Kontemplacyjna faza D

- Franz Jalics SJ

Kontemplacyjna faza ignacjaskich wicze duchownych 1.Wprowadzenie Poszukiwanie kontemplatywnych form modlitwy stao si dzisiaj znakiem czasu. Wielu ludzi tskni za kontemplacj, a gdy ich tsknota nie znajduje adnego zaspokojenia w Kociele, zwracaj si w swoich poszukiwaniach do religii wschodnich. W czasach Ignacego jednak byo inaczej. Czy nie jest to cudowne, e Ignacy w swojej ksieczce wicze, w zwizy i jasny sposb rozwin swego rodzaju wprowadzenie do modlitwy kontemplatywnej? Mj sposb dawania wicze opisaem w ksice, ktr opublikowaem przed omioma laty. W ksice tej staraem si unikn wszystkiego, co mogoby sprawi, e czytelnik nie znajcy wicze duchownych, mgby czu si nieswojo. Niniejszy artyku powsta z koniecznoci ukazania, w jakiej relacji s moje kontemplatywne rekolekcje w stosunku do wicze Ignacego. Ogranicz si do ksieczki wicze oraz do literackiego rozumienia jej tekstu. Najpierw wyjani caociow koncepcj ignacjaskich rekolekcji i uka przy tym miejsce dzisiejszej praktyki rekolekcji z indywidualnym prowadzeniem. Nastpnie zajm si najwaniejszymi fragmentami ksieczki Ignacego, ktre odnosz si do kontemplatywnej fazy wicze. Artyku jest zakoczony podsumowaniem i paroma uwagami kocowymi. 2.Caociowa koncepcja ignacjaskich wicze 2.1.Trzy duchowe poziomy Ignacy w ksieczce wicze pracuje na trzech duchowych poziomach, ktre si od siebie jasno odrniaj, ale zarazem nawzajem na sobie buduj. Ignacy zwraca si na tych poziomach do ludzi, ktrzy znajduj si w cakiem rnych sytuacjach duchowych. Z tego powodu s oni za kadym razem inaczej dysponowani i w zwizku z tym trzeba do nich za kadym razem inaczej podej. Ich sposoby modlenia s rnego rodzaju. Take tre ich modlitwy si rni. Stosownie do tego musz oni by prowadzeni wedug innych regu. Na kadym poziomie czowiek obchodzi si inaczej z Pismem w. Rwnie procesy dokonywania wyboru przebiegaj inaczej na rnych poziomach i dlatego musz one by odpowiednio przeprowadzone. W kocu, take perspektywy, z ktrymi na kocu rekolekcji Ignacy wprowadza rekolektantw w codzienno, s odmienne. Te trzy poziomy odpowiadaj klasycznemu podziaowi ycia duchowego na via purgativa, via illuminativa i via unitiva (tj. drog oczyszczenia, drog owiecenia i drog zjednoczenia; por. D 10). Te pojcia ju w czasach Ignacego byy uywane na oznaczenie podstawowych faz ycia duchowego. Przygldnijmy si poszczeglnym poziomom. 2.2.Droga oczyszczenia

1 / 12

Kontemplacyjna faza D

Pierwszy poziom to via purgativa. To wyraenie w czasach Ignacego odnosio si do ludzi, ktrzy yli w mniej lub bardziej cikich grzechach. Ignacy odsya te osoby na pierwszy tydzie. S oni scharakteryzowani jako: nie dowiadczeni w duchowych rzeczach, grubo i otwarcie kuszeni (D 9) i oni id od grzechu cikiego do grzechu cikiego (D 314). Wikszo ludzi w tym stanie nie jest zainteresowana rekolekcjami. Jeli zostan przekonani do wzicia udziau w wiczeniach jak niektrzy ksita i urzdnicy kocielni w czasach Ignacego najczciej s oni w stanie poj tylko rozumowe argumenty. Sposobem modlitwy na drodze oczyszczenia jest rozwaanie (consideratio). Treciowo pojawiaj si tutaj co prawda elementy Objawienia, jak grzech i pieko nie przedkada si jednak rekolektantowi adnych tekstw z Pisma witego. Co do tego Ignacy jest jasny: w pierwszym tygodniu nie ma adnego przykadu rozwaania Pisma witego. Ludzie znajdujcy si na via purgativa nie s jeszcze do tego ani przygotowani, ani usposobieni. Dla tego pierwszego poziomu duchowego Ignacy daje Reguy rozeznawania duchw (D 314nn). S one odpowiednie dla ludzi, ktrzy przechodz w swoim yciu od grzechu miertelnego do grzechu miertelnego. Te reguy s uywane tylko w przypadku ludzi, ktrzy rzeczywicie znajduj si w pierwszym tygodniu. Na etapie via purgativa nie ma adnego wprowadzenia w proces podejmowania decyzji (D 18, 11). To, co naley rozstrzygn jest jasne: uwolni si od grzechw miertelnych. Typowym stylem dawania rekolekcji pierwszego tygodnia s gwnie misje ludowe. S one oferowane ludziom, ktrzy Pisma witego zazwyczaj nie bior do rki, ktrzy nie maj czasu na bardziej zaawansowane pogbienie ycia duchowego, a jednoczenie nazywaj siebie chrzecijanami. Ignacy przewiduje, e czsto rekolekcje u takich osb bd si koczyy wraz z pierwszym tygodniem (D 18). Pozwala on rekolektantom wrci do codziennoci dajc im do praktykowania pierwszy sposb modlitwy, ktrego treci s np. dziesi przykaza, grzechy miertelne, nie ma tu jednak zalecenia aby rozwaa Pismo wite (D 238-248). 2.3.Droga owiecenia Na tym poziomie znajduj si osoby wykazujce zdolnoci i zainteresowanie tym, aby od tego, co dobre przechodzi do lepszego (D 315). Inaczej mwic s to ci, ktrzy id drog cnt. Z nimi mona rozmawia o sprawach bardziej delikatnych i wzniosych (D 9). Takim osobom Jezus Chrystus jest ukazywany jako Krl Odwieczny. Oni pogbiaj swoj modlitw poprzez rozwaanie fragmentw Pisma witego, odnoszcych si do ycia Jezusa i w ten sposb s wprowadzeni do naladowania Chrystusa. Drugi duchowy poziom obejmuje wiczenia od rozwaania o Woaniu Krla po kontemplacj o Wniebowstpieniu (D 91-229; 261-362). Ten poziom ma te wasne Reguy rozeznawania duchw (D 228-236). Poniewa tutaj chodzi o pjcie za Jezusem, proces podejmowania decyzji odgrywa wan rol. Procesy wyboru bd podejmowane poprzez rozmylanie, rozeznawanie, przez skupienie uwagi na pocieszeniach i strapieniach. Dla ludzi, ktrzy rekolekcje kocz na tym poziomie, Ignacy przewiduje drugi sposb modlitwy (D 249-257). 2.4.Droga zjednoczenia Trzecim duchowym poziomem jest poziom kontemplacji, via unitiva. Tutaj chodzi o zjednoczenie z Bogiem i o bezporednio w relacji do Boga. Pomidzy Stwrc i jego stworzeniem nie powinno sta ju nic, co by ow bezporednio mogo zakci. Pomidzy Stworzyciela i jego stworzenie nie powinno si wkra ani adne uprzednie odczucie lub

2 / 12

Kontemplacyjna faza D

poznanie jakiegokolwiek przedmiotu, ani aden inny wasny akt (D 330). Tutaj dochodzi do penego rozwinicia zasady, e to co si naprawd liczy, to nie ilo wiedzy (D 2). Gdzie jest mniej wiedzy ni w czystym patrzeniu na Boskie Osoby? Bycie na trzecim, czyli kontemplatywnym poziomie jest czyst ask. Czowiek nie moe jej osign przy pomocy wasnych si. Bg daje ask bez przyczyny temu, komu chce da (D 175; 330). Wynika std, e moe On tej aski udzieli nie tyko na trzecim poziomie, ale take na pierwszy albo drugim. Jednake czowiek moe siebie dysponowa, przygotowa na przyjcie tej aski. Na tym wanie polega rnica midzy drugim i trzecim poziomem. Trzeci, czyli kontemplatywny poziom uczy, jak czowiek ma siebie bezporednio dysponowa na przyjcie tej aski. Dokonuje si to z jednej strony przez stanie si pustym, przez oprnienie si z duchowych dziaa, czyli z aktw mylenia, chcenia, czynnoci pamici (D 234); z drugiej strony, poprzez ukierunkowanie si na patrzenie wycznie na Boskie Osoby (D 258). Kontemplacja do uzyskania mioci, jest Zasad i Fundamentem drogi zjednoczenia. Tak jak Medytacja o Woaniu Krla jest Zasad i Fundamentem dla kontemplacji ycia Jezusa, tak Kontemplacja do uzyskania mioci jest Zasad i Fundamentem dla trzeciego duchowego poziomu. Jeszcze do tego wrcimy. Ten fundament ukazuje drog oprniania si duszy z jej wadz (memoria, intellectus, voluntas), a do punktu, w ktrym pozostaje tylko prosta i radykalna mio, do punktu, w ktrym to ju wicej nie rekolektant yje, ale Chrystus w nim (Gal. 2, 20). Modlitwa w tym czasie jest jasno opisana przez Trzeci sposb modlitwy (D 258-260). Jest ona jedynie patrzeniem na boskie Osoby, z jednym sowem przy kadym oddechu, bez myli, rozwaa, porwna, bez zajmowania si smakowaniem i pocieszeniami. Na kadym z trzech poziomw mona stosowa modlitw ustn, albo podejmowa rozmylanie Pisma witego. Std modlitwy ustne mog da zewntrzne ramy czasom modlitwy. Jednake to, co jest waciwe czowiekowi na drodze zjednoczenia, to jedynie patrzenie i kochanie tak, jak specyfik drogi owiecenia bya kontemplacja Pisma witego, a cech drogi oczyszczenia rozwaanie. Wybr, czyli obejmujca cae ycie decyzja, na drodze zjednoczenia zostaje przygotowana poprzez to, e czowiek dysponuje si na pierwszy czas wyboru. Praktyka pokazuje, e istnieje pewna pedagogia tego dysponowania si i zdarza si czsto, e rekolektanci dochodz do decyzji, ktre wprawdzie nie cakowicie odpowiadaj pierwszemu czasowi wyboru, jednake s mu bardzo bliskie. Na podstawie tych rozwaa moemy powiedzie, e Ignacy prowadzi wiczenia Duchowe wzdu trzech nawzajem po sobie nastpujcych duchowych poziomw, ktre odpowiadaj klasycznemu podziaowi ycia duchowego: via purgativa, via illuminativa i via unitiva. Z powyej wyszczeglnionych rnic mona wysnu wniosek, e czowiek rzadko przechodzi wszystkie trzy poziomy w jednej serii rekolekcji. Poniewa kady z tych poziomw odpowiada pewnemu duej trwajcemu stanowi duszy, czowiek pozostaje najczciej dugie lata na nowo osignitym poziomie, do czasu a bdzie gotowy do wprowadzenia na nastpny poziom. Jeli dana osoba bierze udzia w corocznych rekolekcjach, odprawia je na tym poziomie, na ktrym si w danym okresie czasu znajduje. 2.5.Klasyczne rekolekcje indywidualne. Jeli uwiadomimy sobie caociowy zamys ksieczki wicze, stanie si dla nas jasne, e klasyczne rekolekcje indywidualne ograniczaj si do drugiego poziomu, czyli do via illuminativa nie poruszaj si ani na pierwszym ani na trzecim poziomie. One nie obejmuj caej gamy

3 / 12

Kontemplacyjna faza D

moliwoci zawartych w ksieczce wicze Duchowych. Zrozumienie tego moe nam wiele pomc w wyjanieniu relacji pomidzy indywidualnymi rekolekcjami, a rekolekcjami kontemplatywnymi. Przyjrzyjmy si temu dokadniej. 2.5.1. W rekolekcjach indywidualnych nie daje si pierwszego tygodnia Rne racje jak si wydaje przemawiaj za takim podejciem. Po pierwsze, ludzie, ktrych Ignacy wysaby na pierwszy tydzie, na indywidualne rekolekcje byliby w ogle nie przyjci, poniewa s oni w duchowych rzeczach jeszcze nie dowiadczeni (D 9), jasno i czsto kuszeni (D 9), i id od grzechu cikiego do grzechu cikiego (D 314). W rozmowach przed rekolekcjami, bd raczej indywidualne rekolekcje odradzane. Jeli dana osoba byaby zdolna wedug swoich naturalnych moliwoci pojmowania (D 18), a prowadzcy rekolekcje miaby wystarczajco czasu (D 18), mona tak osob przygotowa na waciwe rekolekcje indywidualne poprzez weekendy modlitewne, dni skupienia i inne sesje. Po drugie, uczestnikom i uczestniczkom indywidualnych rekolekcji raczej nie podaje si regu rozeznawania duchw pierwszego tygodnia. Dla nich s reguy drugiego tygodnia. Nie mona z adnym uczestnikiem, czy uczestniczk, ktrzy od duszego czasu odprawiaj coroczne rekolekcje, obchodzi si dwa dni jak z wielkim grzesznikiem. Po trzecie, prowadzcy indywidualne rekolekcje ucz, jako wyczn metod modlitwy podczas rekolekcji, kontemplowania fragmentw Pisma witego. Kontemplacje mona take stosowa do pewnych tematw pierwszego tygodnia. Uczestnik pierwszego tygodnia, tak jak on jest opisany przez Ignacego, nie otrzymuje waciwie Pisma witego do rki, poniewa jest on jeszcze na to nie przygotowany i mona go jako poruszy tylko poprzez racje rozumowe. Rzeczywicie, prowadzcy indywidualne rekolekcje maj czsto tendencje, zbyt silnego forsowania uycia Pisma witego w modlitwie wany znak tego, e poruszaj si oni tylko na drugim poziomie. W pierwszym tygodniu Ignacy nie daje jednake adnej medytacji nad Pismem witego mona jednak tematy pierwszego tygodnia z wielkim poytkiem zastosowa dla osb znajdujcych si na via illuminativa (drugi poziom) jako wprowadzenia do medytacji o Woaniu Krla. Fakt ten jednak nie przesdza o tym, e rekolektanci przynale do via purgativa. Czy nie jest tak, e zapomina si, i oczyszczenie jest staym skadnikiem rekolekcji oraz trwa struktur ycia duchowego kadego czowieka? Tak jak na pierwszym poziomie mamy do czynienia z oczyszczeniem z cikich grzechw, tak te w via illuminativa dokonuje si oczyszczenie z mniejszych ciemnych stron, a na trzecim, kontemplatywnym poziomie oczyszczenie ducha. 2.5.2. indywidualne rekolekcje wykluczaj trzeci poziom duchowy Po pierwsze, w duym stopniu pozostaje nie rozpoznany fakt, e Ignacy w czwartej adnotacji (D 4), daje trzeciemu sposobowi modlitwy status rwnouprawnionego wiczenia duchowego. On naley do ignacjaskich wicze duchowych tak samo jak kontemplacje ycia Jezusa. Po drugie, daje si wprawdzie w indywidualnych rekolekcjach Kontemplacj pomocn do uzyskania mioci, jednake jej waciwy sens mianowicie rezygnacja z aktw mylenia, chcenia i przypominania sobie jest ignorowany. Z tej kontemplacji zostaje zatem tylko pobone wiczenie. Jej waciwy sens, jako Zasada i Fundament dla nastpnego poziomu zostaje nierozpoznana. Po trzecie, w indywidualnych rekolekcjach trzeci sposb modlitwy, oparty na prostym patrzeniu na boskie Osoby, nie jest uczony i nie jest praktykowany. Po czwarte, prawie

4 / 12

Kontemplacyjna faza D

w ogle nie mwi si o pierwszym czasie wyboru. Jeli przelotnie wspomina si o nim, nie podaje si adnego rodka, aby rekolektant mg si dysponowa na ten czas, a jest tak poniewa sens Kontemplacji pomocnej do uzyskana mioci i trzeci sposb modlitwy s jeszcze niestety niedostatecznie rozpoznane. 2.6.Decydujce pytanie Na podstawie tych argumentw jestem zdania, e zwyczajne rekolekcje indywidualne ograniczaj si tylko do via illuminativa. One nie obejmuj caej gamy moliwoci oferowanych przez wiczenia duchowe. Ani pierwszy, ani drugi poziom nie jest w indywidualnych rekolekcjach praktykowany. Temu nie da si zaprzeczy. Wedug Ignacego i jego zasady odnoszcej si do zastosowania ksieczki wicze, taki stan rzeczy jest poprawny i waciwy. I jeszcze wicej jest on warty pochway. Trzeba przyzna, e indywidualne rekolekcje wspaniale oywiy praktyk rekolekcyjn. Powstaje jednak pytanie, czy czasem niektrzy mistrzowie indywidualnych rekolekcji ograniczonych do drugiego poziomu nie stawiaj znaku rwnoci pomidzy takimi rekolekcjami a wiczeniami duchownymi Ignacego z Loyoli? Jeli by tak byo, to trzeba si obawia, e oni, ze swojego punktu widzenia tylko indywidualne rekolekcje bd uwaali za waciwe rekolekcje ignacjaskie. Pierwszy tydzie i kontemplatywna faza rekolekcji nie byyby przez nich uznawane za ignacjaskie. Po tym spojrzeniu na caociow koncepcje wicze przygldnijmy si w szczegach temu, co Ignacy ma do powiedzenia odnonie rekolekcji kontemplatywnych. 3. Trzy zasady i Fundamenty Na pocztku ksieczki wicze po Adnotacjach (D 1-22), a przed pierwszym wiczeniem, Ignacy umieci pewne podstawowe zdanie i zatytuowa je Zasada i Fundament (D 23). W niej podaje on najpierw cel swoich rekolekcji: Czowiek zosta stworzony, aby Boga, naszego Pana, wielbi, okazywa Mu cze i suy Mu - i dziki temu zbawi dusz swoj (tame). Po drugie, pokazuje on trudn drog, czyli daje trudne zadanie, ktre do tego celu prowadzi: Tote musimy si stawa obojtnymi wobec wszystkich rzeczy stworzonych, jeeli to zostao pozostawione cakowicie swobodnej decyzji naszej wolnej woli, a nie zostao zakazane. Tak wic chodzi o to, bymy ze swojej strony nie pragnli bardziej zdrowia ni choroby, bogactwa ni ubstwa, szacunku ni pogardy, ycia dugiego ni krtkiego (tame). Po trzecie, jako odpowied na to zadanie Ignacy proponuje wiczenia, ktre prowadz do jego realizacji mianowicie wiczenia duchowne. Te, w swojej strukturze tworz pewn szko. Na pocztku znajduje si egzamin wstpny. Ignacy podaje cel, dokd chce w tej szkole doprowadzi. Nastpnie objania, czego trzeba si nauczy, mianowicie obojtnoci. To jest w egzamin wstpny do szkoy. Kto nie chce dy do tego celu, nie potrzebuje zdawa egzaminu. Kto cel rekolekcji ju osign, nie potrzebuje do tej szkoy uczszcza. Szkolenie przez rekolekcje jest dla tych osb, ktre chc dy do podanego celu, ale ktre go jeszcze nie osigny. Jeli wic ucze wyraa ch i zgod, moe zacz odprawianie wicze duchownych. To jest naturalny sposb postpowania, gdy kto chce kogo innego do czego prowadzi. To naley te do sposobu postpowania Ignacego, ktry czsto sobie bra za cel uczenie ludzi prowadzenia lepszego ycia. Kiedy jednak przyjrzymy si dokadnie, zauwaymy, e Ignacy ten sam sposb postpowania powtarza w swojej ksieczce wicze take na etapach porednich tej rekolekcyjnej szkoy.

5 / 12

Kontemplacyjna faza D

Chodzi o momenty, w ktrych chce on wprowadzi osob na nowy poziom rekolekcji, z via purgativa, drogi oczyszczenia, do via illuminativa. Kiedy rekolektant jest na tyle dojrzay, aby wej w drugi tydzie, Ignacy daje mu wielk wizj w rozwaaniu o Woaniu Krla Odwiecznego. Pjcie za tym Krlem staje si nowym celem. Nastpnie w modlitwie ofiarowania z tego rozmylania podaje mu Ignacy drog, albo zadanie, z pomoc ktrego ma doj do celu (D 98). Chodzi o nowy sposb rozmylania kontemplacj (contemplatio), ktra zastpuje teraz rozwaanie (consideratio), oraz nowe treci, mianowicie tajemnice ycia Jezusa, oraz Wybr zamiast pojedynczych refleksji. Moemy zauway, e ten cel czstkowy jest przedstawiony za pomoc wspaniaej wizji (D 92-97), droga jest wyznaczona w modlitwie (D 98), a nastpnie zostaje wprowadzony nowy styl w odprawianiu wicze (D 101nn.). Ignacy powtarza ten sposb postpowania take na innym etapie porednim przy przejciu z drugiego na trzeci poziom. Daje on w wielkiej wizji tzn. w Kontemplacji pomocnej do uzyskania mioci nowy cel: patrze na Boga w jego dzieach (D 234-237). Nastpnie wskazuje on znowu w jednej z modlitw drog do tego celu, i daje zadanie: uspokoi wszystkie duchowe zdolnoci i trwa tylko na patrzeniu (D 234). Podaje take nowy sposb modlitwy i now tre modlitwy (D 258). To wszystko prowadzi nas do nastpujcych wnioskw. Tak jak si ma Zasada i Fundament do caych wicze; tak jak si ma Rozwaanie o Woaniu Krla do drugiego poziomu, do via illuminativa, tzn. do kontemplacji ycia Jezusa w ten sam sposb ma si Kontemplacja pomocna do uzyskania mioci do nastpnego poziomu, do via unitiva, czyli do poziomu kontemplatywnego. 4.Dwa rne zadania Na drugim poziomie, to jest od medytacji o Woaniu Krla do kontemplacji o Wniebowstpieniu, zadanie polega na zrobieniu czego dla Chrystusa. Ignacy jasno pisze o tym w modlitwie zawartej w punktach do medytacji o Woaniu Krla. W Fundamencie dla trzeciego, czyli kontemplatywnego poziomu, daje on nowe zadanie, zadanie ktre istotnie rni si od wszystkich wczeniejszych. Porwnajmy je. W medytacji o Chrystusie Krlu czytamy: Odwieczny Panie wszystkich rzeczy! Oto przy Twej askawej pomocy ofiaruj si w obliczu nieskoczonej dobroci Twojej i przed chwalebn Matk Twoj i wszystkimi witymi dworu niebieskiego. Chc i pragn i taka jest moja dobrze przemylana decyzja, byle to tylko byo ku lepszej subie Tobie i wikszej Twojej chwale, e Ci bd naladowa w znoszeniu wszystkich zniewag, w pogardzie i cakowitym ubstwie, tak rzeczywistym jak duchowym, jeeli Twj najwitszy Majestat zechce mnie wybra i przyj do takiego rodzaju ycia i stanu. (D 98). Chodzi tu o ofiarowanie si i o wyraenie tego ofiarowania w postpowaniu i dziaaniu. Rekolektant ma, z pomoc aski i pod warunkiem, e Bg go chce wybra i przyj, naladowa Chrystusa. Ale chodzi tu o naladowanie poprzez wasn aktywno: ja ofiaruj ja chc i pragn moja dobrze rozwaona decyzja w znoszeniu. W Kontemplacji pomocnej do uzyskania mioci znajdujemy natomiast nowe zadanie dla rekolektanta. Tutaj rekolektant nie powinien ju nic chcie albo czyni. On winien teraz swoje zdolnoci odda Bogu: nie powinien nic obiecywa, aktywnie angaowa si dla Boga, co wykonywa albo wywiadcza, lecz powinien on pozwoli, aby jego wewntrzne uzdolnienia ulegy wyciszeniu, tak aby Bg przej aktywno jego dziaania: Zabierz, Panie, i przyjmij ca moj wolno, pami moj, mj rozum i ca moj wol, wszystko, co mam i co posiadam. Ty mi to, Panie, dae, Tobie to zwracam. Wszystko jest Twoje. Rozporzdzaj tym wedug Twojej woli. Daj mi tylko mio Twoj i ask, a

6 / 12

Kontemplacyjna faza D

to mi wystarczy (D 234). Nie mona tej rnicy przeoczy. Zamiast ja ofiaruj ja chc i pragn moja dobrze rozwaona decyzja w znoszeniu jest teraz Zabierz przyjmij wolno, pami rozum wol mam posiadam zwracam rozporzdzaj a to mi wystarczy. Konkretnie, ta modlitwa mwi, e wszystkie duchowe zdolnoci powinny by wyciszone i uspokojone, po to, aby pozostaa tylko radykalna mio i zwyczajne patrzenie na Boga. To jest cakiem nowa perspektywa. Ona prowadzi na nowy poziom rekolekcji. Ona prowadzi take do zmiany sposobu modlenia. Kontemplacje ycia Jezusa, tak jak do tego punktu byy odprawiane, musz zosta zawieszone, poniewa w nich wadze duszy s jeszcze uaktywnianie. Na miejsce tego rodzaju kontemplacji powinien wej nowy sposb modlitwy, pewna prostsza metoda modlitwy, w ktrej rozum, wola i pami nie graj ju wicej adnej nowej roli. Tak, to jest przejcie od poziomu owiecenia na poziom kontemplatywny. Od tego punktu kontemplacja ycia Jezusa przemienia si w proste patrzenie.

5.Nowy sposb modlenia si (D 238-260) 5.1.Trzy sposoby modlenia si Pierwszy sposb modlitwy (D 238-248) jest przeznaczony dla ludzi, ktrzy si znajduj w pierwszym tygodniu, czyli id drog oczyszczenia. Ignacy wierzy bowiem, e maj oni jeszcze przyzwyczajenia (D 242), aby upada w grzechy (D 244), i radzi im, rozmyla nad przykazaniami (D 240-243). To nie bdzie ju podejmowane w stosunku do rekolektantw, ktrzy weszli w drugi tydzie. Drugi sposb modlenia si (D 249-257) odpowiada wymaganiom, ktre s naoone na rekolektantw na drugim poziomie, czyli na tych, ktrzy kontempluj ycie Jezusa (D 10): czowiek na kolanach lub siedzco - zalenie od tego, co bardziej mu odpowiada, i w czym znajduje wiksz pobono - z oczyma zamknitymi lub utkwionymi w jeden punkt i nie ruszajc nimi na wszystkie strony, wypowie [sowo] Ojcze i pozostanie przy rozwaaniu tego sowa tak dugo, pki odnajduje znaczenia, porwnania, smak i pociech w rozwaaniu odnoszcym si do tego sowa (D 252). To odpowiada jednoznacznie kontemplacjom drugiego poziomu. Tam szuka si znacze, czyni porwnania i przeprowadza refleksje. Tam rekolektant zajmuje si uczuciami, pocieszeniami i smakami. Trzeci sposb modlitwy (D 258-260) jest przewidziany dla ludzi, ktrzy osignli trzeci kontemplatywny poziom: z kadym oddechem czowiek modli si mylnie, wypowiadajc jedno sowo Modlitwy Paskiej albo innej modlitwy ustnej w taki sposb, e midzy jednym oddechem a drugim wymawia si tylko jedno sowo. W tym czasie zwraca si uwag przede wszystkim na znaczenie tego sowa albo na Osob, do ktrej si modlitw wypowiada, albo na wasn mao, albo wreszcie na rnic midzy tak wielkoci tej osoby i wasn znikomoci (D 258). Wielk rnic w stosunku do poprzedniego sposobu modlitwy jest nieobecno jakiegokolwiek zastanawiania si, jakiejkolwiek refleksji, jakiegokolwiek szukania znaczenia, jakiegokolwiek zabiegania o smak albo pocieszenie, jak to jeszcze byo waciwe dla drugiego sposobu. Tutaj pozostaje tylko zwyczajne patrzenie, ktre odpowiada autentycznej kontemplacji, czyli via

7 / 12

Kontemplacyjna faza D

unitiva drodze zjednoczenia. To widzielimy ju przy analizowaniu Kontemplacji pomocnej do uzyskania mioci. 5.2.Patrzenie na osob Szczeglnie naley podkreli moment patrzenia na sam osob. Chodzi tutaj nie o aktywnoci boskiej Osoby, nie o tajemnice ycia Jezusa, nie o obraz albo ikon, nawet nie o cechy Osoby. Rekolektant winien patrze na sam bosk Osob. Patrzenie zastpio przypomnienia pamici, refleksje rozumu, denia woli i rozeznawanie pocieszenia i strapienia. Co do patrzenia musimy jeszcze doda jedn uwag. Osobie nie mona przyglda si, czy przypatrywa w sposb czysto obiektywny. Osoba nie jest przedmiotem. Osobie mona si tylko przypatrywa i j rozpoznawa tylko, gdy jest si w relacji do niej. I to wanie chce wyrazi Ignacy, gdy do momentu patrzenia na osob dodaje: albo na wasn mao, albo wreszcie na rnic midzy tak wielkoci tej osoby i wasn znikomoci (D 258). Ignacy nie chce w tych sowach zachca do porwnania, lecz chce prowadzi do patrzenia na relacj, w ktr rekolektant wlicza w tym samym stopniu siebie samego, jak i Boga. Aby zrozumie, o co tutaj chodzi, przypomnijmy sobie pewne powiedzenia mistykw: Ja jestem niczym, Ty jeste wszystkim. Albo jak Franciszek ca noc si modli: Kim Ty jeste i kim ja jestem?; albo tak jak pewien modlcy si czowiek odpowiedzia proboszczowi z Ars: On patrzy na mnie a ja patrz na Niego. Pawe wyrazi to samo, gdy mwi: Teraz za ju nie ja yj, lecz yje we mnie Chrystus (Gal 2, 20), a jeszcze wyraniej uj to czwarty Ewangelista: aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby i oni stanowili w Nas jedno (Jan 17, 21). Ignacy nie chce doradza adnej konfrontacji. Ona pobudziaby znowu mylenie rozumu, ktre rekolektant ju dawno pozostawi za sob. Pomimo kontrastu pomidzy wysokoci a niskoci chodzi jedynie o patrzenie w jedynym spojrzeniu na relacj, ktra tak samo wie Boga i rekolektanta. Idzie tutaj o stanie si wiadomym spotkania w pokorze i miosierdziu. Rekolektant powinien patrze na obecno Jezusa Chrystusa w sobie samym. To przeciwstawienie wysokoci i niskoci ma szczeglne znaczenie. Ono prowadzi do ostatniego i najgbszego oczyszczenia: w ciemn noc ducha. Dowiadczenie wasnej nicoci w lustrze obecnoci Boga oczyszcza z ostatnich ciemnoci duszy. 5.3.Trzy wymagania Ignacy by bardzo praktyczny i mia pedagogiczne wyczucie. Dlatego przed kad z trzech modlcych si osb, o ktrych teraz chc mwi, stawia on pewne wymagania i kadej co zabiera, aby poprzez swoj modlitw mogy one osign cel waciwy kadej z nich. Pierwszy modlcy si jest czowiekiem pierwszego tygodnia (droga oczyszczenia). Jemu odbiera Ignacy haas wiata, aby mg troch bardziej odczu pokj: przed rozpoczciem modlitwy odpocz troch w duchu, siedzc lub przechadzajc si odpowiednio do tego, co [odprawiajcy wiczenia] uzna za lepsze (D 239). Drugi sposb modlitwy odpowiada ludziom, ktrzy s na drugim poziomie (kontemplacje ycia Jezusa), a trzeciego poziomu jeszcze nie znaj. Od takiego czowieka mona ju wicej wymaga. Ignacy odbiera mu aktywnoci zewntrznych zmysw, zostawia mu jednak aktywnoci wewntrznych zdolnoci: na kolanach lub siedzco - zalenie od tego, co bardziej mu odpowiada, i w czym znajduje wiksz pobono - z oczyma zamknitymi lub utkwionymi

8 / 12

Kontemplacyjna faza D

w jeden punkt i nie ruszajc nimi na wszystkie strony, wypowie [sowo] Ojcze i pozostanie przy rozwaaniu tego sowa (D 252). Dalej Ignacy powie: Niech trwa w ten sposb przez godzin nad Ojcze nasz Jeeli czowiek kontemplujcy Modlitw Pask odnajdzie w jednym lub dwch sowach tyle dobrego materiau do przemylenia, a take smak i pociech, niech si nie stara pj dalej, chocia godzina przejdzie na tym, co odnajduje (D 253-254). Taka osoba powinna wic uspokoi si, wyczy aktywno oczu i wypowiada moliwie niewiele sw. Od osb na pierwszym poziomie Ignacy jeszcze tego nie wymaga. To due skupienie ma pomc rekolektantowi przy jego refleksjach i innych wewntrznych aktywnociach. Trzeci sposb modlitwy odpowiada trzeciemu, t.j. kontemplatywnemu poziomowi. Tutaj Ignacy odbiera modlcemu si aktywnoci wewntrznych zdolnoci pamici, rozumu, woli, zajmowanie si odczuwaniem pocieszenia i strapienia tak, jak to wczeniej widzielimy. Jemu pozostawia on wycznie zwyczajne patrzenie. 5.4.Szczeglne pomoce Poniewa jednak to porzucenie aktw przypominania, mylenia, chcenia, jak rwnie pozostawienie zwaania na pocieszenie i strapienia jest bardzo trudne, Ignacy daje rekolektantowi jeszcze jedn pomoc, ktra powinna go wesprze w porzuceniu aktywnoci jego wewntrznych zdolnoci. Chodzi o zwrcenie uwagi na oddech: Trzeci sposb modlitwy polega na tym, e z kadym oddechem czowiek modli si mylnie, wypowiadajc jedno sowo w taki sposb, e midzy jednym oddechem a drugim wymawia si tylko jedno sowo (D 258). W wielu kulturach i rnorodnych tradycjach znany jest fakt, e zwracanie uwagi na oddech jest bardzo pomocne do tego, aby mc odstawi myli na bok, i doj to gbszego skupienia, w ktrym uwaga moe si ukierunkowa na niczym nie zaburzone patrzenie. Ignacy nie musia dodawa, e to sowo moe by take imieniem. To wyjani ju przy omawianiu wczeniejszego sposobu modlitwy. Podobnie tutaj przejmuje si z drugiego sposobu modlitwy to, e powtarzanie pewnego sowa moe wypeni ca godzin. Poniewa wewntrzny spokj rekolektantw w fazie kontemplatywnej jest jeszcze gbszy ni na drugim poziomie, bd oni prawdopodobnie o wiele duej przebywali przy tym samym imieniu ni rekolektanci na poprzednim, drugim poziomie: cae miesice, albo i nawet jeszcze duej. Z tej perspektywy postpujcego uproszczenia i uwewntrznienia modlitwy mona rozpozna, e kontemplacje powtrkowe (D 62; 118 itd.) oraz kontemplacje z zastosowaniem zmysw (D 121) proponowane w fazie kontemplowania ycia Jezusa byy przygotowaniem na trzeci, kontemplatywny poziom. Osignicie spoczywania pamici, rozumu i woli jest mozolnym zadaniem, dlatego to wczeniejsze przygotowanie jest konieczne. 5.5. Modlitwa Jezusowa Zbierzmy razem elementy trzeciego sposobu modlitwy. Zaczniemy od uspokojenia zewntrznych zmysw, ktre wprawdzie opisane jest w drugim sposobie modlitwy, ale obowizuje take dla trzeciego sposobu: - rekolektant winien uklkn albo usi (D 252) - powinien zamkn oczy albo skupi je na jednym punkcie (D 252) - powinien wypowiedzie jedno sowo (D 252) - moe /powinien pozosta przy tym przez jedn godzin (D 253)

9 / 12

Kontemplacyjna faza D

Teraz dochodz do tego wskazwki, ktre s waciwe trzeciemu sposobowi modlitwy: - powinien modli si tym sowem przy jednym oddechu (D 258) - przy wymawianiu sowa winien zwraca uwag na osob, do ktrej mwi (D 258) - zamiast zastanawia si, porwnywa, szuka smaku czy pociesze, winien po prostu pozostawa na patrzeniu (D 252; 258). Gdy jeszcze do tego wemiemy pod uwag fakt, e Ignacy mia wielkie naboestwo do Jezusa Chrystusa, mona sobie atwo wyobrazi, e tym sowem, ktre dawa rekolektantom do wypowiadania, bardzo czsto byo imi Jezusa. Tak rozumiem trzeci sposb modlitwy Ignacego, i t drog ukazuj w mojej ksice Rekolekcje kontemplatywne. Wprowadzenie w postaw kontemplatywn i w modlitw imieniem Jezus (polskie wydanie w Wydawnictwie WAM 2007).

6.Znaczenie trzech sposobw modlitwy Ignacy zaleca trzy sposoby modlitwy jako jedno, w stosunku do innych wicze, rwnouprawnione exercitium. To jest jeden z najczciej ignorowanych fragmentw ksieczki Ignacego, ktry jednak dla kontemplatywnej fazy rekolekcji ma due znaczenie. Ten fragment jasno poleca wiczy trzy sposoby modlitwy: Nastpujce wiczenia duchowne trwaj cztery tygodnie, co odpowiada czterem czciom, na ktre si wiczenia dziel, to znaczy, e pierwsza si zajmuje rozwaaniem i kontemplowaniem grzechw, druga - yciem Chrystusa, Pana naszego, a do Niedzieli Palmowej wcznie, trzecia - mk Chrystusa, naszego Pana, a czwarta - zmartwychwstaniem i wstpieniem do nieba z dodaniem trzech sposobw modlitwy (D 4). Ignacy daje jak ju wyej powiedziano trzem sposobom modlitwy t sam rang, jaka przysuguje wszystkim innym wiczeniom duchowym zawartym w ksieczce. Trzy sposoby modlitwy s wic rwnouprawnionymi wiczeniami. Trzeci sposb modlitwy stoi wrd innych wicze na ostatnim miejscu. Konsekwentnie trzeba powiedzie: jeli rekolekcje tworz pewien proces, to wtedy trzeci sposb modlitwy jest owocujcym kwiatem rekolekcji i kocowym stanem, czy te kocowym stadium, w ktrym Ignacy wysya rekolektantw, czy rekolektantki w ycie. 7.Wybr w fazie kontemplatywnej. W duchowoci Ignacego wybr jest rzecz o ogromnym znaczeniu. Po tym jak zakony mnisze zawsze podkrelay wycofanie si ze wiata, Ignacy pooy duy nacisk na pene zaangaowanie si w dziaanie w wiecie. On chcia, aby czowiek uwica swoj aktywno, i aby znajdowa Boga w codziennym yciu. Decyzje s najwaniejszym skadnikiem aktywnoci. Jeli one s zgodne z wol Bo, czyli uwicone, wtedy biegn po dobrych torach. Ignacy opisuje procesy wyboru za pomoc trzech modeli. W pierwszym modelu Bg sam dziaa i doprowadza do wyboru. Czowiek nic tu nie czyni. Ignacy nazywa to wyborem bez przyczyn uprzednich. Przykadami dla tego modelu s decyzje yciowe w. Pawa, czy Mateusza (D 175). W drugim modelu dziaaj rne stworzone

10 / 12

Kontemplacyjna faza D

duchy (anioy). Powoduj one w czowieku pocieszenie i strapienie. Ale czowiek ma take swj wkad do decyzji. On ma za zadanie rozeznawa owe poruszenia duchowe (motiones animae) i ustali, dokd prowadzi go dobry duch. Czowiek ma wic swj udzia poprzez rozeznawanie pocieszenia i strapienia (D 176). W trzecim modelu ani Bg, ani anielskie siy nie s aktywne. Czowiek sam jest przyczyn w zdobywaniu klarownoci w podejmowaniu decyzji. To jest trzecia pora wyboru, czas spokoju. Czowiek jest cakowicie zdany na swoje naturalne zdolnoci (D 177). Dla Ignacego s to takie zdolnoci jak pami, rozum i wola. W jakiej relacji pozostaj te modele do duchowych poziomw? Na pierwszym poziomie, czyli poziomie oczyszczenia nie ma adnego waciwego procesu wyboru w ignacjaskim sensie. Czowiek winien przede wszystkim odstpi od miertelnych grzechw. Do tego potrzebuje dobrej motywacji, a to dokonuje si poprzez rozmylania. Na drugim poziomie, poziomie kontemplacji ycia Jezusa, chodzi o wybr. Dokonuje si go za pomoc drugiego albo trzeciego modelu i jest on przygotowywany bardzo dugo (D 135-174). Jeli pojawiaj si duchowe poruszenia, uywa si drugiego modelu; jeli natomiast czowiek znajduje si w czasie spokojnym, stosuje si model trzeci. Te dwa modele si nawzajem uzupeniaj. Na trzecim, albo te kontemplatywnym poziomie odkrywamy co bardzo interesujcego. Tutaj zarwno naturalne zdolnoci (trzeci model), jak i zajmowanie si pocieszeniem i strapieniem (drugi model) s doprowadzone do zupenego spoczynku. Czowiek jest w stanie, ktry nie wywouje przyczyn, w stanie bez przyczyn, ktre mgby wpywa na decyzje lub je jako przygotowywa. Co wicej, dysponuje si on w pasywny, ale zarazem bezporedni sposb na ask pierwszego modelu, ktra jest udzielana bez przyczyny uprzedniej. Nawet jeli aska pierwszej pory wyboru nie zostanie udzielona, to i tak ten stan patrzenia na Boga jest bardzo owocny. On prowadzi do gbi, gdzie zamieszkuje w nas Trjca wita, ktra sprawia czsto napyw jasnoci co do decyzji i prowadzi czowieka do wyboru, chocia nie mgby on powiedzie, e zostaa udzielona aska pierwszej pory. Pomimo to wybr by dokonany gdzie bardzo blisko pierwszej pory. 8.streszczenie w dziewiciu punktach. 1.Caociowy zamys ksieczki wicze duchownych pokazuje, e Ignacy zasadniczo pracuje na trzech, nawzajem po sobie nastpujcych poziomach, i e on ma te poziomy cigle przed oczyma: poziom oczyszczenia, czyli via purgativa, poziom owiecenia, czyli via illuminativa i poziom zjednoczenia, czyli via unitiva. 2.Misje ludowe s doskonaym zastosowaniem rekolekcji na pierwszym poziomie, na drodze oczyszczenia. Istniej dobre racje za tym, aby twierdzi, e bardzo wane i wymienicie prowadzone rekolekcje indywidualne ograniczaj si do drugiego poziomu. Rekolekcje kontemplatywne poruszaj si natomiast na trzecim, albo kontemplatywnym poziomie. 3.Kontemplacja pomocna do uzyskana mioci, jest Zasad i Fundamentem dla poziomu kontemplatywnego. 4.Kontemplacja ta prowadzi, wanie ze wzgldu na mio, do redukcji i usunicia wszystkich aktywnoci, a do punktu, w ktrym czowiek ju nic wicej nie chce na modlitwie, ju wicej nie myli, nie zajmuje si ju przypomnieniami i nie zajmuje si pocieszeniami i strapieniami. Pozostaj tylko mio i proste patrzenie. 5.Do tego celu Ignacy proponuje pewn now drog. Jest ona przygotowana przez uspokojenie zewntrznych i wewntrznych zmysw. Na modlitwie konsekwentnie powtarza si w rytmie oddechu jedno imi, np. Ojciec. Uwaga kieruje si przy tym na osob, ktrej imi jest

11 / 12

Kontemplacyjna faza D

wypowiadane. 6.Ignacy rozumie t drog jako rwnouprawnion cz ksieczki wicze. 7.Tak wic Modlitwa Jezusowa jest na trzecim poziomie dosownym zrealizowaniem wskaza ksieczki wicze 8.Tak opisany kontemplatywny poziom ma uderzajc relacj z pierwsz por wyboru. On dysponuje rekolektanta do niej, przez to, e na tym poziomie rekolektant odrywa od przyczyn (D 330). 9.W mojej ksice Rekolekcje kontemplatywne staraem si da do dyspozycji podrcznik osadzony tak w teorii, jak i w praktyce, aby kady mg sam dowiadczy kontemplatywnej fazy ignacjaskiej ksieczki wicze i innych do tego wdroy. Zakoczenie Pewien mj przyjaciel, aktywy w polityce i w gospodarce, powiedzia mi, gdy zobaczy sukces moich kontemplatywnych rekolekcji: odkrye dziur na rynku. Dziur na rynku?! powtrzyem to sam do siebie, aby odnale si w tym handlowym argonie. Przyznaem mu racj. Pniej jednak wstydziem si: nie, mj przyjacielu, t dziur na rynku to nie ja odkryem. Wybacz, t dziur odkry Ignacy, ale take on nie by pierwszym. Mona sobie atwo wyobrazi, e on nauczy si tego sposobu modlitwy od jakiego mnicha na Montserrat albo w Salamance, ona jest wsplnym dobrem Kocioa. Tum. Jacek Poznaski SJPowyszy artyku jest swego rodzaju wprowadzeniem (od strony duchowoci Ignacjaskiej) do ksiki, o ktrej Franz Jalics mwi w swoim tekcie, a ktra ukazaa si w grudniu 2007 w wydawnictwie WAM, w przekadzie Jacka Bolewskiego SJ.

12 / 12