniczne to oczywicie 41

domena kobiet, ale w niektrych konkursach bior udzia mczyni. Autor opisa zasady tych zawodw we wstpie do eseju. Zawody w pywaniu synchronicznym rozgrywaj si w czterech konkurencjach: solo, duet, team (omioosobowe zespoy) i kombinacja (dziesicioosobowe). Mimo pozornej swobody i atwoci, z jak pywaczki wykonuj swoje popisy, dyscyplina ta wymaga nie tylko wdziku i precyzji, ale take siy, wytrzymaoci i dobrej wydajnoci puc. By osign te wszystkie cechy, typowa zawodniczka klasy midzynarodowej musi powica pi godzin dziennie na treningi. Niewiele druyn narodowych prezentuje naprawd wysoki poziom, s to: Stany Zjednoczony, Rosja, Japonia, Hiszpania, Chiny i Francja. Do wiatowej czowki naley take przedstawiona na zdjciach reprezentacja Ukrainy, ktrej trenerk jest Swietana Saidowa. Ukady ukraiskich pywaczek wydaj si rwnie efektowne dla publicznoci na trybunach, jak dla obserwatora pod powierzchni wody.56

Fotografia 19: Synchronized swimming Zdjcie ukraiskich pywaczek w krgu (fot. 19) wykonano w stylu bardzo charakterystycznym do Gudzowatego. Perfekcyjnie zaplanowane ujcia oparte s na centralnej, statycznej, ale bardzo zoonej, wrcz wyrafinowanej kompozycji. Fotograf tworzcy takie obrazy musi by perfekcjonist i musi mie cakowit wadz nad sytuacj, ktra rozgrywa si w kadrze jak dobry reyser filmowy. Realizacja
56 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://sportfeatures.com/#/essays/11/ (dostp z 27 lutego 2011 r.).

42

takich obrazw w fotoreportau bya by niemoliwa. Wymagaj one dokadnego wyreyserowania kadru, ustawienia aparatu oraz ewentualnej modyfikacji rde wiata. Takie owietlenie czsto pojawia si na innych zdjciach tego autora. Wpada bezporednio z gry, jest do rozproszone, ale jednoczenie nie owietla bohaterek zdjcia z kadej strony. W tych podwodnych zdjciach tworzy wyjtkowo pikne zaamania spowodowane przez falujc powierzchni wody w basenie. Fotografie druyny ukraiskich pywaczek synchronicznych s przede wszystkim bardzo atrakcyjne wizualnie. Tomasz Gudzowaty skupi si gwnie na formie, jakie ciaa i ukady cia zawodniczek przybieraj w wodzie. Wida na jego zdjciach subtelny wdzik i wietne zgranie pywaczek. Pywanie synchroniczne to rodzaj sportu, w ktrym podobnie jak na przykad w jedzie figurowej na ywach chodzi przede wszystkim o pokazanie pikna. Pikna nieco ju archaicznego, pochodzcego z czasw, gdy ideaem kobiety byy osoby delikatne i zwiewne. Pywanie synchroniczne to bardzo kobiecy sport, poniewa nie chodzi w nim o walk, a o pokazanie czego zachwycajcego. Niestety to wraenie pikna mog odnie tylko widzowie, bo zawodniczki wiedz, ile blu i powicenia kosztoway ich treningi. Jednak ze zdj Tomasza Gudzowatego nie dowiemy si tego, podobnie jak nie poznamy uczu pywaczek, poniewa skupi si on tylko na stronie wizualnej. Pokaza tylko to, co moe dostrzec kady wraliwy widz tego przedstawienia.

IV.7. wito Naadam

Materiay o mongolskim wicie narodowym Naadam przyniosy Tomaszowi Gudzowatemu wiele nagrd. W 2009 roku zdoby I miejsce na Grand Press Photo w kategorii reporta sportowy oraz II w kategorii sport. A take I nagrod w konkursie Pictures of the Year International w kategorii General Division Sport Action. Nagrodzone zdjcia powstay na stepach w okrgu Baganuur

w prowincji Uan Bator w czasie wita Naadam w sierpniu 2008 roku. Cho Gudzowaty wczeniej wyjeda na to mongolskie narodowe wito, to jak wspomina Ostatni wyjazd by przeomem. Znalazem formu pozwalajc uporzdkowa natok obrazw i przekaza nastrj bardzo rnicy si od atmosfery na hipodromach 57.
57 Tomasz Gudzowaty, album pokonkursowy Grand Press Photo 2009, Pozna 2009, s. 41.

43

Oprcz materiau o wycigach, powsta rwnie zestaw portretw maych dokejw. Naadam to mongolskie wito narodowe, ktre odbywa si zwykle w lipcu lub sierpniu. Obchodom towarzysz zawody sportowe, na ktre skadaj si zapasy, ucznictwo oraz wycigi dzieci.58 konne. Tradycja zawodw pochodzi od mongolskich wojownikw. W wikszoci wycigw udzia bior doroli, ale s te takie, w ktrych jed tylko

Fotografia 20: Naadam 1 Fotografia przestawiajca jedcw w czasie wycigu (fot. 20) to typowy reporterski kadr. Kompozycja obrazu jest dynamiczna i otwarta. Kadr jest troch przechylony, co rwnie jest cech charakterystyczn zdj reporterskich, ktre maj by jak najywsze i pene energii. Taka forma zdjcia wydaje si wzmacnia jego tre, ktra oczywicie te jest bardzo dynamiczna. Dziki dobrze zrobionemu zdjciu moe si wydawa, e konie pdz jeszcze szybciej, a gonitwa jest jeszcze bardziej zaarta. Na tworzenie takich fotografii pozwala tylko maoobrazkowy (a wic may, lekki i szybki) aparat. To zdjcia opowiada o samej rywalizacji o niebezpiecznej walce koni i ludzi o saw, honor i nagrod. Pokazuje ducha wycigw: wraenie zawrotnej prdkoci, konia pod jedcem, ktry wzbija tumany kurzu i t ekscytujc ch zwycistwa, ktre staje si w tej chwili najwaniejsze, waniejsze nawet od grocego
58 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://sportfeatures.com/#/essays/18/ (dostp z 27 lutego 2011 r.).

44

niebezpieczestwa.

Fotografia 21: Naadam 2 Kolejne zdjcie (fot. 21) ma cakiem inny charakter. Zostaa zastosowana rwnie inna technika autor posuy si aparatem wielkoformatowym i materiaem wiatoczuym Polaroida, o czym wiadcz charakterystyczne, nierwne ramki. Pozostawienie takich ramek jest dowodem na to, e zdjcie przedstawia peen kard i nie zostao w jakikolwiek sposb przycite. Wykonanie kompozycyjnie dobrego zdjcia bez jego kadrowania pod powikszalnikiem oznacza oczywicie kunszt fotografa. Jest to zwizane ze specyficznym etosem reporterw, ktrzy ambitnie postanowili tworzy zdjcia od razu w aparacie i oddawa do redakcji gotow prac. Taka decyzja tumaczy te pozostawienie w kadrze samotnego konia, ktry wychodzi poza doln ram kadru i z pewnoci zaburza porzdek kompozycji. Przez takie postpowanie fotograf chcia pokaza, e waniejsze jest dla niego wierne, zgodne z dziennikarsk etyk, przedstawienie sceny, a nie denie do idealnego ujcia kosztem naturalnoci i prawdziwoci.

45

Jedcy przypominaj z takiej wysokoci mae punkciki, na szarej, nieciekawej ziemi. Konie, jadce po wysuszonym stepie, zostawiaj po sobie bardzo efektowne chmury pyu, ktre s powtrzeniem rytmu chmur na niebie. Jedcy zjedaj ze wzgrza, co sprawia wraenie, jakby fotograf znajdowa si ponad dokejami. Ten prosty zabieg nadaje wraenie monumentalnoci. Sytuacja rozgrywajca si w kadrze jest przedstawiona jak epickie walki staroytnych lub redniowiecznych armii. Jedcy pdz jakby na ostateczn walk dobra ze zem, ktra jednak zdarza si w kadej chwili pyncego po kole czasu sacrum. Takie wyobraenie wskrzesza ducha dawnych igrzysk olimpijskich, ktre miay rwnie funkcje rytualne. Tomasz Gudzowaty w wielu swoich materiaach sportowych porusza temat sportu jako wsplnego wszystkim kulturom rytuau.

Fotografia 22: Naadam Portraits Zdjcie chopca z koniem (fot. 22) pochodzi z innej opowieci Naadam Portraits, ktra skupia si nie na samym wycigu, a na jego uczestnikach. Autor, jak sam tumaczy stworzy dodatkowy esej z samymi portretami, by podkreli, e w tych wycigach bior udzia dzieci: Jedn z istotnych cech mongolskich wycigw konnych jest to, e dokejami s dzieci. Poprzez portrety zamierzaem ukaza to dobitniej ni 46

w scenach z samego wycigu. To bohaterowie bitwy, a nie anonimowe typy. 59 Dwanacie portretw maych dokejw na tle mongolskiego stepu opowiada o ich wiecie, yciu i uczuciach. Zdjcia ma zarwno charakter psychologiczny, jak i rodzajowy przekazuje informacje o yciu uczestnikw festiwalu: tego jak wygldaj i jak si ubieraj. Fotografia modego dokeja jest zbudowana w prosty sposb. Centralna kompozycj skupia wzrok na chopcu. Jest on bardzo plastycznie owietlony bocznym wiatem, ktre Tomasz Gudzowaty czsto wykorzystuje w portretach. Takie owietlenie dobrze podkrela zarwno etniczne ubranie chopca, jak i jego dosy niesamowity wyraz twarzy. Za chopcem wida zarys konia, jakby jego duch. Ciao konia jest pogrone w cieniu przez co wida tylko jego sylwetk. To stanowi nieostry step oraz niespokojnie niebo. Dostrzec mona na nim lady maskowania podczas robienia odbitki. Dziki rnemu czasowi nawietlania rnych elementw odbitki wida chopca wyranie, a niebo nabrao bardziej burzowego, zowrogiego charakteru. Reporta o wicie Naadam porusza kilka tematw. Z jednej strony autor przyblia na pewno widzom sam wycig od strony wizualnej, a take kulturowej. Skadaj si na niego rwnie refleksje o metafizycznej naturze sportu oraz portrety uczestnikw wycigu. Jak mona zauway pomys na realizacj projektu Sport Features ju dojrza, a autor realizuje go ambitnie i skrupulatnie. Nowe eseje odbiegaj sposobem realizacji od tych z 2008 roku by moe powodem tego jest zmiana aparatu (z maoobrazkowego Nikona na mieszkowy, wielkoformatowy Linhof Master Technika) i, co si z tym wie, sposobu fotografowania. W tych zdjciach Gudzowaty wyrobi ju sobie wasny styl. W odrnieniu od poprzednich jego zdjcia stay si naprawd oryginalne. Wczeniej byy ju bardzo dobrze komponowane i ciekawie realizowane, ale dzi s rwnie dobrze komponowane, a do tego nowatorskie. Eseje powstae w 2007 i 2008 roku s wane wanie dla ewolucji charakteru zdj Tomasza Gudzowatego.

59 Sport Features strona oficjalna, http://sportfeatures.com/#/essays/19 (dostp z 27 lutego 2011 r.).

47

IV.8. Olimpijczycy
Obok reportay, w swoim projekcie sportowym Tomasz Gudzowaty tworzy te zestawy zdj portretowych. Esej Olimpijczycy opowiada o byych sportowcach, dzi ju bdcych w podeszym wieku.

Fotografia 23: Olympians Tomasz Gudzowaty sportretowa nastpujcych sportowcw: Jana Szczepaskiego - polskiego boksera, Mithata Bayraka - tureckiego zapanika, Armina Hary'ego - niemieckiego sprintera, Jana Kowalczyka - mistrza jedzieckiego w skokach przez przeszkody, Marka Rakit - radzieckiego szermierza, Iren Szewisk - polsk sprinterk, Aleksandra Miedwieda - radzieckiego zapanika, Zygmunta Smalcerza polskiego ciarowca, Elbiet Dusk-Krzesisk - polsk lekkoatletk, Jzefa Zapdzkiego - polskiego strzelca specjalizujcego si w strzelaniu z pistoletu szybkostrzelnego, Jzefa Grudnia - polskiego boksera oraz Zoltana Domotora 48

i Miklosza Ambrusa - wgierskich zawodnikw uprawiajcy pik wodn.60 Zdjcie Aleksandra Miedwieda (fot. 23) przedstawia tego olimpijczyka-seniora w kostiumie zawodniczym ze zdobytymi medalami na piersi. Aleksander Miedwied by wybitnym zawodnikiem. Dziki swoim osigniciom zosta uznany przez Midzynarodowy Zwizek Zapaniczy za najwikszego zapanika w stylu wolnym w XX wieku. Autor skorzysta z rozproszonego wiata bocznego, ktre nie ukrywa wieku ani figury bohatera. Sportowiec stoi w swobodnej pozie i ma pogodny wyraz twarzy. Olimpijczyk zdaje si patrze w przeszo z dum, ale wyglda, jakby y tylko dawnymi dniami sawy. Umiecha si do widzw, jakby by dumny i zadowolony ze swojego ycia. To wanie ta pogoda ducha wydaje si najmocniej oddziaywa na widza. Projekt Olimpijczycy pokazuje ycie sportowcw, ktrych sawa ju przemina. Dwanacie prostych, spjnych portretw pokazuje ich w podeszym wieku, ale w stroju i z atrybutami swojej dyscypliny sportowej. Jakby autor chcia przez to powiedzie, e sportowcem jest si zawsze nawet po zakoczeniu swojej kariery. Idea sportu jako cigej walki ze swoimi ograniczeniami jest wyranie przedstawiona w tej opowieci. Dzi ich walka jest walk ze staroci z ciaem, od ktrego zawsze wymagali wicej, ni inni. Projekt jest nowatorski dlatego, e porusza zupenie inne oblicze sportu. Przede wszystkim skupia si na ludziach, ktrzy nie uprawiaj ju czynnie sportu. Fotograf koncentruje si na ich wspomnieniach, poniewa mimo tego, e lata ich wietnoci ju miny, cigle yj w zbiorowej wyobrani jako ikony i idole.

IV.9. Freerunning the art of movement (Sztuka ruchu)

Freerunning znany rwnie pod francusk nazw parkour narodzi si pod koniec lat osiemdziesitych we Francji. Pocztkw tej dyscypliny sportowej mona si doszukiwa w popisach kaskaderskich obecnych w rnych elementach kultury popularnej. Wpyw na ni miao kino akcji, break dance, sztuki walki oraz gry komputerowe. Dzi parkour sta si rwnie filozofi sprzeciwu wobec wszechobecnej komercji oraz postmodernistycznego stylu ycia. Freerunning nie jest oparty na
60 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://sportfeatures.com/#/essays/20/ (dostp z 27 lutego 2011 r.).

49

wspzawodnictwie jego celem jest szlifowanie wasnej techniki. Parkourowcom chodzi o szybkie przebycie okrelonej trasy oraz pokonywanie barier przestrzeni miejskiej w efektowny sposb. Wiele grup tworzy te komercyjne pokazy tej ulicznej akrobacji chocia tradycjonalici nie akceptuj takiej dziaalnoci.61 Gudzowaty dokumentowa dziaalno brytyjskiej grupy Urban Freeflow w krajobrazie Nowego Jorku, Hong Kongu oraz Mexico City.

Fotografia 24: Freerunning the art of movement Fotografia przedstawiajca sportowca na tle ulic Nowego Jorku (fot. 24) zdobya wyrnienie w polskim konkursie Grand Press Photo w 2010 roku. Zdjcie jest prosto, statycznie skomponowane i gdyby nie leccy nad ulic parkourowiec byoby prawdopodobnie nieciekawe. Czarno-biae ulice Nowego Jorku i charakterystyczne takswki tworz miejski klimat. Cakowicie niepasujca, unoszca si nad nimi posta
61 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://sportfeatures.com/#/essays/22/ (dostp z 27 lutego 2011 r.).

50

sportowca wprowadza zaplanowany kontrast. Wanie to jest esencj tego sportu aktywno sportowa wykorzystujca na pierwszy rzut oka nie pasujce do tego miejsca publiczne. Freerunning to pierwszy z esejw fotograficznych o wspczesnych sportach miejskich. Gudzowaty wrci z dalekich, egzotycznych podry i zaj si tematem bliszym dzisiejszemu yciu. To z pewnoci pozytywna zmiana. Pokazanie, e duch sportu istnieje nie tylko w zapomnianych religijnych igrzyskach, ale rwnie we wspczesnym wiecie ukazuje nam Gudzowatego jako dojrzalszego fotografa. Jako jego kolejny projekt zosta zrealizowany aparatem wielkoformatowym na materiale natychmiastowym Polaroida. Taka technika zarwno daje ogromne moliwoci aparatu mieszkowego oraz pewn estetyk bdu spowodowan podrapan w rogach, nierwnie nawietlon emulsj.

IV.10. Urban Golf in India (Miejski golf)

Zdjcia z Indii przyniosy Tomaszowi Gudzowatemu trzecie miejsce w kategorii Sport Picture Story w Pitures of the Year za 2009 rok. W Polsce zostay nagrodzone pierwsz nagrod na Grand Press Photo w kategorii reporta sportowy. Urban Golf opowiada o grajcych w golfa mieszkacach slumsw w Bombaju, ktrzy przystosowali t elitarn dyscyplin do miejskich warunkw. Jest to powrt do pocztkw tej dyscypliny sportowej, ktra bya popularna wrd redniowiecznej biedoty miejskiej. Ci golfici-amatorzy opracowali wasne zasady oraz rozwizania. Miejscem gry moe by dowolna przestrze miejska niekoniecznie przypominajca cho troch pole golfowe. Wspczeni miejscy golfici potrzebuj do gry tylko odpowiednio zakrzywionych metalowych prtw i zwyke, plastikowe piki ze sklepu z zabawkami. Wielu z nich pracuje w dzie w klubach golfowych jako pomocnicy, a po godzinach rozwija swoj pasj. Niedawno zaoyli wasn druyn i spisali zasady gry. Zdjcie modego golfisty (fot. 25) zostao zrobione obiektywem o szerokim kcie widzenia, ktry w charakterystyczny sposb wzmacnia perspektyw. W ten sposb wida dokadne zarwno Hindusa, jak i wiele elementw w jego tle. Kompozycja zdjcia zostaa oparta o lini prowadzc wzrok widza w gb kadru. Mczyzna stoi w pozycji gotowej do uderzenia pieczki. Nie mieci si cakowicie 51

w kadrze, co sprawia, e kompozycja jest otwarta. Zmusza to widza do wyobraenia sobie dalszej czci obrazu dalszego cigu rury, potu i kolejnych reklam nad nimi. Dobrze oddane otoczenie gracza wprowadza kontrast midzy nim a miejscem, w ktrym si znajduje, co spenia zaoenie projektu, ktry ma na celu pokazanie charakterystyki miejskiego golfa. Zdjcia miejskich golfistw znacznie lepiej pokazuj dzisiejsze Indie, ni wczeniejsze projekty. Indyjskie wydanie golfa jest przykadem europeizacji i nowoczesnoci Indii. Mona zauway w indyjskiej odmianie golfa metafor przemian spoeczno-gospodarczych tego wielkiego kraju. Modzi z entuzjazmem przyjmuj zachodnie wzorce kulturowe, ale rezultaty zderzenia si z miejscow rzeczywistoci bywaj brutalne. Nie mog gra w ekskluzywnych warunkach, ktre tak pokochali europejscy sportowcy. Musi im wystarczy stary prt jako kij i brudna, przemysowa przestrze miejska jako pole. Jednak nawet pomimo tak niesprzyjajcych warunkw ta dyscyplina sportowa dobrze si rozwija, twrczo przeksztacajc elitarn form golfa w now, bardziej demokratyczn.

Fotografia 25: Urban Golf in India 52

IV.11. Sumo
Materia przedstawiajcy zawodnikw sumo powsta w 2009 roku. Tomasz Gudzowaty stworzy z niego dwa eseje: Sumo Life pokazujcy trening i odpoczynek zapanikw oraz Sumo People, ktry skupia si na portretach sportowcw. Zdjcia zdobyy II nagrod w kategorii sport reportae w konkursie Grand Press Photo za rok 2010 (ogoszenie wynikw nastpio w maju 2011 roku).

Fotografia 26: Sumo Life Sumo to narodowy sport Japoczykw, ktry wywodzi si z religijnych rytuaw religii shinto. Dzi nie widzi si w nim ju pozostaoci tego kultu agrarnego, mimo to sumo zawsze jest zwizane z najstarsz japosk tradycj. Zawd wojownika sumo zdoby ogromny presti na przestrzeni lat, a dawni mistrzowie s prawdziwymi idolami zbiorowej wyobrani. Najlepsi dzisiejsi zawodnicy rwnie s popularnymi osobami i potrafi dobrze zarabia, lecz wikszo z nich musi zmaga si z cigym brakiem rodkw do ycia. Wsplnota sportowcw skada si z 800 zapanikw ( rikishi), ktrzy trenuj w 52 orodkach (zwanych heya), w ktrych yje si jak w klasztorach. Modzi adepci sumo musz si podporzdkowa zasadom i uszanowa starszestwo innych 53

czonkw. Walcz sze razy w roku na dwutygodniowych turniejach, ktre s ich jedyn szans, by dosta si na szczyt.62 Zdjcia zapanikw w podczas przygotowa (fot.26) pokazuj rytualne strzyenie przed walk Shinyu z orodka Azumazeki, ktry poddaje si jej w obecnoci swoich kolegw: Kaounishiki i Takamisato. Dla zawodnika jego fryzura jest wanym atrybutem wykonywanego zawodu. Zdjcie skada si z kilku elementw: ledwo zarysowani przez wiato siedzcy zapanicy, szczegy umeblowania oraz rzucajcy si w oczy, najbardziej owietlony zapanik podczas czesania. Kompozycja jest otwarta i wiele plam barwnych wychodzi poza granice kadru. Fotografia pokazuje prywatny wiat zawodnikw, ten poza treningami i walk. Zdjcie odnosi si do znaczenia sumo w kulturze Japonii, a nie jej wymiaru wizualnego czy sportowego. Przygotowania do walki, by wyglda w czasie niej zgodnie ze staroytnymi zasadami, s obwarowane zoonym ceremoniaem. Wiele z rytuaw pochodzi wprost z tradycji feudalnej, z ktrej pozostao wiele elementw w dzisiejszej kulturze Japonii. Zawodnicy sumo nie uprawiaj tej sztuki walki dla sawy i pienidzy, poniewa w rzeczywistoci ycie zapanika nie jest atwe i przyjemne. Robi to z powodu pewnego przymusu wewntrznego, z chci podtrzymania tradycji. Fotoreporta o yciu zawodnikw sumo porusza trudny, obciony wieloma stereotypami i nieprawdziwymi wyobraeniami temat. Dla mieszkacw Japonii sumo odgrywa bardzo wan rol w ich kulturze i tradycji, wic nie jest atwe, by reporta Europejczyka mg im pokaza je z nowej perspektywy. Natomiast wiedza ludzi Zachodu o tym sporcie ogranicza si czsto tylko do uproszczonych stereotypw. Tomasz Gudzowaty zwraca uwag, e tak naprawd zawodnicy sumo s indywidualnociami i wikszo z nich nie mieci si w stereotypie tpego, otyego osika. Dla artysty zrealizowanie materiau, ktry moe zainteresowa obie

spoecznoci moe by ogromnym wyzwaniem. Z pewnoci Tomasz Gudzowaty patrzy na sumo jako czowiek spoza japoskiej kultury, ale by moe jego wraliwo pozwolia mu stworzy uniwersaln opowie o tej dyscyplinie sportowej. Zdjcia Tomasza Gudzowatego przede wszystkim s rodzajem hodu fotografa zoonemu tej starej, ale wci ywej dyscyplinie sportowej.
62 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://sportfeatures.com/#/essays/23/ (dostp z 27 lutego 2011 r.).

54

IV.12. Mexico's Car Frenzy (Meksykaski sza samochodowy)

Zdjcia z wycigw samochodowych w Meksyku przyniosy Gudzowatemu drugie miejsce w kategorii reporta sportowy na World Press Photo za 2010 rok, a take pierwsz nagrod w Pictures of the Year w kategorii Sports Picture Story. W Polsce zostay nagrodzone I miejscem w kategorii fotoreportay sportowych. To wanie wygrane w konkursach byy pretekstem do publikacji zdj. W ten sposb fotograf zdradza szczegy realizacji projektu i zapowiada wydanie albumu: Premiera zdj z wycigw samochodowych zbiega si w czasie z ogoszeniem wynikw World Press Photo i Pictures of the Year. Wanie nagrody day pretekst do pierwszych publikacji. W tej chwili to chyba najwaniejszy dla mnie powd zgaszania prac do konkursw. Mam nadziej, e w cigu najbliszych miesicy uda si zaprezentowa cay materia w wydawnictwach dajcych szans doceniania zalet duego formatu.63 Zdjcia rajdowcw powstay w Mecixo City oraz na pustyni Guadalajara, gdzie odbyway si wycigi. Pocztkowo autor chcia realizowa projekt o wycigach samochodowych w Stanach Zjednoczonych, ale okazay si one zbyt skomercjalizowane i mao ciekawe wizualnie. Tak wic zdecydowa si na fotografowanie w Meksyku, mimo e tu wycigi s znacznie mniej popularne i bardziej amatorskie. Bior w nich udzia stare, amerykaskie krowniki szos, bo na nowe samochody Meksykanw po prostu nie sta. W tych zawodach nie ma sponsorw, wic uczestnicy musz dokada do swojego hobby, a czsto wszystkie naprawy wykonuj samodzielne. Ale za to istnieje koleeska, nieformalna spoeczno rajdowcw, w ktrej brak konfliktw pojawiajcych si w zawodowym sporcie.64 Fotografia przedstawiajca samochody w czasie kaskaderskich popisw (fot. 27) z pewnoci wymagaa duych przygotowa. Kompozycja nie jest szczeglnie ciekawa, ale na pokazanie zasuy sam moment i sytuacja rozgrywajca si w kadrze. Fotografia jest bardzo atrakcyjna wizualnie, poniewa nie ma na niej zbdnych elementw. Zdjcie przedstawia szeroki plan jakiej nieokrelonej budowli (by moe pitrowego parkingu) oraz dwa samochody w centrum kadru. Dobrze widoczn plam jest jasna smuga wiata widoczna w pyle, ktry podniosy pdzce pojazdy. Samochody s lekko rozmyte, co sprawia wraenie ruchu. Ich kierowcy popisuj si kaskaderskimi sztuczkami, otrzymujc samochd w kontrolowanym polizgu.
63 Tomasz Gudzowaty, Era postprasowa,, Press, marzec 2011 nr 3, s. 43 64 Na podstawie: Tomasz Gudzowaty, http://sportfeatures.com/#/essays/26/ (dostp z 27 lutego 2011 r.).

55

Fotografia 27: Mexico's Car Frenzy Ostatnimi tematami Tomasz Gudzowaty pokazuje, e interesuj go nie tylko gince, tradycyjne dyscypliny sportowe, ale te te powstajce, ktre pokazuj zmiany jakie zachodz w naszym wiecie. To bardzo pocieszajce, e fotograf oprcz tworzenia kroniki ludzkiej aktywnoci fizycznej, zaj si rwnie aktualniejszymi tematami. Realizacja najnowszego projektu za pomoc aparatu wielkoformatowego wymagaa duego zaplecza logistycznego. Gudzowaty potrzebowa pomocy dwch-trzech asystentw, a czasem take musia werbowa ludzi na miejscu. Spore poruszenie wywoaa wiadomo, e do realizacji najnowszych zdj zosta wynajty helikopter oraz ekipa techniczna, a wykonanie zdj byo bardzo kosztowne. Autor komentuje to w taki sposb: Pracowaem z dwjk asystentw i, w miar potrzeb, ekip techniczn. Na pustyni trudno byoby bez helikoptera wykona zdjcie z gry. 65 Najnowszy materia Tomasza Gudzowatego jest ciekawy, poniewa porusza zarwno tematyk sportow, jak i spoeczn. Pokazane s dokadnie moliwoci kierowcw, atrakcyjno wycigw oraz ludzie, ktrzy si nimi zajmuj.
65 Iga Nyc, Tao fotografa, Wprost, 4-10 kwietnia 2011, nr 14, s. 82.

56

Zakoczenie
Praca przedstawia biografi artystyczn Tomasza Gudzowatego oraz analiz jego warsztatu twrczego. Zaprezentowano wszystkie najwaniejsze projekty od pocztku jego kariery jako fotografa, kiedy robi zdjcia afrykaskim zwierztom i musia udowodni sobie i innym, e fotografia nie jest dla niego tylko zachciank a do ostatnich esejw wchodzcych w projekt Sport Features. Ju na pocztku kariery jego talent zosta wyrniony na najwaniejszych konkursach fotograficznych. Dziki tym nagrodom jego zdjcia stay si rozpoznawalne nie tylko przez mionikw fotografii. Swoimi zdjciami przyrodniczymi nie zdoby jednak uznania wrd krytykw. Ju na pocztku jego artystycznej kariery zacz ksztatowa swj

charakterystyczny styl. Bardzo szybko podj decyzj o fotografowaniu wycznie na czarno-biaym filmie w swoich projektach, ktrej trzyma si do dzi. Dosy wczenie te w jego twrczoci wan rol zacza odgrywa koncepcja decydujcego momentu Henriego Cartier-Bressona. Jego pierwsze zdjcia miay wiele wad, ale z pewnoci wszystkie byy ujte w dobrym momencie. Nastpnie Tomasz Gudzowaty zainteresowa si fotografi podrnicz i spoeczn, czyli pokazujc jak yj ludzie w innych kulturach. Waciwie tylko dwa projekty zasuguj na szczeglne wyrnienie: Of an Eagle and Man i Shaolin Temple. Eseje zawieraj wybitne zdjcia, ale nawet w ich przypadku mona mie pewne wtpliwoci co do zachowania przez autora etyki fotoreporterskiej. Tomasz Gudzowaty czasami ingeruje w scen przestawion na zdjciu, co nie jest zgodne z duchem reportau. O ile nie ma w tym nic zego w przypadku tzw. subiektywnego dokumentu , to jednak nie zawsze jest to akceptowane w zdjciach o reporterskim charakterze. Pniej fotograf skupi si na zdjciach dokumentalnych i sportowych. Podczas realizacji swojego monumentalnego projektu Sport Features dojrza artystycznie, pokaza swj oryginalny, jake rny od afrykaskich zdj, styl. Zdjcia sportowe byy zarwno pikne plastycznie, jak wczeniejsze jego materiay, a take miay gbsze przesanie. Rozwaanie o naturze sporu i jego roli w kulturze czowieka zoyy si na najwikszy i najwaniejszy projekt fotografa. Materia by pocztkowo realizowany w duchu reportau, ale w 2007 roku artysta zmieni aparat oraz sposb realizacji zdj. 57

Uycie cikiego, wielkoformatowego Linhofa z moliwoci pokonu i przesuwu osi optycznej zamiast maoobrazkowego, automatycznego Nikona cakowicie zerwao zwizek ze stylistyk poprzednich zdj. Styl wspczesnego dokumentu bardziej odpowiada perfekcji fotografa i jego chci planowania kadru. W pewnym sensie mona powiedzie, e Tomasz Gudzowaty wybra ciek dokumentalisty, a nie fotoreportera twrc fotografii artystycznej, a nie uytkowej. Tomasz Gudzowaty jest wybitnym artyst i wszystkimi nowym projektami to potwierdza. Po wielu prbach znalaz w kocu temat, w ktrym czuje si naprawd dobrze. To dziki niemu znalaz si w czowce wiatowych fotografw dokumentalnych. Jego zdjcia z projektu Sport Feautres s pene znacze, a przy tym wyjtkowo widowiskowe. Waciwie kade z najnowszych zdj jest godne duszego studiowania. Pomimo zachwytu nad twrczoci tego fotografa, mona mie pewne wtpliwoci co do sposobu wykonywania przez niego zdj. Na pocztku kariery porusza takie tematy, by wygra na World Press Photo. Dziki studiowaniu starych katalogw wiedzia, jakie zdjcia ciesz si uznaniem jury i kopiowa tamte pomysy. Nie zawsze uczciwe wydaj si sposoby ich realizacji przez autora. Fotograf nie ma adnych oporw, by zrobi zdjcie, jakie sobie zaplanowa. Jeli Tomasz Gudzowaty, chce zrobi zdjcia w porcie, to zamyka go na ten czas, a jeli brakuje mu wiata w jakim pomieszczeniu, to zdejmuje z niego dach. Z pewnoci jego mistrzowie jak Henri Cartier-Bresson lub Sebastiao Salgado nie korzystali z takich moliwoci.

58