Rekomdacje MSiT

MINISTERSTWO SPORTU I TURYSTYKI
DEPARTAMENT TURYSTYKI
Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych

na podstawie analizy funkcjonowania ustawy ze szczeglnym uwzgldnieniem systemu zabezpiecze finansowych
Materia przygotowany na posiedzenie Podkomisji staej do spraw turystyki, dziaajcej w ramach Sejmowej Komisji Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki
Warszawa, kwiecie 2013
Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...
Spis treci
I. Wprowadzenie ............................................................................................................................... 3
II. Oglna charakterystyka przedsibiorstw rynku turystycznego w Polsce ................................ 5 III. Otoczenie prawne ustawy o usugach turystycznych................................................................ 11 IV. Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych .................................................... 16 Obszar A: Rekomendacje oglne .................................................................................................. 17 Obszar B: System zabezpiecze finansowych oraz proces likwidowania skutkw niewypacalnoci.......................................................................................................... 19 Obszar C: Pozostae przepisy dotyczce organizatorw turystyki i porednikw turystycznych 26 Obszar D: Przepisy dotyczce przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek ...................... 32 Obszar E: Przepisy dotyczce obiektw hotelarskich ................................................................... 32 UWAGI NIEUWZGLDNIONE W REKOMENDACJACH DO ZMIAN USTAWY WRAZ Z UZASADNIENIEM .......................................................................................................................... 33 V. Podsumowanie ............................................................................................................................. 39 Zacznik nr 1 Materia przedoony na posiedzeniu Podkomisji ds. turystyki w dniu 13.12.2012 r. Zacznik nr 2 Wykaz wybranych aktw prawnych stanowicych otoczenie prawne ustawy o usugach turystycznych Zacznik nr 3 Przykady systemw zabezpiecze biur podry w innych krajach UE
Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki
kwiecie 2013 r.
I. Wprowadzenie Niniejszy materia stanowi realizacj drugiego etapu procesu przeprowadzania oceny funkcjonowania ustawy o usugach turystycznych i oparty zosta na wnioskach z przeprowadzonych przez Ministerstwo Sportu i Turystyki konsultacji funkcjonowania ustawy o usugach turystycznych z marszakami wojewdztw oraz podmiotami brany turystycznej oraz bankowo-ubezpieczeniowej. Dokument stanowicy wynik pierwszego etapu procesu, zawierajcy podsumowanie konsultacji, by przedmiotem posiedzenia Podkomisji ds. Turystyki w dniu 13 grudnia 2013 r. Materia stanowi zacznik nr 1 do niniejszego dokumentu. *** Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268, z pn. zm.) wesza w ycie 1 lipca 1998 roku. Od tamtego czasu zostaa poddana 17 nowelizacjom na mocy rnych aktw prawnych, w tym trzem gruntownym zmianom na mocy ustaw o zmianie ustawy o usugach turystycznych: w 2000, 2004 i 2010 roku. Od dnia wejcia w ycie funkcjonowaa na tle dynamicznych zmian gospodarki krajowej oraz intensywnego rozwoju usug, w szczeglnoci turystycznych i finansowych, a take w obliczu szybkiego upowszechniania si Internetu i usug wiadczonych za jego porednictwem. Rozwijaa si take wsppraca z kolejnymi partnerami spoecznymi, w szczeglnoci izbami i stowarzyszeniami branowymi, ktrzy zdobywajc poprzez swoich czonkw coraz wiksze dowiadczenie na wolnym rynku, potrafili w coraz dojrzalszy sposb definiowa i okrela potrzeby i problemy zwizane z aktualnym prawem w obszarze turystyki. Dugi okres zmieniajcych si realiw gospodarki turystycznej oraz otoczenia prawnego powoduje konieczno staego monitorowania adekwatnoci aktualnych przepisw do potrzeb i ewentualne dostosowywanie regulacji prawnych. W tym celu okresowo przeprowadzana jest analiza funkcjonowania przepisw ustawy o usugach turystycznych. Poprzednia taka analiza przeprowadzona zostaa w grudniu 2009 roku. Na jej podstawie opracowano projekt nowelizacji ustawy o usugach turystycznych, ktry jednak nie zosta cakowicie wprowadzony w ycie z uwagi na konieczno pilnego dostosowania zapisw ustawy do wymogw dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 roku w sprawie zorganizowanych podry, wakacji i wycieczek (Dz. Urz. WE L 158 z 23 czerwca 1990). Zrezygnowano wwczas z wprowadzania szerokich zmian w ustawie, wymagajcych czasu
Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki kwiecie 2013 r.
na pogbione analizy i konsultacje. W aktualnie przedkadanych rekomendacjach powrcono do przeanalizowania niektrych proponowanych wwczas rozwiza. Rok 2012 przynis pierwsze powane problemy ze stosowaniem przepisw wynikajcych z ustawy o usugach turystycznych. Po raz pierwszy, w przypadkach trzech niewypacalnoci biur podroy, wysokoci zawartych przez przedsibiorcw zabezpiecze finansowych okazay si niewystarczajce na pokrycie kosztw sprowadzenia do kraju turystw lub zwrotu wpat klientom za niezrealizowane imprezy turystyczne. W konsekwencji powyszej sytuacji Ministerstwo Sportu i Turystyki przeprowadzio przegld funkcjonujcej od 1997 roku ustawy o usugach turystycznych. Dokonywanie oceny funkcjonowania ustawy odbywa si w dwch etapach. Pierwszy z nich polega na przeprowadzeniu konsultacji spoecznych, podczas ktrych o opini na temat funkcjonowania regulacji zawartych w przedmiotowej ustawie zapytano wszystkich Marszakw Wojewdztw, a take bran turystyczn i bankowo-ubezpieczeniow. W wyniku tego uzyskano stanowisko 15 marszakw wojewdztw oraz siedmiu partnerw spoecznych. Wszystkie te podmioty zwracay uwag na bardzo istotne aspekty prawne i faktyczne, ktre wymagaj pogbionej analizy na tle ustawy oraz jej otoczenia prawnego. W oparciu o wyniki konsultacji przygotowano materia pt. Analiza funkcjonowania ustawy o usugach turystycznych ze szczeglnym uwzgldnieniem systemu zabezpiecze finansowych, przedoony
na posiedzeniu Podkomisji Sejmowej ds. Turystyki w dniu 13 grudnia 2013 r. Drugi etap obejmuje ocen funkcjonowania ustawy z szerszym uwzgldnieniem regulacji prawnych, okrelajcych zasady prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. W ramach tego opracowania, na podstawie zidentyfikowanych w oparciu o zgoszone uwagi problemw i barier oraz wasnych spostrzee, przygotowane zostay rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych i aktw wykonawczych do niej, a take do ewentualnych innych aktw prawnych, ktre nie le w kompetencji ministra waciwego do spraw turystyki. Na podstawie tych rekomendacji zostan opracowane konkretne propozycje legislacyjne. W rozdziale III niniejszego opracowania przedoone zostay najistotniejsze rekomendacje do wprowadzenia zmian zarwno w ustawie o usugach turystycznych, jak i w niektrych innych aktach prawnych stanowicych jej otoczenie prawne.
kwiecie 2013 r.
II. Oglna charakterystyka przedsibiorstw rynku turystycznego w Polsce Zakres podmiotowy ustawy o usugach turystycznych obejmuje przedsibiorcw oraz inne podmioty wiadczce usugi turystyczne. Przystpujc do analizy funkcjonowania ustawy o usugach turystycznych przeprowadzono ogln charakterystyk podmiotw rynku turystycznego w celu przyblienia zbiorowoci grupy podmiotw, na ktre oddziauj regulacje ustawy o usugach turystycznych i aktw wykonawczych, a take umoliwienia waciwego odniesienia tych regulacji do otoczenia prawnego, w ktrych te podmioty funkcjonuj. Gwnym uczestnikiem rynku jest podmiot gospodarczy, ktrego nadrzdnym celem dziaalnoci jest maksymalizacja zysku. Liczba podmiotw gospodarczych w Polsce, wedug rejestru REGON, w cigu trzech ostatnich lat ulega zwikszeniu o 1,7% i wyniosa w 2012 roku 3 975 334 podmioty. Dominoway w tej liczbie podmioty mikro-, tj. z liczb pracujcych do 9 osb stanowiy one 95% wszystkich podmiotw. 3,7% podmiotw funkcjonujcych na rynku w 2012 roku to podmioty zatrudniajce od 10 do 49 osb. Nieco ponad 1% liczby podmiotw ogem stanowiy podmioty rednie i due. Wedug rodzaju prowadzonej dziaalnoci w 2012 roku 70% (2 783 636) podmiotw zajmowao si usugami. Wedug PKD 2007 podmioty zaliczane do Sekcji I dzia 55 Zakwaterowanie stanowiy 1,1% podmiotw zajmujcych si usugami, natomiast podmioty zaliczane do Sekcji N dzia 79 Dziaalno Organizatorw Turystyki, Porednikw i Agentw Turystycznych oraz pozostaa dziaalno usugowa w zakresie rezerwacji i dziaalnoci z ni zwizane 0,5% liczby podmiotw prowadzcych dziaalno usugow (13 222 podmioty). Gwnym rdem wiedzy o podmiotach gospodarczych s wyniki bada Gwnego Urzdu Statystycznego. Poniewa dominujcymi podmiotami s podmioty mikro-, to podstawowym formularzem sprawozdawczym jest formularz SP-3 Sprawozdanie o dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw. W ramach prowadzonych bada moliwe do uzyskania s nastpujce informacje: stan prawno-organizacyjny przedsibiorstwa, rok rozpoczcia dziaalnoci, sezonowo, dziaalno przewaajca wedug PKD 2007, rodzaj ewidencji ksigowej, liczba pracujcych i wynagrodzenia, warto brutto rodkw trwaych, podatki: dochodowy i VAT, przychody i koszty z caoksztatu dziaalnoci, warto zapasw. Badaniem reprezentatywnym objtych jest corocznie 110 tys. przedsibiorstw, tj. okoo 4% wszystkich mikroprzedsibiorstw. W strukturze mikroprzedsibiorstw podmioty znajdujce
si wedug PKD 2007 w Sekcji I Zakwaterowanie i gastronomia stanowi 2,6% wszystkich podmiotw, a w sekcji N Dziaalno w zakresie usug administrowania i dziaalno wspierajca 2,9%. Jest to bardzo niewielki odsetek, co uniemoliwia dogbn analiz sektora usug turystycznych w oparciu o zgromadzone przez GUS informacje.
1. Charakterystyka przedsibiorstw prowadzcych dziaalno organizatorw turystyki i porednikw turystycznych w Polsce Ustawa o usugach turystycznych przewiduje trzy formy dziaalnoci zwizanej ze sprzeda imprez turystycznych: organizatorw turystyki, porednikw turystycznych i agentw turystycznych. Nazwy te s potocznie okrelane pojciem biura podry, ktre nie jest zdefiniowane w ww. ustawie. Istotnym rdem danych dla resortu turystyki, dostarczajcym informacji na temat organizatorw turystyki i porednikw turystycznych jest Centralna Ewidencja Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych. W Ewidencji zarejestrowanych jest obecnie 3 528 podmiotw1. Dominujc form prawn wrd organizatorw turystyki i porednikw turystycznych jest osoba fizyczna (ok. 73% wszystkich organizatorw turystyki i porednikw turystycznych korzystao wanie z takiej formy prawnej). Drug w kolejnoci form prawn jest spka z ograniczon odpowiedzialnoci, ktr jako form wybrao 17% dziaajcych podmiotw. Poza spk jawn, stowarzyszeniem, spk akcyjn pozostae formy prawne maj marginalne znaczenie cznie stanowi 2% wszystkich form prawnych. Od chwili przekazania zada z kompetencji Prezesa UKFiT na wojewodw waciwych ze wzgldu na siedzib przedsibiorcw, tj. w okresie od 1999 r., do Centralnej Ewidencji uzyskao wpis prawie 8 tysicy podmiotw, z ktrych ponad 4,5 tys. zakoczyo dziaalno2. Gwn przyczyn wykrelenia z ewidencji byo wykrelenie na wniosek wasny podmiotu (rednio 70% wykrele) i zakaz dziaalnoci (rednio 30% wykrele). W 2012 r. dominujcym typem zabezpieczenia finansowego posiadanego przez wszystkich organizatorw i porednikw turystycznych bya gwarancja ubezpieczeniowa, ktr posiadao prawie 90% przedsibiorcw. Gwarancja bankowa stanowia zabezpieczenie
1 2
Stan na 20 marca 2013 r. Stan na 2012 r. kwiecie 2013 r.
jedynie dla 2,86% przedsibiorstw, a ubezpieczenie na rzecz klienta dla 4,2%. Rachunek powierniczy to zabezpieczenie finansowe dla okoo 3% przedsibiorstw. Najwicej biur podry jest zarejestrowanych w wojewdztwie mazowieckim (ok. 20% wszystkich podmiotw), w wojewdztwie lskim 13%, maopolskim 12%. Najmniej biur podry zarejestrowanych byo w wojewdztwie lubuskim (1,5% wszystkich podmiotw turystycznych). Wzrastaj przychody najwikszych biur podry. czne przychody wszystkich biur podry szacowane s na ok. 7 mld. z, z czego w 2011 roku 3,4 mld z stanowiy przychody 10 najwikszych biur podry. W 2009 r. 10 najwikszych touroperatorw uzyskao przychody w wysokoci 3,1 mld z, w 2010 r. - 3,3 mld z, a w 2011 r. 3,42 mld z3. Wedug ratingw liderw turystyki wyjazdowej publikowanych w Rzeczpospolitej najlepsze oceny nie nale do najwikszych biur, ale do rednich. Najbardziej obcione ryzykiem s biura podry organizujce wyjazdy na du skal, tzw. turystyk masow przy niskiej mary. Rating przygotowany przez Travel.Data ma ukazywa stabilno finansow 25 najwikszych biur podry funkcjonujcych w Polsce. Wikszo z duych biur podry zostaa oceniona jako wiarygodne o niezagroonej stabilnoci. Wedug danych z Centralnej Ewidencji Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych obecnie na rynku funkcjonuje 12 podmiotw, ktrych jedynym przedmiotem dziaalnoci jest porednictwo turystyczne4. rednia cena imprezy turystycznej w 2012 roku wyniosa od 1140 zotych dla imprezy z dojazdem wasnym i 1505 z dla imprezy turystycznej z dojazdem autokarowym, do 2443 z. W 2012 roku okoo 86,4% zakupionych imprez turystycznych stanowiy imprezy z transportem lotniczym, 4,9% z transportem autokarowym, za 8,6% to imprezy turystyczne z dojazdem wasnym5.
rdo: Touroperatorzy. Raport 2012, Wiadomoci Turystyczne, wydanie specjalne z dnia 16 czerwca 2012 r., str. 4. 4 Stan na 25 marca 2013 r. 5 Turystyka w 2012 z perspektywy MerlinX, Polski Zwizek Organizatorw Turystyki, 17 stycznia 2012 r. rdem danych jest system rezerwacyjny MerlinX. Dane zawarte w raporcie bazuj na rezerwacjach dokonanych przez 3841 agentw. Liczba agentw wzrosa o 3,6% w cigu ostatniego roku. Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki kwiecie 2013 r.
Analiza 15 biur podry, ktre ogosiy niewypacalno w 2012 roku W 2012 r. owiadczenia o niewypacalnoci zoyo 15 biur podry, a gwarancje ubezpieczeniowe dla trzech z nich okazay si zbyt mae na sprowadzenie turystw do kraju. Spord tych 15 biur osiem podmiotw prowadzio dziaalno gospodarcz jako osoby fizyczne, a sze jako spka z o.o. Spord analizowanych biur niewypacalno ogosia tylko jedna spka akcyjna. Wrd 15 biur podry, ktre ogosiy niewypacalno, dwie firmy dziaay na rynku niespena rok, sze firm dziaao 2-3 lata, pi firm dziaao 5-10 lat, natomiast dwa przedsibiorstwa powyej 12 lat. Biura podry, ktre ogosiy niewypacalno rniy si take wysokoci zabezpieczenia finansowego wynikajc z wielkoci obrotw. Jedynie jedno z analizowanych biur podry miao gwarancje na kwot 25 mln z (Sky Club -Triada), natomiast pozostae biura miay gwarancje zdecydowanie mniejszej wielkoci. Dziewi biur podry posiadao gwarancje od 100 tys. do 1 mln; cztery biura posiaday gwarancje do 50 tys. z, a jedno biuro od 50 do 100 tys. z. Wrd 15 analizowanych biur podry dominujcym zabezpieczeniem na rzecz klienta bya gwarancja ubezpieczeniowa (14 biur), jedno biuro posiadao ubezpieczenie na rzecz klienta. Siedem spord analizowanych biur podry jako zakres swej dziaalnoci wskazao: kraj, kraje ssiedzkie z RP oraz kraje europejskie, kolejne pi biur wskazao take taki zakres dziaalnoci oraz dodatkowo kraje pozaeuropejskie, natomiast dwa jedynie kraje europejskie oraz pozaeuropejskie. Jedno z analizowanych biur wskazao jako zakres terytorialny prowadzonej dziaalnoci: kraj oraz kraje ssiedzkie z RP. Spord analizowanych biur podry najwicej pochodzio z wojewdztwa mazowieckiego, pomorskiego, lskiego (po trzy z kadego wymienionego wojewdztwa).
2. Turystyczne obiekty noclegowe Struktura bazy noclegowej w Polsce podlega nieustannym przemianom pod wzgldem ilociowym oraz jakociowym. Do charakterystyczne dla Polski jest istnienie bardzo wielu grup obiektw zbiorowego zakwaterowania, w szczeglnoci obiektw charakterystycznych jedynie dla Europy rodkowo-Wschodniej, np. orodkw wczasowych, ktre nie wystpuj w strukturze obiektw noclegowych w krajach Europy Zachodniej.
Przepisy dotyczce usug hotelarskich odnosz si przede wszystkim do warunkw jakie maj spenia obiekty noclegowe. Nakadaj take pewne obowizki administracyjne na gestorw tych obiektw. Trudno jednak okreli liczb podmiotw gospodarczych zajmujcych si poszczeglnymi formami dziaalnoci. Mona posuy si jednak danymi dotyczcymi obiektw hotelowych w poszczeglnych kategoriach. Przepisy ustawy okrelaj dwie grupy obiektw: obiekty hotelarskie (hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska modzieowe, campingi i pola biwakowe) w odniesieniu do tych rodzajw, gestorzy maj szersze obowizki oraz naoone s obowizki na marszakw dotyczce kategoryzacji poszczeglnych obiektw. W 2012 r. w Polsce byy 2 922 obiekty hotelarskie6 (w tym 2 014 hoteli, 116 moteli, 311 pensjonatw, 54 domy wycieczkowe, 61 schronisk, 44 schroniska modzieowe, 131 campingw i 191 pl biwakowych). inne obiekty noclegowe, w ktrych wiadczone s usugi hotelarskie (6 561 obiektw). Dla tej grupy istnieje jedynie obowizek ewidencjonowania dziaalnoci oraz owiadczenie gestora o przynalenoci do danej kategorii obiektu. W 2012 r. wedug danych GUS zarejestrowano 683 kwatery agroturystyczne 7, 1 623 pokoje gocinne i kwatery prywatne8, 190 zakadw uzdrowiskowych, 388 zespow domkw turystycznych, 37 domw pracy twrczej, 450 orodkw szkoleniowo-wypoczynkowych, 92 orodki kolonijne, 1 079 orodkw wczasowych, 973 inne obiekty hotelowe, 282 szkolne schroniska modzieowe oraz 764 pozostae).
3. Piloci wycieczek i przewodnicy turystyczni Na pocztku 2012 r. uprawnienia pilota wycieczek posiadao 44 412 osb, natomiast uprawnie przewodnika turystycznego zostao nadanych cznie 19 680, w tym przewodnika terenowego 7 966, przewodnika miejskiego 6 000, a przewodnika grskiego 5 714. Najwicej uprawnie pilota wycieczek zostao nadanych w wojewdztwach: mazowieckim, lskim, maopolskim (w kadym z tych wojewdztw ta liczba przekracza 6 000), natomiast
6 7
Stan na 31 lipca 2012 r. z liczb miejsc noclegowych pow. 10. 8 z liczb miejsc noclegowych pow. 10. Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki kwiecie 2013 r.
10
najmniej w wojewdztwach: lubuskim, podlaskim i warmisko-mazurskim (w kadym z tych wojewdztw poniej 1 200). Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek nie s grup jednolit pod wzgldem formy funkcjonowania na rynku usug turystycznych. Wikszo przedstawicieli tych zawodw wykonuje dziaalno w ramach umowy cywilno-prawnej (umowa o dzieo, umowa zlecenie) z biurem podry bd bezporednio z klientem oraz w ramach wasnej dziaalnoci gospodarczej prowadzonej przez osob fizyczn. Drugi rodzaj usugodawcw zalicza si do grupy mikroprzedsibiorcw i podlega wszelkim horyzontalnym przepisom dotyczcym dziaalnoci gospodarczej, przepisom podatkowym itp. Rozdzia 4 ustawy o usugach turystycznych dotyczy zatem nie tylko przedsibiorcw, lecz take osb fizycznych.
kwiecie 2013 r.
11
III.
Otoczenie prawne ustawy o usugach turystycznych Turystyka nie jest zwart i jednorodn dziedzin gospodarki. czy w sobie
zagadnienia regulowane w ramach rnych dziedzin i gazi prawa. Na regulacje turystyczne skadaj si normy dotyczce m.in. zagospodarowania przestrzennego, transportu, kultury, promocji, edukacji, sportu, bezpieczestwa publicznego, rozwoju wsi, polityki spoecznej, podatkowe, bada naukowych, infrastruktury oraz ochrony rodowiska. Zagadnienia zwizane z tak szeroko rozumian turystyk s objte waciwoci wielu dziaw administracji rzdowej, a co za tym idzie s rozproszone w licznych aktach normatywnych. Problematyka turystyki jest poruszana w ponad trzystu obowizujcych aktach normatywnych, umowach midzynarodowych i rdach prawa wewntrznego. Jednake krg regulacji oddziaujcych porednio na warunki prowadzenia dziaalnoci w zakresie turystyki jest znacznie szerszy. Analizujc funkcjonowanie ustawy o usugach turystycznych w szerszym otoczeniu prawnym, naley uwzgldni jej powizania nie tylko z regulacjami krajowymi, ale take wsplnotowymi, przede wszystkim z dyrektyw Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 roku w sprawie zorganizowanych podry, wakacji i wycieczek (Dz. Urz. WE L 158 z 23 czerwca 1990), ktrej gwnym celem jest ochrona interesw ekonomicznych nabywcw imprez turystycznych. Przedsibiorstwa prowadzce dziaalno w brany turystycznej s zobowizane dziaa przede wszystkim zgodnie z horyzontalnymi aktami prawnymi dotyczcymi prowadzenia przedsibiorstwa w polskim systemie prawnym, takimi jak9: ustawa o swobodzie dziaalnoci gospodarczej, Kodeks cywilny, Kodeks spek handlowych, ustawa o Krajowym Rejestrze Sdowym, ustawa o wiadczeniu usug na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wiele innych (regulacje dotyczce ochrony konsumenta, prawa pracy, ochrony rodowiska, budowlane, przeciwpoarowe, sanitarne, podatkowe, ubezpieczeniowe). Ustawa o usugach turystycznych jako lex specialis nakada dodatkowe wymagania i obowizki na przedsibiorcw decydujcych si na prowadzenie firmy w obszarze turystyki.
szerszy wykaz aktw prawnych wraz z metrykami stanowi zacznik nr 2 do niniejszego opracowania kwiecie 2013 r.
12
Organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni na tle uwarunkowa prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w Polsce Do problemw, zwizanych z funkcjonowaniem ustawy o usugach turystycznych zaliczono brak narzdzi umoliwiajcych weryfikacj, kontrol i monitoring kondycji finansowej organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Naley zwrci jednak uwag, e organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni s przedsibiorcami. Obowizuj ich zatem horyzontalne akty prawne dotyczce prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w Polsce, wymienione powyej. Obowizki sprawozdawcze danego przedsibiorcy wynikaj z powyszych
uregulowa oraz rni si w zalenoci od wybranej przez nich formy prowadzenia dziaalnoci. W zwizku z tym, naoenie w ustawie o usugach turystycznych dodatkowych obowizkw sprawozdawczych powinno by spjne z istniejcymi przepisami prawa. Wydaje si, e w przypadku zaostrzenia przepisw sprawozdawczych, stosowne wyczenia powinny si znale we waciwych aktach prawnych, a nie w ustawie o usugach turystycznych (np. wymagania dotyczce wysokoci kapitau). Poniej zamieszczono przykady przepisw odnoszcych si do problemw zidentyfikowanych w procesie funkcjonowania organizatorw turystyki i porednikw turystyki.
Problem: utrudniona weryfikacja i kontrola przedsibiorcw z uwagi na uproszczony proces rejestracji dziaalnoci gospodarczej W zalenoci od formy, w jakiej prowadzona bdzie dziaalno gospodarcza firm naley zarejestrowa: 1) w Centralnej Ewidencji i Informacji o Dziaalnoci Gospodarczej (CEIDG jest prowadzona w systemie teleinformatycznym przez ministra waciwego do spraw gospodarki na podstawie przepisw ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej) w przypadku wyboru dziaalnoci w formie osoby fizycznej prowadzcej we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz; 2) w Krajowym Rejestrze Sdowym, prowadzonym przez sdy rejonowe waciwe ze wzgldu na siedzib tworzonej spki w przypadku wyboru dziaalnoci w formie spki osobowej albo kapitaowej.
kwiecie 2013 r.
13
Naley zaznaczy, e od 1 lipca 2011 r. obowizuj nowe przepisy ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej oraz nowy formularz CEIDG-1 wniosku do rejestracji dziaalnoci gospodarczej osb fizycznych, ktry stanowi jednoczenie zgoszenie do ZUS/KRUS, GUS oraz naczelnika urzdu skarbowego. Wniosek o wpis do CEIDG mona zoy: on-line lub w urzdzie gminy. Ten sposb rejestracji dotyczy okoo 73% wszystkich organizatorw turystyki i porednikw turystyczny. W celu zgoszenia zaprzestania wykonywania dziaalnoci gospodarczej
przedsibiorca wypenia wniosek. Przedsibiorca moe by take wykrelony z CEIDG w drodze decyzji administracyjnej w przypadku m.in.: stwierdzenia trwaego zaprzestania wykonywania przez przedsibiorc dziaalnoci gospodarczej; gdy prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania dziaalnoci gospodarczej przez przedsibiorc, niezoenia wniosku o wpis informacji o wznowieniu wykonywania dziaalnoci gospodarczej przed upywem okresu 24 miesicy od dnia zawieszenia wykonywania dziaalnoci gospodarczej. Ponadto, w ramach upraszczania procedur administracyjnych zwizanych
z prowadzeniem firmy, wymaga si coraz mniej dokumentw, zawiadcze, zacznikw do wnioskw od przedsibiorcw. Po pierwsze, organy administracji publicznej nie mog domaga
si od przedsibiorcw okazywania, przekazywania lub zaczania do wnioskw zawiadcze o wpisie w CEIDG. Obecnie urzdy mog pozyska du cz wymaganych informacji elektronicznie lub od innych organw administracji. Najwaniejsze rejestry, tj. rejestr przedsibiorcw w Krajowym Rejestrze Sdowym (KRS) i Centralna Ewidencja i Informacja o Dziaalnoci Gospodarczej (CEIDG) s od pocztku 2012 r. oglnodostpne w Internecie. Po drugie, od 1 lipca 2011 r. przedsibiorcy, zamiast dostarcza zawiadczenia, mog skada owiadczenia. Urzdy maj prawo weryfikowa treci zapisane w owiadczeniu, w przypadku, gdy podejrzewaj, e dokument zawiera nieprawd.
Problem: niekorzystna relacja wielkoci kapitaw wasnociowych organizatorw turystyki i porednikw turystycznych do ich przychodw Minimalny kapita zakadowy jest wymagany w procesie rejestracji i zaoenia wybranych spek handlowych. Do 7 stycznia 2009 r. zgodnie z przepisami ustawy Kodeks spek handlowych minimalny kapita zakadowy wynosi: 500 000 z w przypadku spki
14
akcyjnej; 50 000 z spki z ograniczon odpowiedzialnoci oraz spki komandytowoakcyjnej. Od 8 stycznia 2009 r. obniono te wymagania: w przypadku spki akcyjnej do 100 000 z; spki z ograniczon odpowiedzialnoci do 5 000 z. W uzasadnieniu zmiany dotychczasowych przepisw wskazano, e znaczna cz przedsibiorcw uwaa, e obowizujce minimalne wysokoci kapitau zakadowego s zbyt wysokie i czsto okazuj si barier, ktra utrudnia rozpoczcie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w formie spki kapitaowej. Naley podkreli, e przedmiotowe przepisy nie dotycz 73% organizatorw turystyki i porednikw turystyki, ktrzy prowadz jako osoby fizyczne we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz. Przykadowo, jedynie 17% przedsibiorcw prowadzi dziaalno w formie spki z ograniczon odpowiedzialnoci, proces rejestracji ktrej podlega wyej wymienionym przepisom. Jednoczenie warto pamita, i osoby fizyczne odpowiadaj za swoje dziaania caym swoim majtkiem, za spki kapitaowe jedynie do wysokoci kapitau zakadowego. W zwizku z tym, mona domniem ywa, e prowadzenie przez osoby fizyczne dziaalnoci gospodarczej moe skutkowa rozsdniejszym procesem kierowania przedsibiorstwem.
Problem: weryfikacja dokumentw finansowych przedsibiorcw Przepisy ustawy z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci (Dz. U. z 2013 r. poz. 330) stosuje si m.in. do przedsibiorcw majcych siedzib lub miejsce sprawowania zarzdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: 1) spek handlowych (osobowych i kapitaowych), 2) osb fizycznych, spek cywilnych osb fizycznych, spek jawnych osb fizycznych, spek partnerskich oraz spdzielni socjalnych, jeeli ich przychody netto ze sprzeday towarw, produktw i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosy co najmniej rwnowarto w walucie polskiej 1 200 000 euro; Tylko wyej wymienione jednostki zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy o rachunkowoci s zobowizane do zoenia we waciwym rejestrze sdowym rocznego sprawozdania finansowego (skadajcego si m.in. z bilansu oraz rachunku zyskw i strat) w cigu 15 dni od dnia jego zatwierdzenia. W przypadku spek kapitaowych i spek komandytowoakcyjnych, obowizek ten dotyczy take sprawozdania z dziaalnoci jednostki.
15
Ustawa o rachunkowoci przewiduje take sankcje karne za naruszenia jej przepisw. Po pierwsze, zgodnie z art. 77 ustawy kto wbrew przepisom ustawy dopuszcza do: nieprowadzenia ksig rachunkowych, prowadzenia ich wbrew przepisom ustawy lub podawania w tych ksigach nierzetelnych danych, 2) niesporzdzenia sprawozdania finansowego, sporzdzenia go niezgodnie z przepisami ustawy lub zawarcia w tym sprawozdaniu nierzetelnych danych podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolnoci do lat 2, albo obu tym karom cznie. Po drugie, zgodnie z art. 79 ustawy niezoenie sprawozdania finansowego lub sprawozdania z dziaalnoci we waciwym rejestrze sdowym podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolnoci. W zwizku z powyszym, weryfikacja dokumentw finansowych przedsibiorcw, powinna by zgodna z przepisami ustawy o rachunkowoci tj. wymaganiami wobec poszczeglnych grup przedsibiorcw w zalenoci od przyjtej przez nich formy prowadzenia dziaalnoci. Powysze przepisy ustawy o rachunkowoci dotycz praktycznie jedynie tych organizatorw turystyki i porednikw turystycznych, ktrzy prowadz dziaalno w formie spek handlowych jedynie ponad 20% wszystkich przedsibiorcw.
Problem: wymogi dotyczce wiadczenia usug hotelarskich W odniesieniu do wiadczenia usug hotelarskich podkrelenia wymaga fakt, i ustawa o usugach turystycznych jedynie przypomina o koniecznoci speniania wymogw sanitarnych, przeciwpoarowych i innych (art. 35 ust. 1 pkt 2). Ustawa o usugach turystycznych, jako lex specialis nie moe powtarza horyzontalnych przepisw prawa dotyczcych regulacji przeciwpoarowych, sanitarnych i budowlanych. W zwizku z tym, przedsibiorcy wiadczcy usugi hotelarskie powinni mie wiadomo istnienia obowizujcych przepisw i si do nich stosowa. Podsumowujc, naley podkreli, e skuteczno ustawy o usugach turystycznych zaley od wielu czynnikw. Niezalenie od poprawnoci sformuowania samych przepisw, naley zauway, e ustawa ta jest jedynie czci systemu polskiego prawa. Do regulowanych przez ni stosunkw zastosowanie znajduje szereg innych regulacji, ktrych jako, skuteczno oraz znajomo rwnie wpywa na ocen funkcjonowania ustawy o usugach turystycznych.
kwiecie 2013 r.
16
IV. Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych Ogoszenie niewypacalnoci przez pitnacie biur podry w 2012 roku, przypadki braku wystarczajcych rodkw z zabezpiecze finansowych na pokrycie kosztw powrotu klientw do kraju lub na zwrot roszcze z tytuu niewykonania umowy o imprez turystyczn, a take trudnoci, jakie napotkay urzdy marszakowskie przeprowadzajce proces sprowadzania do kraju klientw niewypacalnych biur podry pokazay, i ustawa o usugach turystycznych wymaga modyfikacji w niektrych kluczowych aspektach. W obliczu potrzeby podjcia dziaa na rzecz usprawnienia poszczeglnych elementw aktualnie funkcjonujcej ustawy o usugach turystycznych, poniej przedstawione zostay propozycje zmian.
Zakres podmiotowy ustawy Zgodnie z art. 1 ustawy o usugach turystycznych, przedmiotowa ustawa okrela warunki wiadczenia przez przedsibiorcw usug turystycznych. Tym samym zakres podmiotowy ustawy powinien ogranicza si do przedsibiorcw wiadczcych usu gi turystyczne, z pominiciem innych podmiotw. Zasadnicze wtpliwoci budzi jednak pytanie, czy ustawa o usugach turystycznych powinna regulowa wiadczenie usug tylko przez przedsibiorcw. Wbrew wyranemu stwierdzeniu, e ustawa reguluje wiadczenie usug turystycznych tylko przez przedsibiorcw, w ustawie uregulowano take usugi turystyczne wiadczone take przez inne podmioty. Zwizane jest to z tym, e: 1) piloci wycieczek i przewodnicy turystyczni nie musz wiadczy swoich usug jako przedsibiorcy, ale mog to czyni rwnie w innej formie (na podstawie umw cywilno-prawnych); 2) definiujc pojcie przedsibiorcy ustawodawca odwouje si do pojcia przedsibiorcy oraz przedsibiorcy zagranicznego w rozumieniu ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej; wedug jednego z reprezentowanych w literaturze pogldw przedsibiorc takim nie jest rolnik wiadczcy usugi w obiektach, o ktrych mowa w art. 35 ust. 3 ustawy o usugach turyst ycznych (w art. 39 ust. 3 ww. ustawy uyto zreszt terminu: przedsibiorca lub rolnik).
kwiecie 2013 r.
17
Zakres przedmiotowy ustawy Aktualnie ustawa o usugach turystycznych dotyczy usug turystycznych
w nastpujcym rozumieniu: usugi przewodnickie, usugi hotelarskie oraz wszystkie inne usugi wiadczone turystom lub odwiedzajcym. Planuje si obj regulacjami ustawy usugi turystyczne wiadczone wszystkim klientom (co wymaga take doprecyzowania definicji tych usug), bez wyszczeglnienia turystw i odwiedzajcych. Zakada si take rozszerzenie pewnych obowizkw dla przedsibiorcw wiadczcych usugi turystyczne, doprecyzowanie niektrych zada i procedur, a take inne zmiany uzupeniajce.
Obszar A: Rekomendacje oglne Zmiana zakresu podmiotowego i przedmiotowego ustawy o usugach
turystycznych Planuje si obj regulacjami ustawy usugi turystyczne wiadczone wszystkim klientom bez wyszczeglnienia turystw i odwiedzajcych. Ochron powinni by bowiem objci wszyscy korzystajcy z danych usug, nawet osoby mieszkajce w miejscu wiadczenia usugi. W zwizku z powyszym, naley: a) zmieni definicj usug turystycznych na nastpujc: usugi umoliwiajce realizacj imprezy turystycznej, wiadczone klientom przez organizatorw turystyki , obiekty wiadczce usugi hotelarskie, przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek, b) w konsekwencji zrezygnowa z definicji turysty i odwiedzajcego, c) zmieni definicj klienta tak, aby obejmowaa: 1) osob, ktra zamierza korzysta lub korzysta z usug turystycznych, 2) osob, ktra zamierza zawrze lub zawara umow o wiadczenie usug turystycznych na swoj rzecz lub na rzecz innej osoby, a zawarcie tej umowy nie stanowi przedmiotu jej dziaalnoci gospodarczej, 3) osob, na rzecz ktrej umowa zostaa zawarta, 4) osob, ktrej przekazano prawo do korzystania z usug turystycznych objtych uprzednio zawart umow, d) rozszerzy definicj organizatora turystyki na nastpujc: podmiot, ktry zawodowo organizuje imprezy turystyczne i sprzedaje je lub oferuje na sprzeda lub podmiot, ktrego dziaalno polega na wykonywaniu, na zlecenie klienta, czynnoci faktycznych i prawnych zwizanych z zawieraniem umw o wiadczenie
18
usug turystycznych definicja ta czy zadania faktycznie wykonywane zarwno przez organizatorw turystyki, jak i przez porednikw turystycznych, e) usun definicj przedsibiorcy jako niewykorzystywan w dalszej czci ustawy. Naley take wczy zadania porednika turystycznego w zadania organizatora turystyki, jak zaproponowano powyej, a w konsekwencji usun z ustawy pojcie porednika turystycznego. Obecno definicji porednika turystycznego nie powoduje w obowizujcym prawie adnego rozrnienia jego praw i obowizkw od organizatora turystyki. W caej ustawie cznie wystpuje okrelenie organizator turystyki i porednik turystyczny, w adnym jej miejscu pojcia te nie wystpuj rozdzielnie. W rzeczywistoci organizatorw turystyki i porednikw turystycznych obowizuj dokadnie te same przepisy, nakadajce identyczne obowizki. Nie ma zatem potrzeby utrzymywania w ustawie dodatkowego pojcia. Naley obj organizatorw turystyki i porednikw turystycznych jedn definicj obejmujc dotychczasowe zadania organizatora turystyki i porednika turystycznego oraz do tej definicji przyporzdkowa wszystkie regulacje dotyczce dotychczas obu rodzajw podmiotw. Naley zauway, e aktualnie na rynku turystycznym dziaa 12 podmiotw, ktrych jedynym przedmiotem dziaalnoci turystycznej jest porednictwo turystyczne zatem skala oddziaywania takiej zmiany jest znikoma. Problem finansowania zada zleconych z zakresu administracji rzdowej Na mocy ustawy o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego, jednostki samorzdu terytorialnego, w tym wojewdztwa, otrzymuj dotacje celowe z budetu pastwa na zadania z zakresu administracji rzdowej, w tym na zadania zlecone na mocy ustawy o usugach turystycznych. Na podstawie art. 45 ww. ustawy, jednostka samorzdu terytorialnego realizujca zadania z zakresu administracji rzdowej, na mocy porozumie zawartych z organami administracji rzdowej, otrzymuje od tych organw dotacje celowe w kwocie wynikajcej z zawartego porozumienia. Pomimo zapisu w art. 49, stanowicego i Jednostka samorzdu terytorialnego wykonujca zadania zlecone z zakresu administracji rzdowej oraz inne zadania zlecone ustawami otrzymuje z budetu pastwa dotacje celowe w wysokoci zapewniajcej realizacj tych zada, marszakowie wojewdztw nierzadko otrzymuj mniejsz ilo rodkw na realizacj zada ni wnioskuj, za szacunki stanowice podstaw do wnioskowania
kwiecie 2013 r.
19
do wojewody o dotacj celow s oparte na wynikach roku minionego, a tym samym z zaoenia nieodzwierciedlajce rzeczywistych wydatkw poczynionych w roku nastpnym. Rekomenduje si uregulowanie na gruncie ustawy o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego zasady, i wpywy z tytuu opat za sprawdzenie kwalifikacji osb ubiegajcych si o uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek oraz za sprawdzenie znajomoci jzyka obcego przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek stanowi bezporedni dochd budetu samorzdu wojewdztwa z przeznaczeniem na pokrycie kosztw organizacji i przeprowadzenia egzaminw na przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek oraz egzaminw ze znajomoci jzykw obcych przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek, a take wprowadzenie analogicznego przepisu dotyczcego finansowania zadania przeprowadzania kategoryzacji obiektw hotelarskich.
Obszar B: System zabezpiecze finansowych oraz proces likwidowania skutkw niewypacalnoci Upowszechnienie ubezpieczenia na rzecz klienta jako najskuteczniejszej formy zabezpieczenia interesw klienta Zakada si wprowadzenie regulacji majcych na celu upowszechnienie
niepopularnego obecnie ubezpieczenia na rzecz klienta. Takie ubezpieczenie jest najbezpieczniejsz i najbardziej optymaln spord istniejcych form zabezpiecze finansowych z dwch powodw: 1) w zaoeniach ubezpieczenia na rzecz klienta ley pokrycie 100% wartoci imprezy turystycznej, z uwagi na to, i kady klient ubezpieczany jest osobno, za suma ubezpieczenia pokrywa ca jego wpat na rzecz imprezy turystycznej; wwczas w sytuacji niewypacalnoci nie ma obawy, i zabezpieczenie bdzie niewystarczajce dla wszystkich klientw i e dany klient nie otrzyma caoci zwrotu wpat; 2) w ramach ubezpieczenia na rzecz klienta organizator turystyki opaca take usug assistance, polegajc na likwidowaniu powstaej szkody, a wic take na sprowadzeniu do kraju poszkodowanych turystw. Firmy ubezpieczeniowe posiadaj z racji prowadzonych dziaa istotne narzdzia umoliwiajce weryfikacj stabilnoci finansowej przedsibiorcy i oceny jego wiarygodnoci.
20
Istotne jest, i aden ubezpieczyciel nie udzieli ubezpieczenia podmiotowi niewiarygodnemu ekonomicznie, gdy narazioby to go na straty. W ten sposb zapewniona byaby rzetelna analiza ekonomiczna kondycji przedsibiorcy w momencie jego wejcia na rynek usug turystycznych. W myl tej zmiany, na ubezpieczycieli przeniesiona zostaaby odpowiedzialno za peen zwrot rodkw wniesionych do organizatora turystyki oraz za przeprowadzenie procesu sprowadzania turystw do kraju w ramach usugi assistance, za ktr to usug opata powinna by wliczona w skadk ubezpieczeniow. Wprowadzenie obowizku organizatora turystyki do prowadzenia ewidencji zawieranych z klientami umw (w sposb okrelony rozporzdzeniem Ministra Sportu i Turystyki) oraz zakaz zawierania przez organizatorw turystyki umw o imprez turystyczn po przekroczeniu zadeklarowanych przychodw stanowicych podstaw do wyliczenia wysokoci zabezpieczenia w sytuacji, gdy organizator turystyki nie podwyszy tego zabezpieczenia Ewidencjonowanie zawieranych z klientami umw o imprez turystyczn wraz z jednoczesnym zakazem zawierania przez organizatorw turystyki umw o imprez turystyczn ponad posiadane zabezpieczenie finansowe pozwoli na atw i szybk weryfikacj, czy wszystkie umowy zawarte przez organizatora s odpowiednio zabezpieczone finansowo. Organy kontroli w atwy sposb bd mogy porwna wysoko zawartej gwarancji z czn wysokoci wartoci zawartych umw, oraz zweryfikowa, czy wszystkie umowy zawierane przez organizatora zostay zawarte w ewidencji. Uchybienie polegajce na nierzetelnym ewidencjonowaniu umw zawarte byoby w katalogu racych narusze i grozio wykreleniem z rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Przekroczenie wysokoci gwarancji skutkowaoby obowizkiem zawarcia dodatkowego zabezpieczenia i dostarczenia go do marszaka wojewdztwa, za w przypadku niedokonania tego obowizku, sankcj byoby wszczcie postpowania w sprawie wykrelenia przedsibiorcy z rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Wzr ewidencji moe zosta okrelony w rozporzdzeniu do ustawy o usugach turystycznych. Co istotne, pozwoli to take na zastpienie skomplikowanego i trudnego do realizacji zadania kontrolnego polegajcego na weryfikacji kondycji finansowej przedsibiorcy, nie wymaga tym samym opracowywania nowych narzdzi kontrolnych dotyczcych kondycji finansowej. Pozwala na utrzymywanie zabezpieczenia finansowego na stale adekwatnym poziomie, bez ryzyka bdnego oszacowania planowanych przychodw stanowicych podstaw
21
do wyliczenia wysokoci zabezpiecze, a take bez koniecznoci aktualizacji wysokoci zabezpieczenia sztywno co kwarta, co moe nie oddawa w peni aktualnej sytuacji biura, a ponadto stwarza trudno w technicznym przeprowadzeniu procesu, gdy niekiedy analiza ekonomiczna sytuacji biura podry przez instytucj udzielajc zabezpieczenia finansowego trwa nawet 2 miesice. Wprowadzenie dodatkowego warunku przy uzyskiwaniu wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej Dla zwikszenia efektywnoci ochrony klienta przed nierzetelnymi usugodawcami, proponuje si wprowadzi obowizek skadania w momencie uzyskiwania wpisu do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych pisemnego owiadczenia, e w cigu ostatnich 5 lat nie zoono owiadczenia o niewypacalnoci przez nw. osoby lub nie zosta wydany zakaz prowadzenia dziaalnoci organizatora turystyki lub porednika turystycznego: a) osobie fizycznej, ktra jest przedsibiorc, organem statutowym bd czonkiem tego organu w przypadku, gdy wnioskodawc jest osoba prawna; b) osobie prawnej, ktrej organem statutowym bd czonkiem tego organu bya osoba fizyczna, ktra jest wnioskodawc; c) osobie prawnej, ktrej organem statutowym bd czonkiem tego organu bya osoba fizyczna, ktra jest organem statutowym bd czonkiem tego organu osoby prawnej, ktra jest wnioskodawc. Proponowana regulacja wzorowana jest na rozwizaniu zastosowanym w czeskim systemie prawnym dotyczcym dziaalnoci biur podry10. Doprecyzowanie pojcia kosztw powrotu klientw do kraju jednoznaczne wczenie kosztw transferw, ukoczenia imprezy zgodnie z planem itd. Obecnie przyjmuje si, e koszty zakwaterowania i wyywienia s zwizane z uzasadnionymi kosztami powrotu, jedynie na podstawie wydanej interpretacji przepisw prawa, ktra nie posiada mocy prawnej. Naley okreli katalog takich kosztw tak, aby mona byo do nich zaliczy w szczeglnoci koszty: transferw, przeduenia pobytu
10
przykady systemw zabezpiecze finansowych w innych krajach UE zostay przedstawione w zaczniku nr 3 do niniejszego materiau Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki kwiecie 2013 r.
22
w hotelu w celu oczekiwania na zaplanowany lot powrotny, a take koszty operacyjne konieczne do zorganizowania procesu powrotu turystw. Zobowizanie ubezpieczycieli danych oraz zarzdcw systemw klientw rezerwacyjnych ubezpieczonych
do przekazywania
dotyczcych
lub wprowadzonych do systemu rezerwacyjnego Zostan wprowadzone przepisy nakazujce w sytuacji niewypacalnoci organizatora turystyki udzielanie marszakom wojewdztw informacji niezbdnych do zapewnienia bezpiecznego sprowadzenia klientw niewypacalnego biura podry do kraju przez kadego, kto takie informacje posiada. W szczeglnoci mowa o przekazywaniu przez wacicieli systemw rezerwacyjnych danych nt. klientw danego organizatorem turystyki. Niewywizanie si z tego obowizku skutkowa powinno sankcjami karnymi. Przeniesienie waniejszych regulacji z rozporzdzenia o wzorach formularzy umowy gwarancji bankowej, umowy gwarancji ubezpieczeniowej oraz umowy ubezpieczenia na rzecz klientw wprost do ustawy Rozporzdzenie nakada na marszakw niektre obowizki, ktre powinny by okrelone na poziomie ustawy o usugach turystycznych. Dlatego te cz regulacji powinno zosta przeniesione z rozporzdzenia wprost do ustawy. Za niezasadne uznaje si take dalsze okrelanie poszczeglnych wzorw formularzy umowy gwarancji bankowej, umowy gwarancji ubezpieczeniowej oraz umowy ubezpieczenia na rzecz klientw. W wyniku tego utrzymywanie delegacji ustawowej do wydania ww. rozporzdzenia stanie si bezzasadne i naley j usun. W regulacjach ustawowych naley wprowadzi m.in. obowizek przedkadania oryginaw gwarancji bankowej/ubezpieczeniowej lub polisy ubezpieczeniowej oraz kopii umw z gwarantem lub ubezpieczycielem w miejsce oryginaw umw z gwarantem lub ubezpieczycielem z uwagi na to, i podstaw uruchomienia rodkw jest orygina gwarancji lub polisa. Nowe regulacje przeniesione do ustawy powinny zakada take wyczenie marszaka wojewdztwa z dziaa operacyjnych polegajcych na likwidacji szkody w zakresie pokrycia roszcze klientw z tytuu niewykonania umowy o imprez turystyczn. Uczynienie marszaka wojewdztwa, a nie gwaranta, odpowiedzialnym za weryfikowanie zgoszonych przez poszkodowanych klientw roszcze, stanowi bardzo niekorzystny zapis, ktry
23
faktycznie czyni z marszaka podmiot likwidujcy szkod klienta, a zdejmuje wszystkie obowizki w tym zakresie z gwaranta. Likwidacja szkody polega na zebraniu, weryfikacji, oceny roszcze co do ich zasadnoci, a nawet wyliczaniu kwoty nalenej klientowi. Marszaek wojewdztwa ani jego urzd nie mog by likwidatorem szkd ubezpieczeniowych, poniewa nie posiada do tego kadry ani przygotowania, powinny to robi wyspecjalizowane instytucje finansowe, ktre za udzielone zabezpieczenia pobieraj wysokie opaty i w swoich kalkulacjach powinny szacowa take koszty likwidacji szkd na wypadek niewypacalnoci biura podry. Marszakowie wojewdztw jako organy administracji publicznej nie mog ponosi ryzyka dodatkowych kosztw na zatrudnianie nowych pracownikw, ktrzy bd likwidowali szkody z tytuu niewypacalnoci organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Za usug likwidacji szkody instytucja finansowa otrzymuje wynagrodzenie w ramach opaty za udzielenie zabezpieczenia finansowego. W myl tendencji do kierowania roli administracji na dziaania koncepcyjnostrategiczne, a zdejmowania z niej roli aktora dziaa operacyjnych i przekazywania tych dziaa w kompetencje specjalnie do tego powoanych jednostek, proponuje si wyczenie marszaka wojewdztwa z dziaa operacyjnych polegajcych na zbieraniu, weryfikowaniu i podejmowaniu decyzji co do zasadnoci roszcze zgaszanych przez klientw, a nierzadko i obliczaniu wysokoci nalenej wypaty roszczenia. Naley ponadto wprowadzi regulacje na rzecz skrcenia czasu oczekiwania przez klientw na wypat roszcze z tytuu niewykonania umowy. Roczny termin na zgaszanie roszcze, o ktrym mowa w rozporzdzeniu o wzorach formularzy, wynika ze specyfiki sprzeday imprez turystycznych. Poniewa sprzeda imprez turystycznych, ktre odbd si w sezonie letnim, rozpoczyna si ju w listopadzie poprzedniego roku, a wic w przypadku imprezy, ktra odbdzie si we wrzeniu nawet 10 miesicy wczeniej. Gdyby wic czas na zgaszanie roszcze by krtszy (np. 180 dni, jak postulowaa brana ubezpieczeniowa), to zabezpieczenie finansowe, ktre traci wano z kocem grudnia, nie mogoby by wykorzystane na pokrycie kosztw wynikajcych z umw zawartych w listopadzie lub grudniu, gdyby niewypacalno nastpia np. w lipcu lub sierpniu nastpnego roku, a wic ju po upywie terminu na zgaszanie roszcze, a przed imprez, ktra miaa si odby dopiero we wrzeniu. Powstaaby wwczas sytuacja, w ktrej byyby umowy nie objte ochron, co z punktu widzenia dyrektywy 90/314 jest niedopuszczalne.
kwiecie 2013 r.
24
Odrbn kwesti jest natomiast roczny termin oczekiwania na zwrot wpat. Nie wynika on ani z przepisw ustawy o usugach turystycznych, ani z rozporzdzenia o wzorach umw gwarancji. Gdyby zabezpieczenia finansowe zawsze wystarczay na pokrycie wszystkich kosztw powrotu i zwrot wszystkich wpat, ubezpieczyciele nie wahaliby si wypaca rodki od razu po zweryfikowaniu roszczenia. Jednak w zwizku z tym, e w praktyce zabezpieczenia mog okaza si niewystarczajce, to ubezpieczyciele i urzdy marszakowskie czekaj do koca terminu zgaszania roszcze (1 rok od up ywu wanoci gwarancji/ubezpieczenia, ktry wynika z rozporzdzenia o wzorach umw gwarancji11) i dopiero po upywie tego terminu dokonuj zwrotu wpat. Pomimo braku takiego zapisu w ustawie o usugach turystycznych, stosuj mechanizm proporcjonalnego obniania wypat, jeli zabezpieczenie okazuje si niewystarczajce na zwrot 100% wpat wniesionych przez klientw. W obliczu niewystarczajcych zabezpiecze finansowych nie decyduj si na wczeniejsz wypat rodkw, gdy mogoby si okaza, e osoba, ktra zgosi roszczenie w terminie przewidzianym przepisami rozporzdzenia o wzorach, nie otrzyma adnego zwrotu, bo rodki z zabezpieczenia ju si wyczerpi. Wwczas osoby, ktre zoyyby roszczenia w pierwszej kolejnoci, otrzymayby 100% zwrotu wpaconych kwot, a osoby, ktre zoyyby roszczenia pniej (po wyczerpaniu sumy gwarancji), nie otrzymayby adnego zwrotu. W zwizku z czym stosowany jest bardziej sprawiedliwy wedug gwarantw system proporcjonalnego obniania wypat, ktry wymaga oczekiwania do koca terminu zgaszania roszcze. W celu skrcenia czasu oczekiwania przez turystw na wypat roszcze, proponuje si wprowadzi przepis, powodujcy utrat wanoci gwarancji w dniu zoenia przez przedsibiorc owiadczenia o niewypacalnoci w zamian za dzie, w ktrym gwarant wypaci ca sum gwarancji. Wwczas ju od pierwszego dnia od ogoszenia niewypacalnoci liczyby si termin na skadanie roszcze, a co za tym idzie szybciej zakoczyby si i klienci szybciej uzyskaliby zwrot wpaconych kwot. Taki zapis pozwalaby przyspieszy ten proces take z uwagi na to, e rozpoczcie okresu zbierania roszcze
11
Gwarancja traci wano w trzech przypadkach: 1) kiedy upynie jej okres okrelony w umowie zawartej midzy biurem podry a gwarantem, 2) z chwil wypaty przez Gwaranta caej Sumy Gwarancji; 3) z dniem, w ktrym decyzja Beneficjenta o zakazie wykonywania przez Zleceniodawc dziaalnoci objtej wpisem do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych staa si ostateczna, z zastrzeeniem obowizku realizacji zobowiza Gwaranta wynikajcych z Gwarancji, dotyczcych umw zawartych przez Zleceniodawc z klientami Zleceniodawcy w okresie obowizywania Gwarancji. kwiecie 2013 r.
25
nie byoby opniane przez: konieczno przeprowadzenia postpowania o wykreleniu przedsibiorcy z rejestru (zgodnie z ww. punktem 3) bd na czas cakowitego wydania rodkw z gwarancji ubezpieczeniowej przedsibiorcy. Docelowo konieczne jest zapewnienie penego zwrotu roszcze, co nie bdzie generowao obawy przed zbyt ma iloci rodkw i roszczenia mogyby by pokrywane na bieco, w miar skadania do gwaranta. Rozwaa si take skrcenie czasu na skadanie roszcze z 1 roku do 6 miesicy od dnia upywu wanoci gwarancji. Wprowadzenie regulacji, i wykrelenie przedsibiorcy na jego wniosek z rejestru jest moliwe tylko w przypadku, gdy wykona on wszystkie zobowizania umowne wzgldem klientw lub udowodni przeniesienie zobowiza wynikajcych z podpisanych z klientami umw o imprez turystyczn na innego organizatora turystyki lub porednika turystycznego Przedsibiorca powinien mie obowizek realizacji zawartych umw do dnia, w ktrym decyzja o wykreleniu z rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych stanie si ostateczna. Po tym dniu powinien mie obowizek zwrotu wpat klientom za imprezy, ktre nie zostay zrealizowane. Przy wprowadzaniu tej regulacji naley mie na uwadze, i przedsibiorca przejmujcy zobowizania innego podmiotu powinien dostosowa wysoko zabezpieczenia finansowego do nowych zobowiza. Objcie obowizkiem zapewnienia ochrony klienta w przypadku sprzeday pakietw dynamicznych Turyci, ktrzy rezerwuj, za porednictwem Internetu lub tradycyjnie, pakiety podry wakacyjnych powizanych z przelotami, hotelami, wynajmem samochodw itp., powinni mc skorzysta ze wzmocnionej ochrony finansowej w przypadku wystpienia problemw. S to tzw. dynamiczne pakiety, w przypadku ktrych konsumenci sami tworz swoje pakiety, czsto online, za porednictwem jednej strony internetowej lub wielu partnerskich stron internetowych. Wiele spord dynamicznych pakietw nie jest objtych unijnymi przepisami dotyczcymi ochrony. W nastpstwie bankructw linii lotniczych planowane jest, aby podstawow ochron konsumentw w przypadku niewypacalnoci rozszerzy, obejmujc ni oprcz ronych rodzajw pakietw take inne pakiety, w tym dynamiczne.
kwiecie 2013 r.
26
Rezygnacja z okrelenia zakresu terytorialnego dziaalnoci organizatora turystyki i porednika turystycznego wprost w ustawie o usugach turystycznych Aktualnie niejednolite s okrelenia zasigu terytorialnego funkcjonujce w ustawie
o usugach turystycznych oraz w rozporzdzeniach Ministra Finansw. Naley zatem usun z ustawy literaln klasyfikacj zakresw terytorialnych oraz w jej miejsce wprowadzi odniesienie do klasyfikacji stosowanej w rozporzdzeniach Ministra Finansw. Z uwagi na dynamicznie zmieniajc si sytuacj na rynku biur podroy, naley tak szczegow klasyfikacj okreli wanie w rozporzdzeniach, ktre bardziej elastycznie mona dostosowywa do zmieniajcych si potrzeb. Wprowadzenie przepisw i sankcji karnych
a) Kto, bdc organizatorem turystyki lub osob uprawnion do jego reprezentowania, nie zgasza owiadczenia o swojej niewypacalnoci w zakresie wykonywania dziaalnoci organizatora turystyki pomimo powstania warunkw uzasadniajcych uruchomienie zabezpieczenia finansowego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku. b) Wprowadzenie sankcji karnych za nieudzielanie marszakom wojewdztw informacji niezbdnych do zapewnienia bezpiecznego sprowadzenia klientw niewypacalnego biura podry do kraju przez kadego, kto takie informacje posiada. c) Wprowadzenie sankcji karnych za niewywizanie si organizatora turystyki lub porednika turystycznego lub jego podwykonawcw za nieudzielenie pomocy poszkodowanym klientom, tj. za brak wsppracy przy organizacji powrotu klientw do kraju w sytuacji niewypacalnoci przedsibiorcy.
Obszar C: Pozostae przepisy dotyczce organizatorw turystyki i porednikw turystycznych Okrelenie statusu prawnego oraz praw i obowizkw portali sprzeday grupowej oferujcych sprzeda imprez turystycznych, ktre faktycznie wykonuj zadania agentw turystycznych Niektrzy przedsibiorcy prowadzcy dziaalno polegajc na zawieraniu tego rodzaju umw de facto proponuj zawieranie umw o imprez turystyczn, nie posiadajc statusu organizatora turystyki ani wanych umw agencyjnych. W zwizku z tym nie s jasne
27
zasady ewentualnych reklamacji, zwrotu rodkw za imprezy, ktre si nie odbyy, czy te rozlicze finansowych w sytuacjach niewypacalnoci biur podry. Naley wprowadzi regulacj zobowizujc portale sprzeday grupowej oferujce imprezy turystyczne do wyboru jednej z form dziaalnoci turystycznej przewidzianej w ustawie o usugach turystycznych i spenienie okrelonych wymaga dla tej dziaalnoci (podpisanie umowy agencyjnej lub wpis do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych). Doprecyzowanie regulacji nakadajcej obowizek wykonania podjtych
zobowiza lub zwrotu rodkw w przypadku niewywizania si z zobowiza wobec klientw przez przedsibiorc, ktrego decyzj marszaka wykrelono z rejestru Niewywizanie si z obowizku bdzie skutkowao odpowiedzialnoci kontraktow przedsibiorcy z tytuu niewywizania si ze zobowiza wzajemnych, powsta na gru ncie Kodeksu cywilnego. Wprowadzenie regulacji, i zoenie owiadczenia o niewypacalnoci
organizatora turystyki powinno by traktowane rwnoznacznie z racym naruszeniem dziaalnoci skutkujcym wszczciem postpowania o wykrelenie podmiotu z tego rejestru Taki zapis m.in. przyspieszyby moliwo wypat na rzecz pokrycia roszcze klientw z zabezpiecze finansowych. Rozszerzenie katalogu racych narusze prowadzenia dziaalnoci organizatora turystyki W celu zwikszenia ochrony klientw organizatorw turystyki i porednikw turystycznych naley rozszerzy katalog racych narusze wykonywania dziaalnoci o: niepodniesienie wysokoci zabezpieczenia mimo przekroczenia wielkoci
zadeklarowanych przychodw z wykonywania dziaalnoci organizatora turystyki lub porednika turystycznego, nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie ewidencji umw o imprez turystyczn zawartych przez organizatora turystyki lub porednika turystycznego z klientem.
kwiecie 2013 r.
28
Rozszerzenie zakresu kontroli podmiotw wiadczcych usugi turystyczne przeprowadzanej przez marszakw wojewdztw oraz ministra waciwego do spraw turystyki. Konieczne jest przywrcenie regulacji, na podstawie ktrej marszaek wojewdztwa
oraz minister waciwy do spraw turystyki moe kontrolowa przedsibiorcw take z punktu widzenia przestrzegania przepisw rozdziau 3 ustawy, w tym take podstawy do wyliczenia waciwej wysokoci zabezpieczenia finansowego. Cho z art. 9 ust. 3 u.u.t. wynika, e kontrola dokonywana jest m.in. w zakresie przestrzegania warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczych okrelonych ustaw, to wydaje si, e obecnie kontrola ta nie obejmuje przestrzegania przez organizatorw turystyki i porednikw turystycznych przepisw rozdziau 3. Oczywicie nie oznacza to w aden sposb, e w tym zakresie nie ma adnej moliwoci szeroko rozumianej kontroli odnosz si bowiem do niej inne przepisy, np. zwizane z dziaalnoci Prezesa UOKiK. Zastpienie prowadzenia Centralnej Ewidencji Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych w oparciu o weryfikacj i zatwierdzanie danych wprowadzanych przez marszakw wojewdztw, prowadzeniem wycznie Centralnego Wykazu Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych w oparciu o dane przekazywane w formie elektronicznej przez marszakw wojewdztw Aktualna procedura zakada konieczno uzyskania wpisu do rejestru prowadzonego przez marszaka wojewdztwa, a nastpnie potwierdzenie tego wpisu przez ministra waciwego do spraw turystyki na podstawie kopii dokumentw stanowicych podstaw wpisu do rejestru. Dopiero po akceptacji tego wpisu przedsibiorca widoczny jest w CEOTiPT, ktra suy powszechnemu udzielaniu informacji konsumentom. Procedura wyduona jest o czas oczekiwania przez ministra na dokumenty, ktre marszaek przesya poczt, w celu weryfikacji i akceptacji wpisu dokonanego przez marszaka. Proponowane jest wprowadzenie rozwizania stosowanego w pozostaych wykazach udostpnianych przez ministra waciwego do spraw turystyki, czyli w Centralnym Wykazie Organizatorw Szkole dla Kandydatw na Przewodnikw Turystycznych i Pilotw Wycieczek oraz w Centralnym Wykazie Obiektw Hotelarskich. Wpisy dokonywane przez marszakw wojewdztw do rejestrw prowadzonych w wojewdztwach s automatycznie wywietlane w zbiorczych ww. wykazach, bez potrzeby weryfikacji i akceptacji przez MSiT,
29
bez koniecznoci przeduania procedury. Tym samym oddaj one najbardziej aktualny stan wpisw dokonanych przez marszaka wojewdztwa. Naley take zauway, i przez kilka lat funkcjonowania CEOTiPT w takim ksztacie, wyksztacia si spjna praktyka poprawnego dokonywania wpisw do rejestrw przez 16 marszakw wojewdztw, a co za tym idzie, weryfikacja tej poprawnoci przez ministra przestaa by konieczna. Usunicie z art. 14 ust. 2 pkt 4 lit. a obowizku podania w umowie z klientem godziny wyjazdu i planowanego powrotu i dopisanie jej jako informacj, ktr naley poda klientowi we waciwym czasie przed rozpoczciem imprezy turystycznej w art. 13 ust. 3 W praktyce niemoliwe jest wywizanie si przez przedsibiorc z obowizku podawania godziny wyjazdu planowanego powrotu przede wszystkim w przypadku korzystania z samolotw i sprzeday oferty na dugo przed jej realizacj, zanim znane byy dokadne godziny odlotw. W art. 14 ust. 2 pkt 4 lit. a naley zamieni sowo godzina na sowo czas, za wprowadzi obowizek podania dokadnej godziny we waciwym czasie przed rozpoczciem imprezy turystycznej w art. 13 ust. 3. Dyrektywa 90/314 wprowadza obowizek podania w umowie jedynie czasw (times) wyjazdu i powrotu z imprezy turystycznej. Doprecyzowanie/redukcja poj w ustawie: klient, konsument, umowa, a take zakres pomocy, ktrej musi udzieli organizator turystyki poszkodowanemu klientowi; konsekwentne stosowanie tych poj w ustawie W ustawie o usugach turystycznych niekonsekwentnie operuje si pojciami: klient, konsument. Zasadne jest wic zweryfikowanie ustawy z punktu widzenia moliwoci przeprowadzenia redukcji niektrych poj, co moe przyczyni si do zwikszenia przejrzystoci ustawy, jak i uchroni przed bdami przykadowo wskazanymi. Rekomenduje si ujednolicenie poj klient i konsument. Ponadto Ministerstwo Sportu i Turystyki rozwaa wprowadzenie w ustawie o usugach turystycznych uregulowania sprzeday imprez turystycznych za porednictwem Internetu, z uwzgldnieniem przepisw ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o wiadczeniu usug drog elektroniczn.
kwiecie 2013 r.
30
Ponadto Ministerstwo Sportu i Turystyki dostrzego problem ze stosowaniem w usugach turystycznych procedury chargeback. Chargeback jest to obcienie zwrotne, w wyniku ktrego nastpuje zwrot pienidzy z konta sprzedawcy (towaru czy usug) na konto posiadacza karty. Procedur chargeback w imieniu klienta prowadzi bank, jest ona dostpna zarwno w organizacji VISA, jak i MasterCard. Usuga chargeback jest stosowana w przypadku niewykonania usugi, ale nie w przypadku nienaleytego wykonania usugi. W zwizku z niewypacalnociami organizatorw turystyki w roku 2012 oraz latach wczeniejszych zaobserwowano problemy, jakie rodz si podczas stosowania powyszej procedury. Po pierwsze, zaobserwowano przypadki, gdzie klient jednoczenie odzyska rodki finansowe w ramach chargeback z konta agenta turystycznego oraz w ramach roszcze przekazanych do odpowiedniego Urzdu Marszakowskiego z masy upadociowej/gwarancji ubezpieczeniowej danego organizatora turystyki (zjawisko otrzymania podwjnego zwrotu rodkw finansowych). Po drugie, zwrcono uwag na sytuacj agentw turystycznych jako tzw. akceptantw udostpniajcych klientom terminale patnicze w przypadku niewypacalnoci bd upadoci organizatorw turystyki. W takich sytuacjach klient reklamujc w swoim banku (u wydawcy karty) poprzez chargeback zakupion przy uyciu karty kredytowej u agenta turystycznego usug turystyczn de facto doprowadza do obcienia konta bankowego tego agenta. Przy czym, zazwyczaj w tej sytuacji agent turystyczny nie posiada ju tych rodkw finansowych na swoim koncie. Agenci turystyczni dziaaj w imieniu i na rzecz organizatorw turystyki, a pienidze przekazane przez klienta na rzecz imprezy turystycznej s bezporednio przekazywane do waciwego organizatora turystyki. Doprowadza to do blokowania rodkw finansowych na kontach agentw turystycznych (obciania ich w ramach procedur reklamacji chargeback). Agenci mog mie pniej roszczenie do organizatora turystyki jedynie bd to na stopie cywilnoprawnej lub poprzez zwrot rodkw z masy upadociowej (w przypadku uznania zasadnoci upadoci). Zarwno agenci turystyczni jak i agenci rozliczeniowi nie mog na mocy obowizujcego prawa skada roszcze do gwarancji ubezpieczeniowej danego organizatora turystyki.
kwiecie 2013 r.
31
Warto jednak zauway, e niektrzy z agentw rozliczeniowych nie realizuj chargeback, poniewa agent turystyczny wypeni swoje zadania (reklamacja nie jest zasadna). W zwizku z powyszym, agenci rozliczeniowi oraz Zwizek Bankw Polskich proponuj, aby okreli szczegowo zasady zgaszania procedur regresowych. Tzn. w sytuacji, gdy klient uzyska zwrot rodkw w ramach chargeback, agent rozliczeniowy, ktry wypaci klientowi te rodki, mgby wystpi z roszczeniem regresowym do marszaka. Proponowano take, aby w ustawie znalaz si zapis, ktry uniemoliwia stosowanie procedury chargeback w przypadku usug turystycznych. Zgodnie z sugestiami, takie regulacje chroniyby agentw i pozwoliy im na rozwj bezgotwkowych form sprzeday. Powysze propozycje rodz wtpliwoci prawne, poniewa gwarancje s przede wszystkim dla klientw, a nie dla przedsibiorcw i to tych pierwszych maj zabezpiecza. Stosunki kontrahenckie w tym zakresie s regulowane przepisami prawa gospodarczego. Ponadto, usuga chargeback (tj. obcienie zwrotne) jest regulowana jedynie wewntrznymi przepisami organizacji kartowych, a w ich tre nie ingeruje prawo zarwno europejskie jak i krajowe. W zwizku z powyszym, usuga ta, jeli miaaby by uregulowana na gruncie prawa krajowego, to powinna by uregulowana przede wszystkim w aktach normatywnych dotyczcych przede wszystkim instrumentw patniczych i obrotu bezgotwkowego. Z drugiej strony, naley podkreli konieczno wyeliminowania zjawiska podwjnego zwrotu rodkw. Klient zgaszajc roszczenie o zwrot rodkw wpat wniesionych tytuem zapaty za imprez turystyczn powinien we wniosku owiadczy, e nie da zwrotu rodkw w ramach procedury chargeback oraz powinien we wniosku wskaza sposb patnoci za imprez turystyczn (gotwka/przelew/karta; nazwa banku). Ponadto, poniewa usuga chargeback jest regulowana jedynie przepisami wewntrznymi organizacji kartowych, to zmiany systemowe w tym zakresie powinny wypracowa m.in. organizacje kartowe. W niektrych krajach na mocy regulacji organizacji kartowych usugi turystyczne s wyczone z usugi chargeback jako usugi rozcignite w czasie, o wysokim stopniu ryzyka.
kwiecie 2013 r.
32
Obszar D: Przepisy dotyczce przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek Zmiana rozdziau 4 ustawy o usugach turystycznych dotyczcego przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek jest obecnie procedowana w ramach projektu ustawy o zmianie ustaw regulujcych wykonywanie niektrych zawodw. Wszelkie postulowane przez Ministerstwo Sportu i Turystyki zmiany w tym zakresie zostay zawarte w projekcie ww. ustawy. Ponadto, w zwizku z faktem, i w projekcie ustawy o zmianie ustaw regulujcych wykonywanie niektrych zawodw nie znalaza si zmiana, polegajca na przeniesieniu art. 30 ustawy o usugach turystycznych do rozdziau II, jako dotyczcego obowizkw organizatorw turystyki w zwizku ze wiadczeniem usug swoim klientom, naley tak zmian wprowadzi.
Obszar E: Przepisy dotyczce obiektw hotelarskich Problematyce wiadczenia usug hotelarskich w przedstawionych przez marszakw wojewdztw oraz partnerw spoecznych ocenach i postulatach powicono najmniej uwagi. Mogoby si wydawa, e w tym zakresie sytuacja jest najbardziej stabilna i nie wymagajca wikszych zmian. Rwnie jednak i w tym obszarze pojawiaj si istotne problemy zwizane z funkcjonowaniem tego rodzaju usug. Obecnie funkcjonujcy w Polsce model wiadczenia usug hotelarskich opiera si na dwusystemowoci. Z jednej strony dziaaj obiekty hotelarskie, a drugiej tzw. inne obiekty. Dla kadej z tych grup obiektw obowizuj inne wymagania kategoryzacyjne oraz inna procedura administracyjna, w tym zrnicowane obowizki administracji publicznej. Naley podkreli, e to gestor obiektu podejmuje decyzj o tym, czy chce wiadczy usugi hotelarskie w obiekcie hotelarskim czy w innym obiekcie. Klarowny podzia w wietle ustawy i tzw. rozporzdzenia kategoryzacyjnego doznaje istotnego zaamania w praktyce poprzez naduywanie nazw rodzajowych obiektw hotelarskich w sytuacji, gdy obiekt nie zosta i zaklasyfikowany do konkretnego rodzaju obiektw hotelarskich nie zaszeregowany do odpowiedniej kategorii decyzj administracyjn marszaka
wojewdztwa, waciwego ze wzgldu na jego lokalizacj. Przedsibiorcy take podejmuj prby omijania ustawy o usugach turystycznych poprzez stosowanie nazw wprowadzajcych
33
klientw w bd (wotele, hoteliki, itp.), w zwizku z czym proponuje si wprowadzenie sankcji w takich przypadkach. Ponadto, w wyniku propozycji zgaszanych przez bran hotelarsk, Ministerstwo Sportu i Turystyki rekomenduje umoliwienie wystpowania o promes osobom niebdcym przedsibiorcami oraz umoliwienie ubiegania si o zaszeregowanie przez obiekty budowlane zaliczane do kategorii XI, m.in. hotele robotnicze i sanatoria.
UWAGI NIEUWZGLDNIONE W REKOMENDACJACH DO ZMIAN USTAWY WRAZ Z UZASADNIENIEM Okrelenie wymogw kwalifikacyjnych kadr zarzdzajcych podmiotami prowadzcymi dziaalno turystyczn (m.in. wyksztacenie lub dowiadczenie turystyczne, niekaralno) Przywrcenie wymaga dla osb kierujcych dziaalnoci przedsibiorstwa oraz dziaalnoci jego jednostek organizacyjnych samodzielnie dokonujcych czynnoci prawnych nie wydaje si by uzasadnione. Przede wszystkim wynika to z tego, e brak jest jakichkolwiek bada (danych), z ktrych wynikaoby, e wymagania te w istotny sposb przekadaj si na bezpieczestwo prowadzenia tej dziaalnoci jako dziaalnoci regulowanej. Poza tym przypomnie naley, e wczeniej funkcjonujce przepisy w aden sposb nie oznaczay, e przedsibiorcy nie mogli fikcyjnie wskazywa osb tylko dla spenienia wymogw formalnych. Rezygnacja z wymogw dotyczcych kwalifikacji osoby kierujcej biurem podry byo podyktowane potrzeb ograniczenia formalnoci obciajcych przedsibiorcw i redukcj obowizkw informacyjnych, ktre na nich spoczywaj. Rozwizanie to wpisuje si w rzdow reform regulacji zakadajc zmniejszenie obcie administracyjnych i obowizkw informacyjnych nakadanyc h na przedsibiorcw, wynikajc ze Strategii Lizboskiej, a take stanowi element deregulacji rynku usug turystycznych, ktry to rynek zgodnie z ocen Komisji Europejskiej jest nadmiernie przeregulowany. Rezygnacja z wymogw kwalifikacyjnych nie oznacza, i nie naley czyni wszelkich stara, aby kadra zatrudniana w biurach podry posiadaa jak najwysze kwalifikacje i kompetencje. Nie powinno to by natomiast narzucane i egzekwowane drog administracyjn. Jest natomiast na tym polu ogromne zadanie dla turystycznego samorzdu
34
gospodarczego, w zakresie uwiadamiania przedsibiorcom, jak due znaczenie maj kwalifikacje zatrudnianej przez nich kadry, a take w zakresie organizacji szkole podnoszcych kwalifikacje tej kadry, szczeglnie w zakresie aktualnie obowizujcych przepisw prawnych, w tym przepisw ustawy o usugach turystycznych. Rezygnacja wymogu, z administracyjnego sami sprawdzania mog, bez i weryfikowania obowizujcego wymaga przymusu
kwalifikacyjnych bya ponadto tylko rezygnacj z administracyjnego egzekwowania tego natomiast przedsibiorcy administracyjnego, decydowa o tym, jakie osoby zatrudni do kierowania swym przedsibiorstwem, w tym take zdecyduj, czy bd od takiej osoby wymaga przedstawienia dokumentw potwierdzajcych wyksztacenie lub praktyk. Zniesienie egzekwowania administracyjnego wymogu nie oznacza, i przedsibiorcy nie mog takich wymogw stawia osobom, ktre chc zatrudni w swoim przedsibiorstwie. W interesie samych przedsibiorcw jest zatrudnianie osb jak najbardziej rzetelnych i najlepiej przygotowanych. Odnonie do wymogu niekaralnoci, wystarczajce wydaje si by istnienie rodkw karnych przewidzianych w ustawie Prawo upadociowe i naprawcze oraz w Kodeksie wykrocze, i tym samym pozostawienie decyzji w tym zakresie sdowi, ktry rozpatruje dan spraw. Jest to zbiene z wynikajcym z wdroenia strategii lizboskiej programem rzdowym w zakresie redukcji obcie administracyjnych obowizujcych przedsibiorcw o 25%. Jednoczenie, utrzymywanie wymogu niekaralnoci w stosunku do osb zatrudnianych przez przedsibiorcw, bez jednoczesnego obowizywania tego wymogu samych przedsibiorcw, jest nadmiernym obcieniem przedsibiorcw. Objcie agentw turystycznych szerszymi regulacjami, w tym zabezpieczeniem finansowym oraz obowizkiem wpisu do rejestru Pomys wprowadzenia do ustawy o usugach turystycznych przepisw regulujcych w wikszym zakresie dziaalno agentw turystycznych pojawi si w toku prac, ktre poprzedziy nowelizacj ustawy o usugach turystycznych z 2010 r., i spotka si z daleko idc krytyk. Zaproponowano wwczas wprowadzenie rejestru agentw turystycznych i wprowadzenie obowizku zgoszenia dziaalnoci w zakresie zawierania umw o wiadczenie usug turystycznych do marszaka wojewdztwa waciwego dla kadego miejsca prowadzonej dziaalnoci. Pomys ten nie zosta ostatecznie wprowadzony w ycie,
35
susznie uznano bowiem, e nie byby on w duchu wprowadzanych zmian, gdzie jedn z gwnych idei byo zmniejszenie formalnoci o charakterze administracyjnoprawnym. W szczeglnoci Minister Gospodarki w przedstawionej opinii do tego projektu zwrci uwag, e: 1) w tym zakresie wystarczajcy jest wpis organizatora turystyki; 2) w trakcie kilkunastu lat funkcjonowania przepisw ustawy o usugach turystycznych nie zdecydowano si na nakadanie obowizkw na agentw turystycznych, tym bardziej nie znajduje to uzasadnienia obecnie, kiedy przy tworzeniu przepisw odchodzi si od nakadania nowych obowizkw na przedsibiorcw oraz znosi si lub modyfikuje ju obowizujce obcienia; 3) propozycje te stoj w sprzecznoci do dziaa Ministra Gospodarki majcych na celu dereglamentacj dziaalnoci gospodarczej oraz znoszenie nieuzasadnionych sankcji karnych dla przedsibiorcw. Pojawiajce si problemy, o ktrych mowa w zgoszonej propozycji, powinny zosta zatem rozwizane w drodze uszczelnienia obecnie funkcjonujcych przepisw dotyczcych zabezpieczenia finansowego. Praktyka zawierania umw przy udziale agentw turystycznych jest bardzo dynamiczna. Zdarza si, e umowy agencyjne zawierane s na chwil przed zawarciem umowy o imprez turystyczn. Wprowadzenie takiego rejestru z wykazem organizatorw turystyki, z ktrymi agenci turystyczni maj zawarte umowy, niewtpliwie stanowioby istotn uciliwo dla prowadzonej dziaalnoci. Poza tym problem zwizany z udziaem agentw turystycznych w zawieraniu umw o imprez turystyczn i niewypacalnoci tak naprawd istotny jest wwczas, gdy zabezpieczenie finansowe jest niewystarczajce. Poprawa systemu ochrony klienta w rzeczywistoci spowoduje, e problemy te stan si bezprzedmiotowe. Opracowanie i wdroenie w formie rozporzdzenia ministra waciwego ds. turystyki jednolitego regulaminu kontroli organizatorw turystyki, porednikw i agentw turystycznych Wprowadzenie takiego regulaminu nie jest zasadne, gdy kady przypadek kontrolowanego przedsibiorcy jest inny i winien by traktowany indywidualnie, z dostosowaniem do aktualnych potrzeb kontrolnych. Rozszerzony zostanie natomiast art. 9
kwiecie 2013 r.
36
ustawy o usugach turystycznych, dotyczcy uprawnie kontrolnych marszakw wojewdztw i ministra waciwego do spraw turystyki. Opracowanie przez Ministra waciwego do spraw turystyki dokumentu wzorowanego na Karcie Frankfurckiej, w ktrym okrelono by procentowo kwoty rekompensat dla klientw za nienaleyte wykonanie umw Propozycja opracowania przez ministra waciwego do spraw turystyki dokumentu wzorowanego na Karcie Frankfurckiej, w ktrym okrelono by procentowo kwoty rekompensat dla klientw za nienaleyte wykonanie umw, nie wydaje si trafna z kilku powodw. W obecnym stanie prawnym wydawanie przez ministra takiego dokumentu nie znajduje jakichkolwiek podstaw prawnych. W przypadku innych umw nie spotyka si takich regulacji. Ponadto nawet odnonie do Karty Frankfurckiej zgaszane s rnego rodzaju zastrzeenia (np. e uwzgldnia ona tylko typowe szkody), co prowadzi do wniosku, e moe by ona stosowana jako tzw. mikki instrument, a do tego nie jest potrzebne opracowanie takiego odpowiadajcego mu dokumentu przez Ministra Sportu i Turystyki. Poza tym nie ma adnych przeszkd, a nawet mona powiedzie, e byoby to bardzo dobrym rozwizaniem, gdyby taka propozycja bya owocem wsppracy samorzdu gospodarczego izb turystycznych i stosowana w praktyce jako tzw. mikki instrument. Rekomendowane s dziaania pozalegislacyjne w ramach kodeksw dobrych praktyk oraz opierajce si na samoregulacji, ktrej celem powinno by osignicie lepszego funkcjonowania rynku turystycznego. Samoregulacja taka jednak powinna by realizowana przez silny samorzd gospodarczy w turystyce, ktry bdzie potrafi opracowa i wdroy narzdzia samoregulacji, tj. kodeks dobrych praktyk czy dokument na wzr karty frankfurckiej, a ponadto wyegzekwowa jego stosowanie od swoich czonkw. Ustawowe umocowanie marszaka do uruchamiania rodkw z zabezpiecze przedsibiorcw zagranicznych W przypadku niewypacalnoci przedsibiorcy zagranicznego posiadajcego siedzib na terytorium pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej, pastwa czonkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, ktry posiada zagraniczne zabezpieczenie finansowe, roszczenia klientw skierowane powinny zosta zgodnie z procedur pokrywania roszcze obowizujc w kraju, gdzie dany przedsibiorca posiada siedzib. Naleaoby jednak doprecyzowa procedur i praktyk uzyskiwania zwrotu rodkw
37
w przypadku niewypacalnoci przedsibiorcy zagranicznego, ktry musia uzupeni zbyt niskie zagraniczne zabezpieczenie dodatkowym ubezpieczeniem w Polsce. Odpowiedzialno (zadouczynienie) za szkod niematerialn, w tym tzw. zmarnowany urlop Artyku 5 Dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. okrela obowizek wdroenia przez pastwa czonkowskie do przepisw krajowych przepisw okrelajcych odpowiedzialno odszkodowawcz organizatora turystyki i porednika turystycznego wynikajc z niewykonania lub nienaleytego wykonania usug. Dyrektywa w swoim literalnym brzmieniu nie okrela wprost obowizku uregulowania w prawach pastw czonkowskich odpowiedzialnoci biura podry za tzw. zmarnowany urlop. Polska wdroya do swojego porzdku prawnego ww. przepisy Dyrektywy 90/ 314 w sposb literalny, tj. poprzez przepisy zawarte w art. 11a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych. Warto zauway take, i zgodnie z art. 11 ustawy o usugach turystycznych, w zakresie nieuregulowanym t ustaw do umw z klientami zawieranych przez organizatorw turystyki i porednikw turystycznych stosuje si przepisy Kodeksu cywilnego oraz inne przepisy dotyczce ochrony konsumenta. Naley podkreli, i zarwno ww. przepisy dyrektywy 90/314, jak i ww. przepisy ustawy o usugach turystycznych nie rnicuj odpowiedzialnoci odszkodowawczej za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy o wiadczenie usug turystycznych na odpowiedzialno za szkod majtkow oraz na szkod niemajtkow w postaci tzw. zmarnowanego urlopu. Tym samym odpowiedzialno ta obejmuje, zgodnie z ww. przepisami dyrektywy 90/314 i przepisami ustawy o usugach turystycznych, obydwa te rodzaje odpowiedzialnoci, co znajduje potwierdzenie w stosowaniu ww. przepisw przez sdy powszechne, a take w orzecznictwie Sdu Najwyszego. Rozstrzygnicie, kto powinien by obciony kosztami wiadcze zastpczych w sytuacji wystpienia siy wyszej Obowizki organizatora w przypadku niemonoci realizacji wszystkich usug wchodzcych w skad imprezy reguluje art. 4 ust. 7 dyrektywy 90/314, zgodnie z ktrym: 7. W przypadku gdy po rozpoczciu podry znaczca cz usug objtych imprez nie zostaa zrealizowana lub organizator przewiduje, e nie bdzie w stanie zrealizowa znacznej ich czci, wprowadzi on alternatywne rozwizania bez dodatkowych kosztw
38
ponoszonych przez konsumenta w celu kontynuowania imprezy i stosownie do okolicznoci zapaci konsumentowi odszkodowanie z tytuu rnicy pomidzy usugami oferowanymi a tymi, ktre zostay zrealizowane. Jeeli nie mona zaoferowa takich rozwiza lub z uzasadnionych powodw konsument odmawia ich zaakceptowania, organizator, stosownie do okolicznoci, zapewni konsumentowi odpowiedni transport do miejsca rozpoczcia podry lub innego miejsca uzgodnionego z konsumentem oraz odpowiednio wypaci mu odszkodowanie. Podobne stanowisko zajmuje Komisja Europejska - W przypadku, gdy po odlocie istotna cz usug objtych umow, np. transport powrotny, nie jest wiadczona, organizator musi wdroy odpowiednie alternatywne rozwizania bez dodatkowych kosztw dla konsumenta, w celu kontynuacji wyjazdu zorganizowanego. Organizator musi rwnie zapewni niezwoczn pomoc konsumentom w trudnej sytuacji. Oznacza to, e tour operator musi zapewni cig pomoc i zakwaterowanie, a do czasu powrotu do kraju. Przedstawione wyej zasady zostay wdroone do prawa polskiego art. 11a ust. 1 ustawy o usugach turystycznych, zgodnie z ktrym: organizator turystyki odpowiada za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy o wiadczenie usug turystycznych, chyba e niewykonanie lub nienaleyte wykonanie jest spowodowane wycznie: 1) dziaaniem lub zaniechaniem klienta; 2) dziaaniem lub zaniechaniem osb trzecich, nieuczestniczcych w wykonywaniu usug przewidzianych w umowie, jeeli tych dziaa lub zaniecha nie mona byo przewidzie ani unikn, albo 3) si wysz. Zgodnie z ust. 2 tego artykuu wyczenie odpowiedzialnoci za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy, w przypadkach wymienionych w ust. 1, nie zwalnia organizatora turystyki od obowizku udzielenia w czasie trwania imprezy turystycznej pomocy poszkodowanemu klientowi. W wietle ww. przepisw naley stwierdzi, e wyczenie odpowiedzialnoci organizatora turystyki z powodu siy wyszej dotyczy wycznie odpowiedzialnoci odszkodowawczej. Z uwagi na powysze, dodatkowa regulacja tego zagadnienia nie wydaje si konieczna. Naley jedynie ujednolici kierunki interpretacji obowizujcych przepisw.
kwiecie 2013 r.
39
V.
Podsumowanie Zmiany rekomendowane w niniejszym materiale d do efektywnego wykorzystania
dostpnych zasobw, eliminacji administracji publicznej z penienia roli aktora dziaa operacyjnych i przenoszenia tych dziaa na waciwe, przeznaczone i przystosowane do tego jednostki, wyposaone w odpowiednie narzdzia do ich efektywnej realizacji. Zaproponowany ksztat zmian syntezuje take rozwizania wdraane innymi, obecnie procedowanymi aktami prawnymi. Propozycja nowego ksztatu systemu zabezpiecze finansowych oraz podziau zada midzy aktorw tego procesu zostaa oparta na nastpujcych, kluczowych zaoeniach: 1) dyrektywa 90/314/EWG Rady z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podry, wakacji i wycieczek nakada obowizek zapewnienia odpowiedniego zabezpieczenia interesw klientw na podmioty, ktre zawodowo organizuj imprezy turystyczne i sprzedaj je lub oferuj na sprzeda, zatem to te podmioty wraz z podmiotami udzielajcymi im zabezpieczenia powinni w peni zapewni zwrot klientom wpaconych rodkw na rzecz niewykonanych umw o imprezy turystyczne; 2) w myl tendencji do kierowania roli administracji na dziaania koncepcyjnostrategiczne, a zdejmowania z niej roli aktora dziaa operacyjnych i przekazywania tych dziaa w kompetencje specjalnie do tego powoanych jednostek, proponuje si wyczenie administracji samorzdowej z dziaa operacyjnych polegajcych na zbieraniu, weryfikowaniu i podejmowaniu decyzji co do zasadnoci roszcze zgaszanych przez klientw, a nierzadko i obliczaniu wysokoci nalenej wypaty roszczenia; zadania te powinny by realizowane bezporednio przez podmiot udzielajcy zabezpieczenia (gwaranta), w ktrego kompetencjach ley likwidacja szkody i tak te funkcjonuje to w innych branach (w adnej z nich administracja publiczna nie poredniczy w procesie likwidacji szkody); 3) im mniej aktorw biorcych udzia w procesie, tym proces jest efektywniejszy, szybszy oraz wykorzystuje mniejsze zasoby finansowe. Pozostae zmiany dotyczce organizatorw turystyki i porednikw turystycznych maj na celu optymalizacj warunkw prowadzenia dziaalnoci z tego zakresu, nadzoru nad tymi podmiotami oraz zapewnienia praw klienta. Niniejszy materia dotyczy wybranych, najistotniejszych aspektw ustawy o usugach turystycznych, przesdzajcych o generalnych kierunkach zmian i postulowanym oglnym
40
ksztacie ustawy. Ministerstwo Sportu i Turystyki jest jednoczenie podmiotem cile wsppracujcym z Ministerstwem Sprawiedliwoci w ramach projektu ustawy o zmianie ustaw regulujcych wykonywanie niektrych zawodw, stale monitorujc proponowane zmiany regulacji dotyczcych przewodnikw turystycznych lub pilotw wycieczek. Jednoczenie wsppraca z partnerami spoecznymi w obszarze usug hotelarskich bdzie nasilona przy okazji prac nad aktami wykonawczymi do ustawy, gdy wikszo zgaszanych w tym obszarze problemw nie jest uregulowana na gruncie ustawy o usugach turystycznych.
kwiecie 2013 r.

Rekomdacje MSiT

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rekomdacje MSiT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO SPORTU I TURYSTYKI

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych

Warszawa, kwiecie 2013

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Stan na 20 marca 2013 r. Stan na 2012 r. kwiecie 2013 r.

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Obszar A: Rekomendacje oglne Zmiana zakresu podmiotowego i przedmiotowego ustawy o usugach

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Podsumowanie Zmiany rekomendowane w niniejszym materiale d do efektywnego wykorzystania

Rekomendacje do zmian ustawy o usugach turystycznych...

Departament Turystyki, Ministerstwo Sportu i Turystyki