ISSN 0035-9696

Cena 16,00 zł (w tym „O" VAT)

_ rudy
Nakład do 500 egz.

i m tal
n
R-50
2005 12
SIGMA-NOT S p. z o.o.
 Z okazji
nadchodzących
Świcft
Bożego
Narodzenia
i
Nowego 2006 Roku
życzenia
wszelkiej pomyślności

Czytelnikom
Prenumeratorom
Autorom
i Instytucjom wspierającym
składa
Kolegium Redakcyjne i Rada Programowa
czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne
 rudy
i metale
'. Z 0.0,

R.50
nieżelazne
12
CZASOPISMO NAUKOWO-TECHNICZNE

2005
STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW l TECHNIKÓW
PRZEMYSŁU HUTNICZEGO W POLSCE
M I E S I Ę C Z N I K
SPIS TREŚCI: Indeks 37495 Skrót tytułu (dla bibliografii) Rudy Metale

Strona
MisMekZ.: 660 Wywiad z dyrektorem Instytutu Metali Nieżelaznych w Gliwicach Profesorem dr. hab. inż.
Zbigniewem Śmieszkiem
DobrzańskiJ., Koimiński W., StecJ.: 665 Kierunki rozwoju hutnictwa miedzi w Polsce
GierekA., Karwan T., Rójek J., BzymekJ.: 670 Efekty badań odmiedziowania żużla z procesu zawiesinowego
HalaczekD., GrosmanF.: 675 Zmiana parametrów geometrycznych drutu bimetalowego o różnym zestawie materiałowym
w procesie ciągnienia
Żaba K., Nowak S., Kac S.: 679 Badania odporności korozyjnej rur z powłoką Al-Si przeznaczonych na elementy układów
wydechowych. Badania laboratoryjne
PRZETWÓRSTWO ALUMINIUM
TasadzińskiJ., Libura W., RichertJ.: 686 Prędkość wypływu trudnoodkształcalnych stopów Al podczas wyciskania w temperaturach
topnienia
METALURGIA PROSZKÓW
Cybula L., Horubala Z, Ludyński Z, 690 Badania odkształcenia plastycznego kompozytów wolframowych
NowakW.,RąfalskiM.:
METALE SZLACHETNE
JarominekJ., FilipekM.: 694 Własności mechaniczne jubilerskiego stopu srebra próby 930 o nazwie IZA (AgCu4InlZnlAll)
PRACE DOKTORSKIE 699
I HABILITACYJNE
BIULETYN INSTYTUTU METALI
NIEŻELAZNYCH
WochM.: 700 Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych
ŚWIATOWY RYNEK METALI
NIEŻELAZNYCH
ButraJ.: 709 Światowy rynek metali nieżelaznych
NORMALIZACJA 714
KRONIKA 715
ROCZNY SPIS TREŚCI 1+15

Redakcja czasopisma naukowo-technicznego Rudy i Metale Nieżelazne

składa serdeczne podziękowanie Ministerstwu Edukacji i Nauki
za dofinansowanie działalności wydawniczej w 2005 roku.
Dzięki życzliwości Ministerstwa Edukacji i Nauki jedyne czasopismo
naukowo-techniczne z branży metali nieżelaznych, może kontynuować
swą działalność wydawniczą.
ISSN 0035-9696
Redakcja czasopisma: red. naczelny: prof. zw. dr hab. inż. Zbigniew Misiołek, z-ca red. naczelnego: doc. dr inż. Józef
Czernecki, red. działowi: dr hab. inż. Jan Butra, dr hab. inż. Wojciech Libura, prof. nzw., prof. zw. dr hab. inż. Andrzej Paulo.
Sekretarz Redakcji: mgr Bożena Szklarska-Nowak. Adres Redakcji: 40-019 Katowice, ul. Krasińskiego 13. Skr. poczt. 221.
Tel./fax (0-prefix-32) 256-17-77. Korekta: Marzena Rudnicka.
Rada Programowa czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne. Przewodniczący: prof. zw. dr hab. inż. Józef Zasadziński. Zastępca
Przewodniczącego prof. dr hab. inż. Jan Botor. Sekretarz dr inż. Józef Z. Szymański. Członkowie: prof. dr hab. inż. Andrzej Jasiński,
prof. dr hab, inż. Andrzej Korbel.
Wszystkie artykuły o charakterze naukowym są opiniowane. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.
Wydawca: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa,
skr. poczt. 1004, tel.: (0-prefix-22) 818-09-18,818-98-32, fax: 619-21-87, internet: http://www.sigma-not.pl.sekretariat@sigma-not.pl
Internet: http://www.sigma-npt.pl. Prenumerata e-mail: kolportaz@sigma-not.pl. Informacje e-mail: informacja@sigma-not.pl.
Dział Rekajmy i Marketingu, ul. Mazowiecka 12, 00-950 Waszawa, skr. 1004, tel./faks: (O 22) 827-43-66, 826-80-16, e-mail:
reklama @ sigma-not.pl.
Format A4. Objętość 9,75 ark. druk. Druk ukończono w wrześniu 2005 r.
Rudy Metale: R 50, nr 12, s. 657*715, Roczny Spis Treści 1+15, grudzień 2005 r.
Druk: Przedsiębiorstwo Miernictwa Górniczego Spółka z o.o., Katowice ul. Mikolowska lOOa

Redakcja

658
 WARUNKI PRENUMERATY NA 2006 ROK

Zamówienia na prenumeratę czasopism wydawanych przez Wydawnictwo SIGMA-NOT można składać w dowolnym terminie.
Mogą one obejmować dowolny okres, tzn. dotyczyć dowolnej liczby kolejnych zeszytów każdego czasopisma.

Zamawiający — po dokonaniu wpłaty — może otrzymywać zaprenumerowany przez siebie tytuł począwszy od następnego miesiąca.
Zamówienia na zeszyty sprzed daty otrzymania wpłaty będą realizowane w miarę możliwości z posiadanych zapasów magazynowych.

Prenumerata roczna czasopism Wydawnictwa jest możliwa w dwóch wariantach:

prenumerata wersji papierowej,
prenumerata w pakiecie (pakiet zawiera całoroczną prenumeratę wersji papierowej + rocznik czasopisma na jednej płycie CD,
wysyłany po zakończeniu roku wydawniczego).

Prenumeratorzy, podpisujący z Wydawnictwem umowę prenumeraty ciągłej (odnawianej automatycznie co roku), otrzymują 10 %
bonifikaty od cen katalogowych czasopism.

Członkowie stowarzyszeń naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT-NOT oraz uczniowie szkół technicznych każdego szczebla
mają prawo do zaprenumerowania l egz. wybranego czasopisma po cenie ulgowej — pod warunkiem przesłania do Wydawnictwa
formularza zamówienia lub kserokopii blankietu wpłaty, ostemplowanych pieczęcią koła SNT lub szkoły.

Prenumeratę można zamówić:

faksem: (22) 891 13 74, 840 35 89, 840 59 49
maiłem: kolportaz@sigma-not.pl
poprzez Internet: www.sigma-not.pl
listownie: Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOTSp. 2 o.o., ul. Ku Wiśle 7, 00-707 Warszawa
telefonicznie: (22) 840 30 86 lub 840 35 89

Na życzenie klienta wysyłamy blankiety zamówień wraz z aktualną listą tytułów i cennikiem czasopism.

Warunkiem przyjęcia i realizacji zamówienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia dokonania wpłaty przez prenumeratora.
Dokument wpłaty jest równoznaczny ze złożeniem zamówienia.

Wpłat na prenumeratę można dokonywać na ogólnie dostępnych blankietach w urzędach pocztowych (przekazy pieniężne) lub
bankach (polecenie przelewu), przekazując środki na konto:

Wydawnictwo SIGMA-NOT Sp. z o.o.;

ul. Ratuszowa 11,00-950 Warszawa, skr. pocz. 1004
nr 53 1060 0076 0000 4282 1000 0012

Na blankiecie wpłaty należy czytelnie podać nazwę zamawianego czasopisma, liczbę zamawianych egzemplarzy, okres, wersję i cenę
prenumeraty oraz adres zamawiającego.

Dla prenumeratorów pakietu na rok 2006 Wydawnictwo oferuje dodatkowo roczniki archiwalne prenumerowanych czasopism z lat
2004-2005 na płytach CD w cenie 20 pln netto (+ 22 % V AT) za każdy rocznik.

Pojedyncze zeszyty archiwalne dostępne są w wersji papierowej i — od 2004 roku — elektronicznej (cena l egz. netto wg aktualnego
cennika). Na życzenie klienta wystawiamy faktury VAT.

Sprzedaż zeszytów archiwalnych prowadzi:

• Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. (adres j w.)
• Klub Prasy Technicznej Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. Warszawa, ul. Mazowiecka 12, tel.: (22) 827 43 65

W przypadku zmiany cen w okresie objętym prenumeratą lub zmian stawki VAT, Wydawnictwo zastrzega sobie prawo
do wystąpienia o dopłatę różnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty tylko w pełni opłaconej.

Cena l egzemplarza (netto/brutto) 16 zł / 16 zł

Cena prenumeraty rocznej w wersji papierowej (netto/brutto) 192 zł /192 zł
Cena prenumeraty rocznej w pakiecie (netto/brutto) 212 zł / 216,40 zł
Prenumerata ulgowa — rabat 50 % od ceny podstawowej

659
 Rudy Metale R 50 2005 nr 12
UKD669.2/.8(047).53)(438):061.62

Wywiad
z dyrektorem Instytutu Metali Nieżelaznych w Gliwicach

Profesorem dr. inż. ZBIGNIEWEM ŚMIESZKIEM

lnterview with PROFESSOR ZBIGNIEW ŚMIESZEK,

Director of the Institute of Non-Ferrous Metals

Zbigniew Śmieszek, absolwent krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej, w 1987 r. uzyskał tytuł profesora nadzwy-
czajnego.
W 1998 r. został Przewodniczącym Rady Głównej Jednostek Badawczo-Rozwojowych, pełniąc tę funkcję do chwili
obecnej. Pełni też funkcję Wiceprezesa Zarządu Głównego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Metali Nieżelaznych
i członka Rady Głównej Izby Gospodarczej Metali Nieżelaznych.
Autor i współautor 120 prac badawczych, 60 publikacji krajowych oraz 95 patentów. Znany w świecie specjalista w zakresie
metalurgii metali nieżelaznych i ochrony środowiska.
Wielokrotny koordynator programów węzłowych i rządowych dotyczących wykorzystania zasobów i rozwoju produkcji
wyrobów z metali nieżelaznych.
Współautor wielu wdrożeń w przemyśle metali nieżelaznych, które przyniosły duże efekty ekonomiczne.
Od wielu lat kieruje Pan Profesor Instytutem — IMN o przeszło 50-letniej historii i szeroko znanych, nie tylko w kraju,
dokonaniach naukowo-badawczych w polskim przemyśle metali nieżelaznych.
Wydaje się celowe przedstawienie PT. Czytelnikom naszego czasopisma działalności IMN oraz jego najważniejszych
osiągnięć dla polskiego przemysłu metali nieżelaznych w okresie powojennym.

Proszę o podanie krótkiej historii Instytutu.

Instytut został powołany w 1952 r. jako centralny ośrodek badawczy
przemysłu metali nieżelaznych, pracujący także dla potrzeb innych
branż przemysłowych, związanych z produkcją i zastosowaniami
metali nieżelaznych. Charakter przemysłowego ośrodka badawcze-
go Instytut zachował do dziś.
Kalendarium rozwoju Instytutu jest następujące:
1952 r. — rozpoczęcie działalności,
1953 r. — uruchomienie Zakładu Produkcji Doświadczalnej IMN,
obecnie Zakładu Przetwórstwa Metali INMET,
1959 r. — włączenie do Instytutu Oddziału Metali Lekkich w Ska-
winie,
1974 r. — utworzenie Oddziału IMN w Legnicy,
1996 r. — początek restrukturyzacji i zmiana struktury Instytutu.
Kierownictwo IMN w dotychczasowej jego działalności spoczywa-
ło w rękach (rys. 1):
Doc. Jerzy Adamiczka — 1952+1964 dyr. naczelny
Prof. Witold Babiński — 1964-5-1975 dyr. naczelny
Prof. Zbigniew Śmieszek— 1975+1991 i 1996+nadal dyr. naczelny
Prof. Jan Botor— 1991+1995 dyr. naczelny
Na rysunku 2 przedstawiono aktualną dyrekcję oraz kadrę kierow-
niczą IMN.

Czym jest obecnie Instytut?

W dniu dzisiejszym Instytut stanowi:
— wiodący ośrodek naukowo-badawczy polskiego przemysłu me-
tali nieżelaznych, Z. ŚMIESZEK J. BOTOR

660
 Dzień dzisiejszy
Dyrekcja i kadra kierownicza
R. CHAMER
E. SZMYD
J. CZERNECKI
A. WIENIEWSKI
A. KŁYSZEWSKI
— prezentuje charakter przemysłowego ośrodka badawczego po-
przez skupienie podstawowego wysiłku badawczego na pracach
badawczo-roz woj owych przewidzianych do bezpośredniego za-
stosowania lub wykorzystania w przemyśle,
— zatrudnienie na 31.12.2004 r. — 422 pracowników, w tym 222
osoby w pionie badawczym.
Instytut należy do grupy największych jednostek badawczych w Pol-
sce, a także w świecie, w zakresie przeróbki rud, metalurgii i prze-
twórstwa metali nieżelaznych. W ocenie Komitetu Badań Nauko-
wych — IMN należy do jednostek naukowych I kategorii, co wynika
z wysokiej oceny parametrycznej i ogólnej.
Silne strony Instytutu to:
— duże centrum badawczo-rozwojowe,
— kompleksowość badań,
— wysoka efektywność badań,
— ścisła współpraca z przemysłem,
— realizacja projektów celowych,
— kadra o wysokich kwalifikacjach,
— szerokie wykorzystanie i upowszechnianie wyników badań,
— aktywny udział w projektach międzynarodowych.
Jaki jest tematyczny obszar działalności Instytutu ?
Oferta IMN dla przemysłu i gospodarki obejmuje:
— przeróbka rud metali nieżelaznych i innych surowców mineral-
nych,
— piro- i hydrometalurgiczne metody odzysku metali z rud i kon-
centratów, w tym odzysk metali towarzyszących,
— przerób i utylizacja odpadów oraz surowców wtórnych,
— topienie i odlewanie oraz przeróbka plastyczna i obróbka cieplna
metali i stopów,
W. WĘŻYK
K.ANYSZKIEWICZ
L. CIURA
J. SENDERSKI
— nowe stopy i kompozyty na bazie metali, w tym metali szlachet-
nych i lekkich, a także stopy amorficzne i nanokrystaliczne,
— ochrona środowiska,
— chemia analityczna.
Co może Pan Profesor powiedzieć o formach działania Instytutu
w zakresie prac badawczo-wdrożeniowych?
Główną formę współpracy IMN z przemysłem metali nieżelaznych
stanowią obecnie projekty celowe, finansowane w ok. 50 % przez
b. Komitet Badań Naukowych, obecnie Ministerstwo Nauki i Infor-
matyzacji. Obejmująone węzłowe zagadnienia dla dalszego rozwoju
przedsiębiorstw przemysłu metali nieżelaznych w Polsce. Można
podać przykładowo, że przeprowadzone ostatnio wdrożenia doty-
czyły problematyki technologicznej w takich przedsiębiorstwach,
jak: KGHM Polska Miedź S.A., Huta Aluminium Konin, Huta
Cynku Miasteczko Śl., ZGH Bolesław, Hutmen Wrocław, HMN
Szopienice i Orzeł Biały, a także szeregu małych i średnich przed-
siębiorstw w ramach rozwijającej się współpracy z tym sektorem,
Jaka jest ocena efektywności działania Instytutu?
Jednym ze sposobów oceny działania jednostek badawczo-rozwojo-
wych są wskaźniki efektywności projektów celowych.
W latach 2001+2004 efekty prowadzonych badań w ujęciu wskaźnika
efektywności wyrażonego przez stosunek efektów do nakładów
wynoszą 2,3+2,7 zł/zł, zaś okres zwrotu nakładów wynosił 1,3+1,8 lat.
Efekty ekonomiczne stosowanych w 2004 r. rozwiązań naukowo-
badawczych IMN (w tym projektów celowych) potwierdzone wyli-
czeniami jednostek stosujących wynoszą 55 min zł.
661
W swojej już 50-letniej działalności, z czego ogółem 25 lat upłynęło
pod kierownictwem Pana Profesora IMN posiada szeroko znane
i nagradzane w kraju, a także poza jego granicami dokonania ba-
dawczo-wdrożeniowe. Proszę o przedstawienie kilku ważniejszych
innowacyjnych osiągnięć Instytutu.
Można tu wymienić przykładowo — w ostatnim okresie:
WZBOGACANIE RUD — PRZERÓB SUROWCÓW MINERAL-
NYCH, ODPADOWYCH I WTÓRNYCH
— Modernizacja układów przesiewania i rozdrabniania rudy wę-
glanowej. ZWR Polkowice. Efekty ekonomiczne 4,5 min zł/rok.
— Wdrożenie maszyn flotacyjnych produkowanych przez IMN:
typu IF-30 i typu IF-9s w ZWR Lubin, typu IF-19s w ZWR
Rudna. Efekty ekonomiczne 50 min zl/rok.
METALURGIA METALI NIEŻELAZNYCH
— Modernizacja technologii produkcji miedzi konwertorowej w HM
Legnica w celu podwyższenia produkcji i zmniejszenia uciążliwo-
ści dla środowiska. Efekt ekonomiczny 9 min zł.
— Opracowanie technologii odmiedziowania żużla zawiesinowego
metodą częściowej redukcji i flotacji — technologia przygoto-
wana dla potrzeb modernizacji pirometalurgii KGHM Polska
Miedź.
— Modernizacja technologii przetopu w HM Głogów materiałów
ołowionośnych z hutnictwa miedzi w celu ich komplekso-
wego zagospodarowania Uzyskany efekt ekonomiczny w 2004 r.
3,5 min zł.
HYDROMETALURGIA I ELEKTROMETALURGIA METALI
NIEŻELAZNYCH.
— Opracowanie i wdrożenie zintensyfikowanych technologii pro-
dukcji katod miedzianych w HM Legnica i HM Głogów z za-
chowaniem ich wysokiej czystości. Uzyskane efekty ekonomi-
czne w latach 2001-^2004 wyniosły 22,4 min zł.
— Opracowanie technologii odzysku renu w postaci czystego nad-
renianu amonu z półproduktów hutnictwa miedzi. Planowana
wielkość produkcji 1,5 Mg/rok. Przewidywany efekt ekonomi-
czny 4,4 min zł/rok.
— Uruchomienie produkcji niskomagnezowego koncentratu blen-
dowego.
OCHRONA ŚRODOWISKA
— Wdrożenie technologii odpylania gazów z pieców anodowych
HM Głogów i HM Legnica. Efekt ekonomiczny opracowanych
rozwiązań technicznych i technologicznych, po pierwszym roku
ich stosowania, wyniósł ponad 22 min zł.
— Opracowanie technologii wytwarzania gipsu syntetycznego
z materiałów odpadowych hutnictwa miedzi. KGHM Polska
Miedź S.A. podjął decyzję o budowie instalacji przemysłowej.
Jej projekt techniczny jest w trakcie realizacji.
— Sprzedaż licencji na technologię odsiarczania gazów odloto-
wych. Zostanie ona zastosowana do odsiarczania gazów tech-
nologicznych pieca przewaiowego w Bukowno-Recykling. In-
stalacja w budowie.
— Opracowanie technologii odpylania gazów z konwertorowania
stopu Cu-Fe-Pb w HM Głogów.
— Opracowanie technologii i projektu technicznego oczyszczalni
ścieków kwaśnych w ZGH BOLESŁAW.
PRZETWÓRSTWO METALI I STOPÓW
— Opracowanie i uruchomienie produkcji ekologicznych stopów
cynkowniczych, przyczyniających się do oszczędnego zużycia
cynku i wytwarzania powłok o wysokiej jakości w procesie cyn-
kowania ogniowego wyrobów stalowych. ZGH Bolesław. War-
tość produkcji 36, l min zł.
— Opracowanie technologii i uruchomienie produkcji drutów pła-
szczowych typu Fe-Cu i FeNi42-Cu powierzchniowo borakso-
wanych i utlenianych, a przeznaczonych dla elektroniki i ele-
ktrotechniki oraz na eksport. ZPM-INMET. Wartość produkcji
l,8 min zł.
— Uruchomienie produkcji nowych gatunków stopów na bazie
srebra i nowych asortymentów wyrobów w postaci krążków,
pasów i blach oraz wieloskładnikowych twardych spoiw srebr-
662
nych w postaci drutów. ZPM-INMET, eksport do USA, efekt
ekonomiczny 1,9 min zł.
ALUMINIUM I JEGO STOPY
— Projekty i budowa urządzeń do rafinacji gazowej aluminium
i jego stopów: łącznie 23 instalacje przemysłowe w kraju i za-
granicą.
— Projekty i budowa aparatów do kontroli zagazowania aluminium
i jego stopów w warunkach przemysłowych: trzy aplikacje.
— Uruchomienie nowych i modernizacja dotychczasowych tech-
nologii produkcji wyrobów walcowanych w Walcowni Huty
Aluminium Konin S.A. Efekty: oszczędność energii, materia-
łów, robocizny — 24,5 min zł/rok.
— Uruchomienie nowych i zmodyfikowanych technologii produkcji
prętów wyciskanych i ciągnionych w Kęty S.A.
MATERIAŁY I TECHNOLOGIE ICH WYTWARZANIA
Stopy amorficzne i nanokrystaliczne.
— Opracowano technologię wytwarzania amorficznych i nanokry-
stalicznych rdzeni toroidalnych ze stopu na osnowie Fe, o indu-
kowanej anizotropii magnetycznej dla potrzeb elektroniki.
— Uruchomiono produkcję amorficznych lutowi beztopnikowych
na osnowie Cu i Ni. IMN jest obecnie jedynym w kraju dostawcą
tych lutowi dla fabryki katalizatorów samochodowych.
Znane, choć chyba niezbyt dokładnie, sąprace Instytutu wykonane
w ostatnich latach w 5. i 6. Ramowym Programie UE. Proszę
o krótkie omówienie tej liczącej się działalności.
Istotnym zamierzeniem określającym misję Instytutu jest rozwój
współpracy międzynarodowej i uzyskanie rangi ośrodka badawczo-
-rozwojowego na poziomie europejskim. Temu celowi służy między
innymi aktywny udział Instytutu w realizacji projektów międzyna-
rodowych w ramach Europejskich Programów Ramowych.
Z ważniejszych projektów, realizowanych w ramach 5. i 6. Programu
Ramowego można wymienić:
— Cleanlead — Opracowanie nowej koncepcji czystej ekologicz-
nie europejskiej huty ołowiu.
— NAS-3SPM — Selektywna separacja metali strategicznych
i szlachetnych.
— BIOMINE — Biotechnologie w zastosowaniu do materiałów
z udziałem metali.
— REDLIP — Recykling pytów stalowniczych w zintegrowanym
procesie ługowania i rozdrabniania.
— CASTCOP — Optymalizacja procesu odlewania nowych, eko-
logicznych stopów miedzi.
— AluSiForm — Wysoko wydajne technologie wytwarzania kom-
pozytów na bazie metali lekkich mających zastosowanie w prze-
myśle samochodowym i sprzęcie gospodarstwa domowego.
— HIT-FCORE — Magnetycznie miękkie materiały do zastoso-
wań przy wysokich temperaturach i częstotliwościach w obsza-
rze energoelektrowni.
— Activation — Mielenie wysokoenergetyczne w procesie wytwa-
rzania węglików spiekanych, materiałów ceramicznych i kom-
pozytowych.
Co może Pan Profesor powiedzieć na temat tzw. funduszy struktu-
ralnych, interesujących zarówno przemysł, jak też zaplecze nauko-
wo-badawcze, zpunktu widzenia wykorzystania tych funduszy dla
rozwoju innowacyjności i konkurencyjności?
Środki Unii Europejskiej —jako fundusze strukturalne są zarządza-
ne i wykorzystywane na realizację tzw. programów operacyjnych
stanowiących element Narodowego Planu Rozwoju.
Spośród 7 programów operacyjnych, szczególnie istotne dla nas są:
— Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przed-
siębiorstw — 2859,9 min euro.
Cel — rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności, nowe in-
westycje, technologie, fundusze pożyczkowe, parki technologi-
czne, laboratoria naukowe, projekty celowe.
 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego —
4230,1 mlneuro.
Celem programu jest przyspieszenie rozwoju, zmian struktur
gospodarczych, rozbudowa infrastruktury, transfer technologii,
rozwój zasobów ludzkich, promocja przedsiębiorczości w regio-
nach.
Proszę o kilka słów na temat udziału IMN w europejskich platfor-
mach technologicznych.
W odniesieniu do powstałej w bieżącym roku Polskiej Platformy
Technologicznej Metali Nieżelaznych należy podkreślić, że jest to
działanie integrujące polski przemysł metali nieżelaznych i wycho-
dzące naprzeciw inicjatywom europejskim i krajowym.
W Europie istnieje ponad 20 takich Platform w różnych dziedzinach
gospodarki. Odpowiednikiem krajowym jest ok. 20 Polskich Plat-
form Technologicznych.
Platforma Technologiczna Metali Nieżelaznych, koordynowana
przez IMN skupia dotychczas ok. 30 przedsiębiorstw naszej branży.
Jej głównym zadaniem jest podnoszenie konkurencyjności polskie-
go przemysłu metali nieżelaznych, działania w kierunku pełnego
powiązania programów rozwoju przedsiębiorstw oraz badań nauko-
wych aż do wdrożeń i komercjalizacji rozwiązań naukowo-techni-
cznych.
Uchwalona została nowa ustawa o innowacyjności • co można
o tym powiedzieć?
Ustawa o innowacyjności oznacza:
— Nowy system finansowania badań przez przedsiębiorstwa.
Zmiany w przepisach podatkowych są zachętą dla inwestycji
polegających na zakupie nowych technologii przez możliwość
natychmiastowego zaliczania w koszty wydatków na B+R i od-
liczanie od podstawy opodatkowania wydatków na zakup nowej
technologii w wysokości nie większej niż 50 % (MSP) lub 30 %
(inne).
— Nowe technologie.
Finansowanie inwestycji polegającej na zakupie i wdrożeniu
nowej technologii, z możliwością częściowego (maks. do 50 %)
umorzenia kredytu zaciągniętego na ten cel.
— Rozszerzenie zadań Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczo-
ści w zakresie wspierania innowacyjności:
— Koordynowanie i realizacja programów polityki innowacyj-
nej państwa.
— Gromadzenie i rozpowszechnianie danych o nowych tech-
nologiach (Bank Technologii i Wyrobów).
— Krajowy System Usług dla MSP — sieć organizacji świadczą-
cych usługi doradcze, szkoleniowe, proinnowacyjne — służące
rozwojowi przedsiębiorstw poprzez poprawę istniejącego lub
wdrożenie nowego procesu technologicznego, produktu lub usługi,
w szczególności dotyczące oceny potrzeb technologicznych, pro-
mocji technologii, wdrażania nowych technologii, transferu wiedzy.
Na zakończenie tego wywiadu proszę o krótkie przedstawienie per-
spektywicznych kierunków badań, które zdaniem Instytutu winny
zainteresować podmioty krajowego przemysłu metali nieżelaznych
w latach najbliższych.
l — Wzbogacanie rud miedzi.
Cel zasadniczy: obniżka kosztów oraz ograniczenie strat miedzi
i srebra.
— nowe schematy technologiczne i urządzenia w zakresie przygo-
towaniarudy do flotacji dotyczące kruszenia, przesiewania, roz-
mywania i klasyfikacji,
— nowe maszyny flotacyjne typu IF o wysokiej wydajności, niskim
zużyciu energii i niskich kosztach eksploatacji oraz udoskonalo-
ne schematy technologiczne,
— wprowadzenie nowej technologii obróbki chemiczno-flotacyj-
nej ubogich koncentratów i półproduktów wzbogacania rud mie-
dzi celem ograniczenia strat metali i poprawy jakości koncentra-
tów,
— wprowadzenie nowych, bardziej selektywnych odczynników
flotacyjnych, głównie pomocniczych, dla poprawy uzysków Cu
i Ag oraz jakości koncentratów miedzi.
2 — Wzbogacanie rud cynkowo-ołowiowych.
Cel zasadniczy: obniżka kosztów, poprawa jakości koncentratów,
ograniczenie strat cynku i ołowiu.
— nowe schematy technologiczne flotacji galeny i blendy z wpro-
wadzeniem maszyn flotacyjnych nowej konstrukcji typu IF,
— odmagnezowanie koncentratów blendowych dla poprawy jako-
ści wsadu do procesu elektrolizy cynku,
3 — Hutnictwo miedzi.
Cel zasadniczy: zwiększenie rentowności produkcji, utrzymanie wy-
sokiej jakości produkcji miedzi i srebra.
— nowe rozwiązania i schematy technologiczne odwadniania i su-
szenia koncentratów miedzi w aspekcie wykorzystania ciepła
odpadowego procesów hutnictwa miedzi,
— nowa technologia stapiania koncentratów miedzi w piecu zawie-
sinowym o zdolności produkcyjnej 350 tyś. Mg Cu/r., zastępu-
jąca dotychczasową technologię pieców szybowych HM Gło-
gów I i HM Legnica,
— intensyfikacja procesów elektrolitycznej rafinacji miedzi z za-
chowaniem wysokiej jakości Cu elektrolitycznej,
— pełne zagospodarowanie półproduktów ołowionośnych hutnic-
twa miedzi,
— wykorzystanie nadmiarowego kwasu siarkowego, odpadów oraz
osadów poneutralizacyjnych do wytwarzania gipsu dla cemen-
townictwa i budownictwa,
— odzysk metali towarzyszących z półproduktów i odpadów hut-
nictwa miedzi oraz technologie produkcji handlowych związ-
ków chemicznych tych metali.
4 — Hutnictwo cynku i ołowiu.
Cel zasadniczy: obniżka kosztów, poprawa jakości, rozszerzenie
asortymentu produkcji.
— optymalizacja technologii prażenia fluidyzacyjnego dla popra-
wy jakości i wskaźników techniczno-ekonomicznych ługowania
blendy,
— rozszerzenie przerobu wtórnych surowców cynkonośnych w proce-
sie przewałowym i optymalizacja metod zagospodarowania tlen-
ku cynku w procesie elektrolizy,
— opracowanie i wdrożenie metod otrzymywania ekologicznie
bezpiecznych żużli odpadowych z procesów hutnictwa ołowiu,
— rozszerzenie produkcji i asortymentu stopów cynku do ocynko-
wania wyrobów stalowych oraz stopów odlewniczych,
— rozszerzenie asortymentu produkcji stopów ołowiu głównie dla
przemysłu akumulatorowego.
5 — Przetwórstwo metali.
Cel zasadniczy: osiągnięcie konkurencyjnych kosztów i jakości wy-
robów, rozszerzenie asortymentu produkcji.
— rozszerzenie produkcji i optymalizacja technologii wytwarzania
rur miedzianych instalacyjnych,
— opracowanie technologii i wdrożenie produkcji nowych asorty-
mentów, kształtowników i drutów z miedzi i stopów miedzi,
— wdrożenie technologii głębokiego przetwórstwa metali włącznie
z uszlachetnianiem powierzchni dla zaspokojenia niszowych po-
trzeb rynku,
— pełne zagospodarowanie zgarów i segregowanych złomów oraz
odpadów produkcyjnych miedzi i stopów do celów przetwór-
stwa metali,
— rozwój przetwórstwa aluminium, głównie w zakresie opakowań,
663
 kształtowników oraz materiałów dla energetyki i budownictwa,
— rozwój przetwórstwa srebra w zakresie nowych asortymentów
i zwiększenia produkcji.
6 — Nowe materiały metaliczne i kompozytowe.
Cel zasadniczy: aktywne włączenie branży metali nieżelaznych
w wytwarzanie nowych materiałów i wyrobów w aspekcie ekologi-
cznym, funkcjonalnym i ekonomicznym.
— rozwój nowych technik i technologii wytwarzania zapewniają-
cych uzyskanie stopów i kompozytów o strukturze warstwowej,
nanokrystalicznej i amorficznej,
— wytwarzanie i wykorzystanie proszków i nanoproszków na os-
nowie miedzi, srebra i aluminium do produkcji lutowii i mate-
riałów stykowych oraz urządzeń dla przemysłu elektronicznego,
elektrotechnicznego, narzędziowego, motoryzacyjnego i ener-
getyki,
— wytwarzanie nowych stopów i kompozytów na osnowie metali
do specyficznych zastosowań.
Nawiązując do perspektywy dalszej działalności i rozwoju Instytutu
należy stwierdzić, że współczesny świat stawia stale nowe wyzwania
w zakresie konkurencyjności i innowacyjności. Wymaga to wzrostu
poziomu naukowego, technicznego i kwalifikacji wszystkich pra-
cowników Instytutu, wzrostu wydajności i dobrej organizacji pracy.
I to w naszym Instytucie miało dotychczas miejsce.
Charakterystyczna dla Instytutu dobra współpraca z przemysłem
powinna coraz bardziej wyrażać się innowacyjnymi ofertami w po-
staci gotowych rozwiązań, nowych technologii, nowych urządzeń,
ofertami w postaci wynalazków, licencji, patentów.
To jest właściwy wyraz działalności dobrego instytutu n-b, a prze-
cież IMN zaliczany jest do czołowych instytutów w naszym kraju.
Dziesięć już lat temu postawiłem przed nami zadanie przekształcenia
IMN w instytut europejski. I tak się stopniowo staje. Instytut nasz
znany jest ze swojej działalności w skali europejskiej, szczególnie
w realizacji projektów międzynarodowych 5. i 6. Programu Ramo-
wego UE. Dużą aktywność w tym zakresie wykazują tacy pracow-
664
nicy naszego Instytutu jak dyr. dr A. Chmielarz, dyr. dr M. Woch,
dr R. Kolano, mgr J. Szynowski, mgr Witold Kurylak, mgr T.
Stuczyński z OML Skawina i wielu innych. Ale jest to dopiero
początek tej trudnej drogi. Poziom i ranga instytutu europejskiego
stawia przed nami potrzebę dalszych działań, szczególnie w zakresie
umacniania potencjału kadrowego i aparaturowego oraz szerokiej
aktywności w kontaktach międzynarodowych. Takie działania
będziemy rozwijać i zachęcam do europejskiej orientacji i per-
spektywy.
Kolejna sprawa o randze zasadniczej dla przyszłości Instytutu to
dalsze rozwijanie produkcji specjalistycznej, małotonażowej, pro-
dukcji nowych materiałów, specjalnych wyrobów, urządzeń i apara-
tury, czego dobrym przykładem są maszyny flotacyjne, dzieło wy-
bitnych inżynierów naszego instytutu — dr. A. Wieniewskiego, dyr.
Z. Myczkowskiego, mgr. J. Komorowskiego z udziałem inżynierów
Bożeny Skorupskiej, Tomasza Zachariasza i innych.
Dużą rolę w tym zakresie odgrywa rozwój produkcji, również eks-
portowej w INMET, Oddziale Legnica, INNOYATORZE oraz
OML Skawina. Szczególnie Oddziały INMET i O. Legnica realizują
programy rozwojowe, które będą przez Dyrekcję Instytutu w pełni
wspierane. I to są strategiczne kierunki rozwoju Instytutu, które
musimy wspólnie realizować i które wymagają środków finanso-
wych, a także dużego nakładu wiedzy, umiejętności, pracowitości,
zaangażowania wszystkich pracowników Instytutu.
Kończąc interesującą rozmowę, w imieniu redakcji składam Panu
Profesorowi, a na Jego ręce całej kadrze pracowników Instytutu
gratulacje, za dotychczasowe, znane i udokumentowane nie tylko
w kraju, osiągnięcia naukowo-badawcze oraz życzenia dalszych
twórczych dokonań oraz sukcesów na polu nauki i techniki w prze-
myśle metali nieżelaznych.
Redaktor Naczelny
ZBIGNIEW MISIOŁEK
JERZY DOBRZANSKI Rudy Metale R 50 2005 nr 12
UKD 669.013(438)"313":669.3(438)
WŁODZIMIERZ KOŹMIŃSKI "313"65.011.8:65.016:338.242
JERZY STEC

KIERUNKI ROZWOJU HUTNICTWA MIEDZI W POLSCE

Hutnictwo miedzi KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. osiągnęło wysoki poziom ilościowo-jakościowy produkcji. Jest w trakcie
wytyczania swojego dalszego rozwoju. W artykule przedstawiono aktualny stan hutnictwa KGHM jako ogniwa w długiej
historii światowego hutnictwa miedzi- Przedstawiono warunki funkcjonowania hutniczej części KGHM, drogę jej rozwoju,
oddziaływanie na środowisko naturalne, uwarunkowania ekonomiczne. Przedstawiono dodatnie i ujemne uwarunkowania
działalności polskich hut w porównaniu z sytuacją hut zagranicznych. Stwierdzono, że wysokie i stale rosnące koszty energii
elektrycznej w Polsce są zdecydowanie wyższe niż energia wykorzystywana przez inne europejskie, i nie tylko europejskie,
huty. Korzystniej rzutuje na sytuację koszt pracy, gdzie relatywnie niska wydajność kompensowana jest jeszcze ciągle niższym
poziomem płac. Na tym tle omówiono glówne aspekty modernizacji hutnictwa miedzi KGHM, koncentrując się przede
wszystkim na zmianach technologii ogniowej przeróbki koncentratów, jej skali oraz skutkach tego przedsięwzięcia w ujęciu
technicznym i ekonomicznym. Podstawowymi elementami modernizacji hutnictwa miedzi KGHM PM S.A. będzie przeobraże-
nie Huty Miedzi LEGNICA z zakładu surowcowego w obiekt przerobu złomów, zaprzestanie stosowania w Hucie Miedzi
GŁOGÓW przetopu koncentratów w piecach szybowych i zastosowanie w ich miejsce drugiego (obok już istniejącego)
jednostadialnego pieca zawiesinowego Outokumpu z jednoczesnym powiększeniem zdolności produkcyjnych zmodernizowa-
nego kompleksu do 350 tyś. ton miedzi rocznie. Wyzwaniem organizacyjnym planowanej modernizacji jest konieczność
dokonania zamiany technologii „ z marszu ", czyli zrealizowanie kompleksu nowego pieca zawiesinowego w obrębie infrastru-
ktury funkcjonujących pieców szybowych z wykorzystaniem części rafinacyjnej obecnie stosowanego ciągu produkcyjnego.
Modernizacja hut według przedstawionych koncepcji spowoduje wzrost kosztu przerobu w HM GŁOGÓW i radykalny spadek
w HM LEGNICA w skali pozwalającej odnotować korzyści dla całego hutnictwa KGHM. Skala tej obniżki szacowana jest na
poziomie kilkunastu procent i chociaż jest relatywnie niewielka, to jednak brak przesłanek do osiągnięcia podobnej redukcji
kosztów innymi metodami. Zaznaczyć należy, że modernizacja technologii pociągnie za sobą dalsze zmiany i ulepszenia, w tym
organizacyjne, których efekty powinny co najmniej dorównać efektywności usprawnień technicznych. W efekcie należy
spodziewać się stworzenia kompleksu hutniczego zachowującego dobrą pozycję konkurencyjną na najbliższe dziesięć-dwa-
dzieścia lat.
Słowa kluczowe: hutnictwo miedzi, zmiany technologiczne, rozwój hutnictwa miedzi, polska miedź

COPPER SMELTING IN POLANO — FURTHER DEVELOPMENTS

Copper Smelting in KGHM POLSKA MIEDŹ SA has already reached a high production as well as ąuality standards. The
industry is in the course offormulation ofitsfurther development. The paper deals with the actual state ofcopper smelting in
KGHM being the part ofa long history ofcopper smelting in the world. The actual operating realities have been presented,
the development ofoperations, environmental protection standards as well as economic issues. Positive and negative factors
influencing operations of Polish smelters and refineries when comparing to smelters and refineries in the world have been
indicated. It has been shown that already high electrical energyprices arę getting higher and higher when related to electricity
prices ofEuropean copper producers. Labour costs arę still cheaper, compensating to some extent lower labour efficiencies.
The above mentioned background has been used to outline main aspects ofplanned modernization ofcopper smelting which
in principle is the modernization of concentrate smelting, its scalę as well its both economic and technical outcomes. A major
part ofthe planned modernization will be the transformation of Legnica Copper Smelterfrom a concentrate smelting unit to
copper scrap smelter and refinery and elimination of shaft furnaces in Głogów l Copper Smelter and replacing them with
Outokumpu direct to blister flash furnace (similar to the already existing and operating Głogów II complex) raising its
production capacity to 350 000 tones of blister copper per annum. The organizational challenge ofplanned modernization
will be the necessity ofdoing it „ in the run " i.e. erecting a new complex within the existing operational infrastructure of shaft
furnaces and utilizing the existingfire refining complex. Such modernization will raise smelting costs in Glogów Copper Smelter
but at the same time will radically lower costs in Legnica Smelter with economic benefitsfor the whole copper smelting industry
in KGHM. Whereas the scalę ofsuch drop in treatment costs will not be spectacular it will by far be the best solution ofany
other options considered. It must be pointed out that modernization oftechnology will create further changes and improve-
ments, also organizational, the outcome of which should at least be eąual to technical benefits. As a result one can expect the
creation ofcopper smelting complex with the competitive edgefor the next ten to twenty years.
Keywords: copper metallurgy, technological changes, development ofcopper metallurgy, Polish copper

Ini. Jerzy Dobrzański. mgr ini Włodzimierz Koźmiński. mgr ini Jerzy Stec — Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi POLSKA MIEDŹ S.A.. Lubin.

665
 Wstęp
Miedź jest jednym z metali o najdłuższej historii otrzymywania.
Praktyka produkcji tego metalu sięga nawet ósmego tysiąclecia
p.n.e. [1]. Ślady dobrze rozwiniętego hutnictwa miedzi z czwartego
tysiąclecia p.n.e. znaleziono w Egipcie, Mezopotamii i Chinach.
W Europie miedź zaczęto otrzymywać dopiero w połowie pierwszego
tysiąclecia n.e.. Można przyjąć, że rozwój hutnictwa miedzi zaczął się
w ostatnich stuleciach, praktycznie od rewolucji przemysłowej [2].
Zasadniczy wpływ na rozwój przemysłu miedziowego miały
wynalazki elektryczności (1821 r.) oraz flotacji (1901 r.) [1], powo-
dujące wzrost popytu oraz możliwość zaspokojenia tego popytu,
poprzez wykorzystanie rud siarczkowych. Początki hutnictwa mie-
dzi na ziemiach polskich datowane są na dwunasty wiek i miały
miejsce w Górach Świętokrzyskich [2]. Prymitywne hutnictwo tego
regionu przetrwało tam do początku dziewiętnastego stulecia, nie
osiągając jednak większego niż lokalne, znaczenia. Piętnasty wiek
to początki miedziowego hutnictwa na Dolnym Śląsku w rejonie
Złotoryi i w Tatrach w Dolinie Kościeliskiej. Działalność hutnicza
przetrwała tam prawie do początku dwudziestego wieku. Podobnie
jak na świecie rozwój hutnictwa miedzi na ziemiach polskich, nie
licząc dziewiętnastowiecznego epizodu z hutą miedzi w Niewachlo-
wie, nastąpił w dwudziestym wieku, kiedy to powstawały kolejno:
rafineria hydrometalurgiczna miedzi w Miedziance k. Kielc, huta
miedzi w Poznaniu i huta miedzi w Wizowie k. Bolesławca.
Po II wojnie światowej uruchomiono rafinerię miedzi w ZC
SZOPIENICE, Hutę Ogniową Miedzi w Trzebini oraz Rafinerię
Miedzi we Wrocławiu, przerabiające złom miedzi oraz surowce
importowane. W roku 1953 uruchomiono Hutę Miedzi LEGNICA,
która w 1959 r. dysponowała już kompletną linią technologiczną do
przerobu koncentratów miedzi na miedź elektrolityczną. Zdolność
produkcyjna tej huty, wynosząca 12,5 tyś Mg miedzi rocznie kore-
spondowała z ówczesną produkcją koncentratów z kopalń LENA
i KONRAD. Odkrycie i rozpoczęcie eksploatacji nowych złóż mie-
dzi w rejonie monokliny przedsudeckiej dało podwaliny do szybkiej
i zdecydowanej rozbudowy hutnictwa miedzi w Polsce.
Hutnictwo miedzi KGHM POLSKA MIEDŹ S.A.
Hutnictwo KGHM stanowi potężny zespół wytwórczy o zdolno-
ści produkcyjnej ponad 550 tyś. ton miedzi elektrolitycznej rocznie
w postaci katod, walcówki i wlewków. Jest szóstym producentem
miedzi i drugim srebra w świecie. Huty GŁOGÓW (HMG) i LEG-
NICA (HML), to zakłady surowcowe produkujące miedź rafinowaną
rejestrowaną na Londyńskiej Giełdzie Metali głównie z własnych
siarczkowych koncentratów miedzi. Przerób złomów i, sporadycz-
nie, obcych koncentratów, nie przekracza 10 %. Huty wytwarzają
w oparciu o trzy ciągi produkcyjne: jeden stanowi HM LEGNICA
i dwa HM GŁOGÓW, zwane GŁOGÓW I i GŁOGÓW II. Ciągi
HM LEGNICA i HM GŁOGÓW I bazują na technologii pieców
szybowych, HM GŁOGÓW II na jednostadialnej technologii zawie-
sinowej Outokumpu. W skład technologii pieców szybowych wcho-
dzi proces przygotowania wsadu, polegający nabrykietowaniu mie-
szaniny koncentratu miedzi z lepiszczem wysuszonej do zawartości
ok. 4,5 % wody, przetop w piecu z dodatkiem koksu i zawrotowych
żużli z otrzymaniem kamienia miedziowego i żużla odpadowego,
konwertorowanie kamienia w poziomych konwertorach typu Hobo-
ken, rafinacja ogniowa w piecach obrotowych i elektrorafinacja.
W skład technologii pieca zawiesinowego wchodzi przygotowanie
wsadu, polegające na suszeniu koncentratu miedzi do wilgotności
poniżej 0,3 %, przetop w piecu zawiesinowym z uzyskaniem ok.
70 % miedzi z koncentratu w postaci miedzi blister i pozostałej
w postaci żużla poddawanego redukcji w piecu elektrycznym z wy-
dzieleniem stopu Cu-Pb-Fe i żużla odpadowego, konwertorowanie
stopu w poziomych konwertorach Hoboken z wydzieleniem miedzi
blister, rafinowanie ogniowe miedzi blister w stacjonarnych lub ob-
rotowych piecach rafinacyjnych oraz elektrorafinacja. Huty surow-
cowe są wyspecjalizowane w przerobie koncentratów o relatywnie
niskich zawartościach miedzi, siarki i żelaza, oraz zawierających
węgiel, znaczne ilości ołowiu i srebra.
Huta Miedzi CEDYNIA jest zakładem przerabiającym katody
na walcówkę w oparciu o nowoczesną technologię Contirod. Pod-
stawowe elementy ciągu technologicznego stanowią: piec szybowy
Asarco z systemem załadunku katod, piec obrotowy, maszyna od-
lewnicza Hazalett, nożyca wahadłowa, piętnastoklatkowy blok wal-
carek, system smarowania, chłodzenia i trawienia, system zwijania,
ważenia i pakowania. Ponadto w HM LEGNICA pracuje od lat
siedemdziesiątych instalacja do ciągłego odlewania miedzi, produ-
kująca z katod wlewki okrągłe na potrzeby zakładów przerabiają-
cych miedź na wyroby rynkowe, na drodze procesów przeróbki
plastycznej.
Hutnictwo KGHM kompleksowo wykorzystuje przetwarzane
surowce, odzyskując poza miedzią inne metale zarówno w postaci
wolnej, jak i związków chemicznych. W tym celu obok wymienio-
nych ciągów technologicznych miedzi funkcjonuj ą trzy fabryki kwa-
su siarkowego, utylizujące dwutlenek siarki z gazów procesowych,
Wydział Produkcji Metali Szlachetnych, oddziały produkcji siarcza-
nu niklu i siarczanu miedzi, Wydział Ołowiu. W tablicy l zestawio-
no produkty i ich ilości wytwarzane w okresie istnienia KGHM.
Jak widać z zamieszczonych danych (tabl. 1), produkcja hutnictwa
KGHM stale rośnie, wykazując z roku na rok kilkuprocentowe przy-
rosty. Szczególnie widoczny jest stały wzrost produkcji miedzi

Tablica l
Kształtowanie się produkcji hut w okresie istnienia KGHM
Table l
Production volume of the copper works over a period of KGHM existence

Produkcja, Mg/rok
Rok
miedź srebro walcówka ołów selen siarczan miedzi siarczan niklu kwas siarkowy złoto**

1960 11 583 25** 9302

1965 25484 41** 21411
1970 59700 202* 25030
1975 235 224 487* 1667 2551 128 027
1980 343 834 691* 55628 5425 2564 435 207 122
1985 378 106 801* 98023 6830 4386 1316 306 427
1990 325 319 840* 104 164 9000 5829 1439 338300
1995 405 739 964 165 380 12100 56 6894 1675 447 100 474
2000 486002 1119 205 201 12527 65 6495 1924 544400 367
2003 529616 1223 215213 20134 78 6690 2070 619658 356
2004 550 066 1344 231 223 21015 83 6871 2161 604 305 527
- srebro w szlamie anodowym, ** — w kilogramach

666
rafinowanej, gdzie w latach 1990+2004 nastąpił wzrost o ok. 200 20000
tyś. ton.
Modernizacja i intensyfikacjaprodukcji prowadzona jest równo-
legle z działaniami ograniczającymi wpływ działalności produkcyj- 18000
nej na środowisko. Od 1988 roku wprowadzono podział na inwes-
tycje technologiczne z priorytetem ekologicznym i inwestycje tech-
nologiczne z innym priorytetem (często również z efektami
ekologicznymi). Dzięki temu huty KGHM spełniają już od lat wy-
mogi standardów ochrony środowiska naturalnego, a poziom emisji
dwutlenku siarki, pyłów oraz tlenku węgla są jednymi z najniższych
w tej gałęzi przemysłu (rys. 1+3). Proekologiczna polityka przedsię-
biorstwa jest kontynuowana, a wydatki na instalacje chroniące śro-
dowisko stale znaczne. W samym 2003 r. na modernizację odpylni
pieców anodowych i konwertorowych wydano ok. 30 min zł.
Koszty przerobu hutnictwa wykazuj ą zróżnicowanie wynikaj ące
zarówno z efektu skali produkcji (HM LEGNICA i HM GŁOGÓW I)
jak i z różnej technologii i techniki produkcji (HM GŁOGÓW I
i HM GŁOGÓW II). Analiza wybranych parametrów przerobu oraz
elementów kosztów przerobu koncentratów do miedzi anodowej [3]
hutnictwa KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. oraz hutnictwa miedzi
w świecie prowadzi do następujących spostrzeżeń:
— średnia zawartość miedzi w koncentratach przerabianych w hu-
tach świata wyniosła 31,1%, gdy w hutach KGHM tylko 25,5 %
(tj. mniej o 5,6 %),

700 l '

1996 1998 2000 2003

Lata

Rys. 2. Kształtowanie się emisji SO2 z poszczególnych

hut KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. w ostatnich latach
Fig. 2. SO2 emission in recent years
from KGHM Polska Miedź S.A. copper smelters

— zużycie nośników energii wyniosło średnio w świecie 13,4 GJ/Mg

OHML
miedzi, gdy w hutach KGHM 12,4GJ/Mg Cu,
BHMG 1 — jeden zatrudniony w hutach świata wytworzył przeciętnie 478 Mg
miedzi, gdy w hutach KGHM 122 Mg.
DHMGII
W przypadku rafinerii elektrolitycznych zauważyć można, że:
— średni wskaźnik odpadów anodowych w rafineriach zagranicz-
nych wyniósł 18 %, gdy w rafineriach KGHM 12,5 %,
— średnie zużycie energii elektrycznej wyniosło w rafineriach mie-
dzi świata 380 kWh/Mg katod, a w rafineriach Polskiej Miedzi
377,
— jeden zatrudniony wytworzył w świecie (klasyczną technologią)
1090 Mg katod, a w KGHM 969 Mg.
Mimo porównywalności fizycznych wskaźników kosztowych
przerobu (np. zużycie nośników energii), lokalne warunki cenowe
wpływają niekorzystnie na poziom kosztów. Typowym przykładem
tego może być koszt energii elektrycznej, która dla KGHM jest
najdroższa w porównaniu z wszystkimi pozostałymi producentami
miedzi w Europie (rys. 4), korzystnym — relatywnie niskie koszty
pracy, kompensujące w znacznym stopniu, niższą wydajność produ-
kcji w przeliczeniu na l zatrudnionego [3].
1996 1998 2000 2003
Analiza struktury kosztów przerobu hutniczego oraz elektrorafi-
Lata nacji miedzi prowadzi do wniosku wskazującego na:
— konkurencyjność hutnictwa KGHM Polska Miedź S.A. w zakre-
Rys. 1. Kształtowanie się emisji pyłów z poszczególnych hut sie kosztów zmiennych (podane powyżej niższe średnie zużycie
KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. w ostatnich latach nośników energii na l Mg miedzi anodowej w przypadku części
Fig. 1. Dust emission in recent years from „ogniowej" oraz części „elektrorafinacyjnej" przerobu,
KGHM Polska Miedź S.A. copper smelters — wyższe koszty stałe na jednostkę produkcji w porównaniu do

667
 Tablica 2
1200,-
Zużycie energii na jednostkę produkcji
w poszczególnych hutach, GJ/Mg Cu kat
Table 2
Energy consumption per production unit
in particular plants, GJ/Mg Cu cath

Huta Zużycie energii

HM LEGNICA 10,49
HM GŁOGÓW I 14,11
HM GŁOGÓW II 10,40
Huty KGHM 12,40

hutnictwa światowego — czyli, m.in., niższy wskaźnik produ-

1996 1998
Lata
Rys. 3. Kształtowanie się emisji CO z poszczególnych
hut KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. w ostatnich latach
Fig. 3. CO emission in recent years
from KGHM Polska Miedź S.A. copper smelters
kcji na zatrudnionego.
Hutnictwo miedzi KGHM POLSKA MIEDŹ S.A., ze względu
na swoje zobowiązania socjalne w stosunku do regionu, w którym
działa, ma ograniczone możliwości zreorganizowania się w kierun-
ku, w jakim w ostatnim dwudziestoleciu zrobiło to hutnictwo miedzi
w świecie. W krajach wysoko uprzemysłowionych branża ta, oprócz
zmiany technologii i techniki produkcji, przeprowadziła zmiany
organizacyjne, polegające na racjonalizacji zatrudnienia. Zatrudnienie
zostało zredukowane w praktyce do stanowisk tylko operacyjnych.
Wszelkie służby pomocnicze, niezwiązane bezpośrednio z produkcją,
zostały zmniejszone do niezbędnego minimum, a w pewnych przy-
padkach nawet czynności operacyjne zleca się podwykonawcom.
Sytuację tę ilustruje przykład Codelco Corporation (Chile), które
podaje [4] następującą strukturę zatrudnienie na dzień 31 grudnia
2003 r.:
— personel własny 16 595,
— operacyjny kontraktowy 17 614 oraz
— inwestycyjny kontraktowy 9320.
2000 2003 Podany powyżej przykład Codelco może wskazywać na konieczność
rozsądnej oceny poziomu zatrudnienia. Należy tutaj także podkreślić
ważny element racjonalizacji zatrudnienia, jaki miał miejsce w kra-
jach wysoko uprzemysłowionych. Elementem tym są jednostkowe
koszty pracy, wyrażone np. w godzinowej stawce, kilkakrotnie
wyższe w tych krajach w porównaniu do Polski. Koszty te spowo-
dowały zmianę techniki elektrorafinacji — zastosowanie procesów
ISA i Kidd Creek, umożliwiającą drastyczne obniżenie zatrudnienia
poprzez daleko idącą automatyzację procesów.

Kierunki dalszego rozwoju

hutnictwa miedzi KGHM PM S.A.

Nadążanie za konkurencją wymaga od hutnictwa miedzi KGHM

ciągłych zmian ukierunkowanych na obniżanie kosztów przerobu
i ograniczanie negatywnego wpływu produkcji na środowisko. Roz-
wój, jaki dokonywał się w ostatnich kilkunastu latach, realizowany
metodą ewolucyjną, przyniósł, jak wcześniej przedstawiono, bardzo
duży postęp, jednak w chwili obecnej jest on niewystarczający.
Hutnictwo KGHM dojrzało do radykalnych zmian porządkujących
technologie produkcji i ich organizację.
Dyskusje i analizy prowadzone w przedsiębiorstwie koncentrują się
na kierunkach umożliwiających wykorzystanie już osiągniętych,
często unikatowych doświadczeń w opanowaniu nowych technik
produkcji miedzi (jednostadialny proces zawiesinowy) i maksymali-
zowaniu wykorzystania posiadanych zasobów. W tym kontekście
Szwecja Niemcy Japonia
brane są pod uwagę:
Płd. Afryka Hiszpania Australia Polska — modemizacjaprodukcji w HM GŁOGÓW I polegająca na zamianie
Kraj technologii pieców szybowych najednostadialny proces zawiesino-
wy z jednoczesnym powiększeniem zdolności wytwórczych,
Rys. 4. Średnie ceny energii elektrycznej — konsolidacja hut,
dla hut miedzi w wybranych krajach — dalszy wzrost skali produkcji poprzez poszerzenie bazy surow-
Fig. 4. Average electricity prices paid cowej o złoża leżące poza Polską,
by copper smelters in selected countries — inwestowanie w przetwórstwo miedzi.

668
Największym i najważniejszym z wymienionych zagadnień, w du- — otwarcie technologii na spodziewane pojawienie się podaży
żym stopniu determinującym pozostałe, jest modernizacjaprodukcji. kamieni miedziowych na rynkach międzynarodowych,
Prace nad tym zagadnieniem są w toku, a wyniki prac studialnych — zwiększenie możliwości lepszego wykorzystywania okresów
zdają się potwierdzać słuszność obranego sposobu modernizacji. koniunktury na miedź w gospodarce światowej,
Proponuje się w szczególności przestawienie HM LEGNICA na — wyeliminowanie zagrożenia wystąpienia przerw lub wstrzyma-
przerób złomów i wybudowanie w HM GŁOGÓW I instalacji do nia produkcji w HMG I i HML wskutek wstrzymania dostaw
jednostadialnego przetopu koncentratów w technologii pieca zawie- ługu posulfitowego.
sinowego Outokumpu p wydajności równej łącznej zdolności pro- A w przełożeniu na wymierne warunki techniczne zamiana
dukcyjnej HM GŁOGÓW I i HM LEGNICA, tj. ok. 350 tyś Mg/r. technologii spowoduje:
miedzi pierwotnej w jednej z dwóch wersji rozwiązań techniczno- — ograniczenie liczby agregatów i procesów technologicznych,
ekonomicznych: — usprawnienie kontroli procesów technologicznych,
wersja l — uwzględniająca pełne odmiedziowanie żużla z pieca — zwiększenie stopnia wykorzystania czasu pracy urządzeń tech-
zawiesinowego w piecu elektrycznym i granulację powstałego żużla nologicznych,
odpadowego, — eliminację emisji niezorganizowanej gazów i pyłów,
wersja 2 — z częściowym odmiedziowaniem żużla z pieca zawie- — ograniczenie ilości gazów do utylizacji,
sinowego w piecu elektrycznym wraz z końcowym jego odmiedzio- — postęp w zakresie bezodpadowej produkcji miedzi,
waniem w procesie flotacji. — wzrost uzysków miedzi, srebra i siarki z koncentratu do produ-
Wersja 2, przy porównywalności kosztowej, jest wariantem najbar- któw finalnych,
dziej ingerującym w technologię, którego realizacja obejmuje naj- — zwiększenie skali odzysku ciepła chemicznego i fizycznego ga-
większy obszar zmian. zów z procesu topienia koncentratów
Założeniem ogólnym wykonalności tego zadania w obu wersjach — wyeliminowanie powstawania, przerobu i magazynowania
jest równoczesność realizacji procesu inwestycyjnego z normalną szkodliwych dla środowiska i trudnych w dalszym przerobie na
produkcją hut. ołów surowy szlamów z mokrego odpylania gazów z pieców
Za wyborem pieca zawiesinowego w miejsce pieców szybowych szybowych,
przemawia wiele przesłanek. Do najważniejszych z nich można — zdecydowana poprawa warunków pracy obsługi urządzeń hut-
zaliczyć: niczych,
— powszechność tej technologii z udziałem przekraczającym 50 % — ograniczenie liczby typowo hutniczych, uciążliwych stanowisk
w światowej produkcji hutniczej miedzi, pracy
— proces przyjazny środowisku (pełna zgodność ze standardami — wyeliminowanie powstawania, zwałowania i przerobu żużla od-
Unii Europejskiej) padowego z pieców szybowych i innych odpadów stałych.
— ujednolicenie technologii ogniowych stosowanych w KGHM, Modernizacja wymagać będzie znacznych nakładów finansowych,
— możliwość zdyskontowania poniesionych kosztów doskonale- a według wersji 2 obejmie swym zasięgiem oprócz hut również
nia tego procesu w przeszłości, Oddział Zakładu Wzbogacania Rud w Polkowicach.
— podniesienie zdolności wytwórczych miedzi z koncentratów,
również importowanych, Uwagi końcowe
— likwidacja najbardziej kosztochłonnych i szkodliwych dla śro-
dowiska elementów technologii HM GŁOGÓW I i HM LEGNI- Modernizacja hut według przedstawionych koncepcji spowodu-
CA (tabl. 3), je wzrost kosztu przerobu w HM GŁOGÓW i radykalny spadek
w HM LEGNICA w skali pozwalającej odnotować korzyści dla
Tablica 3 całego hutnictwa KGHM. Skala tej obniżki nie przekracza wpraw-
Względne porównanie kosztów i skali produkcji katod dzie 13 % i chociaż jest relatywnie niewielka, to jednak brak prze-
w KGHM w 2003 r. słanek do osiągnięcia podobnej redukcji kosztów innymi metodami.
Zaznaczyć należy, że (o czym wspomniano wyżej), modernizacja
Table 3 technologii pociągnie za sobą dalsze zmiany i ulepszenia, w tym
Relative comparison of costs and production volume organizacyjne, których efekty powinny co najmniej dorównać efe-
of cathodes at KGHM in 2003 ktywności usprawnień technicznych. W efekcie należy spodziewać
się stworzenia kompleksu hutniczego zachowującego dobrą pozycję
Stosowany Realizacja 2003 r. konkurencyjną na następne, minimum, dwa dziesięciolecia.
proces
Huta produkcja jednostkowy
przetopu
roczna katod koszt przerobu Literatura
koncentratu %
%
1. Paulo A., Strzelska-Smakowska B.: Rudy metali nieżelaznych i szla-
HM LEGNICA szybowy 19,65 127 chetnych. Kraków 2000, AGH Uczelniane Wydaw. Nauk.-Dydakt.
HM GŁOGÓW I szybowy 39,66 97 2. Praca zbiorowa: Monografia przemysłu miedziowego w Polsce. War-
HM GŁOGÓW II jednostadialny 40,69 90 szawa 1973, Wydaw. Geologiczne.
piec zwiesionowy 3. Brook Hunt Copper Smelter Costs&Commercial Analysis, 2001.
Razem Huty 100,00 100 4. Strona internetowa: www.CODELCO — Corporation National del
Cobre Chile.

669
ADAM GIEREK Rudy Metale R 50 2005 nr 12
TADEUSZ KARWAN UKD 669.35'24' 15:669.041.001:669.3.061:
669.054.8:669.006.58:669.443.1
JOANNA RÓJEK
JOANNA BZYMEK

EFEKTY BADAŃ ODMIEDZIOWANIA ŻUŻLA

Z PROCESU ZAWIESINOWEGO
W artykule przedstawiono kontynuacją badań odmiedziowania żużla oraz badania stopu CuPbFe odzyskanego z żużla
z pieca zawiesinowego. Analiza DSC żużla bez dodatków upłynniających, jak i z dodatkami, tj. Na2CO ?, NaF, Fe2O3 pozwoliła
wyciągnąć wniosek, że pod wzglądem energetycznym bardziej korzystny jest proces zachodzący w żużlu z dodatkami upłyn-
niającymi.
Słowa kluczowe: stop CuPbFe, żużel, miedź, proces zawiesionowy

RESULTS OF TESTS WITH DECOPPERISATION OF SLAG FROM FLASH PROCESS

Results ofcontinued research on slag decopperisation and examination ofthe CuPbFe alloy recoveredfromflashfurnace
slag have been presented. The DSC analysis ofslag without fluxing agents andwith additives (Na2CO3, NaF, Fe2O^) showed
that the process taking place in a slag whenfluxing additives arę used is morę beneficial.
Keywords: alloy CuPbFe, slag, copper, the suspension process

Wprowadzenie — obserwacje mikroskopowe.

Opracowanie jest kontynuacją badań [1], dotyczących procesu Badania kalorymetryczne

odmiedziowania żużla z jednostadialnego procesu zawiesinowego
otrzymywania miedzi, zawiera rezultaty dalszych badań ww. proce- Badaniom poddano zakrzepnięty i sproszkowany żużel z pieca
su, obejmujące: zawiesinowego bez dodatku upłynniającego (rys. 1) oraz żużel z do-
— badania kalorymetryczne datkami upłynniającymi, tj. Na2CO3 i NaF oraz Fe2O3 (rys. 2).
rnikrorentgenowską analizę Badania wykonano na kalorymetrze różnicowym Multi HTC

1035
Oiuct point: 1,086.14-C
Pc*kltop:I.I29.47«C
Emhi!py/J/g:850.00S:(
SCO 1000 159J )OW 250* 3*89 3508 400« -łSOi $000 SSCO (08« ESflS 7

Rys. l. Analiza DSC (nagrzewania) żużla bez dodatków upłynniających

Fig. l. DSC analysis (heating) of a slag without fluxing additives

Prof. zw. dr hab. inż. Adam Gierek — Politechnika Śląska, Katedra Technologii Stopów Metali i Kompozytów, Katowice, prof. zw. dr hab. inż. Tadeusz Karwan — Akademia
Górniczo-Hutnicza, Katedra Metalurgii Metali Nieżelaznych. Kraków, mgr inż. Joanna Rójek, mgr inż. Joanna Bzymek — Politechnika Śląska, Katedra Technologii Stopów Me-
tali i Kompozytów. Katowice.

670
francuskiej firmy SETARAM, który umożliwia rejestrowanie efek-
tów cieplnych towarzyszących przemianom fizycznym i chemicz-
nym, a także ilościowe oznaczenie podstawowych wielkości termo-
dynamicznych — zmianę entalpii AH podczas przemian.
Rysunek l przedstawia krzywą DSC nagrzewania żużla bez
dodatków upłynniających z szybkością 10 °C/min. Na przedstawio-
nej krzywej widać, że w temperaturze 1086 °C rozpoczyna się reak-
cja endotermiczna, dla której wartość entalpii wynosi A// = 850 J/g.
W niższej temperaturze zachodzi kilka reakcji. Są one jednak trudne
do zinterpretowania, ponieważ ich efekty cieplne wzajemnie się
nakładają. Natomiast w temperaturze 1174 °C pojawia się niewielki
efekt egzotermiczny.
Na rysunku 2 przedstawiono krzywą DSC nagrzewania z szyb-
kością 10 °C/min żużla z dodatkami upłynniającymi. Z jej analizy
wynika, że podczas nagrzewania zachodzą dwie reakcje endotermi-
czne: pierwsza reakcja rozpoczyna się w temperaturze 760 °C, war-
tość entalpii tej reakcji wynosi AW = 25 J/g. zaś druga ma miejsce
w temperaturze 1068 °C, wartość entalpii tej reakcji wynosi A// =
23,11 J/g. Zachodzi również jedna reakcja egzotermiczna w tempe-
raturze 1112 °C (odpowiada to reakcji w temperaturze 1174 °C za-
chodzącej w żużlu bez dodatków upłynniających), której wartość
entalpii wynosi A/7= -86,06 J/g. Początek tej reakcji egzotermicznej
stanowi koniec ww. drugiej reakcji endotermicznej.
Całkowita ilość ciepła topienia pobranego podczas nagrzewania
w przypadku żużla bez dodatków upłynniających wynosi: AQ= 850 J/g
W przypadku żużla z dodatkami upłynniającymi bilans cieplny

Temperaturę/ *C

12W

Onset poW: 1,112.41 "C

Peakt top: 1.119.00 "C .50
Erthalpy /J*j: -88 0686 (Exołhenric effect}
Onset port: 760 03 X
Peafc Hop: 789
70
EnUKdpy / Jtg: 24 969Sj*<«cthermc ełfeet)

-90

50
110
200 Onset polni: 1,067.86 'C
-75 Peakl top: 1,075,20 "C
Erthalpy 13*3 231076 (Endothermic effect)

B 5W 1000 1508 2000 2500 3000 3500 4000 440! 5008 5500 6500 7000 Time/s

Rys. 2. Analiza DSC (nagrzewania) żużla z dodatkami upłynniającymi (Na^COj, NaF, Fe2O3)
Fig. 2. DSC analysis (heating) of a slag with fluxing additives (NajCOj, NaF, Fe2O3)

Tablica l Tablica 2
Skład chemiczny stopu układu Cu-Pb-Fe z próby nr l Skład chemiczny stopu układu Cu-Pb-Fe z próby nr 2
o składzie: 15 % Na2CO3,10 % NaF, 3 % Fe2O3 o składzie: 15 % Na2CO3, 8 % NaF, 5 % ¥
Table l
Chemical compozition of the Cu-Pb-Fe system alloy Table 2
from Test No 1:15 % Na2CO3,10 % NaF, 3 % Fe2O3 Chemical compozition of the Cu-Pb-Fe system alloy
from Test No 2: 15 % Na2CO3,8 % NaF, 5 %
Rozkład pierwiastków w poszczególnych punktach
Pier- próbki, %
wiastki
l 2 3 4 5 6 7 Rozkład pierwiastków w poszczególnych punktach
Pier- próbki, %
Fe 1,84 2,31 76,41 78,7 13,07 0,24 23,64 wia-
Ni 0,47 0,47 1,09 1,05 0,47 — 0,4
stki l 2 3 4 5 6 7 8 9
Cu 94,61 93,5 9,45 7,97 13,32 26,85 56,84
Zn 2,71 3,49 0,18 0,27 0,38
_ 0,63 2,07 Fe 9.81 0,68 9,16 11,27 8,2 8,77 0,42
0,79 0,29
Se 0,25 0,12 0,02 — — — Ni 0,39 0,25 0,06
0,13 0,19
In 0,11 0,1 0,07 —
—
— — Cu 88,12 97,88 55,2 51,73 56,26 54,94 99,35 99,15 38,04
Pb 0,01 — 0,03 — 72,33 37,58 — As 1,29 0,75 0,06 0,01 0,23 0,25
O — — 12,21 12 0 34,58 15,86 Se 0,26 0,29 0,26 0,29 0,35 0,3
Sn — — 0,13 — 0,43 0,11 — Pb 0,12 0,15 0,71 0,67 0,69 0,74 0,1 31,35
Mn — — 0,01 —. — — 0,15 S 34,61 36.03 34,26 34,99 0,2
As — — 0,42 — — — 1,04 O 29,94
Punkty 3+7 skład chemiczny na granicy międzyziarnowej. Punkt l +2 Punkty 3+6 i 9 — skład chemiczny na granicy międzyziarnowej. Punkt l,
skład chemiczny ziarna miedzi. Punkty 3,4 i 7 dotyczą układu fazowego 2 i 7, 8 skład chemiczny ziarna miedzi. Punkt 9 to stop układu Cu-Pb, nato-
Cu-Fe-O, a punkt 6 — układu Pb-Cu-O miast punkty 3+6 to siarczki o składzie chemicznym zbliżonym do Cu2S

671
 Tablica 3
Skład chemiczny stopu układu Cu-Pb-Fe z próby nr 3 o składzie: 10 % Na2CO3, 5 % NaF
Table 3
Chemical composition of the Cu-Pb-Fe system alloy from Test No 3: 10 % Na2CO3, 5 % NaF

Rozkład w poszczególnych punktach próbki, %

Pierwiastek
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Al 0,31 0,11 0,85 : 0,31 0,64 0,99

Si 0,38 0,22 0,08 — — 0,02 0,42 — — 0,24 0,35 0,07 0,38
Mn 0,08 — 0,06 — 0,28 — — 0,74 — — — — 0,08
Fe — 0,09 — 0,26 0,57 — 0,16 0,35 — 0,04 0,08 0,06 —
Ni — — 0,27 0 2,05 0,74 — — — — 0,23 0,25 —
Cu 98,4 98,96 97,25 8,8 4,16 5,06 31,79 4,3 31,83 98,85 97,31 95,43 69,54
Zn — 0,05 — 0,04 0,55 2,75 0,52 2,26 — -— — — —
As 0,65 0,29 1,27 —. — — — — — 0,54 0,74 2,2 0,11
Se 0,19 0,2 — — — — — •— — — 0,6 0,78 0,36
Pb — — 0,1 90,9 92,38 91,44 59,75 92,34 68,17 0,03 0,03 0,1 —
S — 0,08 0,13 — — — 7,36 — — — — 0,11 2954

Punkty 4+9 i 13 — skład chemiczny na granicy międzyziarnowej. Punkty l +3 i 10*12 —• skład chemiczny ziarna miedzi. Punkty 4+9— obszar
o podwyższonej zawartości ołowiu, granica ziarn z segregatem stopu Cu i Pb. Punkt 13 to siarczek miedzi Cu2S

Tablica 4
Skład chemiczny stopu układu Cu-Pb-Fe z próby nr 4
o składzie: 15 % Na2CO3, 8 % NaF
Table 4
Chemical compozition of the Cu-Pb-Fe system alloy
from Test No 4: 15 % Na2CO3,8 % NaF

Rozkład pierwiastków w poszczególnych punktach

Pier-
próbki, %
wiastki
l 2 3 4 5 6 7

S 0,05 0,15 36,73 0 35,64 36,5

Mn 0,03 —
— 0,02 0,19 0,09 0,21 Rys. 4. Mikrostruktura stopu układu Cu-Pb-Fe,
Fe 0,52 0,42 0,18 12,66 0,56 10,85 12,45 przykład granicy międzyziarnowej
Ni 0,13 0,17 — — — — 0,06
Cu 97,75 97,82 5,57 47,8 5,47 51,53 49,3 Fig. 4. Microstructure of the Cu-Pb-Fe system alloy,
Zn 0,57 0,48 0,33 — — — — example of intergranular boundary
As 0,52 0,38 0 — — — —
Sn 0,39 0,56 0,24 0,25 0,15 0,15 0,2
Pb 0,04 0,02 42,9 1,5 44,03 0,8 0,82
O .— — 50,5 0 49,13 0 0
Cd — — 0,17 0,34 0 0,3 ,12
Se — — 0,15 0,41 0,14 0,43 0,2
In — — — 0,27 0,32 0,23 0,14

Punkty 3+7 skład chemiczny na granicy międzyziarnowej. Punkty 1,2 —

skład chemiczny ziarna miedzi. Punkty 3 i 5 to mieszanina Cu+Pb, nato-
miast 4, 6,7 — to siarczki Cu-Fe-S

Rys. 5. Mikrofotografia żużla z pieca zawiesinowego. Widoczne

kuliste wtrącenia miedzi. Obserwacja przy powiększeniu 200x
Fig. 5. Photomicrography of a slag from flash furnace
with visible copper inclusions. Magnification 200x

przedstawia się następująco: AQ = 25 + (-86,06) + 23,11 = -37,95 J/g,

a zatem pod względem energetycznym bardziej korzystnym jest
proces zachodzący w żużlu z dodatkami upłynniającymi.

Badania stopu miedzi odzyskanego z żużla

z pieca zawiesinowego
Rys. 3. Mikrostruktura stopu układu Cu-Pb-Fe, ziarno miedzi
Fig. 3. Microstructure of the Cu-Pb-Fe system alloy, copper grain Celem badań było określenie mikrostruktury uzyskanego stopu

672
CuPbFe oraz określenie wpływu proponowanej technologii na zanie-
czyszczenie odzyskanej miedzi, zwłaszcza żelazem i ołowiem. Ba-
dania przeprowadzono na spektrometrze: JEOL JAPAN JCXA733,
który wyposażony jest w dwa spektrometry falowo-dyspersyjne i je-
den spektrometr encrgo-dyspersyjny.
Badano skład chemiczny scgregatu wydzielającego się na grani-
cach międzyziarnowych, a także skład ziarna miedzi. Wyniki zamie-
Rys. 6. Skoagulowane krople miedzi w żużlu przetopionym
z dodatkami upłynniającymi. Obserwacja przy powiększeniu 63x
Fig. 6. Coagulated copper drops in a smclted slag
with fluxina additives. Maanification 63x
Rys. 7. Mikrofotografia dolnej strefy żużla po przetopieniu
z dodatkami upłynniającymi, występuje wyraźna granica
między warstwami żużla i skoagulowanych kropli miedzi.
Obserwacja przy powiększeniu 63x
Fig. 7. Photomicrography of a bottom żonę of slag after smelting
with fluxing additivcs, with clear boundary betwcen layers
of a slag and coagulated copper drops. Magnification 63x
Rys. 8. Mikrofotografia etapu redukcji miedzi z jej tlenku
oraz łączenie się (koagulacja) drobnych kropli miedzi
Fig. 8. Photomicrography of a stage of copper reduction
from its oxide and of coagulation of smali copper drops
szczono w tablicach od l do 4.
Przedstawiono przykładowe mikrostruktury stopu układu Cu-
Pb-Fe. Na rysunku 3 jasne pola oznaczone jako l, 2 to mieszanina
Cu+Pb. natomiast ciemne pole — punkty 3,4 to Cu2S. Na rysunku
4 przedstawiono granicę międzyziarnową. Podobnie jak na rysunku
3 ciemne pola (punkty 1-5-5) to odcinki siarczkowe a jasne pola —
mieszanina Cu+Pb.
Rys. 9. Mikrofotografia etapu redukcji miedzi z jej tlenku
oraz łączenie się (koagulacja) drobnych kropli miedzi.
Obserwacja przy powiększeniu 100x
Fig. 9. Photomicrography of a stage of copper reduction
from its oxide and of coagulation of smali copper drops.
Magnification 100x
Rys. 10. Mikrofotografia stopu CuPbFe.
Obserwacja przy powiększeniu 100x
Fig. 10. Photomicrography of the CuPbFe alloy.
Magnification 100x
—*
\ jr
i.
Rys. 1 1 . Mikrofotografia stopu CuPbFe.
Obserwacja przy powiększeniu 250x
Fig. 11. Photomicrography of the CuPbFe alloy.
Magnification 250x
673

Rys. 12. Mikrofotografia stopu CuPbFe.
Na granicach ziarn Cu występuje mieszanina Pb, Fe i Cu.
Obserwacja przy powiększeniu 800x
Fig. 12. Photomicrography of the CuPbFe alloy.
A mixture of Pb, Fe and Cu grains is seen on the Cu
grain boundaries. Magnification 800x
Rys. 13. Mikrofotografia stopu CuPbFe. Na granicach
krystalitów(ziarn) Cu występuje metaliczny ołów.
Obserwacja przy powiększeniu 800x
Fig. 13. Photomicrography of the CuPbFe alloy. A metallic
lead is present on the boundaries of Cu crystallites (grains).
Magnification 800x
Obserwacje mikroskopowe żużla
po jego przetopieniu i zakrzepnięciu w tyglu
Obserwacje mikroskopowe przeprowadzono za pomocą mikro-
skopu metalograficznego NEOPHOT-32, korzystając ze światła nor-
malnego i spolaryzowanego. Powierzchnie zgładów wykonano na
próbkach pobranych narożnych wysokościach zakrzepniętego w ty-
glu żużla i obserwowano bezpośrednio po polerowaniu zawiesinami
diamentowymi (ziarno od 9 do l j^m). Aby uzyskać „wierny" obraz
wypolerowanych powierzchni nie trawiono.
Mikrofotografie (rys. 5+14) jednoznacznie ilustrują przebieg
procesu odmiedziowania żużla, a w przypadku stopu CuPbFe jego
strukturę. W stopie stwierdzono charakterystyczną budowę obszarów
międzyziarnowych (tabl. od l do 4), w których mikroskładzie obecność
zawartości Pb i Fe uzasadniają układy równowagi Cu-Pb i Cu-Fe.
674
Rys. 14. Mikrofotografia stopu CuPbFe. Widoczne krystality
(ziarna) Fe(Cu). Obserwacja przy powiększeniu 250x
Fig. 14. Photomicrography of the CuPbFe alloy
with yisible Fe(Cu) crystallites (grains). Magnification 250x
Uwagi końcowe
Analiza porównawcza krzywych DSC z rysunków l i 2 wyka-
zuje, że dodatki upłynniające wzmacniają efekt egzotermiczny za-
chodzący w zakresie temperatury 1100+1200 °C, co niewątpliwie
wiąże się z reakcją pomiędzy tlenkiem żelazowym a tlenkiem mie-
dzi. Należy go przypisać procesowi krystalizacji miedzi metalicznej
powstałej wskutek tej reakcji.
W wyniku przeprowadzonej mikroanalizy segregatu stanowią-
cego stop układu Cu-Pb-Fe można było określić zawartość Cu, Pb,
Fe i innych pierwiastków w ziarnie miedzi i na granicy międzyziar-
nowej. Mikroanaliza stopu układu Cu-Pb-Fe wykazała niekorzystny
wpływ dodatku Fe2O3 powodujący wzrost zawartości Fe w stopie.
Średnia zawartość Fe w stopie z próby nr l (z dodatkiem Fe-,O3)
w ziarnie miedzi wynosiła 1,34 %, aPbO,03 %, natomiast na granicy
międzyziarnowej zawartość Fe wynosiła 19,74 %, a Pb 11,03 %.
W stopie miedzi z próby nr 3 (bez dodatku Fe2O3) średnia zawartość
Fe w ziarnie miedzi wynosi 0,06 %, a Pb 0,08 %, natomiast na
granicy międzyziarnowej zawartość Fe wynosi 0,23 %, Pb 27,75 %.
A zatem zmniejszenie zawartości Fe w uzyskanym stopie miedzi
rzutuje bezpośrednio na proces jego świeżenia (konwertorowania)
w etapie usuwania żelaza.
Z przeprowadzonych badań wynika, że dodatek Na2CO3 wpły-
wa na wzrost uzysku stopu miedzi z żużla w porównaniu z dodat-
kiem CaCO3 stosowanym w dotychczasowej technologii.
Literatura
1. Karwan T., GierekA., BzymekJ., Rójek J..' Efektywność odmiedzio-
wania żużla z produkcji miedzi blister w piecu zawiesinowym. Rudy Metale,
2004, t. 49, nr 4, s. 178+180.
2. Gierek A., Karwan T.: Sposób odmiedziowania żużla z pieca zawie-
sinowego. Patent nr 185265.
3. CzerneckiJ., ŚmieszekZ., MiczkowskiZ., PlucińskiS., SzwancyberG.,
Wannuz M., Garbacki J.: Proces odmiedziowania żużla zawiesinowego
i konwertorowania stopu CuPbFe. Rudy Metale, 2001, nr 5-6, s. 221+227.
4. GargulJ., PlucińskiS., WarmuzM., WojciechowskiR.: Technologia
otrzymania miedzi blister w piecu zawiesinowym w Hucie Miedzi Głogów.
Rudy Metale, 1994, nr 11, s. 322+327.
5. Monografia KGHM Polska Miedź S.A. cz. VI — Hutnictwo. Lubin,
1996.
DARIUSZ HALACZEK Rudy Metale R 50 2005 nr 12
UKD 669-419.7:669-426:669-124:
FRANCISZEK GROSMAN 621.718.001:620.172:539.375

ZMIANA PARAMETRÓW GEOMETRYCZNYCH

DRUTU BIMETALOWEGO
O RÓŻNYM ZESTAWIE MATERIAŁOWYM W PROCESIE CIĄGNIENIA

W artykule przedstawiono aspekty technologiczne wytwarzania drutów bimetalowych o różnym udziale na powierzchni
przekroju: rdzenia i otoczki w procesie ciągnienia. Przeanalizowano zmiany grubości otoczki w zależności od rzeczywistego
wydlużenia drutu bimetalowego. Zmiany te opisano za pomocą funkcji. Stwierdzono dobrą zgodność opisu zmian grubości
otoczki za pomocą przyjętej funkcji z danymi eksperymentalnymi. Wykazano również że odkształcenie graniczne drutów
bimetalowych zależy od zestawu materiałowego, stosunku naprężenia uplastyczniającego materiału otoczki do materiału
rdzenia, a także stosunku grubości materiału otoczki do średnicy materiału rdzenia.
Słowa kluczowe: druty bimetalowe, wytwarzanie drutów bimetalowych, zmiana grubości otoczki, odkształcenie graniczne
drutu bimetalowego

CHANGE OF THE GEOMETRIO PARAMETERS THE BIMETALLIC WIRE

ABOUT ANOTHER OF MATERIALS COMPILE IN THE DRAWING PROCESS

The article presented technology aspect production of bimetallic wire about another participation on the cross section:
córę and shell in the drawing process. Relationship ofchange the thickness shell and real elongation the bimetallic wire was
analysed. This relationship arę descriptione with the aid function. It wasfound a good compatibility relationship ofvariable
shell thickness with the aid acceptance function by the evidence. Limit deformation ofthe bimetallic wire arę dependence of
materials compile, the yield stress materials shell to materials córę ratio and the thickness material shell to the material córę
ratio, has beenfound also.
Keywords: bimetallic wires, production ofthe bimetallic wir es, change ofthe thickness shell, limit deformation ofthe bimetallic

Wstęp pozytu tytan-miedź, do momentu utraty spójności (pęknięcia), opi-

Materiały bimetalowe o stalowym rdzeniu i miękkiej otoczce,
np. miedzianej czy aluminiowej, stanowią ważną grupę materiałów
funkcjonalnych [l, 2, 6, 8]. Zastosowanie tych wyrobów pozwala
w istotny sposób zwiększyć ekonomiczność wykorzystania metali
nieżelaznych w porównaniu do wyrobów z „monometali", a zara-
zem podwyższyć efektywność eksploatacji wyrobów. Przykładowo
druty stosowane w przewodach energetycznych powinny charakte-
ryzować się wysoką wytrzymałością i niską opornością elektryczną.
Ten zestaw właściwości można uzyskać jedynie w drucie bimetalo-
wym, którego wytrzymałość określamy na podstawie wytrzymałego
stalowego rdzenia, a niski opór elektryczny jest związany z udziałem
powierzchniowym na przekroju poprzecznym otoczki miedzianej
lub aluminiowej w całkowitym przekroju bimetalowego drutu.
Materiał bimetalowy w postaci drutu lub pręta jest zatem ele-
mentem, którego rdzeń i otoczka są materiałami trwale połączonymi
między sobą i są wykonane z różnych metali lub stopów. Właściwo-
ści drutu bimetalowego stanowią pewną nową kompozycję właści-
wości charakterystyczną tylko dla danego zestawu elementów skła-
dowych bimetalu. Druty (pręty) bimetalowe mogą być między inny-
mi wytwarzane w procesie ciągnienia.
W procesie ciągnienia drutu bimetalowego ważnym zagadnie-
niem jest nie tylko uzyskanie pożądanego połączenia (trwałego)
pomiędzy rdzeniem a otoczką, ale również uzyskanie założonej gru-
bości otoczki. Grubość otoczki w trakcie ciągnienia ulega ciągłej
zmianie. W pracy [5, 7] zmianę grubości otoczki miedzianej kom-
sano zależnością
(D
gdzie
g0 —- początkowa grubość otoczki,
(prH — całkowite wydłużenie rzeczywiste drutu bimetalowego liczo-
d0
ne z zależności, cp(.„ = 2 In—, gdzie dn oznacza średnicę drutu
n
bimetalowego uzyskaną po n-tym ciągu w procesie ciągnienia.
Jak wynika z zależności (1) grubość otoczki jest funkcją całko-
witego wydłużenia rzeczywistego i grubości początkowej otoczki,
dla dobrze dobranych parametrów procesu ciągnienia zapewniają-
cych równomierne odkształcanie materiału otoczki i rdzenia. Nie
ujmuje ona natomiast wpływu takich czynników, jak właściwości
materiałów wchodzących w skład bimetalu, połączenia na granicy
rozdziału między warstwami, udziału powierzchniowego na prze-
kroju poprzecznym drutu bimetalowego oraz pojedynczego wydłu-
żenia rzeczywistego stosowanego w technologii ciągnienia. Wymie-
nione czynniki mogą być istotnymi zarówno dla rozważanego pro-
cesu wykonania wsadu do ciągnienia drutu bimetalowego, jak i do
oceny zmian grubości otoczki w kolejnych etapach procesu ciągnie-
nia. Uwzględnienie zróżnicowania własności mechanicznych kom-
ponentów drutu bimetalowego może decydować o zakresie zmien-
ności udziału powierzchni komponentów na przekroju poprze-

Dr ini. Dariusz Halaczek. prof. zw. dr hab. inż. Franciszek Grosman — Politechnika Śląska. Katowice.

675
cznym, dla których zależność (1) dobrze opisuje wpływ całkowitego
odkształcenia na zmianę grubości otoczki.
Wytwarzanie drutu bimetalowego w procesie ciągnienia
Proces mechanicznego nakładania powłoki polega na wprowa-
dzeniu drutu rdzeniowego do uformowanej rurki. Zespolenie obu
elementów powinno być zrealizowane w pojedynczym ciągu nakła-
dającym. W procesie tym grubość ścianki rurki g0 może ulec zmia-
nie, przy zachowaniu stałej początkowej średnicy drutu rdzenia drl
— bez odkształcenia lub przy jej niewielkim odkształceniu dr^' <
drl. W procesie wytwarzania drutu bimetalowego mogą wystąpić
następujące strefy kształtowania (rys. 1) [3, 4, 9]:
1 — ciągnienie „bez trzpienia" rurki płaszczowej do momentu
wystąpienia bezpośredniego kontaktu jej ścianki wewnętrznej z dru-
tem rdzeniowym,
2 — redukcja grubości otoczki bez odkształcania rdzenia,
3 — jednoczesne ciągnienie — równoczesne odkształcanie otoczki
i rdzenia.
Według tego schematu (rys. 1) otoczka jest kształtowana w kolej-
nych trzech strefach, w których doznaje wydłużenia. Współczynni-
ki wydłużenia wynoszą: odpowiednio
(d0 - 80)8o (d2- g22)g2
(d\~8\)8\ d2-82)82
gdzie
8i — zmienna grubości otoczki,
d j — średnica zewnętrzna otoczki,
dn — średnica rdzenia,
i — strefa kształtowania.
Całkowity współczynnik wydłużenia otoczki XCH w procesie
wytwarzania drutu bimetalowego jest iloczynem współczynników
wydłużenia w kolejnych strefach procesu kształtowania i można
wyznaczyć go z zależności
(dp-80)80
(3)
(03-83)83
Całkowite odkształcenie rdzenia w procesie nakładania otoczki
wyrażone za pomocą tej samej miary wskaźnika odkształcenia
wynosi
Strefa 3,1 Jgtrefa 1
\Strefa 2
Rys. 1. Strefy odkształcania materiału otoczki i rdzenia
w procesie tworzenia bimetalowego drutu
strefa / — ciągnienie rurki bez trzpienia, strefa 2 — ciągnienie otoczki na
trzpieniu stałym, strefa 3 — równoczesne odkształcanie otoczki i rdzenia
Fig. I. Deformation żonę of the materiał córę and shell
in the formation proces of the bimetalic wire
żonę / — hollow drawing tubę, żonę 2 — mandrcll drawing shell,
żonę 3 — a concurrent deformation córę and shell
676
(4)
Rdzeń po procesie osadzania powłoki nie ulega odkształceniu
lub następuje nieznaczne zmniejszenie jego średnicy.
W procesie ciągnienia połączenie trwałe pomiędzy otoczką
i rdzeniem jest zależne od prawidłowego doboru udziału powierzch-
niowego otoczki i rdzenia na przekroju poprzecznym drutu, wielko-
ści odkształcenia pojedynczego (w jednym ciągu) i całkowitego dla
procesu, cech geometrycznych narzędzia kształtującego kąta stożka
roboczego ciągadła 2cc, średnicy dk oraz długości części kalibrującej lk.
Trwałe połączenie pomiędzy składowymi elementami bimetalo-
wego drutu zabezpiecza przed ruchami względnymi, które mogą
wystąpić pomiędzy rdzeniem a otoczką i tym samym gwarantuje
równoczesne odkształcanie elementów składowych bimetalowego
drutu [4, 6, 7]. Nie jest to jednak jedyny czynnik decydujący o rów-
noczesnym odkształcaniu bimetalowego drutu.
O równoczesnym odkształcaniu decydują następujące czynniki:
— stosunek oporów odkształcenia metali, które podlegają równo-
czesnemu ciągnieniu,
— udział metali na przekroju poprzecznym bimetalowego drutu,
— wielkość i kierunek sił tarcia między warstwami metali,
— wielkości sił tarcia pomiędzy narzędziem a materiałem ciągnio-
nym,
— wzajemne rozłożenie warstw w bimetalowym drucie,
— geometria strefy odkształcenia.
Wymienione czynniki w procesie ciągnienia bimetalu nakładają się
wzajemnie i identyfikacja ich oddziaływania na charakter płynięcia
składowych warstw jest utrudniona.
Odkształcanie komponentów drutu bimetalowego
podczas ciągnienia różnych zestawów
Analizowano wpływ redukcji przekroju ciągnionego drutu na
charakter płynięcia materiału dwuwarstwowego — drutu bimetalo-
wego o różnym udziale na przekroju poprzecznym otoczki — mie-
dzianej i zmiennych własnościach wytrzymałościowych rdzenia.
Praca obejmowała następujące etapy:
— przygotowanie zestawów o zmiennym początkowym udziale
powierzchni otoczki na przekroju poprzecznym,
— przeprowadzenie procesu ciągnienia według ustalonej technolo-
gii dla przyjętych wariantów,
— analizę wpływu udziału powierzchni materiału otoczki na cha-
rakter płynięcia warstw bimetalowego drutu.
W badaniach stosowano druty rdzeniowe w gatunku według
ISO: ze stopu aluminium — AlCu4MgSi(A), ze stopu miedzi z cyn-
kiem — CuZn37, z miedzi elektrolitycznej — Cu-ETP oraz na
otoczkę rurki z miedzi elektrolitycznej w gatunku Cu-ETP. Z przy-
jętych materiałów wykonano druty bimetalowe o następującym
udziale procentowym otoczki na przekroju poprzecznym kCa = (55,
43 i 25 %). Dla celów praktycznych udział procentowy otoczki na
przekroju poprzecznym bimetalowego drutu będzie wyrażany gru-
bością otoczki.
Na druty rdzeniowe zastosowano druty o średnicy 6,0 mm w sta-
nie dostawy półtwardym. Jako materiał otoczki zastosowano rurki
miedziane w stanic dostawy półtwardym. Były one o zróżnicowanej
grubości ścianki. Ich wymiary tak dobrano, aby po wstępnym pro-
cesie ciągnienia uzyskać pręt bimetalowy o różnym udziale po-
wierzchniowym miedzi na przekroju poprzecznym.
Początkowe wymiary rurek miedzianych (średnica zewnętrzna
x grubość ścianki) były następujące: dol x g0] — 10 x 0,5 mm;
d02 x £02 — ' Ox ' >0 rnm ' ^03x £03 — 10 x l ,5 mm. Dobrano je tak
aby było możliwe ich swobodne nałożenie na druty. Przed nałoże-
niem powierzchnie komponentów zostały odtłuszczone.
Druty bimetalowe uzyskano w jednym ciągu tzw. nakładającym.
Zastosowane w badaniach rurki o określonych wymiarach pozwoliły
uzyskać druty bimetalowe z otoczką o różnej wartości wstępnego
odkształcenia rzeczywistego w ciągu nakładającym odpowiednio: (pvv0| =
LL9
£/.'0 =
:u
'% ££ — '^ oip3s SSOJD 3qj uo jpqs UOIPBIJ }U3cu3d uin[OA
rf
j3qjouB jnoąe /,£uzno-<jig-ti3 3™* J° 5391 'Q = d) uopBSuop
[B3J [BnpiAipui qjiM sssoojd SUIMB.IP 3qj ui uopEuiiopp 3j3[duio3
oj jpqs asddoo ss3u>prqj u33A\pq souspusdsp sqx 't '^M
£
££'0 = "? n>(tuuKz3{odsM i % gj — S '% £f — ^ '% ££ —
lg
:uiXuzoazadod n[b.Dpzjd BU ijpoojo uiAMOjiraocud sjerepn
n n m rf
ULfrizpJ o /,£uzn;>-dxa- 3 J P SZ9l'0 = * uiAjsiM/toszj
uisiu3zrąpA"M ui/faouApsfod musiuSEp Azid Eiu30{B}zs>[po
fóireizpsiui I>[ZDOJO psoqru3 psouzgjBz -^ -sXy
PUB % 53 — S '% £f — S '% 55 —
SSOJD 3qj UO [pqS UOIPBJJ JU30J3d UinjOA J3q]OUB
inoąB n M
- 3 ^ J° £29l'0 = * uoijrf
BJp 3qj UI UOIJBUUOJSp 3J3[dU!00
05 jpqs jaddoo sssujpop u33A\pq souspusdsp sqx '£ 'Sy
£8'0 = ^ n>[iuuXzojodsA\ i
% £2 — * '% £t —z? '% ££ — '* :uiXuzD3ZJdod
£
nfoj5[3zjd BU T>[ZOOJO ui^Mojugooad sjBizpn uiXuzoj o
o83]iMO>[fBO po fsuBizpsiuj iłjzoojo psoqnjg OSOUZSJBZ •£ -
6'0 8'0 L'O 9'0 9
I>|ZDOJO 3]UBO{BJZS>[pO 3UJ3IUIOUMOJ3IU ££'() < <))
nS3J5[BZ B[p OUOZBMHBZ /.£UZnO % gj + dlS^D 31*
-BJS3Z O O§3MO[BJ3UIiq OJtUp n>[pBdXZjd ĄV 'BIU30{BJZS>[pO 31J3JJS M
35[zoojo fezsqmS stupSiSzM kfepBisod 3MO[Bj3uiiq Ąoip uit 'szsz
-A"M uiXj 3uo fes 'uiAuzoszjdod nfoDpzjd BU izpsiiu 3[Bizpn uiAzs>(
-3TM O ĄrUpfefBSfelSO 0§3UZOrUBJ§BTU33{B5ZS>[pO WSOyBM 3ZSZA\\ '(p
•sXj) uiXuz3szjdod nfoj>[3ZJd BU fouBTZpsiui i>(zooio n(Bizpn po psou
-Z3[BZ M g'£ Op Q'I PO q3B3IUBj3 M 3IS BIU3IUIZ oSsf pSOJJB^ 'fsUZO
-TUBJ3 pSOUlB3{B]ZS>(pO 3IUBMO3IUZOJZ 3UJOJSI SfnpOMOd nZpBISOUI Z
Biuszpj q3XA\oiB]3uiiq q3Bjnjp
ssojo 3qj uo jpqs UOTJOBJJ jusojsd uinjOA
d
-ro-diS-no SJIM jo SJ9TO = * uoi]u§uop
ssaoojd SUTMBJP sqj ui uoiiBouojsp 3j3]duio3
jsq souspusdsp sqx 'Z '§!d
gj — # '% £^ — % '% S£ — *
:uiXuz3azjdod BU i^zoojo ui^MOiuaoojd g[Bizpn
rf
-n3 njnjp 52:91 'o = <buiXisiA\A"zo3Zj
o§3]iMO>[[BO po fsircizpsnu I^ZDOJO psoqai§ psou?3[BZ '
HfBIZpn po SUZ3JBZ3IU ]S3f OMO^BpOp B 'S(BUJ
-n3 MOjoip op m[unso}s ^ '(£ 's^1) g'0^9'0 ->lo ISOU/(M
3ra33{B]zs>[po (9Vd)!S§IMt7n3IV-dia-nD
jssf oS3MO[Bj3UJiq njnjp uiXuz33Zjdod nfoj>[3zjd BU fsu
i ijpzoojo {Bizpn q3A\ioj>[ Bjp 'MOjoip Btusiugfep n>[pBdi<zM A\
3UB§B1SO BS pSOJJBM 3ZSzXy\\ '(l 'SiO) 6'£^"0'£ ISOU/<M IJ[ZOOJO
UlXM01Uq3ZJ31MOd SJBIZpn UlXuZpJ O dia-n3-dl3-nD O§3MOA\JS
-JEM njnip niusiuSBp Xzid suzoiuBjg smsojBizs^po -uiXuz33Zjdod
nfOJ>[3Zjd BU XMOIUq3ZJ3IMOd [Bizpn pf ]S3f KZS>[31M Uli t>[Z3OJO
tosoqru§ smszsfsiuujz szs PSIUM^SUSJUI tuAj 3fnpo/v\od oSazou^psfod
njOlllS O§3JEJS BIU3IU§Bp 3ISBZO M 3|UBA\OSOJSBZ '(l) UI3JOZM BUOZ
-BiXA\ Bfo>[unj oS sfnsido '
BIU33{BJZS>lpO po pSOUZSJBZ M t>(ZOO]O pSOqOlS UB1UIZ J3J>[BJBq3
ouBsido
0§3A\0[BJ3UIiq rqtUp oSSUBp BtUSmSBp 3lS330jd M BIU30{BJZS>[pO lf3J(
-unj M i>[Z30jo psoqaiS SUBIUIZ -iJjzsojo npsiunsn od i pszid qoB5(
-ąojd BU UIUJ IQ'0 °P BpSOUpB(5[Op Z OUOZJ31UI foUBIZpSIUI I>[ZOO]0
psoqm{3 -njnjp uiKuzoszadod nfoj^szjdBu fsuBizpsiui i^zoojo O§SA\
"tf »
-oiuqozj3iA\od njBizpn i — = y^ n]A~zoduio>{ q3XA\opB{>[s
-ZOJ BU pSO{BUlA~ZJjA"M nj[UnSOJS pSOUBM qoXUZOJ Bjp BIU30[BJZS>[pO
'f35[Un) M f3UBIZp3IUI I5(Z3O)O pSOqOlS KUBIUIZ 3|A\BJSpod BU OUB[S
-3J>(0 njTUp BlUSIUSfep 3IS330jd M rUBUSJEUI BpSluKjd J3J>(BJBq3
-30}B5ZS5(pO 0§3UZOIUBj:3 3SOJJBM BU lUIBMJSJBM AzpSIUIod n{BIZpZOJ
3ZpMBjds npO BU O{B|UJ dia-n
-sfod ui3iu3znjpXM ui/(jsiA\A"z33zj ouB3{Bjzs>(po /.£uzn 3-dia-n 3 ?
dia-n3-dia-n3 '(9Vd)!SSlMl7n3IV-dXa-n3ndh 3/v\o[B}3UJiq Ąaip
qoB§fep qoXuf3[o>i /\\ 'XoBjd MOJOJHB zszjd suoiupds OJBJSOZ 03 '[5]
£0£17'0 > '^Y11! = S<td> UI3li[UTUBA\ Z BUpO§Z pXq BUUIMOd Og3Z3UXp3(bd
O§35SIA\/<Z03Z.I BIU33JBJZS>[pO pSO>[[3lA\ BUZ3IUBJ3 qoKuBIZp3IUI >(3anj B]Q
 Tablica l Wnioski
Zestawienie rzeczywistego wydłużenia dla drutu bimetalowego
oraz jego komponentów 1. Przyjęta technologia przygotowania materiałów wsadowych
i ich ciągnienie w zestawach Cu-ETP-AlCu4MgSi(PA6), Cu-ETP-
Table l CuZn37 i Cu-ETP-Cu-ETP umożliwia wytworzenie drutu bimeta-
Specification the real elongation of the bimetallic wire lowego dzięki równomiernemu płynięciu warstw przy stosowaniu
and your components pojedynczych wydłużeń rzeczywistych rzędu (p = 0,1625.
2. W procesie ciągnienia drutów bimetalowych zmianę grubości
ęgr materiału
otoczki miedzianej w zależności od wydłużenia rzeczywistego opi-
(pfjr zestawu otoczki <V
materiału suje funkcja postaci
Zestaw materiałowy «° uzyskane (rurki
rdzenia
otoczka-rdzeri*
*« w procesie
ciągnienia
miedzianej
ciągnionej
(odpowienio
do zestawu)
bez trzpienia)

55%Cu-ETP +
CuETP
1,0 3,917 5,500 4,605+6,908 która w pełni została potwierdzona wynikami badań. Wzór ten sprawdza
się dla całego zakresu parametrów zmienności, między innymi: udziału
43%Cu-ETP + powierzchniowego na przekroju poprzecznym otoczki oraz wartości
1,0 3,758 5,000 4,605-6,908
CuETP współczynnikak R dla zastosowanego zestawu materiałowego w bi-
25%Cu-ETP + metalowym drucie. Zmieniająca się grubość otoczki w procesie ciąg-
1,0 2,954 4,500 4,605+6,908
CuETP nienia bimetalowego drutu zgodnie z powyższą zależnością ozna-
cza, że udział procentowy otoczki na przekroju poprzecznym bime-
55%Cu-ETP +
0,75 3,461 5,500 0,916+1,622 talowego drutu ma wartość stałą, a zatem zachodzi równomierne
CuZn37
odkształcanie rdzenia i otoczki.
43%Cu-ETP +
0,75 2,598 5,000 0,916+1,622 3. Odkształcenie graniczne przy ciągnieniu drutów o konstrukcji
CuZn37 Cu-ETP-Cu-ETP i Cu-ETP-CuZn37 jest zależne od udziału powie-
25%Cu-ETP +
rzchniowego otoczki na przekroju poprzecznym. Wyższe wartości
0,75 1,002 4,500 0,916+1,622 są osiągane w przypadku ciągnienia drutów, kiedy udział otoczki
CuZn37
miedzianej na przekroju poprzecznym bimetalowego drutu jest wię-
55%Cu-ETP + kszy. Dla drutów bimetalowych Cu-ETP-AlCu4MgSi(PA6) rzeczy-
0,85 0,619 5,500 0,633+0,697
AlCu4MgSi(PA6) wiste odkształcenie graniczne jest bliskie wartości 0,6 i nie zależy
43%Cu-ETP + od grubości otoczki miedzianej.
0,85 0,619 5,000 0,633+0,697
AlCu4MgSi(PA6)
Literatura
25%Cu-ETP +
0,85 0,488 4,500 0,633+0,697
AlCu4MgSi(PA6)
1. Misiolek Z., Wusatowski R.: Metoda produkcji bimetalowych drutów
* (pp dla każdego zestawu zastosowane w pojedynczym ciągu wynosiło 0,1625 przewodowych miedź-stal. Prace I. Met. 1952, nr 4, s. 49+65.
2. Misiolek Z., Wusatowski R.: Sposób wytwarzania drutu miedzianego
z rdzeniem stalowym. Patent R.P. Nr 35-113-1952.
co oznacza że siły wzdłużne pochodzące od miękkiej otoczki i dzia- 3. Jermanok M. Z., Watruszin Ł. S.: Yołoćenije cvietnych mietałłow.
Moskwa, Mietałłurgija 1982.
łające na rdzeń są niewystarczające dla uzyskania efektu równomier-
4. HunalG., MengeR.: Betrachtungzum Anlegezugbeimmechamschen
nego wydłużania się rdzenia i otoczki. Obrazuje to zjawisko na Plattieren von Yerbunddraht. Draht 1991,142, nr 3, s. 131+133.
rysunku linia trendu (linia przerywana) istotnie odbiegająca od za- 5. Grosman F., HalaczekD.: Analiza płynięcia metalu w procesie ciąg-
leżności funkcyjnej, im większe odkształcenie tym większa rozbież- nienia drutu warstwowego Ti-Cu. Hutnik 1994, nr 7, s. 220+222.
ność krzywych. 6. Pienin]., JermanokM.: Tieoria vołocenija. Moskva, Mietałłurgija 1971.
Ocena wpływu wstępnego odkształcenia rurki miedzianej na 7. Halaczek D.: Rozprawa doktorska. Wydział Metalurgii i Inżynierii
odkształcenie graniczne drutu bimetalowego w procesie ciągnienia Materiałowej Politechniki Śląskiej, Katowice 1987.
jest trudna do zdefiniowania na obecnym etapie badań. Wskazane 8. Dyja H., Pilarczyk J. W.: Teoretyczna i eksperymentalna analiza
procesu ciągnienia drutów stalowych pokrytych miedzią. V Międzynarodo-
są dalsze badania w tym kierunku. Można natomiast stwierdzić, wa Konferencja Ciągarska, Włocławek 1996, s. 123+134.
że wielkość granicznego odkształcenia materiału bimetalowego 9. Golis B., Blażejewski Zb., Pilarczyk J., Dyja H.: Druty miedziane,
istotnie zależy od odkształcalności materiałów składowych drutu aluminiowe i bimetalowe. Wydawnictwo Wydziału Metalurgii i Inżynierii
warstwowego (tabl. 1). Materiałowej Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2001.

678
 Rud
KRZYSZTOF ŻABA y Metale R 50 2005 nr 12
STANISł A W N O W A K UKD 669-426.001.5:620.193/194:
™ 62,,74:621,79:669,,8'248

BADANIA ODPORNOŚCI KOROZYJNEJ RUR Z POWŁOKĄ Al-Si

PRZEZNACZONYCH NA ELEMENTY UKŁADÓW WYDECHOWYCH.
BADANIA LABORATORYJNE

W artykule zamieszczono wyniki niestandardowych, specjalnie opracowanych testów, odwzorowujących warunki pracy
układów wydechowych. Próbki taśmy, rur oraz elementów układu wydechowego poddano działaniu zmiennego środowiska
pracy w różnych czasie. Stan próbek oceniano wizualnie (dokumentacja fotograficzna) oraz za pomocą skaningowego
mikroskopu elektronowego.
Slowa kluczowe: rury, powłoka, korozja

EKAMINATIONS OF CORROSION RESISTANCE Al-Si COATED TUBES TO BE USED

AS ELEMENTS OF EXHAUST SYSTEMS. LABORATORY RESEARCHES

Welded pipes with aluminium-silicon coatings arę used to manufacture exhaust systems parts because in their case steel
strengthfeatures arę connected with corrosion and high temperaturę resistance ofthe coating. Under the conditions ofintensive
corrosion impact resulting from periodical heating and cooling, and the influence ofthe environment which contains chloride
ions, SO, and others, with a different in time thickness of the electrolyte layer, in the presence of contamination having
hygroscopicproperties, the protective action ofthe coating is the result of corrosion resistance ofpassivated aluminium. Silicon
addition increases high temperaturę resistance significantly and diminishes problems of application. The coating contains ca
9 % of Si and has a standard thickness ca 20 \im. As in the case of a fire-applied zinc coating, it has two layers, with an
intermediate layer ofan alloy ofthe base and coating components. Ifthe coating, and, especially its alloy layer, leaks, t hen
corrosion cells will be created. In these cells, uncovered steel surfaces having lower electrochemical potential mąkę up anodes.
The coating will not provide protection then. The paper presents the results cf 'non-standard, specially prepared tests which
reflect working conditions of exhaust systems. Samples of strips, pipes and parts of exhaust systems have been exposed to
variable working environment in different times.
The tests consisted oftwo stages:
— testing corrosion resistance ofthe samples under snowy and snów mud conditions,
— testing the changes in the coating and base after 40,000 km exploitation ofthe exhaust system.
Samples were evaluated visually (photo documentation) and with a scanning electron microscope.
Keywords: tubes, coating, corrosion

Wprowadzenie
Uzasadnieniem stosowania zgrzewanych rur z powłokami ze stopu
aluminium-krzem, na elementy układów wydechowych, jest efekt
połączenia wytrzymałościowych cech stali z odpornością powłoki
na korozję i działanie wysokiej temperatury.
W warunkach intensywnych oddziaływań korozyjnych wynikają-
cych z okresowego nagrzewania i chłodzenia oraz działania środo-
Podobnie jak przy powłoce cynkowej, nakładanej ogniowo, jest ona
dwuwarstwowa, z warstwą pośrednią, stopu składników podłoża
j powłoki
jeśli powłoka, a szczególnie warstwa stopowa jest nieszczelna, po-
wstaną og niwa korozyjne, w którym anodami są odsłonięte powie-
rzchnie stalowego podłoża, posiadające niższy potencjał elektro-
chemiczny.Powioka nie zapewni wtedy ochrony,
Według normy m powłokę Alusi oznacza się symbolem ,,+AS",

wiska, zawierającego jony chlorkowe, SO4 i inne, z różną w czasie
grubością warstwy elektrolitu, w obecności zanieczyszczeń, posia-
dających własności higroskopijne, działanie ochronne powłoki jest
rezultatem odporności korozyjnej spasywowanego glinu. Dodatek
krzemu istotnie podwyższa odporność na działanie wysokiej tempe-
ratury i zmniejsza problemy, związane z nakładaniem.
Powłoka zawiera ok. 9 % Si i standardową grubość ok. 20 \an (rys. 1).
dodanym do symbolu gatunku stali. Standardowo jest to stal nisko-
węglowa. Rury produkowane są metodą zgrzewania jako gładkie
i perforowane (rys. 2.)
W strefie złącza powłoka może być uzupełniana jedną z metod
napylania.
W artykule przedstawiono wyniki obserwacji stanu próbek po
testach symulujących warunki eksploatacji pojazdów w szczególnie

Dr inż. Krzysztof'Żaba. dr ini Stanisław Nowak — Akademia Górniczo-Hutnicza. Wydział Metali Nieżelaznych. Kraków, dr ini Stawomir Kac — Akademia Górniczo-Hutni-
cza. Wydział Metalurgii i Inżynierii Materiałowej, Kraków.

679
 Rys. 1. Powłoka Al-Si z pośrednią warstwą stopową Al-Fe-Si
Fig. l. Al-Si coated strip section with Al-Fe-Si intermediate coating

dań przedstawiono na rysunku 3.

Badania przeprowadzono w dwóch etapach:
— badania odporności korozyjnej próbek w warunkach oddziały-

im
" f"*i J ł"' t f wania śniegu i błota pośniegowego,
— badania zmiany stanu powłoki i podłoża po 40 000 km eks-

Iii
Rys. 2. Fot. rur zgrzewanych gładkich i perforowanych
Fig. 2. Photo of welded tubes with and without perforating
ploatacji układu wydechowego.
W badaniach wykorzystano następującą aparaturę:
— cyfrowy aparat fotograficzny,
— skaningowy mikroskop elektronowy.
Badania korozyjne przeprowadzono w następujących środowi-
skach:
1 — „czystym" śniegu — próbki umieszczone przez cały czas
badania na zewnątrz pomieszczenia,
2 — błocie pośniegowym.

Rys. 3. Przykładowe próbki taśm i rur przeznaczone do badań

Fig. 3. Ań example of strip and tubes intend to testing

Rys. 4. Fragmenty taśmy i rur przed i po usunięciu produktów korozji z powierzchni powstałych
w wyniku oddziaływania środowiska „czystego" śniegu — 800 h
Fig. 4. Parts of strips and tubes before and after removing corrosions products from a Al-Si coating surface as effect
of influence of „clear" snów environment — 800 hours

trudnych warunkach zimowych. Próbki taśmy i rur poddawano dzia-
łaniu śniegu i błota pośniegowego.
Opis badań
Do badań przeznaczono próbki z taśm i rur z i bez napylonej
powłoki w strefie złącza. Przykładowe próbki przeznaczone do ba-
— próbki umieszczone przez cały czas badania na zewnątrz pomie-
szczenia,
— próbki umieszczone przez cały czas badania wewnątrz pomiesz-
czenia w podwyższonej (30 °C) temperaturze (symulowane wa-
runki ogrzewanego garażu),
— próbki umieszczone w ciągu dnia na zewnątrz pomieszczenia,
natomiast w nocy wewnątrz pomieszczenia w temperaturze 20 °C

680
 (symulacja okresowo zmiennych temperatur, na które narażony
jest układ wydechowy samochodu w warunkach zimowych).
Wybór wymienionych środowisk korozyjnych oraz okresowo
zmiennej temperatury był nieprzypadkowy. Największe narażenie
na korozję układu wydechowego występuje w okresie zimowym,
ze względu na:
— dużą zawartość soli i innych czynników jakie występują na
drogach w czasie eksploatacji pojazdu,
— okresowo zmienną temperaturę (dla posiadaczy garaży, szcze-
gólnie ogrzewanych — wzrost temperatury wpływa na przyspie-
szenie procesów korozyjnych układu wydechowego i innych
elementów pojazdu).
Wyniki badań symulacyjnych
Na rysunkach 4 i 5 przedstawiono fotografie próbek taśrn oraz
rur bez i z napyloną ścieżką poddanych oddziaływaniom „czystego"
śniegu przez okres 800 godzin (rys. 4) i 1600 godzin (rys. 5).
Na rysunkach 6-5-11 przedstawiono próbki taśm oraz rur bez i z
napyloną ścieżką poddanych oddziaływaniom środowiska korozyj-
nego w postaci błota pośniegowego przez okres 800 godzin (rys. 6,
8 i 10) i 1600 godzin (rys. 7, 9 i 11).
Na rysunku 12 przedstawiono wyniki obserwacji, za pomocą
skaningowego mikroskopu elektronowego, rur bez i z napyloną
ścieżką poddanych oddziaływaniom środowiska korozyjnego w po-
staci „czystego" śniegu przez 1600 godzin.
Na rysunkach 13^-15 przedstawiono wyniki obserwacji, za po-
mocą skaningowego mikroskopu elektronowego, rur bez i z napylo-
ną ścieżką poddanych oddziaływaniom środowiska korozyjnego
w postaci błota pośniegowego przez okres 1600 godzin.

. m * *

Rys. 5. Fragmenty taśmy i rur przed i po usunięciu produktów korozji z powierzchni powstałych
w wyniku oddziaływania środowiska „czystego" śniegu — 1600 h
Fig. 5. Parts of strips and tubes before and after removing corrosions products from a Al-Si coating surface as effect
of influence of „clear" snów enyironment — 1600 hours

i '••.:;.. ,

Rys. 6. Fragmenty taśmy i rur przed i po usunięciu produktów korozji z powierzchni powstałych
w wyniku oddziaływania środowiska błota pośniegowego (na zewnątrz) — 800 h
Fig. 6. Parts of strips and tubes before and after removing corrosions products from a Al-Si coating surface as effect
of influence of snów mud environment (outside) — 800 hours

Rys. 7. Fragmenty taśmy i rur przed i po usunięciu produktów korozji z powierzchni powstałych
w wyniku oddziaływania środowiska błota pośniegowego (na zewnątrz) — 1600 h
Fig. 7. Parts of strips and tubes before and after removing corrosions products from a Al-Si coating surface as effect
of influence of snów mud environment (outside) — 1600 hours

681
 Rys. 8. Fragmenty taśmy i rur przed i po usunięciu produktów korozji z powierzchni powstałych
w wyniku oddziaływania środowiska błota pośniegowego (wewnątrz) — 30 °C/800 h
Fig. 8. Parts of strips and tubes before and after removing corrosions products from a Al-Si coating surface as effect
of influence snów mud environment (inside) — 30 °C/800 hours

Rys. 9. Fragmenty taśmy i rur przed i po usunięciu produktów korozji z powierzchni powstałych
w wyniku oddziaływania środowiska błota pośniegowego (wewnątrz) — 30 °C/1600 h
Fig. 9. Parts of strips and tubes before and after removing corrosions products from a Al-Si coating surface as effect
nf influence of snów mud environment — 30 °C/1600 hours

Rys. 10. Fragmenty taśmy i rur przed i po usunięciu produktów korozji z powierzchni powstałych
w wyniku oddziaływania środowiska błota pośniegowego (na zewnątrz — dzień, wewnątrz — noc) — 800 h
Fig. 10. Parts of strips and tubes before and after removing corrosions products from a Al-Si coating surface as effect
of influence of snów mud environment (a day — outside, a night — inside) — 800 hours
.

... V •— * IBMMK.'flBl - ->•«

Rys. 11. Fragmenty taśmy i rur przed i po usunięciu produktów korozji z powierzchni powstałych
w wyniku oddziaływania środowiska błota pośniegowego (na zewnątrz — dzień, wewnątrz — noc) — 1600 h
Fig. 11. Parts of strips and tubes before and after removing corrosions products from a Al-Si coating surface as effect
of influence of snów mud environment (a day — outside, a night — inside) — 1600 hours

682
 Badania przebiegowe Podsumowanie i wnioski

Badaniom poddano elementy układów wydechowych po eks-
ploatacji(ok. 40 000 km).
Dokumentację fotograficzną układów wydechowych po okresie
eksploatacji przestawiono na rysunku 16.
Na rysunkach 17*19 przestawiono obrazy próhek rur po eksplo-
atacji. Na rysunku 17 widoczna jest próbka wycięta z rury wydecho-
wej, której powierzchnia nie była zabezpieczona powłoką. Nato-
miast skuteczność antykorozyjną powłoki prezentują fotografie na
rysunkach 18 i 19. Należy dodać, że brak zabezpieczenia złącza (rys.
19), powoduje koncentrację ognisk korozyjnych w tym miejscu.
Badania doświadczalne przeprowadzono w dwóch wariantach:
1 — Badania odporności korozyjnej próbek wyciętych z taśm i rur
ze stali niskowęglowej z powłoką Al-Si. przeznaczonych na elemen-
ty układów wydechowych poddanych działaniom środowiska koro-
zyjnego w postaci „czystego" śniegu i błota pośniegowego w czasie
800 i 1600 godzin w różnych warunkach atmosferycznych i zmien-
nej temperaturze.
2 — Badania elementów układów wydechowych wykonanych ze stali
niskowęglowej z powłoką Al-Si po eksploatacji (40 000 km).
Obserwacje makro- i mikroskopowe próbek poddanych działaniu

Rys. 12. Fragment rury — oddziaływanie środowiska „czystego" śniegu — 1600 h

Fig. 12. A part of tubę — effect of influence of „clear" snów environment — 1600 hours

MU4,Sj«m i s . O k Y K l . O k 5

Rys. 13. Fragment rury — oddziaływanie środowiska błota pośniegowego (na zewnątrz) — 1600 h
Fig. 13. A part of tubę — effect of influence of snów mud environment (outside) — 1600 hours

IDU .5™ 15.0fc¥ xl.Ok

Rys. 14. Fragment rury bez napylonej ścieżki l mm od osi zgrzewu — oddziaływanie środowiska błota pośniegowego
(wewnątrz) — 1600 h, pow. 1000x
Fig. 14. A part of tubę without coating welded żonę — effect of influence of snów mud enyironment (inside) — 1600 hours

683
różnych środowisk korozyjnych (śnieg, błoto pośniegowe, zmienna
temperatura). Charakterystyczne zmiany występujące napowierzch-
ni próbek poddanych badaniom to:
— charakterystyczna jest zmiana koloru na ciemniejszy oraz wię-
ksza porowatość powłok poddanych działaniu środowi ska koro-
zyjnego,
— część produktów korozji powstała na powierzchni powłoki jest
niemożliwa do usunięcia,
— największa ilość produktów korozji występuje na odsłoniętych
krawędziach cięcia,
— obserwacje mikroskopowe wykazują widoczne zmiany stanu
powłoki w postaci rozwarstwień, pęknięć, zróżnicowania grubo-
ści oraz porowatości, szczególnie w przypadku próbek podda-
nych działaniu środowiska błota pośniegowego w zmiennych
warunkach atmosferycznych i temperaturowych (dzień — na
zewnątrz pomieszczenia, noc — wewnątrz pomieszczenia) oraz
dla próbek poddanych działaniu błota pośniegowego w stałych
warunkach (przez cały czas wewnątrz pomieszczenia w podwy-
ższonej temperaturze — ok. 30 °C),
- charakterystyczna, dla procesu ogniowego nakładania powłoki
Al-Si warstwa stopowa Fe-Al-Si, pozostaje bez zmian, bez względu
na środowisko korozyjne i warunki atmosferyczne.
Obserwacje makro- i mikroskopowe elementów układów wyde-
chowych po 40 000 km eksploatacji. Charakterystyczne zmiany
występujące na powierzchni próbek poddanych badaniom to:
- na powierzchni układów wydechowych poddanych badaniom
występują wyraźne ślady korozji,
- ślady korozji występują przede wszystkim na próbkach bez
powłoki i na próbkach z powłoką, ale bez napylonego zgrzewu,
— poddane badaniom próbki z końcówki rury wydechowej, wyko-

Rys. 15. Fragment rury bez napylonej ścieżki 1,2 mm od osi zgrzewu — oddziaływanie środowiska błota pośniegowego
(na zewnątrz — dzień, wewnątrz — noc) — 1600 h, po w. 1000x
Fig. 15. A part of tubę without coating welded żonę — effect of influence of snów mud environment
(a day — outside, a night — inside) — 1600 hours

Rys. 16. Dokumentacja fotograficzna układów wydechowych po okresie eksploatacji (ok. 40 000 kilometrów)
Fig. 16. Photos of exhaust systems after exploitation (40 000 kilometres)

684
 Powierzchnia zewnętrzna
Rys. 17. Próbka rury wydechowej
bez zabezpieczenia powłoką Al-Si po eksploatacji
Fig. 17. A part of exhaust tubę after exploitation
without Al-Si coating
Rys. 18. Próbka z układu wydechowego
z zabezpieczeniem powłoką Al-Si po eksploatacji
Fig. 18. A part of exhaust tubę after exploitation
with Al-Si coating in welding żonę
nane ze stali chromowej 409L wykazują dużo mniejsze zużycie
niż próbki ze stali niskowęglowej z powłoką Al-Si,
charakterystyczne pęknięcie układu wydechowego było wyni-
Rys. 19. Próbka z rury wydechowej po eksploatacji
z uwidocznioną, nie zabezpieczaną ścieżką w okolicach zgrzewu
Fig. 19. A part of exhaust tubę after exploitation
without Al-Si coating in welding żonę
kiem złej jakości spawu łączącego rurę wydechową i tłumik, nie
zaś złej jakości materiału oraz procesu wytwarzania obu elemen-
tów.
Wnioski
1. O odporności korozyjnej, nakładanych ogniowo, powłok
ze stopu Al-Si decyduje przejściowa warstwa stopowa Fe-Al-Si.
Bardzo istotne jest zatem sprawdzanie stanu powłoki (w tym war-
stwy stopowej) na taśmach wsadowych przeznaczonych do produ-
kcji rur na elementy układów wydechowych.
2. Badania eksploatacyjne sugerują stosowanie układów wyde-
chowych z powłoką Al-Si (w tym z napylonym aluminium w miej-
scu zgrzewu) lub stosowanie układów wydechowych ze stali chro-
mowej, niestety znacznie droższych.
3. Jedną z możliwości zwiększenia odporności korozyjnej ukła-
dów wydechowych z powłoką Al-Si jest ich przetwarzanie pod
wpływem nagrzewania do wysokiej temperatury (powyżej 500 °C)
przez odpowiedni czas. Można wtedy uzyskać nową jakość wyrobu,
odpornego na korozję, przy zachowaniu zdolności do dalszego jego
przetwarzania.
685
 MJMI 1 7;J

i
ALUMINIUM PROCESSING
Redaktor o d p o w i e d z i a l n y : dr hab. inż. W O J C I E C H L I B U R A , prof. nzw.

Rudy Metale R 50 2005 nr 12

JÓZEF ZASADZIŃSKI
UKD 539.5:669.715.048.4:669-97:669-126
WOJCIECH LIBURA
JAN RICHERT

PRĘDKOŚĆ WYPŁYWU TRUDNOODKSZTAŁCALNYCH STOPÓW Al

PODCZAS WYCISKANIA W TEMPERATURACH
BLISKICH TEMPERATURY TOPNIENIA

W artykule przeanalizowano możliwości podwyższenia prądkości wypływu kształtowników wyciskanych z trudnoodkształ-

calnych stopów aluminium, ze szczególnym uwzględnieniem wyciskania w temperaturach bliskich temperatury topnienia.
Analizując warunki temperaturowe i stan naprężenia w prześwicie matrycowym zaproponowano dwa rozwiązania umożliwia-
jące wzrost prądkości wyplywu podczas wyciskania. Rozwiązanie l polega na podwyższeniu własności wytrzymałościowych
wyciskanych stopów w temperaturach bliskich Ts poprzez odpowiedni dodatek stopowy. Rozwiązanie 2 sprowadza się do
przechłodzenia warstwy wierzchniej formowanego kształtownika na pasku kalibrującym matrycy.
Slowa kluczowe: wyciskanie, odkształcalność, stopy aluminium, temperatura topnienia

EXIT SPEED OF HARD DEFORMABLE ALUMINIUM ALLOYS DURING EXTRUSION

AT TEMPERATURES CLOSE TO THE MELTING POINT

In the work the possibility ofincreasing ofextrusion exit speedfor hard deformable aluminium alloys is analysed, especially
at temperatures close to alloy melting temperaturę. Based on temperaturę conditions and the state of stresses within the die
orifice, two solution allowingfor increasing the metal exit speed were proposed. Thefirst solution is based on the increasing
of strength properties of an extrusion metal at temperatures close to the melting temperaturę ofthe metal by proper alloys
addition. The second one is based on cooling ofthe surface ofthe extrusion profile on the die land.
Keywords: extrusion, formability, aluminium alloys, melting point

Wstęp matrycy, która poważnie obniża wydajność procesu wyciskania nie

Wyciskanie wyrobów z trudnoodkształcalnych stopów alumi-
nium np. grupy 6xxx czy 5xxx napotyka w praktyce na duże trudno-
ści, które wynikają głównie z ich niskiej odkształcalności co prze-
kłada się na stosunkowo wysoką siłę potrzebną do wyciskania tych
stopów oraz stosunkowo niską maksymalną możliwą do uzyskania
prędkość wypływu metalu z otworu matrycy. Szczególną uciążli-
wość dla praktyki stanowi niska prędkość wypływu metalu z otworu
mówiąc już o trudnościach wynikających z bilansu cieplnego proce-
su, realizowanego w przedłużonym cyklu wyciskania.
Na podstawie dotychczasowych badań [1] utrwalił się pogląd,
że optymalne parametry temperaturowo-prękościowe wyciskania
dobiera się z zakresu temperatur wyciskania nie przekraczających
0,8 temperatury homologicznej wyciskanego stopu.
Konsekwencją takiego podejścia jest świadome ograniczanie
prędkości wypływu metalu z otworu matrycy, aby uzyskać dobry

Prof. zw. dr hab. inż, Józef Zasadztmki. dr hab. inż. Wojciech Libura. prof. nzw., dr hab inż. Jan Rirhen, prof. nzw. — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metali Nieżela-
znych, Kraków.

686
wyrób przy możliwych do zaakceptowania parametrach siłowych c
wyciskania. E
E
Analiza możliwości wzrostu prędkości wypływu
podczas wyciskania

Celem pracy jest zbadanie możliwości wzrostu prędkości wypły-

wu metalu z otworu matrycy podczas wyciskania zwłaszcza trudno-
odkształcalnych stopów Al w temperaturach bliskich temperatury
topnienia. Z dotychczasowych prac wiemy, że wzrost temperatury •o
•U)
metalu opuszczającego otwór matrycy wymusza obniżenie maksy- o
malnej prędkości wypływu, przy której możliwe jest uzyskanie
wyrobu bez pęknięć i naderwań. B'
Q.
Znane wykresy Vw max ~f(T) potwierdzają taką relację. 03
Na rysunku l przedstawiono przykładowy wykres V lvmax =f(T)
"03
dla trudnoodksztatcalnego stopu Al (2017) [2].
Krzywa B widoczna na rysunku l opisuj e graniczne wartości V w m a x U)
dla danej temperatury z punktu widzenia wytrzymałości stopu. 03
Zaznaczona na rysunku l linią przerywaną temperatura solidus (7^.)
dla danego stopu jest graniczną temperaturą, przy której następuje
nadtopienie stopu.
Próbując maksymalizować prędkość wypływu w temperaturach
bliskich temperatury solidus konieczne jest rozważenie warunków l l
determinujących pękanie wyrobu w pobliżu tej granicy.
Nie wnikając na razie w ewentualne możliwości prowadzące do
podwyższenia V w m a x w temperaturach bliskich temperatury solidus
Temperatura T-\ Ts
danego stopu, spróbujmy hipotetycznie nakreślić zależność Vw max
=f(T), która będzie celem naszych rozważań.
Na rysunku 2 pokazano taką hipotetyczną relację Vw max = Rys. 2. Hipotetyczne relacje Vw max w funkcji temperatury
f(/^reprezentowaną przez krzywą B' na tle praktycznie wykorzysty- A —ogranicznie Vw max wynikające z parametrów siłowych prasy, B — ogra
wanych relacji Vw max =f(T) służących do doboru warunków tem- nicznie Vw max wynikające ze stopnia plastyczności wyciskanego metalu,
peraturowo-prędkościowych wyciskania. C — ogranicznie Vw raax wynikające z możliwości kinematycznych prasy
Zakreskowany na rysunku 2 obszar pomiędzy obecnie wykorzy-
stywaną krzywą B, a hipotetyczną krzywą B' wskazuje na potencjalne Fig 2 Hypothetic dependences of VH niax on temperaturę
możliwości wzrostu prędkości wypływu metalu z otworu matrycy. A — Vw max limit based on force parameters of the press, B — VR mM
Przy obecnym poziomie techniki wyciskania, prowadzonego limit based on metal plasticity, C — Vw lnjx limit based on kinematical
w temperaturze Tj, maksymalnie możemy wyciskać z prędkością
capacity of the press
Knax(^i) ograniczonej krzywą B, która jest znacznie niższa od teorety-

cznie możliwej prędkości wypływu wynikającej z granicznej krzy-

c
E wej B'.
Zastanówmy się, jakie czynniki wpływają na położenie krzywej
"E B w układzie Vw max = f(T). Wiemy, że krzywa B limitowana jest
własnościami (wytrzymałościowymi) wyciskanego metalu w da-
nych warunkach, które są porównywalne z naprężeniami panujący-
mi w wyciskanym wyrobie w tych warunkach.
Innymi słowy, stan naprężenia występujący w metalu wyciska-
nym w obszarze prześwitu matrycowego w danej temperaturze nie
może posiadać składowych rozciągających, które przewyższają wy-
•o trzymałość wyciskanego metalu w tym obszarze.
•(/3
O Jeżeli potrafimy zminimalizować, a najlepiej obniżyć do zera
^ć.
T3 naprężenia rozciągające w prześwicie matrycowym, wówczas mo-
Q>
Q. żemy liczyć na wzrost prędkości wypływu metalu z otworu matrycy.
03 Jedną z głównych przyczyn wczesnej utraty spójności wypły-
_C
03
wającego metalu z otworu matrycy jest tarcie wypływającego metalu
w prześwicie matrycowym o pasek kalibrujący matrycy. Na rysunku
l 3 pokazano rozkład prędkości cząstek wyciskanego metalu w prze-
j*:
03 świcie matrycowym, wywołany głównie tarciem, ale także sposobu
płynięcia w strefie odkształcenia głównego, którego efektem są nie-
350 400 450 bezpieczne naprężenia rozciągające, powodujące utratę spójności
7S=514°C wypływającego metalu. W pierwszym przybliżeniu możemy napi-
Temperatura, °C sać, że naprężenie rozciągające ar jest funkcją różnicy prędkości
cząstek A V= Kwew - Vzew . Im niższa wartość A V, ty m niższa wartość
Rys. 1. Warunki temperaturowo-prędkościowe naprężenia rozciągającego ar i tym wyższa prędkość wypływu mo-
wyciskania rur ze stopu 2017 [2] żliwa do osiągnięcia. Bliższa analiza warunków, jakie występują
Fig. 1. Temperature-speed conditions of extrusion w wyciskanym metalu w strefie prześwitu matrycowego wskazuje,
of tubes from 2017 alloy [2] że obok naprężeń rozciągających ar mamy do czynienia z nierów-

687
 stanowić większego problemu, natomiast trudniejszy jest problem
stworzenia warunków, w których metal wyciskany przechodzący
przez prześwit matrycowy będzie pozbawiony naprężeń rozciągają-
cych. Spróbujmy ocenić aktualny stan badań nad minimalizacją
naprężeń rozciągających w strefie prześwitu matrycowego przy rów-
noczesnym podwyższeniu ciśnienia hydrostatycznego w tym obsza-
rze. Pierwsze prace pochodzą z lat 50. poprzedniego stulecia a ich
autorem między innymi był Pełczyński [3], który zaproponował
długie, zbieżne paski kalibrujące matryc służących do wyciskania.
W efekcie uzyskano wzrost ciśnienia hydrostatycznego, ale równo-
cześnie wzrosły opory wyciskania (wzrost siły wyciskania), nie
mówiąc już o dodatkowych uciążliwościach typu nalepianie metalu
na zbyt długi pasek kalibrujący.
W grupie kolejnych propozycji należy wymienić:
— wyciskanie z zastosowaniem różnych kształtów pasków kalibru-
jących [4],
— wyciskanie z częściowo przebitym wlewkiem [5],
— wyciskanie z wykorzystaniem matryc wypukłych [6],
Rys. 3. Rozkład prędkości cząstek w pr/.eświcie matrycowym
— wyciskanie z zastosowaniem przedkomór [7],
Fig. 3. Distribution of particle yelocity within the die orifice
— wyciskanie izotermiczne a zwłaszcza z bezpośrednim chłodze-
niem wyrobu ciekłym azotem [8].
Bliższa analiza przedstawionych wyżej propozycji wskazuje,
E że Autorzy nie tylko ingerują w stan naprężenia w prześwicie matry-
o:
10"
d)
cowym, ale starają się już tak prowadzić płynięcie metalu w strefie
odkształcenia głównego, aby w prześwicie matrycowym minima-
NaprężenieTrozciągając

's |
Pękanie
h- a lizować naprężenie rozciągające. Biorąc pod uwagę parametry siło-
we wyciskania (wyciskanie przy możliwie niskiej sile wyciskania)

\\
i wszystkie z analizowanych propozycji realizowane są przy stosun-
1

~o"
SO- kowo wysokich temperaturach wyciskania, kiedy wytrzymałość wy-
ciskanego materiału w tych warunkach jest stosunkowo niska.
& f
\
Długość paska, 1 Propozycja wzrostu prędkości wypływu podczas wyciskania
TI Ts
w temperaturach bliskich temperatury topnienia
Temperatura, T
Jeżeli dotychczas nie znaleźliśmy skutecznego sposobu na stwo-
Rys. 4. Prawdopodobne warunki występujące rzenie w prześwicie matrycowym stanu naprężenia bez udziału na-
na pasku kalibrującym matrycy prężeń rozciągających, to być może trzeba iść w kierunku poszuki-
Fig. 4. Probable conditions occurring on the die land length wania warunków zwiększających na tyle wytrzymałość wyciskane-
go wyrobu w prześwicie matrycowym, aby wyrób mógł przenieść
pewien poziom naprężeń rozciągających pojawiających się w tym
nomiernym rozkładem temperatury w tym obszarze. obszarze. Oczywiście, w istniejących technologiach mamy taką sy-
Najbardziej niekorzystnajest sytuacja wówczas, kiedy pojawiają
się naprężenia rozciągające w warstwach powierzchniowych formo-
wanego wyrobu z równoczesnym przegrzaniem tych warstw do
temperatur bliskich temperatury solidus (T5) dla danego stopu.
Takie warunki prowadzą do radykalnego obniżenia prędkości
wypływu metalu z otworu matrycy, a nawet do uniemożliwienia
prowadzenia procesu wyciskania.
Na rysunku 4 pokazano prawdopodobne warunki, które prowa-
dzą do zaniżonej maksymalnej prędkości wypływu metalu z otworu
matrycy. ^. — "^.L- Oczekiwany przebieg temperatury
Analizując sytuację, jaka prawdopodobnie występuje w wyci-
r— /////////A
skanym metalu w obszarze prześwitu matrycowego można powie- ~-~^
dzieć, że korzystnym byłby przypadek, kiedy warstwy wierzchnie £5
•v*
wyciskanego wyrobu będą przechłodzone w stosunku do tempera- ^
S
tury metalu w warstwach wewnętrznych wyrobu, a naprężenie roz- <u
ciągające w warstwach zewnętrznych wyrobu byłoby bliskie zera.
Q.
Wlewek ^ o Ciekły azot
Czy możliwe jest w praktyce stworzenie takich warunków wy-
ciskania i jak je uzyskać?
F
0
l
222^ f]
Aby uzyskać odpowiedź na to pytanie konieczne jest przepro-
wadzenie badań wytrzymałościowych materiału wyciskanego Wyrób
w temperaturach bliskich temperatury Ts z jednej strony oraz opra-
cowanie sposobów umożliwiających przeprowadzenie wyciskanego
Kierunek wyciskania
metalu przez prześwit kalibrujący matrycy z udziałem naprężeń
ściskających (wytworzenie ciśnienia hydrostatycznego) bez udziału
składowej rozciągającej. Określenie wytrzymałości materiału wyci-
Rys. 5. Proponowany sposób wyciskania
skanego w procesie rozciągania w temperaturach w pobliżu tempe-
w temperaturach bliskich Ts
ratury Ts z wyznaczeniem granicy plastyczności apl, wytrzymałości
na rozciąganie Rm oraz wydłużenia całkowitego Ac nie powinno Fig. 5. Recommended way of extrusion at temperatures close to 7",

688
tuację, ale towarzyszy temu mała prędkość wypływu i stosunkowo
niska temperatura wyciskania w porównaniu z temperaturą 7^..
Jakie zatem mogą być drogi poszukiwań? Wydaje się, że można
zaproponować następujące kierunki:
1 — Podwyższenie własności mechanicznych stopów w temperatu-
rach bliskich Ts
2 — Obniżenie temperatury i tym samym podwyższenie własności
mechanicznych stopu w wąskim obszarze obejmującym prześwit
matrycowy (ew. jego część wyjściową) z równoczesnym przechło-
dzeniem warstwy wierzchniej wyrobu w tym obszarze.
Podwyższenie własności mechanicznych stopu w temperaturach
bliskich Ts może być osiągnięte przez niewielki dodatek odpowied-
nich pierwiastków, które nie zmienią charakteru stopu i nie wpłyną
na wzrost jego oporu plastycznego na tyle, aby nie spowodować
znaczącego wzrostu siły wyciskania. Ten sposób może jednak
w pewnym stopniu zmienić własności i strukturę gotowego wyrobu,
mając na względzie także obróbkę cieplną.
Obniżenie temperatury w wąskim obszarze prześwitu matryco-
wego jest możliwe przy odpowiedniej konstrukcji matrycy.
Na rysunku 5 przedstawiono hipotetyczną propozycję sposobu,
który może spełnić warunki z przechłodzeniem części prześwitu
matrycowego.
Ten wariant jest w praktyce wyciskania stosowany np. w proce-
sie wyciskania izotermicznego, tu jednak nowościąjest fakt, że wle-
wek byłby nagrzany do temperatur bliskich T5, np. poprzez precy-
zyjne nagrzewanie indukcyjne (lub oporowe).
Zastosowanie takiego sposobu musi być poprzedzone serią ba-
dań przemysłowych w celu ustalenia najkorzystniejszych warunków
wyciskania.
Literatura
1. Singer A.R.E. Metal Industry, 1962, t. 100, nr 18, s. 348+349; nr 19,
s. 375.
2. Zasadziński J., RichertJ.. Łibura W.: Temperaturowo-prędkościowe
warunki wyciskania trudnoodkształcalnych stopów Al. Rudy Metale 1977,
t. 22, nr 9, s. 456*458.
3. Pełczyński T.: O pękaniu prętów w procesie wyciskania. Obróbka
plastyczna, 1959, t. l, nr 2, s. 23+74.
4. Zasadziński J., Richert J., Łibura W.: Wyciskanie rur ze stopów Al
przez matryce o zmiennej geometrii paska kalibrującego. Rudy Metale, 1982,
t. 27, nr 8, s. 375+380.
5. Łibura W., Zasadziński J.: Wyciskanie metali z regulowaną strefą
odkształcenia. Arch. Metallurgy 1980, t. 25, nr 2, s. 201+213.
6. Zasadziński J., Łibura W.: Force parameters in extrusion of metals
through convex dies. Proc. Fourth ICTP, Pekin, 1993, s. 605+608.
1. Leśniak D., Łibura W.: Analiza płynięcia metalu przez matryce
z przedkomorą w procesie wyciskania profili pełnych o zróżnicowanej gru-
bości ścianek. Rudy Metale, 2001, t. 46, nr 11, s. 569+574.
8. Zasadziński J., Łibura W., RichertJ.: Zaawansowane techniki wyci-
skania na gorąco stopów aluminium (część II). Rudy Metale 2003, t. 48, nr l,
s. 36+40.
Praca została sfinansowana ze środków Ministerstwa Nauki
i Informatyzacji — Projekt badawczy Nr 4 T08B 043 24.

ZAPRASZAMY
DO REKLAMOWANIA SWOICH WYROBÓW
NA NASZYCH ŁAMACH

Redakcja RUDY I METALE NIEŻELAZNE przyjmuje odpłatnie wszelkie ogłoszenia

i informacje na temat górniczo-hutniczego przemysłu metali nieżelaznych oraz innych
podmiotów gospodarki zainteresowanych produkcją i handlem wyrobami z metali nieżela-
znych, a także o organizowaniu narad, sympozjów i zjazdów.

Podajemy nasz adres:

Redakcja czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne
40-019 Katowice
ul. Krasińskiego 13, skr. poczt. 221
tel./fax (0-prefix-32) 256-17-77

689
 METALURGIA
PROSZKÓW POWDER METALLURGY

R e d a k t o r o d p o w i e d z i a l n y : p r o f . z w . d r inż. S T A N I S Ł A W S T O L A R Z

Rud Metale R
I FSZEK OYBUT A y
UKD 621 50 2005 nr 12
-762.669.01 8.9:669.27:539.374:
620,7:620,7:620,7:620,8:669/138
WALDEMAR NÓW AK
MIROSŁAW RAFALSKI

BADANIA ODKSZTAŁCENIA PLASTYCZNEGO

KOMPOZYTÓW WOLFRAMOWYCH

Przedstawiono badania mające na celu podwyższenie właściwości mechanicznych kompozytów wolframowych. Pręty
wykonane z kompozytów zawierających 92,5 % wolframu przerabiano plastycznie metodą kucia ze zgniotami 24 i 40 %.
Następnie pręty te poddawano obróbce cieplnej w zakresie temperatur od 500 do 900 °C. Określano zmiany właściwości
fizycznych, takich jak: wytrzymałość, wydłużenie, twardość i udarność. Przeprowadzono badania strukturalne na próbkach
płaskich oraz na ich przełomach.
Słowa kluczowe : kompozyty wolframowe, przeróbka plastyczna, obróbka cieplna, badania wytrzymałościowe, badania
strukturalne

STUDIES ON PLASTIC DEFORMATION OF TUNGSTEN COMPOSITES

The aim ofthe presented work was the improvement oftungsten composites mechanicalproperties. Rods madę ofcomposite
containing 92,5 % oftungsten were deformed byforging with deformation 24 % and 40 %. Rods were then thermally treated
at temperatures 500+900 °C. Thefollowing mechanicalproperties were studiedfor obtained material: ultimate yield strength,
elongation, hardness and impact toughness. Structural observations were conducted on bothfracture surfaces and metallo-
graphic sample sections.
Keywords: tungsten composites, structure analysis, heat-treatment, forging oftungsten composite

Wprowadzenie stopem niklu, żelaza i wolframu. Wytrzymałość doraźna kompozy-

Materiały zwane potocznie wolframowymi stopami ciężkimi
pod względem struktury należy zaliczyć do kompozytów. W typo-
wych kompozytach zawartość wolframu wynosi 90+98 % wago-
wych, a pozostałymi skład-nikami są: nikiel, żelazo, kobalt, miedz
i inne. Duża zawartość wolframu wpływa na bardzo wysoką gęstość
kompozytów zawierającą się w zakresie p = 17,0+18,6 Mg/m .
Kompozyty wolframowe charakteryzują się strukturą dwufazową,
w której kuliste ziarna wolframowe otoczone są fazą wiążącą będącą
tów wolframowych, w zależności od składu chemicznego waha się
w granicach Rm = 750+950 MPa, przy wydłużeniu względnym A5 =
10+30 % [l, 2]. Dla wielu zastosowań wytrzymałość ta jest zbyt
niska i należy ją podwyższyć stosując przeróbkę plastyczną i odpo-
więdnie obróbki cieplne [2+6].
Na podstawie badań odkształcania przeprowadzonym na plastome-
trze skrętnym nieoczekiwanie stwierdzono, że kompozyty wolfra-
mowę, w przeciwieństwie do czystego wolframu, można odkształ-
cać plastycznie „na zimno" [9].

Dr inż. Leszek Cybula. dr mi Zenon Horubata, dr inż. Zbigniew Ludyński, mgr inż. Waldemar Nowak. mgr inż. Miroslaw Rafalski — Politechnika Warszawska, Wydział
Inżynierii Produkcji, Instytut Mechaniki i Konstrukcji, Warszawa.

690
 Część eksperymentalna Tablica 2
Wpływ temperatury na własności wytrzymałościowe
Materiałami zastosowanymi do badań były pręty z kompozytu kompozytu wolframowego
wolframowego zawierającego 92,5 % wolframu o średnicy d = 18,0
mm, spiekane z udziałem fazy wiążącej i wyżarzane w próżni. Do Table 2
przeróbki plastycznej wykorzystano kowarkę dźwigniową konstru- Effect of temperaturę on the mechanical properies
kcji Zakładu Budowy Maszyn Politechniki Śląskiej [7,9]. Odkształ- tungsten composite
canie odbywa się w kowadłach drgających w płaszczyźnie przecho-
dzącej przez oś materiału. Dwuramienne dźwignie, na których za- Własności mechaniczne
mocowane są kowadła, uzyskują od mimośrodów ruch drgający
wytrzy- granica
0 małym skoku z = 3,6 mm i częstotliwości 13 Hz. W efekcie w Rodzaj obróbki Stan małość plasty- wydłu- udarność
ruchu roboczym uzyskuje się sinusoidalny rozkład prędkości zbliża- na rozcią- czności żenie A3
ganie Rm
nia się kowadeł do obkuwanego materiału. Kowadła stalowe mają MPa
«02
MPa J/cm2
zbieżną strefę zgniatającą oraz odcinek kalibrujący w przekroju
wzdłuż osi kowadła (rys. 1). Nominalny nacisk na kowadło wynosi Kuty ze zgniotem 40 % 1399 1388 10,0 115,4
160 KN, przy równoczesnym ruchu zgniatającym i skokowym po-
dawaniu wsadu ruchem śrubowym na pręcie kształtuje się zakucie Kuty + wyżarzony
1422 1401 9,2 35,5
w temperaturze 500 °C/1 h
odpowiadające założonemu zgniotowi.
Pręty z kompozytów wolframowych poddane zostały odkształ- Kuty + wyżarzony
1649 1622 6,0 31,4
ceniu plastycznemu ze zgniotami 24 i 40 %. Po przeróbce plastycz- w temperaturze 600 °C/1 h
nej pręty obrobiono cieplnie w temperaturach 500, 600, 700, 800
Kuty + wyżarzony
1 600 °C w piecu rurowym w atmosferze azotu [4, 6, 10]. Uzyskane 1348 1291 4,0 28
w temperaturze 700 °C/1 h
próbki materiałów poddane zostały następującym badaniom własno-
ści mechanicznych: Kuty + wyżarzony
1300 1246 3,4 27
— wytrzymałość na rozciąganie Rm (na maszynie wytrzymałościo- w temperaturze 800 °C/1 h
wej INSTRON 1150 z prędkością trawersy V= l mm/s), Kuty + wyżarzony
1243 1190 7,4 41,3
w temperaturze 900 °C/1 h

Widok

— granica plastyczności R0 2 (Jw-)>

— wydłużenie A5 (jw.),
— udarność z użyciem młota Charpy na próbkach bez karbu o wy-
miarach 0 8 x 10 mm,
/y
(
r\ v — twardość sposobem Rockwella.
' » V l
8 / : 1
Badania strukturalne zostały przeprowadzone na próbkach nie
trawionych przy powiększeniu 500x z użyciem mikroskopu optycz-
nego Optimus wyposażonego w fotograficzny aparat cyfrowy. Ba-
«te ( "\ dania przełomów zostały przeprowadzone na pękniętych próbkach
^
wytrzymałościowych z użyciem mikroskopu skaningowego Leo 1530
wyposażonego w mikroanalizator Link ISIS 200.
Rys. 1. Schemat obkuwania prętów
Fig. 1. Diagram forging of tungsten composite rods Omówienie wyników

Wyniki badań własności wytrzymałościowych, udarności oraz

Tablica l
twardości próbek odkształcanych plastycznie ze zgniotami 24 i 40 %
Własności mechanizcne próbek po obróbce zostały przedstawione w tablicy l. Z analizy przeprowadzonych prób
Table l rozciągania wynika, że własności wytrzymałościowe kompozytów
wolframowych zwiększają się ze wzrostem stopnia odkształcenia
Mechanical properties of samples after tests
plastycznegojakiemu poddano materiał. Wytrzymałość materiału na
rozciąganie wzrasta od wartości Rm = 984 MPa dla materiału wej-
Własności mechaniczne
ściowego do wartości Rm = 1650 MPa dla prętów wykonanych
wytrzy- granica z materiału poddanego 40 % zgniotowi. Wzrost ten odbywa się
Rodzaj obróbki
małość piasty wydłu- udarność twardość kosztem silnego spadku właściwości plastycznych (wydłużenia) od
Stan naroz czności żenie A 5 wartości A 5 = 30 % dla materiału wejściowego do A5 = 10 % dla
ciąganie «02
materiału poddanemu odkształcaniu plastycznemu. Po przeróbce
MPa MPa % J/cm2 HRC plastycznej znacząco zmniejsza się różnica pomiędzy granicą wy-
trzymałości Rm a granicą plastyczności R0 2.
Spiekany 708 699 6,0 79,7 28,5
Współczynnik k = RmIRQ 2 dla materiału nie poddanemu przeróbce
Wyżarzony plastycznej wynosi 1,4, zaś po przeróbce spada do wartości bliskiej
984 694 30,3 154,6 28,5 l Wyniki badania wpływu temperatury obróbki cieplnej (starzenia)
(przesycony 900 °C)
na właściwości wytrzymałościowe kompozytu wolframowego zo-
Kuty stały przedstawione w tablicy 2.
1283 1282 14,7 58,4 43,1
ze zgniotem 24 %
Z analizy danych zawartych w tablicy 2 wynika, że największy
Kuty wpływ obróbki cieplnej na własności wytrzymałościowe kompozytu
1399 1388 10,0 115,4 45,2
ze zgniotem 40 % wolframowego widoczny jest na próbkach poddanych 40 % od-
kształceniu plastycznemu i starzonych w temperaturze 600 °C
Wyżarzony
1649 1622 6,0 31,4 47,6 w ciągu jednej godziny. Dzięki takiej obróbce wytrzymałość kom-
(starzony 900 °C)
pozytu na rozciąganie wzrasta o ok. 250 MPa. Sumaryczny wzrost

691
wytrzymałości w stosunku do materiału wejściowego bez obróbki
plastycznej wynosi ok. 80 %. Tak duży wzrost wytrzymałości wiąże
się oczywiście z poważnym spadkiem wydłużenia. Otrzymane wy-
niki potwierdzają badania przeprowadzone przez Bentleja [4], Do-
wninga [10] oraz badania wykonane przez zespół [6] na walcowa-
nych próbkach z kompozytu zawierającego 90 % wolframu. Pod-
czas przeróbki plastycznej pręty z kompozytów wolframowych
znacznie się utwardzają od wartości 28 HRC do 45 HRC. Natomiast
przeprowadzona po kuciu obróbka cieplna nie powoduje znacznych
zmian twardości. Struktura kompozytów wolframowych była bada-
na z użyciem mikroskopu optycznego na przekrojach poprzecznych
próbek przed i po operacji kucia (rys. 2 i 3).
Przed kuciem ziarna wolframowe o kształcie kulistym o wielkości
20+30 |-im otoczone są przez fazę wiążącą. Po operacji kucia M Mag- ? G O « X L.EO ISSCt. C6v*v PAN

ziarna wolframowe uległy odkształceniu w kierunku prostopad-

łym do kierunku uderzenia kowadeł. Podczas badań stwierdzono, Rys. 4. Przełom kompozytu wolframowego po operacji spiekania
że widoczny proces odkształcania ziaren wolframowych zaczyna Fig.4. SEM micrographs fracture of tungsten composite after sintering
się od zgniotu 12 %.
Na rysunkach 4,5 i 6 przedstawione zostały struktury typowych
przełomów próbek po operacjach spiekania, przesycania i kucia
prętów z kompozytów wolframowych. Właściwości fizyczne kom-
pozytów wolframowych w wyraźny sposób są połączone z różnymi
sposobami pękania. Kombinacje te to pękania przez ziarna wolfra-
mowe, przez granice międzyfazowe lub przez fazę wiążącą. Po spieka-
niu na powierzchni ziaren wolframowych rozmieszczone są zanieczy-

Rys. 5. Przełom kompozytu wolframowego po operacji

przesycania
Fig. 5. SEM micrographs fracture of tungsten composite
after heat-treatment

Rys. 2. Metalografia kompozytu wolframowego

po operacji spiekania x500.
Fig. 2. Metallografic view of tungsten composite sample
after sintering x500

Rys. 6. Przełom kompozytu wolframowego po operacji kucia

Fig. 6. SEM micrographs fracture of tungsten composite
after cold forging

szczenią stałe i gazowe, które osłabiają materiał, a więc na zdjęciach

Rys. 3. Metalografia kompozytu wolframowego
po operacji kucia x500
Fig. 3. Metallografic view of tungsten composite sample
after cold forging x500
przełomów przeważają pęknięcia wzdłuż granic międzyfazowych
i materiał wykazuje najmniejszą wytrzymałość. Dzięki obróbce cieplnej
(przesycaniu) następuje oczyszczenie powierzchni ziaren, częs'ć za-
nieczyszczeń dyfunduje do fazy wiążącej a część usuwana jest na
zewnątrz materiału. Nazdjęciach przełomów pojawiająsię widoczne
pęknięcia transkrystaliczne. Natomiast w wyniku przeróbki plasty-
cznej (kucia) ziarna wolframowe ulegają wydłużeniu wzrasta ich
mikrotwardość, a na zdjęciach przełomów przeważają pęknięcia przez
ziarna wolframowe.

692
 Podsumowanie
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że kompozyty wol-
framowe można z powodzeniem poddawać przeróbce plastycznej,
dzięki której uzyskuje się znaczny wzrost wytrzymałości. Do opera-
cji kucia konieczne jest przygotowanie spieczonych prętów przez
odpowiednią obróbkę cieplna mającą na celu usunięcie zanieczysz-
czeń z powierzchni ziaren wolframowych. Po tej obróbce następuje
wzrost nie tylko wytrzymałości, ale również wydłużenia i udamości.
Okazało się, że najlepsze wyniki uzyskuje się przez przeróbkę „na
zimno". Kolejny znaczący wzrost wytrzymałości osiąga się podczas
końcowej obróbki cieplnej, w trakcie której występują procesy wy-
dzieleniowe w fazie wiążącej oraz dyfuzyjne w ziarnach wolframo-
wych. Badania strukturalne bardzo dobrze charakteryzują materiał
i dla pełnej oceny kompozytów wolframowych niezbędne jest ich
przeprowadzanie. Badania przeróbki plastycznej, a w szczególności
prętów o większych średnicach będą kontynuowane.
Literatura
1. Stolarz St., Rudkowski W.: Wolfram i molibden. Wydaw. PWN 1961.
2. LudymkiZ., Nowak W.: Spieki ciężkie — technologia i właściwości.
Metalurgia Proszków 1995, nr 3/4.
3. Horubala Z, Ludyński Z., Nowak W.: Utwardzanie wolframowych
Szanowni Czytelnicy
ZAPRASZAMY DO ZAPRENUMEROWANIA NASZEGO CZASOPISMA,
w którym znajdziecie Państwo informację o aktualnych nowościach z dziedziny
przemysłu metali nieżelaznych.
Warunki prenumeraty na 2006 r. znajdują się ria stronie 659.
stopów ciężkich odkształceniem plastycznym. Konferencja Postępy w Kuźnictwie,
Ustroń, 1998.
4. BentleyA. R., Hogwood M. C.: The effect of mechanical deformation
and heat treatment on the microstructurall characteristic of two tungsten
heavy alloys. Proc. of Int. Conf. on Tungsten and Tungsten Alloy, 1992.
5. Ludyński Z, Bucki J.: Deformation of Heavy Alloys. Int. Conf.
Deformation and Fracture in PM Materials, Piestany, Słowacja, 1999.
6. Fortuna E., Ludyński Z, Sikorski K., Kurzydtowski K.: The effect of
plastic deformation and heat treatment on tungsten heavy alloys. Conf. AMT
2001 Adv. Mat. and Tech.
7. HebdzińskiR., KajzerSt., Kozik R., Ludyński Z..- Kucie wolframowych
stopów ciężkich w kowarce mechaninej czterodżwigniowej. Miedz. Konf.
Przeróbka Plastyczna Metali, Poznań, 1998.
8. Nickolas G., Voltz M.: Tungsten heavy alloys relations between the
crystallographic texture and the internal stress distribution. 15 Int. Plansee
Seminar, 2001, t. 1.
9. LudyńskiZ., KajzerSt., Kozik R., Nowak W.: Badania plastometryczne
wolframowych stopów ciężkich. Konf. Plastyczność Materiałów, Wista,
1996.
10. Downing R. J., Tauer K. J.: Strain Aging in Tungsten Heavy Alloys.
Scripta Metallurgica et Materialia, 1991, s. 21.
11. Ludyński Z., Rafal.ski M., Bucki J.: Badania zginania udarowego do
oceny właściwości stopów ciężkich. IX Konf. Wytrzymałość i Badanie Ma-
teriałów, Zakopane, 2000.
Redakcja
693
 NOBLE METALS

Redaktor odpowiedzialny: d o c . d r h a b . inż. Z B I G N I E W RDZAWSKI

JANJAROMINEK Rudy Metale R 50 2005 nr 12

UKD 620.17:620.18:669.225:669.227:671.91:739. l
MACIEJ FILIPEK

WŁASNOŚCI MECHANICZNE JUBILERSKIEGO STOPU SREBRA

PRÓBY 930 O NAZWIE IZA (AgCu4ln1Zn1 AI1)

Przedstawiono wyniki badań własności mechanicznych stopu srebra próby 930 — 7Z4 (AgCu4InlZnlAll). Określono
wpływ składników na strukturę i wlasności stopów. Stwierdzono znaczny wzrost wytrzymałości i spadek plastyczności stopu
IZA w porównaniu ze stopem AgCu7.
Słowa kluczowe: stopy srebra, monety, numizmaty, utlenianie wewnątrzne

MECHANICAL PROPERTIES
OF JEWELLERY SILYER ALLOY IZA (AgCu4ln1Zn1AI1) 930 FINENESS

Results ofresearch on mechanical properties ofsilver 930fineness IZA alloy were introduced. Influence ofcomponents on
the structure and properties ofthe alloy s was determined. Significant increase in strength and decrease in plasticity ofIZA
alloy, compared withAgCu? alloy, was observed.
Keywords: silver alloys, coins, numismatic coins, internal oxidation

Wprowadzenie
Srebro i stopy srebra są najbardziej rozpowszechnione w produ-
kcji jubilerskiej. Ważną cechą przyczyniającą się do upowszechnia-
nia srebra jest jego stosunkowo niska cena w porównaniu z innymi
metalami szlachetnymi. Zaletą srebra i jego stopów jest ich podat-
ność do przeróbki plastycznej. Jubilerstwo srebra rozwija się nie
tylko w sposobie i metodach produkcji, lecz również w rodzajach
stopów srebra [1].
Własności mechaniczne czystego srebra są niskie, dlatego naj-
częściej znajduje ono zastosowanie w różnego rodzaju stopach. Z jego
stopów poza przemysłowymi zastosowaniami wykonuje się wyroby
artystyczne, zastawę stołową, monety i medale okolicznościowe.
W jubilerstwie trwają ciągłe poszukiwania stopów srebra z różnymi
dodatkami o określonych własnościach fizykochemicznych i me-
chanicznych do konkretnych zastosowań.
Większość stopów opartych jest na bazie układu srebro-miedź
(rys. 1). Własności tych stopów są zależne przede wszystkim od ich
składu chemicznego.
Na podstawie układu równowagi można określić zakresy istnie-
nia roztworów stałych granicznych. Maksymalna rozpuszczalność
miedzi w srebrze wynosi 8,8 % masowych, w temperaturze przemia-
ny eutektycznej wynoszącej 779,4 °C. Ze spadkiem temperatury
rozpuszczalność miedzi w srebrze maleje, co umożliwia obróbkę
cieplną tych stopów na drodze przesycania i starzenia [4, 5].
Stopy srebra z miedzią mogą zawierać minimalne zanieczysz-
czenia Fe, Pb, Sb, Bi, zaś maksymalna ilość dopuszczalnych zanie-
czyszczeń (łącznie z innymi pierwiastkami w zależności od metody
odzysku srebra) wynosi 0,08+0,35 %. Zanieczyszczeniami nieko-
rzystnie wpływającymi na właściwości są siarka, selen, arsen, bizmut
i krzem. Powodują one poważne wady zarówno podczas odlewania
jak i przeróbki plastycznej.
Stopy srebra można podzielić według przeznaczenia na:
— Stopy monetarne — szczególnie: Ag-Cu.

Dr inż. Jan Jaromimk — Akademia Górniczo-Hutnicza. Wydział Metali Nieżelaznych, Kraków, inż. Maciej Filipek — KRUEL Sp. z o.o.. Chrzanów.

694
 Cu ~
podczas przeróbki plastycznej na zimno i obróbki cieplnej. W zależ-
S 10 5 20 n 30 K ifl 15 50 60 70 «!% 90 ności od składu chemicznego oraz warunków przeróbki plastycznej
różny jest stopień umocnienia stopów Ag-Cu. Jeżeli zawartość mie-
dzi w stopach Ag-Cu nie przekracza maksymalnej granicznej rozpu-
szczalności, to praktycznie każdy stop można poddawać utwardze-
niu wydzieleniowemu. W stopach srebro-miedź przede wszystkim
występują wydzielenia meciągłe.
Stop srebra próby jubilerskiej 925 w temperaturze 760 °C ma
strukturę jednorodnego roztworu stałego miedzi w srebrze. Struktura

sto
Mol'/. Ca

Rys. 1. Wykres równowagi fazowej Ag-Cu [2]

Fig. 1. Ag-Cu phase diagram [2]

— Lutowia — przeważnie: Ag-Cu-Zn.

— Stopy na wyroby artystyczne — głównie: Ag-Cu ; Ag-Cu-Zn ;
Ag-Cu-Cd.

Stopy na wyroby artystyczne

100 min 120
Zawartość srebra w jego stopach jest określana według prawa
probierczego. Jest to ustawa stanowiąca podstawę do produkcji
i obrotu metalami szlachetnymi. Definiuje ona metale szlachetne Rys. 2. Twardość Brinella stopu Ag-Cu próby 940
oraz określa ich próby. Stopy na wyroby jubilerskie i artystyczne są przesyconego z temperatury 750 °C w zależności
przygotowywane z czystych chemicznie składników. Dopuszczalne od temperatury i czasu starzenia [3]
domieszki innych pierwiastków określają odpowiednie normy.
Fig. 2. Influence of ageing temperaturę and time on Brinell
Żądane własności mechaniczne stopów srebra można otrzymać
hardness of Ag-Cu alloy 940 fineness after solution heat
poprzez obróbkę plastyczną na zimno oraz końcową obróbkę cieplną
treatment from temperaturę 750 °C
— przesycanie i starzenie. Zależność pomiędzy twardością, a tem-
peraturą i czasem starzenia dla stopu Ag-Cu 940 przedstawiono na
rysunku 2.
Najczęściej używanym stopem Ag-Cu do produkcji półwyro-
bów jubilerskich jest stop próby 925. Z tego stopu wykonuje się:
— odlewy: płaskowników, prętów, rur cienko i grubościennych,
— elementy wyciskane,
— granulat.
Stopy te podlegają odpowiedniemu rodzajowi przeróbki plasty-
cznej na zimno, na drodze walcowania, ciągnienia, wyciskania lub
tłoczenia.

Dodatki w stopach srebra

Innymi stopami srebra, stosowanymi w jubilerstwie są stopy

z platyną i palladem. Stop srebra z platyną daje się łatwo obrabiać
plastycznie na zimno co powoduje wzrost własności mechanicznych
w wyniku poprzez umocnienia przez zgniot. Stopy srebra z palladem
podobnie jak z platyną łatwo podlegają przeróbce plastycznej zarów-
no na gorąco jak i na zimno.
Stopy srebra z miedzią i kadmem przy zawartości srebra
80-^-93,5 % Ag ze wzrostem zawartości kadmu, wykazują obniżoną
twardość i wytrzymałość na rozciąganie przy jednoczesnym zwię-
kszeniu wydłużenia. Umocnienie tych stopów podczas przeróbki 2»
plastycznej jest nieduże (w stosunku do stopów Ag-Cu). Składnik stopowy
Wpływ dodatków na twardość stopów srebra przedstawia rysu-
nek 3, z którego wynika, że największą twardość osiąga on przy
dodatku magnezu, natomiast niewiele utwardza srebro dodatek cyn- Rys. 3. Wpływ dodatków stopowych na twardość srebra [3]
ku i kadmu. Ostateczne kształtowanie własności stopów następuje Fig. 3. Influence of alloying elements on hardness of silver

695
wlewków tego stopu w temperaturze pokojowej składa się z roztwo-
ru stałego OCA (wzbogacony w srebro ) oraz małej ilości eutektyki
Ag-Cu. Wraz z obniżeniem temperatury, a przez to zmniejszeniem
rozpuszczalności miedzi w srebrze, zostaje wydzielona faza wtórna,
wzbogacona w miedź. Można powiedzieć (rys. 1), że odlewnicza
struktura stopów srebra składa się z roztworu stałego OCA i roztworu
stałego |3 na osnowie Cu oraz eutektyki Ag-Cu. Zmiany parametrów
obróbki cieplnej (temperatura i prędkość chłodzenia) umożliwiają
sterowanie strukturą tych stopów. Operację utwardzania wydziele-
niowego stopów srebra przeprowadza się jednak bardzo rzadko.
Powodem jest duży rozrost ziaren w temperaturach przesycania oraz
wewnętrzne utlenianie miedzi, co prowadzi do obniżenia jakości
wyrobów. Aby temu zapobiec proces wyżarzania należy prowadzić
w próżni lub w atmosferze ochronnej.
Metodą uniknięcia utleniania wewnętrznego stopów srebro-
miedź jest dodanie do stopu 1,0+1,3 % aluminium, co powoduje
powstanie cieniutkiej warstewki tlenku A12O3, która przeciwdziała
wnikaniu tlenu w głąb stopu. Dodatek większej ilości aluminium
powoduje ponadto zmianę barwy stopu. Obecność aluminium w sto-
pie Ag-Cu wpływa też na wielkość ziarna, przy czym im większa
zawartość aluminium, tym większe ziarna w stopie. Dodatek alumi-
nium znacznie wpływa na własności mechaniczne stopów.
Zastosowanie stopów
W jubilerstwie, zdobnictwie oraz galanterii stołowej stosuje się
oprócz czystych stopów srcbro-miedź, także stopy z dodatkami cynku,
cyny, aluminium oraz rzadziej niklu. Własności niektórych z tych
stopów podano w tablicy l.
Odporność na pokrywanie się barwnymi nalotami uzyskuje się
poprzez dodanie cynku do stopów. Stopy o zawartości 4 % Cu i 3 %
Zn oraz 10 % Cu i 10 % Zn stosuje się także do elektrolitycznego
pokrywania innych metali i stopów. Odporność srebra na pokrywa-
nie się warstwami nalotowymi wykazują również stopy srebra z do-
datkami niklu (l %) i kadmu (19 %).
Jako dodatek, srebro stosowane jest również w stopach jubiler-
skich pallad-srebro. Stop o zawartości 75 % Pd i 25 % Ag pokryty
warstwą SiO1 po odpowiedniej obróbce cieplnej osiąga twardość

Tablica l
Stopy Ag-Cu z dodatkami Zn, Sn i Al dla celów jubilerskich i zdobniczych
Table l
Ag-Cu alloys with Zn, Sn i Al additions for jewellery and ornamental applications

Skład chemiczny, % Twardość, HV Temperatura, °C Czas

starzenia
po wyżarzaniu po wyżarzania h
Ag Cu Zn Sn Al stan lany starzenie
ujednoradniającym starzeniu ujednoradniającego

80-93 4*10 3*15 00+113 70-90 150-190 580-730 200+225 1+7

80 10 10 — — 109 92 132 — 250 2
93 4 3 — — — 53 109 — 300 2
93 4-5 1,5-2,5 — 0,5-1,0 93 70+80 190+215 730-731 200+250 2+5
80-83,5 9,5-13 — 5-7 — — — 150-185 650+670 175 1+3
80-83,5 8,5-16,5 — 5-7 0,5-1,0 90-125 80-110 154-185 •250

1300
20 M
1300 10 15 20 2 t 6 8 tO 12
K
Ag-Zn
1200 1200

HDD
1100

1003

900

l Ag)
BOD

700

600

503

300 iOO
*g B 20 30 10

Rys. 4. Wykresy równowagi Ag-In, Ag-Zn, Ag-Al [2]

Fig. 4. Ag-In, Ag-Zn, Ag-Al phase diagrams [2]

696
nawet do 190 H V. Jeżeli do stopów Ag-Cu dodamy pali ad oraz złoto,
to barwa tych stopów jest prawie biała. Przykładem jest stop o skła-
dzie 60 % stopu Ag-Cu; 34 % Au i 6 % Pd.
Przygotowanie stopów do badań
Badania przeprowadzono na próbkach pobranych z bieżącej pro-
dukcji w Spółce KRUEL w Chrzanowie. Badanym stopem jest stop
wieloskładnikowy o składzie chemicznym: 93 % Ag, 4 % Cu, l %
In, l %, l % Zn i l % Al, pobrany z odlewu ciągłego. Stop ten zwany
jest w skrócie IZA od nazw dodanych składników. Przy topieniu
i odlewaniu stopów wieloskładnikowych często stosuje się stopy
wstępne (zaprawki dwuskładnikowe), co ułatwia rozpuszczalność
poszczególnych składników stopu.
Analiza układów równowagowych (rys. 4) wykazuje, że wszy-
stkie składniki można topić razem bez konieczności używania za-
praw, gdyż rozpuszczalność w srebrze każdego składnika stopowe-
go znacznie przekracza zastosowane ilości.
Również w przypadku cynku i aluminium ich rozpuszczalność
w miarę obniżania temperatury maleje, co umożliwia i zwiększa
predyspozycje stopów do obróbki cieplnej na drodze przesycania
i starzenia. Ponadto dodatek cynku i indu zwiększa rzadkopłynność
stopów co poprawia ich własności odlewnicze.
Dla porównania własności mechanicznych identyczne badania
wykonano dla stopu AgCu7 (D930) najczęściej stosowanego w pro-
dukcji wyrobów jubilerskich. Stopy odlano metodą ciągłą. Analiza
chemiczna i spektrometryczna wykonana w Zakładzie KRUEL po-
twierdziła zgodność składu chemicznego otrzymanych prętów z na-
miarem.
Odlane pręty o średnicy 0 6,0 mm poddano homogenizacji
w temperaturze 650 °C w czasie 2 godz. i przeciągano na ciągarce
bębnowej na żądany wymiar 0 2,58 mm (stop D 930) oraz 0 3,12
mm (stop IZA) i wyżarzono rekrystalizująco w temperaturze 540 °C
przez 30 min.
Po wyżarzeniu rekrystalizacyjnym druty przeciągnięto na różne
średnice, co umożliwiło wyznaczenie krzywych ich umocnienia.
Badania strukturalne
Na rysunkach 5 i 6 przedstawiono mikrostruktury badanych
stopów po odlaniu oraz po rekrystalizacji. Widoczna jest wyraźna
struktura dendrytyczna bez wydzieleń nie rozpuszczonych faz (rys. 5)
oraz drobnoziarnista struktura po odkształceniu plastycznym na
zimno i rekrystalizacji (rys. 6).

iH'f£*.

Rys. 5.Mikrostruktura stopów po odlaniu, a — D-930, b — IZA, przekrój poprzeczny, pow. 250x
Fig. 5.Microstructure of as-cast alloys: a — D930, b — IZA, cross-section, magn. 250x

Rys. ó.Mikrostruktura drutu po odkształceniu na zimno i rekrystalizacji a — D930, b — IZA, przekrój poprzeczny, pow. 250x
Fig. 6. Microstructure of wire after cold deformation and recrystallization heat treatment cross-section, <magn. 250x

697
 Badania własności mechanicznych
D 930
W celu określenia wpływu odkształcenia na zimno na własności 700 T 45
mechaniczne badanych stopów i wykreślenia technologicznej krzy- 650
wej umocnienia uzyskane druty poddano przeciąganiu w dziesięciu - • 40
kolejnych ciągach pobierając po każdym ciągu próbki do badań 600
w statycznej próbie rozciągania. Próbę rozciągania wykonano zgod-
nie z normą PN-EN 10002-1 + AC1 [6]. 550 - 35
Pobrane próbki, o długości 100 mm poddano rozciąganiu na 500 150
maszynie wytrzymałościowej INSTRON, z prędkością odkształca- 30
nia 0,1 mm/min, rejestrując wartości siły i odkształcenia w czasie
CO
rozciągania. CL 45
°
Uzyskane wyniki, pozwoliły na określenie umownej granicy 40
0,2.
plastyczności RQ 2, wytrzymałości na rozciąganie Rm i wydłużenia °
Ś 350
^50 (tabl. 2 i 3). ' cc 20
Na podstawie obliczonych wartości wykreślono krzywe Rm = § 300
f(z), KQ2 =f(z) oraz Aso =f(z) (rys. 7 i 8). o;
250 ł /
15
Wnioski 200
t 10
Porównując krzywe przedstawione na rysunkach 7 i 8, wyraźnie 150
można zauważyć, że mimo jednakowej zawartości srebra w stopach,
100 '** i. *
wytrzymałość na rozciąganie stopu IZA jest wyższa o 25^-75 %, przy
**"*"""""""•».•.*
czym różnica rośnie ze wzrostem stopnia zgniotu. 50
Granica plastyczności stopu IZA jest niższa o ok. 10-^12 %
w porównaniu ze stopem D930, lecz wyższa o ok. 20 % w stosunku O
do czystego srebra. O 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Zgniot, %
Tablica 2
Własności mechaniczne stopu D 930 [8] Rys. 7. Wykres zależności Rm, R02 i A w funkcji zgniotu
Table 2 dla stopu D 930.
Mechanical properties of D 930 alloy [8] Fig. 7. Ultimate tensile strength, yield strength
—l and elongation vs. deformation ratio for D 390 alloy
Średnica Zgniot Wytrzymałość Umowna granica Wydłużenie
d Z na rozciąganie plastyczności ^50
*m ^0.2
mm % MPa MPa %
IZA
2,58 0,00 272,043 181,30 68 T 35
2,48 7,60 298,153 182,27 56
2,32 19,14 352,056 198,81 34
2,28 21,90 367,458 181,34 30
2,06 36,25 412,311 207,13 20
1,86 48,03 443,886 246,71 20
1,66 58,60 469,917 249,64 6
1,44 68,85 513,891 221,16 4
0,98 85,57 588,263 318,34 4
0,69 92,85 632,795 481,62 2

Tablica 3
Własności mechaniczne stopu IZA

Table 3
Mechanical properties of IZA alloy

Średnica Zgniot Wytrzymałość Umowna granica Wydłużenie

d Z na rozciąganie plastyczności ^50
*• R
02
mm % MPa MPa %

3,12 0,00 292,51 133,92 31,50

2,64 15,38 425,77 143,87 7,00 O 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
2,23 28,53 499,06 237,47 5,50
2,03 34,94 537,11 220,16 6,57 Zgniot, %
1,82 41,67 567,87 249,38 2,27
1,60 48,72 602,54 279,87 2,03
1,40 55,13 619,92 283,88 1,80 Rys. 8. Wykres zależności Rm, R02 i A w funkcji zgniotu
1,19 61,86 648,50 312,95 2,03 dla stopu IZA
0,99 68,27 682,53 374,30 1,67 Fig. 8.Ultimate tensile strength, yiełd strength and elongation vs.
0,79 74,68 716,02 441,84 0,80
deformation ratio for IZA alloy

698
 Stop IZA wykazuje również niższe własności plastyczne (wy-
dłużenie/150 wynosi ok. 32 % dla z = O %), które maleją ze wzrostem
zgniotu.
Stop IZA dzięki dobrym własnościom odlewniczym i wysokiej
wytrzymałości na rozciąganie, dobrze nadaje się do wykonywania
niektórych elementów sprężystych w produkcji jubilerskiej, szcze-
gólnie nie wymagających lutowania [8].
Literatura
l.http://www. darni. pl~chemiaAvyzsza/rozdzialVI/materia3.htm#6staly
2. Hansen M., Anderko K.: Consttitution of Binary Alloys. New York,
McGraw-Hill 1958.
3. Wesotowski K.: Metaloznawstwo, tom III — Metale nieżelazne i ich
stopy. PWT Warszawa 1957.
4. Babiński W.: Stopy srebra i ich zastosowanie. Polit. Sl., Skrypty
Uczelniane 1987, nr 1342, Gliwice.
5. Malśćcev W. M., Rumiancev D. W.: Serebro. Metallurgija, Moskva
1987.
6. PN-EN 10002-1+AC1. Metale. Próba rozciągania. Metoda badania
w temperaturze otoczenia.
7. Babiński W.: Srebro i jego zastosowanie. Polit. Sl., Skrypty Uczelnia-
ne 1986, nr 1297, Gliwice.
8. Filipek M.: Porównanie własności wytrzymałościowych i plastycz-
nych srebra i jego jubilerskich stopów z miedzią próby 800 i 930. AGH,
WMN/138/03, Kraków 2003 [pr. dyplomowa].
Praca została wykonana w ramach umowy statutowej AGH
11.11.180.196

DOCTORS' AND ASSISTANT PROFESSORS' THESES

Mgr inż. SZYMON BERSKI

Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej

Tytuł rozprawy doktorskiej:

Teoretyczna oraz doświadczalna analiza

procesu wyciskania prętów bimetalowych AI/Cu
Promotor: Prof. dr hab. inż. Henryk Dyja — Politechnika Częstochowska, Częstochowa.
Recenzenci: Prof. dr hab. inż. Zbigniew Misiołek — Instytut Metali nieżelaznych, Gliwice.
Prof. dr hab. inż. Andrzej Milenin — Politechnika Częstochowska, Częstochowa.

We wrześniu 2005 r. mgr inż. Szymon Berski obronił pracę
doktorską na Wydziale Inżynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki
Stosowanej, Instytut Modelowania i Automatyzacji Procesów Przerób-
ki Plastycznej Politechniki Częstochowskiej pt.: Teoretyczna oraz
doświadczalna analiza procesu wyciskania prętów bimetalowych Al/Cu.
Szybki rozwój gospodarki powoduje wzrost zapotrzebowania na
wyroby bimetalowe. W energetyce do budowy linii wysokiego na-
pięcia oraz elektronice stosowane są druty bimetalowe o stalowym
lub aluminiowym rdzeniu i miedzianej warstwie platerującej. Nie są
one do tej pory produkowane w Polsce na skalę przemysłową. Druty
bimetalowe wytwarza się z bimetalowych prętów otrzymywanych
różnymi metodami. Do otrzymywania bimetalowego wsadu do ciąg-
nienia (aluminium platerowanego miedzią) nie była dotychczas sto-
sowana metoda zgrzewania wybuchowego. W Instytucie Modelo-
wania i Automatyzacji Procesów Przeróbki Plastycznej Politechniki
Częstochowskiej od wielu lat prowadzone są badania nad technolo-
giami zgrzewania prętów bimetalowych w tzw. układach walco-
wych. W pracy autor zaproponował nową metodę wytwarzania dru-
tów bimetalowych z bimetalowych wyprasek uzyskanych z kolei
ze wsadu zgrzanego wstępnie wybuchem. W tym celu opracowano
parametry zgrzewania wybuchowego bimetalowych prętów o sta-
łym, określonym w normach ASTM, udziale procentowym warstwy
platerującej. W wyniku badań eksperymentalnych uzyskano trwale,
dobrej jakości połączenie aluminium gatunku 1050A wg EN oraz
miedzi Cu-ETP wg PN-EN 1976. Z bimetalowego wsadu otrzyma-
nego metodą wybuchową należało, do dalszej operacji technologi-
cznej, w procesie wyciskania współbieżnego, uzyskać dobry jako-
ściowo nowy produkt — bimetalową wypraskę, bez rozwarstwień
i pęknięć powierzchniowych. Na podstawie badań określono warun-
ki odkształcenia, które zapewniają otrzymanie takich wyprasek.
Praca składa SIQSZ części teoretycznej i doświadczalnej. Do badań
teoretycznych wykorzystano metodę elementów skończonych i me-
tody optymalizacji. Badania doświadczalne składały się z badań
plastometrycznych poszczególnych komponentów bimetalu oraz
procesu wyciskania prętów bimetalowych. W celu przeprowadzenia
badań doświadczalnych autor zaprojektował i zbudował stanowisko
badawcze wraz z narzędziami do odkształcania próbek bimetalowych.
Zarówno po zgrzewaniu wybuchowym, jak i po procesie wyciskania
wsadu bimetalowego, przeprowadzono próby, w których badano
jakość połączenia warstw. W badaniach określono wpływ takich
parametrów, jak: odkształcenie, kąt nachylenia stożka matrycy i tempe-
ratura wsadu bimetalowego na jakość połączenia warstwy platerują-
cej i rozkład naprężeń zarówno w strefie łącza jak i na całym prze-
kroju osiowym wypraski w strefie odkształcenia. Ponadto otrzyma-
no rozkłady maksymalnych naprężeń stycznych i normalnych na
granicy warstw bimetalu. Określono dopuszczalne warianty procesu
wyciskania z zakresu współczynnika wyciskania K = 2-^10, kąta
nachylenia stożka matrycy a = 15^45° oraz temperatur 20 i 250 °C
na podstawie kryterium największego naprężenia stycznego na gra-
nicy warstw bimetalu.

699

BULLETIN OF THE INSTITUTE OF NON-FERROUS METALS
R e d a k t o r o d p o w i e d z i a l n y : dr M I E C Z Y S Ł A W W O C H
PRACE BADAWCZO-ROZWOJOWEIMN
W DZIEDZINIE OCHRONY ŚRODOWISKA
ZAKOŃCZONE W 2004 ROKU
BRATEK Ł.: BADANIA LABORATORYJNE USUWANIA FLURO-
WODORU Z GAZÓW ZAWIERAJĄCYCH SO2.
GLIWICE 6143/04 s. 27, SYGN. 15991/N/01, póz. 77079 — AW
W ramach pracy przystosowano laboratoryjną instalację do-
świadczalną do badań oczyszczania gazów z fluorowodoru w ukła-
dzie ciągłym. Wykonano badania stosując następujące sorbenty:
szkło wodne R-137 o zawartości 35 % Na2SiO3, odpadowe płyty
SILIMICA z Huty Łaziska o zawartości 90,6 % SiO2> odczynniko-
wy siarczan glinu, odczynnikowy siarczan magnezu, wodorotlenek
glinu — surowiec do wytwarzania siarczanu glinu w Zakładach
Chemicznych ZŁOTNIKI S.A. we Wrocławiu, magnezyt surowy
mielony z Zakładów Magnezytowych GROCHÓW, mączka kwar-
cytowa produkowana w zakładach KWARCE S.A. w Mikołajkach
o zawartości 94,8 % SiO2, tlenek glinu surowiec używany do produ-
kcji aluminium w H.A. Konin. Przedstawiono średnie skuteczności
usuwania flurowodoru z gazów w warunkach laboratoryjnych z za-
stosowaniem ww. sorbentów. Na podstawie przeprowadzonych ba-
dań na laboratoryjnej instalacji doświadczalnej w dwóch wariantach
prowadzenia prób (różne objętości robocze w reaktorze kwasu siar-
kowego) stwierdzono, że mączka kwarcytowa charakteryzuje się
najlepszą spośród wszystkich przebadanych sorbentów skuteczno-
ścią usuwania fluorowodoru: 91+94 %.
CHMIELARZ A.: EMISJA PERFLUOROWĘGLODOWORÓW
Z PRODUKCJI ALUMINIUM Z SUROWCÓW PIERWOTNYCH.
PROJEKT BADAWCZY NR 4 T08B 006 22.
GLIWICE 6093/2004 s. 46, SYGN. 15928/N/01, póz. 75357 — AW
W podsumowaniu należy stwierdzić, że zasadniczym efektem
wykonywanych badań jest po raz pierwszy eksperymentalnie wy-
znaczona emisja tetrafluorometanu i heksafluoroetanu z funkcjonu-
jącej w Polsce instalacji do produkcji aluminium z surowców pier-
wotnych. Wynosi ona rocznie: CF4— 12 163,6 kg, C2F6— 1311,1
kg (w odniesieniu do 2003 r.).
CHMIELARZ A.: OCENA INSTALACJI EKSPLOATOWANYCH
PRZEZ KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. O/ZWR Z PUNKTU WIDZE-
NIA KONIECZNOŚCI UZYSKANIA POZWOLENIA ZINTEGRO-
WANEGO I ZGODNOŚCI Z NAJLEPSZĄ DOSTĘPNĄ TECHNIKĄ.
GLIWICE 6113/04 s. 23, SYGN. 16055/N/01, póz. 77278 — AW
700
żelaznych
Rudy Metale R 50 2005 nr 12
UKD 661.6(082):669.2/.8(IOO)
W ramach pracy przeprowadzono inwentaryzację procesów pro-
dukcyjnych stosowanych w KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. O/ZWR
z punktu widzenia konieczności uzyskania pozwolenia zintegro-
wanego. Stwierdzono, że pozwolenia zintegrowanego wymaga je-
dynie instalacj a neutralizacj i odpadowych kwasów siarkowych. Do-
konano oceny zgodności parametrów tej instalacji z wymaganiami
BAT.
CHMIELARZ A.: NAJLEPSZE DOSTĘPNE TECHNIKI BAT WYTY-
CZNE DLA BRANŻY METALI NIEŻELAZNYCH — PRODUKCJA
Z SUROWCÓW PIERWOTNYCH.
GLIWICE 6114/04 s. 110, SYGN. 16056/N/01, póz. 77279 — A W
Celem opracowania było określenie wymagań najlepszych do-
stępnych technik dla procesów otrzymywania metali nieżelaznych
(miedzi, cynku, ołowiu i aluminium) z surowców pierwotnych. Wy-
magania te zostały określone na podstawie analizy stosowanych
w świecie technik i technologii produkcji, sposobu wytwarzania tych
metali w praktyce polskich przedsiębiorstw, ich aspektów środowi-
skowych, charakterystyk związanych emisji, sposobów ogranicze-
nia emisji oraz zapisów BREFu „Best Available Techniąues in the
Non-ferrous Metals Industries". Dla każdego procesu produkcji ww.
metali opisano techniki uznawane za najlepsze dostępne wg BREF
i specyficzne wymagania dla ich wytwarzania w Polsce. Przedsta-
wiono wielkości emisji związane ze stosowaniem najlepszych dostę-
pnych technik, propozycje standardów emisyjnych oraz minimal-
nych wymagań w zakresie monitoringu emisji zanieczyszczeń.
FUAŁKOWSKA A.: OPRACOWANIE TECHNOLOGII OCZYSZ-
CZANIA ŚCIEKÓW KWAŚNYCH W WARUNKACH WYSOKIEGO
STĘŻENIA AZOTU AMONOWEGO.
GLIWICE 6147/04 s. 32, SYGN. 15989/N/01, póz. 77077 — AW
W pracy przedstawiono charakterystykę ścieków kwaśnych po-
chodzących z IMN w zakresie stężenia azotu amonowego, miedzi
oraz odczynu. Próby redukcji stężenia azotu amonowego przepro-
wadzono poprzez: utlenienie amoniaku podchlorynem sodu, utlenia-
nie amoniaku wodą utlenioną, desorpcję amoniaku za pomocą alka-
lizacji i przedmuchu ścieków powietrzem oraz redukcję stężenia
amoniaku tiosiarczanem sodu. Przeprowadzono także próbę w skali
technicznej i uzupełniono instrukcję obsługi stacji neutralizacji ście-
ków IMN o odpowiednie postępowanie interwencyjne w razie prze-
kroczenia dopuszczalnego stężenia amoniaku.
KAMIŃSKI K.: PRÓBY WDROŻENIOWE — OPTYMALIZACJA
PROCESU ODPYLANIA I UTYLIZACJI SPALIN Z OBROTO-
WYCH PIECÓW ANODOWYCH HUTY MIEDZI LEGNICA.
GLIWICE 6108/04 s. 19, SYGN. 16054/N/01, póz. 77277 — AW
W ramach prac wdrożeniowych wykonanych na nowym ukła-
dzie chłodzenia i oczyszczania gazów z pieców anodowych w HM
Legnica prowadzono działania mające na celu potwierdzenie zało-
żonych efektów, wynikających przede wszystkim z ograniczenia
oddziaływania technologii ogniowej rafinacji miedzi na środowisko
naturalne oraz określenie optymalnych parametrów pracy instalacji.
Stwierdzono, że zastosowana technologia chłodzenia i oczyszczania
gazów spełnia wymagania w pełnym zakresie. Zastosowanie tech-
nologii chłodzenia i filtracji gazów w filtrach pulsacyjnych pozwo-
liło na znaczne ograniczenie emisji pyłów do atmosfery za instalacją
3 DUKCJI I INSTALACJI PRODUKCJI CHEMIGIPSU Z ODPADO-
poniżej l mg/m N dzięki czemu oddziaływanie technologii ogniowej
rafinacji miedzi w HM Legnica na środowisko naturalne zwiększyło
się w sposób zdecydowany. Wykonane pomiary w ramach prób
wdrożeniowych pozwoliły na określenie emisji zanieczyszczeń py-
łowo-gazowych oraz na podjęcie działań zmierzających do ograni-
czenia emisji SO2 poprzez dodawanie wapna przed fazą redukcji.
Wydzielone w procesie chłodzenia i oczyszczania gazów z pieców
anodowych zanieczyszczenia stałe są w całości wykorzystywane na
terenie HM Legnica. Są zawracane na Wydział Przygotowania Wsa-
du, dodawane jako składnik mieszanki do produkcji brykietów
i wraz z nimi kierowane do pieców szybowych.
KAMIŃSKI K.: PRÓBY WDROŻENIOWE — OPTYMALIZACJA
PROCESU CHŁODZENIA I OCZYSZCZANIA GAZÓW PROCESO-
WYCH ZE STACJONARNYCH I OBROTOWYCH PIECÓW ANO-
DOWYCH HUTY MIEDZI GŁOGÓW.
GLIWICE 6176/04 s. 30, SYGN. 16053/N/01, póz. 77276 —AW
W ramach prac wdrożeniowych wykonywanych na nowych
układach chłodzenia i oczyszczania gazów z pieców anodowych
w HM GŁOGÓW I i HM GŁOGÓW II prowadzono działania, ma-
jące nacelu potwierdzenie założonych efektów wynikających przede
wszystkim z ograniczenia oddziaływania technologii ogniowej rafi-
nacji miedzi na środowisko naturalne oraz określenie optymalnych
parametrów pracy instalacji. Stwierdzono, że zastosowana technolo-
gia chłodzenia i oczyszczania gazów, zarówno w HM GŁOGÓW I
jak i HM GŁOGÓW II spełnia wymagania w pełnym zakresie. Za-
stosowanie technologii chłodzenia i filtracji gazów w filtrach pulsa-
cyjnych pozwoliło na znaczne ograniczenie emisji pyłów do atmo-
sfery za instalacją poniżej 2 mg/m N, dzięki czemu oddziaływanie
technologii ogniowej rafinacji miedzi w HM LEGNICA na środo-
wisko naturalne zwiększyło się w sposób zdecydowany. Wykonane
pomiary w ramach prób wdrożeniowych pozwoliły na określenie
emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych oraz na podjęcie działań
zmierzających do ograniczenia emisji SO2 w HM GŁOGÓW II po-
przez zastąpienie zawiesiny sorbentu przygotowanego z produktu
IOS zawiesiną wapna hydratyzowanego. Wydzielone w procesie
chłodzenia i oczyszczania gazów z pieców anodowych zanieczysz-
czenia stałe są w całości wykorzystywane na terenie HM GŁOGÓW.
Są zwracane na Wydział Przygotowania Wsadu P-1, dodawane jako
składnik mieszanki do produkcji brykietów i wraz z nimi kierowane
do pieców szybowych.
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
CHALCO ROZPOCZYNA DOGŁĘBNE STUDIA NAD PROJEKTEM
W WIETNAMIE
TEO V.: CALCO STARTS FEASIBILITY STUDY ON YIETNAM PRO-
JECT. MET. BULL. 2005, nr 8910, s. 11, BŁ
Aluminium Corp. of China (Chalco) rozpoczęło, w celu uzupeł-
KUROWSKI R.: ODZYSK CYNKU Z ROZTWORÓW ODPADOWYCH.
GLIWICE 6144/04 s. 54, SYGN. 15986/N/01, póz. 77074 — AW
Przeprowadzono badania laboratoryjne w celu określenia możli-
wości wydzielenia i odzysku cynku z roztworów odpadowych, dla
procesów opartych na wymianie jonowej. Materiał bazowy do badań
stanowiły kwaśne ścieki przemysłowe z ZGH BOLESŁAW w Bu-
kownie. Spośród szerokiej gamy żywic jonowymiennych, do badań
wytypowano masy chelatujące firmy Purolite: S-930, S-940 i S-950.
Badania przeprowadzono w laboratoryjnym modelu kolumny joni-
towej dla sodowej i wodorowej formy jonowej żywicy. Kryteria
oceny efektywności procesu wymiany jonowej stanowiły: stężenia
Zn, Ca i Mg oraz ładunek Zn w roztworze wydzielonym, odniesione
do roztworu bazowego. Dla procesu uznanego za najkorzystniejszy,
określono orientacyjnie, podstawowe wskaźniki eksploatacyjne pro-
wadzenia procesu wymiany jonowej w warunkach przemysłowych.
MROZOWSKI J.: STUDIUM WYKONALNOŚCI SPOSOBU PRO-
WYCH I HANDLOWYCH KWASÓW SIARKOWYCH OSADÓW
PONEUTRALIZACYJNYCH I PRODUKTU ODSIARCZANIA SPA-
LIN.
GLIWICE/KRAKÓW 6148/04 s. 35, SYGN. 15995/N/01, póz. 77083 -
AW
W pracy na podstawie opracowanej technologii produkcji che-
migipsu z odpadowych i handlowych kwasów siarkowych, osadów
poneutralizacyjnych i produktu odsiarczania spalin przedstawiono
opis techniczny instalacji, zapotrzebowanie surowców i mediów
technologicznych oraz określono koszty inwestycyjne i eksploata-
cyjne. Przedstawiono również ocenę oddziaływania projektowanej
inwestycji na środowisko. W świetle przedstawionych danych
stwierdzono, że wdrożenie nowej technologii produkcji gipsu z od-
padowych kwasów siarkowych, osadów poneutralizacyjnych i pro-
duktu odsiarczania spalin nie wpłynie ujemnie na stan środowiska
rozpatrywanego rejonu. Przeprowadzona analiza ekonomiczna po-
zwala stwierdzić, że dla proponowanej inwestycji prosty okres zwro-
tu wynosić będzie 4 lata. Całkowity efekt ekonomiczny netto nie jest
wrażliwy na cenę sprzedaży gipsu, co świadczy o wyjątkowej opła-
calności inwestycji.
WASILEWSKI W.: OKREŚLENIE MOŻLIWOŚCI STOPNIA RE-
DUKCJI SO2 W GAZACH WENTYLACYJNYCH SPUSTU MIEDZI
Z PIECA ZAWIESINOWEGO DROGĄ WTRYSKIWANIA SPRO-
SZKOWANEGO WAPNA W STRUMIEŃ GAZÓW PRZEZ TKANI-
NOWY FILTR PULSACYJNY.
GLIWICE 6191/04 s. 24, SYGN. 16017/N/01, póz. 77105 — AW
W niniejszej pracy przebadano możliwości zastosowania wapna
hydratyzowanego i modyfikowanego wapna o nazwie Sorbacal SP
do odsiarczania gazów wentylacyjnych metodą suchą. Przeprowa-
dzone próby odsiarczania metodą suchą wykazały możliwość głębokie-
go odsiarczania gazów wentylacyjnych przy stosowaniu preparatu
Sorbacal. Wapno hydratyzowane w warunkach prowadzenia proce-
su nie wykazuje własności chemisorpcyjnych. Skuteczność odsiar-
czania przy zastosowaniu Sorbacalu zależy od współczynnika Ca/S
i temperatury gazów odsiarczanych. Stopień wykorzystania sorbentu
jest jednak niewielki, gdyż w trakcie absorpcji następuje powierzch-
niowa reakcja SO2 z sorbentem i blokowanie powierzchni aktywnej
produktami reakcji.
nienia prowadzonych w zeszłym roku studiów, kompleksowe bada-
nia nad wartym 2 mld $ chińsko-wietnamskim projektem dotyczą-
cym eksploatacji złoża boksytów i produkcji tlenku glinu w połu-
dniowym Wietnamie.
Badania wstępne zostały zakończone w drugim kwartale 2005 r.
701
i zostały przedłożone do aprobaty przez rząd Wietnamu. Jak poin-
formował rzecznik prasowy firmy Chalco — „wciąż czekamy na
odpowiedź [rządu]".
Projekt Chalco wspierają: China Non-Ferrous Metal Industry Engi-
neering & Construction Co (NFC) oraz Yietnam National Minerał
Corp. (Yimco), a także chińska komisja ds. rozwoju i reform oraz
rząd Wietnamu.
Planuje się eksploatację złóż boksytów zlokalizowanych w regionie
Dać Nong, w prowincji Dać Lać, w południowym Wietnamie oraz
budowę rafinerii o wydajności l ,9 min t/r.
Niezależnie Chalco zleciło swoim ekspertom wykonanie studium
wykonalności budowy rafinerii w joint-venture z brazylijską
CVRD. Rafineria w brazylijskim stanie Para o początkowej wydaj-
ności 1,8 min t/r., jak wynika z najnowszego półrocznego raportu
finansowego, mogłaby być w przyszłości rozbudowana do osiągnię-
cia wydajności na poziomie 7,2 min t/r., co potwierdził przedstawi-
ciel CVRD.
Firma Chalco potwierdziła również, że zleciła swoim ekspertom
ponowne przedstawienie, do końca roku, władzom Queensland listu
intencyjnego w sprawie projektu wydobycia boksytów w Aurukun-
co. Prawami do wydobycia na tym australijskim złożu boksytów jest
zainteresowanych 13 przedsiębiorstw.
Jak twierdzą oficjalne źródła, Chalco zatwierdziło 4,22 mld juanów
(522 min $) kapitału w pierwszym półroczu i może rozszerzyć in-
westycje w drugiej połowie roku o 37 % czyli do 5,78 mld juanów,
zgodnie z planem inwestycyjnym rzędu 10 mld yanów w 2005 r.
Kapitał inwestycyjny będzie wydany głównie na różnego rodzaju
projekty związane z ekspansją — dodała rzeczniczka Chalco — nie
podając jednak żadnych szczegółów.
CODELCO NORTE PLANUJE DO 2015 ROKU INWESTYCJE NA
POZIOMIE 7,5 MLD DOLARÓW
SW1NDELLS S.: CODELCO NORTE PLNS $7,5 BN OF INYESTMENT
BY 2015. MET. BULL. 2005, nr 8910, s. 14, BŁ
Jak wynika z oświadczenia Nelsona Pizarro ciągu najbliższych
10 lat Codelco, największa na świecie firma zajmująca się miedzią,
zainwestuje ponad 7,49 mld $ w swoje zakłady Codełco Norte.
Roczne inwestycje na poziomie od 500 do 800 min dolarów, osiągną
poziom 1,68 mld $ w 2015 r., gdy kopalnia osiągnie pokłady Toki
w Calama Region II, gdzie złoża szacowane są na 23 min t i co
powinno pozwolić na rozpoczęcie eksploatacji w 2018 r.
Kopalnia ma w planach wdrożenie w latach 2006-^-2013 kilku proje-
któw, w tym dotyczących zakładów Mansa Mina położonych w po-
bliżu Chuquicamata i Calama oraz Mina Sur. Mansa Mina rozpocz-
nie produkcję w 2009 r. i będzie produkować 188 tyś. t/r., kosztem
inwestycji rzędu 900 min $.
Zwiększą się możliwości zakładu wzbogacania Chuquicamata z obe-
cnego poziomu 180 tyś. t/r. do 230 tyś. t/r. w 2009 r. W 2014 r.
kopalnia Chuąuicamata, po dziewięćdziesięciu latach eksploatacji
odkrywkowej, rozpocznie eksploatację jako kopalnia podziemna.
Kopalnia Mansa Minsa rozpocznie eksploatację w 2019 r.
„Wydobyliśmy tylko jedną trzecią złoża Chuquicamata. Pozostałe
dwie trzecie będzie wydobywane metodami poziemnymi." — po-
wiedział Pizarro.
Codelco Norte jest największym oddziałem Codelco z produkcją na
poziomie 982,5 tyś. t w 2004 r., a w 2005 r. szacowaną na 984 tyś. t.
W ciągu trzech następnych lat przewidywany poziom produkcji
wyniesie ponad milion ton rocznie. Prognozowany w 2005 r. poziom
produkcji Codelco wyniesie 1,74 min t miedzi.
CYNK WCHODZI NA RYNEK
WHITE P.: ZINC TURNS THE CORNER. MIN. J. 2005,26 AUG. s. 16+17, BŁ
Po trzech latach dużej nadwyżki dostaw na rynku cynku, rynek
ten powrócił do sytuacji z 2004 r., wynikającej głównie ze wzrostu
popytu w Chinach i w Stanach Zjednoczonych. Spadają zapasy
w magazynach LME i u producentów. Pod koniec 2004 r., nadwyżka
zapasów na poziomie l Mt, została zrównoważona podczas czteroty-
godniowego okresu wzrostu konsumpcji.
Popyt. Globalny popyt na rafinowany cynk wzrósł o znaczące 6,5 %
w 2004 r., głównie ze względu na wzrost w Chinach i Stanach Zjed-
702
noczonych.
Dalszy silny wzrost w Chinach na poziomie 14,6 % był głównie
związany ze wzrostem zapotrzebowania na stal ocynkowaną w se-
ktorze konstrukcyjnym, w którym odnotowano znaczny wzrost in-
westycji w infrastrukturę, tzn. budowę nowych dróg, linii kolejowych,
a także elektrowni i linii przesyłowych. Znaczącym czynnikiem była
również ekspansja przemysłu maszynowego i samochodowego, zu-
żywających znaczące ilości blach ze stali ocynkowanej.
Dane China State Statistics Bureau pokazują, że w 2004 r. w Chi-
nach wyprodukowano 2,7 Mt ocynkowanej stali, o 30 % więcej niż
w 2003 r. Informacje China Metals pokazują, że trend ten będzie
kontynuowany, a realizacja nowych inwestycji może zaowocować
podwojeniem mocy produkcyjnych do końca 2008 r.
Czynnikiem mającym duży wpływ na globalny wzrost popytu na
cynk w 2004 r. jest 8,4 % wzrost amerykańskiej konsumpcji, do
najwyższego poziomu od rekordowego pod tym względem roku
2000. Było to wynikiem wzrostu zamówień na ocynkowane blachy
stalowe, przy współudziale spadającego kursu dolara oraz umacnia-
jącego się rynku konstrukcji w Stanach Zjednoczonych.
W Europie zapotrzebowanie zwiększyło się tylko o 1,8 % w porów-
naniu do 2003 r., głównie na wskutek wzrostu w Belgii, Włoszech
i Hiszpanii.
Dostawy. Nie ma najmniejszej wątpliwości, że największy wpływ
na dostawy cynku w Chinach, w ciągu ostatnich kilku lat, miał
bardzo szybki rozwój gospodarczy. Chiny produkują obecnie trzy
razy więcej rafinowanego cynku, niż Kanada, która jest druga w ran-
kingu. Od 1997 r. Chiny zajmują również czołowe miejsce w wydo-
byciu.
Przez ostatnie lata, współczynnik wzrostu chińskiej produkcji i kon-
sumpcji cynku zmieniał się najszybciej na świecie. W 2004 r. Chiny
przyjęły ok. 25 % światowej produkcji cynku. Struktura chińskiego
przemysłu cynkowego jest wyjątkowa. Ostatnio maleje liczba małych
kopalni i zakładów przetwórczych rozrzuconych po całym kraju,
z których wiele jest prywatnych lub wręcz pracuje nielegalnie. W Chi-
nach jest więcej kopalń, niż w sumie w pozostałych miejscach na
świecie i jest czymś niezwykłym, że w kraju o takim wydobyciu
tylko kilka z nich ma wydajność powyżej 50 tyś. t cynku rocznie.
W połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku nagły wzrost
produkcji cynku w Chinach był napędzany przez cztery największe
zakłady, w tym: Zhongjin Lingnan, Lioaning, Hunan i Gansu. Otwo-
rzono nowe zakłady w Baiyin, Huludao, Zhuzhou oraz Zhongjin-
Lingnan w Shaoguan. Jednakże wzrost produkcji był głównie spo-
wodowany przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Obecnie wdraża-
na jest długa lista nowych projektów. Przewiduje się w związku
z tym, że obecna pozycja „wielkiej czwórki" na rynku będzie tracić
stopniowo na znaczeniu.
Gwałtowny wzrost zużycia cynku w Chinach w ciągu ostatnich kilku
lat spowodował, że w 2004 r., po raz pierwszy od 1988 r., Chiny
stały się importerem netto cynku. Biorąc pod uwagę dostępność
cynku na Zachodzie w tym czasie, zmiana roli Chin na rynku jest
znacząca. W 2004 r. produkcja górnicza w Chinach wzrosła o 10,6 %,
a produkcja metalu rafinowanego o 8,6 %.
Świat. W sposób znaczący wzrosło wydobycie w kopalniach cynku
w Namibii i w Indiach. W Namibii nastąpiło to w rezultacie wzrostu
produkcji w nowo otworzonych zakładach Skorpion, należących do
firmy Anglo American Plc. Wzrost produkcji w Indiach nastąpił
głównie na skutek zwiększonych inwestycji Yedanta Resources,
w należących do spółki kopalniach, a w szczególności RampuraGaucha
w Rajasthan.
Wzrost ten został zrównoważony spadkami produkcji w Australii,
głównie ze względu na zamknięcie w grudniu 2003 r. kopalni Len-
nard Shelf, należącej do Teck Cominco Ltd, a także w Peru, gdzie
obniżono poziom produkcji w kopalni Antamina, należącej do Teck
Cominco, Falconbridge Ltd oraz BHP Billiton. W związku z po-
wyższym globalna produkcja górnicza cynku w 2004 r. wzrosła
tylko o 0,6 % w stosunku do roku poprzedniego.
Globalnie produkcja cynku rafinowanego wzrosła o 3 %, osiągając
poziom ponad 10 Mt po raz pierwszy w historii. Poza Chinami
produkcja wzrosła w Namibii, w której minął pełny rok od otwarcia
zakładu Skorpion, należącego do Anglo American Plc i w Kazach-
stanie, w rafinerii Balkahash. Odnotowano również wysoki poziom
produkcji w Bułgarii, Kanadzie, Finlandii, Korei Południowej, Me-
ksyku i Stanach Zjednoczonych.
Najbardziej znaczące ograniczenia nastąpiły w Australii, głównie
z powodu zamknięcia zakładów Cockle Creek w wrześniu 2003
roku oraz w Federacji Rosyjskiej, gdzie w rafinerii w Chelyabinsku
znacząco obniżono poziom produkcji w 2003 r.
Akcje i ceny. W 2004 r. przez okres dziewięciu miesięcy zgroma-
dzono dużą ilość cynku na giełdzie LME. Po dużej liczbie mylących
spadków notowań, zapasy zaczęły kurczyć się we wrześniu 2004 r.
Wkrótce też nastąpił znaczny wzrost cen. Trend ten miał duże
znaczenie, gdyż na cynk zwrócił swą uwagę sektor finansowy.
Zapasy cynku na LME wciąż opiewają na ponad 600 tyś. t, pomimo
że w ciągu ostatniego roku spadły o ponad 100 tyś. t. Stanowi to
odpowiednik 6-tygodniowego zapotrzebowania, niestety przekra-
czając akceptowalny poziom ww. współczynnika, który wynosi 4
tygodnie.
Ceny cynku w 2004 r. w gotówce osiągnęły średni poziom 1048 $/t
i były wyższe o 26,5 % w porównaniu z rokiem poprzednim. Trzy-
miesięczny wskaźnik średniej ceny ustalił się na poziomie 1064 $/t
i wzrósł o 26,2 %. Najwyższą cenę na poziomie 1270 $/t odnotowa-
no w 31 grudnia, a najniższą na poziomie 942 $/t — 7 września.
PRZEGLĄD RYNKU MIEDZI
FUNDAMENT AL OUTLOOK FOR COPPER. MIN. J. 2005, 12 AUG. s. 4,
BŁ
W ostatnim czasie rynek miedzi odnotowuje odnawiające się
trendy wzrostowe, ze średnią trzymiesięczną ceną na LME na rekor-
dowym poziomie 3600 $/t — odnotowanym 5 sierpnia 2005 r.
Można zgodzić się z tezą, że fundusze inwestycyjne nadały począt-
kowy impet wzrostu cen. Jednak nie ma najmniejszych wątpliwości,
że stało się to głównie za sprawą niezwykle mocnej pozycji rynku
miedzi. Nie tylko zapasy zmalały do krytycznych rozmiarów, ale
wyścig trwał dalej gdy rozpoczęło się lato. Doszło do dramatycznych
napływów i sprzedaży, co spowodowało wzrost cen jeszcze na wy-
ższy poziom.
W pierwszym tygodniu czerwca, rynek napędziła nowa wiadomość
o strajkach w Grup Mexico Asarco (USA) oraz w kopalni Placer
Dome Zaldivar (Chile), a także informacja o zamknięciu w połowie
czerwca kopalni Cerro Colorado (Chile) w związku ze zniszczeniami
spowodowanymi trzęsieniem ziemi. Po tej wiadomości ujawniono
również informację o strajkach i kłopotach z siłą roboczą w Zambii.
Powyższe wydarzenia tylko nieznacznie wpłynęły na obniżenie
dostaw miedzi na giełdę, ale z pewnością spowodowały wzrost cen
w kontraktach krótkoterminowych.
W ciągu ostatnich dwóch lat produkcja ma kłopoty ze sprostaniem
popytowi, związanemu z jednej strony z dużym wzrostem konsumpcji
na Zachodzie, jak też i nieprawdopodobnym wzrostem w Chinach.
W 2004 r. chińskie zapotrzebowanie na rafinowaną miedź wyniosło
około 3,5 Mt, czyli o prawie 20 % więcej niż w roku przednim.
W 2004 r. Chiny wciąż były największym importerem netto miedzi
z Zachodu, pomimo wzrostu rodzimej produkcji o 17,9 %, czyli do
poziomu 2,04 Mt. W tym samym czasie rosyjski eksport na Zachód
spadł z poziomu 408 do 338 tyś. t.
Najnowsze wyniki badań International Copper Study Group (ICSG)
pokazują, że w 2004 r. konsumpcja na Zachodzie wzrosła o 5,7 %
do rekordowego poziomu 12,35 Mt, głównie na wskutek wzrostu
zapotrzebowania w Ameryce Północnej i w kilku krajach azjatyc-
kich. Produkcja w międzyczasie wzrosła tylko o 1,3 % czyli do
poziomu 11,65 Mt.
Na rynku zaobserwowano ponadprzeciętny wzrost produkcji miedzi
NOWOŚCI TECHNOLOGICZNE
PERSPEKTYWICZNA TECHNOLOGIA WZBOGACANIA RUD
MIEDZIOWO-MOLffiDENOWYCH W ZAKŁADZIE ERDENET
MAKSIMOY 1.1., KOLTUNOYA T. E., KUCAEY V. A., OTROZDENNOYA
rafinowanej i prognozuje się, że produkcja na Zachodzie wkrótce
przekroczy poziom z zeszłego roku o ok. 750 tyś. t. Większość tego
wzrostu przypadnie na drugą połowę 2005 r. i wtedy oczekuje się,
że na rynku pojawi się nadwyżka miedzi.
Powyższe prognozy wydają się być słuszne o ile nie wydarzą się
jakieś znaczące, nieprzewidziane problemy w wydobyciu miedzi,
których jednak na tym rynku nigdy nie da się do końca przewidzieć.
XSTRATA ZA 1,7 MLD DOLARÓW KUPUJE 19,9 % UDZIAŁÓW
W FALCONBRIDGE
FOSTER K., BARRY S.: XSTRATA BUYS 19.9 % STAKE IN FALCON-
BRIDGE FOR $ l ,7 BILLION. MET. BULL. 2005, nr 8907, s. 9, BŁ
Xstrata nabyła 19,9 % udziałów Falconbridge za 1,7 mld $
i ogłosiła 15 sierpnia 2005 r., że tylko kwestią czasu jest przejęcie
przez nią pełnej kontroli nad Falconbridge.
„Największą wartością jaką nabyliśmy w tej transakcji są możliwo-
ści jakie daje nam to przejęcie" — powiedział dyrektor Xstrata —
Mick Davis, z którego wypowiedzi jasno wynika, że Xstrata jest
bardzo zainteresowana pozostałymi kanadyjskimi producentami
miedzi, niklu i cynku. Jednocześnie jednak odmówił on komentarzy
na temat szczegółów przyszłych działań.
Niewykluczone, że Xstrata, która straciła niedawno na rzecz BHP
Billiton szansę przejęciakontroli nad australijskim WMC Resources,
prawdopodobnie podejmie kroki do całkowitego przejęcia kontroli
nad Falconbridge.
„Myślę, że zdobędą pozostałe udziały gdy spadną ceny" — powie-
dział analityk z Londynu, podkreślając jednak, że od l lipca 2005 r.
ceny akcji Falconbridge wzrosły o 37 %.
Inny analityk stwierdził, że Xstrata będzie płynnie nabywać kolejne
udziały w firmie. „Nie jest oczywistym czy zamierzają oni w ogóle
czekać na cokolwiek" i dodał także, że potencjalne zyski z oczeki-
wania byłyby w tej sytuacji nieznaczące. „Xstrata ma zamiar maso-
wo nabywać złoża, więc cena właściwie w tym przypadku nie ma
większego znaczenia."
Xstrata przejęła 19,9 % udziałów w kanadyjskim holdingu Brascan,
który wyzbył się już wcześniej 20,4 % własności na rzecz Noranda,
współdziałającej z Falconbridge.
„Nie sprzedaliśmy więcej niż 20 %, ze względu na kanadyjskie
wymogi prawne, które wymagałyby wystawienia w pierwszej kolej-
ności oferty dla obecnych udziałowców." — wytłumaczył rzecznik
prasowy Xstrata.
Derek Parnell, dyrektor Falconbridge, był bardzo podbudowany
transakcją. ,.Znaczne inwestycje Xstrata w firmę to kolejny dowód
na to, że zakumulowaliśmy spory wzrost w Falconbridge." — po-
wiedział — „Na wzmacniającym się rynku metali nasze konsekwen-
tne działania także odniosły pozytywny skutek."
Chociaż większa część akcji jest wciąż własnością Falconbridge, to
przejęcie przez Xstrata tej części udziałów skutecznie zablokowała
możliwość przejęcia przez innych kontroli nad Falconbridge.
„Nikt inny nie będzie już kupował akcji Falconbridge, ponieważ nie
będzie w stanie zgromadzić 90 % udziałów. Od tej chwili jest już
tylko jeden nabywca akcji tej firmy. To tylko kwestia cierpliwości."
— skomentował jeden z analityków. Xstrata dokonała tego, co nie
udało się wcześniej Minmetals.
„Zakupując 20 % udziałów zmienili oni jednego udziałowca na
drugiego" — powiedział Nick Haich, analityk z Investec w Londy-
nie. „Gdybym był na ich miejscu (zarządu Xstrata), pracowałbym
wspólnie z ludźmi z Falconbridge nad przezwyciężeniem proble-
mów politycznych w Kanadzie" — dodał odnosząc się do proble-
mów z nabywaniem akcji przez inwestorów zagranicznych, które
miała m.in. Minmetals.
L. A.: PERSPEKTIYNAJA TECHNOLOGIJA OBOGASCENIJA MED-
NO-MOLIBDENOYYCH RUD SP ERDENET. OBOGASCENIE RUD
2005, nr 4, s. 16+17, AG
703
 W artykule zaprezentowano obiecującą technologię przeróbki
rud miedziowo-molibdenowych, opracowaną w oparciu o badania
laboratoryjne i przemysłowe prowadzone w latach 1996-1998 w za-
kładach Mechanobr Inziniring i Erdenet.
Jej celem było otrzymanie koncentratu miedziowo-molibdenowego
w cyklu flotacji kolektywnej z wysokim uzyskiem molibdenu oraz
rozdzielenie otrzymanego koncentratu z zastosowaniem siarczku so-
du lub wodorosiarczku sodu w środowisku azotu. Zastosowanie azo-
tu, zamiast powietrza, w obwodzie separacji miedź-molibden popra-
wia wyniki selekcji i prowadzi do mniejszego zużycia siarczku
sodu/wodorosiarczku sodu.
W cyklu flotacji kolektywnej konieczne jest efektywne oddzielenie
siarczków miedzi i molibdenu od pirytu i minerałów skalnych,
a w cyklu selekcji — rozdzielenie molibdenitu i siarczków miedzi.
Badania laboratoryjne wykonano na próbie rudy zawierającej:
0,83 % Cu (w tym pierwotnej 25,3, wtórnej 68,7 i utlenionej 6 %),
0,015 % Mo, 2,29 % S, 67 % SiO2, 15,9 % A12O3.
W trakcie flotacji kolektywnej otrzymano surowy koncentrat kole-
ktywny o zawartości miedzi 12,5+13 %, molibdenu 0,15+0,18 %
przy uzysku metali odpowiednio 86+87 % i 67+68 %. Doświadcze-
nia pokazały, że w procesie doczyszczania surowego koncentratu
kolektywnego wymagane jest utrzymanie koncentracji tlenku wa-
pnia na poziomie 700 mg/1 w celu depresji pirytu, co jednak gwał-
townie obniża odzysk molibdenu.
Dla rozwiązania tego problemu zaproponowano zastosowanie dwu-
tlenku siarki z wapnem, zapewniających selektywną depresję pirytu.
Ważnym warunkiem trwałej selekcji jest utrzymanie zawartości
tlenku wapnia w pulpie flotacyjnej na poziomie nie wyższym niż 250
mg/1, ponieważ jak pokazują wyniki doświadczalne, przekroczenie
tego poziomu prowadzi do depresji molibdenitu.
Podano schematy technologiczne wzbogacania rud miedziowo-mo-
libdenowych w procesie kolektywnej flotacji i rozdzielenia kole-
ktywnego koncentratu w zakładzie Erdenet.
Doświadczalnie ustalono, że podczas mieszania pulpy o niewyso-
kiej gęstości (35 %) w obecności powietrza, zadowalające wyniki
można uzyskać tylko przy zużyciu siarczku sodu w ilości 15 kg/t
koncentratu kolektywnego i depresora w pulpie w ilości 5+6 g/1,
przy czym podstawowy załadunek odczynnika (70 %) powinien
odbywać się w operacji mieszania celem pełniejszej depresji ksan-
togenianu z powierzchni siarczków miedzi i żelaza.
Mieszanie koncentratu w hermetycznym naczyniu z podawaniem
azotu pozwala na obniżenie zawartości siarczku sodu do 1,3 g/1,
a jego zużycia do 3,3 kg/t. Zwiększenie zawartości substancji stałej
w pulpie podczas mieszania do 50 % daje możliwość obniżenia
zużycia siarczku sodu do 2,5 kg/t.
W całości, według wskazanej technologii, uzysk miedzi do koncen-
tratu zawierającego ok. 28 % miedzi wynosi 84+85 %, a uzysk mo-
libdenu do koncentratu zawierającego 50 % molibdenu — 50 %.
W 1998 r., w zakładzie wzbogacania Erdenet, według podanego
schematu technologicznego procesu kolektywnej flotacji, przepro-
wadzono badania przemysłowe nad otrzymaniem koncentratu mie-
dziowo-molibdenowego. W charakterze depresora pirytu używano
wapno. Badania wykazały, że podczas dwustopniowego doczysz-
czania, przy podtrzymywaniu zawartości tlenku wapnia na poziomie
800+1000 ml/1 z rudy zawierającej 0,626+0,795 % miedzi można
otrzymać koncentrat miedziowo-molibdenowy o zawartości miedzi
28+30 % przy uzysku 84+86 %. Uzysk molibdenu w tych warunkach
nie przekracza 45 %. Zużycie ksantogenianu wynosiło 10+24 g/t
rudy.
Zastosowanie jako depresora pirytu połączenia dwutlenku siarki
i wapna pozwoli na obniżenie koncentracji tlenku wapnia w proce-
sach doczyszczania do 250 mg/1 oraz znacznie zmniejszy depresję
molibdenitu. Pozwoli również na zwiększenie uzysku molibdenu, co
powoduje, że zaproponowana technologia jest bardziej perspekty-
PRZEPŁYWY MATERIAŁÓW GENEROWANE PODCZAS WYTA-
PIANIA MIEDZI
GOONAN T. G.: MATERIALS FLOWS GENERATED BY PYROMET
COPPER SMELTING. MINING ENGINEERING 2005, nr 8, s. 21+26, AG
704
Produkcja miedzi metodą wytapiania generuje duże objętości prze-
pływających materiałów. Materiałami wejściowymi do procesu wy-
tapiania są: koncentrat miedzi, topniki, paliwa, tlen, zawroty, złom
i woda. Pył, gazy — zawierające dwutlenek węgla CO2 i dwutlenek
siarki SO2 i żużel — to materiały wyjściowe.
Oszacowano przepływy materiałów wejściowych i wyjściowych dla
wybranych hut, w tym m.in.: w Chile (Altonorte, Caletones, Cha-
gres, Chuquicamata, Las Yentanas i Potrerillos), w Japonii (Naoshi-
ma, Onahama, Saganoseki, Tamano i Toyo), w Stanach Zjednoczo-
nych (Garfield, Miami i Hayden) oraz w Europie (Głogów I, Gło-
gów II, Huelva, Norddeutsche i Ronnskar).
Analizę oparto na danych operacyjnych z czerwca 2002 r. Informa-
cję skompilowano z wielu różnorodnych źródeł. Dane prezentują
praktykę 2002 r. dla każdej z hut. Bilans materiałowy przedstawiono
w postaci arkusza kalkulacyjnego, obejmującego dokładną analizę
procesu wytapiania. Wszystkie dane źródłowe zaopatrzono w szcze-
gółowe wyjaśnienia i dodatkowe komentarze.
Wprowadzono pojęcie przepływu właściwego CSFm, dla każdego
materiału, gdzie m może być koncentratem, topnikiem, paliwem,
tlenem, kwasem siarkowym itd.
W oparciu o informacje z badanych hut i przy założeniu, że ww.
huty działały z 92 % wydajnością oszacowano, że w 2002 r. Chile,
Europa, Japonia i Stany Zjednoczone wyprodukowały ok. 5 Mt
miedzi 99,99 % i 11 Mt użytecznych produktów zawierających siar-
kę. W konsekwencji wygenerowano 2,4 Mt emisji (20 % SO2, 80 %
CO,), 560 Mt odpadów z mielenia, l Gt odpadów kopalnianych
i 7 Mt żużla.
NOWA GENERACJA CIĄGADEŁ Z WĘGLIKÓW SPIEKANYCH
BREMER W.: THE NEW GENERATION OF CEMENTED CARBIDE
DRAWING DIES. WIRE 2005, nr 2, s. 38+39, AG
Obecnie, szczególnie ważnym zadaniem przemysłu jest dążenie
do osiągnięcia wysokiej wydajności produkcji i jakości produkowa-
nych wyrobów przy jak najniższych kosztach.
W przemyśle produkcji drutów koszty i jakość wyrobów są zasadniczo
zdeterminowane stosowanymi ciągadłami. Użycie ciągadeł z węgli-
ków spiekanych w wielu zastosowaniach jest najefektywniejszym
ekonomicznie rozwiązaniem, satysfakcjonującym i zabezpieczają-
cym m.in. odpowiednią trwałość, wyższą prędkość ciągnienia, niż-
sze koszty i lepszą jakość powierzchni drutu.
Firma Sandvick Hard Materials, wiodący producent węglików spie-
kanych, oferuje odporne na zużycie węgliki spiekane o wielkości
ziarn < 0,2 |^m, w których poprzez kontrolowany rozkład lepiszcza
metalowego (Co), udoskonalono równocześnie i niezależnie od sie-
bie, zarówno odporność na zużycie jak i wiązkość. Generalnie wia-
domo, że gdy zawartość lepiszcza metalowego i wielkość ziarn ma-
leją, to rośnie twardość węglika spiekanego. Węglik spiekany zbu-
dowany jest z trzech indywidualnych faz: WC (faza alfa), lepiszcza
np. Co, Ni itd. — (faza beta) oraz inne pojedyncze lub złożone fazy
węglikowe (TiC, Ta/NbC itd.) — (faza gamma).
Powierzchnia ciągadła musi być ekstremalnie odporna na zużycie,
a strefa powierzchniowa powinna charakteryzować się odpowiednią
wytrzymałością mechaniczną i wiązkością. Zużycie jest pojęciem
bardzo złożonym, zależnym od wielu zmiennych. Na przykład ko-
rozja w przypadku węglików spiekanych powoduje pozbawienie
powierzchni lepiszcza tak, że na powierzchni pozostaje jedynie
szkielet węglikowy. Firma Sandvick Hard Materials, prowadząc
intensywne programy badawczo-rozwojowe, opracowała węgliki
spiekane specjalnie zaprojektowane dla rozwiązania tego problemu.
Obecnie dzięki zastosowaniu tych ulepszonych węglików spieka-
nych, o ultradrobnym ziarnie i niskiej zawartości Co, można osiąg-
nąć większą trwałość ciągadeł. Zredukowano również koszty kon-
serwacji (utrzymania) ciągadeł, uzyskano znaczny wzrost wydajno-
ści i udoskonalono osiągi podczas ciągnienia.
Dzięki opracowanych przez firmę Sandvick, nowym asortymentom
węglików spiekanych, i ich stosowaniu w produkowanych ciągad-
łach możliwa jest poprawa wielu parametrów technologicznych,
w tym m.in. uzyskanie: większej prędkości ciągnienia, lepszej jako-
ści powierzchni drutu i trwałości ciągadeł.
REFLEKSJE NA TEMAT ROZTŁACZANIA PODCZAS WALCO-
WANIA NA ZIMNO OKRĄGŁEGO DRUTU MIEDZIANEGO W CE-
LU OTRZYMANIA DRUTU PŁASKIEGO
BURKLE H., MENGE R.: REFLECTIONS ON THE SPREADING
DURING COLD ROLLING OF COPPER FLAT WIRE OUT OF ROUND
WIRE. WIRE 2005, nr 3, s. 38*41, AG
Zapotrzebowanie na giętkie płaskie kable (FFC) ciągle wzrasta,
szczególnie w przemyśle motoryzacyjnym.
Przy produkcji drutu płaskiego wykorzystywane są różne procesy
np.:
- walcowanie szerokich taśm i ich cięcie wzdłużne, którego zaletą
jest wysoka wydajność, a wadą ograniczona długość i jakość
krawędzi,
- bezpośrednie walcowanie z drutu okrągłego na drut płaski, któ-
rego zaletą jest duża długość robocza, a wadą wyższe koszty
walcowania pojedynczego drutu.
Opisano proces walcowania na zimno miedzianego drutu okrągłego
na drut piaski. Dyskutowano w jaki sposób uzyskać takie cechy
produktu końcowego, jak: małe tolerancje grubości i szerokości,
dużą długość roboczą, wysoką jakość powierzchni, wysoką wydaj-
ność, dobry prosty kształt czy minimum wypukłości. Dodatkowym
zagadnieniem było określenie optymalnej średnicy wejściowej dla
szerszych drutów płaskich, dla których h/b > 40.
Badania doświadczalne przeprowadzano na 5-klatkowej walcarce
firmy Btthler Company (typ RWT 160-5) i w piecu do wyżarzania
indukcyjnego (typ RI-170-F-300).
Przygotowania do eksperymentów rozpoczęto od wyznaczenia śred-
nicy wejściowej drutu, korzystając z wzoru szacunkowego dla mie-
dzi. Biorąc pod uwagę wymiary wyrobu końcowego (0,2 x 9,16
mm), oszacowano średnicę wejściową drutu na 3,8 mm. Materiał
wejściowy powinien być wyżarzony in-line w celu uzyskania drob-
noziarnistej struktury, co będzie miało pozytywny wpływ na jakość
powierzchni i końcowe wymiary.
Uzyskanie końcowych średnic możliwe jest w pięciu przejściach,
lub w programie walcowania dwa razy po pięć przejść. Próby pro-
wadzono z/bez wyżarzania międzyoperacyjnego.
Porównano własności mechaniczne otrzymanych drutów. Uzyskano
porównywalną wytrzymałość końcową. Stwierdzono pozytywny
wpływ większej ilości przejść na jakość krawędzi oraz dodatkowe
ulepszenie własności mechanicznych po zastosowaniu wyżarzania
międzyoperacyjnego. Wskazano na konieczność prowadzenia wstę-
pnej selekcji materiału wejściowego, ze szczególnym uwzględnie-
niem jakości powierzchni i krawędzi.
DZIESIĘĆ KROKÓW W KIERUNKU WYCISKANIA WYSOKIEJ
JAKOŚCI KSZTAŁTOWNIKÓW
BERGE G.: TEN STEPS TOWARDS THE EXTRUSION OF HIGH-
-QUAL1TY SECTIONS. ALUMINIUM 2005, t. 81, nr 6, s. 532+538, AG
Głównym celem producentów kształtowników jest ekonomicz-
na produkcja wysokiej jakości wyrobów.
Szwedzka firma IUT Industriell Ungsteknik AB, wiodący producent
w branży, specjalizuje się w nagrzewaniu indukcyjnym kształtowni-
ków i nagrzewaniu matryc do wyciskania, dostarczając do zakładów
wyciskania wyposażenie wspomagające produkcję kształtowników
o udoskonalonej jakości.
Przedyskutowano najważniejsze etapy tzw. łańcucha jakości, zwra-
cając przede wszystkim uwagę na:
— utrzymanie wysokiej jakości wytapianiaosiąganej m.in. poprzez
zastosowanie nowoczesnych metod i wyposażenia do mieszania
i filtracji np. filtry mechaniczne i gazowe, zabezpieczających
odpowiednią jakość przed kolejnymi etapami procesu,
— nowoczesny stół odlewniczy, który pracuje według technologii
Hot Top z pochylnią powietrzną (air-slip),
- urządzenia do chłodzenia, pracujące z tak dużą prędkością, że
uzyskane po chłodzeniu własności metalu umożliwiają jego
obróbkę przy wyższych prędkościach pras do wyciskania,
— proces nagrzewania wlewków prowadzony np. w piecu ogrze-
wanym gazem lub piecach indukcyjnych, w którym ciecie wlewków
prowadzone jest z zastosowaniem „gorących" nożyc lub „gorą-
cej" piły przed lub po procesie nagrzewania,
— automatyczne sterowanie i kontrola procesu nagrzewania matrycy,
— automatyczne sterowanie i utrzymanie stałej temperatury, wy-
magające kontroli procesów nagrzewania i chłodzenia oraz za-
bezpieczenia w każdym czasie powtarzalności,
— w pełni zautomatyzowany, uniwersalny system starzenia zabez-
pieczający precyzyjną kontrolę temperatury. Wykorzystywany
dla różnych stopów i wymiarów wyrobów, w którym poprzez
optymalizację przepływu powietrza w piecu, skrócono długość
cykli starzenia;
— efektywne pakowanie i kontrola jakości, związane z zastosowa-
niem wyposażenia i urządzeń, ułatwiających pracę personelu,
np. zautomatyzowanego systemu transportu koszy z wyrobami
wyciskanymi i po ich opróżnieniu, dzięki któremu o ponad 45 %
wzrosła sprawność pakowania.
WYDAJNOŚĆ WYCISKANIA
FIELDING R. A. P., JOHANNES V. 1., FIELDING P. H.: EXTRUSION
PRODUCT1YITY. LIGHT METAL AGĘ 2005, nr 6, s. 6*19, AG
Wydajność, zdefiniowana jako wielkość efektów produkcyj-
nych czy usługowych uzyskiwanych w wyniku pracy ludzkiej, jest
kluczowym miernikiem ekonomicznym. Określają wskaźnik wy-
dajności, czyli iloraz ilości produkcji (usług) i nakładu czasu na
wytworzenie tej produkcji (usług). Wzrost wydajności pracy jest
jednym z głównych czynników postępu gospodarczego. Jej wzrost
prowadzi do niższych cen na wytwarzane dobra, a to z kolei prze-
kłada się na wzrost siły nabywczej dla pracowników. Powyższe
ogólne zależności odnoszą się także do procesów wyciskania.
W technologiach przyszłości wprowadzono pojęcie Lean Manufac-
turing („odchudzonego wytwarzania"). Lean Manufacturing to spo-
sób myślenia, filozofia, której celem jest stworzenie w przedsiębior-
stwie systemu działania bazującego na zasadach m.in. eliminacji
marnotrawstwa i ciągłego doskonalenia.
Strategia Lean Manufacturing opiera się na ciągłej i systematycznej
poprawie przepływu materiałów i informacji w zakładzie, w tym
poprzez wyeliminowanie uważanych za marnotrawstwo np.: zapa-
sów, nadprodukcji itp. W konsekwencji Lean Manufacturing daje
możliwość coraz większej produkcji przy wykorzystaniu mniejszych
zasobów np. ludzi, maszyn, czasu itd.
W artykule przedstawiono system produkcji po raz pierwszy zasto-
sowany w zakładach Toyota, zwany Toyota Production System
(TPS), bazujący na zasadach Lean Manufacturing. W wyniku zasto-
sowania systemu TPS zakłady Toyota zatrudniają mniejszą liczbę
pracowników, realizują zadania w krótszym czasie przy niższych
kosztach inwestycyjnych. System produkcji (TPS) stosowany w za-
kładach Toyota naukowcy z Ameryki Północnej scharakteryzowali
jako filozofię zarządzania.
Praca w takim systemie wymaga błyskawicznego przepływu infor-
macji, elastyczności i doskonałej koordynacji. Zabezpieczają to sy-
stemy informatyczne tak, że dostawy realizowane są w systemie
just-in-time. Aby zasłużyć na miano tzw. „odchudzonego producen-
ta" od przedsiębiorstwa wymaga się zaangażowania w proces ciągłe-
go udoskonalania, osiąganego poprzez pomiary, zrozumienie, kon-
trolę, doskonalenie i optymalizację wszystkich rodzajów działalno-
ści i — tam, gdzie jest to uzasadnione — zautomatyzowanie systemu
produkcyjnego.
Współcześni producenci wyrobów wyciskanych posiadają wiedzę
nt. wielu narzędzi, wykorzystywanych w celu osiągnięcia pozycji
„szczupłego producenta", obejmujących m.in.:
— dobrą organizację i standaryzację miejsca pracy,
•— planowanie produkcji z zastosowaniem systemu puli (dostarcza-
nia klientom dokładnie tego, czego chcą) co oznacza, że prakty-
cznie nie trzeba produkować na zapas,
— zastosowanie TPM (Total Production Maintenance),
— SMED (Single Minutę Exchange of Dies tzn. metodę skracania
czasu przezbrojeń) w celu udoskonalenia osiągów urządzeń,
— wykorzystanie programów udoskonalenia jakości np.: Zero De-
fects i Six Sigma,
- kontrolę wizualną i metody zapobiegania błędom.
Większość producentów wyrobów wyciskanych kontroluje średnią
wydajność w procesie wyciskania, nie omijając żadnej okazji do jej
705
ulepszenia. Jednak jeszcze niewielu — monitoruje w tym celu każdy
etap procesu wyciskania. Brak zrozumienia dla konieczności kon-
troli wszystkich czynników wpływających na wydajność skutkuje
niższymi osiągami. Producenci najczęściej akceptuj ą poziom wydaj-
ności urządzeń np. pras do wyciskania.
Opracowane do tej pory programy pozwalają na sprawdzenie, po-
równanie i ewentualne udoskonalenie procesu, umożliwiając produ-
centom wyrobów wyciskanych upewnienie się, że ludzie i urządze-
nia są w pełni wykorzystane. Jednak, jak mówi doświadczenie Ja-
pończyków, udoskonalenie osiągów może być uzyskane jedynie
wtedy, gdy proces automatyzacji poprzedza specjalny program umo-
żliwiający pomiary, kontrolę i optymalizację poszczególnych urzą-
dzeń i etapów procesu.
Coraz wyższe osiągi w procesie wyciskania uzyskuje się poprzez
rozwój zarówno samego procesu, jak i urządzeń w połączeniu
z rygorystycznym szkoleniem zatrudnionych pracowników.
Wprowadzanie zmian modernizacyjnych w urządzeniach (np.
w prasach) i właściwe prowadzenie remontów wydłuża ich trwałość.
Automatyzacja obsługi pras do wyciskania (np. prasy do wyciskania
sterowane numerycznie) i kontrola powtarzalności minimalizuje
ewentualne negatywne wpływy pochodzące od operatora. Osiągi,
a nie cena, są najważniejszym parametrem oceny matryc do wyci-
skania. Rygorystycznie sprawdzana jest jakość wlewków.
W artykule przedstawiono doświadczenia uzyskane podczas restmktury-
zacji i wdrażania systemu TPS w japońskich zakładach Hokuriko,
należących do firmy Shin Nikkei Co., ze szczególnym uwzględnie-
niem podstawowych cech charakterystycznych dla ww. systemu,
w tym m.in. jego konsekwencji we wdrażaniu wybranych strategii
i technik zarządzania oraz kapitalnego znaczenia czynnika ludzkiego.
SYMULACJA KOMPUTEROWA PRĘDKOŚCI PAROWANIA OLE-
JU WALCOWNICZEGO POPRAWIA BEZPIECZEŃSTWO W PRO-
CESIE WYŻARZANIA ZWOJÓW FOLII
D. H. LOGAN CH., ROBERTS R.: YAPORIZATION RATES FOR ROLL-
ING OIL USING COMPUTER SIMULATION IMPROYES SAFETY IN
COIL/FOIL ANNEALING. LIGHT METAL AGĘ 2005, nr 6, s. 44+47, AG
Intencją artykułu było przedstawienie zastosowań nowoczes-
nych metod symulacji komputerowej w odniesieniu do typowego
procesu piecowego. Zastosowane techniki symulacyjne wspomagają
i uzupełniają procesy projektowania parametrów pieca i procesu.
W procesie modelowania wykorzystano programy komputerowe na
bazie metody elementów skończonych (FEA).
Firma Seco/Warwick (USA) prowadzi rozległe i szczegółowe bada-
nia prędkości parowania oleju walcowniczego podczas wyżarzania
zwojów folii aluminiowej w piecach do wyżarzania. Jest to ważne
zagadnienie z punktu widzenia uzyskania jakości i spełnienia norm
NFPA'86 dla pieców. Zwoje aluminium zawierają różne ilości po-
zostałości oleju z procesu walcowania, który zatrzymuje się pomię-
dzy zachodzącymi na siebie blachami aluminiowymi i zaczyna pa-
rować do przestrzeni pieca podczas cyklu wyżarzania.
Problem zaczyna się wtedy, gdy stosunek pary oleju i tlenu w piecu
rośnie, osiągając poziom łatwopalności i stwarzając niebezpieczeń-
stwo eksplozji. Najniższa procentowa zawartość pary oleju w powie-
trzu, przy której ma miejsce zapłon znana jest jako LEL (Lower
Expolise Level — Najniższy Poziom Eksplozji). Kontrolowanie
zawartości pary oleju na poziomie poniżej LEL jest zawsze głównym
zagadnieniem bezpieczeństwa podczas pracy przy piecach.
Firma Seco/Warwick, uznany projektant i dostawca urządzeń dla
przetwórstwa, podjęła badania nad wydajnym systemem oczyszcza-
nia powietrza. Badania są utrudnione m.in. ze względu na brak
informacji i trudności z nich uzyskaniem. Ze względu na koniecz-
ność analizy dużej ilości zmiennych w piecu do wyżarzania, badania
wymagałyby przeprowadzenia szeregu prób. Jednak użytkownicy
urządzeń niechętnie udostępniają je do testowania przez dłuższy
czas. W tej sytuacji bardzo pomocnym narzędziem, przy wspoma-
ganiu prognoz, okazuje się być zastosowanie programu komputero-
wego bazującego na metodzie elementów skończonych.
Komputerowe metody symulacyjne pozwalają na łatwe modyfiko-
wanie np. wymiarów pieca, zmian atmosfery i obciążeń, a uzyskane
podczas symulacji wyniki mogą być wykorzystane do oszacowania
706
ilości parującego oleju ze zwojów aluminium, a także współczynni-
ka zapłonu (LEL).
W artykule podano szczegółowe wyniki badań symulacyjnych i do-
świadczalnych, które przeprowadzono z wykorzystaniem zwoju alu-
miniowego o średnicy zewnętrznej 1220 mm i szerokości taśmy
1220 mm. Blachę aluminiową o grubości 6,4 mm nawinięto na
trzpień stalowy. Warstwy aluminium oddzielała warstewka oleju
walcowniczego o grubości 0,13 mm . Do pieca załadowano sześć
zwojów. Oszacowano ilość wyparowanego oleju walcowniczego na
każdym etapie procesu, a następnie wyznaczono wartość końcową
korzystając z metody elementów skończonych. Powyższe dane wy-
korzystano do obliczeń prędkości parowania. Symulacja pokazała,
że parowanie oleju rozpoczyna się po około 0,75 godz. cyklu pieco-
wego i kończy po około 5,75 godz. Przewidywany poziom pary oleju
w atmosferze piecowej wynosi około 10 % i tylko pod koniec cyklu
odnotowano wzrost do około 40 %.
Uzyskano dużą zgodność wyników obliczonych i doświadczalnych,
które są spójne z obserwowanym i oczekiwanym przebiegiem pro-
cesu piecowego. Wykazano, że zaproponowana metoda symulacji
komputerowej może wspomóc procesy projektowania pieców i pa-
rametrów cyklu piecowego.
BADANIA TEORETYCZNE I DOŚWIADCZALNE PROCESU WAL-
COWANIA NA ZIMNO TAŚM TRÓJWARSTWOWYCH
DANESH MANESH H., KARIMI TAHERI A : THEORETICAL AND
EXPERIMENTAL INYESTIGATION OF COLD ROLLING OF TRI-
-LAYER STRIP. JOURNAL OF MATERIALS PROCESSING TECHNO-
LOGY 2005, t. 166, nr 2, s. 163+172, AG
Wielowarstwowe taśmy, składające się z dwu lub więcej warstw
różnych materiałów są szeroko stosowane ze względu na swoje
szczególne właściwości: przewodność elektryczną, wysoką odpor-
ność na korozję i wysoką wytrzymałość. Od kilkudziesięciu lat
prowadzone są badania nad optymalizacją, obniżeniem kosztów
i zwiększeniem wydajności procesu walcowania taśm wielowar-
stwowych.
W procesie walcowania na zimno taśm wielowarstwowych różnica
plastyczności warstw powoduje, po odkształceniu różną redukcję
grubości każdej z nich. W związku z powyższym mechanizm od-
kształcenia plastycznego taśm wielowarstwowych jest bardzo złożo-
ny. Analiza odkształcenia plastycznego taśmy wielowarstwowej jest
zadaniem bardzo trudnym. Do dziś właściwie nie została dokładnie
przeprowadzona, a liczba artykułów opublikowanych na ten temat jest
ograniczona. W artykule poszerzono analizę przeowadzoną przez
autorów wcześniejszych prac.
Zaproponowano model matematyczny dla procesu walcowania na
zimno symetrycznych taśm warstwowych. Przyjęto założenie, że war-
stwy nie są łączone przed procesem walcowania, a podczas odkształ-
cenia zachodzi pomiędzy nimi względny ruch. Ponadto, ponieważ
granica plastyczności każdej warstwy jest różna, przyjęto, że redu-
kcja grubości każdej warstwy podczas procesu walcowania jest
z założenia różna.
W oparciu o zaproponowany model można przewidzieć wpływy
różnych parametrów, takich jak np.: grubość pierwotna każdej war-
stwy i stały współczynnik tarcia pomiędzy walcami i taśmami na
różne parametry, takie jak: siła i moc walcowania i redukcja grubości
każdej warstwy. Badania przeprowadzono dla taśm z różnych mate-
riałów, takich jak: stal, aluminium i miedź. Otrzymane wyniki badań
teoretycznych porównano z pomiarami eksperymentalnymi w celu
zweryfikowania rzetelności prognoz modelowych.
Po raz pierwszy zaproponowano badanie procesu walcowania taśm
trój warstwowych poprzez rozdzielenie strefy odkształcenia na ru-
chome, sztywne strefy. Po zaprojektowaniu każdej z nich i wyzna-
czeniu warunków granicznych określono granicę ścinania pomiędzy
strefami poprzez prędkość sąsiednich stref i kierunek ruchu każdej
z nich. Wyznaczono równanie określające nieciągłości powierzchni
i ich ilość. Analizując przyjęto następujące założenia:
1 — prostowanie i zginanie walców nie są brane pod uwagę,
2 — taśmy są sztywnymi materiałami plastycznymi,
3 — płaski stan odkształcenia,
4 — stały współczynnik tarcia pomiędzy taśmą i walcem, jak rów-
nież pomiędzy taśmami,
5 —jednolity rozkład prędkości w szczelinie między walcowej.
W tych badaniach, po raz pierwszy, analizowano przebieg procesu
walcowania na zimno trójwarstwowej taśmy np. Al/stal/Al
i Cu/stal/Cu z zastosowaniem nowego modelu i nowej metody ana-
lizy. Porównano uzyskane wyniki doświadczalne i teoretyczne, wy-
kazując że:
— w trójwarstwowej taśmie walcowanej na zimno redukcja grubo-
ści każdej warstwy jest różna odpowiednio do różnicy napręże-
nia uplastyczniającego każdej z warstw,
— przy stałej redukcji grubości, siły walcowania przy walcowaniu
na zimno taśm trój warstwowych rosną wraz ze wzrostem począt-
kowej grubości całkowitej,
— uzyskano bardzo dobrą zgodność pomiędzy wynikami prze-
widywanymi z zastosowaniem modelu analitycznego i wynika-
mi eksperymentalnymi. W związku z powyższym stwierdzono,
że użyty w tej pracy model matematyczny jest przydatny do
symulacji procesu walcowania na zimno symetrycznych taśm
trój warstwowych.
PRZEMIANY FAZOWE I STABILNOŚĆ FAZ STOPÓW Al-Cu-Fe
O NISKIEJ ZAWARTOŚCI Fe
ZHANG L., SCHNEIDER J , ŁUCK R.: PHASE TRANSFORMATIONS
AND PHASE STABILITY OF THE AlCuFe ALLOYS WITH LOW-Fe
CONTENT. INTERMETALLICS 2005, t. 13, nr 11, s. 1195*1206, AG
Wykres równowagi fazowej stopów Al-Cu-Fe był przedmiotem
wcześniejszych badań. Jednak struktury pewnych faz są jeszcze
nierozwiązane np. nie są zdefiniowane potrójne fazy % i R. Niewy-
starczająco znane są również zależności fazowe w pobliżu pola
fazowego O-Al^Cu^Fej. Przedyskutować należałoby także roz-
bieżności w stabilności pewnych znanych faz. Niezbędnym jest za-
tem ponowne rozpatrzenie wykresu fazowego w obszarze składo-
wym w pobliżu pola fazowego 't-AljgCujgFe].
Opisano badanie interesujących przemian fazowych występujących
w stanie stałym stopów Al-Cu-Fe w pobliżu obszaru fazowego
O-AljgCujoFe, z zastosowaniem:
— analizy magneto-termicznej (MTA) i analizy termiczno-różni-
cowej (DTA) dla określenia przemiany fazowej,
— skaningowej mikroskopii elektronowej (SEM) i spektroskopii
rentgenowskiej z rozproszeniem energii (EDX) dla oceny mi-
krostruktur i składów podczas przemiany,
— dyfrakcji rentgenowskiej proszkowej (PXD) w celu zidentyfiko-
wania zmian struktury krystalograficznej.
Wyniki eksperymentów zgrupowano w trzech następujących czę-
ściach artykułu:
— I Przemiany fazowe.
— II Określenie struktury kryształów fazy O.
•— III Występowanie struktury metastabilnej.
Szczegółowe badanie wyżarzanych stopów Al-Cu-Fe w przybliżo-
nym zakresie składów od 20+50 % at. Cu i 1+10 % at. Fe ujawnia
WYBRANE KONFERENCJE
szkolenia, seminaria, wystawy, targi światowe i krajowe
związane z metalami nieżelaznymi
w 2006
7+8 luty 2006, Orlando, USA
Tungsten, Refractory and Hardmetals IV
Źródło: Mettal Powder Report. 2005, nr 9, s. 43
e-mail: info@mpif.org
www.mpif.org
12+16 marca, 2006, San Antonio, USA
pojawienie się serii przemian fazowych w stanie stałym, w czasie
nagrzewania. Przemiany te posiadają cechy, które charakteryzują się
rozpuszczeniem fazy |3 i utworzeniem fazy O. Skład stopu, zanie-
czyszczenie i obróbka cieplna są decydującymi parametrami okre-
ślającymi te przemiany fazowe. Struktura krystaliczna fazy O, na
podstawie badań PXD, została w przybliżeniu określona jako sieć
ortorombowa ściennie centrowana. Pojawienie się mikrostruktury
metastabilnej zawierającej fazę (3 zachodzi w powoli chłodzonych
i odlewanych stopach. Równowaga fazowa z pojawieniem się po-
trójnej równowagowej ortorombowej fazy <I> mogłaby być zahamo-
wana przez chłodzenie.
WPŁYW RELAKSACJI I PIERWOTNEJ NANOKRYSTALIZACJI
NA WŁASNOŚCI MECHANICZNE SZKIEŁ METALICZNYCH
Cu60Zr22Tilg
CONCUSTELLA.,ALCALAG.,MATOS.,WOODCOCKT.G.,GEBERT
A., ECKERT J., BARO M. D.: EFFECTOF RELAXATION AND PRIMA-
RY NANOCRYSTALLIZATION ON THE MECHANICAL PROPERTIES
OFCUggZr^Tijg BULK METALLIC GLASS. INTERMETALLICS 2005,
t. 13, nr 11, s. 1214+1219, AG
Znana jest nowa grupa szkieł metalicznych na bazie miedzi
w układach Cu-Zr-Ti i Cu-Hf-Ti. Stopy na bazie ww. układów cha-
rakteryzują się, w stanie po odlaniu, wysoką wytrzymałością na
ściskanie i rozciąganie. Pomimo uzyskania dobrych własności me-
chanicznych dla ww. szkieł metalicznych, w dalszym ciągu prowa-
dzone są badania wpływu wydzieleń nanokrystalicznych w matrycy
amorficznej, powstających zarówno w wyniku dodatku pierwia-
stków stopowych, jak i w wyniku zjawiska krystalizacji pierwotnej.
Przedstawiona praca stanowi pierwszy krok w analizie własności
mechanicznych szkłametalicznegonabazieCu-Zr-Ti. Szczegółowe
badania przeprowadzono na przykładzie szkła metalicznego
Cu60Zr22Ti18, omawiając wpływ obróbki cieplnej i zmian struktury
materiału amorficznego na jego właściwości mechaniczne.
Próbki materiału, nagrzewane ze stałą prędkością, badano z wyko-
rzystaniem skaningowej kalorymetrii różnicowej i dyfrakcji rentge-
nowskiej, podczas makroskopowych prób ściskania i pomiarów
nanowgniecenia.
Próby ściskania pokazały, że wraz z wydłużeniem czasu wyżarzania
a więc ze wzrostem objętości fazy krystalicznej, zwiększa się odporność
na pękanie i moduł Younga. Zwrócono jednak uwagę, że kruchość
materiału jest również wynikiem dłuższej obróbki wyżarzającej.
Do opisu zj awiska umocnienia wykorzystano z powodzeniem meto-
dy modelowania. Przeprowadzone obliczenia i próby pozwoliły na
wyjaśnienie zjawisk zachodzących w szkłach metalicznych podda-
nych obróbce cieplnej. Kruchość wyżarzanych próbek tłumaczono
redukcją podczas wyżarzania objętości swobodnej w matrycy amor-
ficznej. Wykazano na podstawie pomiarów nanowgniecenia i ma-
kroskopowych prób ściskania, że głównym mechanizmem odkształ-
cenia tych materiałów jest poprzeczne pasmo ścinania matrycy
amorficznej.
TMSMeeting&Exhibition
Źródło: Minerals Engineering. 2003, t. 16, nr 9, s. 888
e-mail: mgtserv@tms.org
12 marca 2006, Perth, Australia
Magnetic&Electrical Separation 06
Źródło: Minerals Engineenng. 2005, t. 18 nr 11, s. 1133
707
www.min-eng.com/confernces/ Tungsten, Refractory and Hardmetals IV
12 marca 2006, Perth, Australia Powder Met2006
Magnetic&Electrical Separation 06 Źródło: Metal Powder Report. 2005, nr 9, s. 43
Źródło: Minerals Engineering. 2005, t. 18 nr 11, s. 1133 e-mail: info@mpif.org
www.min-eng.com/confernces/ www.mpif.org
13+14 marca 2006, Perth, Australia 20+22 września 2006, Essen, RFN
Gravity Concentration 06 Aluminium 2006
Źródło: Minerals Engineering. 2005, v. 18, nr 11, s. 1133 Źródło: Metal Powder Report. 2005, nr 9, s.43
www.min-eng.com/confernces/ Tel.+49211 90 191 221
15+17 marca 2006, Perth, Australia Fax:+49 211 90 191 138
Comminution 06 e-mail: criess@reedexpo.de
Źródło: Minerals Engineering. 2005, t. 18, nr 11, s. 1133
24+28 września 2006, Busan, Korea
www.min-eng.com/confernces/
2006 Powder Metallurgy
12+13 czerwca 2006, Falmouth, Cornwall, UK World Congress and Exhibition
Ultrafine Grinding 06 Źródło: Metal Powder Report. 2005, nr 9, s. 43
Źródło: Minerals Engineering. 2005, t. 18, nr 11, s. 1133 e-mail: pm2006@kpmi.or.kr
www.min-eng.com/confernces/ www.pm2006.org
14+16 czerwca 2006, Falmouth, Cornwall, UK 22+25 października 2006, Ghent, Belgia
Hydrocyclones 06
Euro PM2006
Źródło: Minerals Engineering. 2005, t. 18 nr 11, s. 1133
World Congress and Exhibition
www.min-eng.com/confernces/
Źródło: Metal Powder Report. 2005, nr 9, s. 43
18-22 czerwca 2006, San Diego, USA www.epma.com/pm2006

Materiały informacyjne opracowuje zespół pracowników Działu Informacji i Marketingu Instytutu Metali Nieżelaznych w składzie:
mgr inż. Jadwiga Kapryan — JK
mgr inż. Beata Łaszewska — BŁ
mgr inż. Anna Gorol — AG
Alicja Wójcik — AW

Wydawnictwo

JOdlMMM NOWOŚĆ
w prenumeracie tego czasopisma!
PRENUMERATA W PAKIECIE'

Pakiet zawiera roczną prenumeratę w wersji

papierowej + cały rocznik na płycie CD,
wysyłany po zakończeniu roku wydawniczego.
Szczegóły - patrz warunki prenumeraty wewnątrz zeszytu

708
 Światowy rynek metali
f:
nieżelaznych
GLOBAL NON-FERROUS METALS MARKET
Redaktor o d p o w i e d z i a l n y : dr hab. inż. JAN B U T R A
WYDARZENIA GOSPODARCZE
UMOWA POMIĘDZY NORANDA IINCO
Noranda-Inco pact, Mining Journal, l July 2005, p. 3; Metal Btilletin, 4 July
2005, p, 10
Noranda Inc. zawarło porozumienie z Inco Ltd dotyczące rafi-
nacji miedzi anodowej produkowanej przez Sudbury w Ontario. Inco
przez co najmniej l O lat będzie nabywać od Sudbury około 104+-122
tyś. Mg miedzi anodowej rocznie i dokonywać jej przeróbki w rafi-
nerii w Montrealu.
POROZUMIENIE EQUTNOX
Equinox signs off-take, Mining Journal, l July 2005, p 4; Metal Btilletin, 25
July 2005, p. 7
Equinox Copper Yentures Ltd, spólka-córka Equmox Minerals
Ltd, podpisała list intencyjny w sprawie sprzedaży koncentratu mie-
dzi pochodzącego z zambijskiego projektu Lumwana, którego jest
właścicielem, hucie Ongopolo Mining and Processing Ltd w Nami-
bii. Lumwana od momentu uruchomienia komercyjnej produkcji,
planowanej na pocz. 2007 r., ma sprzedawać Ongopolo 125 tyś. oz
miedzi w koncentracie rocznie. W kwietniu 2005 r. Equinox podpi-
sało podobne porozumienie z Palabora Mining Co.
NOWE OSZACOWANIE ZASOBÓW RIO BLANCO
Monterrico receives refined Rio Blanco resource, Mining Journal, l July
2005, p. 9; Metal Bulletin, 4 July 2005, p. 10
Monterrico Metals plc zakończyło wiercenia na złożu Henry's
Hill w obrębie miedziowo-molibdenowego projektu Rio Blanco
w północnym Peru, w wyniku czego Snowden Mining Industry Con-
sultants dokonało nowego oszacowaniajego zasobów. Zasoby wska-
zane Rio Blanco wynoszą 716 min Mg o średniej zawartości 0,59 %
Cu i 0,025 % Mo, a zasoby wnioskowane 587 min Mg o średniej
zawartości 0.55 % Cu i 0,018 % Mo (przy zawartości brzeżnej 0,4 % Cu).
Obecnie w rejonach sąsiadujących z głównym obszarem złoża prowa-
dzone są dalsze prace eksploracyjne, a Monterrico prowadzi rozmowy
z kilkoma spółkami dotyczące ich potencjalnego udziału w projekcie.
STRAJK W ASARCO
Asarco strike pressures copper, Mining Journal, 8 July 2005, p. 3; Metal
Bulletin, 25 July 2005, p. 6
Około 1500 zrzeszonych w związkach zawodowych pracowni-
ków Asarco Inc., spółki-córki Grupo Mexico SA de CV, rozpoczęło
6 lipca 2005 r. strajk, domagając się głównie wzrostu płac. W wyni-
ku strajku produkcja Asarco spadła o około 50 % (150 tyś. Mg).
Rynek na wieść o strajku zareagował wzrostem ceny miedzi, a zapa-
sy tego metalu na LME osiągnęły tego dnia 29 425 Mg.
UPRUM
Rudy Metale R 50 2005 nr 12
UKD6692/.8(100):338.5(100):339.4(100)
OK TEDI USTALA WIELKOŚĆ OPŁAT TC/RCS
OK Tedi settles. Mining Journal, 8 July 2005. p. 3
Jeden z największych producentów koncentratu miedziowego
na świecie, kopalnia OK Tedi w Papua Nowej Gwinei, ustalił z ja-
pońskimi hutami Pan Pacific Copper Co. i Mitsubishi Materials Corp.
wysokość opłat za przeróbkę i rafinację miedzi (TC/RCs) na okres
roku, począwszy od l lipca 2005 r. Opłaty te wyniosą 115 $/Mg
i 11,5 c/Ib w porównaniu z 60-^62 $/Mg i 6,0^-6,5 c/Ib, ponoszonymi
przez OK Tedi w ostatnich 12 miesiącach. Kopalnia produkuje ro-
cznie ok. 650 tyś. Mg miedzi w koncentracie.
WERYFIKACJA PLANU ZAGOSPODAROWANIA OYU TOLGOI
Ivanhoe's Oyu Tolgoi plan delayed, Mining Journal, 8 July 2005, p. 8, Metal
Bulletin, 4 July 2005, p. 11
Ivanhoe Mines Ltd ogłosiło, że uruchomienie projektu zago-
spodarowania porfirowego złoża miedzi i złota Oyu Tolgoi w Mon-
golii zostało przesunięte na początek września 2005 r. (o 2 miesiące
w stosunku do zakładanego planu) z powodu odkrycia nowej strefy
mineralizacji Cu i Au. Całkowita zdolność produkcyjna zakładu
(eksploatacja odkrywkowa i podziemna) szacowanajestna 140^-160
tyś. Mg/dobę.
WYNIKI Z PROJEKTU MIRADOR
Corriente results, Mining Journal, 8 July 2005, p. 9
Corricnte Resources Inc. podczas ostatnich wierceń na projekcie
Mirador natrafiło na najbogatszą z dotychczas odkrytych strefę
mineralizacji miedzi. Zawartość metali w poszczególnych interwa-
łach wynosi od 0,32 do 1,06 g/Mg Au i od 1,51 do 1,94 % Cu.
KONSEKWENCJE STRAJKÓW W KOPALNIACH MIEDZIOWYCH
Strikes fuel conceras over copper, Mining Joumai, 15 July 2005, p. 7; Metal
Bulletin, 18 July 2005, p. 14
Mimo roszczeń strajkujących w kopalniach miedzi Arizona i Te-
xas, Asarco Inc. ogłosiło, że aby zachować wypłacalność, płace
pracowników muszą zostać zamrożone, a świadczenia socjalne
ograniczone. Zrzeszeni w związkach zawodowych pracownicy huty
miedzi Nkana w Zambii, należącej do Konkola Copper Mines plc,
również rozpoczęli 12 lipca 2005 r. strajk, domagając się podwyżek
płac i poprawy warunków pracy. Straty z powodu strajku w Konkola
szacuje się na 600 Mg Cu/dobę. Do strajkujących dołączyła także
załogazambijskiej kopalni miedzi Chibuluma, należącej do Metorex
Ltd. Tymczasem strajkujący od 9 dni pracownicy kopalni Zaldfyar
w Chile, po zaakceptowaniu warunków płacowych zaproponowa-
nych przez Placer Dome Inc., powrócili 12 lipca do pracy. W reakcji
709
na informacje o strajkach zapasy miedzi spadły 14 lipca do 27 775
Mg, poziomu nienotowanego od 31 lat. Trzymiesięczna cena miedzi
tego dnia wyniosła 3346 $/Mg w porównaniu z 3315 $/Mg, ceny
zanotowanej tydzień wcześniej.
WZROST PRODUKCJI METALI W CHINACH
China metals output up, Mining Journal, 22 July 2005, p. 7
Całkowita produkcja metali w Chinach w I kwartale 2005 r.
wzrosła o 20 % w porównaniu z 2004 r. (procentowa zmiana w skali
roku). Produkcja miedzi rafinowanej w tym okresie wyniosła 1176
tyś. Mg (wzrost o 19,3 %), cynku 1282 tyś. Mg (wzrost o 4,6 %),
a ołowiu 1052 tyś. Mg (wzrost o 20 %).
STRAITS URUCHAMIA DWIE NOWE KOPALNIE
Straits starte two mines, Mining Journal, 22 July 2005, p. 9
Straits Resources Ltd w II kwartale 2005 r. uruchomiło dwie
nowe kopalnie — kopalnię miedzi Whim Creek w Zachodniej Au-
stralii i złota Mt Muro w Indonezji. Whim Creek wyprodukowało
w okresie maj-^czerwiec 2005 r. 934 Mg miedzi i szacuje się, że
w 2005 r. łączna produkcja wyniesie 10 tyś. Mg Cu, a w 2006 r.
wzrośnie do 17 tyś. Mg Cu. Z kolei kopalnia Mt Muro w 2006 r.
powinna wyprodukować 100 tyś. oz Au.
ZMIANA WARUNKÓWUMOWY DOTYCZĄCEJ PROJEKTU TEN-
KE FUNGURUME
DRC approves revision of Tenke Fungurume terms, Mining Journal, 29 July
2005, p. 8
Tenke Mining Corp. ogłosiło, że władze Demokratycznej Republiki
Konga zatwierdziły zmiany w porozumieniach dotyczących rozwo-
ju projektu miedzi i kobaltu Tenke Fungurume. Zasoby zmierzone
i wskazane złoża szacowane są na 233 min Mg o średniej zawartości
2,9 % Cu i 0,3 % Co. Nowe warunki porozumienia jv przyznają
spółce zależnej Tenke, Lundin Holdings Ltd, 82,5 % udziałów w Tenke
Fungurume Mining SARL (TFM), które jest właścicielem projektu.
Phelps Dodge Corp., posiadający 70 % udziałów w Lundin, będzie
właścicielem projektu w 57,75 % i jego operatorem, a do Tenke
Mining będzie należało pozostałe 24,75 % udziałów w Tenke Fun-
gurume.
WZROST PRODUKCJI MIEDZI W JIANGXI
Metal Bulletin, 11 July 2005, p. 11
Produkcja miedzi katodowej w Jiangxi Copper Co. w I połowie
2005 r. wzrosła o 17 %, osiągając wielkość 226 tyś. Mg. Daje to
firmie szansę na osiągnięcie w 2005 r. całkowitej produkcji na po-
ziomie 420 tyś. Mg miedzi katodowej.
SPADEK PRODUKCJI MIEDZI W ZAMBII
Metal Bulletin, 25 July 2005, p. 10
Produkcja miedzi w Zambii w II kwartale 2005 r. spadła o 5 %
do 96 292 Mg w porównaniu z 101 584 Mg w II kwartale 2004 r.
ROSYJSKI EKSPORT METALI NIEŻELAZNYCH
Russian export of nonferrous metals as the mirror of situation at the internal
market, Cwietnyje Metałły, No. 5-1-6.2005, p. 4+6
Artykuł przedstawia analizę rosyjskiego eksportu metali nieże-
laznych w latach 1994-^2003, dokonaną na podstawie krajowych
danych statystycznych. Analiza obejmuje strukturę i dynamikę eks-
portu miedzi, aluminium, niklu, tytanu, cynku, magnezu i cyny oraz
krajową konsumpcję tych metali. Podsumowano także rosnącą rolę
Rosji na światowym rynku metali nieżelaznych.
PRODUKCJA ZŁOTA NA KOSTARYCE
Costa Rican gold minę in production, Mining Journal, l July 2005, p. l
Od kwietnia 2005 r. nowo uruchomiona kopalnia odkrywkowa
złota Bellavista na Kostaryce wyprodukowała 200 tyś. Mg rudy,
ługowanej i składowanej na hałdzie. Właścicielem kopalni jest Glen-
cairn Gold Corp., a koszty przedsięwzięcia wyniosły 30,6 min $.
Zasoby pewne i prawdopodobne złoża eksploatowane przez Bella-
vista szacowane są na 11,2 min Mg o średniej zawartości l,54 g/Mg
Au. Szacowany okres życia kopalni to 7 lat, a jej docelowa wydaj-
ność wynosi 60 tyś. oz/r. i planuje się ją uzyskać do końca 2005 r.
710
OXIANA NABYWA GOLDEN GROYE
Oxiana to buy Golden Grove, Mining Journal, l July 2005, p. 1; Metal
Bulletin, 4 July 2005, p. 11
Drugi co do wielkości producent złota w Australii, Oxiana Ltd,
zgodził się na nabycie kopalni cynku, miedzi, ołowiu, srebra i złota
Golden Grove w Zachodniej Australii, należącej do Newmont Mi-
ning Corp. Transakcja obejmie 190 min A$ w gotówce, 81,5 min
akcji Oxiana (6 % udziałów) po cenie nominalnej 0,92 A$/akcj? oraz
175 min A$ uzyskanych od banku ANZ. Całkowite zasoby przemy-
słowe Golden Grove szacowane są na 4,77 min Mg o średniej
zawartości 6,9 % Zn, 2,1 % Cu, 0,9 % Pb, 75 g/Mg Ag i 1,3 g/Mg
Au, a zasoby geologiczne na 7,94 min Mg o średniej zawartości
8,4 % Zn, l ,9 % Cu, l ,4 % Pb, 78 g/Mg Ag i 1,5 g/Mg Au. Produkcja
kopalni w 2006 r. ma wynieść 125 tyś. Mg cynku, 10 tyś. oz miedzi
i 50 tyś. oz złota.
FUZJA WESTERN GOLDFIELDS Z ROMARCO IUS GOLD
NA gold merger, Mining Journal, l July 2005, p. l
Western Goldfields Inc., właściciel kopalni złota Mesąuite w Ka-
lifornii, zgodził się na fuzję ze spółkami Romarco Minerals Inc. i US
Gold Corp. Porozumienie obejmie emisję nowych akcji przez Ro-
marco, w wyniku której w nowej spółce 42 % udziałów posiadać
będzie Western Goldfields, 20 % Romarco, a 38 % US Gold. Nowa
spółka ma w planach dalszą eksplorację Mesąuite i Tonkin Springs
oraz uruchomienie w okresie 12-^-18 mieś. wstępnej produkcji rzędu
150 tyś. oz/r.
DOBRE WYNIKI STUDIUM WYKONALNOŚCI DLA PROJEKTU
DOLORES
Minefinders receives positive Dolores feasibility, Mining Journal, l July
2005, p. 8
Zespół konsultantów pracujących dla Minefinders Corp. Ltd
zakończył realizację bankowego studium wykonalności dla projektu
srebra i złota Dolores w Meksyku. Zasoby pewne i prawdopodobne
projektu szacuje się na 72,5 min Mg o średniej zawartości 0,84 g/Mg
Au i 44,5 g/Mg Ag, z których planuje się w 12-letnim okresie życia
kopalni uzyskać produkcję 1,44 min oz złota i 53,2 min oz srebra.
Całkowite koszty inwestycyjne mają wynieść 131,1 min $.
PIERWSZY ETAP PROJEKTU KALSAKA
Kalsaka first phase, Mining Journal, l July 2005, p. 10
Cluff Gold pić rozpoczęło budowę kopalni złota Kalsaka w Bur-
kina Faso, której uruchomienie planuje się na październik 2006 r.
Wstępna produkcja zakładu ma wynieść 60 tyś. oz Au, a docelowo
100 tyś. oz Au rocznie.
SPADEK PRODUKCJI ZŁOTA W POŁUDNIOWEJ AFRYCE
SA gold output drops, Mining Journal, 15 July 2005, p. 5
Według Statistics South Africa produkcja złota w Południowej
Afryce spadła w maju 2005 r. o 8, l %, podczas gdy całkowita produkcja
mineralna wzrosła o 3,3 %. Sprzedaż złota w kwietniu 2005 r. wzrosła
o 0,7 % w stosunku do kwietnia 2004 r., a jej wartość wyniosła 2,44
mld randów. Z kolei sprzedaż innych surowców mineralnych (poza
złotem) wzrosła w tym okresie o 18 % i osiągnęła wartość 8,69 mld
randów.
AKTUALIZACJA ZASOBÓW PROJEKTU KUPOL
Kupol intersections update, Mining Journal, 15 July 2005, p. 10
Bema Gold Corp. otrzymało dalsze wyniki wierceń prowadzo-
nych na projekcie złota i srebra Kupol na Czukotce w Rosji. Wier-
cenia objęły 5 stref Kupol, a zawartość kruszcu w poszczególnych
interwałach wynosi od 6,6 do 28,5 g/Mg Au i od 68, l do 758,4 g/Mg Ag.
WZNOWIENIE PRACY KOPALNI JACOBINA
Jacobina gold minę milestone, Mining Journal, 22 July 2005, p. 8
Desert Sun Mining Corp. ogłosiło, że produkcja zmodernizowa-
nej kopalni złota Jacobina w Brazylii w okresie marzec-^czerwiec
2005 r. wyniosła 12 tyś. oz Au. W czerwcu wydajność kopalni
osiągnęła poziom 70 %, ale spółka planuje w III kwartale 2005 r.
zwiększyć ją do 80 %. W IV kwartale 2005 r. planuje się uzyskać
produkcję na poziomie 100 tyś. oz/r.
DOBRE WYNIKI STUDIUM MOŻLIWOŚCI DLA ZŁOŻA BOKA
Southwestem's Boka scoping study positive, Mining Journal, 22 July 2005, p. 9
Southwestern Resources Ltd ukończyło studium możliwości dla
zagospodarowania złoża złota Boka w prowincji Yunnan w Chinach.
Studium przewiduje odkrywkową eksploatację 2,5 min Mg rudy
i produkcję na poziomie 200 tyś. oz Au rocznie. Całkowite koszty
inwestycyjne przedsięwzięcia szacowane są na 139*235 min $.
URUCHOMIENIE KOPALNI CRACOW
Cracow opening, Mining Journal, 22 July 2005, p. 10
W Queensland dokonano oficjalnego otwarcia kopalni złota
Cracow, projektu jv spółek Newcrest Mining Ltd i Sedimentary
Holdings Ltd. Kopalnia wyprodukowała pierwszą partię złota
w 2004 r., a w 2005 r. planowo wytworzy 110 tyś. oz Au.
ZIELONE ŚWIATŁO DLA PROJEKTU AKYEM
Newmont gives Akyem go-ahead, Mining Journal, 29 July 2005, p. l
Newmont Mining Corp., największy światowy producent złota,
podjął decyzję o budowie drugiej kopalni złota w Ghanie. Projekt
Akyem, zlokalizowany na wschodzie kraju, będzie kosztował 500
min $, a uruchomienie produkcji planuje się na II połowę 2008 r.
Przy maksymalnej wydajności roczna produkcja zakładu wyniesie
400 tyś. oz złota. Całkowite zasoby prawdopodobne Akyem wyno-
szą 116,7 min Mg o średniej zawartości 1,68 g/Mg Au.
WZROST PRODUKCJI ZŁOTA ODNOTOWANEJ PRZEZ NEW-
CREST
Newcrest gold rise, Mining Journal, 29 July 2005, p. 3
Newcrest Mining Ltd odnotowało w II kwartale 2005 r. wzrost
produkcji złota o 44, l % w porównaniu z II kwartałem 2004 r. Spół-
ka wyprodukowała w tym okresie 339 497 oz Au, głównie dzięki
uruchomieniu kopalni złota Telfer w Zachodniej Australii. Produ-
kcja kopalni osiągnie w 2006 r. zakładany poziom 800 tyś. oz złota
rocznie.
PLACER SPRZEDAJE EUREKA
Placer sells Eureka, Mining Journal, 29 July 2005, p. 7; Metal Bulletin, 25
July 2005, p. 11
Placer Dome Inc. sprzedało nieczynną kopalnię złota Eureka
w Zimbabwe południowoafrykańskiej firmie Mmakau Mining Ltd
i jej partnerowi Shaft Sinkers za kwotę 6 min $! Mmakau szacuje,
że nowonabyta kopalnia będzie produkować min. 22 tyś. oz złota
rocznie w okresie 3 lat.
PIERWSZA PRODUKCJA ZŁOTA W MULATOS
Alamos pours first gold at Mulatos, Mining Journal, 29 July 2005, p. 10
Alamos Gold Inc. wyprodukowało w swojej kopalni odkrywko-
wej Mulatos w Sonora State w Meksyku pierwszą partię sztab srebra
z domieszką złota z porafinacyjnych szlamów anodowych. Projekt
rozwoju kopalni przewiduje uzyskanie produkcji na poziomie 150
tyś. oz złota w 10,5-letnim okresie życia zakładu.
ROZWÓJ PROJEKTU CERRO CORONA
Metal Bulletine, 4 July 2005, p. 10
Południowoafrykańska spółka Gold Fields przeznaczy 125* 150
min $ na rozwój projektu miedzi i złota Cerro Corona w północnym
Peru. Projektowana kopalnia odkrywkowa będzie przerabiać 17 tyś. Mg
rudy/dobę i produkować 150 tyś. oz złota oraz min. 28 tyś. Mg miedzi/r.
STRAJKI POWODUJĄ WAHANIA PODAŻY METALI
Metals firm on supply worries, China revaluation, Mining Journal, 22 July
2005, p. 3; Metal Bulletin, 18 July 2005, p. 16
Około 1300 zrzeszonych w związkach zawodowych pracowni-
ków kombinatu hutniczego Trail w Kolumbii Brytyjskiej, należące-
go do Teck Cominco Ltd, 19 lipca 2005 r. rozpoczęło strajk, doma-
gając się podwyżek płac. W 2004 r. zakład wyprodukował 84 300
Mg rafinowanego ołowiu i 296 tyś. Mg rafinowanego cynku (3 %
światowej podaży tego metalu).
HZL ZWIĘKSZA PRODUKCJĘ CYNKU DO 400 TYŚ. MG/ROK
India's HZL boosts zinc capaciry to 400 000 tpy, Metal Bulletin, 4 July 2005, p. 11
Największy indyjski producent cynku i ołowiu Hindustan Zinc
(HZL) zwiększył roczną produkcję cynku do 400 tyś. Mg poprzez
uruchomienie drugiej huty w rejonie Chanderiya o wydajności 170
tyś. Mg Zn/r. HZL wkrótce zakończy również projekt zwiększenia
hutniczej produkcji cynku z 35 tyś. do 85 tyś. Mg Pb/r.
ROZWÓJ PROJEKTU KARACHIBAMBA
Metal Bulletin, 11 July 2005, p. 12; Erzmetall 4/2005, p. 239
Atlas Precious Metals (APM), spółka-córka Atlas Minerals,
podpisała z boliwijską spółką Comibol porozumienie jv dotyczące
uruchomienia produkcji cynku, ołowiu i srebra z projektu Karachi-
bamba, którego koszty szacowane są na 100 min $. APM zakończyło
studium wykonalności dla projektu, które przewiduje wstępną pro-
dukcję zakładu na poziomie 80 tyś. Mg koncentratu cynku rocznie.
Planowana jest także budowa huty cynku o zdolności produkcyjnej
40 tyś. Mg/r.
NOWA HUTA CYNKU YUNNAN
Metal Bulletin, 18 July 2005, p. 16
Yunnan Jinding Zinc Co., spółka zależna Sichuan Hongda Group,
uruchomiła próbną produkcję w nowej hucie cynku o wydajności
100 tyś. Mg Zn/r. Nowy zakład znajduje się w mieście Lanping
w chińskiej prowincji Yunnan, a produkcję na pełną skalę planuje
się rozpocząć w sierpniu 2005 r.
WZROST ŚWIATOWEJ PRODUKCJI OŁOWIU I CYNKU
Higher global lead and zinc output this year in linę with stronger demand:
ILZSG, Metal Bulletin, 18 July 2005, p. 16
Według ostatnich statystyk International Lead & Zinc Study
Group (ILZSG) w pierwszych 5 miesiącach 2005 r. światowa pro-
dukcja górnicza ołowiu wzrosła o 38 000 do l 286 000 Mg w po-
równaniu analogicznym okresem 2004 r. Produkcja ołowiu rafino-
wanego również wzrosła w tym okresie, osiągając poziom 3 020 000
Mg. Wzrostowi produkcji towarzyszy wzrost popytu — w pier-
wszych pięciu miesiącach 2005 r. konsumpcja rafinowanego ołowiu
wyniosła 3 053 000 Mg. Z kolei górnicza produkcja cynku wzrosła
do 4 005 000 Mg, a cynku rafinowanego do 4 339 000 Mg.
CVRD INWESTUJE W PROJEKT YERMELHO
CVRD gives Yermelho go-ahead, Mining Journal, 8 July 2005, p. l; Metal
Bulletin, 11 July 2005, p. 9, 18 July 2005, p. 12
Brazylijska spółka Cia Yale do Rio Doce (CVRD) zdecydowała
się na zainwestowanie 1,2 mld $ w rozwój swojego pierwszego
projektu niklu Yermelho w regionie Carajas w Para State. Spółka
planuje przerabiać laterytową rudę niklu poprzez wysokociśnienio-
we ługowanie kwasem (HPAL). Uruchomienie zakładu ma nastąpić
w IV kwartale 2005 r., a jego wydajność szacowana jest na 46 tyś.
Mg niklu i 2800 Mg kobaltu/r, w 40-letnim okresie życia kopalni.
Do 2010 r. CYRD planuje znaleźć się w pierwszej piątce producen-
tów niklu na świecie, wytwarzając 100 tyś. Mg Ni/r.
SPADEK PRODUKCJI MURRIN MURRIN
Murrin Murrin output fali, Mining Journal, 8 July 2005, p. 10; Metal Bulletin,
11 July 2005, p. 16
Minara Resources Ltd ogłosiło 42 % spadek produkcji w II
kwartale 2005 r., głównie z powodu awarii w kopalni niklu i kobaltu
Murrin Murrin. Kopalnia szacuje, że łączne straty w wyniku awarii
wyniosą od 500 do 1000 Mg Ni. Minara w II kwartale 2005 r.
wyprodukowało 4736 Mg niklu w porównaniu z 8 163 Mg w po-
przednim kwartale.
WYNIKI PRODUKCYJNE NORILSK
Norilsk output, Mining Journal, 22 July 2005, p. 3; Metal Bulletin, 25 July
2005, p. 10
Największy producent niklu na świecie, MMC Norilsk Nic-
kel, ogłosił swoje wyniki produkcyjne w I półroczu 2005 r. Spółka
wyprodukowała w tym okresie 120 tyś. Mg niklu i 225 tyś. Mg
miedzi. W II kwartale 2005 r. Norilsk wyprodukowało 61 tyś. Mg niklu
i 112 tyś. Mg miedzi.
OCENA WYDAJNOŚCI PIROMETALURGICZNEJ PRZERÓBKI
KONCENTRATU MIEDZIOWO-NIKLO WEGO
711
Efficiency estimation of pyrometallurgical processing of sulfide coppcr- przez naukowców Instytutu Górnictwa w Petersburgu i pracowników
-nickel briquetted concentrate, Cwietnyje Mietatty, 2005, No. 7. p. 23-5-26 kombinatu Pechenganickel. Nowa technologia jest efektywniejsza
Artykuł prezentuje technologię stosowaną w hutnictwie do wy- od wcześniej stosowanej i ogranicza emisję gazów siarkowych, słu-
topu brykietów z koncentratów miedziowo-niklowych, rozwiniętą żąc w ten sposób poprawie stanu środowiska w regionie kombinatu.

INFORMACJE GIEŁDOWE

FINANSOWANIE PROJEKTÓW NEYSUN
Nevsun financing, Mining Journal, l July 2005, p. 12
Nevsun Resources Ltd wyemitowało 8 min swoich jednostek po
cenie 2,50 C$/jednostkę. Każdajednostka objęła jedną akcję zwykłą
Nevsun i pół zbywalnej gwarancji na zakup dodatkowych akcji po
cenie 3,25 C$/akcję w okresie 3 lat. Dochody netto z emisji zostaną
przeznaczone głównie na rozwój projektów złota w Mali i Erytrei.
Gold Mining Ltd uzyskało 9,4 min C$. Akcje spółki stały się
przedmiotem obrotu giełdowego Toronto Stock Exchange (TSE).
IPO objęło emisję 12,4 min jednostek Avnel po cenie 0,76 C$/jed-
nostkę. Każda z jednostek reprezentowała jedną akcję zwykłą spółki
i pół gwarancji na zakup dodatkowych akcji po cenie 1,06 C$/akcję
w okresie 5 lat. Dochody netto z emisji zostaną przeznaczone na
rozwój projektu złota Kalana w Mali.

IVANHOE ZWIĘKSZA UDZIAŁY W ENTREE SHANTA GOLD LTD WCHODZI NA AIM

lvanhoe raises stake in Mongolian explorer, Mining Journal, l July 2005.
p. 13
Ivanhoe Mines Ltd poprzez wykorzystanie 4,6 min gwarancji na
zakup akcji Entree Gold Inc. zwiększyło swoje udziały w spółce z 9
do 16,4 %. Ivanhoe planuje teraz uczestniczyć wraz z Rio Tinto
w ogłoszonej na koniec czerwca 2005 r. przez Entree prywatnej
emisji akcji i gwarancji spółki. Rio Tinto planuje nabyć w jej wyniku
5,67 min jednostek spółki (9,9 % udziałów) z prawem ich zwiększe-
nia do 19,8 %.
AVNEL WCHODZI NA TSE
Avnel on TSE, Mining Journal, 8 July 2005, p. 13
W wyniku wstępnej oferty publicznej (IPO) swoich akcji Avnel
Tanzanian gold explorer joins AIM, Mining Journal. 15 July 2005. p. 13
Shanta Gold Ltd dokonało na londyńskim AIM emisji 17,2 min
akcji zwykłych po cenie 0.25 £/akcję, w wyniku której uzyskano
kapitalizację o wartości 15,6 min £. 3,5 min £ dochodu z emisji
spółka planuje zainwestować w eksplorację aktywów złota w Tan-
zanii, a w szczególności w rozwój projektów Mgusu i Simba Nguru.
BHPB NABYWA EUROPEAN NICKEL
BHPB exerciscs European Nickel option, Mining Jouraal. 29 July 2005, p. 11
Grupa BHP Billiton planuje wykorzystać opcję na nabycie dal-
szych 5,8 min akcji zwykłych European Nickel plc za kwotę 4,3
min $. Inwestycja uczyni ze spółki największego instytucjonalnego
akcjonariusza European Nickel z 8.9 % udziałem w spółce.

WYNIKI FINANSOWE

WYNIKI FINANSOWE I PRODUKCYJNE FREEPORT
Freeport returns to profit but misses sales forecasts. Mining Journal, 22 July
2005,p.15
Freeport-McMoRan Copper & Gold Inc. w II kwartale 2005 r.
uzyskało dochód netto w wysokości 175,2 min $, w porównaniu
ze stratą netto o wielkości 53,3 min $ w II kwartale 2004 r. Wysokie
ceny miedzi i złota zniosły się w tym okresie z niższym niż zakłada-
no wolumenem sprzedaży produktów spółki — o 8 % mniejszym dla
miedzi i o 5 % mniejszym dla złota.
WZROST ZYSKÓW PHELPS DODGE
Phelps Dodge profit up, Mining Journal, 29 July 2005, p. 11
Phelps Dodge Corp., dzięki wysokim cenom miedzi i rosnącemu
wolumenowi sprzedaży, zanotowało w II kwartale 2005 r. trzykrot-
ny wzrost zysków. Przychód netto spółki wyniósł w tym okresie 682
min $ w porównaniu z 227 min $ w II kwartale 2004 r. Na ten wynik
wpłynęła także sprzedaż przez Phelps Dodge udziałów w Southern
Peru Copper Corp. i kopalni Cerro Yerde.
WYNIKI FINANSOWE NEWMONT
Mixed quarter for gold majors, Mining Jouraal, 29 July 2005. p. 14
Wysoka cena złota korygowana przez niższą produkcję i rosnące
koszty przyczyniła się do 35 % wzrostu zysków Newmont Mining
Corp. w II kwartale 2005 r. Spółka zanotowała w tym okresie przy-
chód netto w wysokości 50 min $ w porównaniu z 37 min $ w II
kwartale 2004 r.

CENY METALI

CENY METALI DO KOŃCA 2005 R. BĘDĄ ROSNĄĆ Cena

Metal
Metals prices to peak by year-end, Mining Journal. 8 July 2005. p. 3 2004 2005 2006 2007
Według Economist Intelligence Unit (EIU) ceny metali podsta- Aluminium ($/Mg) 1721 1805 1644 1452
Miedź (c/Ib) 129.5 143 119 94.5
wowych osiągną swoje rekordowe wielkości pod koniec 2005 r., by Ołów (c/Ib) 40.3 43,8 37,5 31,3
w okresie 2006*2007 r. osłabnąć w wyniku spadku popytu. Obser- Nikiel ($/lb) 6,30 7,40 7,00 6.10
Cyna ($/Ib) 3.90 3,80 3.50 3.20
wowany obecnie ciągły wzrost cen metali jest następstwem niskich Cynk (c/Ib) 47,7 60,6 62,5 54,8
zapasów, rosnącego popytu Chin na metale i stosunkowo niskiej ich Indeks cenowy EIU dla metali 106.2 115.7 103.6 88,9
podstawowych ($, 1990 = 100)
podaży. Prognozę cen metali podstawowych na 2006 r. i 2007 r.
Roczna zmiana w % (2003 = 77,5 37.1 8.9 -10,5 -14,2
przedstawia poniższa tablica:

712
OŻYWIENIE NA RYNKU METALI Średnie miesięczne ceny metali
Yuan move enliyens holiday slowdown, Mining Journal, 29 July 2005, p. 4+5
Styczeń-Lipiec Lipiec
Ceny kobaltu zaczynają rosnąć po podniesieniu ceny niskojako- 2005 r. 2005 r.
ściowego metalu przez MMC Norilsk Nickel do 12,10 $/Ib Metal
(99,30 %). Cena wysokojakościowego kobaltu również wzrosła do cena cena cena
najniższa najwyższa średnia
poziomu 13,30-13,80 $/Ib. Cena, publikowana 20 lipca 2005 r. na
stronach internetowych WMC Resources, wyniosła 13,55 $/Ib, 22 Miedź Grade A ($/Mg)
lipca wzrosła do 13,75 $/Ib, a następnie osiągnęła wartość 14,10 transakcje natychmiastowe 3071,00 3774,75 3613,57
$/Ib, odzwierciedlając trend rynkowy. transakcje trzymiesięczne—sprzedaż 2945,00 3540,00 3379,98
Ołów (S/Mg)
REKORDOWA CENA MIEDZI transakcje natychmiastowe 823,50 1033,25 854,07
Three-months copper hits new all-time high, Mining Journal, 29 July 2005, transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 822,00 990,00 846,05
p. 5
Cynk ($/Mg)
Trzymiesięczna cena miedzi na LME osiągnęła 28 lipca 2005 r. transakcje natychmiastowe 1164,75 1429,75 1194,08
rekordowy poziom 3528 $/Mg w odpowiedzi na rewaluację juana transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 1187,00 1447,00 1215,02
w Chinach oraz silny popyt i podaż na rynku miedziowym. Zapasy
Nikiel ($/Mg)
tego metalu wyniosły tego dnia 27 550 Mg. Chińscy analitycy sza- transakcje natychmiastowe 14 032,50 17747,50 14 570,83
cują, że średnia cena miedzi w 2006 r. znajdzie się w przedziale transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 13 905,00 16 625,00 14353,33
l,18-l,22$/Ib. ceiia cena
Kobalt ($/Mg) miesięczna miesięczna
najniższa najwyższa
WAHANIA CEN KOBALTU lipiec 2005 lipiec 2005
Low-grade cobalt slump has further to go but high-grade edges up slightly, min. 99,8 % 13,283 13,956
Metal Bulletin, 4 July 2005, p. 12 min. 99,3% 11,950 12,494
Ceny kobaltu nisko- i wysokojakościowego idą w przeciwnych
Złoto ($/oz)
kierunkach: niskojakościowy metal tanieje, a wysokojakościowy poranna 424,74524
drożeje. Na początku lipca 2005 r. niskojakościowy kobalt (99,3 %) popołudniowa 424,47857
sprzedawany był po cenie 11,65-12,15 $/Ib (spadek w porównaniu
z 11,80+12,20 $/Ib dn. 24 czerwca 2005 r.), a metal wysokojako- Srebro (doz)
ściowy (99,8 %) po cenie 13-13,40 $/Ib (wzrost w porównaniu Spot 701,45238
z 12,90-13,30 $/Ib dn. 24 czerwca 2005 r.). May Averages, Metal Bulletin, 8 August 2005, No. 8905, p. 23

ZAPASY MIEDZI ZAPASY CYNKU

53901 628216

46469 599802

'l 39D38 571388

* 31606 542973

24174 5145591
05/05/26 05/06/17 05*7/08 05/D8/1S 05/05/26 05/06/17 05/07/08 05/08/15

Data sesji Data sesji

ZAPASY OŁOWIU ZAPASY NIKLU

62696 8144

54054 7738

45413 7332

36771 I 6926

28129 6520
05/05/26 05/06/17 05/07/08 05/08/15 05/05/26 05/06/17 06/07/08

Data sesji Data sesji

Materiały informacyjne opracowuje Zespół Studiów i Projektów Inwestycyjnych KGHM CUPRUM sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe
we Wrocławiu w składzie:
Jan Kudełko,
Malwina Kobylańska,
Stefan Karst,
Wojciech Korzekwa.

713
 STANDARDIZATION
Informacje dotyczące normalizacji z zakresu metali nieżelaznych.
Nowe Polskie Normy:
- PN-EN 12681:2005 Odlewnictwo — Badania radiograficzne
Zastępuje: PN-EN 12681:2003 (U)
- PN-EN 13605:2005 Miedź i stopy miedzi — Kształtowniki i druty
kształtowe miedziane do celów elektrycznych
Zastępuje: PN-EN 13605:2003 (U), PN-EN 13605:2003/AC:
:2005 (U)
— PN-EN 14121:2005 Aluminium i stopy aluminium — Blachy,
taśmy i płyty z aluminium do zastosowań elektrotechnicznych
Zastępuje: PN-EN 14121:2003 (U)
— PN-EN 485-3:2005 Aluminium i stopy aluminium — Blachy,
taśmy i płyty — Część 3: Dopuszczalne odchyłki wymiarów
i kształtu wyrobów walcowanych na gorąco
Zastępuje: PN-EN 485-3:2003 (U)
— PN-EN 576:2005 Aluminium i stopy aluminium — Gąski z alu-
minium niestopowego do przetopienia — Specyfikacje
Zastępuje: PN-EN 576:2004 (U)
— PN-EN 1179:2005 Cynk i stopy cynku — Cynk pierwotny
Zastępuje: PN-EN 1179:2004 (U)
— PN-EN 13195-1:2005 Aluminium i stopy aluminium — Wyro-
by przerobione plastycznie i odlewy do zastosowań morskich
(budownictwo okrętowe, morskie i przybrzeżne) — Część 1:
Specyfikacje
Zastępuje: PN-EN 13195-1:2003 (U)
- PN-EN 13283:2005 Cynk i stopy cynku — Cynk wtórny
Zastępuje: PN-EN 13283:2003 (U)
- PN-EN 13349:2005 Miedź i stopy miedzi — Rury miedziane
preizolowane litym pokryciem
Zastępuje: PN-EN 13349:2003 (U)
— PN-EN 13604:2005 Miedź i stopy miedzi — Wyroby z miedzi
o wysokiej konduktywności do lamp elektronowych, urządzeń
półprzewodnikowych i zastosowań próżniowych
Zastępuje: PN-EN 13604:2003 (U)
Polskie Normy wprowadzające normy europejskie metodą
uznania:
- PN-EN 2089:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2014A-T6 lub T62 — Blachy i taśmy — 0,4 mm
< a < 6 mm
Zastępuje: PN-EN 2089:200
- PN-EN 2090:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2024-T3 — Blachy i taśmy platerowane — 0,3
mm < a < 6 mm
— PN-EN 2092:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7075-T6 lub T62 — Blachy i taśmy platerowane
— 0,4 mm < a < 6 mm
Zastępuje: PN-EN 2092:2001
- PN-EN 2395:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2014A-T4 lub T42 — Blachy i taśmy — 0,4 mm
< a < 6 mm
Zastępuje: PN-EN 2395:2002
- PN-EN 2422:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2124-T351 — Płyty — 25 mm < a < 120 mm
- PN-EN 2511:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7075-T7351 -— Płyty — 6 mm < a < 100 mm
— PN-EN 2693:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P5086-H111 — Blachy i taśmy — 0,3 mm < a < 6
mm
Zastępuje: PN-EN 2693:2003
— PN-EN 2694:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
714
minium AL-P6061-T6 lub T62 — Blachy i taśmy — 0,4 mm <
a< 6 mm
Zastępuje: PN-EN 2694:2001
— PN-EN 2695:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P6081-T6 — Blachy i taśmy — 0,3 mm < a < 6 mm
Zastępuje: PN-EN 2695:2003
— PN-EN 2696:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7075-T6 lub T62 — Blachy i taśmy — 0,4 mm <
a< 6 mm
Zastępuje: PN-EN 2696:2001
— PN-EN 2703:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2024-T4 lub T42 — Blachy i taśmy platerowane
— 0,3 mm < a < 6 mm
— PN-EN 2802:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7475-T761 — Blachy i taśmy — 0,6 mm < a < 6
mm
— PN-EN 2803:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7475-T761 — Blachy i taśmy platerowane — 1,0
mm < a < 6 mm
— PN-EN 3332:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7475-T762 — Blachy i taśmy platerowane — 1,0
mm < a < 6 mm
— PN-EN 3333:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7475-T762 — Blachy i taśmy — 0,6 mm < a < 6
mm
— PN-EN 3335:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7475-O2 — Blachy do kształtowania w stanie
nadplastycznym — 0,8 mm < a < 6 mm
— PN-EN 3341:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P6061-T4 lub T42 — Blachy i taśmy — 0,4 mm <
a< 6 mm
— PN-EN 3474:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2024-T81 — Blachy i taśmy — 0,25 mm < a < 6
mm
— PN-EN 3552:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2618A-T6 lub T62 — Blachy i taśmy platerowane
— 0,4 mm < a < 6 mm
— PN-EN 3872:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-R39002-H112 — Odkuwki matrycowane — a <
200 mm
— PN-EN 3979:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P8090-O2 — Blachy do kształtowania w stanie
nadplastycznym — 0,8 mm < a < 6 nim
— PN-EN 4007:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P6082-T6 lub T62 — Blachy i taśmy — 0,4 mm <
a< 6 mm
— PN-EN 4099:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2219-T6 lub T62 — Blachy i taśmy platerowane
— 0,5 mm < a < 6 mm
— PN-EN 4100:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2219-T6 lub T62 — Blachy i taśmy — 0,5 mm <
a< 6 mm
— PN-EN 4101:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2024-T4 — Blachy i taśmy z podwyższoną zdol-
nością do obciągania uchwytami — 0,4 mm < a < 6 mm
— PN-EN 4102:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2219-T81 — Blachy i taśmy platerowane — 0,5
mm < a < 6 mm
— PN-EN 4202:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P6082-T651 — Płyty — 6 mm < a < 25 mm
— PN-EN 4203:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
 minium AL-P8090 -T89 — Blachy — 0,6 mm < a < 6 mm
PN-EN 4209:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2219 -T851 — Płyty — 6 mm < a < 50 mm
PN-EN 4211:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2024 -T42 — Płyty platerowane — 6 mm < a < 25
mm
PN-EN 4212:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P5086 - H l l l — Płyty- — 6 mm < a < 80 mm
PN-EN 4213:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P6061 -T651— Płyty-— 6 mm < a < 80 mm
PN-EN 4214:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7010'-T651— Płyty-— 6 mm < a < 20 mm
PN-EN 4215:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7175 -T651— Płyty- — 6 mm < a < 80 mm
PN-EN 4247:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2024 -T42 — Płyty -- 6 mm < a < 140 mm
PN-EN 4283:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2219 -T87 — Płyty -- 6 mm < a < 40 mm
PN-EN 4286:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
CHRONICLE
W dniach 4+7 października odbyła się w Ustroniu już XXXIII
Szkoła Inżynierii Materiałowej. Od wielu lat organizatorem konfe-
rencji jest Wydział Metalurgii i Inżynierii Materiałowej Akademii
Górniczo-Hutniczej, a jej przewodniczącym prof. dr hab. inż. Jerzy
Pacy n a.
Celem działalności szkoły od momentu jej powstania jest inte-
gracja środowiska młodych inżynierów i doktorantów z różnych
polskich jednostek naukowo-badawczych, poznanie tematyki prowa-
dzonych badań oraz przygotowanie uczestników do udziału w kon-
ferencjach naukowych. W tym roku gośćmi honorowymi byli prof.
dr hab. inż. Zbigniew Kędzierski z Akademii Górniczo-Hutniczej
(wykład pt: „Stale amorficzne — rzeczywistość i science fiction")
i prof. dr hab. inż. Jerzy Nowacki z Politechniki Szczecińskiej (wy-
kład pt.: „Zaawansowane technologie lutowania twardego w budo-
wie maszyn").
W tym roku zgłoszono ponad 80 referatów z następujących grup
tematycznych: stopy na osnowie żelaza; stopy metali nieżelaznych;
utlenianie i korozja; materiały ceramiczne, kompozyty i polimery;
nanomateriały; biomateriały, inżynieria spajania, materiały funkcjo-
nalne, inżynieria powierzchni i metody komputerowe w inżynierii
materiałowej. W SIM wzięli udział reprezentanci uczelni (Akademia
Górniczo-Hutnicza, Politechnika Śląska, Politechnika Wrocławska,
minium AL-P8090-T89 — Odkuwki matrycowane — a < 125 mm
PN-EN 4291:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P8090 — Materiał wyjściowy do kucia
PN-EN 4292:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-R39002 — Materiał wyjściowy do kucia
PN-EN 4313:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P6013-T6 — Blachy i taśmy — 0,5 mm < a < 6 mm
PN-EN 4450:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7050-T762 — Blachy — 0,8 mm < a < 6 mm
PN-EN 2088:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P2014A-T4 lub T42 — Blachy i taśmy platerowane
— 0,4 mm < a < 6 mm
PN-EN 2731:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop mag-
nezu MG-C46001 — T6 — Odlewy wykonane w formach pia-
skowych
PN-EN 4204:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P8090 — T841 — Blachy — 0,6 mm < a < 6 mm
PN-EN 4449:2005 (U) Lotnictwo i kosmonautyka — Stop alu-
minium AL-P7050 — T76 — Blachy — 0,8 mm < a < 6 mm
Politechnika Warszawska, Politechnika Częstochowska, Politechni-
ka Świętokrzyska, Politechnika Poznańska, Wojskowa Akademia
Techniczna, Akademia Pedagogiczna w Krakowie) i jednostek ba-
dawczo-rozwojowych (Instytut Metali Nieżelaznych, Instytut Meta-
lurgii Żelaza). Z zakresu tematyki związanej z metalami nieżelazny-
mi wygłoszono w sekcji stopy metali nieżelaznych — 12 referatów,
w sekcji materiały ceramiczne, kompozyty i polimery — 7 refera-
tów, w sekcji nanomateriały — 4 referaty, w sekcji inżynieria spaja-
nia — l referat, w sekcji materiały funkcjonalne — 4 referaty,
w sekcji inżynieria powierzchni — 5 referatów.
Instytut Metali Nieżelaznych w Gliwicach reprezentowali pra-
cownicy Zakładu Technologii Przetwórstwa Metali i Stopów kiero-
wanego przez doc. dr. inż. Ludwika Ciurę. Mgr inż. Beata Cwolek
wygłosiła referat pt.: „Wpływ temperatury na własności i strukturę
trudnoodkształcalnych na zimno stopów CuP8 i CuNil2Zn38Mn5Pb2",
mgr inż. Wojciech Głuchowski referat pt.: „Mikrostruktura i włas-
ności nowych stopów srebra utwardzanych wydzieleniowo" i mgr
inż. Łukasz Marchewka referat pt.: „Wpływ temperatury odkształ-
cenia na strukturę i własności stopu CuP7Ag2". Materiały konferen-
cyjne zostały wydane w postaci opracowania o tym samym tytule.
Uczestnicy IMN Gliwice.
715
 RUDY
I
METALE
NIEŻELAZNE

ROCZNY SPIS TREŚCI

A N N U A L CONTENTS

2005
 ALFABETYCZNY SPIS AUTORÓW
Nr

BajT., MygaM.: 55 lat BIPROMET S.A. 7 374

Bajor T., KsiężarekS., Wiewióro- Identyfikacja wtrąceń w stopie BM38N po odkształceniu na gorąco 10-11 557
wska S.:
Biało D., Ludyński Z., Wiśniewski Przepuszczalność materiałów porowatych spiekanych z włókien metalowych 2 87
W., PaszkowskiL, Dyl M.:

Bialo D., Paszkowski L., Ślusarek B.: Wpływ zawartości proszku Nd-Fe-B na właściwości magnetyczne dielektromagne-
sów stryskiwanych

BiedenkopfP.: AIROX® zaawansowane narzędzie do elastycznego i ekonomicznego topienia

w przemyśle metali nieżelaznych

BłażL: Kompozyty wytwarzane metodą mechanicznej syntezy aluminium i tlenków metali 1 24

BotorJ., Siwieć G.: Nadmiar powierzchniowy antymonu i siarki w stopach Cu-Sb oraz Cu-S 4 162
BotorJ., Wężyk W., Stuczyński T., Rafinacja aluminium w sposób ciągły — reaktor URC-7000 4 169
Saternus M.:

BotorJ., Zajączkowski A.: Szybkość procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego 8 436

BotorJ.: Rudy Metale — 50 lat rozwoju metalurgii ekstrakcyjnej 9 491
Bratek S., CzerneckiJ., Kurek Z., Technologia otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu2O i (II) CuO z surowców mie- 2 71
Zajączkowski A., GębczykW., dziowych
Krawiec G.:

Butra J. : Światowy rynek metali nieżelaznych 1 49

ButraJ.: Światowy rynek metali nieżelaznych 2 97
Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 3 154
Butra J. : Światowy rynek metali nieżelaznych 4 205
ButraJ.: Światowy rynek metali nieżelaznych 5 290
Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 6 359
Butra J. : Światowy rynek metali nieżelaznych 7 418
ButraJ.: Światowy rynek metali nieżelaznych 8 471
ButraJ.: Rozwój górnictwa rud miedzi 9 481
Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 9 524
ButraJ.: Światowy rynek metali nieżelaznych 10-11 652
ButraJ.: Światowy rynek metali nieżelaznych 12 709
BzymekJ., Gierek A., Karwan T., Efekty badań odmiedziowania żużla z procesu zawiesinowego 12 670
Rójek J.:

Cholewa M.. Fizyczny wpływ cząstek na wybrane właściwości odlewanych kompozytów z osno- 312
wą Al-Si
Czają J., Śliwa R.. Wpływ parametrów technologii wytwarzania na cechy warstwy wierzchniej podkła- 10-11 618
dek stosowanych do połączeń silnie obciążonych

Czepelak M., Stolarz S.. Właściwości elektryczne materiałów kompozytowych srebro-wolfram-grafit i sre- 341
bro-węglik wolframu-grafit o różnej zawartości grafitu
CzerneckiJ., MiczkowskiZ.: Modelowanie zawiesinowego stapiania koncentrafu chalkozynowo-bornitowego 58
CzerneckiJ., Kurek Z., Zajączka- Technologia otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu2O i (II) CuO z surowców mię- 2 71
wski A., Gębczyk W., Krawiec G., dziowych
B ratek S.:

CybulaL, HorubalaZ, LudyńskiZ, Badania procesów wytwarzania kompozytów wolframowych o programowanych 9 513
Nowak W.: własnościach wytrzymałościowych

CybulaL, HorubalaZ, Ludyriski Z, Badania odkształcenia plastycznego kompozytów wolframowych 12 690

Nowak W., RafalskiM.:

D
Dobrzański L. A.: Słowo wstępne w 60-lecie działalności Wydziału Mechanicznego Technologiczne- 5 214
go Politechniki Śląskiej w Gliwicach

Dobrzański L. A., Drak M.: Znaczenie dodatków proszków aluminium i odlewniczego stopu miedzi CuSn 10 5 221
w materiałach kompozytowych magnetycznie twardych Nd-Fe-B

Dobrzański L. A., KrupińskiM., Ma- Komputerowe wspomaganie klasyfikacji wad identyfikowanych metodami radio- 5 229
niara R., Kasprzak W., SokotowskiJ.: graficznymi w odlewach ze stopów aluminium

Dobrzański L. A., Luksa K., Janicki Technologia spawania GTA i plazmowego GTA złączy cienkich blach ze stopu 5 237
D., Lisiecki A., Klimpel A. S., Klim- tytanu TiA16V4
pelA.:

Dobrzański L. A., Nowosielski R., Struktura i własności magnetycznie miękkich materiałów kompozytowych z nano- 5 259
Konieczny J.: krystalicznymi proszkami stopów kobaltu

Dobrzański L. A.: Projektowanie materiałowe jako podstawowy cel inżynierii materiałowej 6 296

Dobrzański J., Koźmiński W., Stec J.: Kierunki rozwoju hutnictwa miedzi w Polsce 12 665

Dobrzański-StalonyF.: „O zmianach w kształceniu" cd., lecz czy tylko o zakresie i technice kształcenia 9 534
należy mówić?
DownorowiczS.: Problemy hydrogeologiczne górnictwa rud miedzi. Wskaźniki zawodnienia kopalń 3 126

Drak M., Dobrzański L. A.: Znaczenie dodatków proszków aluminium i odlewniczego stopu miedzi CuSnlO 5 221
w materiałach kompozytowych magnetycznie twardych Nd-Fe-B

Dyja H., Krakowiak M.: Optymalne warunki odkształcania w stanie półciekłym stopów aluminium uzyski- l 5
wanych metodą magnetohydrodynamiczną

Dyl M., BialoD., LudyńskiZ., Wiś- Przepuszczalność materiałów porowatych spiekanych z włókien metalowych 2 87
niewski W., PaszkowskiL.:

FalkowskaM., OsochaJ., Szponder Technologia otrzymywania mikrodrutów miedzianych do celów elektrotechnicz- 4 193
W., KustoJ.: nych
FornalczykA., ŁabajJ., Sikora B.: Gęstość i napięcie powierzchniowe ciekłych stopów Cu-Pb 4 164

FilipekM., JarominekJ.: Własności mechaniczne jubilerskiego stopu srebra próby 930 o nazwie IZA (Ag- 12 694
Cu4InlZnlAll)

GawrońskiJ., SzajnarJ., Kondra- Wzajemne oddziaływania pierwiastków w kształtowaniu własności odlewniczych 5 249
cki M.: stopów miedzi z cynkiem stosowanych na elementy armatury

Gebczyk W., Krawiec G., Bratek S., Technologia otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu2O i (II) CuO z surowców mię- 2 71
CzerneckiJ., Kurek Z., Zajączka- dziowych
wski A.:
Gierek A., Karwan T., Rójek J., Efekty badań odmiedziowania żużla z procesu zawiesinowego 12 670
BzymekJ.:

Gramatyka P., Nowosielski R., Wpływ mikrostruktury miedzioniklu CuNi na zakres efektu temperatury minimalnej l 16
Sakiewicz P.: plastyczności (TMP)
Gramatyka P., Nowosielski R., Zjawisko temperatury minimalnej plastyczności w stopach CuZn4 oraz CuNi25 5 252
Sakiewicz P.:
GromyszM.,Zie_tkowskiL:
GromyszM., TietkowskiL., LasotaJ.:
Możliwości zastosowania kierunkowych, rozgałęzionych wierceń rdzeniowych 2 63
z użyciem nowoczesnych technologii wiertniczych do rozpoznania budowy i para-
metrów złoża rud miedzi w warunkach Legnicko Głogowskiego Okręgu Miedzio-
wego
Urabianie ciekłego złoża rud miedzi kombajnem Narrow Reef Miner ARM 1100 8 430
firmy Yoest Alpine

Grosman F., Przondziono J., Szym- Analiza wpływu parametrów procesu walcowania na cechy geometryczne cienkich 4 174
szal J.: i wąskich taśm miedzianych płaszczonych w walcarce kulowej

Grosman F., PawlickiJ.: Wpływ parametrów ściskania z oscylacyjnym skręcaniem na technologiczną piasty- 10-11 590
czność metali

Grosman F., Halaczek D.: Zmiana parametrów geometrycznych drutu bimetalowego o różnym zestawie matę- 12 675
riałowym w procesie ciągnienia

GryzieckiJ., WłochG.,Tumidaje- Rozpad przesyconego roztworu stałego stopu CuNi 13Sn5 podczas nieizotermiczne- 8 445
wieź M.: go nagrzewania

H
Halaczek D., Grosman F.: Zmiana parametrów geometrycznych drutu bimetalowego o różnym zestawie matę- 12 675
riałowym w procesie ciągnienia

HorubałaZ, LudyńskiZ, Nowak W., Badania procesów wytwarzania kompozytów wolframowych o programowanych 9 513
Cybula L.: własnościach wytrzymałościowych

Cybula L., Horubata Z, Ludyński Z, Badania odkształcenia plastycznego kompozytów wolframowych 12 690
Nowak W., Rafalski M.:

IgrasŁ, Klamka P., SulowskiM.: Spiekane konstrukcyjne stale manganowo-chromowo-molibdenowe 7 402

JarominekJ., FilipekM.: Własności mechaniczne jubilerskiego stopu srebra próby 930 o nazwie IZA (Ag- 12 694
Cu4InlZnlAll)

Janicki D., LisieckiA., KlimpelA. Technologia spawania GTA i plazmowego GTA złączy cienkich blach ze stopu 5 237
S., Klimpel A., Dobrzański L. A., tytanu TiA16V4
Luksa K.:

Jażdżyk E., Sadowski Z, Polowczyk Wpływ temperatury na kinetykę procesu bioługowania odpadów flotacyjnych z Za- 2 77
/., UrygaA.: kładu Wzbogacania Rud Lubin

K
KanvanT.,RojekJ.,BzymekJ., Efekty badań odmiedziowania żużla z procesu zawiesinowego 12 670
Gierek A.:

Kasprzak W., SokolowskiJ., Komputerowe wspomaganie klasyfikacji wad identyfikowanych metodami radio- 5 229
Dobrzański L. A., Krupiński M., graficznymi w odlewach ze stopów aluminium
Maniara R. :

Klamka P., SulowskiM., IgrasŁ: Spiekane konstrukcyjne stale manganowo-chromowo-molibdenowe 7 402

Kac S., Żaba K., Nowak S.: Badania odporności korozyjnej rur z powłoką Al-Si przeznaczonych na elementy 12 679
układów wydechowych. Badania laboratoryjne

KlimpelA, Dobrzański L. A, Luksa K., Technologia spawania GTA i plazmowego GTA złączy cienkich blach ze stopu 5 237
Janicki D., LisieckiA., KlimpelA. S.: tytanu TiA16V4

Knych T., Mamala A., SmyrakB., Badania wpływu czasu starzenia naturalnego walcówki z przewodowego stopu 2 82
TarasekA.: AlMgSi (seria 6xxx) na własności Teologiczne drutów po obróbce cieplno-mecha-
nicznej

Knych T., Mamala A., Smyrak B.: Wybrane zagadnienia Teologicznego zachowania się drutów ze stopu AlMgSi w wa- 4 183
runkach zmiennego naprężenia i temperatury
Knych T., MamalaA., TarasekA.:
Knych T., MamalaA., Smyrak B.:
Knych T., MamalaA., TarasekA.:
Badania zmian elektromechanicznych własności przewodowych drutów ze stopu 5 268
AlMgSi jako efektu długotrwałego działania podwyższonych temperatur
Wpływ historii obciążenia na relaksację naprężeń drutów ze stopu AlMgSi 7 395
Wpływ sekwencyjnych zmian temperatury i czasu ekspozycji na zmianę własności 8 452
wytrzymałościowych drutów ze stopu AlMgSi

Knych T., MamalaA., Smyrak B.: Fenomenologia Teologicznej ekwiwalentności parametrów a, T, T w procesie nisko- 9 502
temperaturowego pełzania drutów ze stopu AlMgSi

Knych T., Kwaśniewski P., MamalaA.: Badania relaksacji naprężeń stosu metalicznego z gradientem Teologicznym 9 595

Knych T., MamalaA., TarasekA.: Ewolucja własności drutów gat. 6201 poddanych ekspozycji czasu i temperatury 10-11 614

Knych T., Mamala A., Smyrak B.:
KondracklM., GawrońskiJ., Szaj-
narj.:
Konieczny J., Dobrzański L. A.,
Nowosielski R.:
Nawrót i nieaktywność Teologiczna drutów ze stopu AlMgSi jako skutek ujemnych 10-11 622
gradientów obciążenia
Wzajemne oddziaływania pierwiastków w kształtowaniu własności odlewniczych 5 249
stopów miedzi z cynkiem stosowanych na elementy armatury
Struktura i własności magnetycznie miękkich materiałów kompozytowych z nano- 5 259
krystalicznymi proszkami stopów kobaltu

KordzikowskiP., PącherskiR.: Porównanie energetycznych kryteriów wytężenia dla sprzężonych i rozłącznych 10-11 566
sprężystych stanów własnych na przykładzie wybranych materiałów anizotropo-
wych

Koźmiriski W., Stec J., Dobrzański J.: Kierunki rozwoju hutnictwa miedzi w Polsce 12 665

Krakowiak M., DyjaH.:
Krawiec G., Bratek S., Czernecki J.,
Kurek Z., ZajączkowskiA., Gębczyk
W.:
Optymalne warunki odkształcania w stanie półciekłym stopów aluminium uzyski- l 5
wanych metodą magnetohydrodynamiczną
Technologia otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu-,0 i (II) CuO z surowców mię- 2 71
dziowych

KmpińskiM., ManiaraR., Ka- Komputerowe wspomaganie klasyfikacji wad identyfikowanych metodami radio- 5 229
sprzak W., SokołowskiJ., Dobrzań- graficznymi w odlewach ze stopów aluminium
skiLA.:
KsiążarekS., Wiewiórowska S., Identyfikacja wtrąceń w stopie BM38N po odkształceniu na gorąco 10-11 557
Bajor T. :
KukurykB., PiątkowskiP.: Analiza technologii kucia swobodnego z wykorzystaniem makroskopowych efe- 10-11 576
któw mikropasm ścinania
KukurykB., KukurykM.: Badanie wpływu asymetrii roboczych powierzchni kowadeł na naprężenia i od- 10-11 609
kształcenia podczas kucia swobodnego

Kurek Z., ZajączkowskiA., Gąbczyk Technologia otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu2O i (II) CuO z surowców mię- 2 71
W., Krawiec G., Bratek S., Czerne- dziowych
ckU.:
KustoJ., FalkowskaM., OsochaJ., Technologia otrzymywania mikrodrutów miedzianych do celów elektrotechnicz- 4 193
Szponder W.: nych
Kwaśniewski P., MamalaA., Knych T.: Badania relaksacji naprężeń stosu metalicznego z gradientem Teologicznym 9 595

Laskowski J. S.: Testowanie flotacyjnych odczynników pianotwórczych 3 110

Lasota J., Gromysz M., ZiątkowskiL.: Urabianie ciekłego złoża rud miedzi kombajnem Narrow Reef Miner ARM 1100 8 430
firmy Yoest Alpine

Leszczyńska B., Richert M.:
LeśniakD., Libura W., ZasadzińskiJ.:
Leżański J., Madej M.:
Wpływ dużych prędkości odkształcania na własności mechaniczne i rozdrobnienie 10-11 586
struktury w aluminium i miedzi
Analizanumerycznaprocesuwyciskaniatrudnoodkształcalnychstopówaluminium 6 336
w zakresie małych współczynników wydłużenia
Struktura i własności infiltrowanych kompozytów stal szybkotnąca-żelazo-miedź 5 278

LeżańskiJ.: Wpływ sposobu infiltracji na stopień wypełnienia kapilar 8 459

Leżański J.: Kształtowanie morfologii kapilar i porowatości w spiekach żelaza 10-11 640

Libura W., ZasadzińskiJ., LeśniakD.: Analiza numeryczna procesu wyciskania trudno odksztalcalnych stopów aluminium 6 336
w zakresie małych współczynników wydłużenia

Libura W., Zasadzitiski J., RichertJ.: Prędkość wypływu trudno odkształcalnych stopów aluminium podczas wyciskania 12 689
w temperaturach bliskich temperatury topnienia
LisieckiA., KlimpelA. S., KlimpelA., Technologia spawania GTA i plazmowego GTA złączy cienkich blach ze stopu 5 237
Dobrzański L. A., Luksa K., Janicki tytanu TiA16V4
D.:

Ludyński Z., Wiśniewski W., Paszko- Przepuszczalność materiałów porowatych spiekanych z włókien metalowych 87
wskil.,DylM., Biało D.:
Ludyński Z., Nowak W., Cybula L, Badania procesów wytwarzania kompozytów wolframowych o programowanych 9 513
Horubala Z.: własnościach wytrzymałościowych
Ludyński Z, Nowak W., Rafalski M., Badania odkształcenia plastycznego kompozytów wolframowych 12 690
Cybula L., Horubata Z.:
Luksa K., Janicki D., LisieckiA., Technologia spawania GTA i plazmowego GTA złączy cienkich blach ze stopu 5 237
Klimpel A. S., Klimpel A., Dobrzań- tytanu TiA16V4
skiL. A.:

Ł
Łabaj J., Sikora B., FomalczykA.: Gęstość i napięcie powierzchniowe ciekłych stopów Cu-Pb 4 164

M
Madej M., Leżański J.: Struktura i własności infiltrowanych kompozytów stal szybkotnąca-żelazo-miedź 5 278

Majta J., Stefańska-Kądziela M.: Odkształcanie stali Ti-IF z zastosowaniem bardzo dużych prędkości odkształcania 10-11 548
MamalaA., SmyrakB., TarasekA., Badania wpływu czasu starzenia naturalnego walcówki z przewodowego stopu 2 82
Knych T.: AlMgSi (seria 6xxx) na własności Teologiczne drutów po obróbce cieplno-mecha-
nicznej

MamalaA., SmyrakB., Knych T.: Wybrane zagadnienia Teologicznego zachowania się drutów ze stopu AlMgSi w wa- 4 183
runkach zmiennego naprężenia i temperatury

MamalaA., TarasekA., Knych T.:
Mamala A., Smyrak B., Knych T.:
Mamala A., TarasekA., Knych T.:
Mamala A., Smyrak B., Knych T.:
Mamala A., Knych T., Kwaśniewski
P.:
Badania zmian elektro-mechanicznych własności przewodowych drutów ze stopu 5 268
AlMgSi jako efektu długotrwałego działania podwyższonych temperatur
Wpływ historii obciążenia na relaksację naprężeń drutów ze stopu AlMgSi 7 395
Wpływ sekwencyjnych zmian temperatury i czasu ekspozycji na zmianę własności 8 452
wytrzymałościowych drutów ze stopu AlMgSi
Fenomenologia Teologicznej ekwiwalentności parametrów a, r, T w procesie nisko- 9 502
temperaturowego pełzania drutów ze stopu AlMgSi
Badania relaksacji naprężeń stosu metalicznego z gradientem Teologicznym 9 595

Mamala A., TarasekA., Knych T.: Ewolucja własności drutów gat. 6201 poddanych ekspozycji czasu i temperatury 10-11 614

Mamala A., Smyrak B., Knych T.:
Maniara R., Kasprzak W., Sokola-
wski J., Dobrzański L. A., Krupiński
M.:
Nawrót i nieaktywność Teologiczna drutów ze stopu AlMgSi jako skutek ujemnych 10-11 622
gradientów obciążenia
Komputerowe wspomaganie klasyfikacji wad identyfikowanych metodami radio- 5 229
graficznymi w odlewach ze stopów aluminium

Miazga B., MulakW., Szymczycha Hydrometalurgiczny odzysk niklu z materiałów odpadowych 3 114
A.:

MiczkowskiZ., CzerneckiJ.: Modelowanie zawiesinowego stapiania koncentratu chalkozynowo-bornitowego 2 58

MikuszewskiT., WyciślikA.: Schemat analityczny oznaczania aluminium w stopach na osnowie fazy międzyme- 4 178
talicznej Ni 3 Al metodą absorpcji atomowej
Ai;i<.„;„\.. PMrysotrtyy v.. Związek współczynnika Lodego charakteryzującego stan naprężenia w materiale 10-11 572
Pietrzyk M.: zkrzywą umocnienia
MislolekZ., Misiołek W. Z: Zmiany w kształceniu inżynierów XXI wieku na przykładzie Stanów Zjednoczo- 3 120
nych. Czego możemy się nauczyć na tym przykładzie?

Misiołek Z.: Wywiad z Dyrektorem Instytutu Metalurgii i Inżynierii Materiałowej im. Aleksan- 3 131
drą Krupkowskiego PAN w Krakowie Prof. dr. hab. inż. Bogusławem Majorem

Misiolek Z.: Wywiad z Prezesem BIPROMET S.A. Tadeuszem Bajem 7 370

Misiołek Z.: Złoty Jubileusz 9 478

Misiołek Z.: Wywiad z Dyrektorem Instytutu Metali Nieżelaznych w Gliwicach Prof. dr. hab. 12 660
inż. Zbigniewem Śmieszkiem

MoserZ.,ZakulskiW.: ELFNET — Nowy rozdział w integracji badań lutów bezołowiowych w Europie l 21

Mroczkowski M., Richert J., Nowak Analiza procesów wyciskania promieniowego realizowanych w zmiennych warun- 10-11 602
J.: kach kinematycznych

Mulak W., Szymczycha A., Miazga B.: Hydrometalurgiczny odzysk niklu z materiałów odpadowych 3 114
MygaM.,BajT.: 55 lat BIPROMET S.A. 7 374

NowakS.: Zmienność własności drutów Al do celów elektroenergetycznych. Ocena prawdopo- 3 135

Nowak W., Cybula L., Horubala Z.,
Ludyński Z.:
Nowak J., Mroczkowski M., Richert
J.:
dobieństwa akceptacji wyrobu
Badania procesów wytwarzania kompozytów wolframowych o programowanych 9 513
własnościach wytrzymałościowych
Analiza procesów wyciskania promieniowego realizowanych w zmiennych warun- 10-11 602
kach kinematycznych

NowakS., Kac S., Żaba K.: Badania odporności korozyjnej rur z powłoką Al-Si przeznaczonych na elementy 12 679
układów wydechowych. Badania laboratoryjne
Nowak W., Rafalski M., Cybula L, Badania odkształcenia plastycznego kompozytów wolframowych 12 690
Horubala Z, Ludyński Z.:

Nowosielski R., SakiewiczP.,
Gramatyka P.:
Nowosielski R., Sakiewicz P.,
Gramatyka P.:
Nowosielski R., Konieczny J.,
Dobrzański LA.:
Wpły w mikrostruktury miedzionikluCuNi na zakres efektu temperatury minimalnej l 16
plastyczności (TMP)
Zjawisko temperatury minimalnej plastyczności w stopach CuZn4 oraz CuNi25 5 252
Struktura i własności magnetycznie miękkich materiałów kompozytowych z nano- 5 259
krystalicznymi proszkami stopów kobaltu

O
OsochaJ., Szponder W., Kusto J., Technologia otrzymywania mikrodrutów miedzianych do celów elektrotechnicz- 4 193
FalkowskaM.: nych
Ozgowicz W.: Analiza mechanizmów kruchości międzykrystalicznej brązów-a w temperaturze 6 320
podwyższonej. Cz. I
Ozgowicz W.: Analiza mechanizmów kruchości międzykrystalicznej brązów-a w temperaturze 7 377
podwyższonej. Cz. II

PatkaP., SzczerbaM. S.: Metoda określania udziału aktywnych systemów poślizgu w odkształcanych piasty- 10-11 541
cznie monokryształach miedzi

Paszkowski L., Dyl M., Biało D., Lu- Przepuszczalność materiałów porowatych spiekanych z włókien metalowych 87
dyński Z., Wiśniewski W.:
Paszkowski L, Ślusarek B., Biało D.: Wpływ zawartości proszku Nd-Fe-B na właściwości magnetyczne dielektromagne- 3 140
sów stryskiwanych

Paulo A.: Zmiany bazy zasobowej metali nieżelaznych w Polsce w ostatnim 50-leciu 9 485

PawlickiJ., Grosman F.: Wpły w parametrów ściskania z oscylacyjnym skręcaniem na technologiczną piasty- 10-11 590
czność metali
PiątkowskiP., KukurykB.: Analiza technologii kucia swobodnego z wykorzystaniem makroskopowych efe- 10-11 576
któw mikropasm ścinania
Perek M., Szczerba M. S.: Wzajemne oddziaływania bliźniaków odkształcenia w monokryształach Cu-8%at.Al 10-11 544
PęcherskiR., Kordzikowski P.. Porównanie energetycznych kryteriów wytężenia dla sprzężonych i rozłącznych 10-11 566
sprężystych stanów własnych na przykładzie wybranych materiałów anizotropo-
wych

Pidvysotskyy V., PietrzykM., Mile- Związek współczynnika Lodego charakteryzującego stan naprężenia w materiale 10-11 572
ninA.: z krzywą umocnienia

Pidvysotskyy V., Svyetllchnyy D.: Porównanie modeli naprężenia uplastyczniającego 10-11 560

PietrzykM., MileninA., Pidvyso- Związek współczynnika Lodego charakteryzującego stan naprężenia w materiale 10-11 572
tskyy V.: z krzywą umocnienia

Polowczyk I., Uryga A., Jażdżyk E., Wpływ temperatury na kinetykę procesu bioługowania odpadów flotacyjnych z Za- 2 77
Sadowski Z. : kładu Wzbogacania Rud Lubin

Przondziono J., SzymszalJ., Gros- Analiza wpływu parametrów procesu walcowania na cechy geometryczne cienkich 4 174
man F.: i wąskich taśm miedzianych płaszczonych w walcarce kulowej

R
Rafalski M., Cybula L, Horubała Badania odkształcenia plastycznego kompozytów wolframowych 12 690
Z, Ludyński Z., Nowak W.:

Rdzawski Z., Stobrawa J.: Nanomateriały i nanotechnologie. Początki przełomu w inżynierii materiałowej 328
Richert M., Leszczyńska B.. Wpływ dużych prędkości odkształcania na własności mechaniczne i rozdrobnienie 10-11 586
struktury w aluminium i miedzi

Richert J., Nowak J., Mroczkowski M.: Analiza procesów wyciskania promieniowego realizowanych w zmiennych warun- 10-11 602
kach kinematycznych

Richert J., Woźnicki A. Wpływ nowych warunków homogenizacji na podatność wlewków AlMgSi do 10-11 635
wyciskania w stanie T5

Richert J., Libura W., Zasadziński J.: Prędkość wypływu trudno odkształcalnych stopów aluminium podczas wyciskania 12 686
w temperaturach bliskich temperatury topnienia

Rodak K., Sobota J.: Substruktura Cu po ściskaniu oscylacyjnym 7 391

Rójek J., Bzymek J., Gierek A., Kar- Efekty badań odmiedziowania żużla z procesu zawiesinowego 12 670
wan T.:

Sadowski Z., Polowczyk L, Uryga Wpływ temperatury na kinetykę procesu bioługowania odpadów flotacyjnych z Za- 77
A., Jażdżyk E.: kładu Wzbogacania Rud Lubin

Sakiewicz P., Gramatyka P., Nowo- Wpływ mikrostruktury miedzioniklu CuNi na zakres efektu temperatury minimalnej 16
sielski R.: plastyczności (TMP)

Sakiewicz P., Gramatyka P., Nowo- Zjawisko temperatury minimalnej plastyczności w stopach CuZn4 oraz CuNi25 252
sielski R.:

SaternusM., BotorJ., Wężyk W., Rafinacja aluminium w sposób ciągły — reaktor URC-7000 169
Stuczyński T.:

Sińczak J., Suliga /., Skubisz P-.' Wyciskanie profili ze stopu magnezu AZ61 na gorąco i półgorąco l 10
Siwieć G., BotorJ.: Nadmiar powierzchniowy antymonu i siarki w stopach Cu-Sb oraz Cu-S 4 162

Skubisz P., Sińczak J., Suliga L: Wyciskanie profili ze stopu magnezu AZ61 na gorąco i półgorąco l 10
Sikora B., Fornalczyk A., Łabaj J.. Gęstość i napięcie powierzchniowe ciekłych stopów Cu-Pb 4 164

SmyrakB., TarasekA., Knych T., Badania wpływu czasu starzenia naturalnego walcówki z przewodowego stopu 2 82
MamalaA.: AlMgSi (seria 6xxx) na własności reologiczne drutów po obróbce cieplno-mecha-
nicznej

SmyrakB., Knych T., MamalaA.: Wybrane zagadnienia Teologicznego zachowania się drutów ze stopu AlMgSi w wa- 183
runkach zmiennego naprężenia i temperatury
Smyrak B., Knych T., MamalaA.:
Smyrak B., Knych T., MamalaA.:
Smyrak B., Knych T., Mamala A.:
Sobota J., Rodak K.:
Wpływ historii obciążenia na relaksację naprężeń drutów ze stopu AlMgSi 7 395
Fenomenologiareologicznej ekwiwalentności parametrówCT,T, i w procesie nisko- 9 502
temperaturowego pełzania drutów ze stopu AlMgSi
Nawrót i nieaktywność reologiczna drutów ze stopu AlMgSi jako skutek ujemnych 10-11 622
gradientów obciążenia
Substruktura Cu po ściskaniu oscylacyjnym 7 391

Sokołowski J., Dobrzański L. A., Komputerowe wspomaganie klasyfikacji wad identyfikowanych metodami radio- 5 229
Krupiński M., Maniara R., Ka- graficznymi w odlewach ze stopów aluminium
sprzak W.:

Stachowicz F., Trzepieciński T.: Modelowanie numeryczne procesu kształtowania wytłoczek prostokątnych 10-11 582
StasiakR.: III kwartały 2004 r. w przemyśle metali nieżelaznych l 41
Stasiak R. : Przemysł metali nieżelaznych w latach 2000+2005 9 529
Stec J., Dobrzański J., Koźmiński W.: Kierunki rozwoju hutnictwa miedzi w Polsce 12 665
Stefańska-Kądziela M., Maj ta J.: Odkształcanie stali Ti-IF z zastosowaniem bardzo dużych prędkości odkształcania 10-11 548
Stobrawa J., RdzawskiZ.: Nanomateriały i nanotechnologie. Początki przełomu w inżynierii materiałowej 6 328
Stolarz S., CzepelakM.: Właściwości elektryczne materiałów kompozytowych srebro-wolfram-grafit i sre- 6 341
bro-węglik wolframu-grafit o różnej zawartości grafitu

Stolarz S.: Metalurgia Proszków 9 500

Stuczyński T., Saternus M., BotorJ., Rafinacja aluminium w sposób ciągły — reaktor URC-7000 4 169
Wężyk W.:

Suliga /., Skubisz P., SińczakJ.: Wyciskanie profili ze stopu magnezu AZ61 na gorąco i półgorąco l 10

Sułowski M.: Warunki wytwarzania spiekanych konstrukcyjnych stali manganowych. Część II: l 33
Spiekanie

Sutowski M.: Warunki wytwarzania spiekanych konstrukcyjnych stali manganowych. Część III: 3 143
Własności mechaniczne spiekanych stali manganowych

Sutowski M., IgrasŁ, Klamka P.: Spiekane konstrukcyjne stale manganowo-chromowo-molibdenowe 7 402

Svyetlichnyy D., Pidvysotskyy V.: Porównanie modeli naprężenia uplastyczniającego 10-11 560

SzajnarJ., KondrackiM., Gawroń- Wzajemne oddziaływania pierwiastków w kształtowaniu własności odlewniczych 5 249
ski J.: stopów miedzi z cynkiem stosowanych na elementy armatury

Szczepanik S., Wiśniewski B.: Wpływ warunków chłodzenia po odkształceniu w zakresie austenitycznym nisko- 10-11 629
stopowej stali spiekanej o zawartości 0,4 % węgla na strukturę i własności

Szczerba M. S., Patka P.: Metoda określania udziału aktywnych systemów poślizgu w odkształcanych piasty- 10-11 541
cznie monokryształach miedzi

Szczerba M. S., Perek M.: Wzajemne oddziaływania bliźniaków odkształcenia w monokryształach Cu-8%at. Al 10-11 544

Szponder W., Kusto J., Falkowska M., Technologia otrzymywania mikrodrutów miedzianych do celów elektrotechnicz- 4 193
OsochaJ.: nych
Szymczycha A., Miazga B., Mulak W.: Hydrometalurgiczny odzysk niklu z materiałów odpadowych 3 114

Szymszal J., Grosman F., Przon- Analiza wpływu parametrów procesu walcowania na cechy geometryczne cienkich 4 174
dziono J.: i wąskich taśm miedzianych piaszczonych w walcarce kulowej

ŚlebodaT.: Wpływ parametrów obróbki termo-mechanicznej na rozwój mikrostruktury oraz 10-11 553
własności mechaniczne stopu z grupy FeAl

Śliwa R., Czają J.. Wpływ parametrów technologii wytwarzania na cechy warstwy wierzchniej podkła- 10-11 618
dek stosowanych do połączeń silnie obciążonych

Ślusarek B., Biało D., Paszkowski L.: Wpływ zawartości proszku Nd-Fe-B na właściwości magnetyczne dielektromagne- 140
sów stryskiwanych
Swiątkowski K.: Badania porównawcze własności materiałów modelowych uzyskiwanych różnymi 448
metodami

TarasekA., Knych T., MamalaA.,
SmyrakB.:
TarasekA., Knych T., MamalaA..
TarasekA., Knych T., MamalaA.,
TarasekA., Knych T., MamalaA.,
Badania wpływu czasu starzenia naturalnego walcówki z przewodowego stopu 82
AlMgSi (seria 6xxx) na własności reologiczne drutów po obróbce cieplno-mecha-
nicznej
Badania zmian elektro-mechanicznych własności przewodowych drutów ze stopu 268
AlMgSi jako efektu długotrwałego działania podwyższonych temperatur
Wpływ sekwencyjnych zmian temperatury i czasu ekspozycji na zmianę własności 452
wytrzymałościowych drutów ze stopu AlMgSi
Ewolucja własności drutów gat. 6201 poddanych ekspozycji czasu i temperatury 10-11 614

Trzepieciński T., Stachowicz F.: Modelowanie numeryczne procesu kształtowania wytłoczek prostokątnych 10-11 582

Tumidajewicz M., Gryziecki J., Rozpad przesyconego roztworu stałego stopu CuNi 13Sn5 podczas nieizotermiczne- 445
Włoch G.: go nagrzewania

U
Uryga A., Jażdżyk E., Sadowski Z, Wpływ temperatury na kinetykę procesu bioługowania odpadów flotacyjnych z Za- 77
Polowczyk L: kładu Wzbogacania Rud Lubin

w
Wężyk W., Stuczyński T., Saternus M., Rafinacja aluminium w sposób ciągły — reaktor URC-7000 4 169
BotorJ.:

Wiewiórowska S., Bajor T., Księża- Identyfikacja wtrąceń w stopie BM38N po odkształceniu na gorąco 10-11 557
rekS.:

Wiśniewski W., Paszkowski L., Dyl Przepuszczalność materiałów porowatych spiekanych z włókien metalowych 2 87
M., Biało D., Ludyński Z.:

Wiśniewski B., Szczepanik S.: Wpływ warunków chłodzenia po odkształceniu w zakresie austenitycznym nisko- 10-11 629
stopowej stali spiekanej o zawartości 0,4 % węgla na strukturę i własności

Włoch C., TumidajewiczM., Gryzie- Rozpad przesyconego roztworu stałego stopu CuNi 13Sn5 podczas nieizotermiczne- 8 445
cki J.: go nagrzewania
Władyka J.: Zbadanie możliwości zagospodarowania zużytego katalizatora Comox 2004 8 442
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych l 42
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 2 91
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 3 148
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 4 196
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 5 283
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 6 352
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 7 411
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 8 463
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 9 517
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 10-11 644
WochM.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 12 700
WoźnickiA., RichertJ.: Wpływ nowych warunków homogenizacji na podatność wlewków AlMgSi do 10-11 635
wyciskania w stanie T5
WyciślikA., Mikuszewski T.: Schemat analityczny oznaczania aluminium w stopach na osnowie fazy międzyme- 4 178
talicznej Ni 3 Al metodą absorpcji atomowej

10
Zajączkowski A., Gąbczyk W., Kra- Technologia otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu2O i (II) CuO z surowców mie- 71
wiec G., Bratek S., Czernecki J., Ku- dziowych
rek Z.:

Zajączkowski A., BotorJ.: Szybkość procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego 436

Zakulski W., MoserZ.:
ZasadzińskiJ., LeśniakD., Libura W.:
Zasadziński J.:
ZasadzińskiJ., RichertJ., Libura W.:
Ziejkowski L., GromyszM.:
ELFNET — Nowy rozdział w integracji badań lutów bezołowiowych w Europie 21
Analiza numeryczna procesu wyciskania trudno odksztaicalnych stopów aluminium 336
w zakresie małych współczynników wydłużenia
Rozwój przetwórstwa metali nieżelaznych w ostatnim półwieczu 494
Prędkość wypływu trudno odkształcalnych stopów aluminium podczas wyciskania 12 686
w temperaturach bliskich temperatury topnienia
Możliwości zastosowania kierunkowych, rozgałęzionych wierceń rdzeniowych 63
z użyciem nowoczesnych technologii wiertniczych do rozpoznania budowy i para-
metrów złoża rud miedzi w warunkach Legnicko Głogowskiego Okręgu Miedzio-
wego

Ziętkowski L, Lasota J., Gromy sz M.. Urabianie ciekłego złoża rud miedzi kombajnem Narrow Reef Miner ARM 1100 430
firmy Yoest Alpine

Żaba K., Nowak S., Kac S.. Badania odporności korozyjnej rur z powłoką Al-Si przeznaczonych na elementy 12 679
układów wydechowych. Badania laboratoryjne

DZIAŁOWY SPIS TREŚCI

ARTYKUŁY WSTĘPNE, OKOLICZNOŚCIOWE, RÓŻNE

Nr S.

Baj T., MygaM.: 551atBIPROMETS.A. 7 374

BiedenkopfP. : AIROX® zaawansowane narzędzie do elastycznego i ekonomicznego topienia l

w przemyśle metali nieżelaznych

DobrzańskiL. A.: Słowo wstępne w 60-lecie działalności Wydziału Mechanicznego Technologiczne- 5 214
go Politechniki Śląskiej w Gliwicach

DobrzańskiL. A.: Projektowanie materiałowe jako podstawowy cel inżynierii materiałowej 6 296

Misiolek W. Z, MisiolekZ.: Zmiany w kształceniu inżynierów XXI wieku na przykładzie Stanów Zjednoczo- 3 120
nych. Czego możemy się nauczyć na tym przykładzie?

MisiolekZ.: Wywiad z Dyrektorem Instytutu Metalurgii i Inżynierii Materiałowej im. Aleksan- 3 131
drą Krupkowskiego PAN w Krakowie Prof. dr. hab. inż. Bogusławem Majorem

Misiolek Z.: Wywiad z Prezesem BIPROMET S.A. Tadeuszem Bajem 7 370

MisiolekZ.: Zloty Jubileusz 9 478

MisiolekZ.: Wywiad z Dyrektorem Instytutu Metali Nieżelaznych w Gliwicach Prof. dr. hab. 12 660
inż. Zbigniewem Śmieszkiem

GEOLOGIA ZŁÓŻ, SUROWCE MINERALNE, MIERNICTWO

Butra J. : Rozwój górnictwa rud miedzi 9 481

Downorowicz S.. Problemy hydrogeologiczne górnictwa rud miedzi. Wskaźniki zawodnienia kopalń 3 126

11
GromyszM.,ZiątkowskiL:
GromyszM., Ziętkowski L, LasotaJ.:
Mroczkowski M., Richert J., Nowak
J.:
PauloA..
Jażdżyk E., Sadowski Z., Polowczyk
/., Uryga A.:
Laskowski J. S..
Botor J.:
Bratek S., CzerneckiJ., Kurek Z.,
Zajączkówski A., Gąbczyk W.,
Krawiec G :
Dobrzański L. A., Drak M.:
Dobrzański L. A., Krupiński M., Ma-
niaraR., Kasprzak W., SokolowskiJ.:
Dobrzański J., Koźmiński W., StecJ.:
Łabaj J., Sikora B., FornalczykA.:
MiczkowskiZ., CzerneckiJ.:
Mulak W., SzymczychaA., Miazga B.:
Siwieć G., Botor J.:
Saternus M., Botor J., Wężyk W.,
Stuczyński T.:
WlodykaJ.:
ZajączkowskiA., Botor J.:
BlażL.:
Krakowiak M., Dyja H..
Knych T., Mamala A., Smyrak B.,
TarasekA.:
LeśniakD., Libura W., ZasadzińskiJ..
Nowak S..
Smyrak B., Knych T., Mamala A.
Możliwości zastosowania kierunkowych, rozgałęzionych wierceń rdzeniowych 2 63
z użyciem nowoczesnych technologii wiertniczych do rozpoznania budowy i para-
metrów złoża rud miedzi w warunkach Legnicko Głogowskiego Okręgu Miedzio-
wego
Urabianie ciekłego złoża rud miedzi kombajnem Narrow Reef Miner ARM 1100 8 430
firmy Yoest Alpine
Analiza procesów wyciskania promieniowego realizowanych w zmiennych warun- 10-11 602
kach kinematycznych
Zmiany bazy zasobowej metali nieżelaznych w Polsce w ostatnim 50-leciu 485
PRZERÓBKA RUD
Wpływ temperatury na kinetykę procesu bioługowania odpadów flotacyjnych z Za- 77
kładu Wzbogacania Rud Lubin
Testowanie flotacyjnych odczynników pianotwórczych 110
HUTNICTWO METALI
Rudy Metale — 50 lat rozwoju metalurgii ekstrakcyjnej 491
Technologia otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu2O i (II) CuO z surowców mie- 71
dziowych
Znaczenie dodatków proszków aluminium i odlewniczego stopu miedzi CuSnlO 221
w materiałach kompozytowych magnetycznie twardych Nd-Fe-B
Komputerowe wspomaganie klasyfikacji wad identyfikowanych metodami radio- 229
graficznymi w odlewach ze stopów aluminium
Kierunki rozwoju hutnictwa miedzi w Polsce 12 665
Gęstość i napięcie powierzchniowe ciekłych stopów Cu-Pb 4 164
Modelowanie zawiesinowego stapiania koncentratu chalkozynowo-bornitowego 2 58
Hydrometalurgiczny odzysk niklu z materiałów odpadowych 3 114
Nadmiar powierzchniowy antymonu i siarki w stopach Cu-Sb oraz Cu-S 4 162
Rafinacja aluminium w sposób ciągły — reaktor URC-7000 4 169
Zbadanie możliwości zagospodarowania zużytego katalizatora Comox 2004 8 442
Szybkość procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego 8 436
PRZETWÓRSTWO ALUMINIUM
Kompozyty wytwarzane metodą mechanicznej syntezy aluminium i tlenków metali 24
Optymalne warunki odkształcania w stanie półciekłym stopów aluminium uzyski- 5
wanych metodą magnetohydrodynamiczną
Badania wpływu czasu starzenia naturalnego walcówki z przewodowego stopu 82
AlMgSi (seria 6xxx) na własności reologiczne drutów po obróbce cieplno-mecha-
nicznej
Anal iza numeryczna procesu wyciskania trudno odkształcalnych stopów aluminium 336
w zakresie małych współczynników wydłużenia
Zmienność własności drutów Al do celów elektroenergetycznych. Ocena prawdopo- 135
dobieństwa akceptacji wyrobu
Wybrane zagadnienia Teologicznego zachowania się drutów ze stopu AlMgSi w wa- 183
runkach zmiennego naprężenia i temperatury
12
Smyrak B., Knych T., Mamala A.:
SmyrakB., Knych T., Mamala A.:
TarasekA., Knych T., Mamala A.
TarasekA., Knych T., Mamala A.
WoźnickiA., RichertJ.:
Zasadziński J., Richert J., Libura W.:
Wpływ historii obciążenia na relaksację naprężeń drutów ze stopu AlMgSi 395
Fenomenologia Teologicznej ekwi walentności parametrów a, 7", T w procesie nisko- 502
temperaturowego pełzania drutów ze stopu AlMgSi
Badania zmian elektro-mechanicznych własności przewodowych drutów ze stopu 268
AlMgSi jako efektu długotrwałego działania podwyższonych temperatur
Wpływ sekwencyjnych zmian temperatury i czasu ekspozycji na zmianę własności 8 452
wytrzymałościowych drutów ze stopu AlMgSi
Wpływ nowych warunków homogenizacji na podatność wlewków AlMgSi do 10-11 635
wyciskania w stanie T5
Prędkość wypływu trudno odkształcalnych stopów aluminium podczas wyciskania 12 686
w temperaturach bliskich temperatury topnienia

METALURGIA PROSZKÓW

Cybula L, Horubała Z, Ludyński Z, Badania procesów wytwarzania kompozytów wolframowych o programowanych 9 513
N owak W.: własnościach wytrzymałościowych

Cybula L., Horubala Z, Ludyński Badania odkształcenia plastycznego kompozytów wolframowych 12 690
Z, Nowak W., Rafalski M.:

Falkowska M., Osocha J., Szponder Technologia otrzymywania mikrodrutów miedzianych do celów elektrotechnicz- 4 193
W.,KustoJ.: nych
Igras Ł., Klamka P., Sulowski M.: Spiekane konstrukcyjne stale manganowo-chromowo-molibdenowe 7 402

LeżańskiJ.: Wpływ sposobu infiltracji na stopień wypełnienia kapilar 8 459

LeżańskiJ.: Kształtowanie morfologii kapilar i porowatości w spiekach żelaza 10-11 640

Madę j M., LeżańskiJ.: Struktura i własności infiltrowanych kompozytów stal szybkotnąca-żelazo-miedź 5 278

Paszkowski L., Dyl M., Bialo D.,
Ludyński Z., Wiśniewski W.:
Paszkowski L, Ślusarek B., Biało D.:
Stolarz S., CzepelakM.:
Przepuszczalność materiałów porowatych spiekanych z włókien metalowych 2 87
Wpływ zawartości proszku Nd-Fe-B na właściwości magnetyczne dielektromagne- 3 140
sów stryskiwanych
Właściwości elektryczne materiałów kompozytowych srebro-wolfram-grafit i sre- 6 341
bro-węglik wolframu-grafit o różnej zawartości grafitu

Stolarz S.: Metalurgia Proszków 9 500

Sulowski M.: Warunki wytwarzania spiekanych konstrukcyjnych stali manganowych. Część II: l 33
Spiekanie

Sulowski M.: Warunki wytwarzania spiekanych konstrukcyjnych stali manganowych. Część III: 3 143
Własności mechaniczne spiekanych stali manganowych

PRZETWÓRSTWO METALI NIEŻELAZNYCH

Cholewa M.. Fizyczny wpływ cząstek na wybrane właściwości odlewanych kompozytów z osno- 6 312
wąAl-Si

Czają J., Śliwa R.. Wpływ parametrów technologii wytwarzanianacechy warstwy wierzchniej podkła- 10-11 618
dek stosowanych do połączeń silnie obciążonych
Gierek A., Karwan T., Rójek J., Efekty badań odmiedziowania żużla z procesu zawiesinowego 12 670
Bzymek J.:
Grosman F., Przondziono J., Szym- Analiza wpływu parametrów procesu walcowania na cechy geometryczne cienkich 4 174
szal J.: i wąskich taśm miedzianych płaszczonych w walcarce kulowej

Grosman F., PawlickiJ.: Wpływ parametrów ściskania z oscylacyjnym skręcaniem na technologiczną piasty- 10-11 590
czność metali

Halaczek D., Grosman F.: Zmiana parametrów geometrycznych drutu bimetalowego o różnym zestawie matę- 12 675
riałowym w procesie ciągnienia

13
KlimpelA., Dobrzański L. A., Luksa Technologia spawania GTA i plazmowego GTA złączy cienkich blach ze stopu 5 237
K., JanickiD., LisieckiA., Klimpel tytanu T1A16Y4
A. S.:

Knych T., Kwaśniewski P., MamalaA.: Badania relaksacji naprężeń stosu metalicznego z gradientem Teologicznym 595

Kondracki M., Gawroński J., Szaj- Wzajemne oddziaływania pierwiastków w kształtowaniu własności odlewniczych 5 249
narj.: stopów miedzi z cynkiem stosowanych na elementy armatury

Konieczny J., Dobrzański L. A., No- Struktura i własności magnetycznie miękkich materiałów kompozytowych z nano- 5 259
wosielski R.: krystalicznymi proszkami stopów kobaltu

Kordzikowski P., PęcherskiR.: Porównanie energetycznych kryteriów wytężenia dla sprzężonych i rozłącznych 10-11 566
sprężystych stanów własnych na przykładzie wybranych materiałów anizotropo-
wych

Kukuryk B., Kukuryk M.. Badanie wpływu asymetrii roboczych powierzchni kowadeł na naprężenia i od- 10-11 609
kształcenia podczas kucia swobodnego

Leszczyńska B., Richert M.. Wpływ dużych prędkości odkształcania na własności mechaniczne i rozdrobnienie 10-11 586
struktury w aluminium i miedzi

M osę r Z., Zakulski W.: ELFNET — Nowy rozdział w integracji badań lutów bezołowiowych w Europie 1 21
Nowosielski R., SakiewiczP., Wpływ mikrostruktury miedzioniklu CuNi na zakres efektu temperatury minimalnej 1 16
Gramatyka P.: plastyczności (TMP)

Nowosielski R., Sakiewicz P., Zjawisko temperatury minimalnej plastyczności w stopach CuZn4 oraz CuNi25 5 252
Gramatyka P.:

Ozgowicz W.: Analiza mechanizmów kruchości między krystalicznej brązów-a w temperaturze 6 320
podwyższonej. Cz. I
Ozgowicz W. : Analiza mechanizmów kruchości międzykrystalicznej brązów-a w temperaturze 7 377
podwyższonej. Cz. II

PiątkowskiP., Kukuryk B.: Analiza technologii kucia swobodnego z wykorzystaniem makroskopowych efe- 10-11 576
któw mikropasm ścinania

Pidvysotskyy V., Pięt rży k M., Związek współczynnika Lodego charakteryzującego stan naprężenia w materiale 10-11 572
MileninA.: z krzywą umocnienia

Rodak K., Sobota J.: Substruktura Cu po ściskaniu oscylacyjnym 7 391

SkubiszP., SińczakJ., Suligal.: Wyciskanie profili ze stopu magnezu AZ61 na gorąco i półgorąco 1 10
Siny rak B., Knych T., MamalaA.: Nawrót i nieakty wność reologiczna drutów ze stopu AlMgSi jako skutek ujemnych 10-11 622
gradientów obciążenia

Stefańska-Kądzielą M., Majta J.: Odkształcanie stali Ti-IF z zastosowaniem bardzo dużych prędkości odkształcania 10-11 548
Stobrawa J., Rdzawski Z.: Nanomateriały i nanotechnologie. Początki przełomu w inżynierii materiałowej 6 328
Svyetlichnyy D., Pidvysotskyy V.: Porównanie modeli naprężenia uplastyczniającego 10-11 560
Szczerba M. S., Patka P.: Metoda określania udziału aktywnych systemów poślizgu w odkształcanych plasty- 10-11 541
cznie monokryształach miedzi

Szczerba M. S., Perek M.: Wzajemne oddziaływania bliźniaków odkształcenia w monokryształach Cu-8%at.Al 10-11 544
Śle bodą T.: Wpływ parametrów obróbki termo-mechanicznej na rozwój mikrostruktury oraz 10-11 553
własności mechaniczne stopu z grupy FeAl
Świątkowski K.: Badania porównawcze własności materiałów modelowych uzyskiwanych różnymi 8 448
metodami

TarasekA., Knych T., MamalaA.: Ewolucja własności drutów gat. 6201 poddanych ekspozycji czasu i temperatury 10-11 614
Trzepieciński T., Stachowicz F.: Modelowanie numeryczne procesu kształtowania wytłoczek prostokątnych 10-11 582
TumidajewiczM., Gryziecki J., Rozpad przesyconego roztworu stałego stopu CuNi 13Sn5 podczas nieizotermiczne- 8 445
Wioch G.: go nagrzewania

Wiewiórowska S., Bajor T., Księża- Identyfikacja wtrąceń w stopie BM38N po odkształceniu na gorąco 10-11 557
rekS.:

Wiśniewski B., Szczfpanik S.: Wpływ warunków chłodzenia po odkształceniu w zakresie austenitycznym nisko- 10-11 629
stopowej stali spiekanej o zawartości 0,4 % węgla na strukturę i własności

14
WyciślikA., Mikusz.ewskiT.: Schemat analityczny oznaczania aluminium w stopach na osnowie fazy międzyme- 4 178
talicznej Ni 3 Al metodą absorpcji atomowej

Zasadziński J.: Rozwój przetwórstwa metali nieżelaznych w ostatnim półwieczu 9 494

Żaba K., Nowak S., Kac S.: Badania odporności korozyjnej rur z powłoką Al-Si przeznaczonych na elementy 12 694
układów wydechowych. Badani a laboratoryjne

METALE SZLACHETNE

JaromlnekJ., FillpekM.: Własności mechaniczne jubilerskiego stopu srebra próby 930 o nazwie IZA (Ag- 12 700
Cu4InlZnlAll)

BIULETYN INSTYTUTU METALI NIEŻELAZNYCH

Woch M.: nr l, s. 42; nr 2, s. 91; nr 3, s. 148; nr 4, s. 196; nr 5, s. 283; nr 6, s. 352; nr 7, s. 411; nr 8, s. 463; nr 9, s. 517; nr 10-11, s. 644; nr
12, s. 700

BIULETYN CUPRUM

Światowy rynek metali nieżelaznych

Butra J.: nr l, s. 49; nr 2, s. 97; nr 3, s. 154; nr 4, s. 205; nr 5, s. 290; nr 6, s. 359; nr 7, s. 418; nr 8, s. 471; nr 9, s. 524; nr 10-11, s. 652;
nr 12, s. 709

IZBA GOSPODARCZA METALI NIEŻELAZNYCH

StasiakR.: nr l, s. 41; nr 7, s. 423; nr 9, s. 529.

POLEMIKI

Dobnański-StalonyF.: „O zmianach w kształceniu" cd, lecz czy tylko o zakresie i technice kształcenia 9 534
należy mówić?

NORMALIZACJA

Nr l, s. 54; nr 2, s. 106; nr 4, s. 182; nr 6 s. 365; nr 7, s. 394; nr 8, s. 470, nr 9, s. 512; nr 10-11, s. 639; nr 12, s. 714

PRACE DOKTORSKIE I HABILITACYJNE

Nr l, s. 55; nr 5, s. 108; nr 6, s. 364; nr 12, s. 699

RECENZJE

Nr 3, s. 134; nr 4, s. 195.

KRONIKA

Nr 2, s. III okładka; nr 3, s. 159; nr 4, s. 210; nr 6, s. 367; nr 7, s. 427; nr 12, s. 715

15
 WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW
współpracujących z czasopismem
RUDY i METALE NIEŻELAZNE
Czasopismo naukowo-techniczne Rudy i Metale Nieże-
lazne publikują artykuły z dziedziny geologii złóż oraz górni-
ctwa metali nieżelaznych, wzbogacania mechanicznego i ognio-
wego, hutnictwa i przetwórstwa metali nieżelaznych, organizacji,
ekonomii, chemii analitycznej, ochrony środowiska i przemysłu
metali nieżelaznych, które dzielą się na:
artykuły oryginalne kompletne, artykuły oryginalne nie-
kompletne (komunikaty i doniesienia tymczasowe lub wstę-
pne), artykuły przeglądowe (omówienia informacji już
opublikowanych, relacje o osiągnięciach, opisy aktualnego
stanu nauki, techniki i organizacji, sprawozdania ze zjaz-
dów, kongresów), artykuły dyskusyjne (krytyka, polemika,
sprostowania, odpowiedzi wyjaśniające).
Prosimy Autorów nadsyłanych prac o dołączenie
oświadczenia, że artykuł jest oryginalny, a treści w nim
zawarte są zgodne z prawem autorskim o własności
intelektualnej i przemysłowej, a także, że nie był
wcześniej publikowany w innych czasopismach kra-
jowych i zagranicznych oraz w materiałach konfe-
rencyjnych posiadających sygnaturę ISBN.
1. Treść artykułów powinna odpowiadać następującym
wymaganiom:
a. używać jednoznacznego słownictwa naukowo-technicznego,
a wprowadzając nowe określenia podać dla nich ścisłe
definicje. Nie stosować skrótów bez ich wyjaśniania;
b. wzory matematyczne pisać w oddzielnych wierszach
tekstu. Zaznaczyć ołówkiem na marginesie, czy chodzi
o cyfrę czy literę. Litery greckie powtórzyć ołówkiem na
marginesie z podaniem brzmienia fonetycznego np. a = alfa;
c. należy stosować obowiązujące jednostki miar w układzie
międzynarodowym SI.
2. Materiały do czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne
prosimy nadsyłać w postaci wydruku i pliku sporządzonego
w edytorze Word (*.doc lub *.rtf). Dyskietkę lub dysk
CD zawierające pełny tekst artykułu, tablice i rysunki
umieszczone w odpowiednim miejscu należy opisać
nazwą pliku i nazwiskiem autora. Nośnik powinien
zawierać:
— tekst artykułu ze streszczeniem w języku polskim
i angielskim,
— słowa kluczowe w języku polskim i angielskim,
— tablice z tytułami w języku polskim i angielskim
należy zestawić na osobnych stronach wpisując
numery (cyfry arabskie) tablic,
— rysunki, każdy w osobnym pliku (w formatach *.gif,
*.jpg, *.tif, *.bmp, itp.).
Ilustracje, wykresy i fotografie noszą umownie na-
zwę rysunków. Rysunki powinny się mieścić na jednej
szpalcie (8,5 cm) lub kolumnie (17,5 cm), powinny być
wyraźne i kontrastowe,
— podpisy pod rysunkami w języku polskim i an-
gielskim.
3. Należy przestrzegać następującej konstrukcji opra-
cowania:
a. na początku z lewej strony u góry maszynopisu podać
pełny tytuł naukowy, pełne imię (lub imiona), nazwisko
autora (autorów) artykułu, tytuły naukowe, nazwę miejsca
pracy;
b. tytuł artykułu, który powinien być jak najzwięźlejszy
podany w języku polskim i języku angielskim;
c. pod tytułem zamieścić krótkie streszczenie artykułu
w języku polskim, w którym należy podać najważniejsze
tezy i wnioski. Streszczenie artykułu w języku angielskim
powinno być obszerniejsze do l strony maszynopisu.
Należy podać słowa kluczowe w języku polskim i angiel-
skim (max. 6 wyrazów).
d. na początku artykułu pożądane jest krótkie wprowa-
dzenie, a na końcu wnioski;
e. należy przestrzegać honorowania opublikowanych prac
na dany temat i przepisów o własności autorskiej (po-
woływanie się w bibliografii);
f. spis literatury podaje się przy końcu artykułu i powi-
nien być ograniczony tylko do pozycji najniezbędniej-
szych. W tekście powołanie na pozycję literatury zazna-
cza się w nawiasach kwadratowych np.: [10].
Sposób podania pozycji literatury: dla czasopisma—Nowak E.:
Bizmut w srebrze i surowcach srebronośnych. Rudy Metale
1991, t. 36, nr 3, s. 97+99, dła pozycji książkowej — Nowak M.:
Geologia kopalniana. Warszawa 1990, Wydaw. Geolog, s. 504.
4. Redakcja zastrzega sobie możność poprawek termi-
nologicznych, stylistycznych oraz formalnego skracania
artykułów. Natomiast ewentualne zmiany merytoryczne
będą uzgadniane z autorem.
5. Na odrębnej kartce należy podać tytuł artykułu,
ilość stron maszynopisu, tablic, rysunków w tym foto-
grafii oraz imię i nazwisko autora (autorów), dokładny
adres zamieszkania i pracy z podaniem kodów pocztowych
i nr telefonów, fax i e-mail.
6. Za publikację artykułów redakcja nie płaci hono-
rariów
7. Materiały do publikacji prosimy przesyłać na adres
redakcji: Wydawnictwo NOT-SIGMA, 40-019 Katowice,
ul. Krasińskiego 13, skr. poczt. 221, tel. (0-prefix-32) 256-1777.
Nadsyłanych materiałów redakcja nie zwraca. We wszystkich
innych sprawach nie objętych niniejszymi wskazówkami
prosimy się bezpośrednio porozumieć z redakcją czasopisma.
Redakcja
Zaprenumeruj wiedzą fachową
w wydawnictwie Zakład
ul. Ku Wiśle 7, 00-707
te!, (0-22)
Kolportażu
Warszawa
840 30 86
tel./fax (0-22) 840 59 49
tel./fax (0-22) 840 35 89
fax (0-22) 891 13 74

Ceny w nawiasach
NASZE CZASOPISMA WEDŁUG BRANŻ dotyczą prenumeraty w pakiecie.

PRZEMYSŁ
SPOŻYWCZY
rocznie brutto zł J HUTNICTWO,
GÓRNICTWO
rocznie brutto zł P IZEMYSŁ LEKKI
icznie brutto zł
1 BUDOWNICTWO
1 rocznie brutto zł
i im^i^^^m^mmmmmmm
ii L I PRZEMYSŁ
i POZOSTAŁY
l rocznie brutto zł

Chłodnictwo Hutnik Odzież Ciepłownictwo, Elektronika - Kon- Gospodarka

•+• Wiadomości - Technologia, Moda Ogrzewnictwo, strukcje/Technologie, Wodna
Hutnicze Wentylacja Zastosowania
180,00 (204,40*) 192,00 (216,40*) 90,00 (114,40*) 180,00 (204,40*) 192,00 (216,40*) 228,00 (252,40*)

Gazeta Inżynieria Przegląd Włókienniczy Gaz, Woda Przegląd Przegląd

Cukrownicza Materiałowa - Włókno,Odzież,Skóra i Technika Sanitarna Elektrotechniczny Papierniczy
228,00 (252,40*) 192,00 (216,40*) 228,00 (252,40*) 180,00 (204,40*) 192,00 (216,40*) 168,00 (192,40*)
Gospodarka Rudy Materiały Przegląd Telekomuni- Przemysł
Mięsna i Metale Nieżelazne Budowlane kacyjny + Wiadomości Chemiczny
WIELOBRANŻOWE Telekomunikacyjne
rocznie brutto zł 180,00 (204,40*) 264,00 (288,40*)
199,02 (223,42*) 192,00 (216,40*) 192,00(216,40*)
Przegląd CZASOPISMA Aura Przegląd Wiadomości
Gastronomiczny OGÓLNOTECHNICZNE - Ochrona Środowiska Geodezyjny Elektrotechniczne
132,00 (156,40*) rocznie brutto zł 120,00 (144,40*) 192,00 (216,40*) 216,00 (240,40*)
Przegląd Piekarski Atest Dozór Szkło
i Cukierniczy - Ochrona Pracy Techniczny i Ceramika
119,41 (143,81*) 180,00 (204,40*) 108,00 (132,40*) 90,00 (114,40*)
Przegląd Maszyny, Technologie, Ochrona Wokół Płytek
Zbożowo-Młynarski Materiały Przed Korozją Ceramicznych
192,00 (216,40*) 54,00 (78,40*) 324,00 (348,40*) 50,00 (74,40*)
Przemysł Fermentacyjny Problemy Opakowanie
i Owocowo-Warzywny Jakości
186,00 (210,40*) 216,00 (240,40*) 160,50 (184,90*)

Przemysł Spożywczy Przegląd Techniczny

180,00 (204,40*) 195,00 (219,40*)

ZamÓWprenumeratęiub bezpłatny egzemplarz! Pakiet zawiera roczną prenumeratę

w wersji papierowej + cały rocznik na płycie CD,
infbrmagina WWW.Sigma-nof.pl wysyłany po zakończeniu roku wydawniczego.