SPIS TRE

CI
1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 8 8 8 9 9 9 11 11 11 11 11 12

1. RAMY CZASOWE 2. TYPOWE CECHY SZTUKI GRECKIEJ, HELLE SKIEJ I RZYMSKIEJ 2.1 FILOZOFIE ANTYCZNE 2.1.1 Sokrates 2.1.2 Platon 2.1.3 Arystoteles 3. WARTO CI STARO YTNEJ MITOLOGII 3.1 JAK DOSZ O DO POWSTANIA MITW 3.2 ANTROPOMORFICZNY CHARAKTER MITW 3.3 UNIWERSALNO MITW 3.4 CHARAKTERYSTYKA I DZIEJE NIEKTRYCH BOHATERW MITOLOGICZNYCH. KOSMOGONIA MITOLOGICZNA 4. LITERATURA STARO YTNEJ GRECJI 4.1 EPIKA ANTYCZNA I NAJDOSKONALSZY JEJ TWRCA - HOMER 4.1.1 Historia wojny troja skiej i jej przebieg("Iliada") 4.1.2 W drwki Odysa ("Odyseja") 4.1.3 Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego 4.1.4 Walory formy i stylu "Iliady" 4.2 LIRYCY STARO YTNEJ HELLADY 4.2.1 Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrte ska) 4.2.2 Subtelno analizy uczu - Safona 4.2.3 Anakreont - autor utworw biesiadnych 4.2.4 Dorobek literacki Symonidesa 4.3 HISTORIA TEATRU ANTYCZNEGO (ETAPY ROZWOJU, TWRCY, DZIE A) 4.4 "ANTYGONA" SOFOKLESA JAKO NAJDOSKONALSZY PRZYK AD TRAGEDII ANTYCZNEJ 4.4.1 Dzieje domu Edypa 4.4.2 Charakterystyka postaw bohaterw tragedii 4.4.3 Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze 4.4.4 "Antygona" jako utwr o pa stwie i w adzy 4.4.5 Oglnoludzkie prawdy w stasimonach "Antygony" 4.4.6 Formalne wyznaczniki dramatu antycznego 5. LITERATURA STARO YTNEGO RZYMU 5.1 HORACY - LIRYK ANTYCZNY 5.1.1 Utwory Horacego - charakterystyka 5.1.2 Filozofia horacjanizmu 5.2 WERGILIUSZ - EPIK STARORZYMSKI 6. BIBLIA - JEDEN Z NAJDAWNIEJSZYCH ZABYTKW J ZYKOWYCH, LITERACKICH, RELIGIJNYCH 6.1 TRE CI, ICH UK AD, CECHY TYPOWE STAREGO TESTAMENTU 6.1.1 Kosmogonia biblijna 6.1.2 Wizja cz owieka i wiata w "Ksi dze Koheleta" 6.1.3 Ksi ga psalmw - tematyka, walory formy 6.1.4 Wa ne wskazania moralne w historiach biblijnych 6.2 TRE I ZNACZENIE NOWEGO TESTAMENTU. 6.2.1 Uniwersalizm przypowie ci biblijnych 6.2.2 Charakterystyka ewangelii 6.2.3 Charakterystyka i znaczenie ewangelii w. Jana ("Apokalipsa w. Jana") 7. REALNE I ETYMOLOGICZNE ZNACZENIE WYBRANYCH POJ MITOLOGICZNYCH I BIBLIJNYCH 8. RAMY CZASOWE 9. CHARAKTERYSTYKA YCIA POLITYCZNEGO I SPO ECZNEGO 10. KULTURA 10.1 DUALISTYCZNA 10.2 AKADEMIA KRAKOWSKA 10.3 FILOZOFIE

10.3.1 w. Augustyn 10.3.2 w. Tomasz 10.3.3 w. Franciszek 11. NAJDAWNIEJSZE ZABYTKI PI MIENNICTWA POLSKIEGO 12. POEZJA KO CIELNA 12.1 RODOWD I RODZAJE 12.2 "BOGURODZICA" 12.3 "ROZMY LANIA PRZEMYSKIE" 12.4 "LAMENT WI TOKRZYSKI" (" ALE MATKI BOSKIEJ POD KRZY EM") 12.5 GATUNKI LITERACKIE 13. POLSKA POEZJA WIECKA 13.1 TEMATYKA 14. EPIKA REDNIOWIECZNA 14.1 "PIE O ROLANDZIE" 14.1.1 ARTYZM FORMY 14.2 KRONIKI 14.2.1 Cechy i zadania 14.2.2 Polscy kronikarze i ich dzie a 14.3 KRONIKA GALLA ANONIMA 14.3.1 Tre 14.4 UTWORY O TEMATYCE MI OSNEJ 14.4.1 "TRISTAN I IZOLDA" 14.4.2 "HELOIZA I ABELARD" 15. TYPY TEATRU REDNIOWIECZNEGO 16. WZORCE PARENETYCZNE 16.1.1 ASCETA 16.1.2 WI TY 16.1.3 RYCERZ REDNIOWIECZNY 16.1.4 W ADCA DOSKONA Y 16.1.5 Przyczyny wykreowania takich wzorcw osobowych 17. CECHY POETYKI 17.1 CECHY LITERATURY REDNIOWIECZA 17.2 NAWI ZANIA W LITERATURZE EPOK P NIEJSZYCH 18. NAWI ZANIA DO NAST PNYCH EPOK 19. UZUPE NIENIE 19.1 SZTUKA 19.2 LITERATURA OBCA 19.3 POJ CIA 20. RAMY CZASOWE 21. PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU 21.1 NAZWY EPOKI 21.2 PODSTAWOWE PR DY UMYS OWE I RELIGIJNE 21.2.1 Humanizm 21.2.2 Reformacja 21.2.3 Luteranizm 21.2.4 Kalwinizm 21.2.5 Anglikanizm 21.2.6 Arianie 21.3 KANON ZASAD POETYCKICH (CECHY ODRODZENIA) 21.4 ZNACZENIE DRUKARZY 22. INDYWIDUALNO CI RENESANSU POLSKIEGO I EUROPEJSKIEGO 22.1 DOKONANIA 22.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321) 22.1.2 JAN BOCCACIO (1313 - 1375) 22.1.3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 - 1375) 22.1.4 MICHA MONTAIGNE (1533 - 1592)

12 12 12 12 12 12 13 13 13 13 13 14 14 14 14 14 14 15 15 15 15 15 15 15 15 15 16 16 16 16 16 16 16 17 17 17 17 17 19 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20

22.1.5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 - 1553) 22.1.6 ERAZM Z ROTTERDAMU [Gerhard Gerhards] (1469 - 1536) 22.1.7 TOMASZ MORE (1478-1535) 22.1.8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616) 22.1.9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616) 22.2 PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE 22.2.1 KONRAD CELTIS 22.2.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH) 22.3 WIELCY POLACY I ICH WK AD 22.3.1 MIKO AJ REJ 22.3.2 JAN KOCHANOWSKI 23. LITERATURA POLITYCZNA XVI STULECIA 23.1 OBRAZ ZANIEDBA SPRAW PUBLICZNYCH I WIZJA NAPRAWY 23.1.1 "O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ" ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA) 23.1.2 "PIE O SPUSTOSZENIU PODOLA" JAN KOCHANOWSKI 23.1.3 "ODPRAWA POS W GRECKICH" 23.1.4 "NA SOKOLSKIE MOGI Y" 23.1.5 "KAZANIA SEJMOWE" PIOTR SKARGA 23.2 PREZENTACJA FEUDALNYCH STOSUNKW NA WSI 24. OBYCZAJOWO POLSKI XVI WIEKU 24.1 WIE I JEJ UROKI 24.2 OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU 25. CZ OWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY 25.1 WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA 25.2 IDEA Y YCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRA ONE W JEGO FRASZKACH I PIE NIACH 25.3 POETA DOCTUS W TWRCZO CI K.JANICKIEGO I J.KOCHANOWSKIEGO 25.4 IDEA DWORZANINA W UTWORZE . GRNICKIEGO 25.5 WIAT PRZE Y OSOBISTYCH JAKO TEMAT LITERACKI 26. WALORY ARTYSTYCZNE UTWORW RENESANSOWYCH 26.1 GATUNKI LITERACKIE 26.2 RELIGIJNO MIKO AJA S PA-SZARZY SKIEGO 27. RAMY CZASOWE 28. CHARAKTERYSTYKA CZASW BAROKU 28.1 SYTUACJA POLITYCZNA I KULTURALNA NA ZACHODZIE EUROPY 28.2 ABSOLUTYZM 28.3 SYTUACJA POLITYCZNA POLSKI 28.4 NURTY KULTURY BAROKOWEJ 28.4.1 Geneza 28.4.2 Barok dworski 28.4.3 Barok sarmacki (dworkowy) 28.4.4 Cechy redniowieczne 28.5 WZR OSOBOWY SZLACHCICA - SARMATY (CECHY) 29. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY BAROKOWEJ 29.1 SZTUKA BAROKU - CECHY 29.2 LITERATURA OKRESU BAROKU 29.2.1 Czas trwania i podzia na okresy (W Polsce) 29.2.2 Cechy literatury barokowej w Polsce 29.2.3 Cechy stylu literatury barokowej 29.2.4 Marinizm 29.3 TERMINY I OKRE LENIA RODKW ARTYSTYCZNYCH STOSOWANYCH W BAROKU 30. JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI 30.1 MI O JAKO NACZELNY TEMAT UTWORW J. A. MORSZTYNA 30.2 FORMA UTWORW J. A. MORSZTYNA I JEJ ZWI ZEK Z TRE CI 30.3 DLACZEGO J. A. MORSZTYNA MO NA NAZWA POET KONCEPTUALIST 31. TWRCZO DANIELA NABOROWSKIEGO 31.1 TYPOWE CECHY EPOKI (NP.: VANITAS) W POEZJI D. NABOROWSKIEGO

21 21 21 21 21 22 22 22 22 22 22 22 22 22 23 23 23 23 24 24 24 25 26 26 27 27 28 28 28 28 30 31 31 31 31 31 31 31 31 31 32 32 32 32 32 32 32 32 32 33 34 34 34 34 34 34

32. WAC AW POTOCKI JAKO G WNY PRZEDSTAWICIEL LITERATURY DWORKOWEJ 32.1 TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORW POTOCKIEGO 32.2 GENEZA "WOJNY CHOCIMSKIEJ" WAC AWA POTOCKIEGO 32.3 "WOJNA CHOCIMSKA" JAKO PODR CZNIK PATRIOTYZMU DLA WSP CZESNYCH 32.4 TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWRCZO CI W. POTOCKIEGO 32.5 PATRIOTYZM W. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSP CZESNYCH 33. TWRCZO PAMI TNIKARSKA OKRESU BAROKU 33.1 PAMI TNIK JAKO GATUNEK LITERACKI 33.1.1 Rodzaje i typy pami tnikw 33.1.2 Funkcja i znaczenie w czasach baroku 33.1.3 Twrcy pami tnikw w XVII w. 33.2 YCIORYS JANA CHRYZOSTOMA PASKA 33.3 PAMI TNIKI JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW SARMATYZMU 33.3.1 Warstwa obyczajowa 33.3.2 Wzorce osobowe 33.3.3 J zyk i styl utworu 34. EPISTOLOGRAFIA BAROKOWA - CECHY 34.1 "LISTY JANA III I MARYSIE KI" 35. GATUNKI LITERACKIE 36. CZASY SASKIE W KULTURZE POLSKIEJ 36.1.1 Dwa nurty kultury 36.1.2 Cechy kultury dworskiej (magnackiej) 36.1.3 Sytuacja ko cio a 36.1.4 Sytuacja polityczna w Polsce 36.1.5 Sytuacja kultury w Polsce 36.1.6 Oblicze sarmatyzmu 37. RAMY CZASOWE 38. KLASYCYZM WE FRANCJI 38.1 POJ CIE KLASYCYZMU 38.2 POD O E FILOZOFICZNE 38.2.1 Kartezjusz 38.2.2 Kant 38.2.3 Locke 38.3 ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M. BOILEAU) 38.4 LITERATURA FRANCUSKA XVII W - MOLIER 39. O WIECENIE W EUROPIE 39.1 FILOZOFIE 39.1.1 Racjonalizm 39.1.2 Empiryzm 39.1.3 Ateizm 39.1.4 Deizm 39.1.5 Humanitaryzm 39.1.6 "Tabula rasa" 39.1.7 Utylitaryzm 39.1.8 Sensualizm 39.1.9 Relatywizm 39.2 OSI GNI CIA CZO OWYCH PRZEDSTAWICIELI 39.2.1 Encyklopedy ci 39.2.2 Wolter 39.2.3 Wolterianizm 39.2.4 Denis Diderot 40. WIEK XVIII W POLSCE 40.1 SYTUACJA SPO ECZNO-POLITYCZNA 40.2 PREKURSORZY 40.2.1 Stanis aw Konarski 40.2.2 Stanis aw Leszczy ski

35 35 35 35 35 35 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36 37 37 37 37 37 37 37 37 38 38 39 39 39 39 39 39 39 39 39 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 40 41 41 41 41 41 42

40.2.3 Komisja Edukacji Narodowej 40.3 PRASA I TEATR JAKO NACZELNE RODKI AGITACJI W S U BIE REFORM 40.3.1 rola Warszawy w XVIII w. 40.3.2 dzia alno krla i znaczenie dworu krlewskiego 40.3.3 charakterystyka czasopi miennictwa 40.3.4 powstanie Sceny Narodowej w Warszawie 41. IGNACY KRASICKI - KSI POETW POLSKICH 41.1 WALORY TRE CI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO 41.1.1 TRE BAJEK 41.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ PO OWY XVIII WIEKU - MIKO AJ DO WIAD-CZY SKI WZORZEC OSOBOWY DOBY O WIECENIA 41.2.1 Cechy powie ci 41.2.2 Dzieje bohatera 41.2.3 Funkcja powie ci 41.3 SATYRY I. KRASICKIEGO - O MIESZANIE I DRWINA Z WAD SPO ECZE STWA 41.3.1 Rodzaje satyr i dzieje gatunku 41.4 CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIE STWA - "MONACHOMACHIA" 41.4.1 Tre utworu 41.4.2 Cechy poematu heroikomicznego 42. TWRCZO OKRESU SEJMU WIELKIEGO 42.1 PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA 42.1.1 Dzia alno i program spo eczno-polityczny Stanis aw Staszica. 42.1.2 Hugo Ko taj 42.1.3 Rola publicystyki 42.2 "POWRT POS A" JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA 42.2.1 Charakterystyka bohaterw 42.2.2 "Powrt pos a" jako komedia klasycystyczna 43. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZ CE KLASYCYZMOWI ORAZ TWRCZO REWOLUCYJNA 43.1 NURT SENTYMENTALNY 43.1.1 Jan Jakub Rousseau - prekursor nurtu 43.1.2 Karpi ski - poeta sentymentalny 43.2 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA 43.3 POEZJA JAKUBA JASI SKIEGO 44. DOROBEK CZASW STANIS AWOWSKICH 44.1 ZAS UGI WOBEC J ZYKA (WALKA O CZYSTO J ZYKA) 44.2 GATUNKI LITERACKIE 44.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZ OWIEKA O WIECONEGO 45. RAMY CZASOWE 46. PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ 46.1 FILOZOFIA EPOKI 46.1.1 Irracjonalizm 46.1.2 Mistycyzm 46.2 ROMANTYZM W NIEMCZECH 46.2.1 Goethe - "Krl olszyn" 46.2.2 J.W.Goethe - "Faust" 46.2.3 Werteryzm 46.3 CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO 46.3.1 Rousseau 46.3.2 Germaine de Stal 46.3.3 Rene Chateaubriand 46.3.4 Wiktor Hugo 46.3.5 Aleksander Dumas 46.3.6 Alfred de Mussel 46.4 ROMANTYZM W ANGLII 46.4.1 Byronizm

42 42 42 42 42 42 43 43 43 44 44 44 44 45 45 45 45 46 46 46 46 46 47 47 47 48 48 48 48 48 49 49 50 50 50 50 52 52 52 52 52 52 52 52 53 53 53 54 54 54 54 54 54 54

46.4.2 Cechy bohatera byronicznego 46.4.3 Cechy powie ci poetyckiej ("Giaur") 46.4.4 Tre i problematyka utworu "Giaur" 46.5 SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO 46.5.1 Aleksander Puszkin 47. WALKA KLASYKW Z ROMANTYKAMI - PRZE OM ROMANTYCZNY W POLSCE 47.1.1 Spr pokoleniowy 47.1.2 Kazimierz Brodzi ski 47.1.3 Jan niadecki 47.1.4 Maurycy Mochnacki 48. TWRCZO ADAMA MICKIEWICZA 48.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W "PIE NI FILARETW" I "ODZIE DO M ODO CI" 48.2 ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD 48.2.1 Programowy charakter ballady "Romantyczno " 48.2.2 Prawdy ywe w balladach 48.2.3 Cechy ballady romantycznej 48.3 II TOM "POEZJI" 48.3.1 Idea pe ni spo ecze stwa w II cz. "Dziadw" 48.3.2 Gustaw- kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz. "Dziadw" 48.3.3 Postawa patriotyczna Gra yny 48.4 SONETY ODESKIE JAKO PAMI TNIK LIRYCZNY POETY 48.5 R NE OBLICZA BOHATERA "SONETW KRYMSKICH" 48.6 DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W "KONRADZIE WALLENRODZIE" 48.6.1 Walter Alf jako typowy bohater byroniczny 48.6.2 Funkcja poezji i poety w yciu narodu pozbawionego wolno ci 48.6.3 Cechy powie ci poetyckiej 48.7 III CZ. "DZIADW" - DRAMAT NARODOWY OBRAZUJ CY DRAMAT NARODU 48.7.1 Spo ecze stwo polskie 48.7.2 Prometeizm 48.7.3 Mesjanizm 48.7.4 Stosunek do Rosji i Rosjan 48.7.5 Wiersze "Ust pu" jako reporta z krainy despotyzmu 48.7.6 Cechy dramatu romantycznego 48.8 MESJANIZM W "KSI GACH NARODU POLSKIEGO" I "KSI GACH PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO" 48.9 "PAN TADEUSZ" - NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKO CI 48.9.1 Geneza w wietle epilogu 48.9.2 Historia w utworze 48.9.3 Romantyczny charakter utworu 48.9.4 Patriotyzm utworu 48.9.5 Cechy epopei 48.9.6 Charakterystyka szlachty polskiej 48.10 ARCYDZIE A POEZJI LIRYCZNEJ 48.10.1 "Liryki loza skie" 48.10.2 "Do matki polki" 49. DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA S OWACKIEGO 49.1 TEMATYKA WCZESNEJ TWRCZO CI J. S OWACKIEGO 49.2 "KORDIAN" - TYPOWY DRAMAT ROMANTYCZNY ? 49.2.1 Tre 49.2.2 Portret psychologiczny tytu owego bohatera (dynamizm postaci) 49.2.3 Wymowa polityczna utworu 49.2.4 Winkelriedyzm 49.2.5 Polemika z Mickiewiczem w utworze 49.2.6 Walory Formy utworu 49.3 "BALLADYNA" JAKO ZABAWA KONWENCJAMI LITERACKIMI 49.3.1 Ba niowo ludowy charakter dramatu

54 54 55 55 55 55 55 55 56 56 56 56 57 57 58 58 59 59 59 59 60 60 61 61 61 61 62 62 62 62 62 62 63 63 64 64 64 64 65 65 65 66 66 66 66 66 66 66 67 67 68 68 68 68 68

49.3.2 Demitologizacja romantycznych przekona 49.3.3 Nawi zania do twrczo ci Szekspira 49.4 "BENIOWSKI" JAKO POEMAT DYGRESYJNY 49.5 WIELOW TKOWO "GROBU AGAMEMNONA" 49.6 S OWACKI JAKO POETA LIRYCZNY 49.7 FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWRCZO CI S OWACKIEGO 50. CYPRIAN KAMIL NORWID 50.1 CREDO POETYCKIE 50.2 WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA - "FORTEPIAN SZOPENA" 50.3 HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU "DO OBYWATELA JOHNA BROWNA" 50.4 "BEMA PAMI CI A OBNY RAPSOD" 50.5 LIRYKA UCZU NORWIDA 50.5.1 "Co ty Atenom zrobi , Sokratesie..." 50.5.2 "W Weronie" 50.5.3 "J zyk ojczysty" 50.5.4 "S owa nie tylko nas wyra aj ale i s dz " 50.6 POEZJA NIE TYLKO ROMANTYCZNA 51. RAMY CZASOWE 52. SYTUACJA W POLSCE PO POWSTANIU STYCZNIOWYM 52.1 ZABR ROSYJSKI 52.2 ZABR AUSTRYJACKI (GALICJA) 52.3 ZABR PRUSKI 53. FILOZOFIE EPOKI 53.1 AUGUST COMTE 53.2 HERBERT SPENCER 53.3 HIPOLIT TAINE 53.4 KAROL DARWIN 53.5 STUART MILL 53.6 SCJENTYZM 53.7 EWOLUCJONIZM 53.8 UTYLITARYZM 54. HAS A POLSKIEGO POZYTYWIZMU 55. CECHY POZYTYWIZMU POLSKIEGO 56. SPR POMI DZY ROMANTYKAMI A POZYTYWISTAMI 57. CELE I ZADANIA LITERATURY 57.1 POWIE 57.2 LITERATURA TENDENCYJNA 58. TWRCZO ELIZY ORZESZKOWEJ 58.1 "A...B...C..." 58.1.1 tre 58.1.2 chas a pozytywistyczne zawarte w utworze 58.1.3 elementy tendencyjne 58.2 "DOBRA PANI" 58.2.1 tre 58.2.2 elementy tendencyjne 58.2.3 problematyka 58.3 "GLORIA VICTIS" 58.3.1 tre 58.3.2 problematyka 58.4 "NAD NIEMNEM" 58.4.1 tre 58.4.2 charakterystyka spo ecze stwa 59. TWRCZO BOLES AWA PRUSA 59.1 DZIENNIKARSTWO 59.2 "LALKA" 59.2.1 Problematyka utworu

68 68 69 69 70 70 70 70 71 71 72 72 72 72 73 73 73 74 74 74 74 74 74 74 74 75 75 75 75 75 75 75 75 76 76 76 77 77 77 77 77 77 78 78 78 78 78 78 78 78 78 79 80 80 80 80

59.2.2 Portret Stanis awa Wokulskiego 59.2.3 Stary subiekt jako narrator - znaczenie pami tnika Rzeckiego 59.2.4 Charakterystyka spo ecze stwa 59.3 "POWRACAJ CA FALA" 59.3.1 tre 59.3.2 problematyka 60. POEZJA CZASW NIEPOETYKICH 60.1 POEZJA ADAMA ASNYKA - TWRCY Z POGRANICZA ROMANTYZMU I POZYTYWIZMU 60.2 MARIA KONOPNICKA 61. TWRCZO ANTONIEGO CZECHOWA 61.1 "KAMELEON" 61.2 "CZ OWIEK W FUTERALE" 62. RAMY CZASOWE 63. OGLNA CHARAKTERYSTYKA M ODEJ POLSKI 63.1 SYTUACJA KRAJU 63.2 INNE NAZWY ZWI ZANE Z EPOK 63.2.1 Modernizm 63.2.2 Neoromantyzm 63.2.3 Secesja 63.2.4 Dekadentyzm 63.2.5 Fin de siecle 63.3 FILOZOFIE EPOKI 63.3.1 Fryderyk Nietzsche 63.3.2 Artur Schopenhauer 63.3.3 Henryk Bergson 63.3.4 Zygmunt Freud 63.3.5 Karol Marks 63.4 CZASOPI MIENNICTWO 63.5 KIERUNKI ARTYSTYCZNE 63.5.1 Naturalizm 63.5.2 Impresjonizm 63.5.3 Symbolizm 64. POECI EPOKI MODERNIZMU 64.1 CHARLES BAUDELAIRE 64.2 ARTUR RIMBAUD 65. HAS A PROGRAMOWE 65.1.1 "Walka ze sztuk " - Zenon Przesmycki 66. CYGANERIA M ODOPOLSKA 66.1 STANIS AW PRZYBYSZEWSKI 67. POECI M ODEJ POLSKI 67.1 KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER 67.2 JAN KASPROWICZ 67.3 LEOPOLD STAFF 67.4 TADEUSZ BOY- ELE SKI 67.5 TADEUSZ MICI SKI 67.6 BOLES AW LE MIAN 68. YCIE TAETRALNE I DRAMATYCZNE 69. PROZA EPOKI MODERNIZMU 69.1 "DZIKA KACZKA" - IBSEN 69.2 RELATYWIZM ETYCZNY W "ZBRODNI I KARZE" FIODORA DOSTOJEWSKIEGO 69.2.1 Wizja spo ecze stwa 69.2.2 Powie o psychice zbrodniarza i o z o onych motywach zbrodni 69.3 "LORD JIM" - JOSEPH CONRAD (KORZENIOWSKI) 69.3.1 Tres 69.4 "MORALNO PANI DULSKIEJ" - GABRIELA ZAPOLSKA 69.4.1 Ko tu stwo / Dulszczyzna

80 80 80 81 81 81 81 81 82 82 82 82 83 83 83 83 83 83 83 83 83 83 84 84 84 84 84 84 85 85 85 85 85 85 86 86 86 87 87 87 87 89 91 92 92 93 93 94 94 94 95 95 96 96 97 97

69.4.2 Dramat naturalistyczny 70. "WESELE" WYSPA SKIEGO JAKO DRAMAT SYMBOLICZNY 70.1.1 Stanis aw Wyspia ski - charakterystyka 70.1.2 Stosunek przedstawicieli inteligencji do ch opw 70.1.3 Symbole w "Weselu" 70.1.4 Artyzm w "Weselu" 70.1.5 Dramat romantyczny - porwnanie z "Dziadami" 71. TWRCZO STEFANA EROMSKIEGO 71.1 "LUDZIE BEZDOMNI" 71.1.1 Wieloznaczno bezdomno i 71.1.2 Dzieje Tomasza Judyma 71.1.3 Motywy decyzji Judyma 71.1.4 Uniwersalno 71.1.5 Idee Judyma 71.2 "DOKTOR PIOTR" 71.2.1 Trzy P aszczyzny "Doktora Piotra" 71.3 "SI ACZKA" 71.4 OPOWIADANIA O ROZLICZENIU EROMSKIEGO Z IDEOLOGI POZYTYWISTYCZN 71.5 "ZMIERZCH" I "ZAPOMNIENIE" 71.6 "O O NIERZU TU ACZU" 71.7 "ROZDZIOBI NAS KRUKI I WRONY" 71.8 "ECHA LE NE" 71.9 "NAGI BRUK" 72. "CH OPI" W ADYS AWA REYMONTA 72.1.1 Kompozycja, narracja, j zyk 72.1.2 Charakterystyka postaci 72.1.3 Postacie Drugoplanowe 72.1.4 Z o ono charakterw postaci 72.1.5 Mi o do ziemi 72.1.6 Folklor w utworze 72.2 "CH OPI" JAKO EPOPEJA WSI 73. RAMY CZASOWE 74. SYTUACJA W KULTURZE PO I WOJNIE WIATOWEJ 74.1 FILOZOFIE 74.1.1 Intuizcjonizm 74.1.2 Pragmatyzm 74.1.3 Zygmunt Freud 74.1.4 Karol Jung 74.1.5 Iwan Paw ow 74.1.6 Skrajny subiektywizm 74.2 KIERUNKI W LITERATURZE 74.2.1 Marsel Proust 74.2.2 James Joyce 74.2.3 Franz Kafka 74.2.4 Proza psychologiczna 74.2.5 Sagi rodzinne 74.3 KIERUNKI ARTYSTYCZNE 74.3.1 Ekspresjonizm 74.3.2 Rozkwit w latach 1910-25. Pojawi si w epoce poprzedniej, lecz dopiero teraz doszed do g osu. 74.3.3 Futuryzm (skrajna awangarda) 74.3.4 Dadaizm (skrajny futuryzm) 74.3.5 Surrealizm (rozwini cie dadaizmu) 74.3.6 Neoklasycyzm 74.3.7 Nurt poezji czystej 75. POEZJA POLSKA XX LECIA MI DZYWOJENNEGO

98 98 98 98 99 100 101 102 102 103 103 103 103 104 104 105 105 106 106 107 107 108 108 108 108 109 110 111 111 112 112 114 114 114 114 114 114 114 114 114 114 115 115 115 115 115 115 115 115 115 116 116 116 116 117

75.1 SKAMADRYCI 75.1.1 Julian Tuwim 75.1.2 Boles aw Le mian 75.1.3 I. Ga czy ski 75.2 LEOPOLD STAFF - POETA KLASYCZNY 75.3 AWANGARDA KRAKOWSKA 75.3.1 Julian Przybo 75.3.2 W adys aw Broniewski 76. DOKONANIA PROZATORSKIE XX LECIA MI DZYWOJENNEGO 76.1 "PRZEDWIO NIE" S. EROMSKIEGO 76.1.1 Rewolucja 76.2 "GRANICA" Z. NA KOWSKIEJ 76.2.1 Nowatorstwo formy 76.2.2 Prezentacja warstw spo ecze stwa 76.2.3 Wieloznaczno utworu 76.3 "NOCE I DNIE" M. D BROWSKIEJ 76.4 "FERDYDURKE" W. G BROWICZA 76.5 PROZA BRUNO SCHULZA 76.6 "PANNY Z WILKA" J. IWASZKIEWICZA - PROBLEMATYKA 76.7 "BRZEZINA" J. IWASZKIEWICZA 77. PROZA XX LECIA MI DZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA) 77.1 "PROCES" F. KAFKA 77.1.1 Kompozycja powie ci 77.1.2 Realizm 77.2 "NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN" E. M. REMARQUE 77.3 "ZIEMIA PLANETA LUDZI" A. DE SAINT-EXUPERY - HUMANIZM 77.4 "KOMU BIJE DZWON" E. HEMINGWAY - BEHAWIORYZM 77.5 "MISTRZ I MA GORZATA" M. BU HAKOW - POWIE PARABOLA 77.5.1 Kompozycja 77.5.2 Problematyka 77.5.3 Artysta i jego dzie o 78. DRAMATURGIA OKRESU MI DZYWOJENNEGO 78.1 " EGLARZ" J. SZANIAWSKIEGO 78.1.1 Cechy dramatu 78.1.2 Chwyty literackie 78.2 "SZEWCY" I. WITKIEWICZA 78.2.1 Teoria czystej formy w teatrze 129

117 117 118 119 120 121 121 121 122 122 123 123 123 123 124 124 125 126 126 126 127 127 127 127 127 127 127 128 128 128 128 129 129 129 129 129

A N T Y K
1. 2. Ramy czasowe Typowe cechy sztuki greckiej, helle skiej i rzymskiej
Pocz tek: VIII w.p.n.e. - Homer Koniec: IV w.n.e. - upadek imperium Rzymskiego 1. Domy, w ktrych GRECY by y budowane z umiarem, wszyscy prowadzili podobny tryb ycia nacechowany umiarem. 2. Bogom natomiast wznosili jak najwspanialsze wi tynie. 3. Wi kszo rze b greckich powsta a w zwi zku z potrzebami religijnymi, wykonywano pos gi wielkich bstw, p askorze b zdobi cych wi tynie, nagrobkw. 4. Do po owy IV wpne. powsta a sztuka nie s u ca Bogom, na charakter rze by mia wp yw sport przyzwyczajaj cy hellenw do ogl dania nagich cia i podziwiania ich. 5. Arty ci greccy pos ugiwali si br zem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym. 6. Grecka rze ba wci ewaluowa a - przed VI w.p.n.e. dzie a by y sztywne i nieporadne, od polowy V wpne. starano si , przedstawi cz owieka w ruchu. Najwybitniejsza: DYSKOBOL - Myrona 7. Rs stopie szczeg owo ci oraz poprawno ci przedstawie . Poliklet w DYFOSIE zawar idealne proporcje cia a m czyzny. Postacie by y nacechowanegodno ci , powag , spokojem. Rwnie

pojawi y si bl, rado , nienawi . 8. Ceramika malowana zajmowa a w twrczo ci artystycznej grekw takie miejsce, jakiego nie zyska a w innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskona ych kszta tach, cienkich ciankach. Ozdabiali je pokrywaj c barwn i skomplikowan dekoracj . Przedstawiano na nich sceny mityczne. 9. Najwi ksze dzie a architektury greckiej to: Arkropol, wi tynia Ateny, Artemidy 10.W dziedzinie budownictwa, zw aszcza w architekturze sakralnej RZYMIANIE dokonali wi cej. 11.Pos ugiwali si ceg i zapraw . Pozwoli o to na srosowanie p okr g ych sklepiej zamiast p askich stropw. 12.W rze biarstwie tak e osi gneli wi cej ni grecy. Nie wahali si pokaza brzydoty, staro ci a nawet wulgarno ci. 13.Osi gni cia sztuki portretowej mo na ledzi na monetach, cz sto bed cych dzie ami sztuki.

2.1

Filozofie antyczne

2.1.1 Sokrates 469-399 r.p.n.e. by nauczycielem Platona g osi on absolutyzm i intelektualizm etyczny dobro, cnot i szcz cie uto samia z prawd jego dewiza to: "Poznaj samego siebie" podkre la wiadomo w asnej niewiedzy: "Wiem, e nic nie wiem" rodki poznania to: ywy dialog, zbijanie fa szywych argumentw rozmwcy, pomoc w dochodzeniu dost pnej prawdy idea em by a doskona o etyczna, racjonalizm i intelektualizm etyczny (uto samianie szcz cia, dobra, cnoty z wiedz o tym co dobre i z e) nie uwa a siebie za m drca ani za nauczyciela m dro ci. Prbuj c odpowiedzie na pytanie "czym jest wiedza" rozmawia z mieszka cami Aten cz sto ujawniaj c ich niewiedz 2.1.2 Platon 427-347 r.p.n.e. (Arystokles) by uczniem i przyjacielem Sokratesa stworzy pierwszy system idealizmu obiektywnego (platonizmu) dualizm wiata: 1. wiat idei (idealny) - niedost pny zmys om 2. wiat materialny jego pisma filozoficzne to "Uczta", "Pa stwo", "Prawa" funkcja poznawcza to dusza obdarzona wrodzon wiedz o ideach na podstawie swej teorii idei zbudowa teori pa stwa idealnego. Za o y szko "Akademi od gaju Akademosa".

w Atenach nazwan

2.1.3 Arystoteles 384-322 r.p.n.e. uznawany za najwybitniejszego my liciela staro ytno ci jego dzia alno obejmowa a niemal wszystkie dziedziny wiedzy za o y szko filozoficzn w Atenach twierdzi , e ka da rzecz jest bytem z o onym z materii i formy kszta tuj cej materi postawi tez o zmienno ci bytu i wielo ci form ruchu zapocz tkowa empiryczne metody bada przyrodoznawczych stworzy podstawy rozwoju nauk przyrodniczych by rzecznikiem demokracji, stworzy nauk o pa stwie zajmowa si zagadnieniami etycznycmi twrca "Poetyki" - rozprawy o literaturze, prawach rz dz cych poszczeglnymi gatunkami i rodzajami literackimi

3.
3.1

Warto ci staro ytnej mitologii

Jak dosz o do powstania mitw

Mity powsta y poniewa t umacz to co niewyt umaczalne (powstanie wiata, pr roku, ludzi). Zosta y

spisane aby mo na je by o przekazywa dalszym pokoleniom. Mit jest to wypowied , zazwyczaj narracyjna oparta na wierzeniach ludzi antycznych. Posiada fabu . Przekazuje uniwersalne prawdy. Mity to dawne ba nie i opowie ci o bstwach oraz p legendarnych bohaterach (herosach), a tak e o yciu i wierzeniach staro ytnych Grekw i Rzymian. Mity by y efektem literackiego uj cia podstawowych prze wiadcze i odczu ludzkich.

3.2 3.3

Antropomorficzny charakter mitw Uniwersalno mitw

Przedstawianie w mitach si i zjawisk przyrody pod postaci ludzk . Bogw wyobra ano sobie na podobie stwo ludzi. 1. opowie ci mitologiczne maj charakter religijny 2. maj charakter uniwersalny, tzn. Mwi o prawdach, ktre nie przemijaj , s ponadczasowe o oglnoludzkie 3. mwi o sprawach cz owieka, jego d eniach, marzeniach 4. by y wielokrotnie wykorzystywane w sztuce 5. mo na je przyrwna do zdarze maj cych miejsce w wsp czesno ci

3.4 Charakterystyka i dzieje niektrych bohaterw mitologicznych. Kosmogonia mitologiczna

Pocz tkowo istnia chaos (niesko czona otch a , wype niona bezkszta tn mas , mieszanin powietrza, ziemi, wody i ognia). Z chaosu powsta dzie , a wraz z nim Jasno i wszelka rado . Wy oni a si Ziemia (Gaja) i otaczaj cy j Eter. Powsta o niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwsze bstwa wiata. Uranos da deszcz, a Gaja wszelk ro linno . Ziemia wype ni a si ywymi istotami. Pojawi y si dalekie gwiazdy i blade s o ce. Z chaosu zrodzony zosta te bg mi o ci Eros. Dzi ki niemu wiat si nieustannie odradza i odnawia . Eros czy ludzkie serca. Uranos i Gaja sp odzili dzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na wiat Cyklopi -bustwa zwi zane z piorunami, b yskawicami i grzmotami (Arges, Steropes i Brontes). Gaja i Uranos wydali tak e na wiat sze Tytanw (Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i sze Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys). Uranos ba si tytanw wi c str ci ich do podziemnego wiata Tartaru. Gaja zbuntowa a za to najm odszego syna przeciwko ojcu. Kronos ugodzi ojca mieczem, a jego krew (ojca) zap odni a Gaj ponownie. Wwczas przysz y na wiat boginie zemsty Erynie. Pojawi y si te nowe pokolenia Gigantw i Nimf. Tytani uwolnili swoich braci z Tartaru i pozbyli w adzy Uranosa. Rz dz cy Kronos obawia si o swoje panowanie, wi c pozby si cyklopw i Gaja zbuntowa a si przeciwko niemu. on Kronosa by a Rea, z ktr mia potomstwo. Kronos przypomnia sobie s owa Uranosa, e jego w asny potomek pozbawi go w adzy, wi c po yka swoje dzieci. Rea uciek a na Kret i tam urodzi a Zeusa. Cyklopi zbudowali mu pa ac na Olimpie, gdzie zamieszkali bogowie. Wok sto u Zeusa zasiada a jego rodzina: ona Hera, ich syn Ares (bg wojny), siostra Zeusa Afrodyta Bogini mi o ci, Hefajstos (bg ognia), boski pos aniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat Zeusa Posejdon (bg morza), czwrka dzieci w adcy nieba: Atena (bogini m dro ci), Apollon (bg wiat a i muzyki), Atrenida (bogini lasw, oww i pl), Dionizos (bg winoro li, nigdy nie opuszczaj cy pucharu z r ki). W kuchni panowa a opiekunka ogniska domowego Hestia. W krlestwie podziemi przebywa bg ciemno ci Hades z on Persefon . Wszyscy bogowie starali si uporz dkowa wiat, aby Ziemia sta a si rajem. Chocia mi dzy bogami toczy y si zaci te boje ludzie byli wolni od z a. Nie znali staro ci, nie musieli pracowa bo ziemia sama rodzi a. Od ywiali si dzikimi owocami: warzywami, mlekiem, miodem, ktry sp ywa z drzew. By a to "epoka z ota". W "epoce srebrnej" ludzie zmienili si . Pojawili si prostacy i barbarzy cy. Zeus postanowi za niepos usze stwo zg adzi ca ludzko . Nast pi a "epoka br zowa", ale i ci ludzie pozabijali si nawzajem, a ich dusze trafi y do Hadesu. Pozosta y tylko zwierz ta, ptaki i ryby. Bogowie stworzyli wi c bohaterw. W "epoce bohaterw" zdarza y si wielkie czyny znane z opowie ci o "Z otym panie", czy o zdobyciu Troi. Bogowie pomagali ludziom. Demeter nauczy a ich uprawy ziemi. Zeus poprosi Prometeusza aby uformowa cz owieka z czerwonej gliny i ez. Zosta on stworzony na podobie stwo bogw. Zeus tchn ycie w pierwszych ludzi, a Prometeusz pomaga im we wszystkim. Wykrad nawet z Olimpu ogie i da cz owiekowi. Zeus ukara go za to przykuwaj c a cuchami do ska Kaukazu. S p wydziobywa mu w trob , ktra co noc odrasta a.

4.
4.1

Literatura staro ytnej Grecji

Epika antyczna i najdoskonalszy jej twrca - Homer

4.1.1 Historia wojny troja skiej i jej przebieg("Iliada") Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuci a mi dzy siedz ce boginie z ote jab ko z napisem "dla najpi kniejszej". Powsta spr, a s dzi w tej sprawie zosta Parys. Wybra Afrodyt , ktra obieca a mu w

nagrod Helen . M odzieniec przyjeha do Sparty i porwa on Henelaosa. W ca ej Grecji zawrza o na wie o tym, jak zamorski barbarzy ca zniewa y wi te prawo go cinno ci. Rozpocz to wojn . W szeregach Hellady Naczelnym dowdc zosta Agamemnon. Wed ug przepowiedni los wyprawy zale a od Achillesa. Bez niego Troja nie mog a by zdobyta. On za zosta schowany przez matk i d ugo go szukano. Potem nie by o wiatru na morzu. Zlikwidowa ten problem mia ofiara z crki Agamemnona. U brzegw Azji wodzowie wys ali do Troji Odyseusza i Meneloosa daj c wydania Heleny. Dzia ania wojenne przebiega y opieszale. Miejscem walk by a rwnina nad Skamandrem. Odbywa y si turnieje rycerskie. Najlepszy by Achilles. Trwa o to 10 lat. W obozie greckim wybuch a zaraza. Mi dzy Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew po yczy swj strj Petraklosowi. Trojanie bardzo si go bali. Powstrzyma go dopiero Hektor. Achilles m ci si za to jeszcze okrutniej. Wygra walk z Hektorem, ale zosta zabity przez strza Parys. Zgin te Parys. Helen wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej kl ski Grecy odjechali spod murw Troji. Zosta tylko olbrzymi drewniany ko . Ukrytych w nim by 12 o nierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wrci y. Zacz a si rze . Zgin li wszyscy Trojanie. Odzyskano Helen , a wojska greckie wrci y do domu. 4.1.2 W drwki Odysa ("Odyseja") Tematem "Odysei" s dzieje tytu owego bohatera, ktry prze ywa niezwyk e przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwa o to 100 lat, a wraca on po 20 letniej nieobecno ci. Utwr sk ada si z 24 ksi g. Poemat zaczyna si w V ksi dze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Ksi gi V-VIII to opowie ci o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat by wi ziony (z mi o ci) przez Kalipso. Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje si na dworze krla Alkinosa. Od IX do XII ksi gi zaczyna si pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofogw, o lepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatrw, kraj Lastrygonw - ludo ercw, wyspa Kriki, zej cie do Hadesu, spotkanie z syrenami. Ksi ga XII i XVI - przybycie Odysa na Itali w przebraniu ebraka. Ksi ga XVII do XIX - pobyt w domu. Ksi ga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach. 4.1.3 Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego 1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczeg owe 2. obiektywizm 3. obecno inwokacji 4. ingerowanie bogw w wiat ludzki 5. styl utworu podnios y i uroczysty, chwilami patetyczny 6. specyficzna charakterystyka bohaterw i ich idealizacja 7. regularno wyst powania mw bohaterw 8. wiersz rytmiczny (heksametr) 9. porwnania homeryckie 10.rozmach epicki polegaj cy na pi knym, plastycznym opisie zdarze 11.psychologiczne charakterystyki bohaterw 4.1.4 Walory formy i stylu "Iliady" Narrator nie narzuca si s uchaczom. Na pocz tku autor prosi muzy o natchnienie i zapowiada tre utworu. Paralelizm akcji (dwa ci gi wydarze , rwnocze nie z lud mi dzia ali bogowie). O przebiegu akcji w dwch p aszczyznach decydowa o przeznaczenie, nad czym czuwa o fatum, bstwo losu, ktremu podlegali nie tylko ludzie, ale te bogowie. Kompozycja ma charakter epizodyczny. "Iliada" zawiera rozbudowane porwnania homeryckie. Styl narracji jest podnios y i uroczysty, pe en szczeg owych i wyrazistych opisw zwalniaj cych akcj . Jest to dzie o oparte na iloczasie (istnienie samog osek d ugich i krtkich). Podstawy rytmiczno ci: oprcz akcentu jedna zg oska mo e by d uga, inna krtka. Akcent pada tylko na zg oski d ugie. Je eli dodamy do niej jedn lub kilka, krtkich nieakcentowanych, powstanie stopa rytmiczna. W ka dym wersie powtarza si jednakowy uk ad stp.

4.2

Lirycy staro ytnej Hellady

4.2.1 Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrte ska) Tworzy w VII w.p.n.e. Pisa patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi si termin tyrteizm. Poezja tyrtejska - patriotyczna, nawi zuj ca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uwa a za rzecz niegodn . Napisa pi ksi g zawieraj cych pie ni wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Wed ug legendy poeta ten natchn swoimi pie niami Spartan do zwyci skiej walki. Napisa np.: "Rzecz to pi kna".

4.2.2 Subtelno analizy uczu - Safona Tworzy a na prze omie VII i VI w.p.n.e. By a najwybitniejsz poetk staro ytnej Grecji. Mieszka a na wyspie Lesbos, gdzie zajmowa a si wychowaniem muzycznym skupionych wok niej dziewcz t. Napisa a dziewi ksi g, ktre obejmowa y pie ni weselne, mi osne, hymny i modlitwy. Jej wiersze s pe ne poetyckiego uroku i wdzi ku. S awi przyja , mi o i ycie, ktre dostarcza twrczych prze y i wzrusze . rd em owych prze y jest obcowanie z poezj , bez ktrej cz owiek skazany jest na miernot i pustk . 4.2.3 Anakreont - autor utworw biesiadnych Tworzy utwory o tematyce mi osnej i biesiadnej. Opiewaj rado ycia i urok beztroskich zabaw. Bo ka mi o ci Erosa traktuje jako dobrego kompana, ktrego towarzystwo si lubi, ale nie zawsze trzeba go traktowa powa nie. Anakreontyk charakteryzuje: 1. postawa artobliwego dystansu 2. konwencjonalna gra mi osna 3. flirt 4. charakterystyczny obraz, motyw 4.2.4 Dorobek literacki Symonidesa W wierszach przedstawia filozofi ucz c przyjmowania ycia takim jakim jest. Odradza nadmiern tosk o przysz o , ktrej nikt nie zna. Ka dy dzie mo e przynie zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczy wszelkie osi gni cia i zamierzenia. Znany jest jako piewca w adcw, uroczysto ci dworskich. Autor pie ni chralnych i epigramatw, hymnw, elegii i s ynnych trenw. Napisa np.: "Los".

4.3

Historia teatru antycznego (etapy rozwoju, twrcy, dzie a)

Pocz tki teatru antycznego s zwi zane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu podczas Wielkich Dionizji cz ludu ubrana by a w ko l skr , aby symbolizowa le nych przyjaci boga Dionizosa. piewali pie pochwaln , opowiadaj c o nim, zwan Dytyramb . Po doj ciu korowodu do o tarza wszyscy stawali przy nim w p kolu. W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawi si legendarny cz owiek Tespis. Swoj obecno ci u wietnia Wielki Dionizje i opowiada o Dionizosie. Towarzyszy mu chr. Wprowadza o to element dramatyczny. Pierwszym twrc , ktry dokona rozwoju teatru by Trynichos. Zapocz tkowa on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wrcenie do innych mitw. Aby wi cej ludzi mog o ogl da przedstawienie wykorzystywano naturaln powierzchni . Na miejscu o tarza Dionizosa by a scena - orchestra. Na niej by budynek b d cy t em przedstawie - skene. Miejsce dla widowni wykute by o w skale - theatron. Wej cie z obu stron prowadz ce na scene to parodos. Kolejny twrca to Ajschylos. Wprowadzi on na scen drugiego bohatera. Nast pny, Sofokles, wprowadzi trzeciego aktora. Eurypides wprowadzi czwartego i pi tego. Powstawa y tragedie i komedie. Twrc komedii by Arystofanes Aktorzy wyst powali w specjalnych maskach. Mia y one wskazywa na p e , wiek i intencje bohaterw. Maska mia a te wzmacnia si g osu bohatera. Aktorzy wyst powali w koturnami (butach na wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach. Wszystko to charakteryzowa o bohaterw.

4.4

"Antygona" Sofoklesa jako najdoskonalszy przyk ad tragedii antycznej

4.4.1 Dzieje domu Edypa Edyp by synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka przepowiedzia a Lajosowi, e zginie z r ki w asnego syna, ktry o eni si ze swoj matk . Rodzice przek uli Edypowi pi ty elaznymi kolcami, zwi zali i porzucili w grach. Dzieckiem zaopiekowali si pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze krlewskiej - Polibosowi i Moropie. Edyp by nazywany przez swoich rwie nikw podrzutkiem. W m odo ci dowiedzia si , e jest przybranym synem krla. Uda si wi c do wyroczni aby to wyja ni . Dowiedzia si , e zabije swojego ojca i o eni si z jego on . My l c, e Korynt jest jego ojczyzn postanowi za o y rodzin w innym kaju. Opu ci wi c dom. Podczas podr y spotka krla Teb i jego podw adnych. Odmwiwszy ust pienia drogi, wywi za a si pomi dzy nimi walka, w ktrej zgin li krl i jego dworzanie. Rz dy w Tebach obj szwagier krla - Kreon. W tym czasie pojawi si tak e sfinks. Potwr n ka podr nych w druj cych do Teb. Kreon o wiadczy , e odda r k crki i swj tron temu, kto rozwi e zagadk sfinksa, ktry wtedy przestanie porywa podr nych. Edypowi uda o si tego dokona a potwr rzuci si w przepa . Bohater o eni si z crk Kreona i obj panowanie. Mia czworo dzieci, synw: Eteokesa i Polinejkesa oraz crki: Antygon i Ismen . Po wielu latach panowania Edypa, Teb nawiedzi a zaraza. Wyrocznia powiedzia a, e jest to kara za to, e mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedzia si

wtedy, e zabitym rycerzem by jego ojciec, a ona jest jego matk . Jakasta z rozpaczy odebra a sobie ycie, a Edyp o lepi si i uda w achmanach w wiat. W adz przej li jego synowie i zgin li p niej w walce o ni . Na tronie zasiad brat Jakasty - Kreon. 4.4.2 Charakterystyka postaw bohaterw tragedii 4.4.2.1 Konfrontacja Antygona - Ismena Obie siostry s zupe nie r ne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwie stwie do swej siostry. Jest odwa na i energiczna. Chce uczci mier brata, chowaj c go. Ale aby to uczyni , musia aby z ama zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia si o swoje ycie i nie chce z ama zakazu krla. Boi si w adcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistk . Przyjmuje postaw wygodniejsz dla siebie. Antygona p acze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi si na mier . Nie buntuje si gdy nie chce upokorzy si przed Kreonem. Okaza aby si wwczas s ab i przeci tn osob . 4.4.2.2 Konfrontacja Kreon - Hajmon Kreon jest prawowitym w adc Teb. Jgo decyzja spowodowana by a ch ci udowodnienia poddanym, e potrafi by sprawiedliwy i okrutny dla wrogw. Podejrzewaj c i poddani mogliby lekcewarzy jego w adz , kaza stosowa wobec nich terror, jako rodek zapobiegawczy. Przyk adem mo e by zakaz pochwku wrogw (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rz dny w adzy. Chce umocni j i swj autorytet. Bezwzgl dny dla wrogw i zdrajcw. Jest tyranem, ktrego nale y s ucha i wype nia rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego b dy i przewag dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzuci zas on gniewu, chce by ojciec zobaczy prawdziwy obraz sytuacji. Uwa a, e Kreon jest w adc dla w snych korzy ci. Ostrzega swojego ojca przed kar za z amanie praw boskich, ktre s wa niejsze od niego. Odwo uje si do jego ludzkich uczu . Chce by spojrza na to jak zwyk y cz owiek, a nie krl. Wycofanie si z decyzji uczyni go w adc bardziej szanowanym, cz owiekiem, a nie potworem. Mimo, e Hajmon wyst puje w obronie demokracji w pa stwie, jego ojciec go nie s ucha. Kreon uwa a si za nieomylnego. Nie zwa a na wskazwki syna, ktry jest m odszy od niego. W przyp ywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem. 4.4.3 Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej czy si z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec konieczno ci wyboru warto ci przeciwstawnych ale jednakowo wa nych. Dzia ania bohatera s z gry skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru, niezale nie od tego, ktre z warto ci zostanie wybrana musi doprowadzi do katastrofy. W "Antygonie", oboje g wnych bohaterw to postacie tragiczne: 1. Antygona Wybiera pomi dzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zw ok brata bez wzgl du na kar , jaka mo e j spotka za strony w adcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zw ok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybr jednego powoduje kolizj drugiego. Z amanie prawa boskiego to kl twa i przekle stwo, ludzkiego - mier . 2. Kreon Tak e jest bohaterem tragicznym. Wyda rozkaz obowi zuj cy w kraju, ale jednocze nie z ama prawo boskie. Dlatego zgin li jego bliscy. Gdyby uniewinni i uwolni Antygon , mg straci ca y swj autorytet a to mog o doprowadzi do anarchii i zguby Teb. 4.4.4 "Antygona" jako utwr o pa stwie i w adzy Kreon reprezentuj c losy pa stwa wyda zakaz pochowania Polinejkesa. Chcia pokaza , e jest w adc bezwzgl dnym dla innych. Kreon wyst powa jako w adca, ktry chcia przestrzec innych w adcw przed jak kolwiek form przeciwstawiania si w adzy. Kreon nie zmieni decyzji za namow ludu, gdy nie chcia pokaza , e jest cz owiekiem, ktry atwo, za namow innych zmienia zdanie. Boi si ludu. Chce pokaza , e on jest w adc i panem. Podporz dkowuje sobie ca e pa stwo zamiast si nim opiekowa . Hajman uwa a natomiast, e Kreon nadu y swojej w adzy, oraz e wycofanie si z tej decyzji mog oby podnie autorytet w adzy. 4.4.5 Oglnoludzkie prawdy w stasimonach "Antygony" Stasimon pierwszy

Pochwa a rozumu ludzkiego i pa stwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywa trudy i czyni ziemi poddan cz owiekowi. Dzi ki rozumowi cz owiek stworzy pa stwo i musi przestrzega jego praw. Stasimon drugi To pie o winie i karze. Chr wskazuje, e wina jest rd em cierpienia, ale zosta a ona wpisana w ludzki los. Stasimon trzeci Jest pie ni o pot dze mi o ci. Nikt si przed mi o ci nie uchroni, ani bogowie, ani miertelnicy. Mi o nie idzie jednak w parze z rozs dkiem. "Szcz liwi, ktrych ycie nie zna cierpienia" "Niezwyci ona twoja moc, Herosie" "Wiele jest mocy natury, lecz nie ma wi kszej nad cz owieka" 4.4.6 Formalne wyznaczniki dramatu antycznego Elementy budowy dramatu antycznego: 1. parodos - pie na wej cie chru 2. sksodos - pie na zej cie chru 3. komos - scena lamentu i alu 4. stasimon - pie chru 5. epejsodion - dialogi bohaterw Istot budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie si stasimonw i epejsodionw. Epejsodiony tworz akcj utworu. Kompozycja tragedii antycznej: 1. prolog - wprowadzenie akcji i problematyki utworu 2. rozwini cie akcji - wszystkie wydarzenia w utworze a) perypetie - punkt kulminacyjny b) katastrofa - mier g wnego bohatera 3. epilog - oglne rozwi zanie akcji Chr spe nia rol opinii publicznej w utworze i pe ni nast puj ce funkcje: 1. wypowiadanie oglnych refleksji 2. komentowanie wydarze akcji 3. zapowiada pojawienie si bohatera na scenie Za czasw Sofoklesa w tragedii antycznej na scenie by o tylko trzech aktorw. Scen zbiorowych nie by o, a o zdarzeniach, w ktrych bierze udzia wiele osb opowiada a specjalnie do tego przeznaczona osoba. G wna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedno ci: 1. jedno czasu (akcja krtsza ni jedn dob ) 2. jedno miejsca (akcja rozgrywa si w jednym miejscu) 3. jedno akcji (jest tylko jedna akcja) Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu j zykowego pe nego wznios o ci i patosu, za w komedii redniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej. Zasada jedno ci stylowej wymaga utrzymania ca o ci utworu w jednym nastroju. Nie mog y wyst powa sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.

5.
5.1

Literatura staro ytnego Rzymu

Horacy - liryk antyczny

5.1.1 Utwory Horacego - charakterystyka Horacy by twrc gatunku literackiego - satyry i ody. Tematyka jego utworw by a r norodna. Przedstawia swoj filozofi yciow . Pisa pie ni powa ne, patriotyczne ("List do Pizona"), filozoficzne, refleksyjne, biesiadne, mi osne, o sztuce poetyckiej. 5.1.2 Filozofia horacjanizmu W odzie "O co poeta prosi Apollina" zaprezentowa swoj postaw filozoficzn . Swoje pogl dy opar na dwch szko ach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szcz cia i celu ycia w zaspokajaniu przyjemno ci duchowych) i stoikach (g osili piel gnowanie w sobie cnoty, rozwijanie intelektu, uniezale nienie od pokus i smutkw wiata a otaczaj cy wiat przyjmowali ze spokojem - "stoicki spokj"). W odzie tej po czy obie te ideologie. Od stoikw wzi rozum i umiar jako g wne kryteria w korzystaniu z dbr materialnych. Poeta nie pragnie bogactw ani ycia w dostatku. Epikureizm zauwa amy w ch ci

do ycia agodnej staro ci. W yciu najbardziej licz si rozum, sprawny umys , dobre zdrowie i pogodna staro . Nale y y zgonie z otaczaj c nas natur . Podsumowanie: 1. afirmacja ycia 2. nale y cieszy si wszystkim 3. zdrowie psychiczne 4. nie pragnienie bogactwa 5. aktywno "Exegi monumntum..." Porwnuje swj dorobek literacki do budowanych przez ludzi pot nych monumentw. Stwierdza, e jego utwory b d trwalsze od krlewskich piramid poniewa poezja jest niematerialna. "Nie wszystek umr " b dzie y w swoich wierszach i pami ci czytelnikw. "Do mecenasa" Charakterystyka duszy poety. Jest na dwoista. Gdy poeta tworzy, jego dusza niczym ptak odrywa si od ziemi i widzi wi cej ni zwykli ludzie.

5.2

Wergiliusz - epik starorzymski

Wergiliusz to poeta rzymski, autor eposu "Eneida", w ktrym przedstawi przygody Eneosa i jego tu aczk . Wed ug "Eneidy" by on protoplast cesarzy rzymskich. Napisa sielanki "Bukoliki" ukazuj ce wyidealizowane ycie pasterzy, ktrzy dogl daj owiec prowadz mi osne rozmowy ze swymi ukochanymi lub dyskutuj o poezji. Napisa te "Georgiki" (poemat o rolnictwie) omawiaj c kolejno upraw roli, nauk o drzewach, hodowl byd a i bartnictwo. W opisy zaj wiejskich wplt refleksje filozoficzne. Zajmowa si te problematyk wojny i powstania pa stwa. Pisa on tak e o patriotyzmie

6. Biblia - jeden z najdawniejszych zabytkw j zykowych, literackich, religijnych

Biblia: 1. ukazuje dzieje narodu izraelskiego 2. zawiera pouczenia - ma charakter dydaktyczny 3. wprowadza poj cia dobra i z a, nagrody i kary 4. formu uje nakazy i zakazy moralne Zawiera wiele rodzajw literackich: Epika 1. poemat opisowy (ks. Rodzaju) 2. biografia (Ewangelia) 3. powie obyczajowa 4. przypowie 5. kroniki (ks. Kronik) 6. epistolografia (listy aposto w) 7. zbir praw Liryka 1. pie mi osna ("Pie nad Pie niami") 2. hymn ("Hymn do mi o ci") 3. psalm 4. tren Dramat 1. "Pie nad Pie niami" 2. ks. Hioba

6.1

Tre ci, ich uk ad, cechy typowe Starego Testamentu

Biblia to zbir ksi g religijnych, uznanych za wi te przez dwie religie: Judaizm i Chrze cija stwo. Wszystkie ksi gi dziel si na dwie cz ci: Stary i Nowy Testament. Ksi gi Starego Testamentu powstawa y przez ponad 100 lat (XIII w. p.n.e.- I w. n.e). Na tre tego utworu sk adaj si zagadnienia filozoficzne, etyki i prawa kultu religijnego. Ksi gi Starego Testamentu napisane by y w j zyku hebrajskim,

aramejskim i greckim. Dziel si na ksi gi dydaktyczne, prorocze i historyczne. 6.1.1 Kosmogonia biblijna Badacze twierdz , e opis stworzenia wiata jest poematem, a nie kronik wydarze . Sze dni stworzenia wiata to jakby sze strof swoistej pie ni z refrenem. W pocz tkowych trzech strofach jest mowa o oddzieleniu wiat a od ciemno ci, mrz od l dw i o pojawieniu si ro linno ci. Kolejne trzy zwrotki mwi o stworzeniu nieba ze s o cem, ksi ycem, gwiazdami, w wodzie ryb, w powietrzu ptakw, na ziemi stworzenie zwierz t i cz owieka. W sidmym dniu Bg odpoczywa . 6.1.2 Wizja cz owieka i wiata w "Ksi dze Koheleta" Tre cia tej ksi gi s rozwa ania nad sensem ycia ludzkiego. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szcz cia. Stwierdza tylko, e szcz cia nie przynosz ani bogactwa, ani s owa, ani u ywanie rozkoszy, ani te wys awiana m dro i wiedza. Cz sto w utworze tym powtarzaj si s owa "Wszystko jest marno ci ". ycie jest pe ne utrapie , niesprawiedliwo ci i trudw, a przy ko cu bytowania czeka wszystkich mier . Kohelet wierzy w Boga, od ktrego zale radosne i jasne strony ycia, ktre nale y traktowa jako dar. Z korzystania z tych darw trzeba b dzie zda relacj Bogu. Kohelet jest przekonany, e wszystko pochodzi od stwrcy, ktry kiedy b dzie s dzi cz owieka. 6.1.3 Ksi ga psalmw - tematyka, walory formy Psalmy to utwory do piewania przy akompaniamencie harfy i cytry. Psalmw jest 150. Twrcy to Dawid, Moj esz, Salomon, Asaf, Karachit, Ezramit. Dzielimy je na: 1. pochwalne 2. b agalne 3. dzi kczynne 4. m dro ciowe 5. pokutne Charakter psalmw: 1. pie ni liryczne mwi ce o kondycji ludzkiej 2. o mi o ci cz owieka wobec Boga 3. zwieraj wiadomo przemijania i przekonanie, e grzech i cierpienie to nieod czne atrybuty ludzkiej natury 4. maj charakter modlitwy Psalmy: 1. maj wielk si ekspresji 2. zawieraj wiedz o cz owieku 3. sposb obrazowania to: porwnania, epitety itp. Wizja cz owieka jest tutaj inna ni w ksi dze Koheleta. Cz owiek to istota pot na. Umi owany przez Boga, ktry oddaje mu pod w adanie ca y wiat. 6.1.4 Wa ne wskazania moralne w historiach biblijnych 6.1.4.1 "Kain i Abel" Adam i Ewa mieli dwch synw, Kaina i Abla. Podczas sk dania ofiary Bogu Kain zabija brata poniewa jego ofiara nie by a przyj ta bo zosta a z o ona z owocw, a nie ze zwierz t, tak jak chcia Bg. Za swj czyn zostaje przekl ty i musi ucieka . Bg daje Kainowi znami i mwi, e je eli go kto zabije to poniesie siedmiokrotn kar . Chodzi tu o to, e zabjstwo jest najwi ksz zbrodni . Zazdro i zawi to ludzkie uczucia (negatywne), prowadz ce do r nych przewinie . Bg jest wszechwiedz cy, sprawiedliwy i mi osierny. Reakcj na z o mo e by przebaczenie, trzeba umie znie pora k . Cz owiek ma szans wrci na dobr drog . 6.1.4.2 "Samson" Anio objawia si bezp odnej kobiecie i mwi jej, e powije syna. Tak te si staje. Syn mia d ugie w osy, w ktrych tkwi a jego si a. W osy obci a mu jego kochanka, a jej sprzymierze cy wypalili mu w osy. Po jakim czasie w osy odrastaj mu i Samson m ci si . Mi o prowadzi do zguby, nie nale y ka demu ufa , z o jest zawsze ukarane, zazdro i zawi prowadz do zguby, uczy szacunku dla pokonanych i s abych, mwi o godnej mierci, z si y nale y korzysta w ostateczno ci.

6.1.4.3 "Hiob" Hiob by bardzo religijny, nienaganny. Odebrano mu jednak bogactwa i za namow diab a spad y na niego nieszcz cia, a sta si biedny. Straci dzieci. Ogoli wtedy g ow , podar szaty, ale nadal pozosta silnie wierz cym. Diabe sprawi , e Hiob zachorowa i zosta okaleczony. Hiob jednak nadal wierzy . Z pomoc spieszyli mu przyjaciele, aby znale przyczyn nieszcz . Do czy do nich cz owiek, ktry powiedzia , e Bg cz sto wystawia cz owieka na prby. Hiob wytrwa w wierze i jego dobra zosta y mu zwrcone. Wiara i lojalno zostaj nagrodzone. Ka da przyja przechodzi prb . Nale y posiada siln wol , wytrwa o . Ka de post powanie zostanie p niej os dzone.

6.2

Tre

i znaczenie Nowego Testamentu.

Nowy Testament to zbr pism chrze cija skich. Sk ada si z 27 ksi g (historyczne, dydaktyczne, prorocze). Nowy Testament przedstawia dzieje Jezusa Chrystusa (ewangelie), historie pierwszych gmin chrze cija skich. Przedstawione s tam zasady moralno ci, kultu, pogl dy filozoficzne. My l przewodni jest to, e mi o Boga obejmuje wszystkich ludzi, ktrzy w niego wierz . 6.2.1 Uniwersalizm przypowie ci biblijnych 6.2.1.1 Cechy gatunkowe przypowie ci 1. utwr narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiaj cym dwie rzeczywisto ci, z ktrych pierwsza jest obrazem ycia codziennego, druga za , jest nieuchwytna zmys owo ale znajduje si w sferze poj ciowej 2. sk ada si z 3 trzonw: dwa pierwsze to przyk ady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiej prawdy, pouczenia 3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne 4. nie wa ne s osoby i wydarzenia ze wzgl du na swoj jednostkowo , ale istotny jest moralizuj cy jego charakter 5. maj zamkni t fabu 6. przekazuj prawdy moralne 7. posiadaj sens o ponadczasowym wymiarze 6.2.1.2 "O siewcy" Cz owiek wyszed na pole by zasia ziarna. Jedno upad o na drog i zosta o wydziobane przez ptaki, drugie upad o na ska k i zosta o wypalone przez s o ce, trzecie zosta o zag uszone przez ciernie, ale te ktre pad y na gleb wyda y plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest s owo bo e, a gleb wszyscy ludzie, do ktrych jest kierowane. Mo na je albo przyj , albo odrzuci , ale skutki s jednoznaczne. 6.2.1.3 "O synu marnotrawnym" Jest to opowie o ojcu i jego dwch synach. M odszy syn postanowi opu ci rodzinny dom. Zabra swoj cz maj tku i wyruszy w wiat. Maj tek roztrwoni jednak szybko na zabawy. Zacz pa winie dla bogatego cz owieka. Cierpia g d i n dz . Kiedy skruszony syn wrci do ojca ten si bardzo ucieszy i wyda uczt . Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzia , e cieszy si z powrotu syna, ktry by jak umar y, a teraz znw o y . Ojcem jest Bg, ktry cieszy si z ka dego nawrconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich b dw i ich naprawy. 6.2.1.4 "O mi osiernym Samarytaninie" Samarytanin okaza wsp czucie dla rannego i obrabowanego przez zbjcw. Opatrzy go, piel gnowa i zap aci za pobyt w gospodzie. Wcze niej pomocy odmwili mu duchowni, ktrych zadaniem jest nie pomoc innym. Przes anie to, to e ludzie powinni okazywa innym ludziom mi o i mi osierdzie. 6.2.2 Charakterystyka ewangelii S cztery ewangelie. Wszystkie obfituj w przypowie ci b d ce nauk Jezusa. Chcia on by zrozumia y przez wie niakw i prostych ludzi. Musia wi c pos ugiwa si obrazami a nie abstrakcyjnymi poj ciami. Przypowie ci w ewangeliach s zmy lone, gdy wa na jest w nich nauka, a nie szczeg y. Przyk ady wyst puj ce w ewangeliach s dos owne i daj przyk ady postaw moralnych. 6.2.3 Charakterystyka i znaczenie ewangelii w. Jana ("Apokalipsa w. Jana")

Jest to ostatnia ksi ga Biblii. "Apokalipsa" znaczy objawienie, ods oni cie. Jest to jedyne proroctwo Nowego Testamentu. Jest tam wiele znakw, symboli, alegorii oraz nawi za do ksi g Starego Testamentu. Wizja s du ostatecznego. Prezentuje walk dobra ze z em, upadek ludzko ci i przywracanie adu wiata. Autor przedstawia wizj baranka, ktry otwiera kolejne siedem piecz ci. Potem pojawiaj si cztery zwierz ta. Potem pojawiaj si konie z je d cami apokalipsy. Na bia y koniu je dziec z ukiem, na ognistym je dziec, ktry zabierze pokj, na czarnym je dziec z waga w r ku, blady ko niesie na grzbiecie mier . wi ty Jan przewiduje przysz e losy, pociesza i poucza. Zawarte symbole: Liczb 1. 7 - oznacza niesko czono , nieodkryte tajemnice 2. 4 - znak sko czono ci (4 pory roku, 4 strony wiata) Kolorw 1. bia y - chwa a, zwyci stwo (zwyci zcy wkraczali do zdobytych miast odziani na bia o) 2. ognisty - wojna, cierpienie Przedmiotw 1. piecz ci - wyroki Bo e dotycz ce wiata 2. ksi ga - s owa Bo e, plany Boga wobec ludzi 3. uk - zwyci stwo 4. wielki miecz - zabijanie, wojna, niszczenie ludzkiego ycia 5. waga - dzielenie, odmierzanie, g d, n dza Postaci 1. baranek - Chrystus, zbawiciel 2. mier - czwarty je dziec apokalipsy, przemijanie Zwierz t 1. lew - zwyci stwo 2. w - wojna 3. orze - g d 4. zwierze z ludzk twarz - zapowied

mierci

7. Realne i etymologiczne znaczenie wybranych poj mitologicznych i biblijnych

Poj cie Znaczenie etymologiczne Znaczenie realne Chaos bez ad, zamieszanie, zam t, rozgardiasz, ba agan bezkszta tna, nieuporz dkowana materia, z ktrej powsta wiat Atlas zbir map, pierwszy kr g szyjny d wigaj cy, wspieraj cy tytan, brat Prometeusza skazany przez Zeusa na d wiganie sklepienia niebieskiego Syzyf praca wymagaj ca ogromnego wysi ku, ale nie przynosz ca efektu krl miasta Eryty skazany przez bogw na kar polegaj c na wtaczanie g azu w Tartarze, g az u szczytu wymyka mu si zr k Prometeusz okre lenie cz owieka, ktrego czyny s mia e, buntownicze, ale dobre dla ludzko ci skrad ogie z Olimpu i da ludziom, za kar zosta przykuty do ska Kaukazu, gdzie orze wyszarpywa mu ci gle odrastaj c w trob Pi ta Achillesa s aby punkt Achilles za m odu k pany by w Stykrze, co zapewnia mu odporno na ciosy, w czasie k pieli by jednak trzymany za stop i to by jego s aby punkt Puszka Pandory rd o nieko cz cych si k opotw, smutkw i nieszcz pierwsza kobieta na ziemi otrzyma a w posagu puszk , ktrej nie mog a otwiera , namwi a jednak m a do otwarcia jej, z wn trza wydosta y si nieszcz cia i choroby W ze gordyjski bardzo skomplikowana sprawa w mie cie Gordian sta stary krlewski rydwan, ktrego jarzmo przywi zane by o do dyszla kunsztownym w z em z yka, ten kto rozwi za by w ze zosta by krlem Azji Mniejszej Hiobowa wie z a, katastroficzna, przera aj ca wiadomo Hiob by uosobieniem poddania si woli bo ej mimo najdotkliwszych nieszcz

Samsonowa si a si a nadludzka w Biblii osoba z nadludzk si a zale na od w osw Kainowa zbrodnia morderstwo, bratobjstwo Kain by morderc brata - Abla Zakazany owoc rzecz pozornie warto ciowa i zach caj ca, a w rzeczywisto ci szkodliwa, sprowadzaj ca zo Szatan namwi Ew by da a owoc w raju Adamowi, tego owocu Bg nie pozwoli je , zostali za to wygnani z raju Judasz zdrajca, osoba fa szywa, podst pna ucze Jezusa, zdradzi go Syn marnotrawny cz owiek, ktry zb dzi , ale potrafi si do tego przyzna ("Przypowie o synu marnotrawnym") Apokalipsa uosobienie nieszcz wojny, koniec ("Apokalipsa w. Jana") Sodoma i Gomora miejsce gdzie odbywaj si rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty dwa miasta ukarane przez Boga za grzechy mieszka cw Dawid i Goliat okre lenie dwch osb, z ktrych jedna pokonuje drug sprytem i m dro ci , drugi posiada natomiast wi ksz si Goliat to silny wielkolud, Dawid to osoba m drzejsza, pokonuje pierwszego sprytem Samaryta ska przys uga przys uga bezinteresowna ("Przypowie o mi osiernym samarytaninie") Arka przymierza symbol porozumienia i braterstwa poz acana skrzynia z drzewa akacjowego, poz acana, zawieraj ca kamienne tablice praw Arka Noego wybawienie, ratunek arka, w ktrej prze y potop Noe i po jednej parze z ka dego gatunku zwierz t Wie a Babel zam t, ba agan, zbiorowisko ludzi o r nych j zykach potomkowie Noego chcieli zbudowa wierz tak wysok , aby dorwna Bogu, za to Bg pomiesza im j zyki

R E D N I O W I E C Z E
8. Ramy czasowe
Pocz tek: IV w. - upadek imperium Rzymskiego Koniec: 1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba 1450 - odkrycie druku 1453 - upadek Konstantynopolu

9.

CHARAKTERYSTYKA YCIA POLITYCZNEGO I SPO ECZNEGO

476 (upadek cesarstwa Rzymskiego)- 1492 (odkrycie Ameryki) W Polsce pocz tek to rok 966. W redniowiecznej Polsce (i nie tylko) panowa ustrj feudalny, ktrego istotnym elementem by a pa szczyzna, czyli ch opski wyczerpuj cy obowi zek pracowania na pa skim polu. Duchowie stwo by o najwi ksz pot g . Rozwijaj si miasta, handel, gospodarka. Rycerstwo jest stanem, ktry zacz domaga si w adzy i ograniczenia praw ko cio a. Kultura religijna przemieni a si w wieck . Rycerze bogacili si podczas wypraw krzy owych organizowanych przez ko ci . Cech charakterystyczn jest: Uniwersalizm Pa stwa Europy podporz dkowane by y jednej w adzy ko cielnej i wieckiej. Ko ci dominowa w ca ej Europie, a wszystkie pa stwa uzna y zwierzchnictwo papie a. Drugim j zykiem urz dowym sta a si acina. Fakty te sprawi y, i Europa stanowi a uniwersaln ca o st d uniwersalizm. Teocentryzm Filozofia ta umieszcza a Boga w centrum wiata. Bg stworzy wiat. Jest uosobieniem dobra, pi kna i prawdy. Ludzie uznali wy szo dbr duchowych nad doczesnymi. R ne zjawiska przyrodnicze interpretowano jako znaki od Boga. Dominowa a my l o yciu po mierci. Religii i jej za o eniom podporz dkowana by a sztuka i religia.

10.
10.1

KULTURA
DUALISTYCZNA

Mia a charakter duchowny, a potem rycerski. Dwa: style architektoniczne 1. roma ski (kamienne, masywne, rola obronna, ma o wiat a) 2. gotycki (katedry, ko cio y, strzeliste, smuk y, witra e, du o wiat a)

wzorce osobowe 1. asceta (cz owiek umartwiaj cy sw dusz i cia o aby uzyska zbawienie) 2. rycerz doskona y (walczy za wiar , ojczyzn ) j zyki 1. acina (urz dowy) 2. narodowy przeciwstawne wiaty Bg Szatan dobro duch idealizm dusza z o materia materializm cia o

10.2

AKADEMIA KRAKOWSKA

O rodek naukowy wybudowany przez krlow Jadwig . Uczelnia ta cieszy a si sporym autorytetem. Jej cech by o przezwyci enie typowej dla redniowiecza postawy jak by a scholastyka (nauczanie wyja niaj ce problemy, pos uguj ce si bibli )

10.3

FILOZOFIE

10.3.1 w. Augustyn Cz owiek jako istota znajduje si mi dzy bytami wy szymi (anio ami) a ni szymi (zwierz tami). Bg anio y - cz owiek - zwierz ta. Bg ma prawo ocenia ludzi, ktrzy sami kieruj swym losem. Cz owiek jest rozdarty pomi dzy duchowo ci a cielesno ci . Cielesne - z o, duchowe - dobro. Cz owiek jest dobry i z y jednocze nie. Ma zdolno my lenia. 10.3.2 w. Tomasz Cz owiek musi walczy ze swymi pokusami, by etyczny, moralny, cnotliwy, stabilny, pos uszny Bogu. - Bg } istota najdoskonalsza anio y \ czysta wi ci / inteligencja ludzie zwierz ta ro liny rzeczy wiat jest harmonijny, odpowiednio zaplanowany przez doskona ego Boga. Ka dy cz owiek powinien stara si wznie wy ej. Problemy etyczne harmonijny i rozumny wiat jest odbiciem Boga. 10.3.3 w. Franciszek Nale y y w harmonii ze wiatem i wszystko kocha . Wiara powinna by radosna, prosta i wyp ywa z mi o ci. Nakazywa : ubstwo, braterstwo i mi osierdzie. Wszystko co stworzy Bg jest dobre i pi kne, a z o wynika ze s abo ci ludzi.

11.

NAJDAWNIEJSZE ZABYTKI PI MIENNICTWA POLSKIEGO

1. "Geograf bawarski" IX w. - spis nazw polskich plemion 2. "Dagome index" X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje pa stwo pod opiek papie owi, nazwy geograficzne 3. "Kronika Theimara" X-XI w. - nazwy plemion ( l zanie), nazwy rzek (Odra, Bbr) i nazwy miast (Krosno) 4. "Bulla Gnie nie ska" XII w. - rejestr dbr ko cielnych, "Z ota Bulla j zyka polskiego" zawiera 410 nazw polskich 5. "Ksi ga Henrykowska" XIII w. - pierwsze polskie zdanie: "Da a ja pobrucz a ty poczywaj"

6. Kazania wi tokrzyskie XIV w. - autor-kaznodzieja stara si nada swoim kazaniom artystyczn form , utrzymane s w tonie podnios ym, adresatem tych kaza s wykszta ceni ludzie 7. "Kazania Gnie nie skie" XV w. - 103 kazania aci skie, 10 polskich, zabytek trj j zyczny: niemiecki, aci ski, polski 8. "Bogurodzica" pierwszy tekst napisany po polsku maj cy charakter religijny 9. "Psa terz Floria ski" najstarszy zachowany przek ad Psalmw Dawida, zawiera tekst psalmw w trzech j zykach: aci skim, polskim i niemieckim, psa terze pe ni w redniowieczu funkcj modlitewnika 10. "Psa terz Pu awski" XV w. - modlitewnik zawieraj cy komentarz do ka dego psalmu 11. "Apokryty" przedstawiaj ywoty wi tych 12. "Roty s dowe" formu y przysi g s dowych 13. "Biblia Szaroszpatacka" pierwszy i jedyny polski przek ad Biblii

12.
12.1

POEZJA KO CIELNA
RODOWD I RODZAJE

Polska redniowieczna literatura religijna jest ilo ciowo do obszerna, cho do naszych czasw zachowa a si tylko jej niewielka cz . W swoich utworach anonimowi najcz ciej autorzy oddaj uczucia zwi zane z prze ywaniem wiary, cz sto szukaj c w wydarzeniach biblijnych pretekstu do wypowiedzenia si na temat wiata i jego spraw, na ktre patrz przez pryzmat wiary.

12.2

"BOGURODZICA"

Jest to pie po wi cona Bogu. Adresat to Maryja i Jan Chrzciciel. Zbiorowy podmiot liryczny zwraca si bezpo rednio do Maryi a po rednio do Boga. Pro ba dotyczy dostatniego ycia na ziemi i szcz cia. rymy parzyste precyzja kompozycji (regularno ) parabolizm sk adniowy (podobie stwo sk adniowe, wyst puj regularnie te same elementy) wiersz zdaniowy (koniec wers, koniec zdania) rozka niki apostrofy Trzy hipotezy powstania schy ek X w. XII/XIII w. hymn dynastii Jagiellonw - XIV w. Archaizmy leksykalne (wyrazy dzi nie u ywane) fonetyczne (wyrazy o zmienionym brzmieniu) sk adniowe (dawne zasady budowy zdania, ktre dzisiaj ju nie funkcjonuj ) fleksyjne (wyrazy u ywane ale w zmienionej formie gramatycznej) semantyczne (znaczenie wyrazu zosta o zmienione)

12.3

"ROZMY LANIA PRZEMYSKIE"

Tre ci tego zabytku jest opowiadanie o yciu Marii i Chrystusa, oparte na tekstach Ewangelii., napisane ywo i barwnie, pe ne refleksji i realiw obyczajowych. Jako gatunek literacki "Rozmy lania przemyskie" s typowym dla redniowiecza apokrytem, czyli opowie ci opart na tek cie Biblii, ale wzbogacon o elementy maj ce niekoniecznie swe historyczne rd o, ktre by y wytworem wyobra ni autora. Apokryty s w czym w rodzaju redniowiecznej powie ci. 12.4 "LAMENT WI TOKRZYSKI" (" ale Matki Boskiej pod Krzy em") Utwr sk ada si z 20 zwrotek. Reprezentuje gatunek tzw. skargi, alu Matki Boskiej p acz cej pod

krzy em Chrystusa. Ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania a po przybicie go do krzy a. Ca y czas wsp cierpi z nim. Prosi ludzi o u alenie si nad ni . Autor widzia w niej przede wszystkim cechy ludzkie, chwile s abo ci i sprzeciw wobec wydarze , w ktrych uczestniczy a.

12.5

GATUNKI LITERACKIE

LIRYKA pie hymn satyra mi osna psalm } modlitewnik EPIKA kronika kazanie hagiografia ( ywoty wi tych, opisuj c idealizuj je, propaguj wzorzec osobowy asceta) apokryt (gatunek literacki przedstawiaj cy ywot naj wi tszej rodziny) romans rycerski epos rycerski traktat DRAMAT liturgiczny misterium moralitet

13.
13.1

POLSKA POEZJA WIECKA

Tematyka

pojawia si szereg utworw nie maj cych charakteru religijnego, utwory te spe nia y funkcj dydaktyczn i pouczaj c obyczajowa "O zachowaniu si przy stole" Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania si przy stole funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Utwr rozpoczyna wezwanie pomocy Bo ej - apostrofa. Nast pnie autor opowiada o tym co ro nie na polu i nied ugo zostanie zebrane i znajdzie si na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i m czyznom. Pod koniec zach ca do przyswajania sobie dobrych obyczajw. Prosi te Boga o odpuszczenie grzechw i zas anie rado ci na wszystkich ludzi. satyryczna "Rozmowa mistrza Polikarpa e mierci " mier ukazana jest jako rozk adaj cy si trup kobiety z kos obraz szkaradny, odra aj cy. W czasach redniowiecza ludzie interesowali si mierci . Jej istot i cechami. Obraz pojawia si w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaj mierci. mier podlega Bogu. "Satyra na leniwych ch opw" Jest to utwr gani cy ch opw, ktrzy nie spe niaj obowi zkw jak by tego chcia podmiot liryczny. Ch opi wykr caj si i unikaj pracy. Wiersz ten ukazuje rozbie no interesw ch opw i w a cicieli ziemskich. ch opi pracuj tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwi si odpoczywaj zbyt cz sto ob udnie udaj prac kradn w asno pana wiadomie psuj narz dzia Archaizmy: leksykalne fonetyczne fleksyjne semantyczne

historyczna " mier o zamordowaniu J drzeja T czy skiego" Zamo ny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobi p atnerza. Wzburzony t um wyst pi przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukry si w ko ciele lecz zosta tam zabity.

14.
14.1

EPIKA REDNIOWIECZNA
"PIE O ROLANDZIE"

Ma przejrzyst kompozycj trjdzieln . Wst p to przygotowanie zasadzki przez zdrajc Ganeleona. Rozwini cie akcji przedstawia bohatersk walk i mier Rolanda oraz jego towarzyszy. Zako czenie ukazuje zemst Karola Wielkiego na Saracenach za mier siostrze ca. Roland by rycerzem Karola Wielkiego i w 778 wzi udzia w wyprawie do Hiszpanii zaj tej przez Saracenw. Duma i redniowieczne poczucie honoru nakazywa y mu samodzielno dzia ania. Mimo trudnej sytuacji nie wezwa pomocy, a tym samym narazi swoich rycerzy na mier . Zgin li wszyscy czne z nim, ale honor redniowiecznego rycerza zosta obroniony. 14.1.1 ARTYZM FORMY Nieznany poeta stara si nada epopei podnios y charakter. Utwr cechuje patos (nastrj podnios y, pe en odwagi) oraz hiperbolizacja (wyolbrzymienie cech jakiego przedmiotu lub zjawiska). Narrator cz sto w cza w tok opowiadania bezpo rednie wypowiedzi poszczeglnych osb. Z tego powodu stosowa on na przemian form epick i dramatyczn .

14.2

KRONIKI

14.2.1 Cechy i zadania brak krytycyzmu (nie sprawdzano wiarygodno ci faktw) elementy fikcyjne (listy, mowy, pie ni, anegdoty) funkcja dydaktyczna (wnioski wyci gane z wydarze ) przesadne wychwalanie w adcw chronologia wydarze j zyk prosty, cho nie pozbawiony metafor i gry s w pytania retoryczne, wykrzykniki, wo acze, apostrofy dla utrzymania patetycznego stylu 14.2.2 Polscy kronikarze i ich dzie a "Kronika Polska" Galla Anonima "Kronika Wielkopolska" Goc awa Baszka XIII w. (zawiera daty, wyst puje narracja historyczna przyczynowo-skutkowa) "Kronika Janka z Czarnkowa" (fikcyjne za Kazimierza Wielkiego) "Kronika Wincentego zwanego Kad ubkiem" XIII w. (parta na fantastycznych zmy leniach, opis zwyci skiej bitwy legendarnych w adcw polskich z Juliuszem Cezarem, Kad ubek chcia u wietni nasz przesz o narodow ) "Kronika Jana D ugosza" XV w. (opis dziejw pa stwa polskiego do XV wieku, opis konfliktu polskokrzy ackiego)

14.3

KRONIKA GALLA ANONIMA

Gall Anonim - y na prze omie XI i XII w. Francuz, mnich z zakonu benedyktynw przebywa na dworze Boles awa Krzywoustego napisa tam kronik na zamwienie 14.3.1 Tre Dzieje pa stwa polskiego i jego w adcw. Celem i zamiarem by o opisanie czynw krla Boles awa Krzywoustego. Przedstawi on najpierw dzieje jego przodkw, ca ego rodu Piastw i czyny samego krla. Wed ug niego Chrobry i Krzywousty to idealni w adcy. Opisywa tak e wydarzenia militarne. 3 cz ci: 1.historia pocz tkw pa stwa polskiego 2.czasy panowania Piastw 3.dzieje i chwa a Boles awa Chrobrego. Kronika ta nie zawiera adnych dat. Utwr ten powsta na zamwienie dostojnikw. Mia nie tylko opisywa dzieje pa stwa polskiego, ale przede wszystkim wys awia i wychwala odwa ne i waleczne czyny krlw polskich (Boles awa

Krzywoustego) jako wzorcw do na ladowania.

14.4

UTWORY O TEMATYCE MI OSNEJ

14.4.1 "TRISTAN I IZOLDA" Tristan by synem krla Kornwalii. Jego rodzice zostali zabici podczas najazdu. Dotar na wysp krla Marka. Wys a Tristana aby ten znalaz mu krlow . W czasie powrotu Tristan i Izolda wypili napj mi osny i zakochali si w sobie. Spotykali si e sob potajemnie. Kiedy krl dowiedzia si o tym skaza ich za to na mier . Oni uciekli i ukryli si w lesie. Po pewnym czasie Tristan odda j krlowi a sam wyjecha z kraju. Po powrocie ci ko zachorowa i umar . Izold i Tristana pochowano obok siebie. Codziennie krzew wyrasta z grobu Tristana i przerasta do grobu Izoldy. 14.4.2 "HELOIZA I ABELARD" Abelard by filozofem i teologiem francuskim. Maj c 34 lata zakocha si w swojej uczennicy, nieletniej ale urodziwej Heloizie. Ona odwzajemnia a jego uczucia. Kiedy zasz a w ci nie chcia a aby ewentualne ma e stwo zniszczy o jego karier . Ten jednak o eni si z ni . Mieli syna. Kiedy wuj Heloizy dowiedzia si o tym nas a zbjcw na Abelarda, ktrzy go pobili i wykastrowali. Heloiza posz a to zakonu a Abelard zosta mnichem. Kochankowie pisali do siebie listy i wyznawali sobie mi o .

15.

TYPY TEATRU REDNIOWIECZNEGO

1. liturgiczny - ci le obrz dowy 2. misterium - opowie ci o tematyce religijnej (sceny ze Starego i Nowego Testamentu) 3. moralitet - gatunek dramatyczny o charakterze dydaktyczno-alegorycznym - pokazana walka dobra i z a o dusz cz owieka 4. intermedia - przerwy podczas sztuki nie zwi zane z Bibli

16.

WZORCE PARENETYCZNE

16.1.1 ASCETA yje w ubstwie przyjmuje pogard i cierpienie z pokor ucieka od s awy, rozg osu modli si do Boga umartwia swoj dusz i cia o anonimowo pokora w. ALEKSY Rozda swj maj tek i ruszy na w drwk po wiecie. Ca y czas sp dza na modlitwie, ebra , inni ludzie go nie obchodzili. Chodzi o mu o ca kowit anonimowo . Chcia aby nikt go nie zna i mg ca kowicie po wi ci si Bogu. Zosta uznany za wi tego (Maryja zesz a z o tarza i kaza a klucznikowi wpu ci go do ko cio a). Ponownie wyrzek si s awy i powrci do rodzinnego miasta i zamieszka na schodach w asnego domu. Po jego mierci wszystkie dzwony w Rzymie zabi y. 16.1.2 WI TY w. FRANCISZEK W Asy u za o y zakon franciszkanw. Rozda swj maj tek. W drowa po kraju wyg aszaj c kazania, ktre nawo ywa y do mi o ci do bli niego. 16.1.3 RYCERZ REDNIOWIECZNY bogobojny odwa ny zawsze dotrzymywa s owa dba o honor i s aw

patriota uwielbienie Boga i po wi cenie dla obrony wiary wzorzec dydaktyczny zyskiwa w adz , stawa si godnym szacunku propagowa postaw wygodn ko cio owi ko ci akceptowa rycerzy, bowiem w nich upatrywa szerzenie chrze cija stwa 16.1.4 W ADCA DOSKONA Y troszczy si o kraj i o poddanych dobry rycerz dobry chrze cijanin (mi osierny) sprawiedliwy i wyrozumia y broni granic szybko podejmowania trudnych decyzji dobro og u przedk ada nad dobro w asne 16.1.5 Przyczyny wykreowania takich wzorcw osobowych ko ci zyskiwa w adz i wzbogaca si (bogaci ludzie chc c zosta ascetami cz sto oddawali swj maj tek ko cio owi) ycie doczesne jest chwilowym, krtkim etapem ycia ducha upokorzenie sz o w parze ze zbawieniem

17.
17.1

CECHY POETYKI
CECHY LITERATURY REDNIOWIECZA

1. alegoryczno 2. plastyczno , zmys owo 3. idealizacja wiata

17.2

NAWI ZANIA W LITERATURZE EPOK P NIEJSZYCH

"Bema pami ci a obny rapsod" Nie jest to realny opis pogrzebu: nie pasuj rekwizyty nie pasuj postaci przeno nie p aczki Taki kondukt charakterystyczny by dla redniowiecza. Jest to pogrzeb stylizowany na pogrzeb rycerza. Da wyraz uwielbienia Bemowi, nada mu cechy idealnego ruchu. Opis dynamiczny oddzia ywuje na zmys y. nazwy barw topory pob kitnia e od nieba pozielenia e wawrzynem czarne czelu cie nazwy ruchu porwnania do innych ruchw obraz dynamiczny nazwy d wi ku t uk ce si naczynia plusk muzyka ko cielna g os tr b "Miniatura redniowieczna"

dziwno j zykowa: najwy szy stopie przymiotnikw - abstrakcyjny wykreowanie obrazu idealnego: delikatny wspania y brak smutku ( redniowiecze idealizowa o wiat)

18.

NAWI ZANIA DO NAST PNYCH EPOK

Wraz z zako czeniem epoki warto ci jej nie znikaj lecz istniej dalej. Kultura nie istnieje tylko w jednym okresie literackim. Nawet gdy kierunek jest inny ni te, ktre dominuj . Wsp czesna poetyka uznaje ascetyzm za ide egoistyczn : "Opowie ma onki w. Aleksego" ona go kocha lecz nie rozumie. Ma mu za z e, e j opu ci , zmarnowa jej m odo , ycie. Przez niego sta a si brzydka, zgorzknia a, zimna. Ocenia ascetw jako pe nych chwa y ale plugawych, ebrakw. Gardzi, brzydzi si nimi. Nawi zanie do honoru, s awy: "Gra yna" Gra yn kierowa patriotyzm, po wi cenie dla honoru. S u y ojczy nie nie Bogu. Walczy o chwa swej rodziny. "Konrad Wallenrod" "Don Kichot" Parodia etosu rycerskiego. "Bema pami ci a obny rapsod" Zw oki odziane s w pancerz. S p aczki, or Stylizowany jest na rycerza doskona ego.

swoj i

nie pasuj cy do danej epoki. Cechy redniowieczne.

19.
19.1

UZUPE NIENIE
SZTUKA

Malarstwo: Hans Merling "Wizja s du ostatecznego" Albert Durer Hieronim Bosck

19.2

LITERATURA OBCA

"Rycerze okr g ego sto u" "Pie o Nibelungach" Villon Dante Aligieri "Boska Komedia" prze om epok

19.3

POJ CIA

hagiografia ( ywoty wi tych, idealizacja) apokryt (historia oparta na Biblii ale nie zawarta w kanonie) dramat liturgiczny (wpleciony w obrz d mszy) memento mori (pami taj o mierci) danse macabre (taniec mierci; wszyscy s rwni wobec mierci, demokratyzm, galitaryzm) chansons de geste (pie o czynach) pareneza (wzorce osobowe)

R E N E S A N S
20. Ramy czasowe
W OCHY Pocz tek: prze om XII i XIV w. Koniec: XVI w. EUROPA Pocz tek: XV w. Koniec: XVI w.

21.

PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU

Epoka ta narodzi a si we W oszech w XIV wieku. Bogate mieszcza stwo przejmowa o w adz w republikach w oskich. Wielkie rody skupia y w swoich pa acach uczonych, artystw i poetw. O rodkiem zainteresowania si uczonych i twrcw sta si cz owiek i jego doczesne sprawy. Chciano zjednoczy kraj i przywrci Italii rol dawnego imperium Rzymskiego. Ponownie odkryto pi kno staro ytnej sztuki. Na rozwj renesansu, jako epoki w dziejach kultury europejskiej, z o y o si wiele czynnikw historycznych. Do g wnych nale y kryzys papiestwa i rozwj reformacji, rozbicie jedno ci cesarskopapieskiej Europy oraz powstawanie, po okresie rozbicia feudalnego, zjednoczonych pa stw (m.in. Hiszpania, Francja, Szwajcaria, Polska).

21.1

NAZWY EPOKI

Renesans Nazw epoce da p niejszy w oski malarz, architekt i pisarz, Giorgio Vasari. Nazwa ta mia a wyra a przeciwstawienie nowej epoki czasom redniowiecza. Termin ten oznacza powrt do staro ytno ci, do sztuki i filozofii antycznej oraz odrodzenie cz owieka i kultury. Z pocz tku u ywano tej nazwy w znaczeniu odrodzenia pa stwa na wzr starorzymski, p niej dotyczy o to te literatury, filozofii i idea w antycznych. P niej znaczy o to rwnie odnow i rozwj ludzko ci. Odrodzenie Z w oskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej, ludzko ci (renovatio hominis), przesz o ci ,odnowienie, podnoszenie si jej na wy szy poziom, odnowienie staro ytno ci (renovatio antiquitais), odrodzenie przesz o ci, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapocz tkowane w XIV w. "Z oty wiek kultury polskiej" Nazwa polskiego renesansu. Podobnie jak z oty wiek staro ytno ci, odrodzenie polskie obfitowa o w wietne wydarzenia w dziedzinie kultury i sztuki (architektura, malarstwo, muzyka, literatura).

21.2

PODSTAWOWE PR DY UMYS OWE I RELIGIJNE

21.2.1 Humanizm Pr d wiatopogl dowy rozwijaj cy tradycje antycznej wiedzy o cz owieku jako o jednostce (psychika i wra liwo ). D y do rozwoju osobowo ci uznaj c warto jego rozumu. Humani ci g osili potrzeb poznania i kszta towania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W my l humanizmu cz owiek jest wielce warto ciowy, liczy si jego talent, liczy si ka de odr bne istnienie. Poznawano przyrod , pi kno, patriotyzm. By to antropocentryzm. Usytuowanie cz owieka w centrum wiata. Has em humanistw sta o si zdanie Terencjusza: "Cz owiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" 21.2.2 Reformacja Oderwa a ok. 1/3 Europy od ko cio a katolickiego. Przyczyni a si ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, j zykw i literatur narodowych. Sprzyja a kszta towaniu si stosunkw wczesnokapitalistycznych i republika skich teorii pochodzenia w adzy. Za formalny jej pocz tek uznaj si og oszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powsta y nowe pr dy religijne. Reformacja by a powodem wybuchu d ugoletnich wojen religijnych np. wojn ch opsk rozp tano w 1525 roku poprzez nietolerancj religijn . W roku 1529 - protest mniejszo ci lutera skiej w Spirze na sejmie. Rozbi y one wsplnot wyznaniow Europy. 21.2.3 Luteranizm (Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, W gry, Polska) Twrc by Marcin Luter. Istotne jest podej cie wyznawcw do Biblii. G osili bowiem, e mo na j interpretowa indywidualnie, e nale y t umaczy je na j zyki narodowe, e Ko ci nie jest jedynym autorytetem rozumiej cym Bibli . Ko ci na ziemi nie mo e dawa udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od m k czy cowych czy piekielnych. 21.2.4 Kalwinizm (Francja, Szwajcaria, Niderlandy) Twrc by Jan Kalwin. Kalwini ci g osili teori predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, e ka dy

cz owiek ma swj los zapisany w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub piek o, a ycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali idea pracy i gromadzenie dbr. Posiadanie to zas uga, a bezczynno to grzech. 21.2.5 Anglikanizm Nurt powsta y w Anglii. Ruch ten powsta z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcia po lubi Ann Boleyn, a ko ci katolicki zabrania mu (odmowa rozwodu). Dlatego krl Anglii sam mianowa siebie zwierzchnikiem ko cio a anglika skiego i po lubi ukochan , ktr i tak skaza na ci cie. 21.2.6 Arianie Zwani te jako bracia polscy. Nurt ten rozwin si w Polsce i by nurtem radykalnym bo g osi oprcz za o e religijnych rwnie has a spo eczne. Arianie pot piali podda stwo ch opw, g osili potrzeb wyrzeczenia si maj tku. W po owie XVII wieku wygnano ich

21.3

KANON ZASAD POETYCKICH (CECHY ODRODZENIA)

wyzwolenie si z ciemnoty interesowanie si jednostk ludzk (jako warto , godne zainteresowania). powrt do wzorcw kultury (sztuki obyczajw) antycznej - utwory Platona, Horacego itp. afirmacja ycia

21.4

ZNACZENIE DRUKARZY

Znajomo dzie sztuki renesansowej nie by a tak powszechna jak dzie literatury powielanych w wielu egzemplarzach i przez to atwo dost pnych, zw aszcza wobec wzrastaj cej konkurencji drukarni i obni aj cych si przez to cen. W RP liczba warsztatw drukarskich wzrasta a od 1503 roku. Drukarnia sta a si broni i narz dziem ideologii, post pu, walki na pira toczonej o istotne problemy (wiara i religia). Ograniczy o ono obieg r kopi miennej literatury.

22. INDYWIDUALNO CI RENESANSU POLSKIEGO I EUROPEJSKIEGO

22.1 DOKONANIA
22.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321) "Boska komedia" Obszerny poemat w stu pie niach i podzielony na trzy cz ci (Piek o, Czy ciec, Raj). Dante podr uje, a jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj prowadzi go Beatrycze czyli ziemska, doskona a kobieta uosabiaj ca pi kno, dobro , mi o , doskona a kobieta. Mi o do niej zbli a Dantego do Boga. W piekle widzi przest pcw (rwnie w asnych wrogw politycznych), dusze cierpi ce za grzechy, najpodlejsze wyst pki, ma ostkowo , zdrad , fa szerstwo, ob ud , chciwo . Po przez zobrazowanie ludzkich m k chcia przestrzec przed grzeszeniem i ukaza konieczno wyrzeczenia si wojny. W czy cu skruszonych pokutnikw (s tu te jego przyjaciele). W raju s zjawy za ywaj ce wiecznego szcz cia. W drwka ta jest o charakterze alegorycznym, ukazuje podniesienie si cz owieka z grzechu i upadku po przez poznanie swoich win oraz pokut ku wi to ci. Utwr napisany w redniowieczu. Pomys w drwki po za wiatach, wymowa moralizatorska utworu s zgodne z programem poezji redniowiecznej. Jednocze nie jednak w utworze przejawia si humanistyczna wiara w cz owieka, troska o jego ludzkie potrzeby i prawo do szcz cia. Renesansow tendencj jest te to i utwr napisany jest po w osku, a nie po acinie. Obecno liczby 3 i wielokrotno liczby 10 (3 ksi gi i 100 pie ni) to symbole doskona o ci w redniowieczu. 22.1.2 JAN BOCCACIO (1313 - 1375) "Dekameron" Zbir stu nowel opowiadanych przez dziesi dni w grupie siedmiu dam i trzech kawalerw, ktrzy schronili si na wsi uciekaj c z miasta przez zaraz . Opowiadaj sobie historie znane im z autopsji. G wnym tematem ich historii jest mi o cielesna, zmys owa i nami tno przedstawiona jako przyjemno i dobro. Nowele Boccaccia ukazuj ycie we wszystkich jej przejawach, s to humor, ironia, troska, wzruszenie. Jest te erotyzm, zbrodnia, po wi cenie, chciwo , cnota. 22.1.3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 - 1375) "Sonety do Laury"

Cykl ten sk ada si z oko o 317 utworw napisanych po w osku. Prezentuje tu poezj mi osn - erotyki. S to jej pocz tki. W sonetach tych stara si on opisa mi o , uczucie doczesne, zajmuje si w asnymi uczuciami, analizuje swoj psychik . Jest szczery i spontaniczny. Opisuje kobiet ziemsk czyli idea doskona o ci i pi kna. Zauwa a harmoni jej cia a i ducha. Autor dzie naukowych, po wi conych kulturze staro ytnego Rzymu. 22.1.4 MICHA MONTAIGNE (1533 - 1592) "Prby" Zbir lu nych przemy le o yciu (charakter autobiograficzny). By inspirowany przez staro ytnych filozofw. Dzie o to stanowi g wny dokument literatury renesansowego sceptycyzmu powi zanego z hedonizmem i stoicyzmem. Ma ona charakter antropocentryczny. Wyst puje tu afirmacja niezale no ci i swobodnego rozwoju jednostki. Montaigne g osi tolerancj religijn , racjonalizmu i relatywizmu etycznego oraz uznania naturalnego rozumu ludzkiego za instancj rozstrzygaj c . Zajmowa on postaw laick . 22.1.5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 - 1553) Francuzki pisarz i humanista, a z zawodu lekarz. "Gargantua i Pantagruel" Fantastyczno-satyryczna epopeja. Propagowa on swobodny i wszechstronny rozwj cz owieka zgodnie z prawami i wymogami natury. W dziele swym zawar obraz wsp czesnego mu spo ecze stwa, ostro wyszydzaj c przestarza e instytucje feudalne. Niezwyk e bogactwo wyobra ni, rubaszny humor przechodz cy w grotesk i parodi , realizm i cz sto dosadno opisw, wielka swoboda s owotwrcza stanowi o walorach artystycznych dzie a. 22.1.6 ERAZM Z ROTTERDAMU [Gerhard Gerhards] (1469 - 1536) By to holenderski filolog, filozof, literat, teolog i pedagog. By te czo owym humanist renesansu. Pi tnowa nadu ycia duchownych (korupcja, handel relikwiami itp.). G osi umi owanie wolno ci, prostoty i pokoju. Zabiega o pog bienie duchowej wi zi z Jezusem Chrystusem przez modlitw i dobre uczynki. Nie przyst pi do reformacji i polemizowa z Marcinem Lutrem broni c wolno ci woli ludzkiej i warto ci uczynkw cz owieka. Wywar du y wp yw na umys y swej epoki (rwnie w Polsce). "Korespondencja Erazma z Polakami", "List do krla Zygmunta I", "Podr cznik o nierza Chrystusowego". 22.1.7 TOMASZ MORE (1478-1535) "Utopia" Angielski m stanu i pisarz polityczny. Reprezentowa idee spo eczno-polityczne i filozofie. Przedstawi obraz pa stwa idealnego i systemu spo ecznego. Zosta oskar ony o zdrad i osadzony w wi zieniu gdzie pisa listy. Skazany na mier . Wyrok wykonano. 22.1.8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616) Wybitny dramaturg angielski uchodz cy za twrc nowo ytnego teatru. By aktorem, dramaturgiem a sta si dyrektorem. Gdy si wzbogaci stworzy grup teatraln "The Globe". Odgrywa a ona jego sztuki. Napisa ich oko o 37. komedie "Sen Nocy Letniej", "Wieczr trzech krli", "Jak wam si podoba" kroniki "Juliusz Cezar", "Ryszard III" tragedie "Romeo i Julia", "Hamlet", "Otello", "Krl Lear", "Makbet" W komediach opisywa uroki ycia i pi kno przyrody. G osi wiar w cz owieka i jego warto ci w zwyci stwo dobra i sprawiedliwo ci. Pod o em zmiany nastroju w tragediach sta a si obserwacja rzeczywisto ci, ktra ostudzi a wiar w ludzi, tragiczne zawi o ci ludzkiego losu, zw tpienie w mo liwo urzeczywistnienia pi knych idea w. Tak wi c w wielkich tragediach ukazywa dramatyczne ludzkie prze ycia: "Makbet" - dza w adzy, ambicje. "Romeo i Julia" - mi o nieszcz liwych kochankw "Hamlet" - tragizm ycia cz owieka o pi knej niepospolitej duszy "Otello" - okrutna si a niszczycielskiej nami tno ci jak jest zazdro .

Cechy dramaturgii Szekspira: 1. mistrzostwo w kre leniu charakteru cz owieka (dramat psychologiczny) i miotaj cych nim sprzecznych uczu (dramat ludzkich nami tno ci). 2. nastrj grozy i niesamowito ci (sceny wizyjne i fantastyczne). 3. zerwanie z trzema jedno ciami 4. rezygnacja z chru 5. sceny zbiorowe 6. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne pot guj ce nastrj) 7. swobodna i umowna inscenizacja 8. odej cie od zasady decorum 9. j zyk patetyczny pe en ozdb retorycznych, ale rwnie zindywidualizowany. Dostosowany do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przys owia, celne powiedzenia. 22.1.9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616) Hiszpa ski pisarz, twrca nowo ytnej powie ci europejskiej. Autor "Don Kichota". Napisa oko o 20 utworw dramatycznych, wystawianych przez trupy aktorskie. Wyda w jednym tomie 8 komedii wzorowanych na dramaturgii Lopego de Vega i tyle intermediw (scenki obyczajowe) stanowi c najwarto ciowsz cz jego dzie . "Don Kichot" Parodia redniowiecznej powie ci rycerskiej. Krytykuje jednocze nie spo ecze stwo hiszpa skie. Don Kichot i jego giermek Sancho Pansa to symboliczne postacie o walorach oglnoludzkich.

22.2

PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE

22.2.1 KONRAD CELTIS niemiec, humanista znalaz si w Akademii Krakowskiej za o y towarzystwo Humanistyczne pisa ody, elegie, epigramaty pos ugiwa si klasyczn acin 22.2.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH) prze ladowany przez papiestwo W och wykszta cony, zna acin i pos ugiwa si ni nauczyciel synw Kazimierza Jagielo czyka oraz doradca Jana Olbrachta pisa elegie i epigramaty

22.3

WIELCY POLACY I ICH WK AD

22.3.1 MIKO AJ REJ ojciec polskiej literatury pi knej pisa dzie a oryginalne, ukazuj ce obraz ycia narodu, w Renesansie Nard to szlachta i ludzie z wy szych warstw spo ecznych pierwszy wiecki autor mia oryginalny styl i pisarski j zyk, ktry przypomina j zyk mwiony by gaw dziarzem chcia po przez swoje utwory stworzy dla szlachty szko mwi jak y i post powa realistycznie opisa obyczajowo pierwszy wprowadzi do literatury ch opa i to wypowiadaj cego i krytykuj cego wy sze stany s ynne s jego s owa "Polacy nie g si i swj j zyk maj " twrca pisz cy po polsku, samouk zostawi po sobie du y dorobek, pisa du o i szybko bez zbytniej pieczo owito ci dlatego jego styl okre la si jako ma o wypracowany. 22.3.2 JAN KOCHANOWSKI

najwybitniejszy twrca renesansu dba o swj styl, form uprawianych gatunkw, artyzm j zyka i wszechstronn wiedz zna acin , grek , hebrajski studiowa epok staro ytn (filozofi i sztuk ) zna dzie a Erazma z Rotterdamu i innych mu wsp czesnych twrcw nawi zywa do antyku min. w gatunkach literackich (pie ni, fraszki, dramat klasyczny, elegie) propagowa staro ytne filozofie i odwo ywa si do twrczo ci Horacego podejmowa motywy mitologii i literatury greckiej przet umaczy psalmy Starego Testamentu (Psa terz Dawidw) uwa a , e wiat to jedna harmonia widzia wielkie warto ci natury i wsi wielbi cz owieka g osi epikureizm i stoicyzm.

23.
23.1

LITERATURA POLITYCZNA XVI STULECIA

OBRAZ ZANIEDBA SPRAW PUBLICZNYCH I WIZJA NAPRAWY

23.1.1 "O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ" ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA) Dzie o to nawi zuje do my li Arystotelesa i Cycerona i zwi zane jest z wczesn my l spo ecznopolityczn zapocz tkowan przez Erazma z Rotterdamu. Traktat ten wynika z obserwacji sytuacji w Polsce, stosunkw politycznych, spo ecznych, ekonomicznych i religijnych w niej panuj cych. Jest to pi cioksi gowy traktat polityczny. Moraczewski uwa a , e s trzy wyznaczniki prawid owego pa stwa: uczciwe zwyczaje srogie, ale sprawiedliwe s downictwo bieg o w sztuce wojennej KSI GA I [o obyczajach] Jest to traktat o uczciwo ci i rozumie, ktry ma wspomaga dzia anie ka dego cz owieka. Mwi te o sprawiedliwo ci; wszyscy s rwni. Za najwy sz cnot uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie ebractwa przez przytu ki. da opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu zagranic zbo a, aby nie by o g odu w kraju. Pragnie wprowadzenia urz du czuwaj cego nad jako ci i cen towarw. Nale y kultywowa tradycje i obyczaje ka dego narodu. KSI GA III Pot pia on wojn i uwa a, e walczy mo na tylko w obronie. Krytykuje wydarzenia wojenne ( mier , cierpienie). Spory nale y rozstrzyga pokojowo - dyplomatycznie. Wojny s wywo ane przez w adcw, ktrzy chc da uj cie zap dom przywdczym. Wojna sprawiedliwa w obronie honoru, granic i statusu narodu, a nie wojna zaborcza. Jest ona przyczyn kalectwa fizycznego i psychicznego. To pro ci ludzie cierpi , a nie w adcy, ktrzy je wywo uj . KSI GA IV Nawo anie do reformy ko cio a. Duchowie stwo zas uguje na krytyk . Powinno propagowa warto ci duchowe i moralne, a nie zabiega o doczesno , jednocze nie pragn c w adzy. KSI GA V Krytyka ludzi nie pragn cych wykszta cenia i le traktuj cych nauczycieli. Pieni dze zamiast wydawa na zabawy i stroje nale y wyda na nauk . Korzy ci p yn te dla pa stwa i religii. Nauczycielami nie powinni by ksi a lecz ludzie wieccy. Ucz cy w duchu wiary. czenie moralno ci i wykszta cenia intelektualnego. 23.1.2 "PIE O SPUSTOSZENIU PODOLA" JAN KOCHANOWSKI Jest to V pie . Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole upi Tatarzy. Nazywa ich zbjcami. Jednocze nie zach ca Polakw do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem si Polakw. Poddali si oni niemal bez walki. Zwyci yli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polakw. Wstydzi si za nich, e doprowadzili do takiej ha by. Jest oburzony oboj tno ci szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolno ci Polakw wobec psw tureckich. Proponuje im walk , by

p acili na wojsko, na bro , by walczyli. Uwa a, e nale y opodatkowa szlacht i zorganizowa sta doborow armi . Kochanowski chce by walczy ca y nard. da patriotyzmu. O jego oburzeniu wiadczy ironiczne zako czenie i Polak jest g upi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie staraj si oni naprawi b du. Nie ucz si na nich. Nie dbaj o ojczyzn , a o prywat . Nie wyci gaj z tragedii wnioskw. Nie umiej ustrzec si przed podobn sytuacj w przysz o ci. 23.1.3 "ODPRAWA POS W GRECKICH" Akcja tej tragedii rozgrywa si w staro ytnej Troi lecz problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterw dramatu: czy odda Helen pos om i uchroni ojczyzn od wojny czy pozostawi j w Troi wed ug yczenia krlewicza, a ojczyzn narazi na wojn . Staje si to uniwersalnym problemem przedstawiania interesw prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (pose przekupny). Troja to alegoria Polski, wiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustrj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobie stwo Rady Krlewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cia . Pouczenie polskich rz dz cych. W adcy otrzymali w adz od Boga , a to poci ga za sob odpowiedzialno . Maj dba o swoich poddanych. Poddani za musz umacnia pa stwo umys em, szlachetno ci i m dro ci . Trwa o i pot ga pa stwa zale y od poszanowania prawa i przez rz dz cych jak i poddanych. 23.1.4 "NA SOKOLSKIE MOGI Y" Jest to krtki utwr o patriotycznym wyrazie. Przes anie jego jest nast puj ce: Nie ma nic ponad ojczyzn , cz owiek powinien nawet z rado ci umiera za ni . 23.1.5 "KAZANIA SEJMOWE" PIOTR SKARGA Polska w XVI wieku nie mia a pot nej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. W rd szlachty szerzy a si anarchia. Nie ktrzy chcieli uzdrowi t sytuacj po przez odwo anie si do sumienia i przekona szlachty. Piotr Skarga by doradc krla i kaznodziej krlewskim. Chcia on poprawi sytuacj poprzez jedno wiary. Chcia wzmocni w adz centraln . Wed ug niego Polska cierpia a na pewne choroby: nie yczliwo i chciwo - brak patriotyzmu niezgody s siedzkie naruszenie jedno ci katolickiej os abienie w adzy i dostojno ci krlewskiej niesprawiedliwe prawa grzechy i jawne z o ci W KAZANIU II porwnuje on kraj do matki i ton cego okr tu. Na tym okr cie wszyscy dbaj tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak wsp pracy gubi si , a nale y uratowa "okr t" czyli Polsk by uratowa siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo to odda a wszystko dzieciom, a one s niewdzi czne. Matk trzeba szanowa bo ona nas chroni. Mi o do ojczyzny powinna by szczera, prosto z serca, bezinteresowna. Ojczyzna te da a swym dzieciom wszystko bezinteresownie. Skarga zaleca podnie rang Senatu oraz umocni centraln w adz . Szlacht za podda krytyce. Kazanie VIII pokazuje t anarchi , ba agan, niesprawiedliwo w kraju w ktrym szlachta mo e grabi , upi i mordowa . W "Kazaniach" zawarty zosta patriotyzm wraz z szacunkiem dla ojczyzny. Ch pokierowania narodem i wskazania mu w a ciwej drogi.

23.2

PREZENTACJA FEUDALNYCH STOSUNKW NA WSI

"KRTKA ROZPRAWA MI DZY TRZEMA OSOBAMI" MIKO AJ REJ Utwr ten to rozmowa przedstawicieli trzech stanw przebywaj cych na wsi: jej w a ciciela, proboszcza i wjta. Pan gromi Plebana za nadu ycia duchowie stwa, jego chciwo i rozpust . Zauwa a, e ksi a nie wykonuj swoich obowi zkw, nadu ywaj alkoholu, nak adaj op aty. Pleban wytyka Panu z e funkcjonowanie instytucji szlacheckich, zw aszcza s downictwa oraz przekupywanie pos w na sejm, brak troski o sprawy ojczyzny. Wjt za czuje si "straszno" w tej rozmowie dochodzi do wniosku, e duchowie stwo i szlachta porozumiej si , "a nam prostym zawsze n dza", ch op bowiem ponosi najwi ksze ci ary na rzecz pa stwa, p aci podatki i nara ony jest na rabunki o nierskie, a nie posiada prawa obywatelskich. Utwr ten to krytyka s downictwa, systemu obronnego, niedoli ch opw, ci arw szlacheckich na rzecz ko cio a. Narzekanie na w adcw, Senat i krla s pe ne aluzji.

Pleban le odprawia msze, na niej ka dy robi co chce, brak wiary, nie zach ca ludzi do wiary, msze s nieregularne, spiera si z Panem, ale to ch opu jest le. Jest t usty, a powinien by ubogi, dba o pieni dze, pija stwo, ob arstwo, pr niactwo, lenistwo, nie wype nia obowi zkw, niesprawiedliwy Pan Wykorzystuje ch opw, prywata przed ojczyzn , zabiega o urz dy, szlachta nie p aci daniny. Podejmuje nie s uszne i nie przemy lane decyzje. Jest przekupny i bierze apwki - zaniedbuje obowi zki na sejmie. Jest obraz antagonizmw spo ecznych. Duchowie stwo walcz ce o w adz i bogactwo ze szlacht . ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI " ASKI, ALBO O KARZE ZA M OBJSTWO" ; "O POPRAWIE..." Modrzewski zastanawia si czy kara za m objstwo grzywn czy mierci . Za kar grzywny przemawiaj nast puj ce argumenty: - rodzina zmar ego uzyska finansow rekompensat - skoro zgin jeden obywatel to drugi musi y by s u y RP i wynagrodzi swj b d - nale y mie na wzgl dzie zas ugi stanu szlacheckiego KSI GA II Opisana jest sytuacja gdy plebeusz i szlachcic pobili szlachcica, ktry zmar . Plebeusz straci g ow , a szlachcic nie zap aci nic. Autor wyra a si z niech ci o niesprawiedliwym prawie, ludzie nie mog by szlachetni, szcz liwi i spokojni. Ka dy cz owiek powinien by s dzony ze wzgl du na win . da rwnouprawnienia wobec prawa i s du. " E CY" SZYMON SZYMONOWIC Obraz pracuj cych w polu e cw. W trakcie pracy rozmawiaj trzy osoby Oluchna, Pietrucha, Starosta. Oluchna i Pietrucha narzekaj na ci ar pracy i okrucie stwo Starosty, ktry nahajk pogania pracuj cych. Pie b d ca oskar eniem, przekle stwem pod adresem Starosty. Jednak z orzeczy mu gdy ten jest daleko. Gdy ten nadchodzi to dziewczyna piewa pie pochlebn , yczliw co chroni Pietruch przed biciem. Przedstawienie konfliktu mi dzy Panem i ch opem, ktry jest ca kowicie zale ny, ubezw asnowolniony, podleg y Panu. Jedyn pociech ch opw by y arty i pie ni. ycie na wsi przedstawione zosta o bez upi ksze i poetyckiej dowolno ci. Jest to obraz okrutnych stosunkw na wsi. Ukazuj trud pracy w polu, daj obraz zwyczajw. Pokazuj charakter "dyscypliny" i nadzorcw. Utwr oskar a niesprawiedliwo wczesnych stosunkw spo ecznych i okrucie stwo pilnuj cych.

24.
24.1

OBYCZAJOWO
WIE I JEJ UROKI

POLSKI XVI WIEKU

JAN KOCHANOWSKI S to fraszki Czarnoleskie w ktrych poeta zawar pochwa spokojnego, szcz liwego ycia na wsi, gdzie zaistnia y odpowiednie warunki do uprawiania twrczo ci poetyckiej, a czarnoleska lipa uros a do rangi symboli. "Na lip " Poeta wyzna , e w jej dobroczynnym cieniu chroni si ch tnie, tu bowiem nie dochodzi y promienie s oneczne nawet w po udnie, w najwi kszy upa . Znajdowa ukojenie w powiewie wiatru i piewie ptakw. Pochwa a odpoczynku, wiejskiego ycia. Fraszka o charakterze pochwalnym. Fraszka przedstawia idylliczn natur arkadyjsk , ktra dostarcza cz owiekowi r nych po ytkw, za ycie zgodne z ni daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szcz cie. "Na dom w Czarnolesie" Charakterystyka podstawowych idea w yciowych cz owieka renesansu. S to przede wszystkim czyste sumienie, zdrowie, yczliwo ludzka i skromno obyczajw. Dom ten jawi si jako arkadia spokoju i rado ci. "Pie wi toja ska o sobtce" Utwr liryczny o charakterze sielankowym. Sk ada si z krtkiego wst pu, opisuj cego obchody Sobtki na wsi w wieczr wi toja ski. Potem nast puje pie ni dwunastu panien. Obok nuty mi osnej, w pie niach poszczeglnych panien brzmi pochwa a ycia na wsi, znana z utworu Reja " ywot cz owieka poczciwego".

Panna XII Pochwa a wsi gdzie ludzie yj bezpiecznie i spokojnie. Ci co yj w miastach, na dworze lub s marynarzami to nara aj si na niebezpiecze stwo. Na wsi cz owiek spokojnie zajmuje si swoim polem. Uczciwie zaopatruje rodzin i zajmuje si dobytkiem. Dobytek gospodarzowi przynosi po ytek. Woko o piewaj ptaki. Skrz tna gospodyni krz ta si i pomaga m owi, a dobrobyt pomaga unikn awantur. Dzieci ucz si ycia skromnego i umiarkowanego. MIKO AJ REJ "Mnich" Rej otwarcie krytykuje mnichw (bestie, wyzyskiwacze, pr niacy). Porwnuje ich do starych diab w, szalonych i bezdusznych ludzi, ktrym bark wiary, nauki i bogobojno ci. Na miewa si z ludzi, ktrzy uwa aj klerykw za wi tych, bogacili si . Tych nazywa najwi kszymi szale cami. "Pleban pieska na cmentarzu pochowa " Rej wskazuje na chciwo duchowie stwa. Krytycznie ocenia postaw biskupa, ktry za pieni dze uzna psa za chrze cijanina. Wskazuje to te na przewrotno ludzi - czasem nie chc pochowa ludzi na cmentarzu, ale chowaj psa - zwierz . A akomy na pieni dze biskup "uwierzy " w historyjk plebana aby zgarn dukaty. "Baba co w pasyj p aka a" Poeta na miewa si z ksi dza i baby, ktra p acze podczas wielkopostnego nabo e stwa. Kobieta p acze bo g os ksi dza przypomina jej g os ukochanego osio ka, ktry zdech . Docina, mieje si z ksi dza (zapewne bardzo grubego) przypominaj cego grubego osio ka, spasionego i zadbanego. Jest to te przytyk do warto ci ksi y i ich zawzi to ci, w my l przys owia "Uparty jak osio ". " ywot cz owieka poczciwego" W utworze tym zauwa amy, e nie obca jest Rejowi regu a "Z otego rodka" czyli ycia zgodnie z natur , umiej tno cieszenia si yciem. Cz owiek poczciwy wed ug Reja powinien osi wraz z rodzin w cichym wiejskim maj tku, bo celem ziemianina jest praca na w asnym wiejskim gospodarstwie. ycie toczy si powinno tu zgodnie z natur . Cz owiek powinien podporz dkowa si rytmowi przyrody, zmienno ci pr roku i wynikaj cym z nich obowi zkom. (patrz tak e punkt 25.1) "Krtka rozprawa..." Stosunki panuj ce na wsi - patrz punkt 23.2 SZYMON SZYMONOWIC " e cy" Szymonowic prezentuje wie dwojako: przynosz c bogactwo i swobodn staro cie (ekonomowi) oraz ci k prac i niedol robotnikw i ch opw. Ch op zale ny jest bowiem od starosty. Musi go s ucha (ile pracowa , kiedy je , co mwi ). Starosta ma pe n swobod , pe ni w adzy nad ch opem bo sprzyja mu prawo i si a (bogactwo i bicz). Ch op pa szczy niany, robotnik folwarczny lub rolnik ma ci kie ycie, pe ne cierpienia. Zale ny jest od pana, ktry jest surowy, ostry i nie a uje bata czy korbacza. Ch op yje w ci g ym strachu, by nie powiedzie czy nie zrobi czego co rozgniewa o by pana. Ch op nie pracuje w zgodzie z prawami natury lecz prawami ustanowionymi przez Pana. Sielanka realistyczna (" e cy") ukazuje prawdziwe oblicze wsi i warunki ycia ch opa wraz ze wszystkimi jego wadami i ci arem jakie ono nak ada. Nie ukazuje zgodnie z konwencj renesansu ycia pi knego, zgodnie z natur , bez trosk i cierpie , brak afirmacji ycia, b d cej podstawow cech utworw renesansowych. Realistyczna, prawdziwa rzeczywisto , obraz wsi, obdarty ze wszystkich z udze i wyobra e o lekkim i przyjemnym yciu na wsi.

24.2

OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU

"O POPRAWIE RZECZY POSPOLITEJ" FRYCZ-MODRZEWSKI KSI GA I [o obyczajach] Jest to traktat o uczciwo ci i rozumie, ktry ma wspomaga dzia anie ka dego cz owieka. Mwi te o sprawiedliwo ci; wszyscy s rwni. Za najwy sz cnot uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie ebractwa przez przytu ki. da opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu

zagranic zbo a, aby nie by o g odu w kraju. Pragnie wprowadzenia urz du czuwaj cego nad jako ci i cen towarw. Nale y kultywowa tradycje i obyczaje ka dego narodu KSI GA IV Nawo anie do reformy ko cio a. Duchowie stwo zas uguje na krytyk . Powinno propagowa warto ci duchowe i moralne, a nie zabiega o doczesno , jednocze nie pragn c w adzy. KSI GA V Krytyka ludzi nie pragn cych wykszta cenia i le traktuj cych nauczycieli. Pieni dze zamiast wydawa na zabawy i stroje nale y wyda na nauk . Korzy ci p yn te dla pa stwa i religii. Nauczycielami nie powinni by ksi a lecz ludzie wieccy. Ucz cy w duchu wiary. czenie moralno ci i wykszta cenia intelektualnego. FRASZKI I PIE NI JANA KOCHANOWSKIEGO "O Kapelanie" Dowcipna anegdota o kapelanie, ktry na wymwk krlowej, e zaspa i p no wyszed na msz , t umaczy si , e wogle nie spa tej nocy. Kochanowski na miewa si z ko cio a i z duchownych rozpustnych, pij cych i nie spe niaj cych swoich obowi zkw. "O Kaznodzieji" Mowa o duchownych, ktrzy prawi kazania, ale si do nich nie stosuj . Grzesz , ale pot piaj na ambonie grzesznikw. S li i przewrotni. "O Doktorze Hiszpanie" Opowiada ona anegdot o prawniku krlewskim Rozjuszu, ktry wymkn si z grona zabawiaj cych si kielichem kompanw, jednak towarzysze zabawy wywarzyli zamkni te drzwi jego pokoju i zacz li przepija do niego tak, e nast pnego dnia si dziwi : "Szed em spa trze wo, a wstaj pijany". "Pie o spustoszeniu Podola" Patrz punkt 23.1.2 "Odprawa pos w greckich" Symbolem szlachty jest na przyk ad Aleksander. Samolubny egoista, uciekaj cy w swych niecnych czynach do szanta u i przekupstwa. Ludzie yj cy w zbytku, przepychu. Zepsuta i zdegenerowana m odzie to przysz o narodu. M odzi ludzie maj albo m dro albo bogactwo. Te dwie sprawy nie si nigdy. (patrz tak e w punkcie 23.1.3)

cz

25.
25.1

CZ OWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY

WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA

" YWOT CZ OWIEKA POCZCIWEGO" MIKO AJ REJ Jest to utwr parenetyczny czyli propaguj cy pewien typ osobowo ci, ktry ma by wzorem cnt dla czytelnikw wsp czesnych autorowi. W tym przypadku idea em jest szlachcic, w a ciciel dbr ziemskich, wiod cy prawy i spokojny tryb ycia. Rej podaje wiele poucze jak wychowywa m odego cz owieka. Autor k adzie nacisk na wiek dojrza y. Wed ug niego szlachectwo to nie tylko powd do chwa y i wyr nienie, ale obowi zek, ktry nak ada cz owiekowi herb , powinno wobec ojczyzny i szereg cnt. Rej pokazuje to prezentuj c te scenki negatywne. Wy miewa na ladowcw obcej mody, pretensjonalno i snobizm szlachcicw zapatrzonych na inne kraje. Proponuje on szlachcicowi spokojny tryb ycia w posiad o ci wiejskiej, korzystanie z wszelkich dbr, jakie przynosz kolejne pory roku (zbir owocw jesieni , rybo stwo, a zim polowania...). Rej nie stroni od analizowania kwestii ycia cz owieka (dobr ma onkw, praca, rozrywka, obowi zki obywatelskie). Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb ycia, nie boi si staro ci ani mierci. [stoicyzm - spokj, umiar, cnotliwe ycie w zgodzie z natur i rozumem, rozplanowanie bez zbytnich nami tno ci][epikureizm: nie zakazuje on pe nego korzystania z dbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, przyjemno ci wynikaj ce z ycia zapobiegliwego i gospodarnego cz owieka poczciwego. KSI GA I

Opowiada o m odo ci, k adzie nacisk na wychowanie, moralno i obyczajowo . Nie mwi o nauce. Zabawy, wiczenia cielesne. Po dzieci stwie mo e znale si na mo nym dworze (uczy si ) lub i do wojska b dzie ono go uczy o po ytecznych zachowa (oszcz dno , rzemios o rycerskie, cierpliwo , pokora wobec niewygodno ci, ycie towarzyskie). Nast pnie powinien wrci do domu, o eni si i wie ycie rodzinne. KSI GA II Szlachcic powinien by cnotliwy. Szlachectwo bowiem zale y od ycia, a nie od urodzenia. Nie nale y by pysznym, egoistycznym i trzeba dba o warto ci moralne. Na wszystko jest czas i miejsce. ycie ma by zgodne z rytmem natury. Natura wyznacza kolejno prac gospodarczych. Kontakt z natur doskonali estetyczno i moralno . KSI GA III Suma rozwa a nad dostoje stwem, powag wieku starczego. ktry otoczony jest czci , szacunkiem, mi o ci , jest autorytetem i doradc .

25.2 IDEA Y YCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRA ONE W JEGO FRASZKACH I PIE NIACH
"Stateczny umys ..." Przestrzega przed popadaniem w skrajno , dystans przed szcz ciem i nieszcz ciem. Nale y cieszy si yciem i nie my le o mierci, ktra dopadnie ka dego. Nale y sp dza dni weso o i pogodnie. Cz owiek powinien pozostawi co po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do ycia. "Patrzaj jako nieg po grach si bieli..." Refleksja nad przemijaj cym yciem. Nie nale y poddawa si losowi, przeciwstawi si nieszcz ciu. Je li cz owiek sam sobie pomaga to Bg go chroni. Ukazanie nie trwa o ci ludzkich dokona i ycia. Nale y pogodnie, mia o i z wiar w dobro i przez ycie. Docenia w jego warto ci. "Nie wierz fortunie..." Ostrze enie o zmienno ci losu. W jednej chwili mo na straci wszystko. Przestroga przed fa szywymi przyjaci mi, ktrych obchodz pieni dze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszcz cych si z bogactwem. Najwi kszym skarbem jest cnota, ktra nie zale y od losu. Uznawanie warto ci ycia, dobroci, m dro ci, szlachetno ci. "Nie porzucaj nadzieje..." Ukazanie chwiejno ci i nie stabilno ci losu. Nie nale y si jednak poddawa , bo kieruje nami Bg i Fortuna. Nale y mie nadziej na lepsze jutro, cieszy si yciem - afirmacja ycia. Los jest zmienny, mo na wszystko straci lub wszystko zyska . Przemija to co dobre i to co z e. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmowa to co jest nam przeznaczone. "Mi o szale , kiedy czas po temu..." Nale y korzysta z ycia, woln chwil przeznaczy na zabaw , ale nale y zachowa umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje warto jedzenia, picia i ta ca. Nawo uje do zabawy, cieszenia si yciem, do zapomnienia o r nicach stanowych. Nale y po wi ci si ca kowicie zabawie. Cz owiek jest panem chwili, a o przysz o ci decyduje Bg. Rado z ycia. Przy zabawie nale y zapomnie o wa niach i sporach. "O ywocie ludzkim" Fraszka ta mwi o przemijalno ci ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Tre nawi zuje do filozofii stoickiej. Daremno walki z Fortun z ludzkim losem. Nieub agalne przemijanie ycia jest nieod czn cech ludzkiej egzystencji. "Na lip " Ukazana jest tu zaduma nad urokami wiata i pi kna przyrody, pochwa a odpoczynku na onie natury. Arkadyjska natura dostarcza cz owiekowi r nych po ytkw. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szcz cie.

"Do gr i lasw" Znajdujemy tu humanistyczn akceptacj ycia i wiata oraz pochwa Srebrne w g owie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci. "O doktorze hiszpanie" Omwione - biesiady

Carpe diem. "Dalej co b dzie?

"O mi o ci" Ukazuje on pot g mi o ci. Mi o jako uczucie nadaj ce sens ludzkiemu yciu. Oraz mi o mi osna, pe na renesansowego humoru i rado ci ycia. "Ku muzom" Pragnie przetrwa w pami ci potomnych.

jako flirt, gra

25.3

POETA DOCTUS W TWRCZO CI K.JANICKIEGO I J.KOCHANOWSKIEGO

Klemens Janicki by mecenasem i finansist . Nie czerpa z tego korzy ci. W "Elegii o sobie samym do potomno ci" ukazuje on swoj biografi . Wspomina ludzi, nauczycieli, ojca, lekarza, poetw staro ytnych, Zygmunta Starego, Aten i Piotra Kmit . Jest wdzi czny za pomoc, szanuje ich, odnosi si do nich z ufno ci i ciep em. S jego dobroczy cami. Szanowa siebie i by wiadom swojego talentu. Widzimy tu typow postaw renesansowych twrcw. Szacunek do siebie jako cz owieka, do w asnego talentu, poczucie indywidualno ci i mocy twrczej humanista - artysta g d wiedzy satysfakcja i rado z nauki otacza czci dokonania artystyczne antyku. szanuje innych ludzi oddaje cze istocie ludzkiej wierzy w moc twrcz poczucie w asnej indywidualno ci, dba o ni , rozwija swj talent i osobowo

25.4

IDEA DWORZANINA W UTWORZE . GRNICKIEGO

Grnicki napisa "Dworzanina Polskiego". Cechami, ktre powinny charakteryzowa dworzanina s : og ada i kultura szlachcic z poszanowaniem dla szlachectwa wykszta cony znawca sztuki (muzyki) wytworne maniery (wdzi k, us u no ) pi kno wymowy (szacunek dla ojczystego j zyka) znajomo i kultywacja obyczajw narodu nie mo e na ladowa obcych wzorcw kulturowych i obyczajowych

25.5

WIAT PRZE Y

OSOBISTYCH JAKO TEMAT LITERACKI

W utworach renesansowych wyst puje bezpo rednia apostrofa do Boga. Bg jest dobry, wszechobecny. Ko ci jest znakiem obecno ci Boga w ca ej naturze. Jest nie miertelny. Cz owiek musi mu dzi kowa i czci go za dobrodziejstwa. "Czego chcesz od nas Panie..." Synonimem Boga jest wszystko co on stworzy i ci gle tworzy. wiat jest harmonijny i zgodny tak jak pot ny jest Bg. Obserwuj c natur cz owiek stwierdza jej doskona o czyli doskona o Boga. Pie ta jest pochwa harmonijnego wiata. Pot ga Boga polega na tym i Ten stworzy wiat. Bg jest artyst i doskona ym konstruktorem. Ho d naturze, a przez to Bogu. Cz owiek nie boi si Boga, tylko wyra a wdzi czno za to co Bg stworzy . "Modlitwa o deszcz" Cz owiek modl cy si do Boga, mo e oczekiwa spe nienia swoich pragnie . "Psa terz Dawidw" Jest to przek ad g wnych my li, ktre zawieraj psalmy. Przek ad poetycki. Jest to najdoskonalszy

wytwr poezji lirycznej Kochanowskiego.

26.
26.1

WALORY ARTYSTYCZNE UTWORW RENESANSOWYCH

GATUNKI LITERACKIE

fraszka Z w oskiego s owa "frasca" co oznacza ga zka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krtki utwr poetycki b d cy odmian epigramatu, najcz ciej artobliwy i na b ahy temat, dotyczy jakiego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkni ty wyrazist puent stanowi c wyostrzenie my li lub konkluzje. Nazw wprowadzi Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa mia a charakter g wnie sytuacyjny, wsp czesna pos uguje si ch tnie kontrastem form j zykowych. figlik Jest to utwr o miowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tre ci przede wszystkim obyczajowej, podaj cy cz sto anegdot bez puenty, dla samego zdarzenia. Taki tytu nada Miko aj Rej swoim wierszom, stanowi cym cz "Zwierzy ca". dramat renesansowy W Anglii w drugiej po owie XVI wieku nast pi rozkwit kultury pod El biet I. Panowa a tam monarchia absolutna. By a ona dobrym mecenasem dla sztuki, dramatu i teatru. Wi za o si to ze redniowiecznym teatrem (misteria, moralitety). Teatr by rodzajem rozrywki dla dworu, mieszcza stwa i biedoty. Przedstawienia odbywa y si pod go ym niebem na dziedzi cach ober y, dopiero jaki czas p niej wybudowano specjalne dla teatru budynki. Przedstawienia odbywa y si popo udniu. Budynek teatru by wieloboczny lub okr g y. W kszta cie podkowy. Zadaszone miejsca dla bogaczy. Wewn trz na dziedzi cu znajdowa y si stoj ce miejsca dla biedoty. Scen stanowi a zadaszona platforma. Wok sceny znajdowa y si pochodnie. Dekoracje by y sk pe (napisy - "Tu jest las"). Bohaterowie mwili gdzie s , jaka jest pora dnia - nie trzeba by o u ywa dekoracji. Kostiumy aktorw by y prywatn w asno ci . By y bogate i strojne. Aktor by to zawd, ktry mogli wykonywa tylko m czy ni. Autorami sztuk cz sto byli sami aktorzy. Twrcami epoki el bieta skiej s : Thomas Kyd John Lyly Christper Marlow William Shakespeare Dramat Szekspira: 1. mistrzostwo w kre leniu charakteru cz owieka (dramat psychologiczny) i miotaj cych nim sprzecznych uczu (dramat ludzkich nami tno ci) 2. nastrj grozy i niesamowito ci (sceny wizyjne i fantastyczne). 3. zerwanie z trzema jedno ciami 4. rezygnacja z chru 5. sceny zbiorowe 6. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne pot guj ce nastrj) 7. swobodna i umowna inscenizacja 8. odej cie od zasady decorum 9. j zyk patetyczny pe en ozdb retorycznych, ale rwnie zindywidualizowany. Dostosowany do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przys owia, celne powiedzenia. pie Jest to gatunek liryczny, ktrego pochodzenie wyprowadza si ze staro ytnej pie ni obrz dowych, piewanych przy akompaniamencie muzyki. Pie cechuje uproszczenie budowy, prosta sk adnia, uk ad stroficzny, wyst powanie refrenw i paraleizmw (powtrzenie jakiego elementu lub zasady budowy). Charakter pie ni wynika z jej zwi zkw z muzyk ; u atwia ukszta towanie melodii. Do tradycji pie ni Horacego nawi za Kochanowski. Obok najcz ciej uprawianej pie ni jako wiersza lirycznego, cz sto o tematyce mi osnej, wykszta ci y si r ne jej odmiany, zwi zane z ram sytuacyjn (powitalna, po egnalna, pochwalna, biesiadna). Istniej pie ni popularne - ludowe, o nierskie, powsta cze, legionowe.

tren Od greckiego s owa "threnos" czyli lament, pie a obna, op akiwanie. Jest to utwr poetycki o tonie elegijnym i charakterze a obnym, po wi cony wspomnieniu osoby zmar ej, rozpami tywanie jej zalet i uczynkw. Gatunek ten ukszta towano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzi go Kochanowski. traktat Rozprawa obszernych rozmiarw podejmuj ca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Wyst puje cz sto w tytu ach prac filozoficznych. kazanie, homilia Przemwienie o tre ci religijnej, wyg aszane podczas nabo e stwa, obja niaj ce teksty religijne i zawieraj ce pouczenie moralne. Kazania redniowieczne wprowadza y realia ycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kaza przybra y charakter utworw literackich niekoniecznie pe ni ce funkcje u ytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawi y idea y heroizmu i patriotyzmu wzorom ycia ziemia stwa. sielanka Jest to gatunek poetycki wywodz cy si z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmuj cy utwory utrzymane w pogodnym tonie. Opowiadaj one o yciu pasterzy lub wie niakw. Gatunek ten w staro ytnym Rzymie rozwin Wergiliusz. Znany by rwnie w czasach nowo ytnych i oznacza wwczas wierszowany utwr o formie monologu w o onego w usta postaci literackiej na og pasterza, z przewa aj cym udzia em elementw dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzi Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wyst powa rwnie sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z ycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana by a w sposb realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna by a dwup aszczyznowo , polegaj ca na wyst powaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyra a a si t sknota za yciem natury i niech ci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z w a ciwym jej pragnieniem zwrotu do ludowo ci. nowela Od w oskiego s owa "novella" co oznacza nowo . Jest to krtki utwr epicki, ktry charakteryzuje zwi z o kompozycji (wyra ny punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego w tku, skupienie si na jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia. Ukszta towa a si ona we W oszech w renesansie. Sta a si rodkiem wprowadzenia do literatury rodowiska mieszcza skiego z jego yciem codziennym i lud mi, problematyk obyczajow i psychologiczn , co wyra nie odr nia o ten gatunek od epiki wierszowanej.

26.2

Religijno

Miko aja S pa-Szarzy skiego

Miko aj S p-Szarzy ski to twrca renesansu, ale wprowadza on elementy barokowe. W jego poezji zauwa amy brak pogody ducha czy afirmacji ycia. Na pierwszy plaan wysuwaj si sprawy religijne. Stawia cz owieka wobec si y jak jest Bg. Utwory jego to zbir sonetw. Wyda tomik "rymy, albo wiersze polskie". Sonet IV Cz owiek walczy z pokusami i s abo ciami wiata. Pierwsza strofa mwi o sytuacji cz owieka w wiecie. Ci g a walka z hetmanem ciemno ci-szatanem, ktry popycha ludzi do z a. Cia o d y do przyjemno ci i szkodzi duszy. Pokj duszy jest szcz ciem, ale dusza ludzka nie ma spokoju i musi walczy . Jest to dramatyzm ludzkiego ycia. Cz owiek jest skazany na rozdwojenie mi dzy pragnieniem, a niespe nieniem. R ni si to od humanizmu chrze cija skiego w ktrym nie ma diab a w przeciwie stwie do liryki S paSzarzy skiego. wiat jest miejscem gdzie czekaj na ludzi pokusy prowadz ce do nieszcz cia i braku zbawienia. Cz owiek uzale niony jest od czynnikw zewn trznych. Dusza i cia o to dwie cz ci ludzkiej naatury. Cia o jest prymitywnie ziemskie i pragnie rozkoszy. Dusza za d y do doskona o ci, obce s jej pragnienia ziemskie. St d bl w cz owieku w pragnieniu rozkoszy i jednoczesnym d eniu duszy do doskona o ci. Cz owiek mo e zwyci y tylko przy pomocy Boga. Sam jest s aby i w t y i nie radzi sobie z rozdwojeniem. W wiecie stworzonym przez Boga, panoszy si szatan, a cz owiek skazany jest na walk ,

ktrej patronuje Bg. wiat nie jest doskona o ci . Bg w swej wielko ci pozostaje niewzruszony i oboj tny. Sonet V - "O nietrwa ej mi o ci..." Cz owiek pragnie mi o ci, ale mi uj c traci z oczu cel ycia. Za lepiony mi o ci nie dostrzega prawdziwych warto ci. Gdy cz owiek nie kocha to cia o si smuci, a dusza raduje. Mi o to w a ciwo ludzkiego ycia. Jest nie trwa a i prowadzi do cierpienia. Ponownie widzimy, e cz owiek zawieszony jest mi dzy pragnieniem, a nie spe nieniem. Cz owiek nie mo e by szcz liwy. Gdy kocha to te czego mu brakuje. Nie mo e by szcz liwy. Czy kocha czy te nie kocha. Cz owiek zawieszony jest pomi dzy dobrem, a z em. Cz owiek by by w pe ni cz owiekiem musi podj walk . Dopiero w chwili mierci cz owiek zyskuje pokj. Miko aj S p-Szarzy ski tworzy poezj b d c pomostem renesansu i baroku. W utworach prezentowanych wyrzej elementy renesansu to: 1) mi o do ycia, fakt i przemijanie nie umniejsza jego warto ci. Poeta pragnie y . 2) Walka z szatanem, ale nie odmalowuje strasznych obrazw szatana i mierci (pe nych grozy) 3) Cz owiek to istota godna i szlachetna cho by przez trud walki jak podejmuje 4) Poeta doctus, uczony w rzemio le poetyckim, na wzr humanistw. Cechy baroku to: 1) Barokowy styl obrazowania, zmienno toku zda , ozdobno wypowiedzi, gwa towno i uczciwo wyrazu. Same tytu y sonetw te to potwierdzaj : s d ugie, ozdobne i rozbudowane. 2) Zmiana renesansowego wiatopogl du. Trwoga wynikaj ca ze zmienno ci i znikomo ci ludzkiego wiata. Cz owiek jest samotny i s aby. ycie to zadanie do wype nienia. Ci g a walka z szatanem, niepokj, przemijalno , zagubienie zast puj ad i harmoni renesansu. 3) Barokowy motyw szatana, mierci, przemijalno ci i marno ci rzeczy doczesnych.

B A R O K
27. Ramy czasowe
EUROPA XVII w. we FRANCJI nie by o

28.
28.1

CHARAKTERYSTYKA CZASW BAROKU

SYTUACJA POLITYCZNA I KULTURALNA NA ZACHODZIE EUROPY

czas kontrreformacji tolerancja religijna zanika a we Francji rozwija a si kultura zapanowa a moda na wszystko co francuskie

28.2

ABSOLUTYZM

najdoskonalszy typ ustroju XVII w. uwa any za najlepszy ustrj pa stwowy krl mia w nim nieograniczon w adz sam nikomu i niczemu nie podlega

28.3

SYTUACJA POLITYCZNA POLSKI

kryzys renesansowych idea w humanistycznych: harmonii, adu ycia, umiej tno ci godzenia warto ci ziemskich i wiecznych, tolerancji religijnej spad autorytet Polski na arenie mi dzynarodowej dominacja szlachty i magnaterii upadek autorytetu w adzy krla nast pi oficjalny zakaz nabo e stw protestanckich wzros o znaczenie duchowie stwa polska by a pa stwem bardzo rozleg ym n kana by o wieloma wojnami walczy a ze Szwedami, Turcj , Kozakami

w 1596 roku Zygmunt II Waza przenis stolic z Krakowa do Warszawy dwory magnackie by y namiastk o rodkw kultury

28.4

NURTY KULTURY BAROKOWEJ

28.4.1 Geneza dworski z renesansu metafizyczny ze redniowiecza sarmacki z baroku 28.4.2 Barok dworski Ulega wp ywom zagranicznym. By nurtem oddalaj cym si od tradycji i wzoruj cym si na hierarchii warto ci dworw Europy. Kultura by a zwi zana nie tylko z dworem krlewskim ale i magnackim - kultura elitarna. Rozwj tej kultury mia dowie o sile magnatw. Przedstawicielami tego nurtu s : Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. 28.4.3 Barok sarmacki (dworkowy) Nurt ten rozwija si w dworkach szlacheckich. Cechowa go sarmatyzm. Pogl d ten spopularyzowa si u schy ku XVI wieku. Dowodzi on staro ytnego pochodzenia Polakw od plemienia sarmatw. Plemi to charakteryzowa wielki patriotyzm. Byli oni bardzo uczciwi i moralni. Uwa ano, e Polacy s spadkobiercami tych cech. Zakres tych pogl dw ograniczony by do szlachty. Uwa ano, e poniewa posiadali oni takie cechy powinni mie te w adz . Szlachta by a przekonana o swojej doskona o ci. Sprzyja o to powszechnej wtedy megalomanii, czyli manii wielko ci, przesadnemu przekonaniu o swej warto ci i wy szo ci. Sprzyja o to konsolidacji stanu szlacheckiego. Szlachcice uwa ali si wzajemnie za braci. Nie by y wa ne r nice maj tkowe. Trzeba by o tylko mie herb. Przedstawiciele tego nurtu to: Wac aw Potocki i Jan Chryzostom Pasek. 28.4.4 Cechy redniowieczne W czasie kontrreformacji od y y mistyczne idee redniowiecza, epoki wzorw ascetycznego ycia. Przeciwstawiono si wi c renesansowej rado ci ycia, "poga skiemu podziwowi", i umi owaniu cia a, domagano si umartwiania, postw, pokory i surowo ci obyczajw. Spopularyzowane za przez renesans elementy kultury antycznej w czono w s u b katolicyzmu.

28.5

WZR OSOBOWY SZLACHCICA - SARMATY (CECHY)

prywata (uwielbienie tego co w asne) poszanowanie dla tradycji konserwatyzm obro ca wiary, wolno ci i ustroju pogarda dla nauki i rozwoju intelektualnego niewa ne studia za granic i wyjazdy zagraniczne wid stateczny ywot ziemianina - katolika uwa a, e ma obowi zek decydowa o losach kraju sk onno do przepychu, ceremonialno ci i przesady

29.
29.1

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY BAROKOWEJ

SZTUKA BAROKU - CECHY

przepych, bogactwo ozdb i z oce kontrastowo alegoryczno celem mia o by zaskoczenie, oszo omienie i ol nienie odbiorcy

29.2

LITERATURA OKRESU BAROKU

29.2.1 Czas trwania i podzia na okresy (W Polsce) Ustalenie dok adnej daty pocz tku Baroku jest niemo liwe. Pierwsze symptomy baroku by y w latach sze dziesi tych XVI wieku. Barok trwa przez ca y wiek XVII. Schy ek baroku to lata trzydzieste i czterdzieste XVIII wieku. Barok trwa wi c prawie dwa wieki. 29.2.2 Cechy literatury barokowej w Polsce

d ugowieczno dwunurtowo (nurt dworski i sarmacki) brak programu, ukszta towanych zasad i poetyk r kopi mienniczy charakter pi miennictwa (utwory powstawa y jako r kopisy i nie ukazywa y si w druku bo przesta y funkcjonowa drukarnie i zanik o zapotrzebowanie na utwory; szlachcic je li chcia mie utwr to przepisywa go do "Silva Rerum"; by y w nim przepisy kulinarne, receptury r nych mikstur, przemwienia pana domu, ktre wyg asza na sejmikach, przemwienia przyjaci , dzie a artystyczne - pisa je prawie ka dy szlachcic ale tylko do prywatnego u ytku) 29.2.3 Cechy stylu literatury barokowej bogactwo s ownictwa i jego niezwyk o zawi y szyk skomplikowana sk adnia niezwyk o metafor i epitetw paradoks antytetyczno (przeciwstawno , pos ugiwanie si kontrastami, sprzeczno ciami) 29.2.4 Marinizm Barok pomimo, e nie mia okre lonego programu poetyckiego odwo ywa si do W oskiego poety Sianbattisty Mariniego. Od jego nazwiska pochodzi nazwa nurtu poetyckiego - marinizmu (konceptualizmu). Cechy: najwa niejsza jest forma, ktra ma zadziwia i zaskakiwa odwo ania do w asnej fantazji i natchnienia stosowanie niezwyk ych rodkw stylistycznych ka dy utwr mia opiera si na koncepcie, koncept powinien zawiera elementy niespodzianki utwory powinny mie charakter sensualny (odbierany poprzez zmys y) odbiorc nale y zaszokowa PODZIA POLSKIEJ LITERATURY BAROKOWEJ METAFIZYCZNA DWORSKA SARMACKA - mier , przemijanie - Bg ( redniowiecze + renesans) - kondycja cz owieka w wiecie - vanitas - dualizm natury - powaga - refleksyjno l ejsza, mi o , zabawa, salonowa, poezja kunsztowna pod wzgl dem artystycznym a) dworkowa, ziemia ska pochwa a natury, ycia na wsi b) mieszcza ska, plebejska nawi zuj ce do stosunkw spo ecznych wyra aj cych skarg na brak odpowiednich przywilejw dla plebejuszy i mieszczan a) sarmatyzm rubaszny megalomania, ksenofobia (niech do obcych), dewocja (prymitywna religijno ), konserwatyzm (niech wobec zmian), prymitywizm intelektualny, zabawa, prywata, tradycjonalizm b) sarmatyzm szlachetny demokratyzm, tolerancja, otwarto , liberalizm, patriotyzm - S p Szarzy ski - Naborowski - Morsztyn a) Potocki b) Jan z Kijan a) Pasek b) Potocki

29.3 TERMINY I OKRE LENIA RODKW ARTYSTYCZNYCH STOSOWANYCH W BAROKU

1. Koncept (wiersz musia by zaskakuj cy i w miar mo liwo ci nowatorski; "Do trupa" Morsztyn) 2. Wyliczenie (nagromadzenie kolejnych, podobnych, synonimicznych cech) 3. Anafora (jest to powtrzenie zdania o podobnej konstrukcji zaczynaj ce si od tego samego wyrazu; "Do Anny" Naborowski) 4. Antyteza (zestawienie dwch opozycyjnych znaczeniowo elementw wypowiedzi, najcz ciej zda ) 5. Hiperbolizacja (wyolbrzymienie, przesadne przedstawienie jakiego zjawiska; "Do trupa" Morsztyn) 6. Gradacja (jest to stopniowanie, wzrastaj ce napi cie a do pointy; "Niestatek" Morsztyn) 7. Epitet (okre lenie) 8. Porwnania 9. Przerzutnia (Zdanie nie mie ci si w jednym wersie i jego cz zostaje przerzucona do nast pnego; "Do trupa" Morsztyn "Ty masz zwi zane r ce, ja, wolno ci Zbywszy, mam rozum a cuchem powity") 10. Metaforyka 11. Motyw wanitatywny (marno ciowy, wykorzystywanie tych wszystkich poj , ktre kojarz si z przemijaniem i niesta o ci ycia "D wi k, cie , dym, wiatr, b ysk, g os, punkt" "Krtko ywota" Naborowski) 12. Kontrast (operowanie przeno niami; "Niestatek" Morsztyn) 13. Oksymoron (zestawienie dwch wyrazw sprzecznych znaczeniowo, "mrz gorej cy, ogie lodowy") 14. Pytania retoryczne "Cuda mi o ci" Morsztyn 15. Powtrzenia 16. Pointa "Niestatek" Morsztyn 17. Figura sumacji (zebranie w poincie elementw z wiersza; "Do Panny" Morsztyn) 18. Paradoks (sformu owanie zaskakuj ce swoj tre ci na pozr bez sensu, "Do trupa" Morsztyn ) 19. Operowanie brzydot (ukazywanie blu, cierpienia) 20. Inwersja (przestawienie wyrazw)

30.

JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI

Jan Andrzej Morsztyn by poet zwi zanym z dworem krlewskim. Piastowa wiele urz dw. By dworakiem i intrygantem ale te sprawnym dyplomat . By skazany na banicj i wygnany z kraju. Styl ycia, ktry uprawia by odpowiedni barokowi dworskiemu. Po wi ci si ca kowicie polityce. Poezja by a dla niego tylko t em. By uznawany za twrc bardzo zdolnego. Jego utwory nawi zywa y do marinizmu. Jego utwory nie podejmowa y tematyki trudnej lecz atw , zwi zan z flirtem dworskim. Utwory by y zbudowane sprawnie. Charakterystyczny by przejaw formy nad tre ci .

30.1

MI O

JAKO NACZELNY TEMAT UTWORW J. A. MORSZTYNA

Jan Andrzej Morsztyn najch tniej pisa o mi o ci. Nie by o to jednak bezpo rednie wypowiedzenie uczu o ukochanej. By y to wiersze b d ce wyrazem flirtu, ktry odznacza si dworsk elegancj i salonowym dowcipem. Zwi zek tematyki mi osnej z biografi autora i jego pogl dem na zadania literatury.

"Niestatek" Autor wylicza zjawiska, ktre musia y by si spe ni by jakakolwiek kobieta sta a si stateczna. S to zjawiska zaczerpni te z przyrody i niemo liwe. "Starej" Jest to z o liwy epigramat. Podmiot liryczny wylicza pewnej kobiecie jaka jest stara. "Na Tomka" Kobieta, do ktrej zaleca si Tomek jest bardzo bogata i chora. Tomek dostrzegaj c te zalety chce zosta bogatym wdowcem i w pogoni za posagiem zaprzedaje sam siebie. "Niestatek II" Podmiot liryczny wychwala pann tylko jak jest w nim w zgodzie. Gdy s w niezgodzie panna ta jest brzydka. S tu dwa obrazy. Pierwszy to wyraz zachwytu zaprezentowan pi kn kobiet . Drugi prezentuje kobiet szpetn i okropn . W obu obrazach s elementy przesady. "Do trupa" Jest to sonet. Z utworu tego wynika wniosek, e lepiej nie y ni by zakochanym. Cz owiek zakochany ma wiadomo swojego zniewolenia.

30.2

FORMA UTWORW J. A. MORSZTYNA I JEJ ZWI ZEK Z TRE CI

Tre utworw Morsztyna jest ma o istotna. Wa na jest natomiast ich forma. Stosowa on wiele rodkw artystycznych np.: anafora, wyliczenie, koncept, gradacja, hiperbolizacja. Pisa tak e utwory bardzo krtkie np.: "Starej".

30.3 DLACZEGO J. A. MORSZTYNA MO NA NAZWA KONCEPTUALIST

POET

Jana Andrzeja Morsztyna mo na nazwa konceptualist , poniewa w swoich utworach u ywa konceptu. G wnym zadaniem jego poezji by zaskakuj cy, wr cz szokuj cy czytelnika pomys - koncept dotycz cy formy lub tre ci. Przyk adem mo e tu by utwr pod tytu em "Niestatek", do ko ca utworu nie wiemy po co podmiot liryczny wylicza zjawiska przyrody. W utworze pod tytu em "Niestatek II" przeciwstawione s dwa obrazy kobiety.

31.

twrczo

daniela naborowskiego

31.1 TYPOWE CECHY EPOKI (NP.: VANITAS VANITATUM) W POEZJI D. NABOROWSKIEGO

Naborowski wprowadza w kr g barokowej literatury zainteresowanie przemijaniem. Wiersze pod tytu ami: "Marno " i "Krtko ywota" prezentuj postaw cz owieka wobec ycia i mierci. Cz owiek powinien si cieszy i bawi ale pobo nie i uczciwie. Trzeba si ba Boga. Ca e ycie cz owieka, ktry my li o przysz o ci jest napi tnowane pewnym tragizmem. Cz owiek podlega czasowi i jego destrukcyjnej sile. Naborowski twierdzi nawet, e ycie to ci g e umieranie. Cz owiek ju gdy si rodzi zaczyna umiera . Naborowski twierdzi, e wiat nale y przyj takim jaki jest. Cz owiek nie jest doskona y. Bg jest pot ny i cz owiek powinien mu si podporz dkowa . W wierszu pod tytu em "Cnota grunt wszystkiemu" Naborowski przedstawia cnot jako zalet cz owieka i jego wielk warto . Cz owiekowi nic nie daj dobra materialne. Jedyn warto ci , ktra nie przemija i jest godna uwagi to w a nie cnota. Cnota daje wszystko: szcz cie, satysfakcj z ycia. Temu, ktry nie mia cnoty dobra materialne nie dadz nic po mierci.

32. WAC AW POTOCKI JAKO G WNY PRZEDSTAWICIEL LITERATURY DWORKOWEJ

32.1 TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORW POTOCKIEGO
"Ogrd fraszek" Jest to zbir 1800 utworw rozmaitej wielko ci i r norodnej tre ci (O czym mwi bardzo dziwaczny i bardzo rozbudowany tytu - "Ogrd ale nie plewiony, brg, ale co snop to inszego zbo a..." wype niaj cy ca stron .) W zebranych tu fraszkach autor porusza tematy polityczne, spo eczne, obyczajowe, moralne. Pi tnuje wady ustroju politycznego Polski, a wi c anarchi , bezprawie, z ot wolno , prywat , brak obrony granic, s abo pospolitego ruszenia, zanik ducha rycerskiego.

"Moralia" Jest to zbir zawieraj cy kilkaset utworw rozpoczynaj cych si od jakiego przys owia polskiego lub aci skiego w t umaczeniu lub przerbce dokonanej przez Potockiego. Utwory maj charakter przypowie ci, ktrych zadaniem jest unaoczni okre lon my l najcz ciej dotycz c niedomaga Rzeczypospolitej. Wiele w nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

32.2

geneza "WOJNy CHOCIMSKiej" WAC AWa POTOCKIego

Za tre tego utworu autor przyj wojn ze szczeglnym uwzgl dnieniem jednej bitwy pod Chocimiem. Potocki powraca do konkretnych wydarze . Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Zosta a napisana na podstawie jednego z pami tnikw jednego z dowdcw. Jest to poemat rycerski. Charakterystycznym elementem takiego eposu jest inwokacja. W niej autor zwraca si do Boga. S tam porwnania homeryckie. Jest tam zawarta pro ba o b ogos awie stwo dla dzie a, ktre w a nie tworzy autor.

32.3 "WOJNA CHOCIMSKA" JAKO PODR CZNIK PATRIOTYZMU DLA WSP CZESNYCH
Autor charakteryzuje przodkw broni cych ojczyzny i przez to wskazuje jak powinni zachowywa si wsp cze ni. Polacy bior cy udzia w tej bitwie stali w obronie wolno ci szlacheckich, wiary, w asnego domu, dobytku, w asnej czci, w obronie ojczyzny i jej wolno ci. W dalszej cz ci tego utworu jest ocena wrogw. Autor mwi, e nie s oni dobrzy w walce. Uwa a ich za ludzi z ych. S u y to pokazaniu waleczno ci Polakw. Polska mia a by podmurzem chrze cija stwa i nie dopu ci heretyckiej zarazy, eby rozpowszechni a si w rd ludzi. Utwr ten mia pokazywa dusz rycersk Polakw. Wed ug Potockiego o doskona o ci o nierzy wiadczy o ich m stwo i religijno . Charakteryzuj c przodkw zwraca uwag na ich waleczno , dum i dba o o honor. Zas ugi s obserwowane przez Boga i wynagradzane przez niego. Bg pomaga zwyci a . Pociech dla o nierzy jest to, e walcz w jego imi . W utworze jest alegoria, gdzie bia y orze p acze nad mogi ojczyzny wspominaj c wspania przesz o .

32.4 32.5

TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWRCZO CI W. POTOCKIEGO PATRIOTYZM W. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSP CZESNYCH

Ukazuje swoje przej cia podczas prze ladowa arian (nale a do nich) "Kto pierwszy ten lepszy". "Nierz dem Polska stoi" To opinia poety na temat w asnego kraju. Dostrzega gro ce pa stwu niebezpiecze stwo, wewn trzne rozpr enie. Ubolewa nad tym, ze w Rzeczypospolitej ci gle zmieniane jest prawo. Obwinia szlacht za ich warcholstwo, pieniactwo i prywat . "Pospolite ruszenie" Jest to obraz polskiego pospolitego ruszenia. Autor krytykuje stosunek szlachty do obowi zku wobec ojczyzny, pokazuje sytuacj w obozie o nierskim w przededniu bitwy. o nierze nie chc walczy . Brak dyscypliny, ch ci do walki. o nierze pobyt w obozie traktuj jako odpoczynek. Brak szacunku dla wy szej hierarchii wojskowej, przewidywania skutkw post powania. Niewype nianie obowi zkw. Przejaw postawy niepatriotycznej. Nie bano si odpowiedzialno ci. Polska jest bez obrony i jest atwym upem dla naje d cw. "Zbytki polskie" Autor opowiada o szlachcie, ktra interesuje si tylko swoim dobrem materialnym. Potocki wymienia najwa niejsze przyjemno ci do ktrych d y spo ecze stwo. Szlachta traci bogactwo aby je pokaza . Mowa jest o prywacie i egoizmie szlachty, ktra nie jest zainteresowana obron Rzeczypospolitej. Utwr ko czy si pewn przestrog : wszystkie bogactwa mo e cz owiek utraci , Pogo za rzeczami zbytecznymi powoduje utrat maj tkw i os abia polskie spo ecze stwo.

33.
33.1

TWRCZO

PAMI TNIKARSKA OKRESU BAROKU

PAMI TNIK JAKO GATUNEK LITERACKI

33.1.1 Rodzaje i typy pami tnikw Pami tniki w XVII wieku pisali prawie wszyscy. Nie pisali ich tylko ch opi. Mo na wyr ni trzy rodzaje pami tnikw: pami tniki, ktre powstawa y dla upami tnienia jakiego wydarzenia pami tniki pisane u schy ku ycia pami tniki spisywane z dnia na dzie (by y to tzw. diariusze)

33.1.2 Funkcja i znaczenie w czasach baroku 1. opowiadania oparte na faktach historycznych wojnach jakie Polska prowadzi a w XVII wieku (wojny ze Szwecj , Moskw i Turkami, wojna domowa, zwana rokoszem Lubomirskiego) 2. kre l realistyczny obraz ycia stanu szlacheckiego w XVII wieku zabawy, pijatyki, bjki, pojedynki, rokosze, uczty okoliczno ciowe, stosunki z s siadami, obyczaje (np.: zar czyny), procesy, zajazdy, zami owanie do przepychu, wystawno i rozrzutno , przesadne dbanie o w asny honor, zewn trzna dewocyjna pobo no 3. daj portret duchowy przeci tnego szlachcica tych czasw jego sposb my lenia, reakcje i doznania, zachowanie, brak zami owania do wiedzy 4. prezentuj pogl dy typowe dla wczesnej szlachty brak szerszych horyzontw my lowych, kpiny z cudzoziemskich obyczajw, brak tolerancji religijnej, negatywny stosunek do ch opw i mieszczan, wywy szanie si nad innymi narodami, konserwatyzm, zanik ducha rycerskiego, brak poczucia patriotyzmu, dbanie o w asne interesy, zami owanie do gospodarowanie na ziemi, wiara w zabobony, czary i cuda. 5. rysuj barwny obraz ycia o nierza brak dawnych cnt rycerskich, ch zrobienia kariery, zdobycia upw, pycha, prywata, brak karno ci, niepodporz dkowanie si rozkazom, walki, utarczki, pojedynki bez przestrzegania regu , dbanie o w asne wygody itp. 6. stanowi doskona e rd o wiedzy o kulturze ycia obyczajowego i politycznego Polski szlacheckiej 33.1.3 Twrcy pami tnikw w XVII w. 1. Jan Chryzostom Pasek 2. J drzej Kitowicz 3. Bogus aw Maskiewicz

4. YCIORYS JANA CHRYZOSTOMA PASKA

Jan Chryzostom Pasek urodzi si w 1636 roku. Pochodzi z niezamo nej szlachty, dzier awi cej maj tki w okolicach Rawy Mazowieckiej. Edukacj zako czy na ni szym kolegium jezuickim w Rawie. Jako 19letni ch opak wst pi do wojska. Walczy w Danii, po czym bra udzia w zwyci skich walkach z Moskw pod Po onk i nad Basi , sk d prowadzi pos w moskiewskich do Warszawy. Podczas rokoszu Lubomirskiego stan po stronie krla, bra udzia w elekcji Micha a Korybuta Wi niowieckiego, a w 1667 roku powierzono mu dowodzeniem pospolitym ruszeniem przeciwko Turkom. W tym samym roku niespodziewanie si o eni i osiad na roli gospodaruj c na do ywociu ony i dzier awi c wsie w wojewdztwie krakowskim. Zmar w 1701 roku w swym maj tku w Niedzieliskach. Pami tnik zacz spisywa pod koniec ycia.

33.2 PAMI TNIKI JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW SARMATYZMU

33.2.1 Warstwa obyczajowa Dzi ki bezpo redniemu stosunkowi autorw do przedstawionych faktw, dzi ki ywo ci i barwno ci wys awiania si pami tniki s znakomitym rd em poznania ludzi i obyczajowo ci tamtych czasw. 33.2.2 Wzorce osobowe Z pami tnikw Jana Chryzostoma Paska wy ania si wzorzec osobowy szlachcica - ziemianina wiod cego spokojne ycie, pe ne towarzyskich, troch rubasznych biesiad, wyr niaj cego si w rd okolicznej szlachty g wnie swym talentem do oswajania dzikiego ptactwa i zwierz t. Zupe nie inny priorytet rysuj nam jednak ksi gi s dowe. Wynika z nich, e by to znany w okolicy awanturnik, warcho i pieniacz, na ktrym ci y pi ciokrotnie wyrok s dowy, skazuj cy go na banicj . Przekupna i s aba w adza wczesnej Rzeczypospolitej nigdy tego wyroku jednak nie wyegzekwowa a. 33.2.3 J zyk i styl utworu 1. wydarzenia historyczne, ktre prezentowa by y jedynie t em dla zaprezentowania jego przygd 2. szeroka skala realizmu w przedstawianiu ycia wojennego i obyczajowego wczesnej szlachty 3. u ywane s makaronizmy, latynizmy 4. du o porwna 5. bardzo d ugie zdania z orzeczeniem na ko cu

6. j zyk zbli ony do j zyka potocznego, ywy 7. narracja - styl gaw dziarski, dynamiczny w partiach opisowych, czasami nieco rozwlek y 8. dialogi krtkie, ywe, dynamiczne 9. sceny dramatyczne i komediowe 10.wprowadzenie wiata zwierz cego (np.: ko , wydra)

34.
34.1

EPISTOLOGRAFIA BAROKOWA - CECHY

"LISTY JANA III I MARYSIE KI"

Jan zwraca si do niej: serca mego krlewno, najdro sza moja. U ywa wielu zdrobnie aby ukaza sw czu o . Zwroty takie dowodzi y mi o ci Jana II i jego sk onno ci do przesady. Listy te s stylizowane na utwory literackie (romanse). Idealizowa on w nich swoj on . Wyznania do Marysie ki przeplataj si z informacjami o kolejnych bitwach. Autor u ywa francuskich zwrotw ( wiadczy to o wykszta ceniu Jana i o tym, e by przedstawicielem baroku dworskiego). Du o jest w nich przeno ni, epitetw, odwo a do mitologii, inwersji.

35.

GATUNKI LITERACKIE

EPIKA pami tnik epos powie ("Don Kichot") listy poemat LIRYKA pie sonet wiersz mi osny fraszka carmen figuratum (wiersze napisane w r nych kszta tach, np. dzwonu) DRAMAT tragedia komedia klasycyzm francuski

36.

CZASY SASKIE W KULTURZE POLSKIEJ

36.1.1 Dwa nurty kultury szlachecki - rodzinno magnacki - wzorowany na dworach zachodniej Europy 36.1.2 Cechy kultury dworskiej (magnackiej) umowno , konwenans ycia towarzyskiego hedonizm pod przykrywk etykiety dworskiej 36.1.3 Sytuacja ko cio a triumf kontrreformacji instytucja coraz bardziej sprymityzowana, zgnu nia a gromadzenie ogromnej liczby ludzi w klasztorach 36.1.4 Sytuacja polityczna w Polsce przywileje dla szlachty elementy pa stwa policyjnego, niewygodni i zbuntowani byli usuwani z tego wiata ch wzbogacenia si Sasw kosztem Polakw dwr by bardzo rozpolitykowany W czasach saskich w Polsce panowali Wettini - August II Mocny, August III. Byli oni zwi zani z Saksoni (byli tam w adcami). Polska by a dla nich tylko spichlerzem i armi potrzebn w czasie zagro enia Saksonii. Elekcyjni krlowie Polski nie byli Polakami. W adcy ci w adali Polsk despotycznie, utrzymywali spo ecze stwo w ryzach pozornego spokoju.

36.1.5 Sytuacja kultury w Polsce aden wzr nie pojawia si w rd kultury obyczajowej, szlacheckiej, dworskiej lub ko cielnej. Kultura literacka i pi miennicza nie mia a mo liwo ci rozwoju. (W adcy woleli teatry i opery niemieckie oraz inne rozrywki.) Warto ci sta si przepych, luksus, zbytek bez warto ci artystycznej (nagromadzenie ozdb tworzy o zwyk y kicz). Nast pi upadek gospodarczy kraju (poza dworem) a to spowodowa o kiepskie warunki do rozwoju kultury artystycznej. Nie by o rodowiska, ktre mog oby zaj si mecenatem artystw. 36.1.6 Oblicze sarmatyzmu W czasach saskich zmieni o si oblicze sarmatyzmu. Na pocz tku by on pozytywny, potem jednak sta si synonimem prymitywizmu i skrajnego zacofania. Szlachta obdarowywana nowymi przywilejami traci a patriotyzm, stawa a si zadufana w sobie.

O
37. Ramy czasowe

W I E C E N I E

FRANCJA Pocz tek: XVII w. Koniec: lata 70 XVIII w. EUROPA Pocz tek: pocz tek XVII w. Koniec: lata 70 XVIII w. POLSKA Pocz tek: pocz tek XVIII w. Koniec: 1822 - wydanie przez Mickiewicza "Ballad i romansw"

38.
38.1 38.2

KLASYCYZM WE FRANCJI
POJ CIE KLASYCYZMU POD O E FILOZOFICZNE

Klasycyzm - pewien model kultury powsta y w staro ytno ci (Grecja, Rzym); nawi zanie do antyku (np. w gatunkach literackich - tragedia antyczna, zasada decorum) 38.2.1 Kartezjusz Podbudow filozoficzn my lenia o sztuce by y pogl dy Kartezjusza. Autor "Rozprawy o metodzie". Za najwi ksz warto uznawa ludzki rozum. Celem cz owieka by o poznanie prawdy o wiecie, dost pnej rozumowi ludzkiemu. Prawdziwe jest to co jasne i zrozumia e. Kartezja ska filozofia nawi zywa a do aforyzmu "My l wi c jestem". Ta sama zasada obowi zywa a w sztuce. 38.2.2 Kant Nawi zuje do systemw antycznych. Poznanie prawdy mo liwe jest na drodze dwu rd owo ci: rozumu i zmys w. Kant wychodzi z racjonalizmu o wieceniowego i empiryzmu, zrywa z obiektywizmem. Twierdzi, e wiat, ktry cz owiek postrzega mo e by przez niego kszta cony. 38.2.3 Locke Stworzy podstawy teoretyczne empiryzmu. rd a wiedzy szuka w do wiadczeniu zewn trznym zmys owym i wewn trznym - refleksji. Propagowa tolerancj religijn . Uwa a , e cz owiek d y do szcz cia, ktre ka demu obywatelowi powinno zapewni pa stwo.

38.3

ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M. BOILEAU)

1. pi kne to co rozumne, rozs dne i harmonijne 2. doskona o wykonania 3. zasada prawdopodobie stwa 4. kryterium doboru - rozum 5. j zyk wykwintny, ale i pe en prostoty 6. poszanowanie j zyka ojczystego 7. cis e przestrzeganie zasad gatunkw literackich 8. typowo (bohaterowie typowi dla danego rodowiska) 9. klarowno (przejrzysto kompozycji) 10.kompozycja musi by regularna 11.powrt do zasady umiaru

12.styl jasny i prosty 13.powrt do zasady Horacego (uczy -bawi c)

38.4

LITERATURA FRANCUSKA XVII W - MOLIER

Molier to twrca francuski. Pisa on komedie. Jego najlepsze dzie a to " wi toszek" i "Sk piec". W " wi toszku" Molier krytykuje wady Francuzw. Prbuje o mieszy do rozpowszechnione przywary. Jest to satyra na bigoteri i wszelkie przejawy hipokryzji. Krytykuje te przejawy dewocji. O miesza naiwno , k amstwo, atwowierno i ob ud . Wed ug Moliera zadaniem poezji jest poprawia ludzi bawi c ich jednocze nie. Molier przeciwstawia si ob udzie na p aszczy nie moralnej. " wi toszek" to komedia. Charakteryzuje si wi c komizmem. (Komizm to kategoria estetyczna oznaczaj ca w a ciwo ci jakiego przedmiotu lub zjawiska. Przybiera r ne formy. Wyst puje w postaci satyry, ironii, humoru. S mi dzy innymi nast puj ce rodzaje komizmw: sytuacyjny, s owny, postaci.) W " wi toszku" s nast puj ce rodzaje komizmu: postaci (Pani Peurelia, Tartufe, Doryna) 1. sytuacyjny (Orgon - pod sto em) 2. s owny (rozmowa Doryny z Orgonem o sytuacji w domu)

39.
39.1

O WIECENIE W EUROPIE
FILOZOFIE

39.1.1 Racjonalizm Twrc by Kartezjusz. "Cogito ergo sum" - "my l wi c jestem". Uwa a , ze celem poznania jest my lenie. Cz owiek poznaje prawd o wiecie za pomoc my lenia. Prawdziwe jest tylko to, co da si rozumowo wyt umaczy . Odrzucenie przes dw. 39.1.2 Empiryzm Twrca - Franciszek Bacon. Twierdzi , ze prawdziwe jest to co mo na sprawdzi za pomoc do wiadczenia. 39.1.3 Ateizm Odrzuca wszelkie zasady religijne, rwnie istnienie Boga. Atei ci uznawali kult materii. Warto ci duchowe by y dla nich niewa ne. Ateizm wyp ywa z racjonalizmu. 39.1.4 Deizm Za o enie o istnieniu jedynie Boga jako stwrcy i pocz tku wiata. 39.1.5 Humanitaryzm Zwraca uwag na godno cz owieka, a rwno i braterstwo uznawa za zasad niepodwa aln . O wiecenie "odkry o" cz owieka, ktry sta si centrum zainteresowania filozofii, nauki, sztuki i polityki. D ono do ul enia jego doli, oszcz dzenia mu cierpie , zapewnienia wolno ci osobistej i odpowiednich warunkw wszechstronnego rozwoju. 39.1.6 "Tabula rasa" John Locke twierdzi , e cz owiek urodzi si jak czysta tablica i w ci gu swojego ycia zapisuje t tablic (korzystaj c z rozumu, do wiadczenia). By a ona odzwierciedleniem niewinno ci cz owieka. 39.1.7 Utylitaryzm Celem jednostki mia o by dobro og u. 39.1.8 Sensualizm rd em wiedzy s wra enia zmys owe, s odbiciem rzeczywisto ci. Dzi ki nim cz owiek mo e dociec sensu istnienia. Wszystko daje si nazwa , okre li s owami. 39.1.9 Relatywizm Teoria wzgl dno ci.

39.2

OSI GNI CIA CZO OWYCH PRZEDSTAWICIELI

39.2.1 Encyklopedy ci W o wieceniu we Francji po raz pierwszy zacz to wydawa pierwsz na wiecie encyklopedi . Sk ada a

si z 28 tomw. Przedstawicielami s : 1. Wolter 2. Diderot 3. Rousseau Has a w encyklopedii zapisywali wed ug w asnych wiadomo ci o danych poj ciach. Encyklopedia mia a zrewolucjonizowa sposb postrzegania wiata. 39.2.2 Wolter By o francuskim pisarzem. Uprawia wiele gatunkw literackich: powiastki filozoficzne "Kandyd", "Prostaczek"; dramaty "Zaira", pisma filozoficzne "Traktat o tolerancji". 39.2.3 Wolterianizm jest to postawa charakteryzuj ca si krytycyzmem, odrzuceniem autorytetw. Mwi o konieczno ci tolerancji dla innych postaw. Charakteryzuje j libertynizm (swoboda, rwnie obyczajowa, racjonalizm, podkre lenie niezale no ci). jest to wzorzec osobowy cz owiek, ktry broni w asnej niezale no ci, suwerenno ci, rozumu. Ma wiadomo , e my li i broni swoich my li. Nie chce by traktowany jako og . wolterianizm to te styl literacki, charakteryzuj cy si dowcipem, paradoksem, elegancj wypowiedzi, b yskotliwo ci my li. S u y do wyra ania filozoficznych my li o cz owieku i jego miejscu w kosmosie. S u y do przygl dania si ludzkiemu yciu jako pewnemu stereotypowi. "Kandyd" Tre ci tego utworu s losy tytu owego bohatera. Cz I Kandyd zaleca si do Kunegundy. Zobaczy to jej ojciec i wygna go z zamku. Kandyd chowa si wi c w zamku. Autor dowodzi tu, e nie ma skutkw bez przyczyny. Cz II Po wygnaniu Kandyd je dzi po wiecie. Odwiedzi Eldorado. Zobaczy , e yje si tam dostatnio. Jest tam pe no z ota, ale tamtejsi nie traktowali z ota jako czego cennego. Panowa powszechny dostatek i dobrobyt. Gdy wszyscy go maj to nie liczy si on tak dla ludzi. Cz III S tu refleksje na temat z a i dobra. Stwierdzaj , e ludzka natura nie zmieni si Cz owiek ma sk onno do z a. Mowa jest te o nietolerancji religijnej. 39.2.4 Denis Diderot By pisarzem, filozofem, stworzy zarys teorii dramatu XVIII wieku pt. "Paradoks o autorze". Znany jest jako autor powie ci: "Kubu fatalista i jego pan" Kubu i jego pan podr uj konno i prowadz rozmowy. Osi fabu y jest podr , chwytem konstrukcyjnym dialog. Najwa niejsze s przemy lenia bohatera. Wydarzenia s jedynie ilustracj . Wi kszym filozofem jest Kubu . On roztrz sa problemy dotycz ce przypadku, mi o ci, wolnej woli. Kubu jest wyznawc fatalizmu. Wierzy w odgrne za o enia co do jego losu. Tego typu zachowanie jest zwi zane z teori predestynacji Jest to teoria mwi ca, e 'Kroczymy w ciemno ciach, pod tym co zapisane w grze'. Komentarz autorski to zwroty do czytelnika. Narrator snuje opowie jak tworzy swoje dzie o. Jest to, wi c te powie o stwarzaniu powie ci. Rozmowy dotycz Kubusia, jego mi o ci. Kubu d y do uoglnie , maksym. Z rozmowy mo emy si dowiedzie , e cz owiek wype nia to co jest zapisane. Cz owiek nie wie jaki b dzie jego cel. Ka de wydarzenie poci ga za sob nast pne. W yciu jest te istotna kwestia przypadku. Ca y ten utwr kipi jednak optymizmem. Kubu zgadza si na taki los i jest z tego zadowolony.

40.
40.1

WIEK XVIII W POLSCE

SYTUACJA SPO ECZNO-POLITYCZNA

W Polsce w odr nieniu od Francji dominowa a szlachta, a nie mieszcza stwo. Nast powa upadek miast. By z y stan gospodarki. Nast powa rozk ad organizacji pa stwowej. Presti Rzeczpospolitej na forum mi dzynarodowym upad . Polska sta a si pionkiem w r kach s siadw (rozbiory). Krl (Stanis aw August

Poniatowski) przyst pi do walki z sarmatyzmem. W nim upatrywa r ne rodki do walki z zacofaniem.

rd o z a. Krl stara si zaanga owa

40.2

PREKURSORZY

40.2.1 Stanis aw Konarski Wszechstronny dzia acz, zajmowa si : praca nad reform ustroju pa stwa "Traktat o skutecznym rad sposobie" Charakteryzuje wczesn RP i wysuwa postulaty, dania maj ce uzdrowi pa stwo. Przeciwstawia si liberum veto, proponuje, aby rd em decyzji by a wi kszo g osw. Gani prywat szlachty. Przeciwnik szlacheckiej megalomanii (manii wielko ci). o wiata Zreformowa szkolnictwo, da wprowadzenia nauczania rozumowego. K ad nacisk na sprawy wychowania obywatelskiego, ludzi wiadomych sytuacji spo ecznej i politycznej, wiadomych obowi zku wobec ojczyzny i narodu. Pod a za nauczaniem pogl dowym, opartym na racjonalnym poznawaniu rzeczywisto ci, empirystycznych metodach. Wprowadzi obowi zek nauczania j zyka polskiego, historii literatury, nowo ytnych j zykw. Wprowadzaj c te nauki przyrodnicze, histori , geografi . W 1740 r. za o y szko dla synw szlacheckich "Collegium Nobilum". Uwa a , e doro li s zbyt zdeprawowani sarmatyzmem i nie da si ich zmieni . twrczo literacka W szkole dzia a teatr konwiktowy, w ktrym uczniowie wystawiali sztuki pisane w duchu klasycystycznym, posiadaj ce mora , maj ce walory wychowawcze, np. "Tragedia Epaminoudas" Konarskiego. Pisa tak e traktaty: "O poprawie wad wymowy". Wyszydza skomplikowany, napuszony barokowy styl. Propaguje czysto , naturalno j zyka. 40.2.2 Stanis aw Leszczy ski Wyda traktat polityczny "G os wolny, wolno ubezpieczaj cy". Domaga si jak najszybszego przeprowadzenia reform. Propagowa ograniczenie liberum veto. Krla elekcyjnego ma wybiera ca y nard, a nie tylko szlachta. da wzmocnienia administracji pa stwowej, poprawy warunkw ch opw. 40.2.3 Komisja Edukacji Narodowej Powo ana w 1773 r. przez sejm na wniosek krla. By a pierwszym ministerstwem o wiaty w Europie. Podstawowe zadania okre la o has o: "Stworzy nard przez wychowanie publiczne". Pod kierownictwem komisji przeprowadzono reform szk w ca ym kraju. Po raz pierwszy zezwolono na nauk dziewcz t w szko ach, zacz to powo ywa szko y ludowe dla wszystkich. powo ano rwnie Towarzystwo do Ksi g Elementarnych, ktre opracowywa o i wydawa o nowe podr czniki. W szko ach zwrcono szczegln uwag na problem kultury j zyka polskiego, a wzorem polszczyzny sta y si dzie a pisarzy odrodzenia.

40.3

PRASA I TEATR JAKO NACZELNE RODKI AGITACJI W S U BIE REFORM

40.3.1 rola Warszawy w XVIII w. Warszawa sta a si centrum kulturalnym i politycznym. Sta o si to za spraw urbanistycznego uporz dkowania stolicy. Dwr sta si g wnym o rodkiem sztuki, centrum artystycznym. 40.3.2 dzia alno krla i znaczenie dworu krlewskiego Poniatowski popiera architektur . Przebudowa zamek krlewski, zbudowa pa ac na wodzie. By mecenasem literatury. Wydawa publiczne, o wieceniowe utwory (u niego pojawi y si po raz pierwszy utwory Krasickiego). 40.3.3 charakterystyka czasopi miennictwa 40.3.3.1 tytu y czasopism "Merkuriusz Polski" Pierwsze polskie pismo - 1661, wchodzi o tylko przez 7 miesi cy. "Monitor" Wzorowany na angielskim "Spectatorze". Pierwszy redaktor to Stanis aw Bohomolec. Zamieszcza tam

swoje artyku y tak e Ignacy Krasicki. Monitor ukazywa zacofanie polski, da reform, walki z ciemnot i sarmackimi zabobonami. "Zabawy przyjemne i po yteczne" Redaktorem naczelnym by Adam Naruszewicz. Celem by o zaznajomienie z twrczo ci wczesnych pisarzy. Za wzr uznawano J. Kochanowskiego. "Gazeta Warszawska" Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. Prezentowa a bie ce informacje. "Gazeta narodowa i obca" Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. By to dziennik. Przetrwa a 160 lat. "Magazyn Warszawski" Czasopismo okresu Sejmu Wielkiego. By o to pismo informacyjno-rozrywkowe. 40.3.3.2 funkcja i znaczenie rozwoju czasopi miennictwa Czasopi miennictwo doby o wiecenia mia o charakter zaanga owany, patriotyczny. Interesowa o si sprawami polskimi, przede wszystkim spo ecznymi, politycznymi, gospodarczymi i kulturalnymi. By o g wnym rodkiem masowego przekazu i oddzia ywania na wczesne spo ecze stwo. 40.3.4 powstanie Sceny Narodowej w Warszawie 40.3.4.1 dzieje teatru 17 listopada 1765 roku zosta otwarty polski teatr publiczny dla wszystkich. Powsta w budynku operalni saskiej. Pierwsz wystawion sztuk by a komedia "Natr ty" Jzefa Bielawskiego. Komedie tworzy Franciszek Bohomolec. Stworzy mi dzy innymi: "Ma e stwo z kalendarza", utwr o mieszaj cy Polakw. Jest to przyk ad typowej komedii warszawskiej. W 1767 roku teatr zamkni to. Otwarto go dopiero w 1774 roku. 40.3.4.2 znaczenie teatru W okresie o wiecenia teatr publiczny pe ni bardzo wa n rol . Wychowywa wczesnego obywatela. Uczy go krytycznie my le i widzie wady ustroju, w ktrym y . Walczy o j zyk narodowy. Propagowa post powe reformy pa stwowe. Jego dzia alno szczeglnie wzros a w czasie Sejmu Czteroletniego. Obok sztuk rozrywkowych wystawia utwory, ktre w sposb po redni lub bezpo redni nawi zywa y do ycia politycznego kraju, propagowa y nowe idee o wieceniowe, domaga y si przeprowadzenia w Polsce reform politycznych i spo ecznych w my l za o e spo ecznych i humanitarnych. 40.3.4.3 obyczajowa komedia warszawska Po ponownym otwarciu teatru w 1774 roku nast pi rozkwit komedii warszawskiej. Twrcy teatralni to: Franciszek Zab ocki ("Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Grale", "Fircyk w zalotach"). Charakteryzuje si ona tym, e tematyka polityczna nie jest najwa niejsza, a rzecz kr y wok intrygi mi osnej

41.
41.1

IGNACY KRASICKI - KSI

POETW POLSKICH

WALORY TRE CI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO

Bajka to gatunek z pogranicza epiki i liryki. Jest to alegoryczna opowie o zwierz tach, ludziach, przedmiotach, ktra s u y do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze oglnym i powszechnym. Ta prawda jest wyra ana cz sto bezpo rednio jako pointa na ko cu utworu, na pocz tku utworu w postaci tytu u lub jest tylko zasugerowana czytelnikowi. Prawd t jest mora . Postacie wyst puj ce w bajce wyposa one s w jednoznaczne i niezmienne cechy. Wykszta ci y si dwa rodzaje bajek: narracyjna, stanowi ca jakby krtk opowie o nieskomplikowanej budowie oraz epigramatyczna, bardzo krtka, zazwyczaj czterowersowa. Najbardziej rozpowszechniona jest tzw. bajka zwierz ca, w ktrej przedstawione zwierz ta wyst puj jako personifikacje typw ludzkich. Relacje mi dzy zwierz tami s odpowiednikiem stosunkw spo ecznych. Za twrc bajek uznaje si Ezapa, yj cego w VI wieku p.n.e. W Polsce bajki tworzy w XV wieku Wiernat z Lublina. W epoce klasycyzmu twrcami bajek byli: w Rosji J Kry ow, we Francji J. La Fontaine, w Polsce Ignacy Krasicki wzoruj cy si na La Fontaine. Ignacy Krasicki wyda dwa zbiory bajek: "Bajki i przypowie ci" (dominuj tu bajki krtkie i zwi z e), "Bajki nowe" (ukaza si ten zbir po mierci Krasickiego, zawiera g wnie bajki narracyjne). Krasicki korzysta z tego gatunku gdy by to typ formy gatunku dydaktycznego. Tre tych bajek ma poucza czytelnika, s u y mu rad .

wiat jaki prezentuje Krasicki w swoich bajkach przygn bia. Jest on tragiczny. Zwyci aj z e instynkty. Autor opisuje codzienno , rzeczywisto . Ludzie s li i okrutni. Niszcz s abszych. Ludzie s ob udni. Charakteryzuje ich hipokryzja. Przedstawiony jest tu wiat pesymistyczny. Bajki te nie s weso e. Pesymistycznie brzmi s owa: 'szlachetno , uczciwo mo na w o y mi dzy bajki'. Walory formy bajek Ignacego Krasickiego: s zwi z e i oszcz dne j zyk jest prosty s pisane trzynastozg oskowcem maj rytm zastosowany jest kontrast Krasicki oddzia ywa na rozum odwo ywa si do ludzkiego rozs dku i indywidualnej refleksji lapidarno (zwi z o i skrtowo wypowiedzi po czone z rzeczowo ci ) 41.1.1 TRE BAJEK "Wst p do bajek" Jest to pierwsza bajka ze zbioru "Bajki i przypowie ci". Ukazany jest wymy lony, wyidealizowany, nieistniej cy wiat. Poeta przedstawia swoje poj cie bajki, odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Mora mwi, e te zaprezentowane postawy s nieprawdopodobne w realnym wiecie. Wyra a pesymistyczny stosunek podmiotu lirycznego, ktry nie wierzy w uczciwo , prawo . Autor b dzie kontrastowa zachowanie ludzi jakie jest, a jakie powinno by . B dzie szydzi z tych, ktrzy post puj le. Ludzie nie s szlachetni i dzielni jacy powinni by . W swoich bajkach Krasicki ukazuje wiat z jego wadami. "Dewotka" Krasicki w tej bajce pi tnuje i wy miewa religijn ob ud i fa sz moralny, ktry mo na by zarzuci niejednemu cz owiekowi. Tytu ow bohaterk charakteryzuje pobo no na pokaz, dla ludzi, bowiem taka naprawd w sercu ma z o i nienawi . Dewotka potrafi bowiem jednocze nie modli si bez lito ci bi swoj s u c z b ahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne stanowisko wobec takiej postawy: 'Uchowaj, Panie Bo e od takiej pobo no ci'. "Groch przy drodze" Mora : zbytnia ostro no te mo e zaszkodzi . Gospodarz usi owa by przebieg y i ostro ny. Za zbytni zapobiegliwo los si zem ci. Przebieg o nie pop aca. "Jagni i wilki" Wilki zauwa y y w lesie jagni . Mia y go zje . Jagni spyta o si jednak jakim prawem wilki chc to zrobi . Wilki odpowiedzia y, e dlatego e one s silne a jagni s abe i same. Mora : ten kto jest silniejszy ma przewag i jest w stanie dominowa . "Szczur i kot" Bajka ta mwi o pewnym szczurze. Siedzia on podczas mszy pod o tarzem i chwali si , e go kadz . W pewnym momencie zakrztusi si dymem i porwa go kot. Mora em jest tutaj to, e tego, ktry si zbyt przechwala i jest zbyt pewny, mo e niespodziewanie spotka nieszcz cie. "Ptaszki w klatce" Bajka ta to rozmowa dwch czy ykw. M ody urodzony w klatce mwi, e jest mu w niej dobrze. Urodzony na wolno ci mwi, e le czuje si w klatce. Mora em jest tutaj to, e je eli nie przebywa o si w lepszych warunkach to uwa a si swoje za dobre. Nie nale y dziwi si osobom, ktre przebywaj c w pozornie z ych warunkach twierdz , e jest im dobrze, gdy mog y nie widzie nic lepszego. Mo emy te wnioskowa z tej bajki, e ycie na wolno ci chocia w z ych warunkach jest lepsze ni w niewoli. "Filozof" Mowa tu jest o pewnym filozofie, ktry nie wierzy w Boga. Gdy jednak znalaz si w k opotach uwierzy nie tylko w Boga ale i w upiory. Mora : Cz owiek w obliczu niebezpiecze stwa jest w stanie zmieni swe pogl dy. Szukaj c ratunku jest w stanie uwierzy we wszystko.

"Kruk i lis" Bajka ta ukazuje jak pewien lis podst pem zdoby ser. Wychwala on pewnego kruka, ktry trzyma ser w pysku. Gdy chwali g os ptaka ten chcia go zaprezentowa . Zacz piewa i ser wypad mu z pyska na ziemi . Mora em jest tutaj to, e nale y uwa a je eli kto nas zbytnio chwali, gdy mo e to robi wy cznie dla swojej korzy ci. "Malarze" By o dwch malarzy. Jeden - Piotr malowa adnie, by dobry ale biedny. Drugi - Jan malowa ma o, by z y ale bogaty. Jan upi ksza portrety, Piotr malowa natomiast prawdziwe twarze. Mora : K amstwo mo e przynie korzy ci, a prawda nie zawsze. W naturze ludzkiej jest pr no . Cz owiek lubi by chwalony. W ludzkiej naturze jest sk onno do idealizowania siebie samego.

41.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ PO OWY XVIII WIEKU - MIKO AJ DO WIAD-CZY SKI - WZORZEC OSOBOWY DOBY O WIECENIA
41.2.1 Cechy powie ci W 1775 roku Ignacy Krasicki napisa pierwsz polsk powie literatury nowo ytnej pod tytu em: "Miko aja Do wiadczy skiego przypadki". By to utwr, w ktrym Krasicki skoncentrowa trzy typy powie ci: cechy utworu satyryczno-obyczajwego (I ksi ga), cechy powie ci przygodowo - awanturniczego (II ksi ga) oraz cechy powie ci utopijnej (III ksi ga). Utwr ten by napisany w formie pami tnika. Motywem jego napisania by o zabicie czasu w po yteczny sposb. Utwr ten bawi, uczy i wychowuje. By a to autobiografia wczesnego Polaka, przeci tnego szlachcica drugiej po owy XVIII wieku. 41.2.2 Dzieje bohatera Opisuje m odo i lata dojrzewania m odego szlachcica Miko aja Do wiadczy skiego w domu rodzicw. Jest w tej ksi dze przedstawiona charakterystyka jego rodzicw. Byli oni patriotami i szczerzy. Jego ojciec jest niewykszta cony, ca y czas przebywa na sejmikach. Jest sarmat . Matka jest kur domow . Nigdzie nie wychodzi a poza swj maj tek. Rodzice nie dbali o edukacj Miko aja. Wynaj to pana guwernera, Ktry zajmowa si edukacj i kszta ceniem Miko aja. Potem Do wiadczy ski zosta pos any do szko y, ale jej te nie sko czy . Znw pojawi si oszust, ktry mia kszta ci Miko aja. Sprzedawa on jednak Miko ajowi jedynie sposoby oszukiwania w grze w karty. W ko cu Miko aj wraz z guwernerem umkn z rodzinnego domu. Gra w karty i straci wszystko co posiada . Obraca si w towarzystwie awanturnikw i oszustw. Ten fragment to krytyka i o mieszenie sarmackiego sposobu kszta cenia. Po tych wydarzeniach Miko aj wyje d a do Pary a. Jest tam tak d ugo, a cigany przez du liczb wierzycieli wyje d a stamt d. W Amsterdamie jako majtek zaci gn si na statek. Statek ten rozbi si jednak, fale Miko aja wyrzuci y na brzeg wyspy Nipu, utopijnego wiata, w ktrym nie znano k amstwa i z a. M drzec Xaoo uczy Miko aja zasad panuj cych w tym pa stwie. Po wielu perypetiach Miko aj powrci do ojczyzny. Osiad na wsi w maj tku odziedziczonym po rodzicach i zacz prowadzi ycie ziemianina filozofa. Zbudowa nawet gospodarstwo funkcjonuj ce na zasadach, jakich nauczy si na wyspie Nipu. 41.2.3 Funkcja powie ci Krasicki ukazuje w swej powie ci wychowanie m odzie y w wczesnych czasach, p ytko zainteresowa wczesnej szlachty, jej ciemnot , nieuctwo, samowol i pieniactwo, a tak e pija stwo, bezkrytyczn pogo za zagranicznymi nowinkami, okrucie stwo wobec s u by i lenistwo umys owe. Wskazuje na konieczno powrotu do natury oraz autentycznych warto ci moralnych, zabitych przez destrukcyjny wp yw spo ecze stwa, jego obyczajowo ci i kultury. Pouczaj cy przyk ad Miko aja ma by ostrze eniem, a zarazem wskazwk w wyborze yciowej filozofii.

41.3 SATYRY I. KRASICKIEGO - O MIESZANIE I DRWINA Z WAD SPO ECZE STWA

41.3.1 Rodzaje satyr i dzieje gatunku Satyra to gatunek literacki znany od staro ytno ci. Jego twrc by Horacy. Jest to gatunek z pogranicza liryki i epiki. Autor satyry przedstawia swj negatywny stosunek do jakiej osoby lub rzeczy. Mo na wyr ni nast puj ce typy satyr: portretowe, sytuacyjne (zdarzenie jest ilustracj zjawiska), obyczajowe. 41.3.1.1 Sposb o mieszania wad Krasicki napisa 22 satyry o tematyce obyczajowej. Pisa je po to aby pi tnowa to co z e oraz nosicieli z a. Zadaniem satyry jest bezlitosne ch ostanie z a. By y one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu:

narodowej megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, yciu ponad stan, pija stwu, sk onno ci do hazardu, braku krytycyzmu, powierzchownemu przyjmowaniu obcych wzorw kulturowych. Krasicki kre li obraz ycia w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Jest to doskona a ilustracja, a jednocze nie obna enie i o mieszenie najwi kszych wad spo ecze stwa polskiego z czasw wsp czesnych poecie. "Do krla" Satyra ta to typowy przyk ad satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej krl August Poniatowski. Krlowi stawiane s nast puj ce zarzuty: nie wywodzi si z rodziny krlewskiej jest za m ody na to stanowisko jest wykszta cony jest zbyt agodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych jest krlem i jest Polakiem Pogl dy te wyra a szlachcic sarmata. Robi to kto kto nie skorzysta na wyborze tego krla. Jest to portret krla postrzegany oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, e portret krla sk ada si tu z zarzutw to jest to portret pochwalny. Kto kto uwa a zalety krla jako wady jednocze nie sam siebie o miesza. "Pija stwo" Satyra ta to prba walki z na ogiem pija stwa jaki rozpowszechni si u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyn swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii. " ona modna" Jest to satyra napisana w formie dialogu mi dzy panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada o swoim o enku i yciu ma e skim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego ona pochodzi z miasta. S to zupe nie przeciwstawne postacie. Powodem o enku by a jedynie ch zysku. Ju po zawarciu umowy przed lubnej dotycz cej maj tku pan Piotr zaczyna tego a owa . ona po przyje dzie do domu pana Piotra nie mog a zrozumie wiejskiego stylu ycia i tamtejszych obyczajw. By a przyzwyczajona do wygd. Brakowa o jej nawet pokoi. Do s u by odnosi a si z wielk pogard . Nie podoba si jej te ogrd. Chcia go przebudowa . Pan Piotr nie chc c s ucha rozkazw ony odsun si na bok (uciek ). ona przebudowa a wtedy dom. By a bowiem zwolenniczk stylu francuskiego. Podoba si jej wszystko co pochodzi o z tamtego kraju. Zacz y si przyj cia. Pan Piotr straci znaczenie w swoim domu. Go cie ony miali si z m a. ona ci gle mwi o wsiach, ktre maj pokry koszty jej zachcianek. Wkrtce obydwoje wrcili do miasta. S w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style): szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski ( ona). ona otacza si wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje maj tek. Oba style s uwa ane za niew a ciwe i naganne. W tej satyrze s one skonfrontowane. " wiat zepsuty" W satyrze tej s skonfrontowane postawy ojca i synw. Postawa synw (obecnie) charakteryzuje si z ymi cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojcw (kiedy , w przesz o ci) by o inaczej. Panowa a cnota, prawda, porz dek. Pojawia si te motyw ton cego statku. Jest to nawi zanie do "Kaza sejmowych" Piotra Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny.

41.4

CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIE STWA - "MONACHOMACHIA"

41.4.1 Tre utworu Na wiecie dziej si r ne rzeczy. "Nieraz rycerzem bywa s uga bo y". Taka wojna mi dzy mnichami zdarzy a si pewnego razu w miasteczku, ktrym: "By o trzy karczmy, bram cztery u omki, Klasztorw dziewi i gdzieniegdzie domki". ycie toczy o si tu leniwie, a do pewnego dnia "J dza niezgody" pojawi a si nad miastem i spokojne do tej pory zakony zapragn y rywalizacji. Bracia dominikanie wyzwali karmelitw na pojedynek - uczon dysput . Zakonnicy do tej pory niewiele czasu sp dzali w klasztornej bibliotece. Cz ciej mo na ich by o zasta przy posi ku czy kuflu. Scholastyczna dysputa okaza a si ponad ich si y. Refektarz (jadalnia klasztorna, w ktrej prowadzono dysput ) szybko przemieni si w pole bitwy, gdzie miast rzeczowych argumentw lata y kufle, talerze i ci kie ksi gi. Bl by niezwykle zaciek y, ale gdy mi dzy zwa nione strony uroczy cie wniesiono vitrium gloriosum, s awny puchar pe en alkoholu, natychmiast nast pi a zgoda. Krasicki, wielki moralista, wplt mi dzy wiersze swojego poematu tak e my li dydaktyczne: "I miech niekiedy mo e by nauk , Kiedy si z przywar nie z osb natrz sa", i zgodnie z zasad : "Prawdziwa cnota krytyk si nie boi" radzi: "Szanujmy m drych , przyk adnych, chwalebnych, miejmy si z g upich, cho i przewielebnych".

41.4.2 Cechy poematu heroikomicznego Poemat heroikomiczny to stary gatunek, uprawiany ju w staro ytno ci, b d cy parodi eposu bohaterskiego. Stosowano parodi jako rodek s u cy do o mieszania zjawisk, osb poprzez ich nieudolne na ladowanie , odgrywanie. Cechy poematu heroikomicznego: zastosowanie parodii charakter artobliwy, cz ciej satyryczny celem jest o mieszenie zachowa pewnych rodowisk styl wysoki, typowy dla eposu obecno inwokacji, porwnania homeryckiego naruszenie zasady decorum zderzenie patetycznego j zyka z b ah tematyk

42.
42.1

TWRCZO

OKRESU SEJMU WIELKIEGO

PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA

42.1.1 Dzia alno i program spo eczno-polityczny Stanis aw Staszica. Stanis aw Staszic swoje pogl dy i program spo eczno-polityczny zawar mi dzy innymi w poni szych utworach. "Uwagi nad yciem Jana Zamojskiego" By to traktat polityczny wydany przed obradami Sejmu Czteroletniego. Jest on podzielony na 19 rozdzia w. Ka dy rozdzia traktuje o innym problemie. Najwa niejsze s nast puj ce rozdzia y: "Sposb ratowania Polski od podzia w" Staszic przewidywa rozbiory. Prezentuje on swoje pogl dy i s one zgodne z pogl dami Jana Zamojskiego, ktry by wwczas wielkim autorytetem. "Edukacja" Podstaw nauki jest nauka moralna i religia. Cz owiek powinien pracowa w swoim zawodzie. Edukacja powinna dzia a jako wychowanie obywatelskie. Szkolnictwo ma wychowywa ludzi wiat ych. Propaguje on szko y rycerskie. "Prawodawstwo" Staszic jest przeciwny prywacie i egoizmowi pos w. Ustawy powinny przechodzi wi kszo ci g osw. Chodzi o dobro wi kszo ci. "W adza wykonywaj ca" Opisane s w tym rozdziale trzy rodzaje w adzy: demokracja, monarchia i anarchia. Chodzi tu o wzmocnienie w adzy krlewskiej. "Rozdzia w adza s downicza" Ka dy obywatel nie mo e by s dzony bez wyroku niezawis ego s du. "Wolne obieranie krlw" Staszic sugeruje eby tron by dziedziczny. Wolna elekcja pozwala ingerowa obcym krajom w sprawy polskie. "Polska" Mowa jest o tym, e ch opi emigruj z Polski, bo jest anarchia i niesprawiedliwo . W Polsce nie mog oni y godnie. 42.1.1.1 "Przestrogi dla Polski" Utwr ten mia uzmys owi szlachcie konieczno uchwalenia konstytucji. Staszic informuje czym dla niego jest nard. Dla niego nard to nie tylko szlachta, ale zbiorowo mieszkaj ca na danym terenie. Staszic zwracaj c si do szlachty stawia jej nast puj ce zarzuty: brak poszanowania prawa zbezczeszczenie sprawiedliwo ci ucz podst pu, zdrady, pod o ci warstwa szlachecka przekupuje, oszukuje Za s abo narodu Staszic oskar a szlacht . Bardzo du o miejsca po wi ca on te miastom. Propaguje on rozwj przemys u i handlu w miastach. Chce on, aby mieszcza stwo by o bogate. Inne postulaty to:

konieczno zniesienia Liberum Veto, wprowadzenie sta ej armii, zmiana pa szczyzny na czynsz, wprowadzenie powszechnej edukacji narodowej. 42.1.2 Hugo Ko taj W swoich pogl dach nie r ni si zbytnio od Stanis awa Staszica. R ni o go jedynie to, e mia bardziej radykalne pogl dy w sprawach przywilejw dla ludzi ni szego stanu. da wolno ci osobistej ch opw. Ch op mia mie wolno osobist , ale grunt ma by w asno ci pana. "Dobra wietnej deputacji" W odezwie tej Ko taj mwi o rwnomiernym obci

eniu prawami i obowi zkami wszystkich stanw.

42.1.3 Rola publicystyki Publicy ci poprzez swoj dzia alno pisarsk nawo ywali do walki z anarchi i z obro cami przywilejw feudalnych. Proponowali post powe reformy ustrojowe i spo eczne, domagaj c si wcielenia ich w ycie.

42.2

"POWRT POS A" JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA

42.2.1 Charakterystyka bohaterw W tym utworze s zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obz reform). Zalicza si do nich: Podkomorzy z on , Walery i Teresa. Drugie to obz wsteczny, konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytkni te s tu ich wady. Obz reform dzia acze stronnictwa patriotycznego zwolennicy reform dotycz cych naprawy pa stwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli ch opa rozumiej cy potrzeb reform kraju pragn cy pozyska sobie jak najwi cej zwolennikw w rd redniej szlachty ludzie godni na ladowania Podkomorzy: przedstawiciel drobnej szlachty, urz dnik ziemski z wyboru, rozs dzaj cy spory graniczne, ciesz cy si dobr opini wzorowy i dobry ojciec o wiecony patriota, opowiadaj cy si za patriotycznym wychowaniem m odzie y zwolennik reform wzr cnt obywatelskich dobry i ludzki opiekun swoich poddanych Podkomorzyna: zwolenniczka reform narzekaj ca na skutki cudzoziemszczyzny i b ahe wychowanie m odzie y oddana bez reszty rodzinie Walery: uosobienie cnt rodzinnych i patriotyzmu uczciwy, sta y w uczuciach przywi zany do rodzicw patriota, rozumie potrzeb reform g osi potrzeb zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i podda stwa ch opw pot pia obz wsteczny Obz wsteczny, konserwatywny obro cy starych porz dkw feudalnych, broni cy Liberum Veto, wolnej elekcji i podda stwa ch opw sami si o mieszaj ich g upot , tym co mwi bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody konserwatywny pogl d na wychowanie dzieci Starosta Gadulski: nie cieszy si dobr opini

skompromitowany we wszystkich dziedzinach ycia reprezentuje ciemn , zacofan szlacht , konserwatysta nieuk boj cy si nowo ci oboj tny na sprawy publiczne gadatliwy, chciwy, leniwy, k tliwy, z y, pijak Staro cina: zwolenniczka francuszczyzny sentymentalna dama wodz ca za nos swojego m a, szanta uj c go rozwodem Szarmancki: utracjusz, fircyk, cwaniak, cynik, nierb modny kawaler goni cy za uciechami ycia dworskiego pogardzaj cy ni szymi stanami oboj tny na sprawy narodu niegodnie post puj cy z kobietami 42.2.2 "Powrt pos a" jako komedia klasycystyczna "Powrt pos a" porusza problematyk polityczn kraju, spraw nowego ustawienia w Polsce w adzy ustawodawczej i wykonawczej. Jest to komedia zwi zana ci le z pracami Sejmu Czteroletniego w okresie szczeglnego napi cia politycznego i dramatycznej sytuacji narodu. Jest to echo wszystkich wa niejszych wydarze rozpatrywanych w czasie Sejmu Wielkiego. Jest to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w yciu politycznym, apeluj ca do sumie ludzkich. Jest to utwr o charakterze okoliczno ciowym, grany w Warszawie w czasie obrad Sejmu Czteroletniego.

43. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZ CE KLASYCYZMOWI ORAZ TWRCZO REWOLUCYJNA
43.1 NURT SENTYMENTALNY
Sentymentalizm jest nurtem literackim. Mia on charakter pewnej postawy filozoficznej. Nazwa wywodzi si od powie ci "Podr sentymentalna". Sentymentalizm powsta jako reakcja przeciwko racjonalizmowi i dydaktyzmowi. Przejawia si on pod koniec wieku XVIII w modzie, stylu bycia, yciu towarzyskim, ogrodnictwie. S owo sentymentalizm ma nast puj ce znaczenia: 1. nurt artystyczny drugiej po owy XVIII wieku 2. przesadna i uwidoczniona uczuciowo i wra liwo Modne sta o si przebywanie na onie natury i prostota ycia. W Polsce sentymentalizm rozwin si w latach 80 i 90 XVIII wieku. O rodkiem jego rozwoju by y Pu awy (siedziba ksi t Czartoryskich). G wnym mecenasem by a Izabela Czartoryska. Drugim nurtem literatury sentymentalnej by a poezja grobw. Przedstawiano: al, smutek, groz i rozpacz. 43.1.1 Jan Jakub Rousseau - prekursor nurtu By francuskim pisarzem; autor "Emila", "Nowej Heloizy". Stworzy podstaw dla sentymentalizmu. G osi tez : "Cz owiek jest cz stk natury". Podkre la rol ludzkich uczu , zw aszcza mi osnych. "Umowa spo eczna" Odrzuci w tym utworze styl ycia salonw i cywilizacj , ktra godzi w cz owieka. Rzuci has o powrotu do natury. Centrum zainteresowania by cz owiek, ten ktry kieruje si uczuciem i emocjami. Na pierwszym miejscu powinna by spontaniczno , a rozum na ko cu. Cz owiek to ten, ktry kieruje si sercem, jest uczulony na pi kno natury, potrzebuje czu o ci. 43.1.2 Karpi ski - poeta sentymentalny By to polski twrca sentymentalny. Pisywa utwory mi osne, religijne, refleksyjne, patriotyczne. Zas yn jako twrca pie ni erotycznych i sentymentalnych. "O wymowie w prozie albo w wierszu"

Postuluje tam aby pisano jak najpro ciej i zrozumiale, aby dano upust swojemu natchnieniu. "Pie dziada Sokolskiego" Jest to utwr patriotyczny. Przedstawiony jest w nim obraz n dzy, ubstwa, ruiny. Wskazuje on na rych y koniec pa stwa. "Do Justyny. T skno na wiosn " J zyk w tym utworze jest atwy w odbiorze, prosty i potoczny. Wiersz jest regularny i rytmiczny. Rymy s bardzo dok adne. Jest opis przyrody. Ostatnia strofa to pointa. Jest to wiersz o uczuciu i o t sknocie. Uczucia s zaprezentowane za pomoc przyrody i na tle przyrody. "Laura i Filon" Jest to pie sentymentalna (sielanka). Jest to sielanka konwencjonalna. Nawi zuje ona do nurtu sielanek Wergiliusza. wiadcz o tym: imiona bohaterw (Lura, Filon) s wystylizowane na t konwencj g wnym tematem jest mi o , uczucie i mimo przeszkd i trudno ci zako czenie jest szcz liwe Jest to te sielanka sentymentalna poniewa : zaprezentowana jest na tle przyrody tematem s uczucia bohaterowie kieruj si uczuciem wyolbrzymione s reakcje i uczuciowo prymat uczu nad rozs dkiem literackie wyznaczniki uczuciowo ci wyst puj elementy ludowe Karpi ski wyg asza filozofi mwi c o pot dze mi o ci. "Pie dziada Sokolskiego w kordonie cesarskim" Ludzie szli za zbytkami. Wolno porwnywana jest do ptaka. Jest to pie alu za utracon suwerenno ci . Utrata niepodleg o ci spowodowana by a niegodnym post powaniem Polakw. Jest to utwr patriotyczny. Cykl utworw: "Pie nabo na" Pisane by y te utwory z my l o czytelniku ludowym, niewykszta conym. Karpi ski usi owa kszta towa postawy obywatelskie. Propagowa zasady wiary, etyk chrze cija sk . Boga prezentowa jako dobrego i sprawiedliwego ojca. Jedna z tych pie ni to "Pie o narodzeniu pa skim". Zawarte s w niej elementy religijno ci. Bg cierpia i by dobrym ojcem dla ludzi. Opiekowa si i darzy uczuciem lud. Bg kocha wszystkich. Jest wszechmocny. Utwr ten zawiera elementy patriotyczne. Propaguje powrt do natury. Bg czuje to samo co ludzie.

43.2

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA

Nurt ten obejmuje obyczajowo , styl ycia i sztuk (malarstwo). Styl ten zrodzi si we Francji. Mi owano huczne zabawy, przepych, nadmiar. W sztuce objawia si jako zwrot ku miniaturyzacji. Tematyk sta a si mi o (ale konwencjonalna). Dbano o wytworno i elegancj . Styl ten znalaz uznanie na dworach krlewskich. W tym nurcie usi owa tworzy Jzef Szymanowski "Listy o gu cie".

43.3

POEZJA JAKUBA JASI SKIEGO

By on czo owym przedstawicielem nurtu Jakobi skiego w polskim o wieceniu. Jakobinizm skupia radykalnych zwolennikw przemian spo ecznych i ustrojowych. W wi kszo ci byli to dzia acze: Ku nicy Ko tajowskiej, post powi publicy ci i pisarze. Domagali si oni przemian spo ecznych i ustrojowych, jak rwnouprawnienia mieszczan, zniesienia pa szczyzny i podda stwa ch opa, a w czasie insurekcji ko ciuszkowskiej ukarania zdrajcw i krla. W swoich utworach ostro krytykowali istniej cy porz dek spo eczny, przywileje szlachty, samowol magnaterii, ugodowo krla. Jakub Jasi ski napisa wiele utworw. Jego wiersze patriotyczne przemawiaj si a uczu rewolucyjnych. G osz jedno idei wolno ci narodowej i wyzwolenia spo ecznego, wzywaj do walki i zwyci stwa. Dzi ki tym warto ciom sta si Jasi ski poet rewolucyjnym, ktry walczy u schy ku Rzeczypospolitej ze wiatem gin cego feudalizmu. "Sprzeczki"

Powsta y na gruncie charakterystycznego dla epoki sceptycyzmu religijnego i sk onno ci do demaskowania ob udy kleru. W tek poematu dotyczy sporu mi dzy probostwem a klasztorem i jest on w a ciwym t em do dygresji dotycz cych r nych dziedzin ycia. Satyra ta uderza nie tylko w ob arstwo, pr niactwo i pija stwo mnichw ale tak e w chciwo i niemoralno . "Do wi toszka" Wiersz ten wyra a pochwa rozumu i daje wyraz deistycznego pogl du autora na wiat. Do g osu dochodz takie sprawy jak tolerancja religijna oraz rwno spo eczna. "O sta o ci do exulantw polskich" Jest to utwr skierowany do emigrantw po drugim rozbiorze. Jest to wezwanie do walki z carski naje d c , pochwa a Ko ciuszki i wskazanie na rewolucyjn Francj jako ojczyzn wolno ci. Za przyk adem Francji has o: "wolno i rwno " rozszerzy si po ca ym wiecie. Wolno mo na zdoby jedynie w walce, w ktrej tyrani i despoci zgin . "Wiersz w czasie obchodzonej a oby przez dwr po Ludwiku XVI" Nawi zuje do wydarze maj cych miejsce w Warszawie po dotarciu informacji o ci ciu krla Francji. Dwr krlewski przewidzia sze ciotygodniow a ob . Czasopisma pot pia y wyrok wykonany na krlu. Listy pasterskie tak e. Poeta pyta czy nale y zajmowa si sytuacj we Francji je li w Polsce sytuacja jest tak e bardzo dramatyczna i wa na dla narodu, kiedy dziej si rzeczy straszne i przejmuj ce, ojczyzna traci wolno a jej obro cy honor i maj tki. Zaborcy traktuj ludzi jak zwierz ta, nard cierpi. Wiersz ko czy si akcentem antymonarchistycznym. wiat mo e by wolny dopiero wtedy kiedy nie b dzie krlw. "Do narodu" Napisany zosta ten wiersz w przeddzie wybuchu powstania ko ciuszkowego. Poeta zwraca si do narodu by ten nie poprzestawa w walce z zaborc . Wzywa tak e do walki ze zdrajcami w asnego narodu. Utwr ten czy gor cy patriotyzm z umi owaniem ludu i nienawi ci do tyranw.

44.
44.1

DOROBEK CZASW STANIS AWOWSKICH

ZAS UGI WOBEC J ZYKA (WALKA O CZYSTO J ZYKA)

Twrcy pisali i dali w swoich utworach czysto ci j zyka polskiego. J zykiem wyk adowym w szko ach sta si j zyk polski zamiast dotychczas obowi zuj cej aciny. Tak e teatr walczy o j zyk narodowy. Tak e bohaterowie bajek Krasickiego mwili j zykiem potocznym, ale czystym i poprawnym. "O poprawie wad wymowy" Jest to dzie o autorstwa Stanis aw Konarskiego. Dzie o to krytykuje napuszony, zawi y i skomplikowany styl budowy. Chce on aby j zyk polski by czysty i naturalny. "Gramatyka dla szk narodowych" Podr cznik autorstwa Onufrego Kopczy skiego. Mia on kszta towa poprawno Polakw.

j zykow wczesnych

44.2

GATUNKI LITERACKIE

EPIKA powie powiastka filozoficzna poemat heroikomiczny (parodia poematu heroicznego czyli eposu bohaterskiego) satyra dialogowa bajka powie epistolarna publicystyka LIRYKA sielanka wiersz erotyk

oda hymn DRAMAT komedia tragedia

44.3

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZ OWIEKA O WIECONEGO

cz owiek o wiecony racjonalista encyklopedysta wrg ciemnoty i zabobonu optymista wierz cy w ludzki umys i przysz e krlestwo "rozumu" nale cy do wolnomularstwa, czyli masonerii cz owiek og adzony ma wykwintne maniery elokwentny wszechstronnie wykszta cony elegancki racjonalista b yskotliwy entuzjasta nauki i przeciwnik zabobonw cz owiek rewolucyjnego czynu wietny mwca zwolennik radykalnych rozwi za g osz cy idea y rwno ci i braterstwa cz owiek sentymentalny kieruj cy si sercem uczuciowy dobrotliwy

R O M A N T Y Z M
45. Ramy czasowe
EUROPA Pocz tek: koniec XVIII w. Koniec: 1848 r. - Wiosna Ludw POLSKA Pocz tek: 1822 r. - wydanie przez Mickiewicza "Ballad i romansw" Koniec: 1864 r.

46.
46.1

PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ

FILOZOFIA EPOKI

Za twrcw tej filozofii uwa anie byli niemieccy filozofowie: Hegel, Schlegel, Scheling. W procesie poznawania wiata nale y kierowa si intuicj , przeczuciami i wyobra ni . Rozum mo e by zawodny. wiat sk ada si z materii i ducha. Wa niejszy jest duch. Spirytualizm mwi o duchowej postawie wiata. Poezja i umiej tno jej tworzenia to bosko w ciele cz owieka. 46.1.1 Irracjonalizm Artysta dociera do Boga poprzez sztuk opieraj c si na intuicji i uczuciu. 46.1.2 Mistycyzm Wiara w istnienie wiata pozazmys owego i czenie si z nim.

46.2

ROMANTYZM W NIEMCZECH

46.2.1 Goethe - "Krl olszyn" 46.2.1.1 Tre

Jest to ballada romantyczna. Posiada fabu . Ojciec i syn wracaj noc , w rd zamieci przez las. Syn jest umieraj cy. Nawi zuje si dialog pomi dzy ojcem a synem. Syn mwi, e widzi krla olszyn. Widzi te jego crki. Postrzega je jako realne postacie. Ojciec mwi, e nie s to realne osoby. Prbuje wyt umaczy synowi jego wyobra enia. Krl olszyn grozi ch opcu, e we mie go si je li nie przyjdzie dobrowolnie. Ch opiec nie chce jednak rozsta si z ojcem. Syn jednak umiera. S tu dwa wiaty: ojca realny, racjonalny; syna - nierealny, ch opiec nie postrzega drzew, szumu wiatru i szelestu li ci, widzi krla olszyn, to co postrzega syn jest niedost pne dla ojca. Autor chcia wp yn na emocje czytelnika. Mog tu by dwie interpretacje fina u. wiaty realny i fantastyczny s rwnoprawne. Oba wiaty kontaktuj si poprzez osoby nale ce do tych wiatw. 46.2.1.2 Cechy romantyczne istnienie dwch wiatw (irracjonalny i racjonalny) mistycyzm wiat mistyczny i rzeczywisty przenikaj si nawzajem ukazane s ludzkie uczucia na tle przyrody (echo sentymentalizmu) (mi o ojcowska, strach, przera enie, podekscytowanie, bl) operowanie nastrojem; tworzenie nastroju grozy i tajemniczo ci; natura kszta tuje nastrj ludowo (elementy fantastyczne s przekazywane w rd ludu) 46.2.2 J.W.Goethe - "Faust" 46.2.2.1 Tre i problematyka Jest to dramat, ale nietypowy w porwnaniu ze wcze niejszymi. Nie ma regularno ci. Utwr nawi zuje do postaci pewnego alchemika, ktrego celem jest stworzenie z ota. Utwr jest jednak o czym innym. Faust chce rozszyfrowa zagadk ycia. Chce zdemaskowa cz owieka i jego sens ycia. Cecha charakterystyczna bohatera to aktywno . Chce wszystkiego sam do wiadczy . Zawiera pakt z diab em. Faust zyskuje m odo i mo liwo poruszania si w czasie i przestrzeni. Faust uwa a, e nauka nic nie daje. Odrzuca wiedz ksi kow , racjonaln , teoretyczn . Ma wiadomo , e cz owiek sam nie mo e pozna wiata. wiat pozaziemski mo e pomc w poznaniu wiata ziemskiego. Ca e ycie d y do poznania pewnych racji. Jest zafascynowany tym co go otacza i tym co si przed nim odkrywa. Jego tragizm polega na tym, e ucz c si ca e ycie nie uzmys owi sobie, e nic nie wie. Boli go to, e musia korzysta z pomocy diab a w celu poznania wiata. Czuje si nic nie warty. Cz owiek musi wybiera . Jest do tego zmuszony. Ludzka natura nakazuje cz owiekowi zdobywanie wiedzy, ale nie daje mu do tego adnych narz dzi. 46.2.2.2 Nowe motywy romantyczne 1. dwa wiaty: racjonalny i irracjonalny 2. nie interesowanie si nauk ksi kow 3. zainteresowanie przyrod 4. brak prawdopodobie stwa 5. przedstawianie uczu 6. tragizm 7. cz owiek jest zagubiony w wiecie i jest marionetk w r kach pot zmys y

nych si natury; zawodz go w asne

46.2.3 Werteryzm 46.2.3.1 Tre i problematyka Utwr ten ma cechy powie ci epistolarnej. Sk ada si z listw jednej osoby. Narracja w pierwszej osobie. Ka dy list jest oznaczony dat . wiat jest przedstawiony z punktu widzenia autora listw. W drugiej cz ci jest fragment napisany w trzeciej osobie. Nacisk po o ony jest na prezentacj uczu bohatera. Jest to historia uczucia i portret psychologiczny bohatera, ktry w tamtej epoce by uwa any za wyraziciela emocji i uczu tamtego pokolenia. Werter przyje d a do ma ego miasteczka, aby za atwi sprawy spadkowe matki. Na pocz tku mieszka samotnie. Nie cierpi jednak z tego powodu. Snuje refleksje dotycz ce w asnego ycia. Po wi ca si lekturze dzie Homera. Werter prbuje zbli y si do ludzi z ni szych klas spo ecznych. Odkrywa, e oni nie s gorsi. Podoba mu si ich szczero , naturalno , prostota ycia, blisko obcowania z natur , spontaniczno , brak zak amania. Werter wr cz idealizuje tych ludzi. Jest to pogl d typowo sentymentalny. Werter jest szczeglnie wra liwy na pi kno. Zafascynowa go widok

ch opca trzymaj cego swojego brata umo liwiaj c matce swobodn prac . Wyciszy o go to. Zachwyca go natura i naturalno . Werter pozna Lott . Od razu zafascynowa si jej pi knem. Ostrzegano go by si w niej nie zakocha , bo jest ona ju zar czona. Werter czuje si jednak z ni szcz liwy. Kocha j ale wie, e nie mo e by jego. Nastrj Wertera ulega b yskawicznym zmianom. Otrzymuje propozycj pracy w poselstwie i wyje d a. Ma nadziej , e w pracy zmniejszy si jego bl. T skni jednak jeszcze bardziej. Mia d y to jego osobowo . Jest op tany mi o ci , nie mo e jednak z mi o ci do Lotty i pragnienia jej szcz cia zniszczy jej ycia z Albertem. Prze ywa depresj . Werter prosi o dymisj . Spotyka si z Lott . Zaczynaj wsplnie czyta Ojsona i ca owa si . Lotta zrozumia a, e te kocha Wertera. Werter nie potrafi by jednak ju y z Lott . Po ycza pistolet od Alberta i pope nia samobjstwo. 46.2.3.2 Tragizm Wertera Tragizm Wertera polega na nieszcz liwej mi o ci, jego wybuja ej uczuciowo ci i wra liwo ci. eby by szcz liwie zakochany musia by unieszcz liwi inna osob . Werter czu si inny od wszystkich. Nie mg pogodzi si z rzeczywisto ci . By w niej zagubiony. Jego uczucia dominowa y nad racjonalnym post powaniem. 46.2.3.3 Cechy postawy yciowej - werteryzmu sentymentalizm (wyra a si w kulcie natury i egzaltacji; wywy szanie, stan zachwytu spowodowany uczuciami, o ywienie, uzewn trznianie w asnych uczu i nami tno ci) przesada, wybuja a uczuciowo spogl danie na otaczaj cy wiat poprzez pryzmat marze , poezji, sztuki, jego idealizacja wieczne niepogodzenie si ze wiatem, niemo no znalezienia sobie miejsca na nim wyobcowanie z ludzkiej spo eczno ci odczuwanie blu wiata (choroba wieku)

46.3

CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO

46.3.1 Rousseau Jego has a znalaz y swj wyraz w "Nowej Heloizie". Powie epistolarna. Temat: mi o dwojga kochankw listy pe ne wyzna on starszy m czyzna nie mog si kocha gdy ona jest bogatsza, du o m odsza nieszcz liwa mi o utwr nawi zuje do sentymentalizmu czu o 46.3.1.1 Elementy sentymentalne 1. jest du o o przyrodzie 2. utwr o uczuciach 3. wykrzykniki, ktre wiadcz o emocjach 4. wyolbrzymiona uczuciowo 46.3.2 Germaine de Stal Teoretyk epoki romantyzmu. Zafascynowana tym co tajemnicze. Literatur dzieli a ze wzgl du na po o enie geograficzne. Wykreowa y si dwie postawy: 1. aktywna, ch tna do radykalnych zmian, energiczna 2. bierna, pesymistyczna, charakteryzuj ca si ucieczk od rzeczywisto ci 46.3.3 Rene Chateaubriand Napisa powie poetyck "Rene". Od postawy g wnego bohatera powsta nurt - reneizm. 46.3.4 Wiktor Hugo By on dramaturgiem. Napisa "Cronuwell", ze wst pem, w ktrym zaprezentowa artystyczn deklaracj romantyzmu.

da w niej: aby dramat romantyczny powinien si ga do dramatw historycznych zburzenia zasady trzech jedno ci mieszania si scen tragicznych i szcz liwych nadawania cech realizmu (poprzez zgodno z epok ) pos ugiwania si zr nicowanym j zykiem, ktry wskazywa by na pochodzenie i si mo e by wprowadzona mowa potoczna

emocji bohatera

46.3.5 Aleksander Dumas Tworzy powie ci awanturnicze. Fabu a by a fikcj . Nagromadzenie przygd i perypetii, z ktrych wydaje si , e nie ma wyj cia. Zako czenie zawsze jest szcz liwe. Obecny jest w tek romansowy. 46.3.6 Alfred de Mussel Napisa utwr "Spowied dzieci cia wieku".

46.4

ROMANTYZM W ANGLII

46.4.1 Byronizm Nurt ten rozwin si w latach 1812 - 1830. Cz owiek, ktry wyznawa byronizm by zazwyczaj sk cony ze wiatem i innymi lud mi. Cechy byronizmu: nienawi do wiata ucisku nakaz bezkompromisowej walki ze wszystkim co ogranicza swobod 46.4.2 Cechy bohatera byronicznego cz owiek dumny i wynios y cz owiek wyobcowany z otaczaj cego go wiata indywidualista (w swj w asny sposb postrzega wiat) jest obci ony tajemnic z przesz o ci nie jest sk onny do pokory i skruchy jest sk onny do mia ych i desperackich czynw jest odwa ny, mia y i niezwyk y, dotyczy to te si y charakteru przedk ada uczucia i emocje nad rozs dek i rozum, bywa bardzo impulsywny bohater tragiczny (tragizm pot gowany jest przez nieszcz liw mi o ) nie ma sojusznikw jest sk cony ze wiatem i nie chce zgodzi si na rz dz cy nim porz dek po wi ca w asne ycie osobiste dla wy szej idei jest bohaterem aktywnym, ktry walczy o wolno i swobod 46.4.3 Cechy powie ci poetyckiej ("Giaur") utwr fabularny posiada akcj narracja w trzeciej osobie kilku narratorw (pierwszy to narrator wszechwiedz cy, drugi narrator bohater) narratorzy s cz sto subiektywni brak chronologicznego u o enia wydarze narrator reguluje prezentowanie fabu y, tak aby ukaza tragiczne elementy nastrj ponury, tajemniczo ci, grozy przyroda wzmaga nastrj egzotyka scenerii, dotyczy umiejscowienia akcji w przestrzeni, w przesz o ci (sceneria orientalna) s ownictwo orientalne wyst powanie bohatera byronicznego powi zanie narracji z innymi rodzajami literackimi 46.4.4 Tre i problematyka utworu "Giaur" Giaur (niewierny) przyby z Grecji, z Wenecji. By chrze cijaninem ale zmieni wiar na muzu manizm.

Prowadzi ycie rycerza. By wykszta cony i zacnie urodzony. Zabi on Hassana z ch ci zemsty za zabicie ukochanej. Giaur urasta do rangi bohatera tragicznego. Utraci kobiet , ktr kocha . Sprzeniewierzy si prawom natury (zabi ), z drugiej za strony czyni to w imi mi o ci, czyli prawu natury. Giaur cierpi. Wst puje do zakonu. Odsuwa si od wiata zewn trznego i chce odprawi pokut , ktra polega na ograniczeniu wolno ci i swobody, czyli tego czego w swoim post powaniu by rzecznikiem. Zawsze by cz owiekiem czynu i nagle pozbywa si tego. Nie zwierza si nikomu. Nie chce zapomnie o swoim czynie. Przed mierci postanawia si wyspowiada . Nie by to jednak typowa spowied . Nie okazuje skruchy. Jest to bardziej opowiadanie o sobie. Nie chce rozgrzeszenia i nie oczekuje wsp czucia. Nie wstydzi si tego co zrobi i nie ukrywa tego. Chce spowiadaj cego przerazi tym jakim jest otrem. Pokazuje mu jak bardzo jest niezale ny.

46.5

SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO

W pierwszej po owie XIX wieku kapitalizm w Rosji rozwija si bardzo s abo. Istnia y w pe ni stosunki feudalne. Wszelkie przejawy ycia poddane by y cis emu nadzorowi policyjnemu, najmniejsze lady wolnej my li by y t umione w zarodku, rs ucisk pa szczy niany ch opw. Przeciwko temu wyst powali m odzi przedstawiciele wczesnej literatury rosyjskiej. W ten sposb romantyzm rosyjski wyra a walk narodu z carskimi rz dami i prze ytkami feudalizmu. By wyrazem walki z uciskiem spo ecznym i politycznym. Reprezentowa wolno ciowe d enia szerokich mas narodu rosyjskiego. Romantyzm trwa jednak w Rosji stosunkowo krtko. Od pocz tku nurtowa y w nim tendencje realistyczne, ktre szybko doprowadzi y do zaniku typowych cech poezji romantycznej, jak fantastyka, wybuja o uczu , indywidualizm. 46.5.1 Aleksander Puszkin "Eugeniusz Onegin" Jest to poemat. Jest to obraz wczesnego ycia arystokracji i ziemia stwa rosyjskiego na wsi i w mie cie. Bohaterem poematu jest znudzony yciem, pe en sceptycyzmu, szarpany wewn trznymi sprzeczno ciami Eugeniusz Onegin. Jest on typowym wytworem warunkw w jakich dorasta a wczesna rosyjska m odzie . Prowadzi y one do bierno ci, pesymizmu, do u wiadomienia sobie bezsensu w asnego ycia i uczucia pustki duchowej. Eugeniusz marnuje swoje wybitne zdolno ci, zabija przyjaciela w niepotrzebnym pojedynku, unieszcz liwia siebie i zakochan w nim Tatian . W utworze tym przedstawiony jest obraz ycia ziemia stwa i arystokracji w Rosji w latach dwudziestych XIX wieku. Utworze wyst puj dwa w tki mi osne (mi o Le skiego i Olgi oraz mi o Tatiany do Onegina). Kondratij Rylejew Poeta, dekambrysta, pierwszy rosyjski t umacz Mickiewicza. Prze o y ballad Mickiewicza "Lilije". Aleksander Bestu ew Dekambrysta, teoretyk romantyzmu, dramaturg, powie ciopisarz. Aleksander Gribojedow Niko aj Gogol Micha Lermontow

47. WALKA KLASYKW Z ROMANTYKAMI - PRZE OM ROMANTYCZNY W POLSCE

47.1.1 Spr pokoleniowy Spr klasykw z romantykami by sporem pokoleniowym. Pokolenie starsze opowiada o si za klasycyzmem. M odsze, w kwestiach wiatopogl dowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi popiera o tak e uczucia i emocje. Wi za o si to z d eniami wolno ciowymi i demokratycznymi. By to spr nie tylko o sprawy estetyczne ale i wiatopogl dowe oraz polityczne. Polemika ta mia a charakter czysto teoretyczny. Twrcy byli podzieleni do czasu wydania "Ballad i romansw" Adama Mickiewicza. 47.1.2 Kazimierz Brodzi ski 1818r. W "Pami tniku warszawskim" zacz y ukazywa si pierwsze fragmenty rozprawy Brodzi skiego "O klasyczno ci i romantyczno ci". D y do pokojowego po czenia klasycyzmu i romantyzmu. Uwa a , e nowe idee romantyczne mo na po czy z klasycystycznymi. Wed ug niego rozwj literatury polskiej powinien i w asn drog .

Trzy g wne elementy, jakie wed ug niego powinna spe nia literatura: 1. narodowo prezentowanie w utworach literackich typowych, charakterystycznych cech dla danego narodu (odwo ania do przesz o ci, wydarze historycznych) 2. oryginalno nie kopiowanie obcych wzorw, utwory nie powinny by przerbkami 3. ludowo ktra wi za a si z narodowo ci . Brodzi ski uwa a , e w rd ludu, mieszka cw wsi mo na odnale spontaniczno , szczero , zdrow moralno , kszta towan w wyniku kontaktu z przyrod Brodzi ski propagowa sielank , gatunek, ktry spe nia wszystkie 3 jego za o enia. Uwa a , e narodow cech Polakw jest umi owanie pokoju, prostoty, bezpo redniego kontaktu z przyrod . Jego rozprawa rozp ta a dyskusj na temat klasycyzmu, jako kierunku, ktry do tej pory dominowa i romantyzmu, ktry zacz zdobywa popularno . 47.1.3 Jan niadecki W 1819 napisa rozpraw "O pismach klasycznych i romantycznych". By intelektualist , racjonalist . Atakowa tendencje romantyczne. Romantyzm uwa a za zagro enie dla rozwoju literatury i o wiaty. S dzi , e mo e mie zgubny wp yw na czysto polszczyzny, a wiatopogl d romantyczny mia by zagro eniem dla zdrowego rozs dku (strefa duchowa jest empirycznie nie sprawdzalna). 47.1.4 Maurycy Mochnacki Bra udzia w sporze. By jednym z przywdcw powstania listopadowego. Wyst pi po stronie romantykw. Napisa "O literaturze polskiej w wieku XIX". Przedstawi tu takie my li: domaga si literatury narodowej, w utworach polskich mia y odbija si charakterystyczne elementy z ycia Polakw. Literatur klasycystyczn uwa a za z , bowiem by a na wzr innych utworw, innych narodw. Os abia a ducha narodu. literatura, poezja mia a odwo ywa si do twrczo ci ludowej, przesz o ci historycznej (zwyci stwa i kl ski), uczu narodowych. konieczno odrzucenia wszelkich kanonw i regu w sztuce, gdy kr puj one twrc . Literatur czyni pozbawion spontaniczno ci. natchnienie i bezpo rednie prze ycie twrcy jest najlepsz inspiracj do tworzenia konieczno g bokiego prze ycia i odwo ywania si do w asnej wyobra ni.

48.

TWRCZO

ADAMA MICKIEWICZA

48.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W "PIE NI FILARETW" i "ODZIE DO M ODO CI"

W 1817r. przy Uniwersytecie w Wilnie za o one zosta o Towarzystwo Filaretw (organizacja tajna, m odzie ze starszych rocznikw). Mia a za cel samokszta cenie. Postulaty spo eczne i moralne. Chcieli wypleni egoizm, zawi , k amstwo. Program by nierealny. Istotne by o powi zanie przyjacielskie pomi dzy cz onkami towarzystwa. Has a: "B dziemy wzorem i sami sobie chlub ", "Ojczyzna, nauka, cnota". Mia y one przy wieca ich dzia alno ci. "Pie filaretw" Po brzmieniu mo emy zauwa y , e twrc jest cz owiek m ody. My li, wezwania: wezwania patriotyczne u ycie ycie potrzeba walki o prawa potrzeba braterstwa, jedno ci potrzeba korzystania z wiedzy i pog biania jej nawi zania do antycznej kultury czyni spontanicznie, ywio owo Cechy romantyzmu:

pragnienie wolno ci i swobody najwy szych warto ci entuzjazm, zabawa dominacja uczucia nad rozumem fascynacja m odo ci , arliwo , nie zwracanie uwagi na regu y to przywilej m odo ci; apoteza m odo ci: ubstwienie, idealizowanie, wys awianie bunt wobec zastanej rzeczywisto ci, inno ci, bunt aktywny Tre i problematyka: Jest to tekst wskazuj cy na to, e jego autorem i adresatem jest cz owiek m ody. Podmiot liryczny wysuwa r ne has a. Wzywa by korzysta z ycia. Nale y walczy o wolno . Jest tam wezwanie do braterstwa i wzajemnej jedno ci. Nale y korzysta ze zdobytej wiedzy i doskonalenia si poprzez ni . S nawi zania do antycznej kultury. Spontaniczno i ywio owo w dzia aniu, nieograniczone mo liwo ci powinny charakteryzowa filaretw. Jest tam wezwanie do walki, zabawy, nauki, czerpania wzorw antycznych. "Oda do m odo ci" 1820r. - napisana dla Filomatw. Wyra a a pogl dy m odego pokolenia. Oda (utwr pochwalny, patetyczny, wyra aj cy wiatopogl d autora) upodobana przez klasykw, uprawiano j powszechnie. Prezentacja dwch wiatw: 1. zastanego gnu ny, nie d do nowo ci, nie kieruj si uczuciami, s egoistyczni, nie dbanie o szcz cie og u, wiat martwy, ludzie bez uczu i duszy, kr puj cy wiat 2. powstaj cego dopiero wiat dla m odych ludzi, musimy si jednoczy , szcz liwa m odo , wiat lepszy, nieograniczona swoboda, ludzie otwarci na nowo ci, nieprzes dni, walcz cy, droga nie b dzie atwa, prze ama s abo ci, ludzie uczciwi, m odo dzielona z innymi daje rado , jedno , braterstwo, ycie wed ug pragnie Wiersz ma charakter odezwy, apelu. Oda ta adresowana jest do m odych. Scharakteryzowane dwa odmienne wiaty. Podmiot liryczny pragnie zmian, stary wiat przeciw nowemu. wezwanie do walki ze wszystkim co nast puje. Podmiot liryczny nawo uje do dzia ania: mamy poszerzy horyzonty, przyj cie nowych wiatopogl dw zjednoczy si warto ci m odo , m odzi b d kszta towa wiat dla samych siebie szcz cie innych szcz ciem wszystkich ludzie zawsze m odzi czynem istotna jest m odo ducha umiej tno po wi cenia Mowa o idei wolno ci i swobody. Wiara w zwyci stwo m odo ci, oda pe na optymizmu. Jest to utwr z pogranicza klasycyzmu i romantyzmu. Elementy romantyczne: apoteza m odo ci, jawna wyra ny bunt wy szo uczu , spontaniczne reakcje, emocje obecno dwch wiatw, przeplatanie si ich najwy sze warto ci: swoboda, wolno , nieskr powanie przezwyci enie norm racjonalnych, empirystycznych skre lenia, epitety, ktre nie mia y miejsca w klasycyzmie, nowe elementy obrazowania mia y oburza klasykw Elementy klasycystyczne: gatunek - oda, w to wpleciony wiersz, odezwa, apel odwo anie do cech antycznych

Tre i problematyka: Powsta a ona w 1820 roku. Zosta a ona napisana do filomatw. Sta si to utwr bardzo popularny. Wyra a pogl dy m odego pokolenia. Jest tu prezentacja wiata rzeczywistego zastanego i wiata, ktry ma powsta , ktry jest dopiero w zamys ach. Obecnie ludzie zadowalaj si tym co maj . Ukazany jest wiat klasycyzmu. Ludzie widz tylko to co da si wyt umaczy . Ludzie starego pokolenia s egoistami. Ludzie s bez serca. wiat jest gnu ny, kr puj cy. Panuje w nim marazm i apatia. Apoteoza m odo ci i pewnego braterstwa. Nowy wiat b dzie o wiele lepszy. B dzie swoboda i wolno . Nieograniczone mo liwo ci dla m odzie y. Nale y walczy cho pocz tki b d ci kie. Ludzie powinni trzyma si razem i kierowa si uczuciami i emocjami. Zapanuje wtedy jedno , wsplnota i braterstwo. B d ludzie wtedy mogli y tak jak tego b d pragn . Wiersz ma charakter pewnej odezwy. wiadczy o tym cz sto wypowiadane zdanie wykrzyknikowe. Adresatem jest m odzie . Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych zmian. Kontrastowany jest tu wiat stary, obecny z nowym, z marzeniami. S tu dania walki z tym co ogranicza wolno i swobod . Aby nasta nowy wiat nale y si jednoczy . M odzie powinna patrze dalej ni stare pokolenie. Nie wolno si przejmowa niepowodzeniami. Je eli nie zacznie si dzia a to pozostanie si w starym wiecie. Nowy wiat ma by rozpocz ty przez m odo . Oni b d nim w ada . Ci ktrzy walcz nigdy nie zestarzej si duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawo ywanie do walki o wolno . Oda wyra a optymizm wierz c, e wiat zostanie zmieniony. Jest to utwr z pogranicza romantyzmu i klasycyzmu.

48.2

ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD

48.2.1 Programowy charakter ballady "Romantyczno " Wyst puje tam Karusia, starzec i gawied gminna, narrator. Dziewczyna Karusia widzi swojego zmar ego kochanka. Nikt inny go nie widzi. Starzec mwi, e ona majaczy. Lud jednak wierzy jej. Narrator te wierzy Karusi. Zwraca si ona do Jasie ka. Reaguje bardzo emocjonalnie. Zachowuje si jak osoba nienormalna. Literatura romantyczna lubi robi bohaterw z osb ci ko chorych, p przytomnych poniewa twierdzi, e ujawniaj oni bez adnych zahamowa wiat nieracjonalny, nierzeczywisty. S oni najbardziej spontaniczni i szczerzy. T um dziwi si post powaniem dziewczyny. Nie wiedz jednak, czy jej wierzy , czy nie, ale w ko cu staj po jej stronie. Staje si tak wtedy kiedy Karusia upada na skutek cierpienia. Ona to czuje. W tym momencie pojawia si starzec. Przekonuje on, e duchy nie istniej i e Karusia nic widzie nie mo e. Przekonuje on, e nie ma tu niczego. Wiejska gromada przeciwstawia si starcowi i nadal wierz Karusi. Teraz zjawia si narrator i opowiada si po stronie ludu. Mwi "Dziewczyna czuje", co ma wiadczy o prawdzie. Czuje i emocje s narz dziami sprawdzenia realno ci i prawdy. Emocje i uczucia mocniej do niego przemawiaj ni dowody empiryczne. Ca a ballada ko czy si apelem, wezwaniem: "Miej serce i patrzaj w serce". Narrator zarzuca starcowi to, e widzi wiat w rozsypce, nie ca o ciowo. Prawdy, ktre zna to prawdy martwe. Narrator pos uguje si prawdami ywymi, np.: "Czucie i wiara silniej mwi do mnie, Ni m drca szkie ko i oko". Z utworu wynika, e postrzegamy zarwno okiem jak i dusz . Przes anie o dwoisto ci wiata zosta o potwierdzone. 48.2.2 Prawdy ywe w balladach "Lilije" "Nie masz zbrodni bez kary". " wite " "Godna kary jest ciekawo ludzka". Tre : Opowiada o jeziorze, z ktrego w nocy wydobywaj si ro ne odg osy. Aby je zbada za o ono sie i wy owiono kobiet , ktra opowiedzia a histori miasta (zatopionego). W adca poszed z odsiecz innemu miastu, pozostawiaj c swoje bez obrony. Napadli wtedy na nie o nierze Rusi. Ludzie wo ali wtedy o mier do Boga, aby si nie sha bi . Miasto zosta o wtedy zatopione. Ludzie stali si ro linami, ktre je li dotknie jaki Rusin to zginie. " witezianka" "Kto przysi g naruszy, ach bieda jemu, za ycia biada i biada jego z ej duszy". Tre : Ka dej nocy spotyka si ch opiec z dziewczyn . Ch opiec chce aby dziewczyna z nim zamieszka a. Wymusza na niej przysi g . Ona ch tnie j sk ada. Dziewczyna znikn a. Ch opak wraca do domu, a

z wody witezi wy oni a si pi kna dziewczyna, ktra namawia a go aby z ni pozosta . On oczarowany idzie do niej. Gdy si zbli y pozna dziewczyn , ktra sk ada a mu przysi g . Zostaje on ukarany. B dzie zakl ty wiecznie wspomina t dziewczyn pod modrzewiem. "Rybka" Tre : Dziewczyna zwierza si witeziankom, e jej narzeczony zdradzi j i eni si z kim innym. Rzuca si do wody. Zostawia jednak dziecko. Dziecka nie ma kto karmi . Krysia wyp ywa z rzeki jako syrena i karmi je. Raz jednak zdarzy o si , ze nie wyniesiono dziecka nad rzek dziecka bo wyszed sam pan. Krysia zamieni a dawnego kochanka z on w kamienie. 48.2.3 Cechy ballady romantycznej 1. Ludowo wiara w obecno nimf, rusa ek, duchw obecno ludzi, mieszka cw wsi du a rola przyrody j zyk stylizowany na j zyk ludowy (z elementami mowy potocznej i gwary, prosty) ca y tekst ma charakter zwyk ej, ludowej o powie ci w ka dej balladzie zawarte jest przys owie ludowe, z ota my l, ktra kszta tuje moralnie ludzi autor (uto samiony z narratorem) solidaryzuje si z lud mi (ze wsi) 2. Obecno przyrody jest t em dla wszystkich wydarze tajemnicza, gro na i niesamowita, tworzy gro ny nastrj si sprawcz wydarze surowym trybuna em os dzaj cym cz owieka stoi na stra y wierno ci i lojalno ci, honoru i cnoty itp. zwi zana ze wiatem ludzkim 3. wiatopogl d romantyczny, czyli to wszystko co zawarte jest w balladzie "Romantyczno ". S wydarzenia, ktre maj swj wymiar duchowy. Uczucia dominuj nad faktami. wiat mo na pozna poprzez empiri ale te poprzez uczucia.

48.3

II TOM "POEZJI"

Ukaza si w 1823 roku. Wywo a on wiele sporw. Zawiera mi dzy innymi nast puj ce utwory: "Gra yna", "Dziady" cz. 2 i 4. 48.3.1 Idea pe ni spo ecze stwa w II cz. "Dziadw" Jest tu prezentacja ludowego obrz du. Dzieje si to w kaplicy. Jest okre lony czas. Obrz d odbywa si wed ug ci le okre lonego rytua u. Prowadz cym jest Gu larz. We wst pie Mickiewicz chce przybli y czytelnikowi co to s dziady. By to obrz d poga ski, ale utrzymuj cy si w krajach chrze cija skich. Odbywa y si one w pobli u cmentarza. Przywo ywano duchy r nej kategorii. Starano si ich nakarmi . Ludzie pojawianie si duchw uwa ali za oczywiste. Na pocz tku maj si pojawi dusze najmniej winne. Przybywaj dusze Juzia i Rzi pod postaci anio kw. Dzieci mwi o swoim yciu. Mwi , e by o to ycie pe ne beztroski, dobroci. Dzieci nigdy w yciu nie zazna y goryczy i prosz o ni , bo inaczej nie zaznaj szcz cia w niebie, "Kto nie zazna goryczy ni razu, Ten nie dozna s odyczy w niebie". Na pe ni ycia sk ada si i dobro i z o. Nie mo na pozna dobroci w niebie, je li nie zna si z a. Nast pnie przywo ywane s duchy , ktre charakteryzuj najci sze grzechy. Przybywa widmo (duch pana) wraz z gromad ptakw, ktre s duchami ludzi, ktrzy zgin li przez pana. Pan za ycia nie dawa ludziom pomocy, jedzenia, wi c ich duchy mszcz si . Kruk mwi, e jego przyczyn mierci by a kradzie kilku jab ek z pa skiego sadu. Sowa zamarz a wraz z dzieckiem po wygnaniu z biesiady. Nieludzki pan zostaje odes any. "Kto nie by ni razu cz owiekiem, Temu cz owiek nic nie pomo e". Pan nie by czu y na ludzkie cierpienia. Kolejna kategoria duchw to duchy z grzechami nie najci szymi, ale i nie najl ejszymi. Przybywa dziewczyna, ktr za ycia by a oboj tna na zaloty ch opcw ze wsi. Nie da a nikomu szcz cia. Wraca wi c po mierci prosz c o pomoc. Nie zwraca a ona uwagi na sprawy ziemskie. y a w

wiecie marze . Dziewczyna y a samotnie, pogardza a uczuciami. "Kto nie dotkn ziemi ni razu, Ten nigdy nie mo e by w niebie". Wszystkie duch w yciu doczesnym grzeszy y. Jest tu wi c zawarty problem winy i kary. Po mierci ludzie musz ponie kar i konsekwencje swoich grzechw. 48.3.2 Gustaw- kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz. "Dziadw" IV cz "Dziadw" zaczyna si sielankowym nastrojem. Nastrj zmienia si od czasu pojawienia si pustelnika. Nie wiadomo, czy jest on duchem, czy osob yw . Gustaw (pustelnik) przybywa do ksi dza poniewa by on jego ksi dza i szuka u niego pomocy, chce si wyspowiada . Zwraca si do ksi dza jak do cz owieka, ktry go dobrze zna. To on wprowadza Gustawa w wiat. Przedstawi mu wiedz o wiecie uporz dkowanym (klasycystycznym). Gustaw pozna jednak inny wiat. wiat uczu (cierpienia i mi o ci). Wtedy to zawali a si ca a wiedza, ktr przekaza mu ksi dz. G wn tre ci spowiedzi Gustawa s dzieje jego mi o ci . Barier stanowi inny stan maj tkowy wybranki. Oboje byli w sobie zakochani. Rozmawiali ze sob . Mi o okazywali tak e czynami (trosk o siebie, opiek ). czy y ich pogl dy na temat ycia, uczu . czy a ich tak e literatura (Homer, "Cierpienia m odego Wertera"). czy y ich wsplne zainteresowania. Swoje losy przyrwnywali do losw bohaterw literackich. Gustaw wyjecha jednak a po powrocie dowiedzia si , e jego ukochana wysz a za kogo innego. To, e wysz a za m by o decyzj jej rodzicw. Nie kocha a swojego m a. Prowadzi to do takich cierpie Gustawa, e pope nia samobjstwo. Uczucie mi o ci zmieni o wi c ca e jego ycie. Mi o jest ogromn si a, ktr ma moc sprawcz . Mi o to zgodno idea w i pogl dw. Mi o romantyczna to mi o platoniczna, ktra stanowi o warto ci istnienia, i ktra, je li zaistnieje, jest najwa niejsza dla cz owieka. Mi o ta polega g wnie na zwi zku dusz. Istnieje rwnie po mierci. Jest wi c wieczna i nie miertelna. Ca a wypowied Gustawa jest dok adn analiz psychiki ludzkiej w obliczu nieszcz cia. Wyeksponowane jest wszystko to co dzieje si w duszy Gustawa. Wydaje si , e pustelnik popad w ob d , e zachowuje si nienormalnie. Uczucie mi o ci jest silniejsze od strachu przed mierci . Gustaw (poprzez to cierpienie) znienawidzi kobiety. Od ksi dza oczekuje zrozumienia i wyt umaczenia. Ksi dz nie pojmuje (pomimo, e przytakuje) ogromu cierpie Gustawa. Odruchy serca nie przemawiaj do niego. Obydwaj mwi jakby innymi j zykami. Ksi dz stara si racjonalnie wyt umaczy post powanie Gustawa. Prbuje poj to wszystko za pomoc zmys w, co jest niemo liwe. Gustaw przebija si sztyletem. Ksi dz samobjstwo prbuje zrozumie te w sposb racjonalny. Nie mo e jednak poj zmys ami tego, e Gustaw dalej yje. Rozmowa ksi dza z Gustawem to polemika na temat wiata. Gustaw mwi, e umar , ale umar dla wiata. Koniec jest do nieoczekiwany. Ko czy si pewn my l . "Kto za ycia cho raz by w niebie, Ten po mierci nie trafi od razu". Je li za ycia cz owiek by op tany mi o ci to op nia tym drog do szcz cia w niebie. My l t powtarza tak e, niespodziewanie chr. Gustaw chce o wszystkim opowiedzie ale nikt go nie mo e zrozumie . Musi wi c pozosta ze swoimi uczuciami sam. Jest indywidualist . Dla niego samotno jest konieczno ci bo nikt nie potrafi odczuwa tak silnie jak on sam. 48.3.3 Postawa patriotyczna Gra yny Jest to utwr o konflikcie pomi dzy korzy ciami materialnymi a dobrem ojczyzny. Litawor sprzymierzaj c si z Krzy akami stawia nad dobro podw adnych swoje w asne korzy ci. Jego ona stara si nie dopu ci do najazdu na Litw . Pod koniec bitwy rozpocz tej przez Gra yn pojawia si tajemnicza posta . Dzi ki jej rozkazom Litwini zwyci aj nad Krzy akami. Ginie jednak Gra yna (przebrana za m a). Zostaje te zdemaskowany tajemniczy rycerz. By to Litawor, ktry pod wp ywem bohaterskiej postawy ony zmienia si i pomaga ojczy nie. Jest to pierwszy utwr Mickiewicza o tematyce politycznej. Przynosi on prawd uniwersaln - konieczno zrezygnowania z dbr osobistych na rzecz ojczyzny, zw aszcza gdy ta jest w biedzie i znajduje si w zagro eniu. Tre utworu by a wa na. Za mask historyczn kryj si polityczne aluzje dla tych, ktrzy godz si z zaborcami. Cechy romantyczne: nastrj romantyczny i gro ny przypisanie ogromnie wa nej roli ludowi

48.4

SONETY ODESKIE JAKO PAMI TNIK LIRYCZNY POETY

Sonety odeskie prezentuj : mi o i t sknot do ukochanej kobiety i do ojczyzny ("Sonet do Niemna") realistyczne scenki rodzajowe z ycia odeskich salonw, z ycia towarzyskiego zadum nad w asn twrczo ci i w asnymi dokonaniami poetyckimi ("Ekskuza")

"Ekskuza" (Usprawiedliwienie). W utworze tym mwi, e pisze o sobie, nie podejmuje tematw patriotycznych. Ludzie maj pretensj , e pisze o sprawach banalnych i ma o istotnych. Zajmuje si swoimi uczuciami, a nie tym co istotne dla ca ego narodu. W drugiej cz ci mwi on jednak, ze pisze o sprawach istotnych. Mwi, e b dzie pisa dla tych, ktrzy go rozumiej . Usprawiedliwia si , e tworzy tak poezj jakiej oczekuj ludzie, ktrymi si otacza. Usprawiedliwia si , e jest na wygnaniu, w rd obcych ludzi. Przyznaje si do schlebiania ich gustom oraz do zaprzepaszczania swojego talentu.

48.5

R NE OBLICZA BOHATERA "SONETW KRYMSKICH"

Zosta y wydane w 1826 roku. Wyra aj zachwyt orientem, krajobrazem grskim. Kultura orientalna by a dla romantykw tajemnicza, ciekawa, inna. Jest wprowadzone s ownictwo orientalne. Tymi sonetami Mickiewicz potwierdza swoje zainteresowanie orientem. Ka dy z tych wierszy stanowi samodzielny utwr. Elementem g wnym i wiod cym jest przyroda. Jest ona pretekstem do wyra ania uczu podmiotu lirycznego. Z jednej strony jest to poezja gr, krajobrazw, morza. Z drugiej strony jest to prezentacja odczu poety. We wszystkich wierszach jest ten sam podmiot liryczny. "Pielgrzym" Podmiot liryczny mwi, e podoba mu si krajobraz orientalny. Znajduje si w krainie dostatku i pi knych ludzi. Zachwyca si pi knem, ale t skni za swoj ojczyzn i przesz o ci . Nie mo e teraz wrci do swojej ojczyzny. Wi e mu si ta rzeczywisto z Litw . Wyra a tutaj nostalgi . Woli Litw , cho jest niedost pna ni pi kne obszary orientalne. Sceneria jest pi kna, ale uczucia ulokowa gdzie indziej. Potrafi kontemplowa pi kno przyrody, ale nie mo e zdoby si na poruszenie uczu . Tekst ko czy si zastanowieniem si podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pami ta. Pielgrzym to cz owiek wygnany z ojczyzny. T skni za ni i tu a si po wiecie. Poszukuje miejsca dla siebie. D y do miejsca wi tego dla siebie. Jest to trudna w drwka. D y do celu poprzez my li, wspomnienia. Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczu . "Stepy akerma skie" Porwnanie jazdy przez zielony step do eglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki. Podmiot liryczny s yszy motyle, w e, pomimo, e panuje cisza. Wspomina Litw . Wydaje mu si , e s yszy j . Wyt a s uch, ale nikt go nie wo a, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny, wygnany, odosobniony. Cisza mo e oznacza brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru. "Burza" Jest to czwarty sonet. Autor u ywa tu rwnowa nikw zda aby wytworzy nastrj grozy, szale stwo ywio u burzy. Pokazany jest atak ywio u na statek. Pokazane s bezradne prby ratowaniu statku. Ukazane s reakcje ludzi. W cz ci refleksyjnej ukazane s uczucia poety. W godzinie mierci ludzie p acz , modl si , s przera eni. Tylko jeden podr ny nie post puje tak. Martwi si natomiast, e jest samotny, nie ma si z kim egna . Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest zwi zany emocjami z nikim i z niczym. "Czatyrdach" Czatyrdach to gra. Podmiot liryczny opowiada o pi knie tej gry. Podmiot liryczny jest tamtejszym przewodnikiem. Czatyrdach jest porwnany do su tana Tureckiego. Szczyt ten jest gro ny, wspania y. Jest uwa any za rzecz wi t przez ludzi wschodu. Gra pozostaje niczym niewzruszona przez tysi clecia. Jest pot na, wielka. Podmiot liryczny wyra a zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwag na jego monumentalno . "Widok gr ze stepw Koz owa" Pielgrzym opisuje krajobraz. Hiperbolizuje go. U ywa przeno ni aby uwydatni ten obraz. Od Czatyrdachu bije wiat o (odbite s o ce od lodu). Jest to wysoka gra. Chmury ko cz tam swj bieg. Ca a wypowied pielgrzyma jest w formie pyta i domys w. Podmiot liryczny jest niepewny. Dopiero Misza, ktry jest specjalist zapewnia o tym wszystkim .By tam. Opisuje krajobraz jako osoba, ktr zna go z autopsji. Podziwia krajobraz. Jest pe ni epitetw i innych rodkw stylistycznych. Na zako czenie jest wyraz zachwytu i zdumienia ca t gr . "Bakczysaraj"

Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam ca y dorobek swojego ycia. Miasto staje si coraz bardziej tajemnicze. Co co kiedy oznacza o pot g , teraz obraca si w ruin . W cz ci refleksyjnej jest opis fontanny, ktrej woda uto samia zy mieszka cw. Ludzie opu cili ju miasto, ale rd o wci bije. Ludzie przemijaj , a natura pozostaje. Jest to refleksja nad przemijalno ci wiata. Natura odrodzi si , b dzie trwa .

48.6

DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W "KONRADZIE WALLENRODZIE"

48.6.1 Walter Alf jako typowy bohater byroniczny dzia a samotnie jest sk onny do desperackich czynw nieszcz liwie zakochany w Aldonie po wi ca ycie osobiste dla ojczyzny bohater aktywny, walczy indywidualista sk cony ze wiatem, walczy z porz dkiem rz dz cym nim kieruje si emocjami i uczuciami impulsywny pope nia samobjstwo popada ze skrajno ci w skrajno d y do osi gni cia za o onego celu bohater dynamiczny, przekszta ca si w czasie trwania utworu 48.6.2 Funkcja poezji i poety w yciu narodu pozbawionego wolno ci "Pie Wajdeloty" Poezja ma: by pomostem cz cym literatur klasycystyczn i romantyczn powinna ocali od zapomnienia historii zagrzewa do czynu przechowywa najcenniejsze skarby narodowe by wiadectwem to samo ci narodowej, jest gwarancj jej zachowania nie ma si y, ktra by zabi a literatur ma by zdolna do sterowania zbiorow wiadomo ci oddzia ywa na czytelnika by kluczem do zrozumienia narodowych dziejw by form przetrwania i odnowienia narodu ukazywa dzieje narodu, jego przesz o i yw tradycj musi czy nard by nie by podzielony i rozbity ma budzi uczucie patriotyczne by adresowana do ca ego spo ecze stwa i zrozumia a dla wszystkich by piel gnowana przez nard by przewodniczk narodu wyra a uczucia i my li ca ego narodu Poeta: ma do spe nienia misj w literaturze jak pe ni Tyrteusz (zagrzewa do walki) czy pokolenia ca ego narodu spaja tera niejszo , przesz o i przysz o 48.6.3 Cechy powie ci poetyckiej 1. Jest kilku narratorw - narrator autorski, wszechwiedz cy, opisuje dzieje Konrada - narrator, bohater, jest nim Wajdelota w swojej pie ni - narrator bohater, jest nim Konrad Wallenrod 2. brak chronologii (Wallenroda poznajemy przy wybraniu go na Wielkiego Mistrza, potem jest opisane jego ycie)

3. 4. 5. 6.

nastrj tajemniczo ci i grozy egzotyka scenerii odnosi si do g bokiego redniowiecza obecny jest bohater byroniczny po czone s elementy liryckie, epickie i dramatyczne (do liryki nale y "Hymn", do epiki "Pie Wajdeloty", do dramatu pie Aldony z Wallenrodem)

48.7 III cz. "DZIADW" - DRAMAT NARODOWY OBRAZUJ CY DRAMAT NARODU

48.7.1 Spo ecze stwo polskie m odzie Aresztowania najcz ciej dotycz m odzie y. S oni wiadomi tego co robi , s nieugi ci, wierni idea om, patrioci, solidarni, zawzi ci. Dla niektrych z nich walka sta a si cz ci ich ycia. Walcz do ko ca. Ich rodowisko: bohaterskie, ludzie konsekwentnie potwierdzaj cy swe idea y, warto ci; w r kach wroga walcz jeszcze bardziej zaciekle, broni polsko ci, sprawy o ktra walcz i ludzkiej godno ci. rodowisko to jest ukazane w sposb idealistyczny. Ma to uzasadnienie w zasadzie moralnej patriota musi znosi cierpienie i zachowa wiar w sens tego cierpienia. Dlatego wi niowie nie popadaj w rozpacz, ktra by aby zabjstwem dla sprawy. arystokracja Potomkowie magnatw, ktrzy w konfederacji targowickiej doprowadzili do rozbiorw. Przyjmuj Rosjan, sytuacj uwa ali za normaln , Rosjan nie traktowali jak wrogw, nie zauwa ali problemw Polski, zajmowali si zabaw . Nie interesuj si kultur , tradycj , nauk polsk . Pogardzaj tym co polskie. Mwi o swojej znajomo ci j zyka francuskiego. Mieszkaj c na Litwie dowiaduj si o losach Polski z gazet francuskich. Arystokracja chce przypodoba si moskalom ch zysku. wiadomie izoluj si od kultury. S to ludzie pr ni, ob udni. Wolno ich nie obchodzi bowiem nie czuj si uwi zieni. Wsz dzie czuj si dobrze w gronie ludzi znanych sobie. Kosmopolici - ludzie, ktrzy nie czuj zwi zku ze swoim krajem. Ich zainteresowanie skupia si na sprawach b ahych: w asnej wygodzie, zabawie, flirtw. Chc wej w towarzystwo ludzi obdarzonych du w adz . Konformi ci dostosowuj si tak do sytuacji aby by o im wygodnie. Wed ug arystokracji Polska po rozbiorach zyska a opiekuna. Uwa aj , e potrzebuj dworu takiego jak Rosjanie. Sam fakt obcowania z lud mi posiadaj cymi du w adz czyni ich nietykalnymi. Uwa aj si za wiod cych w narodzie. Megalomani. W sposb bezkrytyczny przejmuj obce wzory. Wyst puj przeciwko zmianie sytuacji politycznej w Polsce. inteligencja Przedstawieni negatywnie. Nie spe niaj swojej roli. Nie pisz utworw, nie zagrzewaj do walki. Literatura nie podtrzymuje wiadomo ci narodowej (celowo). Zbyt d ugo trzeba czeka na skutki utworw. Literaci uciekaj od aktualnych problemw, od odpowiedzialno ci. Boj si pisa o tera niejszo ci. Nie s silni duchem. Obawiaj si konsekwencji. Najwa niejszy jest dla nich dwr. Maj wiadomo sytuacji politycznej ale w niej nie uczestnicz , uciekaj od wa nych spraw narodu. Nie wa ne jest przes anie utworu, ale to czy si spodoba. kolaboranci Ludzie ob udni, dwulicowi. Aby zachowa stanowiska gotowi s zniszczy innych. Wa ne dla nich s dobra materialne, donosiciele, pochlebcy. Zdaj sobie spraw z w adzy Nowosilcowa i chc , aby ich ochrania , uprzedzaj jego zachcianki, chc si zas u y . Eliminuj przeszkody. Dzia aj poprzez zastraszenie, k amstwo, szanta . Interpretuj fakty tak aby im by o wygodniej. 48.7.2 Prometeizm Konrad ma cechy bohatera mitologicznego. Zosta uwi ziony za udzia w spisku przeciw carowi. W celi wi ziennej nast puje jego przemiana wewn trzna. Uwa a si za jedynego, ktry mg by by przywdc duchowym Polakw. W Wielkiej Improwizacji wzywa Boga na rozmow . da od niego "rz du dusz", ktry poka e drog zbawienia. Dopuszcza si aktu blu nierstwa wobec Boga. Wytyka Mu brak serca i mwi, e jest "tylko m dro ci ", nie obchodzi Go los wiata. Bg nie umie wskaza Polakom drogi do zwyci stwa, za to Konrad jest do tego zdolny. Chce obwo a si nowym przywdc duchowym ludzi, ktrych "kocha i

za milijony cierpi katusze", gdy tylko one chce przeciwstawi si w adzy ziemskiej i boskiej. Charakter prometejski: Konrad stylizowany jest na polskiego Prometeusza, chce zbawi ludzko , sam wybiera sobie walk z Bogiem i realizowanie swojej idei. Nie boi si skutkw swojej dzia alno ci. Liczy si z pot pieniem wiecznym, ale wyprowadzi ludzi z nacisku carskiego. 48.7.3 Mesjanizm mia zjednoczy nard Polacy s narodem wybranym i od nich zale y wyzwolenie ca ej Europy cierpienie narodu ma przynie Polsce zwyci stwo przelana krew m odych romantykw ma sens, bowiem przez ni wiedzie droga do odzyskania niepodleg o ci mia podtrzyma Polakw na duchu i umacnia wiar w zwyci stwo tajemniczy m 44 ma by wskrzesicielem narodu, mia jako jedyny ocale z rzezi, ma wszystkie cechy apokaliptycznego wybawcy 48.7.4 Stosunek do Rosji i Rosjan patrz: spo ecze stwo polskie - arystokracja 48.7.5 Wiersze "Ust pu" jako reporta z krainy despotyzmu "Droga do Rosji" Tereny puste, niezaludnione. Ukazana si a, ogrom przyrody. Kraj przykryty niegiem, ktry cz sto bywa niebezpieczny. Zbiorowisko wielu niedu ych, takich samych chatek. Spotkani ludzie s pot ni, zdrowi. Ich twarze s jednak bez wyrazu, w oczach nie wida adnych uczu . Ludzie Ci jeszcze nie zacz li si przeciwstawia , ale kiedy nadejdzie czas, gdy przeciwstawi si despocie i w adzy. W rd ludzi panuje strach, bezgraniczne pos usze stwo. Zimowy krajobraz zwi zany tak jakby z ch odem tam panuj cym. Ludzie bezwolnie poddaj si despotyzmowi. Nie przeciwstawiaj mu si . "Przedmie cia stolicy" Podwalin stolicy jest cierpienie wielu ludzi i ich ycia. Aby powsta o miasto musia o wielu zgin o to nie dba .

, ale car

"Petersburg" Miasto porwnane do wielkich stolic Europy. Wzniesione na ich podobie stwo. W Petersburgu yj ludzie trzymani przez cara. S zastraszeni. Spo ecze stwo hierarchiczne. Ka dy ma okre lone prawa i przywileje. Obraz stolicy jest objawieniem stosunkw spo ecznych w Rosji. "Pomnik Piotra Wielkiego" Dwa pomniki - dwie postacie polityczne. Pomnik cara - mwi w szalonym p dzie na brzegu ska y; wygl da tak jakby mia spa . Poeta mwi, e nadejdzie kres tyrana, despoty. Aureliusz - przyjemny narodowi, opiekun; jedzie wolno, aby poddani mogli do niego podej , by z niego dumni. Wiersz ko czy si pytaniem co stanie si z tyranem, gdy lud zechce si wyzwoli . "Przegl d wojska" Charakteryzuje stosunki spo eczne w Polsce. Car jest dumny z wojska ale ludzie odnosz si do tego z ironi . Gardz nim, jego przegl dem wojsk. Wojsko to ludzie r nych narodowo ci. Brak im powo ania i ducha walki. Ludzie w wojsku s zabawkami cara. Mowa o stosunku ludzi do cara. Ich strachu. Jedyny cel dworakw to uzyskanie jego aski. Jest on z ym w adc . Bezmy lne oddanie si carowi. Zmusza on ludzi do przebywania na mrozie podczas ceremonii. Ko czy si to dla o nierzy cz sto mierci . Ludzie boj si mu przeciwstawi . "Do przyjaci Moskali" Podmiot liryczny zwraca si do przyjaci dekabrystw. Nard jest przestraszony. Pozosta y tylko jednostki walcz ce dalej. Dekabry ci przedstawieni s jako ofiary, zniewoleni. To co pochodzi od cara jest ha b , kar niebios. Ofiary carskiego tyranizmu - powieszeni, zes ani na Syberi . Mickiewicz udawa poddanego carskiego. W rzeczywisto ci by jego wrogiem. Zosta ukarany za swe utwory. Pobudza do walki z carem.

"Widzenie Ewy..." Ewa widzi pe no kwiatw, ktrymi uwie czy a czo o Matki Boskiej na obrazie. Ewa prosi Boga, aby mog a ju zawsze y w rd kwiatw. Jedna z r rozwija si i p acze. Ewa t umaczy jej, e zerwa a j nie dla zabawki, a dla Matki Boskiej, skropi a j zami alu. R a za pragnie by kochana. R a to nard polski, ktry ma do spe nienia jak , rol , cierpi on nie dla zabawki. "Sen Senatora" ni on o swojej przysz o ci, o tym, e zostanie odznaczony, wyr niony, b dzie ksi ciem. Jednak car i ci wszyscy, ktrzy wcze niej mu si k aniali w ko cu odwrci si od niego, zostawi go, b d z niego szydzi , drwi . Ten kto osi gn znacz c pozycj na yczenie cara, na jego rozkaz mo e j te straci Gdy by na asce cara okazywa innym sw wy szo , poni a ich, by samolubny. Car jednak odwrci si od niego. Jego kl ska zwi zana jest te z dzia alno ci innych urz dnikw. Ci d c do w adzy nie liczyli si z innymi. Nowosilcow sta si ofiar . Zgin od w asnej broni, one te tak kiedy robi . Teraz ludzie gardz nim. Z o zosta o pokonane. 48.7.6 Cechy dramatu romantycznego zrywa z trzema jedno ciami brak jedno ci stylowej synkretyzm formy wprowadzenie rozbudowanych elementw lirycznych pojawienie si bohatera romantycznego indywidualizacja j zyka bohaterw obecno elementw fantastyki i ludowe

48.8 MESJANIZM W "KSI GACH NARODU POLSKIEGO" I "KSI GACH PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO"
Ksi gi by y najlepszym wyrazem mesjanizmu Mickiewicza. By y one przygotowaniem do ostatecznego rozprawienia si z zaborc . S one kodeksem zasad przysz ego po czenia, wyzwolenia ojczyzny. Mia y za zadanie m.in. pojedna emigracj , wskaza jedn drog do niepodleg o ci, konieczno zaprzestania swarw i politycznych antagonizmw w imi ojczyzny, wolno ci religijnej i wiary. "Ksi gi Narodu Polskiego" Wyk ad systemu histografii, ukazuj cy dzieje ludzko ci, a na tym tle dzieje pa stwa polskiego (od zarania po kl sk powstania listopadowego). Mickiewicz przeprowadza tu dok adn analogi mi dzy czasem przed pojawieniem si Chrystusa a wsp czesno ci . Dawniej cezarowie to zabory. Chrystus to nard polski. Ksi gi pisane w sposb stylizowany ma styl biblijny, prawda w nich zawarta to prawda objawiona. S tu odwo ania do s ownictwa archaicznego, wyst puje specyficzna sk adnia (d ugie okresy zdaniowe, orzeczenie na ko cu zdania), wyra enia zaczerpni te z Biblii, wyst puj tu przypowie ci na kszta t ewangelicznych. Polska jest symbolem wolno ci i wiary, ktre s nierozerwalne. Polska przy cza innych mi o ci nie gwa tem. Po czenie z Litw to nagroda. Jest wst pem do po czenia wszystkich ludw chrze cija skich w imi wiary i wolno ci. "Ksi gi Pielgrzymstwa Polskiego" Polacy to nie tu acze a pielgrzymi, ktrych celem, miejscem wi tym jest wolna, niepodleg a ojczyzna. Polacy b d do niej d y tak d ugo, a j osi gn . Wszyscy musz si jednoczy . Polacy s bardzo wa ni, maj by aposto ami, zasiewa mi o do ojczyzny i ch ci po wi cenia si , bo jest to droga do wielkiej i pi knej Rzeczypospolitej. Mickiewicz zwraca si do pielgrzymw, emigracji, w drwka do ziemi wi tej. Nard polski najbardziej wierny, kochaj cy Boga. Emigranci s dusz narodu, maj obowi zek aposto owania, bycia przyk adem zw aszcza moralnym. Los Polakw ma by lekcj demokracji. Pielgrzymi polscy to ci, ktrzy b d pielgrzymowali do wolnej ojczyzny. Ojczyzna odrodzi si dzi ki mi o ci. Trzeba walczy mi o ci , a po zwyci stwie wszystko si u o y, b dzie l ej, powstanie rz d. Mickiewicz uczy szacunku dla tradycji, da powi zania walki politycznej o wolno Polski z walk o wolno osobist , obywatelsk , zwraca uwag na walory moralne. Ksi gi zako czone s modlitw . Musz modli si skrycie, prosz o wolno modlitwy, i pokj. Niewola poza krajem, mowa o tradycji, ktre chce

podtrzyma , prosi o dodanie wiary, pro ba o umo liwienie dzia ania na polu bitwy, ktra powinna zako czy si sukcesem.

48.9

"PAN TADEUSZ" - NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKO CI

48.9.1 Geneza w wietle epilogu Epilog - zako czenie, powiadomienie o losach bohaterw, ko cowe wyja nienia. Epilog w "Panu Tadeuszu" jest liryczn wypowiedzi narratora wyja niaj c zmierzenia utworu, jest to geneza utworu. Autor przedstawia si na tle emigracji paryskiej. Oskar a siebie i innych o ucieczk . Emigracja jest sk cona. Atmosfera niezrozumienia i k amstw. Stara si t umaczy przegran powstania. Brak perspektyw na przysz o . Woli nie mwi o wsp czesno ci, gdy rzeczywisto jest zbyt przyt aczaj ca. Kraj lat dziecinnych by pe en szcz cia i beztroski. Warto jest go wspomina . Mickiewicz chce powrci do przesz o ci, gdy Polacy byli panami swoich dzia a . Prbuje oderwa si od rzeczywisto ci w sfer marze i wspomnie . Mickiewicz chce, aby odbiorc jego utworw by ca y nard. Utwr mia by rd em tradycji, kultury, historii, ma zagrzewa do walki. Autor pragnie by jego utwr zyska statut pie ni gminnej. Mickiewicz wiadomie odwo uje si do poezji ludowej. Chce, aby jego utwr jedna wszystkich, by by odwo aniem do wsplnych uczu . U rde powstania utworu le y t sknota za ojczyzn . Ch powrotu do kraju przez wspomnienia. Utwr by napisany ku pokrzepieniu serc. Ukaza si w 1834r. 48.9.2 Historia w utworze Wszystkie wydarzenia rozgrywaj si na tle wa nych wydarze historycznych okresu napoleo skiego. Akcja: lato 1811-wiosna 1812. Wprowadzone retrospekcje (odwo anie si do przesz o ci) - si gaj ko ca XVIIIw. Historia ukazana jest w trzech p aszczyznach: 1. przesz o - historia polityczna i obyczajowa 2. tera niejszo w dwch wymiarach - tera niejszo czasu akcji - tera niejszo pisania utworu 3. przysz o - zasugerowana w formie pragnie , przewidywa 48.9.3 Romantyczny charakter utworu celowe mieszanie gatunkw i rodzajw literackich wiadome czenie r nych nastrojw: lirycznego, tragicznego, komicznego ludowo cudowno , niesamowito , ba niowo (objawia si w opisach) a) personifikacje obecno typowego bohatera romantycznego 48.9.3.1 Romantyzm Jacka Soplicy nieszcz liwa mi o dr czy y go wyrzuty sumienia nie doczeka si rezultatw swoich dzia a przeciwstawienie si naturze by samotny jako cz owiek uczucia doprowadzi y do tego, e zabi , wybuja y temperament unieszcz liwi swoj on y obok syna nie daj c mu si pozna jako ojciec mier ze wiadomo ci kl ski 48.9.4 Patriotyzm utworu temat Polska, zainteresowanie dla Polsko ci wspomina przesz o serdecznie, ale te krytykuje eksponuje polsko , przywi zanie do tradycji w domu s dziego, pochwa a t sknota za krajem opisy, dok adne

48.9.4.1 Patriotyzm Robaka powraca do kraju lat dziecinnych, idealizuje przesz o przywi zanie do tradycji, eksponuje polsko wprowadza now koncepcj polityczn t sknota za krajem uczucie towarzysz ce opisowi ojczyzny 48.9.5 Cechy epopei Epopeja to d u szy utwr epicki, ukazuj cy losy narodu, w prze omowym jego momencie, ukazany na tle natury, ktra urasta do rangi osobnego bohatera. 1. wyst puje akcja, narrator, dominuj ca forma podawcza: opowiadanie, dialog, opis 2. obecno inwokacji (zwrot do Matki Boskiej, Litwy z pro b o natchnienie) 3. porwnanie homeryckie 4. opis zajazdu przypomina opis bitwy 5. trzy splecione ze sob w tki: - polityczne (zwi zane z osob ks. Robaka) - osobiste (1. mi osny: Tadeusz, Zosia, Telimena; 2. rodzinny: spr o zamek pomi dzy s dzi a Hrabi ) - poboczne (np. Gerwazego, spr Asesora z Rejentem - nie wp ywaj na akcj ale rozbudowywuj fabu ) 6. trzy rodzaje komizmu: - postaci (np. Rejent, Tadeusz, Telimena) - sytuacji (np. kiedy Telimen napad y mrwki) - s owny (np. wasal - w sal) 7. j zyk charakteryzuje prostota, jasno ale i bogactwo s ownictwa; du o rodkw stylistycznych: epitety, onomatopeje 8. utwr realistyczny, odtwarza w sposb pe ny realia obyczajowe, polityczne 9. przedstawia obyczaje szlacheckie, uchwyca procesy zachodz ce w spo ecze stwie - ubo enie magnaterii, utrata politycznego znaczenia (np. Hrabia) - bogacenie si drobnego ziemia stwa (np. S dzia) - ubo enie szlachty za ciankowej (np. Bartek Prusak) - szerzenie si kosmopolityzmu, wyra nie odrzucanie tradycji narodowych (np. Hrabia, Telimena) 10. napisane wierszem 11. splatanie elementw komicznych i patetycznych 48.9.6 Charakterystyka szlachty polskiej W "Panu Tadeuszu" jest ukazana wczesna szlachta (prawie wszyscy bohaterowie s szlachcicami). R ni si maj tkami, stanami spo ecznymi, ale czy ich przestrzeganie zasad, obyczajw. Obyczajowo : Go cinno . Szlachta bardzo dba a o go ci. Pan chcia pokaza ca sw zamo no a tak e jak doskona ym jest gospodarzem. Podczas nieobecno ci pana go mi zajmowa si zarz dca, ktry dba , aby go cie jak najlepiej si bawili. Dbano rwnie o maj tek. Przestrzeganie hierarchii spo ecznej. Ludzie starsi byli szanowani, ze wzgl du na swoje do wiadczenie i m dro . Najwy ej ceniono rwnie ludzi na wysokich urz dach. Damy rwnie zajmowa y uprzywilejowane miejsce przy stole. Na Litwie bawiono si hucznie. K adziono nacisk na tak zwan nauk grzeczno ci, na wychowanie m odzie y. Na niadanie m czy ni jedli co innego ni kobiety. By a przyk adana wielka waga do przyrz dzania potraw. Tradycyjn polsk potraw by bigos, przyrz dzany na polowaniach. Zastawa pe ni a funkcj estetyczn , cieszy a swoj pi kno ci . Wa n rol spe nia alkohol. Polacy pili bardzo du o. Przy wdce wznoszono toasty. By to wa ny obrz d. Wiejskie rozrywki: polowanie, grzybobranie. Zwi zane one by y tak e z tradycjami. By y okazj do konkurencji, rozstrzygania r nych sporw.

48.10 ARCYDZIE A POEZJI LIRYCZNEJ

48.10.1 "Liryki loza skie" Od 1839r. Mickiewicz przebywa w Lozannie. Powsta wwczas szereg drobnych wierszy,

odzwierciedlaj cych uczucia i emocje poety. Na smutek, nostalgi , przygn bienie wp ywaj : sytuacja polityczna we wsp czesnej Europie brak jednomy lno ci emigracji ci g a t sknota za utraconym krajem choroba psychiczna ony To wszystko wp ywa o na atmosfer panuj c w utworach. S to utwory, w ktrych my li przedstawiane s prostymi s owami. Rozrachunek Mickiewicza z samym sob , bilans dokona artystycznych, literackich i politycznych. "Gdy tu mj trup" " al rozrzutnika" "Snu mi o " "Pola y si zy" 48.10.2 "Do matki polki" Tematyka patriotyczna, utwr jeden z najbardziej charakterystycznych o tej tematyce. Zaczyna si apostrof do Matki Polki. Podmiot liryczny zwraca si do matek z gorycz , cierpieniem, mwi jak wychowa Polaka. Ostrzega, e geniusz dziecka, duma, wynikaj ce z historii, przesz o ci narodu powoduj u niego mier i kl sk w przysz o ci. Polak zapatrzony w przesz o prze ywa b dzie tragedi i sprawi matce cierpienie. Poeta przewiduje przysz o . Synowie Matki Polki b d walczy bez chwa y, podst pem. B dzie to walka m cze ska ale bez nadziei powstania po miertnego. Przewiduje m cze stwo narodu w przysz o ci - szubienica, uwi zienie, zes anie. Wychowanie matki musi przyzwyczaja do takich przysz ych losw jej syna, do cierpie , wyrzecze , mierci. Spo ecze stwo jest ca y czas trapione niewol , ale nie poddaje si . To co najistotniejsze to powracanie tego wiersza w trudnych chwilach narodu. Pojawia si formu a patriotyzmu cz owieka, polegaj ca na uporczywym, m cze skim dzia aniu przeciwko wrogu. Oprcz tej formu y jest te obraz cz owieka czasu niewoli, zniewolonego, strace ca, ktry od dziecka przyzwyczaja si do przysz ego po wi cenia w imi wy szego celu. Wie, e tak w a nie b dzie. Utwr pot guje ide walenrodyzmu. Tu mit ten to postawa ca ego zniewolonego narodu, spo ecze stwa. Wiersz ten to pomnik tym, ktrzy si po wi cili, m czennikom. Jest ho dem Matce Polce, ktra przygotowa a syna do m cze stwa, do bohaterstwa bez chwa y, tak aby byli godni miana wojownikw o wolno i niepodleg o . "Reduta Ordona"

49.
49.1

DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA S OWACKIEGO

TEMATYKA WCZESNEJ TWRCZO CI J. S OWACKIEGO

Reprezentant drugiego m odszego pokolenia romantyzmu. Odwo ywa si te do powstania listopadowego. Przed powstaniem nast puje jego debiut literacki. Utwory powsta e wtedy to cykl powie ci poetyckich, wprawki dla S owackiego (tematyka historyczna, motywy orientalne). Bohaterowie tych powie ci poetyckich byli skrzywdzeni, sk ceni ze wiatem, chc cy zamanifestowa indywidualno . Pisze pierwsze tragedie historyczne. Utwory nasycone smutkiem, rozpacz , uczuciami, ktre dominowa y w okresie romantyzmu. W tym czasie powstaje te powie poetycka "Lambro". Akcja - wojna grecko-turecka (tak jak w "Giaurze"). Lambro postanawia zniszczy flot tureck , po wi caj c swe ycie i dobre imi . Po wi ca siebie, aby zyska jako sukces militarny (szlachecki rewolucjonizm). Wybuch powstania - S owacki przyj to z entuzjazmem. Efekt to wiersz "Bogurodzica". Nawi zanie do redniowiecznej pie ni, utwr ma spe nia tak funkcj i mie takie skutki jak "Bogurodzica". Wezwanie do pomocy Polakom przez Litwinw i rewolucjonistw rosyjskich. Nawo anie do powstania i przy czenia si innych. W utworze du o wiary, entuzjazmu; wiersz ma charakter odezwy. Jest dynamiczny. Ch pobudzenia do aktywno ci. W momencie wybuchu powstania listopadowego S owacki skierowany zosta do prac administracyjnych. By ni zniech cony. Opuszcza Polsk i wyrusza do Francji. Znajduje si w rd popowsta czej emigracji. Po powstaniu listopadowym mg wrci do Polski. 1834 - wydanie "Kordiana". Utwr ten to ocena powstania. Powrt do Polski sta si niemo liwy.

49.2

"KORDIAN" - typowy dramat romantyczny ?

49.2.1 Tre

Akt I 15 letni ch opiec zastanawia si nad sensem ycia. Nie mo e odnale celu. My li o samobjstwie. Nie mo e okre li swych pragnie . Pro ba do Boga o cel w yciu, do ktrego b dzie d y . Wiele pragnie , my li, w rd ktrych jest zagubiony. Odczuwa wewn trzny niepokj, dr enie, rozgor czkowanie. Odnajdujemy u niego "choroby wieku" - bezsens ycia, bezcelowo wszystkich dzia a , uczucie nudy i pustki egzystencjalnej. Grzegorz opowiada mu 3 historie: bajk o Janku (rzekomo nieudolny ch opiec osi gn sukces poprzez podj cie ryzyka), opowie o wojnach napoleo skich i opowie o Kazimierzu. Kordian zapala si lecz pot guje si jego nico , pustka i samotno . Pesymista, negatywnie my li o swym yciu i jego celu. Ma poczucie bezczynno ci i bezradno ci. Nieszcz cie pot guje nieszcz liwa mi o . Nie znajduje wzajemno ci. Laura starsza o par lat drwi z Kordiana, nie widzi jego prawdziwych uczu . Emocjonalna niedojrza o Kordiana powoduje jego rozterk . Postanawia pope ni samobjstwo, ktrego jednak nie dokonuje. Akt II Proces dojrzewania Kordiana. Konfrontacja m odzie czych idea w, wyobra e z rzeczywisto ci . Podr uje po Europie. Anglia - u wiadamia sobie, e zaszczyty mo na kupi , tak jak i tytu lecz nie szacunek ludzi. Przekonuje si o w adzy pieni dza. W ochy - Kordian zawsze poszukiwa mi o ci jako zwi zku dusz, trwaj cego ca e ycie. Spotykaj c Wiolett przekona si , e takie uczucie nie istnieje. Mi o mo na kupi . Rozczarowuje si , jego marzenia s zszargane przez rzeczywisto . B d c na audiencji u papie a przekonuje si , e on uwa a Polsk za kraj szcz liwy, ka e czci prawos awnego cara. Rozczarowa on Kordiana. Papie a nie interesuje los Polakw. Opowiada si za silniejszym. Pot pia powstanie listopadowe. Nie chce pob ogos awi garstki ziemi z kroplami krwi. W Kordianie za amuje si wiara w religi . Na Monte Blanc wyg asza liryczny monolog. Pierwsza faza to rozczarowanie, prba zabjstwa, druga to zniech cenie dla wiata i ludzi, trzecia za to odnalezienie celu ycia. Kordian ma poczucie si y, chce po wi ci si dla ojczyzny, poderwa nard do walki z tyrani . Chce udowodni swoje bohaterstwo i po wi ci si za nard tak jak Winkelried. Akt III Narada spiskowcw. Prba wyst pienia przeciw carowi, zabjstwo tyrana. Kordian nie dba o przysz o Polski, nie ma jej wizji. Chce dokona tylko jednego czynu. Nie ma programu politycznego. Kordian sam decyduje si na zbrodni . Podczas prby zabjstwa waha si . Nie znajduje wystarczaj cej motywacji moralnej i politycznej. Zostaje powalony przez strach i imaginacj . Zostaje z apany, oskar ony, skazany na mier - niewiadome u askawienie. 49.2.2 Portret psychologiczny tytu owego bohatera (dynamizm postaci) Kordian ulega przemianie. S owacki wyra a krytyk wobec niedojrza ego bohatera. Tacy ludzie walczyli o Polsk . Kordian to bohater romantyczny. Cechuje go: 1. samotno 2. niezgoda z zastanym wiatem, prba zmiany go 3. nieszcz liwa mi o 4. indywidualizm i tajemniczo 5. sk onno do desperacji 6. dominacja uczu nad racjonalizmem 7. poczucie odpowiedzialno ci za z o wiata 8. dynamiczny 9. tragiczny (nie dokona tego, czego chcia ) 10. wewn trzne rozdarcie (pragnie zabi cara ale przeszkadzaj mu argumenty prezesa) Wi cej na ten temat w punkcie 49.2.1 49.2.3 Wymowa polityczna utworu S owacki dokonuje tutaj rozrachunku z powstaniem listopadowym. W III akcie krytykuje sfery rz dz ce. Prezes - Julian Ursyn Niemcewicz boi si dzia ania, hamuje zapa sprzysi onych. Argumenty: 1. krlobjstwo jest wbrew polskiej tradycji 2. obawa przed reakcj innych w adcw i konsekwencjami 3. odwo ania do wiary zabraniaj cej zbrodni 4. honor nie dopuszcza do z amania przysi gi pos usze stwa (nawet caru)

5. z amanie honoru rycerskiego walk ukryt Na niepowodzenie powstania mia a te wp yw przesadna ostro no przywdcw, hamowanie przez nich zapa u powsta cw. Niedobra praca sejmu, nieudolno , kadra oficerska nie spe niaj ca wymaga , przesadnie rozs dna. Kordian to szlachcic rewolucjonista, nosi cechy ludzi z powstania. Swoj postaw i deklaracjami dowodzi niedojrza o ci politycznej swojej i programu jakim jest szlachecki rewolucjonizm. Niedojrza o polityczna Kordiana: 1. samotnictwo, dzia anie bez poparcia 2. chcia zabi cara 3. nie potrafi oceni obiektywnie sytuacji 4. naiwny, jeden cz owiek nie zniszczy ca ego aparatu w adzy 5. brak politycznego programu 6. kierowanie si tylko emocjami 7. jego poetycka wra liwo , growanie emocji nad racjonalnym post powaniem, sk onno do desperacji 8. brak zdystansowania si do dzia ania 9. niezdolno do wyzwolenia si spod argumentw prezesa 10. s aba psychika Odpowiedzialno ci za kl sk powstania S owacki obarcza tak e ideologi szlacheckiego rewolucjonizmu. Na przyk adzie sceny z domu wariatw sugeruje, e jest on te urojeniem szale ca. 49.2.4 Winkelriedyzm S owacki wysuwa pewnego rodzaju propozycj , ktra jest w pewnym stopniu opozycj do mesjanizmu. Jest to koncepcja, ktra polega na tym, e Polska ma skupi na sobie zainteresowanie zaborcy, ma by aktywna, zaanga owa wroga, w tym czasie inne narody zwyci zaborc . S owacki dostosowuje swoj ideologi do warunkw historycznych i politycznych. Winkelriedyzm rodzi si na szczycie gry Monte Blanc. Walcz c pod tym has em Kordian te ponosi kl sk , wi c zaproponowana przez S owackiego koncepcja nie wytrzymuje, poniewa zak ada ona czyn nielicznych. 49.2.5 Polemika z Mickiewiczem w utworze Mickiewicz ju za ycia uznany zosta klasykiem, rola S owackiego za zosta a pomniejszona. Pojawi a si zazdro poczucie niedocenienia. R nice wiatopogl dowe sprawi y, e S owacki niejednokrotnie polemizowa z Mickiewiczem. rozbie no co do zada poezji i poety (prolog) I osoba (Mickiewicz) - poezja ma u mierzy bl, ma da sen, letarg, aby zapomnie o cierpieniach. Zaleca ona bierno , chce by osob , na ktrej skupi si ca y bl. Koncepcja takiej poezji zwi zana jest z mesjanizmem - poeta jako prorok, wieszcz. II osoba (Lelewel) - przeciwnik mesjanizmu, nie popiera bierno ci. Poezja ma by broni , aktywno , walka or na, zbrojna, poezja ma rani g upich i wrogw. Model poezji walcz cej, tyrtejskiej, wezwanie do walki. III osoba (S owacki) - po czenie si , jednoczenie narodu, poezja odwo uj ca si do ludowych tradycji, wzbudzaj ca ducha walki, zachowanie narodowych warto ci, piel gnowanie ich, poezja zbiornic historii, tradycji, zachowywanie ducha narodu. postawa wodza, przywdcy narodowego S owacki tak jak i Mickiewicz uwa a, e poezja ma by tytrtejsk . Nard kierowany przez poet przegrywa. Egoizm poety, ktry u ywa narodu do inspiracji i natchnienia. ideologia S owacki przeciw mesjanizmowi przeciwstawi winkelriedyzm. krytyka poezji przedpowsta czej 49.2.6 Walory Formy utworu Utwr ten jest dramatem romantycznym: 1. zerwanie z kanonem trzech jedno ci 2. synkretyzm formy (monolog Kordiana - liryka, opowiadania Grzegorza - epika, dialogi - dramat) 3. wprowadzenie rozbudowanych elementw lirycznych 4. obecno ci fantastyki i ludowo ci 5. indywidualizacja j zyka bohaterw

6. wyst powanie bohatera romantycznego

49.3

"BALLADYNA" jako zabawa konwencjami literackimi

49.3.1 Ba niowo ludowy charakter dramatu Elementy fantastyki: 1. ludzie w utworze to katolicy, akcja za rozgrywa si w g bokim redniowieczu, gdy katolicyzm nie by popularny 2. obyczaje stylizowane na sarmacki styl 3. istnienie wiata irracjonalnego 4. ingerencja wiata irracjonalnego w rzeczywisty 5. istnienie postaci fantastycznych 6. nieprawdopodobne wydarzenia i przypadki niezgodne z logik yciow . O charakterze ludowym wiadcz : 1. imi Balladyna 2. obyczaje, wierzenia ludowe 3. j zyk niekiedy archaiczny, elementy gwarowe 49.3.2 Demitologizacja romantycznych przekona 1. romantyczna mi o (w "Balladynie" nie ma jej, zwi zku dusz, idea w, wsplnych zainteresowa , uczucia a do mierci) 2. mit arkadyjskiej przyrody (wie to nie tylko sielanka, blisko przyrody i jej nakazw, niebezpiecze stwo) 3. ludzie nie s dobrzy, wra liwi, szczerzy, patriotyczni 49.3.3 Nawi zania do twrczo ci Szekspira 1. motyw zbrodni 2. dza w adzy 3. w obu utworach wyst puj podobne sceny 4. podobna aura emocjonalna, grozy, duchw, zachowanie niecodzienne postaci 5. istnienie wiata irracjonalnego 6. pos ugiwanie si kontrastami 7. takie samo rd o tragizmu - czyny cz owieka a nie fatum tak jak w antyku

49.4

"BENIOWSKI" JAKO POEMAT DYGRESYJNY

Dygresje zawarte w utworze. O charakterze politycznym, o polskiej emigracji S owacki wierzy w twrczo . Krytykuje Mochnackiego i powstanie a tak e emigracj i brak kontaktu z narodem. Uwa a dzia alno sejmu za nie przynosz c adnych korzy ci narodowi. Jest on uciszeniem sumienia arystokracji, ktra uciek a z kraju. Dramatyczna sytuacja emigrantw przekonanych o swoim patriotyzmie. S owacki nie wierzy w skuteczno sejmu i sens dzia alno ci takiej emigracji. Na ko cu tego tekstu mamy wiar w post p, w to, e sytuacja taka nie mo e d u ej trwa , e przysz e pokolenia stan si rzeczywistymi bojownikami o wolno . O mi o ci T cz utworu S owacki po wi ca swojej wybrance, Ludwice niadeckiej. Podmiotowi lirycznemu wydaje si , e j widzi, czuje. Ogarnia go nostalgia i smutek. Tylko na tej kobiecie mg polega , tylko ona by po nim p aka a. Ona jedyna rozumia a jego cierpienia. Rozstanie z ni by o trudne, lecz nieodwo alne. Podmiot liryczny wierzy, e mi o ich b dzie nie miertelna - powrt do koncepcji mi o ci romantycznej. S owacki bole nie odczuwa samotno , rozstanie pot guje jego cierpienie. O poezji Jest to program poetycki S owackiego. My li wypowiadane w sposb gi tki, aby mo na by o dostrzec ka dy aspekt, komunikatywnie i klarownie. Forma nie powinna ogranicza tre ci, ktra to ma by g wnym bohaterem. Ma ona tylko podkre la tre ci i dostosowa si do niej. Podmiot liryczny mwi z dum o swej poezji, porwnuje si do Kochanowskiego, podziwia go, uwa a za swojego mistrza. Z dum mwi o swych zas ugach w rozwoju poezji. Podkresla, e Kochanowski zrozumia by go. Poezja powinna by duchowa, inspirowana natchnieniem, wynika z wewn trznej potrzeby. O Mickiewiczu S owacki mwi, i jego utwory s w cieniu Mickiewicza, ktry cz sto drwi z niego, e nie walczy za

ojczyzn . By on ci gle w cieniu i cierpia z tego powodu. Dygresja to ostateczny rozrachunek pomi dzy nimi, ostateczne wyja nienie. Mickiewicz wed ug S owackiego to zwiastun pokory, jest on bowiem zwolennikiem mesjanizmu. Siebie uwa a za wieszcza, skupia swe si y na przysz o ci. Nie pochwala on tak e tego, e Mickiewicz szuka uznania w Watykanie, wi za przysz o z Rosj , nie wyst powa przeciwko niej, uwa a , e Polsk mo na wskrzesi dzi ki niej. S owacki uwa a sw drog za lepsz . Mwi , e Mickiewicz nie jest poet narodowym skoro nawi zywa do cierpienia. Za poezja S owackiego jest czysta. Uznaje on jego wielko , oddaje mu ho d, lecz nie zgadza si z jego koncepcjami politycznymi.

49.5

WIELOW TKOWO

"GROBU AGAMEMNONA"

Wiersz mo emy podzieli na dwie cz ci. Pierwsza z nich odnosi si do prze y osobistych poety wywo anych widokiem grobu wielkiego wojownika greckiego. Podmiot liryczny prosi o natchnienie. Lutnia, ktra jest symbolem weny twrczej, jest mu potrzebna do opisania uczu i prze y . Nastrj jest przygn biaj cy - poczucie ma o ci wobec Homera i walcz cych bohaterw. Poeta-pielgrzym czuj si bardzo ma y w porwnaniu z wielko ci pogrzebanych. Czuje wobec nich pokor . W drugiej cz ci utworu S owacki scharakteryzowa spo ecze stwo polskie. Podda ostrej ocenie szlacht polsk , ktr obarczy win za upadek powstania listopadowego. Skrytykowa w "czerep rubaszny", ktrym przykryta jest "anielska dusza narodu". Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowa dzia alno si politycznych o charakterze demokratycznym i post powym. Wed ug niego: Polacy dbaj tylko o pieni dze, zapominaj o tym co najwa niejsze musz zmieni swj system warto ci powinni mie wodza takiego jak Leonides powinni by waleczniejsi, po wi ca si szlachta nie pozwala wybuchn uczuciom, wi c nard jest s aby S owacki proponuje: odrodzenie pa stwa prawdziwe uczucia narodu musz growa , przezwyci enie czerepu zjednoczenie Polska kiedy by a "pawiem i papug " narodw, teraz jest niewolnic zatraci a uczucia, emocje, zdolno logicznego my lenia Chce obudzi emocje, zjednoczy , poruszy sumienie. Poeta-romantyk nie mo e opisa drugich - tym razem polskich - Termopil (dzie o staro ytnych, dowd odwagi i wielko ci), mo e jedynie opowiedzie o kl sce narodu. Brak mu nadziei na zwyci stwo, wstydzi si za Polakw. Jednocze nie kieruje do nich ostrze enie. Dopki szlachta b dzie uwa a a si za jedyn warstw narodu i nie da wolno ci ca emu spo ecze stwu, dopty nic si nie zmieni. Polacy musz zacz walczy z zaborc ,.

49.6

S OWACKI JAKO POETA LIRYCZNY

"Smutno mi Bo e" Hymn ten powsta w czasie podr y S owackiego na wschd. Podmiot liryczny opisuje swoje uczucia podczas podr y statkiem do Aleksandrii. Podkre la pi kno wiata, postrzega przyrod , zjawiska i wspania o ci natury, co wiadczy mo e o wra liwo ci, o tym, e doznania estetyczne wp ywaj na doznania emocjonalne. Odczuwa smutek, al, t sknot , samotno , sw krucho i ma o . Uczucia te powoduj , i nie zna swych dalszych losw. Przybieraj one posta r nych obrazw: 1. lec ce bociany, s uciele nieniem Polski, kieruj jego my li ku niej 2. daremna modlitwa dziecka, ktre i tak nie powrci do kraju 3. obraz grobu, nie wiadomo gdzie zostanie pochowany, po mierci nie zazna spokoju, odpoczynku w ziemi ojczystej 4. odej cie matki od dziecka i jego al, tak jak on utraci sw Matk Ojczyzn , t skni i a uje Pi kno i atmosfera sprawiaj , e otwiera si , ujawnia swe uczucia, a monolog kieruje do Boga. Nie jest on wyrazem buntu, a raczej wypowiedzi wra liwej, refleksyjnej jednostki. Podmiot liryczny wierzy w Boga, jest on powiernikiem jego my li. Dla innych ludzi jest zamkni ty w sobie, oni widz go jednakowo, powierzchownie. Jest samotny, mo e zwrci si tylko do Boga, szuka zrozumienia. Jest to forma pro by do Boga. "Roz czenie" Obraz wewn trznych emocji zwi zanych z rozdzieleniem dwch osb. Jedynym ich po czeniem jest bia y go b. Podmiot liryczny mwi o ukochanej w kontek cie przyrody. Zna ukochan doskonale, mo e

przewidzie jej zachowanie, to co teraz robi. Mi o wieczna trwa mimo roz czenia. Podmiot liryczny widzi j w wyobra ni. Gry s symbolem muru, tego co ich dzieli, trudno ci nie do przebycia. Ca y tekst zaopatrzony jest w wiele emocji, mi o ci, t sknoty i alu. Emocje sprawiaj , e podmiot liryczny przekszta ca realno w taki obraz, jaki narzucaj mu jego my li, wspomnienia. "Uspokojenie" Podmiot liryczny uspokaja tych, ktrzy boj si rewolucji. Mwi, i przyniesie ona wi cej korzy ci ni szkd, b dzie stopniem w rozwoju ludzko ci. Rewolucja przedstawiona jest jako nag a, wielka si a, ktra przyjdzie nagle, zabije wielu, poczyni ogromne spustoszenia, b dzie krwawa, wizja apokaliptyczna, ko ca, zag ady wiata. Wizja ta porusza nie tylko ludzi, ale i samo miasto, domu, wprowadza na teren walki ciemne moce. Po zniszczeniu ma nast pi odrodzenie doskonalszego wiata. Po okrutnych czasach nast pi lepsze. Dramat tu opisywany jest ofiar na o tarzu doskonalenia si . Wymow wiersza nale y rozpatrywa na przestrzeni wiekw. Wiersz ten okre la historiozofi S owackiego - post p dokonuje si zawsze poprzez zniszczenie starej formy. "Testament mj" Wiersz ten jest stylizowany na testament, zawieraj cy po egnanie artysty ze wiatem, rozrachunek z pogl dami i warto ciami, wyra aj cy jego wol i yczenia skierowane do przyjaci lub potomnych. Poeta zwraca si do odbiorcy, ktrym jest ca e pokolenie romantykw, wszyscy ci, ktrzy znali poet oraz potomni, ktrzy b d czytali jego poezj . Podmiot liryczny przyznaje si do zespolenia z lud mi - " y em z wami, cierpia em i p aka em z wami", ktrych kocha. Porzucenie przyjaci nie jest dla niego atwe. Wywo uje to uczucie smutku, jest bolesne, gdy nie pozostawia on potomka. Nie maj c go nie ma nikogo, kto mg by podj si kontynuowania jego my li twrczej. Prosi tych, ktrzy go znaj , aby przekazali pokoleniom pami o jego yciu, czynach i wielkiej mi o ci do ojczyzny. Matce pragnie przekaza swoje serce i a uje, e mo e jej ofiarowa tylko tyle. Jednocze nie jest osamotniony, gdy nikt nie docenia jego poezji. Ma nadziej , e przysz e pokolenia nie przejd oboj tnie obok jego spu cizny poetyckiej. Pozostawia on wa ne przes anie. Rodacy musz wierzy , e wolno nadejdzie, a kiedy zajdzie potrzeba musz po wi ci si dla ojczyzny.

49.7

FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWRCZO CI S OWACKIEGO

W "Genesis z ducha" S owacki przedstawi swoj filozofi zwan genezyjsk . Wszystko co istnieje ma duchow istot , materia jest konsekwencj aktywno ci ducha. To co materialne jest kruche, przemija. Duch si doskonali, aby to zrobi musi star form materialn ci gle rozbija , zrobi z niej ofiar . Post p ducha zwi zany jest ze zniszczeniem tego co materialne. St d konflikt pomi dzy tym co duchowe a tym co materialne. Rewolucja jest tak e pewn zmian formy, s u y osi gni ciu wy szego stopnia rozwoju.

50.
50.1

CYPRIAN KAMIL NORWID

CREDO POETYCKIE

(sformu owanie zasad, pogl dw). Norwid by zdecydowanie m odszy od Mickiewicza i S owackiego. To wp yn o na kszta t jego twrczo ci. Nie prze y tragedii powstania listopadowego tak jak oni. Inaczej spostrzega otaczaj c go rzeczywisto , wydarzenia wok ktrych obraca a si wczesna twrczo innych. Norwid By obok tego. Jego wyjazd mia inne powody. By dobrowolny, m.in. za pieni dzmi. Jego utwory literackie nie by y traktowane jako literatura, nie mia y uznania. W Pary u trzyma si z daleka od emigracji, stroni od polityki. Odr bno twrczo ci literackiej wp yn a na ch d, z jakim j traktowano. Jako poet odkry go dopiero pod koniec XIX w. Zenon Przesmycki. Norwida uznawali twrcy epoki M odej Polski za swego prekursora. W epoce, gdy twrczo poety mia a by darem Boga, pochodzi z uczucia, natchnienia, Norwid twierdzi , e sztuka jest bezpo redni konsekwencj pracy intelektualnej zarwno twrcy jak i odbiorcy. Poet si nie jest, nim si bywa, gdy si intensywnie pracuje. nie opisuje rzeczywisto ci nie nazywa problemw, uczu ale raczej je sugeruje, stawia pytanie; Ukazuje problemy, sk aniaj c odbiorc do udzielania odpowiedzi na pytania. artysta ma przede wszystkim chroni tradycje narodowe, pi kno i dobro - to dla niego wiod ce warto ci poezja b d ca efektem pracy intelektualnej jest wcieleniem post pu, bowiem doskonali umys y odbiorcw

d y do maksymalnego skrtu u ci lenia sposobu wyra ania my li, niekiedy kosztem komunikatywno ci, zrozumienia znaczenia zadaniem poezji jest obrona tradycji i przesz o ci jest konieczna do zachowania to samo ci narodowej trzeba o ywi przesz o , wci gaj c je w sprawy wsp czesne poprzez przesz o chcia nawi za dialog z tera niejszo ci ; jest tylko po cz ci poet doby romantyzmu, tworzy w niej ale j przekroczy "Piro" Jest programowym utworem Norwida. Podmiot liryczny okre la tu jaka powinna i czym by poezja: powinna nie na ladowa poprzednikw nie powiela tego co by o wnosi nowe rzeczy nie nazywa uczu j zykiem, bowiem nigdy nie b dzie to doskona e ma by oryginalna, ka dy artysta powinien mie swj styl uniwersalna, ma zawiera warto ci nie powinna si zmienia wraz ze zmian pogl dw politycznych i etycznych powinna by aktualna

50.2

WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA - "FORTEPIAN SZOPENA"

Wiersz ten jest ho dem z o onym wielkiemu polskiemu kompozytorowi. Tekst ten powsta z inspiracji pewnym wydarzeniem. Jest to refleksja z zamachu na gen. Teodora Berga - namiestnika carskiego w Krlestwie Polskim. W odezwie, carscy o nierze zdemolowali Pa ac Zamoyskich. Wyrzucono fortepian Szopena, ktry by pami tk narodow . Nard wspomina te ostatnie spotkanie z Szopenem. Ca y wiersz posiada wiele tematw. Cz ci: 1,2,3 - wspomnienie Szopena; 4,5 - charakter jego muzyki; 6,7 - refleksje nad muzyk , kultur i sztuk ; 8,9,10 - prezentacja zamachu na Berga w Warszawie. Norwid uwydatni cechy, ktre uwa a za najwa niejsze w muzyce Szopena. Szopena ukazuje jako doskona ego kompozytora. By on z yty ze swoj muzyk . Kreuje go na mistrza porwnuj c do s awnego rze biarza. Jego muzyka przekracza dotychczasowe granice muzyki. Jego dokonania artystyczne b d d ugo znane. Charakter muzyki Szopena: doskona a, peryklejska (prostota, harmonia), zwraca uwag na pierwiastki ludowe. Jest odwo anie do biblijnych warto ci; muzyka ta ma zdolno do moralnego odradzania s uchaczy. Podtrzymuje ona tradycj ; jej warto ci s uniwersalne. O sztuce: Norwid widzi w niej d enie cz owieka do osi gni cia pe nej doskona o ci. wiat nie jest doskona y. Do doskona o ci nie mo na doj . Tylko kilku artystw si do niej zbli y o: Dawid, Szopen, Eschyleos. Umieszczenie mi dzy nimi Szopena jest wyrazem najwy szego uznania. Dalsza cz to powrt do wydarze w Warszawie. Opis panoramy Starego Miasta, Placu Zamkowego. Spokojny opis nabiera coraz wi cej dynamizmu a do wyrzucenia przez Rosjan fortepianu. Wielko muzyki rodzi strach i nienawi u tych, ktrzy nie znosz adnego post pu, wszystko co wielkie i nowe u ludzi maluczkich budzi sprzeciw, ktry odbija si dygresj . Rodzi si sprzeciw u tych, ktrzy nie s w stanie zrozumie tej warto ci, dorwna wielko ci temu co powszechnie jest nieosi galne. Zako czenie jest optymistyczne - nadejd czasy, gdy ludzie doceni warto muzyki Szopena.

50.3 HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU "DO OBYWATELA JOHNA BROWNA"

Wiele postaci doby romantyzmu sta o si dla Norwida inspiracj . By y dla jego twrczo ci symbolem, bohaterami utworw (Szopen, Bem). Tu posta zwi zana jest z histori USA. John Brown - dzia acz spo eczny, ktry walczy o zniesienie niewolnictwa murzynw. Niewolnictwo uderza w ludzk godno , wszystkich, jego obecno to ha ba dla tych, ktrzy si go dopuszczaj . Opanowa arsena wojenny, aby wymusi zniesienie niewolnictwa. Chcia go wysadzi , nie chcia si podda . Zosta aresztowany i skazany na mier . To wydarzenie jest powodem napisania tego utworu. Wiersz ten napisany jest w formie listu. Jego postaci jest mewa, ktra ma szybko dotrze do Browna. Zastanawia si czy zastanie go ona jeszcze w rd ywych. Wykonanie owego wyroku by oby zamachem na wolno ludzi w USA, zaprzeczeniem wolno ci i demokracji. Poeta w tpi czy Ameryka jest krajem wolnym. Walczyli o wolno Ko ciuszko i Waszyngton.

Obawa przed tym jak mo e by ta mewa przyj ta, powitana. Egzekucja mo e spowodowa agresj . Kamienie przeciw ludziom za zniesieniem niewolnictwa. Uderzenie w obro cw demokracji, wolno ci. Ludzie nie dojrzeli do nowo ci, do nowej warto ci, zmian st d agresja. Brown wobec mierci jest heroiczny i nieugi ty. mier odizoluje go od brutalnego wiata. Si a idei, ktrej nosicielem jest Brown jest pot na, e ci, ktrzy wykonuj wyrok nie s w stanie uwierzy , ze przestanie ona istnie . Po mierci Browna zdesperowani murzyni b d walczy w imi swej godno ci. Nasilenie cierpie i okrucie stwo, pogorszenie losw jednych i drugich. Po mierci Browna mo e nast pi nasilenie niewolnictwa, zanikanie swobd obywatelskich dla murzynw. Nastanie noc, ciemno spo ecze stwa. Wiersz ko czy puenta. Zanim w ludziach dojrzeje idea, przywdcy zgin . Potrzebny jest czas przygotowa , a w ko cu przyjdzie pokolenie, ktre j zrealizuje. Idea trwa dopki nie zostanie zrealizowana. Zanim przekonania doczekaj si swych kreacji. Cz owieka mo na zabi , ale jego pragnienia wolno ci zniszczy si nie da. Pragnienie to jest bowiem niezbywalnym prawem ka dego cz owieka. Ludzie s rwni, nie ma podzia w, nie namawia do okrucie stwa, cz owiekowi nale y si szacunek. Dba o o cz owieka, jednostki musz przetrwa . Humanizm zwi zany z g bokim szacunkiem dla cz owieka, obrona ludzkiej godno ci i honoru ludzkiej istoty i tych, ktrzy zha bieni s niewolnictwem. Ci ktrzy dopuszczaj do istnienia niewolnictwa zaprzeczaj tym swojej ludzkiej postaci. Ludzie powinni by sobie rwni. Mie takie same prawa i obowi zki. " Jedynie od ludzi dzielnych mo na oczekiwa ludzkiego zachowania si wobec pokonanego nieprzyjaciela, tchrze dowodz swej odwagi okrucie stwem". Nie jest sztuk pokonanie cz owieka, ale sztuk jest jego dobre traktowanie. Walka twarz w twarz jest walk s uszn . Ludzie, ktrzy nie maj argumentw na swoje idee musz odwo ywa si do okrucie stwa. Tchrze chc sami sobie udowodni , e maj racj . Forma traktowania rwnego wiadczy o traktuj cym. trzeba umie oszcz dzi wroga.

50.4

"BEMA PAMI CI A OBNY RAPSOD"

Gen. Jzef Bem by w XIXw. znany i popularny. Uczestniczy w powstaniu listopadowych, powstaniu na W grzech, Wio nie Ludw, wojnie z Turcj . Dla Norwida jest on symbolem narodowej wolno ci. Tre ci utworu jest g wnie pogrzeb. Jest on stylizowany na dawny pogrzeb wodzw redniowiecznych (u yte s rekwizyty: topory, uki, tarcze, towarzyszy y panny a obne). W okresie redniowiecza Polska by a pot g . Norwid stylizuj c pogrzeb na wielkiego wodza, nawi zuje do tej wietno ci. Okre la tu rang wodza - Bema, nadaje mu wszystkie przywileje doskona ego w adcy. W pogrzebie bierze udzia wojsko, ca y nard, a tak e ca a ludzko i natura. Cz V - mowa o mierci, ktrej ludzko nie jest w stanie si oprze . Cz owiek jest miertelny, nie mo e si obroni . Rumak jest symbolem warto ci, ktre s nie miertelne, ktre b d anga owa wiele osb. Cz owiek nie mo e oprze si mierci w przeciwie stwie do niektrych warto ci. Rumak jest w asno ci Bema, a wi c symbol wolno ci jest jedn z tych warto ci. Korowd zmierza do dzia ania, ma do niego wszystkich obudzi , poruszy , zaanga owa ich do wyra enia swojej niezgody na niewol . S to ludzie uj ci snem, bezwolni. Idea pragnienia wolno ci jest wstanie ich obudzi . Ludzie, ktrzy przekroczyli czelu , to ci, ktrzy uwierzyli w t ide , to nowe pokolenie. mier Bema nie ko czy jego misji. Jego my l b dzie kontynuowana w przysz ych pokoleniach. S uszna idea jest nie miertelna. B dzie rozwijana przez potomkw. Podczas ca ego wiersz panuje monotonny, powolny ruch. Dopiero pod koniec staje si bardziej dynamiczny. Nadaje to nastrj grozy, patetyczno ci, a oby. Oddzia ywanie na zmys y czytelnika wyobra ni , tak jakby uczestniczy on sam w pogrzebie. Wykorzystanie syntezy sztuk aby wywo a nastrj uwiarygodni go.

50.5

LIRYKA UCZU

NORWIDA

50.5.1 "Co ty Atenom zrobi , Sokratesie..." Norwid Odwo uje si do konkretnych postaci: Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Ko ciuszki, Napoleona, Mickiewicza. czy ich to, e nie byli doceniani za ycia, wygnani, skazani na mier , zdobywali uznanie du o p niej. Znakiem tego uznania by drugi grb, wspania y pogrzeb. Zwrotka po wi cona Mickiewiczowi zawiera pytanie: "Co ty uczyni ludziom, Mickiewiczu ?". Niedopowiedzenie zawiera wr b , e los Mickiewicza b dzie podobny jak poprzednikw. Dalsze cz ci wiersza to filozoficzne refleksje na temat wybitnych jednostek, ktre wyprzedzaj swj czas. Zwyk a glina ludzka wtapia si w glin atwo - ta metafora oznacza, e mo emy atwo rozumie to, co nam bliskie. Twrczo wybitnych jednostek nie jest akceptowana. Ich idee s zbyt rewolucyjne. Zostan docenione dopiero przez przysz e pokolenia.

50.5.2 "W Weronie" Wierz zawiera aluzj do tragedii Romea i Julii i opisuje co po nich pozosta o: gruzy domw, "rozwalone bramy" i groby pod stra cyprysw. Ponad nimi niebo "sp ukane deszczem, poruszone gromem", ksi yc - " agodne oko b kitu" i spadaj ca gwiazda. Takie zestawienie przedmiotw i zjawisk sk ania do refleksji o przemijaniu. Norwid ukazuje postaw intelektualn ludzi uczonych, polegaj c na jednostronnym spostrzeganiu zjawisk. Postawa ta jest zbie na z postaw starca z "Romantyczno ci" Mickiewicza (patrz punkt 48.2.1). "Cyprysy mwi ", e spadaj ca gwiazda to za nad losem kochankw. Mwi ca przyroda to element z wierze ludowych. Meteoryty, wed ug tych wierze , to zy anio w. Mamy tu do czynienia z bliskimi romantykom " ywymi prawdami" z tradycji ludowej. Ludzie uczeni mwi , e s to meteoryty. Zestawienie wiedzy o wiecie z prawd o nim, i cho Norwid nie wypowiada si po adnej ze stron, domy lamy si , e bli sza mu jest poetyka wizja ludowa. Wiersz posiada dwie p aszczyzny: 1. Poetycka zaduma nad pot g mi o ci. Niszcz ca si a z a, dzia anie czasu dla materii i wieczne trwanie ducha. Ruiny domw, groby. Wieczno ci g a poruszaj ca natur tragedia. 2. Refleksja nad postaw racjonalistyczn i uczuciow .4 50.5.3 "J zyk ojczysty" G wn my l jest to co wa niejsze, my li czy czyny. Zawarte s dwie opinie na ten temat: 1. najpierw my l, potem czyny 2. walka Poeci te mog walczy czynem. Twrczo ich ma by gromem, a nie tylko s owem. Norwid mwi, e trzeba dzia a . Pozornie sprzeczne opinie mog stanowi jedno . Jedni czynem, drudzy j zykiem (arcydzie em) pokonuj wroga. 50.5.4 "S owa nie tylko nas wyra aj ale i s dz " Wiersz ten mwi o samotno ci Norwida jako twrcy i cz owieka. Przez wsp czesnych mu, uznany jest za trudno rozumianego. Adresatem jest przysz e, odleg e pokolenie. Poprzez wsp czesno pisze do przysz o ci. Twrczo to nie tylko wyra anie tego co si my li. Pogl dy poety i jego twrczo wiadcz o nim samym. Nowe przekonania Norwida ukazuj to, e jest otwarty na nowe propozycje, e potrafi doceni nowo .

50.6

poezja nie tylko romantyczna

Norwid w swojej twrczo ci odbiega od konwencji swej epoki, ale i te wiele go z ni czy: 1. Elementy tematyczne - poparcie przejaww walki o niepodleg o , umi owanie swobody, wolno ci i narodowej ("Bema pami ci...") i spo ecznej ("Do obywatela..."). 2. Bezkompromisowo w d eniu do celu. Sprawiedliwej idei nie da si zniszczy , nie ginie ona z cz owiekiem. Trwa z pokolenia na pokolenie, a do zwyci stwa. 3. Ho d dla niepospolitych ludzi, indywidualistw. 4. Bohaterowie romantyczni to indywidualno ci, ktrzy sw dzia alno ci i desperacj w dzia aniu potrafili zadziwia . Oddawa szacunek postaciom wykreowanym na bohatera romantycznego. Norwid odbiega od romantyzmu, id c w swym w asnym kierunku. Sztuk traktowa jako form pracy twrcy i odbiorcy. W dziedzinie form literackich stworzy wiele artystycznych konwencji, ktre w romantyzmie jeszcze nie istnia y. Charakterystyczne cechy jego twrczo ci: 1. tworzenie neologizmw 2. lapidarno , oszcz dno s owa, d enie do maksymalnego skrtu 3. nadawanie wyrazom nowych znacze 4. przemilczenie, niedopowiedzenie do ko ca pewnej my li 5. stosowanie wielokropka jako graficznego znaku niedopowiedzenie; wiersze nie ko cz si z regu y puent ale zach t do intelektualnej pracy 6. pos ugiwanie si elips (pomini cie pewnego elementu zdania b d cego jego cz ci sk adow ) 7. pos ugiwanie si aluzj , symbolem 8. synteza rodkw wyrazu, synteza sztuki, stworzenie w utworze pewnego nastroju poprzez zaatakowanie r nych zmys w czytelnika

P O Z Y T Y W I Z M

51.

Ramy czasowe

EUROPA Pocz tek: 1850 r. Koniec: 1890 r. POLSKA Pocz tek: 1864 r. Koniec: 1890 r.

52.
52.1

sytuacja w polsce po powstaniu styczniowym

zabr rosyjski

rozpocz to bardzo brutaln akcj rusyfikacji (administracja, szkolnictwo) j zyk rosyjski sta si j zykiem narodowym likwidacja polskich szk i uczelni terytorium zaboru rosyjskiego - Kraj Nadwi la ski - zmiana nazwy, aby nie by o mowy o Polsce dekret uw aszczeniowy og oszony przez Rosjan dla ch opw

52.2

zabr austryjacki (galicja)

Galicja uzyska a autonomi (cz ciow niepodleg o polityczn ) istnia dla Galicji osobny sejm polski literatura nie podlega a cenzurze nie by o zainteresowania odzyskaniem niepodleg o ci poniewa biedni d bogaci do utrzymania maj tku brak przemys u, n dza wsi, dysproporcje maj tkowe

yli tylko do prze ycia a

52.3

zabr pruski

bezwzgl dna akcja germanizacyjna j zyk urz dowy - niemiecki, zakaz modlitwy w j zyku polskim Polacy nie mogli zamieszkiwa na sta e w danym miejscu istnia y towarzystwa piewackie i sportowe (pod nimi kry a si konspiracja) ch opi niejednokrotnie pozbawieni byli ziemi urz dy obsadzone przez Niemcw

53.
53.1

filozofie epoki
august comte

W rozprawie "Kurs filozofii pozytywnej" sformu owa swe g wne pogl dy: przedmiotem nauki powinno by rejestrowanie faktw i spostrze e , bowiem godne poznania jest to co sprawdzalne, udowodnione empirycznie da ci g ego weryfikowania wiedzy, adne twierdzenie nie jest do ko ca prawdziwe; twierdzi , e wiedza jest relatywna badania naukowe powinny prowadzi do konkretnych wynalazkw, wzbogaca ludzkie ycie odrzucenie psychologii

53.2

herbert spencer

Dostrzeg analogi pomi dzy prawami rz dz cymi biologi a istnieniem spo ecze stwa ludzkiego. Twierdzi , e podstaw egzystencji jest harmonijna wsp praca pomi dzy organami i klasami spo ecznymi. Je eli jedna z klas spo ecznych nie domaga to ca e spo ecze stwo jest chore, st d wniosek, e walka klas jest zgubna, jest zjawiskiem szkodliwym. Harmonia jest bowiem podstaw spo ecze stwa. Jedyn i prawdziw form rozwoju jest ewolucja, rozwj przy ci g ym doskonaleniu si .

53.3

hipolit taine

Stworzy kierunek zwany DETERMINIZMEM - jakiekolwiek dzie o literatury jest zdeterminowane przez 3 czynniki dotycz ce twrcy: rasa (czynniki psychiczne i biologiczne) rodowisko (geograficzne, spo eczne) chwila dziejowa (tradycja, przesz o , tera niejszo ) Taine twierdzi , e w ten sposb trzeba bada literatur , w sposb socjologiczny. Literatura dostarcza bowiem wiedzy o spo ecze stwie. Ma ona gromadzi fakty o nim. Cz owiek jest zdeterminowany warunkami w jakich si urodzi , pozycj spo eczn , stanem maj tkowym.

53.4

karol darwin

Jest twrc EWOLUCJONIZMU. Przyczyny ewolucji: walka o byt dobr naturalny Walka o nie kszta tuje ewolucj . Przetrwaj tylko osobniki najsilniejsze, na tym polega doskonalenie si rasy, eliminowane s bowiem najs absze jednostki. Konsekwencja tej teorii to praca "O pochodzeniu cz owieka". Udowodni , e cz owiek nie jest centrum wszech wiata , jest jednostk biologiczn , wytworem ewolucji, podlega jej prawom.

53.5 53.6

stuart mill scjentyzm

Stworzy teori filantropijnego utylitaryzmu. Wed ug niego ka dy cz owiek powinien by u yteczny spo ecznie, dzi ki temu zmniejszaj si antagonizmy klasowe. Zaufanie do nauki, ktra mia a by jedynym kryterium poznania. Stosowanie tych samych zasad naukowych w odniesieniu do badania jakiejkolwiek dziedziny wiedzy. Tymi zasadami s : obserwacje, do wiadczenie, analiza, wnioskowanie. Scjentyzm mia kierowa my l ludzk ku konkretnej rzeczywisto ci.

53.7

ewolucjonizm

Tworzenie wiedzy o spo ecze stwie i cz owieku wraz ze stworzeniem wiary w stopniowe przekszta canie si form ycia w coraz doskonalsze. Wytworzenie przekonania, e im wi ksze osi gni cia nauki i techniki tym lepsze warunki ycia cz owieka i moralne i intelektualne.

53.8

utylitaryzm

Moralno ludzk okre la si stopniem jego altruizmu (troska o dobro innych ludzi). Ka da jednostka powinna wnosi jaki wk ad do wsplnego dobra. Miernikiem warto ci cz owieka jest praca.

54.

has a POLSKIEGO pozytywizmu

1. praca u podstaw podniesienie poziomu umys owego i kulturalnego najni szych podstawowych warstw spo ecze stwa 2. praca organiczna praca nad podniesieniem poziomu gospodarczego kraju 3. solidaryzm spo eczny wsp praca wszystkich warstw spo ecznych ze sob 4. emancypacja kobiet przygotowanie kobiet do ycia i pracy, prawo do nauki 5. asymilacja ydw zaborcy d yli do przeciwstawienia sobie r nych grup etnicznych.. Pozytywi ci sprzeciwiali si temu w imi zasad demokracji. 6. kult filantropii wspieranie biednych, nie tylko finansowo 7. nauka to pot ga rozwj intelektualny ludzi, szacunek dla nauki, kult ludzi my l cych, wykszta conych

55.

cechy pozytywizmu polskiego

nie by ruchem jednolitym ideowo, zawiera przeciwstawne pogl dy program spo eczno-gospodarczy propagowa ustrj kapitalistyczny wrogo odnis si do rewolucji jako do ruchu niszcz cego naturaln , ewolucyjn drog rozwoju spo ecze stwa

56.

spr pomi dzy romantykami a pozytywistami

Ju w romantyzmie literatura d y a do roli przewodniczki narodu, a poeta przywdcy. W pozytywizmie te . Ale tu podstawa poezji to rzetelna wiedza, nie natchnienie. Aby pisa trzeba mie t wiedz poniewa pisarz mia edukowa . Literatura mia a uczy . M odzi studenci Szko y G wnej to ludzie marz cy o karierze pisarskiej. Zaczynali zawsze od dziennikarstwa poniewa pras omija a cenzura. W prasie koncentrowa o si ycie kulturalne. Nowy program ideowy zosta sformu owany na amach prasy i tam by forsowany. Prasa zosta a podzielona na m od (zwolennicy m odych pogl dw) i star (chciano zachowa stary stan rzeczy). Pomi dzy dwoma antagonistycznymi pokoleniami r nice wiatopogl dowe pokrywa y si z wiekiem.

Obz m odych skoncentrowa si wok "Przegl du Tygodniowego", "Opiekuna domowego", "Niwy", "Prawdy". Stara prasa to "Bluszcz", "K osy", "Biblioteka warszawska". Spr pomi dzy romantykami i pozytywistami rozwija si na amach czasopism i wszed do literatury polskiej jako spr m odej i starej prasy. Adam Wi licki w artykule "Groch o cian " z "Przegl du..." skrytykowa epigo sk (wyznawanie pogl dw minionej epoki) literatur pseudoromantyczn . Od tego artyku u i ostrej krytyki rozpocz si spr romantykw z pozytywistami. W artykule "My i wy" w "Przegl dzie..." wi tochowski scharakteryzowa oba stronnictwa. Ich stosunek do siebie. Pomi dzy oboma stronnictwami panowa y stosunki antagonistyczne. Wiele sobie zarzucali, nie widzieli mo liwo ci ust pu i porozumienia. Starzy: danie spokoju w literaturze zapatrzenie w przesz o , bezkrytyczne jej uwielbienie brak arliwo ci, energii, zdecydowanego dzia ania ho dowanie konserwatywno ci podlegaj regu om, kanonom op niaj post p my li, wiedzy, mani spo ecze stwo M odzi: popularyzacja pracy i nauki pobudzenie ywotnych si w spo ecze stwie kierowanie uwagi w przysz o spontaniczni, swobodni i arliwi w dzia aniu nie kieruj si prywat , wa ne s dla nich korzy ci narodu demokratyczni Artyku ten nie konstruuje adnego konkretnego programu. To konfrontacja dwch pokole . Krytyka konserwatyzmu, zapatrzenia w przesz o , bezczynno ci. M odzi pozytywi ci byli rzecznikami o wiaty, kapitalizmu (jako ustroju i nowej formy gospodarowania). Likwidacja n dzy i wyzysku to bogacenie si kraju, a efekt to niepodleg o . St d fascynacja wynalazkami i post pem. Orzeszkowa przedstawi a wizj idealistyczn , pe n optymizmu, wizj po czenia r nych klas, rodowisk narodowych w imi dobra teraz i niepodleg o ci p niej. Pozytywi ci przesuwali niepodleg o na p niej. Koncentrowali si na dzia alno ci ekonomicznej, ktra mia a doprowadzi do od czenia si od zaborcw i scalenia ziem polskich.

57.

cele i zadania literatury

Literatura pozytywistyczna mia a by spo ecznie zaanga owana. Jej twrca to nauczyciel spo ecze stwa a pisarstwo to s u ba publiczna. Orzeszkowa twierdzi a, e literatura wsp czesna nie mwi prawdy o yciu i ludziach, nie zajmuje si ywotnymi sprawami wsp czesno ci, obraca si wok tematw nieaktualnych, nie nad a za yciem. Literatura i ycie spo eczne rozwijaj si . Orzeszkowa da a aby pisarz po czy si sercem i my l z og em ludzi. Chcia a aby twrca sta si sercem og u. Mia to by twrca czuj cy, opowiadaj cy o problemach zbiorowo ci. Tematw mia szuka w rd ludzi i wsp czesno ci. Tym tematem zajmowa si tak e Sienkiewicz. Zaleca odrzucenie egoizmu, dostrzeganie problemw innych ludzi, wed ug niego preferowany powinien by gatunek literatury - powie . Ma ona przysz o , jest po yteczna. Dostrzeg on w niej form literack , ktra najskuteczniej s u y propagandzie i agitacji. Zgadza si tak e z tym Orzeszkowa. W pozytywizmie nast pi zwrot ku powie ci i noweli. Stwarza y one bowiem okazj do wnikliwego zaprezentowania rzeczywisto ci. Proza by a atwiejsza w odbiorze, bardziej komunikatywna. Mog a dotrze do wi kszego kr gu odbiorcw.

57.1

powie

jak zwierciad o odbija rzeczywisto to co jest zawarte w niej musi by prawdopodobne powinna odda prawdziw atmosfer spo ecze stwa oddzia ywa na wyobra ni mo e przekazywa uczucia aby by a u yteczna powinna posiada dwie strony: zewn trzn odnosz ca si do formy i wewn trzn

uwydatniaj c my li i d enia ma by rd em wiedzy o wsp czesno ci powinna poucza , wyja nia , przedstawia to co dobre ukazuj c postawy naganne, dawa chwalebne przyk ady winna mie walor estetyczny, uczy i wychowywa

57.2

literatura tendencyjna

Wykorzystywa a r ne gatunki prozatorskie. Artysta ma mie cel spo eczny, bez niego literatura jest pusta. cel spo eczny odtwarzanie rzeczywisto ci z przynoszeniem wiedzy autor ma zaobserwowa fakty, oceni je i wyprowadzi wnioski zaradcze do nagannej sytuacji Orzeszkowa: "Ch osta przes d, g upot , pod o i zastj, rozja nia poj cia, zach ca do pracy, wskazywa drogi do post powania i wzory do na ladowania - oto dzi zadanie literatury". Bohater: oddaje swe ycie idei heroizmem, arliwo ci , energi przypomina romantycznego cz owiek przeci tny, g wnie inteligent (lekarz, nauczyciel) nieskomplikowany psychologicznie cz owiek dobry, altruista Fabu a: zazwyczaj jeden w tek wydarzenia ukazywane chronologicznie, zgodnie z ci giem przyczynowo-skutkowym Narrator: ocenia sytuacj i na jej kanwie wypowiada has a ideowe nakazuje pewne jednoznaczne postawy poucza poprzez komentarz do sytuacji zwraca si do czytelnika w formie nakazowej

58.
58.1

twrczo
"A...B...C..."

elizy orzeszkowej

58.1.1 tre Joanna Lipska, crka wydalonego ze szko y pedagoga, po mierci ojca postanawia pomc bratu w utrzymaniu domu i zaczyna naucza (bez zezwolenia w adz) dzieci s siadw j zyka polskiego. Nie s to ludzie zamo ni, ale nawet te grosze, ktre p ac bohaterce, znacz dla niej wiele. Gdy s d dowiaduje si o jej pracy skazuje j na grzywn 200 talonw lub 3 miesi ce wi zienia. Brat jednak po ycza pieni dze u lichwiarza i p aci kar . Joanna jest bratu bardzo wdzi czna, stara si mu pomaga jak najwi cej. Wraca tak e do zakazanego zaj cia. 58.1.2 chas a pozytywistyczne zawarte w utworze praca u podstaw - nauka ubogich dzieci nauka to pot ga - uczy szacunku do nauki emancypacja kobiet - Joanna pracuje praca organiczna - inteligencja z warstw ubo sz , wsp praca z wzajemnym po ytkiem 58.1.3 elementy tendencyjne g wna bohaterka czerpie szcz cie i rado na przekr wszystkich nieszcz ; w sposb heroiczny trwa w swoich za o eniach bohater tendencyjny fabu a - 1 w tek chronologia utwr sugeruje jak post powa sytuacja przedstawiona klarownie wyra ne przedstawione co dobre a co z e (ukazanie dobrej podstawy ma tle ca ej sytuacji) gatunek nowela charakter panoramiczny utworu

58.2

"dobra pani"

58.2.1 tre Pani Ewelina Krzycka, bogata dziedziczka, anga uje si w dzia alno filantropijn . Przygarnia liczn , ubog dziewczynk , ktr opiekuj si krewni. Dziecko jest rozpieszczane, otrzymuje staranne wychowanie, uczy si dobry si dobrych manier i j zyka francuskiego. Krzycka zachwyca si dziewczynk , zabiera j w podr do W och. Po kilku miesi cach wracaj , zainteresowanie pani dzieckiem zaczyna s abn . Hela jest odpychana, a jej miejsce zajmuje m ody w oski muzyk. Wkrtce dziewczynka przenosi si do garderoby, nic nie rozumie z post powania opiekunki. Pewnego razu s u ca opowiada Heli histori ycia pani Eweliny i jej kolejnych podopiecznych. S u ca te zosta a kiedy przygarni ta, ale "dobra pani" szybko znudzi a si jej osob . Tak by o z kolejnymi osobami i zwierz tami. Dziewczynka jest smutna i zdumiona. Wkrtce pani odsy a Hel do ubogiej, wiejskiej chaty, p ac c jej krewnym za opiek nad dzieckiem. Dziewczynka znw musi y w ubstwie, jest samotna i opuszczona. 58.2.2 elementy tendencyjne Utwr przestrzegaj cy przed wyrachowanym dzia aniem, ktre pozornie mo e przypomina realizacj hase pozytywistycznych. 58.2.3 problematyka Wy sze klasy spo eczne nie s u yteczne, brak wsplnej pracy. Ukazanie wypacze programu pozytywistycznego. Pani przyjmuje do domu ma Helenk . Jest to dzia alno z kaprysu, filantropijna lecz wyrz dzaj ca krzywd .

58.3

"gloria victis"

58.3.1 tre Poleski las opowiada swojemu przyjacielowi histori zbiorowej mogi y powsta czej sprzed prawie p wiecza. Z opowie ci drzew dowiadujemy si o losach poszczeglnych ludzi, o ich wygl dzie, przyja ni i wzajemnym po wi ceniu. Snuj opowie o przyja ni mi dzy Tar owskim i jego siostr Aniel a arystokrat Jagniczem. Tar owski, w t y i niewy wiczony w walce, uratowa ycie Jagniczowi. Ten przyrzek jego siostrze, e zawsze b dzie go chroni w boju. W ostatniej bitwie Tar owski zosta postrzelony. Gdy Kozacy zaatakowali szpital, Jagnicz ze swoj jazd rzuci si broni mordowanych rannych. Obydwaj przyjaciele zgin li. Po latach na miejsce bitwy przysz a Aniela. Zostawi a na mogile ma y krzy yk. Wzruszony t opowie ci wiatr zawo a "Gloria victis !" - chwa a zwyci onym ! 58.3.2 problematyka Orzeszkowa gloryfikuje powsta cw, ale samo powstanie nie jest akceptowane. Ma do nie niego sceptyczny stosunek, poniewa bohaterowie po wi cili wszystko dla niego. Zas uguj na cze i szacunek. Utwr ten jest ho dem z o onym mieszka com przez natur .

58.4

"nad niemnem"

58.4.1 tre Dworek Korczy skich zamieszkuj Benedykt, jego ona Emilia, ich dzieci Witold i Leonia, ktrzy ucz si w szko ach w mie cie, i w a nie przyjechali na wakacje, Marta Korczy ska, krewna Benedykta, ktra zajmuje si domem i wspiera kuzyna w prowadzeniu maj tku, Justyna Orzelska - uboga siostrzenica pana domu, jej ojciec, oraz zabawna, rozanielona wiecznie panna Teresa, nieod czna towarzyszka Emili, niegdy nauczycielka Leonii. W s siedztwie mieszkaj Bohatyrowicze, sch opia a szlachta za ciankowa, ktrej rd wywodzi si , jak mowi legenda o Janie i Cecylii, z XVI wieku. Bohatyrowicze i Korczy scy kiedy yli w wielkiej przyja ni i razem walczyli za ojczyzn . Obie rodziny s sk cone, a to, co pozosta o z dawnego braterstwa, to wsplna mogila powstancw, Jerzego Bohatyrowicza i Andrzeja Korczynskiego, ktra stanowi wi te miejsce dla rodziny Jerzego. Pewnego lipcowego dnia Marta i Justyna wracaj z ko cio a. Justyna spotyka wtedy po raz pierwszy Janka Bohatyrowicza, ktremu panna ta ju dawno przypad a do gustu. Dziewczyna zaczyna si interesowa m odzie cem. W domu wszyscy oczekuj przyjazdu dzieci, ktre maj sp dzi z rodzin wakacje. Kirlo obra a Justyn , o mieszaj c w towarzystwie jej ojca. Dwr i za cianek dzieli coraz wi ksza przepa . Liczne zatargi, bezwzgl dno Benedykta, ktry

musi dba o interesy w asnej rodziny (koszty zwi zane z nauk dzieci, potrzebne pieni dze na utrzymanie domu i sprostanie zachciankom pani Emilii, wysokie podatki), upr Bohatyrowiczw, yj cych z ci kiej pracy w asnych r k - to wszystko doprowadza do procesu. Dawna przyja i wsp praca, o ktrej mwi Anzelm, wspominaj c serdeczno dla ch opw pana Andrzeja, brata Benedykta, popada w zapomnienie. Podczas imienin pani Emilii Justyna znudzona i zdegustowana atmosfer , jaka panuje we dworze, wychodzi na spacer. Jest dotkni ta zalotami onatego ju Zygmunta Korczy skiego i natr tn obecno ci Kir y i Ro yca. W polach spotyka Janka Bohatyrowicza, ktry zaprasza pann do swojej chaty. Justyna poznaje zascianek, go cinno i serdeczno jego mieszkancw. Czuje si tu lepiej ni w Korczynie. Panna Orzelska wraz z Janem i Anzelmem odwiedza legendarny grb Jana i Cecylii, protoplastw rodu Bohatyrowiczow. Anzelm opowiada panience histori ycia Jana i Cecylii ktrzy zakochani w sobie przybyli tu, aby ukry si przed przeciwnymi ich mi o ci lud mi W asnymi r kami karczowali puszcz , przekszta caj c j w yzne pola i ki. Mieli liczne potomstwo. Synowie i crki, po za o eniu rodzin, pracowali razem z rodzicami. Po osiemdziesi ciu latach zjecha w te strony krl Zygmunt August, ktry nada rodowi szlachectwo i pozwoli u ywa herbu Pomian. Justyna wraca do domu szcz liwa. Syn Benedykta, Witold, rwnie zaprzyja nia si z Bohatyrowiczami. Jest pe en wiary w pozytywistyczne has a, widzi w prostym ludzie si , ktra mo e uratowa nard polski. Krytykuje rz dy ojca, pragnie wprowadzi wiele zmian w zarz dzaniu maj tkiem. Chce za agodzi spr z za ciankiem Benedykt nie rozumie syna, czuje si dotkni ty jego uwagami, widzi w nim wroga. Justyna coraz bardziej kocha Janka, interesuje si pracami przy niwach, nawet pomaga w polu. Pewnego dnia Janek i Justyna p yn do grobu poleg ych powsta cw Janek opowiada, jak ostatni raz widzia swego ojca i odchodz cych do powstania innych m czyzn Przypomina sobie dzie , gdy Anzelm przynis wiadomo o mierci Andrzeja Korczy skiego i Jerzego Bohatyrowicza. Po powrocie do chaty Anzelma Justyna wys uchuje historii mi o ci stryja Janka i Marty. O przyczynach rozstania dowiaduje si panna dopiero od Marty. Odrzuci a ona o wiadczyny Anzelma, bo bala si pracy w za cianku, a takie z powodu wstydu, jaki odczuwa a, gdy dwr wy miewa si z jej ch opskiego amanta. Teraz a uje swojej decyzji. Jest samotna, yje na lasce rodziny, a pracowa i tak musi. Justyna postanawia ostatecznie rozmwi si z Zygmuntem, ktry pragnie, aby zosta a jego kochank . Ta niemoralna propozycja oburza pann Orzelsk , ktra w ostrych s owach o wiadcza mu, e go nie kocha. Obra ony Zygmunt wraca do domu. W rozmowie z matk prosi, aby sprzeda a Osowce i wraz z nim podr owa a po wiecie. Nie chce d u ej pozosta w tych nudnych i nieciekawych stronach. Nic dla niego nie znacz wspomnienia o ojcu i jego bohaterskiej mierci. Pani Andrzejowa z przera eniem i blem s ucha gorzkich i bezwzgl dnych s w o ukochanym m u, ktrego Zygmunt nazywa szale cem. Na wesele El uni Bohatyrowiczowny przychodzi ca y za cianek, a takie go cie z dworu: Justyna, Witold, Leonia - pomimo zakazu matki, a tak e Marta. Bohatyrowicze prosz Witolda, aby wstawi si u ojca za nimi w zwi zku z przegranym procesem s dowym. Pragn zgody z Benedyktem. Witold obiecuje, e spe ni pro b gospodarzy. Benedykt Korczy ski prze ywa trudne chwile - nie potrafi znale porozumienia z rozkapryszon on , czuje, e ukochany syn oddala si od niego, nigdzie nie ma wsparcia w k opotach gospodarskich. Rozmy la nad swoj przesz o ci , ktrej idea tak bardzo r ni si od ci kiej tera niejszo ci. Nastrj przygn bienia pot guje list od brata Dominika, ktry na dobre ju urz dzi si w Rosji, obra karier urz dnicz i nie my li wraca do kraju. Rozwa ania przerywa przybycie Witolda. Ojciec i syn d ugo i szczerze rozmawiaj . Nazajutrz Witold niesie do za cianka radosn nowin o pojednaniu. Ko cz si gody El uni. Janek i Justyna nad Niemnem wyznaj sobie mi o . Nast pnego dnia do Korczyna przybywaj Kir o z on oraz Zygmunt. Kir owie w imieniu R yca prosz o r k Justyny. Panna Orzelska o wiadcza wszystkim zebranym, e jest zar czona z Jankiem. Benedykt i Kirlowa popieraj jej decyzj , Witold cieszy si z wyboru kuzynki, Emilia i Zygmunt s wstrz ni ci. Marta pragnie wraz z Justyn przenies si do za cianka, ale Benedykt nie chce jej pu ci . Jest ona niezast piona w gospodarstwie i bardzo mu bliska. Benedykt odprowadza Justyn do chaty Anzelma. Tam nast puje symboliczna scena ostatecznego pojednania dworu z za ciankiem poprzez lub Jana z Justyn i ponowne spotkanie Benedykta z Anzelmem. 58.4.2 charakterystyka spo ecze stwa Arystokracja

Zainteresowania Zajmuj si sztuk - jej uprawianiem i kontemplacj . Nie pracuj na siebie, yj z maj tku, ktry posiadaj . Stylizuj si na artystw, cho tak naprawd tej sztuki nie rozumiej . Nie s zadowoleni ze swego ycia. Uwa aj , e nie maj dobrych warunkw do rozwijania. Ich ycie r ni si od ycia w utworach, s wi c niezadowoleni. Nie maj przed sob adnych celi. S ospali, apatyczni, uciekaj w sentymentalne powie ci, by zabi nud . Sami nie wiedz czego chc . Maj o sobie wygrowane mniemanie. Egoistyczni, my l tylko o sobie, o zbytkach, rozrywkach (urozmaici monotonne ycie). Schlebiaj w asnym pragnieniom, cho sami nie wiedz czego chc . Nie zajmuj si losem swoich bli nich. Zasady moralne Nie maj . yj wed ug konwenansw. Z zewn trz - pokrywa, maska; wewn trz - same z e cechy. Nie licz si z innymi. S wynio li i dumni, honorowi ale i k ami . Gardz innymi. Licz si tytu y a nie szcz cie. Ich kryterium oceny Maj tek, podporz dkowywanie konwenansom. Ci, ktrzy nie spe niaj tych wymogw nie s traktowani jako ludzie. Ziemia stwo S w hierarchii maj tkowej ni ej ni arystokracja. S to ludzie trze wo my l cy. Post puj wbrew honorowi lecz musz utrzymywa rodzin i maj tek. Ziemia stwo to klasa ludzi o obliczu ludzi patriotw. Borykaj si ze sprawami codziennymi, ale korzy ci z ich pracy nie s przeznaczone dla nich. Za wszelk cen chc zachowa obecny status maj tkowy i nie oddawa ziemi. Za cianek Ludzie ci z racji pochodzenia s szlacht , ale warunki ycia zmuszaj ich do pracy - zubo a a szlachta. Cechuje ich ad, porz dek, dba o o ad estetyczny. Istotn cech jest praca - szanuj j , nie boj si jej, s zadowoleni, e j maj , jest ona dla nich rd em utrzymania, kszta tuje wytrwa o , siln wol i uczciwo . Ludzie ci s serdeczni i go cinni, zdolni do g bokich uczu , honorowi, dumni, prostolinijni, otwarci w swoich reakcjach. Przesz o to dla nich skarbnica wiedzy, ukazuje wzorce osobowe, dbaj o ni i tradycj .

59.
59.1

twrczo

boles awa prusa

dziennikarstwo

Swoje pierwsze utwory napisa jako dziennikarz. Najpierw pisa artyku y popularno-naukowe. Nie uwa a pracy dziennikarskiej za do powa n . Przyj ofert pisania sta ych felietonw (tre mia a informowa o wa nych wydarzeniach z r nych sfer). Idea felietonisty: musi by wsz dzie i wszystko wiedzie , czytywa wyci gi z artyku w, alfa i omega - ch onie wszystko. W swoich pracach zawar pozytywistyczne has a: praca organiczna, nauka to pot ga, emancypacja kobiet (jest przeciw niej).

59.2

"lalka"

59.2.1 Problematyka utworu Tematem "Lalki" jest kl ska dwch ideologii: pozytywizmu i romantyzmu, ukazane na tle przemian dziejowych: wygasania walk narodowowyzwole czych i rodzenia si kapitalizmu. Uwaga autora koncentruje si wok zagadnie politycznych, spo eczno-ekonomicznych i kulturalnych. Im te podporz dkowana jest konstrukcja portretw psychologicznych powie ciowych postaci. "Lalka" posiada trzy warstwy kompozycyjno-tematyczne: 1. powie o polskim spo ecze stwie wieku XIX 2. kronika dnia powszedniego Warszawy 1878/79 roku 3. powie o nieszcz liwej mi o ci Stains awa Wokulskiego do arystokratki Izabeli ckiej 59.2.2 Portret Stanis awa Wokulskiego Doktor Schuman powiedzia o Stachu: "Skupi o si w nim dwch ludzi: romantyk sprzed roku 1860 i pozytywista z 1870". Osobowo Wokulskiego ukszta towa a si w epoce romantyzmu, ale y i dzia a przysz o mu w potywi mie. Cechy jakie si w nim skupi y, ich kontrowersyjno , wywo uj ca brak ideowej, konsekwentnej postawy, doprowadzi o do kl ski w yciu osobistym g wnego bohatera. Cechy romantyczne: 1. skomplikowana, niepospolita, wyj tkowa indywidualno

2. sk cony ze wiatem 3. uczestniczy w powstaniu styczniowym, za co zosta zes any na Syberi 4. traktowa mi o i kobiet z wielk czci 5. zdolny by do ofiar i po wi ce 6. jego tragiczna i romantyczna mi o do Izabeli zako czy a si prawdopodobnie samobjstwem 7. zagadkowo i tajemniczo jego losw 8. posta bogata wewn trznie, ponadprzeci tna Cechy pozytywistyczne: 1. kult wiedzy (wychowanek Szko y G wnej w Warszawie) 2. zainteresowanie wynalazkami 3. przedsi biorczo , dyscyplina i konsekwencja w pomna aniu maj tku 4. zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju i n dz klas najubo szych Mi o do Izabeli przemieni a Wokulskiego z cz owieka krytycznego i rozs dnego w zakochanego do szale stwa romantyka. Straci pewno siebie, przesta wierzy w prac , prze ywa rozterki, nie potrafi znale dla siebie miejsca na ziemi. 59.2.3 Stary subiekt jako narrator - znaczenie pami tnika Rzeckiego Pami tnik Rzeckiego to wzruszaj ca, chaotyczna gadanina starego subiekta, ktry opowiada o wszystkim co prze y i prze ywa, wzbogacaj c to w asnymi refleksjami. Spe nia tym samym wa ne funkcje. Dope nia obraz przedstawionej rzeczywisto ci w "Lalce" bardzo istotnymi elementami. Informuje o udziale Rzeckiego w Wio nie Ludw, Wokulskiego w powstaniu styczniowy, oraz jego p niejszych losach, przez co powie zyskuje perspektyw historyczn . Wprowadzenie pami tnika celowo op nia akcj , wzmaga zaciekawienie czytelnika dalszymi losami bohaterw. Z niego poznajemy tak e Warszaw lat 70-tych i wcze niejszych, jej mieszka cw. Rzecki komentuje tragedi mi osn Stanis awa, wydarzenia w sklepie, w kamienicy, w mie cie. Dzi ki temu kazde zdarzenie ogl damy z r nych punktw widzenia, mamy ro ne interpretacje. Rzecki opowiada przede wszystkim o przesz o ci, wspomina lata wcze niejsze okres napoleo ski. Gdy narrator odautorski przedstawia wiat w miar wszechstronnie i obiektywnie to Rzecki pisze tylko o tym, co sam wie, o bohaterach i zdarzeniach, w ktrych sam bra udzia . Tworzy to zupe nie odmienny obraz wiata. Pod wi kszo ci s dw Rzeckiego o wsp czesnym wiecie podpisuje si sam Prus. 59.2.4 Charakterystyka spo ecze stwa "Lalka" ukazuje obraz spo ecze stwa polskiego, jego warstw, rodowisk, grup zawodowych w latach siedemdziesi tych XIX wieku. W powie ci grupy te prezentowane s przez swych przedstawicieli. Poznajemy miejsca ich zamieszkania, spacerw, tematy ich rozmw. Arystokracja (Tomasz i Izabela ccy, baronostwo Krzeszowscy, pani W sowska, hrabia Starski, hrabia Tek) Ziemia ska szlachta (prezesowa Zas awska) Mieszcza stwo: - niemieckie (Minclowie) - ydowskie (Szlangbaumowie) - polskie (Wokulski, Rzecki, pani Stawska) Proletariat miejski (ukazany w powie ci marginesowo) Spo ecze stwo zosta o przedstawione w sposb kontrastowy. Obraz Powi la, n dza jego mieszka cw kontrastuje z wystawnym i beztroskim yciem arystokracji, ich bogato urz dzonymi pa acami, drogimi strojami. 59.2.4.1 Krytyczny obraz arystokracji Arystokracja ma poczucie odr bno ci i wy szo ci nad reszt spo ecze stwa. Gardzi lud mi ni szego stanu, jest niezdolna do adnej produktywnej pracy. Arystokraci prowadz pr niaczy tryb ycia, zajmuj si gr w karty, wy cigami konnymi, rodzinnym swataniem i intrygami, sk adaj sobie wizyty, bywaj w teatrze i na koncertach. Grupa ta jest moralnie zepsuta, co wida na przyk adzie traktowania spraw tycz cych mi o ci i ma e stwa. Kobiety z wielkiego wiata, wychowane w duchu konwenansu i pozoru, s niezdolne do mi o ci, zimne i nieczu e jak lalki, ob udne i cyniczne w post powaniu. Wychodz za m , kieruj c si rozs dkiem lub konieczno ci (z sytuacja finansowa rodzicw). Po rd arystokracji nie ma adnych dzieci. Jest to celowy zabieg autora, ktry chce w ten sposb podkre li , nie ma ta grupa

mo liwo ci przetrwania, jest biologicznie zwyrodnia a, skazana na wymarcie. Ta "kasta egoistw" sama nie potrafi stworzy adnej warto ci i utrudnia to innym.

59.3

"powracaj ca fala"

59.3.1 tre Gotlieb Adler jest bogatym przemys owcem, w a ciciele fabryki tkani bawe nianych. Ma syna Ferdynanda, ktry prowadzi hulaszczy tryb ycia. Ten traktuje go pob a liwie uwa aj c, e praca jest przekle stwem. Pozwala synowi korzysta z urokw ycia. Aby sp aci d ugi syna, obni a p ace robotnikom i zwalnia lekarza. Pewnego dnia w fabryce dochodzi do wypadku. Jeden z robotnikw zasypia nad maszyn , ktra mia d y mu r k . Umiera, gdy w fabryce nie ma lekarza, a przeje d aj cy w pobli u Ferdynard odmawia odwiezienia rannego do szpitala. S dzia mwi m odemu Adlerowi co o nim my li. Doprowadza to do pojedynku, w ktrym ginie Ferdynand. Zrozpaczony ojciec w napadzie szale stwa podpala swoj fabryk . 59.3.2 problematyka "Powracaj ca fala" podejmuje problem cywilizacji wielkoprzemys owej, w ktrej rz dz nowe, bezwzgl dne prawa wyzysku ludzi pracy. Zanikaj dawne warto ci, a jedynym celem jest pieni dz. Mia da szcz cie ojcu i synowi lecz sprowadzi na nich nieszcz cie. Powracaj ca fala - wa ne jest to co da si innym ludziom, w organizmie spo ecznym wszystko ma swoje skutki, wszystko jest powi zane. Adler traci syna poniewa w naturze panuje sprawiedliwo , zosta ukarany za krzywdy wyrz dzone innym. Z o jest jak powracaj ca fala. Je li je komu wyrz dzisz zawsze do ciebie powrci.

60.
60.1

Poezja czasw niepoetykich

Poezja Adama Asnyka - twrcy z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu

W pozytywizmie poezja sta a si mniej popularna. Pojawi y si gatunki prozatorskie, epickie. Uwa ano, e s one lepiej zrozumia e i lepiej mog s u y agitacji hase pozytywistycznych. Adam Asnyk uwa any jest za jednego z pierwszych twrcw polskich erotykw i liryki mi osnej. Nawi zywa on do Petrarki i jego sonetw. "Do m odych" Pierwsze wersy i nie tylko s zwi zane z scjentyzmem. Nie wolno jednak zapomina o przesz o ci. Przysz o ma by doskonalsza. Przesz o jest podstaw do rozwoju. Prba tworzenia pomostu pomi dzy tym co by o a tym co b dzie. Poeta odnosi si z szacunkiem do przesz o ci. Zachowany jest dla niej pewien kult. Mowa jest o ci g ym doskonaleniu si wiata. M ode pokolenie ma obowi zek doskonalenia wiata. "Daremne ale" Adresatami tych s w s epigoni romantyzmu ci, ktrzy zatrzymuj wiat w biegu, z orzecz , e nie pasuje on ju do ich konserwatywnych pogl dw. Nale y d y do doskonalenia si . Ci, ktrzy nie d do post pu s martwi. "Karmelkowy wiersz" Ukazuje on, e m ody cz owiek wszystko widzi w pi knych barwach, tak e mi o . Przedstawiona jest kobieta jako obiekt westchnie i uczu . Nieprzystosowalno wyobra e do emocji towarzysz cych mi o ci. "Nad g biami" Jest to cykl sonetw. Jest to prba po czenia filozofii romantyzmu i pozytywizmu. Twierdzi , e s epoki burzy i naporu oraz ciszy i spokoju. S one cykliczne i tak ju musi by .

60.2

Maria Konopnicka

"Rota" Podmiot liryczny, czyli Maria Konopnicka sk ada przysi g na wierno swojej ojczy nie. Nawo uje nard do walki o niepodleg o i o wiar . Wiersz ma wymow patriotyczn ale i kulturow . Wed ug poetki istnieje bowiem wi mi dzy tradycj niepodleg o ciow i wiar chrze cija sk . St d te bierze si refren: "Tak nam dopom Bg". "Contra spem spero"

Wbrew nadziei mam nadziej . Tre wiersza stanowi refleksj podmiotu lirycznego, ktry pomimo, e straci nadziej nadal w co wierzy. Jest on bowiem jak lepiec, ktry cho nie widzi podnosi oczy w niebo i wierzy, e co dzie wschodzi promienne s o ce. Podmiot liryczny jest patriot . Wierzy on w swj nard, ktry cho jest ju pogrzebany, w mogile nadal ma jeszcze szans na popraw . Nadal wierzy i ma wiadomo narodow . Podmiot liryczny wierzy w mo liwo powrotu narodu do poprzedniego stanu, do czasw wietno ci, a jego s owa nios z sob troch optymizmu i wiary w popraw , o czy wiadcz ko cowe wersy wiersza: " Contra spem spero". I w magii g bi czuj ycia dreszcze. I ufam jeszcze.

61.

Twrczo

Antoniego Czechowa

Antoni Czechow tworzy pod konie XIX stulecia. Korzysta z tendencji literatury realistycznej. Pisywa nowele i krtkie utwory. Potem pisa utwory d u sze i dramatyczne. Zacz y przejawia si u niego tendencje modernistyczne. Opowiadania czy y w sobie pierwiastki tragizmu i komizmu. Tragizm to tragizm codzienno ci. Komizm to nie sytuacja ale stany i w a ciwo ci psychiczne postaci. Jest to humor pe en ironii i goryczy. Jego pisarstwo demaskuje system spo eczny, ktry tworzy a w adza carska.

61.1

"Kameleon"

G wna osoba w tym utworze to genera . W adz sprawuje rewirowy Oczumie ow. Rewirowy nadzoruje prac stjkowych. Oczumie ow w stosunku do o nierza jest grubia ski, u wiadamia mu swoj wy szo . Tak samo odnosi si do t umu. Ludzie do Oczumie owa odnosz si z szacunkiem. Obawiaj si go st d s uni eni i schlebiaj mu. Oczumie ow czuje si panem i w adc . Nie traktuje jednak w ten sposb genera a. Boi si go i jest poddany jego w adzy. Jego stosunek do psa zmienia si w zale no ci od tego kto jest jego w a cicielem. Je li jest to pies genera a - niewinny, je li za jest to zwyk y bezdomny pies okropny i w ciek y. W momencie gdy jest to pies genera a to Oczyumie ow oskar a poszkodowanego. Ta zmienno dowodzi tego, e licz si ludzie tylko tacy, ktrzy maj w adz i pieni dze. Inni s dla nich s u alczy, poddani, schlebiaj im. Spo ecze stwo jest shierarhizowane. D y tylko do bogactw. Pogardza ni szymi klasami spo ecznymi. Rewirowy wcale nie chce wyja ni tej sprawy, ale jedynie wyj z tej sytuacji obronn r k . Znacz ce jest tu nazwisko - Oczumie ow - g upiec. Rewirowy zmienia swoje pogl dy tak jak kameleon kolor skry po to, eby uchroni siebie od niebezpiecze stwa.

61.2

"Cz owiek w futerale"

Opowiadanie to nie ma ju sobie tyle komizmu. Bielikow by z wygl du pospolitym, szarym mieszka cem. Chcia jednak odgrodzi si od spo ecze stwa. Chcia uciec od rzeczywisto ci. wiat go przerasta i przera a . Przesadnie obawia si przepisw i wype nia je nadgorliwie. Bielikow dyrygowa ca ym gimnazjum. Obawiano si go. Przeciwie stwem by Kowalenko i jego siostra Waria. W ich post powaniu irytowa o go to, e mieli pogod ducha, e zakazw nie traktowali na powa nie, ich ubir. Wed ug Kowalenki Bielikow by donosicielem. Bielikowa cechowa bezwzgl dno . Gdy chcia zg osi donos kierowa nim jednak strach. Charakterystyczna jest tu wi c obawa jednego cz owieka przed drugim. Na wiadomo o mierci Bielikowa ludzie tylko zewn trznie okazywali smutek. Wewn trznie cieszyli si z tego, e odszed cz owiek, ktry stwarza tak z atmosfer . Jednak po jego mierci ludzie nie potrafili ju y inaczej i sami donosili. rd em zarazy by system spo eczny i sprawowania w adzy. atwiej bowiem jest kierowa zniewolonym spo ecze stwem

M
62. 63.
63.1
Pocz tek: 1890 r. Koniec: 1918 r.

O D A

P O L S K A

Ramy czasowe OGLNA CHARAKTERYSTYKA M ODEJ POLSKI

Sytuacja kraju

Po zrywie wolno ciowym w epoce romantyzmu, zm czony nard skierowa si ku filozofii pozytywistycznej. Epoka spokoju i agodno ci w d eniu do niepodleg o ci. Wiod cymi warto ciami moralnymi by a praca fizyczna i umys owa. Popularne zawody to lekarz, nauczyciel itp. G wn warstw spo eczn by a inteligencja. By a ona odpowiedzialna za doskonalenia w d eniu do niepodleg o ci. Z czasem zauwa ono wypaczenie pogl dw. Mieszcza stwo op ywa o w dobrobycie. Wprowadzali uzale nienie od siebie. Byli zach anni, a to sz o w parze z zak amaniem. Powi kszy y si dysproporcje maj tkowe. Zrezygnowano z d e niepodleg o ciowych. By o tak g wnie w Galicji - lojalizm polityczny. Mia a ona bowiem autonomi . Niestety politycy nie wykorzystali tej sytuacji by przechowa polsko , ale wr cz sprzyjali Austrii. Mieszcza stwo zrezygnowa o z niepodleg o ci dla maj tku. M ode pokolenie

odnosi o si wi c z niech ci do pokolenia pozytywistw. M odzie z Galicji widzia a bied kraju. Galicja nie posiada a bowiem rozwini tego przemys u, a rolnictwo znajdowa o si w strukturze feudalnej. Byli zacofani gospodarczo. Jednak to Krakw by o rodkiem kulturalnym i literackim. Miasto by o ubogie. Rz d sprawowa tam kler oraz klasa mieszcza ska. Tu mieszka a buntowniczo nastawiona m odzie uniwersytecka. Epoka ta obejmowa a wszystkie dziedziny sztuki: literatur , muzyk , plastyk oraz teatr. Mia a p yw na ycie, zw aszcza artystw. Nazwa epoki podobna jest do nazw europejskich: M ode Czechy, M ode Niemcy, M oda Francja. M oda Polska to rwnie tytu artyku w Artura Grskiego, opracowanych na amach czasopisma " ycie" (Krakw 1898). Zawar on tam charakterystyk nowej sztuki, ktra powinna: 1. mie charakter rodzimy, polski 2. zawiera atrybuty m odo ci czyli spontaniczno i arliwo St d nazwa: M oda Polska.

63.2

inne nazwy zwi zane z epok

63.2.1 Modernizm (die modern - aktualny, modny, nowoczesny) 1. synonim M odej Polski 2. nazwa pierwszej fazy rozwoju epoki (5 - 7 lat). Charakteryzowa go skrajny indywidualizm, metafizyka, szokuj cy sposb bycia artystw. Chciano unowocze ni wiat, zmieni go. 63.2.2 Neoromantyzm By to kierunek artystyczny XIX i XX wieku. W sposb jawny nawi zywa do romantyzmu i jego twrcw Mickiewicza, S owackiego, Norwida. Posiada wsplne cechy epoki. 63.2.3 Secesja Termin dla okre lenia kierunku w sztukach plastycznych oraz architekturze, sztuce u ytkowej i zdobnictwie. Jej cechami s : falista linia, w tki ro linne i kwiatowe, asymetria, pastelowe barwy. 63.2.4 Dekadentyzm Schy kowo . By to ruch artystyczny oraz wiatopogl d, ktry by g boko przekonany o upadku kultury i jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Totalna niech do istnienia, wyczerpanie ideologii. Rozwj tak jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego. 63.2.5 Fin de siecle Koniec wieku. Styl bycia ko ca XIX wieku.

63.3

FILOZOFIe EPOKI

Racjonalizm i empiryzm wi za y si z kierunkiem artystycznym pozytywizmu - realizmem. Gdy w Polsce panowa realizm to w innych krajach tworzy y si nowe tendencje, ktre po pewnym czasie dotar y do Polski. Przesta by modny realizm. 63.3.1 Fryderyk Nietzsche Niemiec. By czo owym filozofem okresu. Stworzy on filozofi zwan nitzscheanizmem. By a to filozofia optymistyczna. Optymizm polega na rzeczywisto ci w r kach cz owieka. Zak ada a ona: 1. kult indywidualizmu, nadcz owieka Jednostk s ab i pesymistyczn nale y pogardza , a wr cz niszczy . Cz owiek jest jednostk najwy sz i powinien g osi kult si y, t yzny psychicznej i biologicznej. Nadcz owiek jest silny, powo any do w adzy, ma wol dzia ania i nale y do rasy panw. 2. przewarto ciowanie wszelkich warto ci 3. sprzeciw przyj tym hierarchiom, niech do praw, przyj tych autorytetw i tradycji 4. celem cz owieka powinno by ycie, urzeczywistnianie jego w asnych zachcianek 5. jest to postawa egoistyczna i egocentryczna 6. pogarda dla przeci tnych ludzi 7. odrzucenie lito ci, altruizmu i wsp czucia 63.3.2 Artur Schopenhauer By to niemiecki filozof. Stworzy on pesymistyczn ideologi zwan schopenhaueryzmem:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

ludzkie ycie to pasmo cierpie co powoduje d enie do szcz cia, co jest nieosi galne cz owiek jest istot biologiczn i rz dzi nim ch ycia (pop d ycia) skazany jest na istnienie bez szcz cia i dlatego cierpi rz dz nim biologiczne pop dy jest zdeterminowany przez biologi i l k przed mierci skazany na ycie b d ce nieustann m k ca y czas d y do istnienie wiedz c, e umrze cierpi poniewa prby podtrzymania ycia s bezskuteczne

Wyzwoli si od m k mo na tylko poprzez: odrzucenie pragnie i po da nirvana czyli stan niebytu, brak psychicznego kontaktu ze wiatem, by a sposobem na ycie bez m k, ucieczka od pragnie to jedyny sposb. kontemplacja sztuki St d rola sztuki jako warto ci najwy szej, mo liwo ucieczki przed tragizmem istnienia 63.3.3 Henryk Bergson Stworzy fiolozofi zwan intuicjonizmem lub bergsonizmem. 1. odrzucenie intelektu 2. wiata nie mo na pozna , tylko przeczu poprzez intuicj 3. odrzucenie racjonalizmu i empiryzmu na rzecz intuicji 4. Koncepcja Elane Vitale, si a wewn trzna ka dego, ktra nim kieruje i zmusza do aktywno ci i dzia ania, si a ta sprawia, e cz owiek przekszta ca wiat, ktry jest dynamiczny 63.3.4 Zygmunt Freud Twrca psychoanalizy. W wyniku bada dostrzeg dwoisto ycia psychicznego: ( wiadomo i nie wiadomo ). Dostrzeg on mo liwo dotarcia do pod wiadomo ci cz owieka. Rola snw i motyww erotycznych przez ktre mo na odnale prawd o cz owieku. G wna my l to poznanie prawdy o cz owieku i wiecie poprzez sfer psychiki, pod wiadomo cz owieka. Centrum zainteresowania to to, co niepoznawalne. 63.3.5 Karol Marks Stworzy marksizm. Wywar on wp yw na proletariat. Nie sk ania si ku jednostce. Zainteresowanie t umem, zbiorowo ci i sytuacj spo eczn , ktra si zmienia ze wzgl du na wiod c klas spo eczn . Od egnanie od indywidualizmu. Nast pi kryzys w warto ciach literackich: 1. literatura realistyczna by a bezwarto ciowa, warto to uczucie subiektywne, wp yw liryki - liryzm 2. odrzucenie prawide poetyckich jako kr puj cych swobod i sponataniczno 3. odzwierciedlanie g wnie pejza u psychicznego twrcy i cz owieka.

63.4

CZASOPI MIENNICTWO

To ono g wnie si rozwija o mimo surowej cenzury. Zawiera o ono materia y literackie oraz dyskusyjne polemiki o kszta cie artystycznym. By y dokumentem ycia literackiego. " ycie" Warszawa - Tygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Zenon Przesmycki ("Miriam") by redaktorem naczelnym. To on przyswoi twrczo Norwida. Walczy z tradycyjno ci . Jawnie popiera i nawi zywa do romantyzmu. " wiat" Krakw - Dwutygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Dba o warstw estetyczn i ilustracje. Na jego amach Zenon Przesmycki og osi studium o belgijskim dramaturgu Maurycym Maeterningu. Popierali i propagowali kultur modernistyczn . " ycie" Krakw - Tygodnik ukazuj cy si w drugiej po owie lat 90 - tych. Redaktorem naczelnym by Artur Grski. Propagowa on kontynuacj hase romantycznych. Jednym z redaktorw naczelnych by

Stanis aw Przybyszewski. Walczy o pe ni swobody artystycznej. Pismo buntu modernistycznego. Pisali w nim min. Stanis aw Wyspia ski czy Jan Kasprowicz. "Chimera" Ukazywa si u schy ku XIX wieku. Redaktorem Naczelnym by Zenon Przesmycki. Og oszono tu pisma Norwida oraz has a sztuki elitarnej. Izolacja od rzeczywisto ci.

63.5

KIERUNKI ARTYSTYCZNE

Ukszta towa y si one we Francji, ale oddzia ywa y na literatur innych pa stw. 63.5.1 Naturalizm Jego twrc by Emil Zola. Utwory jego nawi zywa y do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawar on w przedmowie do utworu pt. "Teresa Raquin": 1. biologizm a) uto samianie spo ecze stwa z organizmem ywej istoty b) pojmowanie cz owieka jako cz stki natury, cz owiek zdeterminowany jest przez prawa natury c) pojmowanie ycia jako wiecznej walki o byt 2. postawa uczonego i badacza, ktry wiernie odzwierciedla ycie odebrane zmys ami, wierno szczeg w 3. maksymalny obiektywizm, bez w asnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje 4. brak tematw tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowa odzwierciedlenie w sztuce Naturalizm ubezw asnowolnia cz owieka poprzez prawa natury. "Germinal" (narodziny wiadomo ci spo ecznej). 63.5.2 Impresjonizm Najpe niej wyra ony zosta w malarstwie. Nazwa francuska od tytu u obrazu Moneta "Wschd s o ca. Impresja". Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to g wnie Wycz kowski, Fa at, Pankiewicz, Bozna ska. Zerwa on z pierwsze stwem tematw historycznych. Centrum zainteresowania by pejza . Zmiany ze wzgl du na wiat o - wra enie. Malowano portety i postacie na tle natury. Cechy: 1. szkicowo obrazu, rozmycie 2. uwra liwienie na barw zmieniaj c si z o wietleniem 3. dba o o ukazanie wp ywu wiat a na obraz barw i przedmiotw 4. gra wiate i cienia Specyficzna technika malowania - plamy barw. W literaturze charakterystyczna kompozycja: 1. zestawienie lu nych scen czy obrazw. 2. zmieniaj cy si pejza , dynamizm przyrody 3. gar wiate w opisach 4. uchwycenie niepowtarzalnych chwili, wra e towarzysz cych 63.5.3 Symbolizm By wykorzystywany g wnie w plastyce. G oszono, e dzie o artystyczne ma ukazywa problemy duchowe cz owieka. Te sfery ludzkich problemw nierozwi zywalnych drog intelektualn . Nawi zanie do intuizmu. Tematem by a abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. rodek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, ktry poza naturalnym znaczeniem kry metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt: " mier ". By on zafascynowany mierci . mier - personifikacja, animizacja, wieloznaczno , alegoria.

64.
64.1

poeci epoki modernizmu

Charles Baudelaire

Cechy jego utworw: 1. wy szo artysty nad przeci tnymi lud mi 2. operowanie brzydot i mierci 3. czysty motyw szatana 4. nastrj smutku, pesymizmu, przygn bienia "Padlina"

Przej cie od sielankowej przechadzki do odra aj cego opisu padliny. Zw oki okre lone s brutalnie i drastycznie. Budz uczucie wstr tu i obrzydzenia. Padlina jest synonimem mierci. Szcz tki osoby nie yj cej, pozosta o ci cia a. "...upodobnisz si do tego z ota mj aniele". ycie nie ma sensu bo zawsze prowadzi do mierci i pozostawienia zgnilizny. Nie pozostawiamy po sobie niczego. Ludzie podlegaj prawom natury i maj wiadomo przemijania. Symbolem przemijania jest ludzkie cia o. Bez woli cz owieka zostanie po nim padlina. Cz owiek to nie tylko cia o (s abe i bezczynne wobec natury). Pozostaje uczucie. Cz boska - dusza jest nie miertelna. Uczucia nie podlegaj przemijaniu. Jest doskona o ci i wra liwo ci - sztuk . Naturalizm objawia si : 1. detale opisu 2. biologizm (podleganie prawom natury). 3. ubezw asnowolnienie cia a wobec natury, pesymistyczno 4. bez ogranicze estetycznych, brutalno , odraza "Albatros" Jest to wiersz propagandowy. Albatros to symbol artysty. Charakterystyka sytuacji. Realny obraz: pochwycenie ptaka, ktry jest doskona y w locie, a nieudolny b d c w niewoli. Strata pi kna wobec ludzi. Poeta, kiedy tworzy, przebywa w rd chmur w asnej duszy, ma dar kreacyjny, ale gdy zni a si do poziomu miertelnikw to traci sw moc. Artysta jest indywidualno ci , stworzony do wy szych celw. Nie mo e by porwnywany z innymi miertelnikami. Regu y poetyckie ograniczaj jego swobod . Tylko cz owiek wolny jest podobny ksi ciu na ob oku. Poeta jest doskona o ci poprzez natur twrcy.

64.2

Artur Rimbaud

"Statek pijany" Utwr zawiera elementy impresjonistyczne i symboliczne. Podmiotem lirycznym jest d . Mo e to by artysta uto samiony ze statkiem. Pocz tkowo dryfuje bez celu, unoszony bezwolnie, zagubiony w bezmiarze wd. Zachwyca si krajobrazami. Napawa si swobod i pe n wolno ci . Niezale no . Prze ywanie pi kna wiata. Urzeczony wspania o ci . Statek (cz owiek) unoszony na falach ycia. Odczuwa niezale no . Jest jednak moment gdy pojawia si t sknota do domu, rodziny. Rado z wyzwolenia ust puje nostalgi i powrotem do ostoi portu. T sknota do w asnej rzeczywisto ci., codzienno ci. Do stabilizacji i umiaru. Ch na nowo podporz dkowania si regu om. Zm czenie wolno ci , samodzielnym decydowaniem o sobie, ch zrzucenia cz ci odpowiedzialno ci z siebie. Emocje bior gr nad nim. Pijany wolno ci , rozkoszowany niezale no ci . Stan pija stwa by mu potrzebny, aby zdecydowa si na prb uwolnienia. Wiersz z o ony. Impresjonizm wyra a si w: 1. operowanie barw 2. opis pejza u z gr wiate , zmiana odcieni ze wzgl du na o wietlenie 3. dynamika, uchwycenie przemian obrazu, przyroda w ruchu 4. cz sta zmiana tematw

65.

HAS A PROGRAMOWE

Na amach czasopism trwa spr ideologiczny. Po artykule T.Komczy skiego o G. d'Annuzio spr zosta zako czony. Nast pi a reakcja Szczepanowskiego (konserwatysta). Rozpocz to polemik . Roz am pomi dzy starymi i m odymi. Manifest (ksi ka zbiorowa) - W. Na kowski, M.Komornicka, C.Jellente "Forpoczty". Idea cz owieka intelektualisty, ktry nie bacz c na przeszkody brnie ku nowej prawdzie. A.Grski - "M oda Polska". Artyku y by y odpowiedzi na zarzuty kosmopolityzmu Szczepa skiego do m odych. Stanis aw Przybyszewski by przewodnikiem, ktry kszta towa wizerunek m odego artysy. Przywdca wiata sztuki. Mia szokuj ce pogl dy. By uwielbiany przez m odych ludzi. Przet umaczono z niemieckiego "Z psychologii jednostki twrczej". Dowodzi o to nieuchronno ci konfliktu: artysta zbiorowo . R nice interesw i oczekiwa . Artysta to niepokorna indywidualno , a zatem nie mo e dochodzi od kompromisu pomi dzy nim, a przeci tno ci . 65.1.1 "Walka ze sztuk " - Zenon Przesmycki Postulat, e sztuka jest elitarna. Masowy odbiorca jest przeszkod w rozwoju sztuki. Nie wszyscy s zdolni do kontaktu z ni . Jest przywilejem elitarnym. Do niej dotrze mo na tylkko sfer ducha. Podkre lenie elitarno ci dost pu do sztuki, jako ludzi wybranych, mog cych zrozumie sztuk . (Norwid). Postulowa autonomiczno literatury. Has o: "Sztuka dla sztuki"

"Confiteor" Sztuka i artysta: 1. niezmienna, sta a, nie podlega dzia aniu czasu, uniwersalna, nie zniszczalna, stoi ponad yciem 2. odzwierciedlenie duszy poety, nie mo e spe nia us ug propagandowych: Sztuka dla sztuki. Sztuka, to tylko wyraz estetyczny. Nie mo e by na us ugach adnej ideologii. Sztuka jest odzwierciedleniem nagiej duszy artysty. 3. cznik ze wiatem ponad zmys owym 4. wszystko co reprezentuje sob artysta uzewn trznia si jego osob , nie kieruj nim adne zasady czy normy 5. indywidualista, doskonalszy od zwyk ych ludzi, rola przywdcy by aby zbrukaniem jego wy szo ci 6. funkcja duszy artysty, mierzenie jej miar zmys ow by oby pomniejszeniem jej mocy 7. religia, artysta to kap an, prze wiadczenie o jego doskona o ci, przewodnik pomi dzy doskona o ci sztuki 8. prze wiadczenie o swojej wy szo ci, pogarda dla tych co nie rozumiej jego wielko ci 9. powolno nakazom lub normom ludzkim, nadaje tendencje lub ludzki cel, przestanie tworzy sztuk

66.

CYGANERIA M ODOPOLSKA

Okres modernizmu charakteryzowa si specyficzn atmosfer obyczajow i kulturow szczeglnie w rodowisku artystw. Prowadzili oni specyficzny i dziwny tryb ycia. Wielbiono ich i na ladowano lub odrzucano i t piono. rodowisko modernizmu to cyganeria artystyczna. Bohem (fr.boheme). Pierwszy raz to okre lenie pojawi o si w ksi ce Murger'a gdzie charakteryzowa rodowisko artystw Montmart'u. W przeno ni okre lenie to oznacza cz owieka p dz cego ycie w cz gi, ktry nie troszczy si o jutro, yje dniem dzisiejszym czerpi c z niego rado , nie ma sta ego miejsca zamieszkania bo wci pchany jest na przd. Nie ulega konwenansom, celowo szokuje innych. Lekcewa y konwencje artystyczne. Cyganeria agresywnie odnosi a si do norm warto ciowania i post powania. Podkre lali sw inno (styl bycia, j zyk, strj). Kwestionowali regu y spo eczne. W Polsce by a to g wnie m odzie krakowska. Konflikt z filistrami. Pisa o tym Jan August Kisielewski. Wtedy dzia a te Tadeusz Boy- ele ski. Zafascynowany cyganeri . Wywodzi si ze statycznej rodziny. Staranne wykszta cenie i zawd lekarza. czy sw dzia alno lekarsk z literack . Traktowa j jako margines ycia. Twrczo o charakterze satyrycznym. Twrca kabaretu "Zielony Balonik" w Jamie Michalikowej. T umacz literatury francuskiej - "Tristan i Izolda". Napisa tom wspomnie : "Znaszli ten kraj" (ukaza sytuacj obyczajowo-spo eczn w Krakowie). Du o po wi ci miejsca Przybyszewskiemu - "Ku nia intelektu". ycie towarzyskie w kawiarniach. Tematami ca onocnych rozmw by y wydarzenia artystyczne i polityczne. Panowa w kawiarniach tych inny rytm ycia i bycia. ycie bohemy zaczyna o si o zmierzchu, a ko czy o nad ranem. Nosili, cz sto dziurawe, peleryny. By to symbol dekadenta. Prowokacje wobec filistrw. Stylizacja na odmienno obyczajow . Za pobyt w kawiarni p acili maluj c ciany. Uwa ali si za osoby nieprzeci tne, wybitne, indywidualne, wielkich ponad wszystko.

66.1

STANIS AW PRZYBYSZEWSKI

Prowadzi ekscentryczny tryb ycia. Lubowa si w kszta towaniu samego ycia. Nazywano go szatanem, ksi ciem ciemno ci. Jego uczniowie byli pot pie cami. Posiada wp yw osobisty i literacki. Ze swoj kochank Mart mia pi cioro dzieci, byli biedni. Bardzo go kocha a. Odwzajemnia to uczucie, ale jej pospolito nudzi a go. Pozna Dagn Jael, muz artystw, zakocha si ze wzajemno ci . Marta Felder pope ni a dlatego samobjstwo. Podejrzano go o morderstwo, ale zosta uniewinniony kilka lat p niej. Dagna zosta a zabita przez kochanka. Sta si alkoholikiem by ukoi bl. Alkohol czy z muzyk .

67.
67.1

poeci M odej Polski

KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER

Cechy twrczo ci: 1. subiektywizm 2. nastrojowo 3. subtelno opisw przyrody 4. wprowadzenie j zyka intymnych zwierze 5. eskapizm (ucieczka od rzeczywisto ci) Rodzaje liryk dominuj cych w jego twrczo ci: 1. dekadencka 2. mi osna

3. Tatrza ska "Koniec wieku XIX" Podmiot liryczny jest zbiorowy. Propozycja nadaniu sensu ycia. Odpowiedzi s niech tne, negatywne. Nic nie nadaje si do realizacji. Wszystko ju by o, nic go nie interesuje. Cz owiek ko ca wieku ma brak woli dzia ania i ycia. Jest zgubiony w wiecie, bezradny. Bez celu ycia, bierny i apetyczny. Zwieszenie g owy to znak rezygnacji, poddania si losowi, bierno ci. Brak idei dalszego dzia ania. Kompromitacja wszystkich warto ci. Rozwa anie ich i odrzucenie. W obliczu kryzysu kultury, cz owiek staje si bezbronny - tragizm. Pesymizm i wyobcowanie tego cz owieka - Schopenhaueryzm. Przyczyny tej postawy to: 1. rozczarowanie do idei pozytywistycznej i wszelkich form aktywno ci yciowej 2. bezcelowo wszelkich docieka badawczych 3. niewiara w mo liwo ci przeciwdzia ania panosz cemu si z u 4. niemo no pe nego korzystania z rado ci ycia 5. poczucie niedorzeczno ci istnienia ludzkiego bytu "Nie wierz w nic..." Postawa cz owieka ko ca XIX wieku. Jego uczucia i podej cie do ycia. Brak mu wszelkich ch ci, d e , celw. Ma tylko istnie , do niczego nie d y . wiadoma rezygnacja z uczu . Nirvana to jedyna droga ycia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstr t do wszystkiego i wszystkich czynw, niszczy idea y i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na wiecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od "blu istnienia" w niebyt mierci, w nieistnienie. "Wszystko umiera ze smutkiem i a ob " Wszystko to dusza i uczucia, ktre wraz ze mierci odchodz . Wypalaj si . mier nie jest wybawieniem z cierpie ziemskich, gdy wszystko umiera - mier duszy. Cz owiek zostaje zniszczony. Po zmartwychwstaniu nie b dzie taki sam. "Hymn do Nirvany" Wys awianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego ycia: pod o , z o , nikczemno , cierpienie, z o, niesprawiedliwo spo eczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstr t. wiadomo konieczno ci bytu, ktry skazuje go na wieczne cierpienie. Kszta t modlitwy. Nirvana to jedyne wyobcowanie z ycia, cierpienia, ludzkich wad, ktre odbieraj ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca j . T sknota za unicestwieniem. "Na Anio Pa ski" Osm tnica to bohaterka utworu. Symbol ludzkiego losu i dozna . Los w druje po kach, moczarach, trz sawiskach, roz ogach, zapomnianych polach i drogach, lasach, grach, ob okach, cmentarzach. S to miejsca ponure, przygn biaj ce swoim nastrojem. Samotne i opuszczone. Osm tnica sieje smutek. Kolory s zimne, tajemnicze, ciemne i straszne. Pejza cichej zag ady. Towarzysz mu j ki, zawodzenia, smutek, rezygnacja, t sknota, al, beznadziejno . Pejza ten stanowi t o ludzkiego ycia, ktre jest smutne. Motyw rzeki: ycie, ktre zatapia si w ko cu w bezkresnym morzu. Bezcelowo ycia i przygn bienia. Osm tnica to artystka, ktra z wra liwo ci patrzy na wiat. "Evviva l'arte" Obraz ycia: upodlenie, materializm, bieda, g d, n dza, beznadziejno ycia. Podmiot liryczny okre la siebie i sobie podobnych artystw krlami bez ziemi (posiadaj dusz bez warto ci materialnych, w adza duchowa, uczucia, wyrastaj ponad przeci tno ). Arty ci posiadaj zdolno ci kreacyjne, s powo ani przez Boga, ktry im nada te zdolno ci. Dumni i wynio li s wiadomi swojej warto ci. Or y - porwnanie do ptaka, ktry nie mo e wzlecie . Dopiero w locie nabieraj pi kna. Artysta podnosi g ow . Jest to lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca warto ci. Daje im si tworzenia i przetrwania w beznadziejnym yciu. Kazimierz Przerwa-Tetmajer uwa a , e droga ucieczki to mi o Cia o kobiety pojmowane jako dzie o sztuki, daj ce przyjemno prezentacja. o charakterze seksualnym. Erotyka. i ucieczk . mia a, szokuj ca

"Lubi kiedy kobieta" Ucieczka polega na zapami taniu si w nami tno ci, uczuciu. Moment rozkoszy po ktrej, niestety, powraca rzeczywisto . Chwila daj ca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z natur , przyrod - tworem Boga. "Ja, kiedy usta ku twym ustom chyl " Podmiot liryczny szuka zapomnienia, ucieczki od rzeczywisto ci. Najwi kszym marzeniem w chwili ekstazy mi osnej jest umrze , gdy powrt do rzeczywisto ci przywraca cierpienie i bl. Ka de nowe do wiadczenie seksualne przynosi jedynie wi ksze rozczarowanie. Po prze ytych chwilach szcz cia wiat staje si bardzo brutalny. Tetmajer temat mi o ci opracowa w swoich poetykach w sposb mielszy ni poeci epoki pozytywizmu (Asnyk, Konopnicka). Daleka jest rwnie ta nami tna mi o od obrazu wyidealizowanego uczucia, jaki stworzyli romantycy. Liryka mi osna Tetmajera by a rwnie wyrazem zniech cenia wobec panuj cych obyczajw i filisterskiej moralno ci. "Melodia mgie nocnych" Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty, tajemniczo i wielko . Tematem wiersza jest krajobraz tatrza ski: mg a, woda, wiatr. Mg a dynamiczna, puszysta, lekka, delikatna. Uplastycznienie jej obrazu. Ruch dynamizuje wiersz: wzloty, oplatywanie, przerzucanie, lot. Barwy: blask, b kit, biel - r norodne odcienie w wietle ksi yca. Nastrj tkwi w pejza u: melancholia, niezm cony spokj, wyciszenie, oderwanie od t pa ycia codziennego. Bogactwo oddzia uje na zmys y odbiorcy (impresjonizm). Zespolenie s owa, muzyki, plastyki, ktre oddzia uj nastrojem. Ukazane emocje autora. "W lesie" Impresjonizm objawia si tu r norodno ci barw, dynamizmem kolorw, ruchu w opisywanych obrazach, szkicowo ci pejza u oraz grze wiate . Zaanga owanie zmys w, stworzenie nastroju, zaduma, refleksja, melancholia "Widok ze winicy do doliny Wiercichej" Jest to wiersz impresjonistyczny poniewa barwa, wiat a s r ne, dynamizm pejza u pod wp ywem wiat a, iskrzenie promieni s onecznych, precyzyjne tonacje barw, migotliwo obrazw, promienno ci, cienie, subtelno kolorystyki, szczeg y, uczulenie na wiat o. Przyroda daje doznania emocjonalne i estetyczne. Puenta wiersza to t sknota zjednoczenia si z doskona o ci przyrody, zapami tanie si w widoku, ch zapomnienia. Kontrast natura-cierpienie cz owieka. Przepa to symbol z a codzienno ci, rzucaj cy cie na pi kno przyrody, nie pozwalaj ca kowicie o wiecie. Nie ma ca kowitej ucieczki tylko chwila zapomnienia, zapami tania. "O Panu Jezusie i zbjnikach" Pan Jezus szed przez las ze wi tym Piotrem, gdy wtem ko o Luptowic napadli ich zbjcy, ktrzy kazali im i z nimi. Jezus mia k a ogie i robi jedzenie, a Piotr nosi torby i r ba drewno na opa . Mimo mo liwo ci ucieczki, nie skorzysta z niej. Po drodze herszt nakarmi g odnego starca ostatnim kawa kiem chleba, oddali ko uchy zmarzni temu dziecku i sami szli na mrz w koszulach, uratowali dzieci z p on cego domu. Aresztowano ich. W s dzie przyznali si do kradzie y, mordw i podpale , ale jednocze nie powiedzieli, e Jezus i wi ty Piotr nie nale eli do bandy. Zbjcw skazano na mier , a Jezusa i wi tego Piotra puszczono wolno. Wtedy Pan Jezus zacz pisa wyrok na s dziw, okaza o si bowiem, e oni to kijami wygnali g odnych, pobili do krwi dziecko, matk wygna z domu. Gdy po wiata widnia a nad Jezusem to wtedy zbjcy go poznali. Pan zmieni ich w trzy jab onie, a potem znikn . S dziw wygnano, a pod jab oniami postawiono krzy . Kierunki artystyczne w twrczo ci Tetmajera: 1. symbolizm - symbole z a otaczaj ce cz owieka. np. osm tnica polna 2. dekadentyzm 3. impresjonizm - opisy przyrody 4. naturalizm - w opowiadaniach "Na skalnym podhalu" - zwi zek cz owieka z natur

67.2

JAN KASPROWICZ

Pierwszy etap tzw m odzie czy. Tematyka spo eczna. Uj ty realizm i naturalizm. Napisa cykl sonetw "Z cha upy". Nie s to typowe sonety. Brak w nich refleksji w ostatniej zwrotce. Maj charakter nowelek. Inni

twrcy sonetw to: Petrarca (mi osne), Szarzy ski (egzystencjalne), Mickiewicz (filozoficzne), Morszczyn (mi osne), Asnyk (filozoficzne). Tematem s wznios e uczucia. W sonetach Kasprowicza pojawiaj si losy mieszka cw wsi. Celem by o podkre lenie wa no ci ycia codziennego, psychika ludzi nie odzwierciedla ich warunkw materialnych. Ujawnione s uczucia autora do ludzi i miejsc. I Sonet Chaty, piaszczyste wzgrza, sad, stodo y, obory, stare p oty, chude byd o. Zniszczenie, staro , szaro , smutek, ubstwo. Z tym sm tnym krajobrazem kontrastuje ubir i witalno ludzi. Barwy i zdrowie mieszka cw. Jest on pe en podziwu dla prostoty i kontaktu z natur . Wie , wspomnienia, jako miejsce wa ne i niepospolite. Poeta zwi zany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam yj cych. S oni skazani na ubstwo. Wt oczeni do szarego ycia. Podmiot liryczny zastanawia si nad przysz o ci , manifestuje przywi zanie do wsi, tamtego ycia, codziennych problemw. Czuje si cz onkiem wiejskiego spo ecze stwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozosta e sonety to wierszowe nowelki. Maj charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy. XV Sonet ycie kobiety, ktra po stracie m umiera.

a sprzedaje ziemi . Utrzymuje si z pracy r k, a kiedy jest stara to

XIX Sonet M czyzna, ktry by zdrowy, silny, wzr pracy na wsi. Nagle zachorowa . Baby go leczy y, ale to nie pomaga o. Nie sta go na doktora. XXXIX Sonet Ch opiec, ktry si uczy pomimo szyderstw kolegw, kszta ci si w mie cie. Sam zarabia , ale zmar na suchoty. "W cha upie" Charakter opisowy, przedstawia n dz , ubstwo wiejskie, zniszczenie domostwa, bied w cha upie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastrj przygn bienia i smutku. Wn trze ubogiej cha upy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, staro , precyzja opisu. Mieszka cami cha upy jest starsza kobieta (zniszczona, zm czona, zmartwiona) i m odsza kobieta (marzy). Wprowadzaj kolory do szaro ci ycia. M odo , wie o i spontaniczno . Warunki ycia jednak ska j jednak na n dzny ywot i ubstwo. Cechy naturalizmu: 1. szczeg y, wierno drobiazgu 2. tematem jest brzydota, n dza, szokowanie odbiorcy 3. biologizm - brak w asnej woli na dalszy los, przygn biaj ca wizja, walka o byt, przetrwanie 4. obiektywizm i bezstronno W dalszej twrczo ci Kasprowicza nast pi zwrot ku tendencji m odopolskich. Bunt - utwory modernistyczne. "Krzak dzikej r y w Ciemnych Smreczynach" Kasprowicz zrezygnowa z opisu wsi i przeszed do opisu grskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie si efektw d wi kowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra wiate . Ukazano krajobraz w wietle s o ca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniaj cego si pod wp ywem czasu dnia. 1. D wi k: j ki, wzdychania, krzyk burzy, wist wistaka, echo 2. Zapach: zio a 3. Wzrok: barwa, kszta t 4. Nastrj: zachwyt, zaduma nad wspania o ci natury, spokj, majestatyczno . Elementy limby prchniej cej i krzaku dzikiej r y Limba: zwalona przez burz , by a mocnym drzewem, a teraz jest prchniej ca, martwa R a: chowa si pomi dzy ska ami, przeczeka a burz , nadal yje i jest pi kna, chroni si , jest delikatna, szuka wsparcia by prze y . R nice

Limba R a pot na w t a, subtela pruchniej ca pi kna szpetna wspania a wynios a, dumna s aba, szuka wsparcia umieraj ca ywa Kontrasty, zastosowanie autonomii (r ne elementy natury by zasugerowa ich symbolik ). Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostan powaleni. R a to symbol witalno ci, ycia, pi kna. Delikatni i gi tcy mog atwiej przetrwa burz . R a obawia si burzy dr y przed jej si , ale d y do przetrwania. Widzi pot ne drzewo, ktre nie podo a o. Wszystko przemija, ale r a kurczowo trzyma si ycia. Wiersz o niepokojach, obawach wsp czesnego cz owieka w obliczu przemijania, zniszczenia, mierci. Konieczno trwogi przed mierci . Obawy. Elementy symboliczne: 1. precyzyjno 2. animizajcja 3. wieloznaczno symboli 4. sytuacja oglna "Dies irae" Opis dnia gniewu Bo ego. Os dowi podlegaj wszyscy: ludzie ywi, umarli, stworzenia wiata - dzie a Bo e. Gniew Boga karz cego za grzechy - rozpusta, z o, zawi , zbrodnia czyli s abo ci ludzkie. Powodem tego jest Bg i Szatan. Ewa to narz dzie grzechu. Bg dopu ci do zaistnienia z a. Stworzy wiat i przesta si nim interesowa , odda go szatanowi. W "Hymnach" Kasprowicza ukazana jest przera aj ca wizja dnia przysz ego s du. Konrad podobny jest do podmiotu lirycznego z hymnu. Oskar a Boga o przyczyn ludzkiego cierpienia. Czu si bosk i prowadzenie do szcz cia. Bunt przeciw Bogu, walka o dobro wiata. Stara si wydrze jego w adz nad yciem. Blu ni, obarcza Go win za cierpienie i grzechy wiata. Bg unicestwia swj w asny twr. Konrad te twierdzi , e Bg nie kocha ludzi. Katastrofizm: Postawa g osz ca przekonanie, e ca y wiat d y do katastrofy, kataklizmu. Rozpanoszenie grzechu - nie ma ratunku. Zag ada wszelkich warto ci. " wi ty Bo e" Forma modlitwy. Podmiot liryczny to cz owiek zm czony yciem. Wo anie do Boga. Cz owiek jest bezbronny wobec z a i niesprawiedliwo ci wiata. Drwi z niego szatan i mier . Skazany jest na samotn w drwk by umrze tak e samemu. Jest to katastroficzna wizja. Ca e ycie zmierza do grobu. Bezsilno wobec kl ski wiata. Oskar enie Boga. wiat jest pado em ez. Los cz owieka podziela natura. Za amany cz owiek zwraca si do szatana. Spr z Bogiem - zarzut egoizmu i oboj tno ci. Bg nie jest dobry i sprawiedliwy. Ostatnie s owa to blu nierstwo. W hymnach jest prze wiadczenie o upadku warto ci. Oskar enie Boga. Pozwolenie na rz dy szatana i cierpienie ludzi. Pozostawienie samemu sobie. W p niejszej twrczo ci pogl dy si jego zmieni y. "Hymn wi tego Franciszka z Asy u" Franciszek to idea mi o ci ywego stworzenia - przejawy bosko ci. Jest to hymn ku chwale mi o ci. Bezinteresowne oddanie bli nim. Stosunek uleg y do Boga. Przyjmowanie cierpienia jako pokuty. Z pokor skazuje si na cierpienie, zgadza si z boskimi regu ami. Cierpienie to nieod czny element ycia. wiat bo y to wsp istnienie kontrastw. Tak chcia Bg i trzeba si z tym pogodzi . Istnieje z o, ale nie pochodzi ono od Boga. Jest on konsekwencj ludzkich s abo ci i u omno ci. Odszukanie rde z a i walka z nim. Cz owiek powinien szuka w yciu dobra i szcz cia. Bg objawia si w harmonijnym yciu cz owieka z natur . Nawi zanie do franciszkanizmu. Harmonia z przyrod , postawa pokory i uwielbienia tego co naturalne. Z o to rezultat sprzeciwu wobec Boga. Cierpienie to konieczno do dostrze enia dobra. Istota wiata to harmonia antymonii. M dro cz owieka yj cego z natur . W III etapie swej twrczo ci Kasprowicz napisa cykl utworw "Ksi ga Ubogich". Ukazanie harmonii wiata. Cz owiek mo e uzyska wewn trzny spokj poprzez kontakt z natur i pogodzenie si z kszta tem

wiata. Umi owanie przyrody tatrza skiej. Pogodzenie si z yciem. Zgoda z Bogiem uspokojenie. "Przeprosiny Boga" Nawi zanie do franciszkanizmu. Obcowanie i wsp istnienie Boga z lud mi. Ich przyja , zaufanie i zawierzenie. Szukanie Go, ale Bg jest wsz dzie, na co dzie , a nie tylko w ko ciele. Doszukiwanie si winy w samym sobie. Nie obwinianie Boga. Pogodzenie si z dobrem i z em tego wiata. Biblia pomperum to pokazanie ludziom nieprzemijaj cych warto ci (dobro i natura). Uspokojenie psychiki i zaznanie szcz cia. Twrczo Kasprowicza wyra a mi o do cz owieka, jego ycia, natury i krajobrazu.

67.3

LEOPOLD STAFF

Nie mia on do ko ca typowych cech modernistycznych. Np. Egotyzm, introspoktywno (rozwa ania, analiza w asnych prze y wewn trznych). Pierwszy jego tomik pt.: "Sny o pot dze". Przeciwie stwo dekadentyzmu. Cz owiek pragnie si y, mocy. O tym ni. 1. nietzscheanizm - "Kowal" czy "Sny o pot dze", samodoskonalenie siebie 2. dekadentyzm - "Deszcz Jesienny" - s abo i upadek cz owieka, bezsilno i l k przed yciem 3. franciszkanizm - "Przed piew" - afirmacja wiata, natury i ca ego stworzenia "Kowal" Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i sposb obrazowania jest modernistyczny, ale tre odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kszta towa swj charakter. Ma poczucie w asnej warto ci. Ma zasoby energii, ale nie ukierunkowanej. Teraz chce nada im kierunek. Ka dy ma drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafi nada im odpowiedni kierunek. Niektre s s abe. Potencja noszony przez ka dego jest zobowi zany do nadania kszta tu swojemu sercu. Dzia aniem i czynem. Serce to idea y dzia ania, si a, charakter, osobowo , uczucia (indywidualno cz owieka), dusza, psychika. Ma by zdecydowany, m ny, dumny, silny, decydowa o w asnym yciu. Nieprzeci tna indywidualno . Ka dy musi pracowa nad sob , ale je eli jest to nie doskona e to lepiej zgin ni by s abym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywno , ci g e doskonalenie osobowo ci. Kowal to symbol t sknoty do mocy, si y uosobienia poety. "O mi o ci wroga" Opis walki pomi dzy dwojgiem ludzi. Ten co atakuje sam na tym traci, a krzywdzony jest dobry, modli si za dusz drugiego. Cieszy si yciem, cierpienie przyjmuje z pokor , umie wybaczy i by ponad krzywdz cym. Je li cz owiek cierpi to atwiej przyjmuje rado i szcz cie. Cz owiek, ktry umie cierpie , zna je i przyjmuje je z godno ci . Wierzy w szcz cie. Jest m dry. Wie, e ycie sk ada si z dobra i z a. "Deszcz Jesienny" Obrazy: 1. wizja powiewnych mar, mgie unosz cych si nad wiatem, nastrj smutku, przygn bienia, ponury, a obny, melancholijny 2. tragedia cz owieka, samotno , mier , odej cie bliskiej osoby, nieszcz liwa mi o , rozczarowanie, p acz, spot gowanie nastroju poprzedniego obrazu 3. szatan b kaj cy si po wiecie, ogrd-pustelnia, kwiaty pod popio em, kamienie na trawie, szatan smutny miertelnie, przera ony okropno ci swego dzie a, ogrd to symbol wiata na ktrym panuje szatan, nawet on jest przestraszony spustoszeniem dokonanym przez z o Nastrj smutku stworzony jest przez epitety i przeno nie. Efekty kolorystyczne: szaro , mg a, czer . Monotonna rytmika wiersza. Refren to padaj cy deszcz - onomatopeja (d wi k szumu kropel) monotonne uderzanie o szyb . Synteza sztuk: onomatopeja, kolory, s owo, rytm, nagromadzenie tych cech kszta tuje nastrj (anga owanie my li by wytworzy nastrj). "Przed piew" Mowa o arty cie (czciciel gwiazd i m dro ci, wyznawca snw i pi kna, entuzjazm dla sztuki i natury). Sztuka rodzi si z mi o ci. Twrca do wiadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyra a tylko pi kno wiata. Sztuka boska, odmienna od ycia. Tre to sens, m dro , pi kno. Nie b dzie opisywa ycia, ale afirmowa go, wskazywa do doskona o ci ("Confiteor"). Staff czuje si wybra cem boskiej sztuki. Mwi o

swym yciu, jest do wiadczony. Dominuje smutek, przygn bienie, tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny mwi: "Nic co ludzkie nie jest mi obce". Odwo uje si do renesansu. Afirmacja ycia, odr nienie od dekadentyzmu. Dope nienie elementw klasycznych (jasna klarowna konstrukcja, dystans w mwieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.

67.4

TADEUSZ BOY- ELE SKI

Tadeusz ele ski y w gronie cyganerii. Kompan Przybyszewskiego. By nimi zauroczony. W miar czasu ten styl bycia traci na spontaniczno ci. Wypaczenie idei modernizmu. Tadeusz chc c zachowa pami o pierwszych latach "Znaszli ten kraj" pod pseudonimem Boy. W 1905 roku by znanym autorem i satyrykiem. By jednym z powo uj cych kabaret "Zielony Balonik". Wyszydza prowincjonalne, filisterskie spo ecze stwo. By on g wnym dostawc tre ci ("S wka"). Smaga drobnomieszcza stwo, ob ud , fa sz i snobizm. "Nowa pie o Rydzu" Cyganeria spotyka a si w kawiarniach. Prowadzili gwarne ycie, ha a liwe. Szokuj cy wygl d zewn trzny. Lubili zabaw i swawol . Byli biedni, p acili sztuk , ktr byli zauroczeni. yli chwil . beztroscy. Jan Michalik by w a cicielem kawiarni. "O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej i jej strapionej ciotce" Modernista to cz owiek , ktry robi wszystko odmiennie. Ciotka strapiona to konserwatyska, ktr szokuje zachowanie m odzie ca. Ceni tradycje, dobre wychowanie, stara si przekaza dzieciom swoje pogl dy. A Jzio demoralizuje dzieci, prowokuje ciotk , denerwuje j , irytuje, daje mu zadowolenie. Ciotka to pozytywistka. Doktor Tarnowski to przeciwnik modernizmu. Konserwatysta. Jzio to modernista, gardzi tradycj i ideologi pozytywistyczn . Jest nieposkromiony. Ciotka oskar a i obarcza win Przybyszewskiego jako twrc tej epoki. "Pie inauguracyjna na otwarcie Zielonego Balonika" Za o enia dzia alno ci kabaretu: 1. nauka narodu, dydaktryczno-wychowawcza 2. stworzenie ludzi potrafi cych krytycznie na siebie patrze . Forma krtka, zwi z a budowa. J zyk zrozumia y, dosadny. Wiersz klasyczny - rymy. Przeciwie stwo do podnios o ci pozytywizmu. Szyderstwo, obra liwo , satyra. Biblioteka Boga - T umaczone utwory francuskie.

67.5

TADEUSZ MICI SKI

By to m odszy modernista. Dramaturg i poeta. W Berlinie spotka si z awangardow m odzie niemieck . Interesowa go dramat, poezja, malarstwo, metafizyka, inkwizycja. Mieszka w Zakopanem co wp yn o na jego pocz tkow twrczo . Korespondent czasopisma " wiat". Poezja jego jest inna bo wykroczy poza impresjonizm. Prekursor surrealizmu i symbolizmu. Rozwini to je w XX wieku. Tworzy dramaty, prozy. Nawi zywa do romantyzmu. Prekursor prozy fantastycznej. Mia inne pogl dy, uwa a , e nie nale y rezygnowa z walki. wiat jeszcze mo na zmieni , ale trzeba dzia a , walczy . R norodna poezja. Nowatorstwo wykracza ponad konwencje modernistyczne. Korzysta z elementw modernizmu. Cechy liryki modernistycznej: 1. synteza sztuk 2. impresjonizm 3. nastrojowo 4. liczne wi zy mi dzy obrazami Ekspresje stanw wewn trznych. Mici ski operuje wizjami plastycznymi, nie mwi wprost. Operuje nastrojem poprzez: 1. motywy senne - koncepcje Freuda 2. mistyka, metafizyka, fascynacja literatur romantyczn . Erotyka, sadyzm, fantastyka, motyw walki dobra ze z em. Nawi zuje do Nietchego i Shopenchauera "Jesienne lasy...", "Na hali Mi tusiej" Wiersz z lirykw tatrza skich, impresjonistyczne. Ukazany poranek na hali Mi tusiej. Nastrojowo zaduma, zachwyt nad przyrod . Przyk ad modernizmu. "Lucifer"

Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest szatan. Cechuje go: 1. posiada w adz nad przyrod i jej ywio ami 2. ma wielk pot g , ale jest bezsilny Osoba cierpi ca nie mo e wszystkiego zi ci . Nudzi si on na wiecie. Uosobienie mierci i ohydy. Wyst puj tu symboliki biblijne: 1. upad y anio 2. syn jutrzenki 3. uosobienie z a Pragnie on zniszczy wiat i raj. Podnios a forma utworu. wiadcz o tym, d ugie rozbudowane zdania, epitety i porwnania. Zauwa amy ekspresjonizm i syntez sztuk. Chce ukaza przez to s abo i nik o w adzy, smutek oraz tragizm Lucyfera. Zestawienie r nych obrazw. Surrealizm oraz symbol. Lucyfer to symbol z a, a Bg dobra. Odnajdujemy tu elementy shopenhaueryzmu, dekadentyzm i nitcheanizm. Lucyferowi s o ce nie okazuje czci. Uosobienie z a to poczucie cz owieka w danym momencie dziejowym. O wp yw nad cz owiekiem ci gle walczy Bg i szatan. Cz owiek to pionek. "Ananke" i "Kain" Bohaterem jest cz owiek buntuj cy si przeciwko przyrodzie czyli uosobieniu Boga. Nawi zanie do Biblii, cz owiek skazany jest na przeciwstawienia si przyrodzie. Za zuchwalstwo, b d cz owiek jest niewzruszony i hardy. Silny przez uczucia i w asn wol . Cz owiek podlega przemijalno ci ycia lecz wol posiada wi ksz ni przyroda. Przyk ad opozycji do dekadentyzmu. Ekspresja. rodki impresjonistyczne, ktre oddzia uj na my li. Np. d wi kona ladowcze wyrazy. W asna indywidualna wolno . Analogia do wiersza "Kowal". "Emir Rzywulski" Nawi zanie do romantyzmu. Podmiot mwi o potrzebie odrodzenia porzez zmiany (mesjanizm). Cechy to m cze stwo, pokuta, rozwj intelektualny. Nale y si rozwija by odzyska niepodleg o . Poeta wodzem narodu. Neoromantyzm.

67.6

BOLES AW LE MIAN

"Fala" Fala to symbol duszy. W literaturze symbol to dwustopniowa konstrukcja j zykowa, s owo lub zesp s w oznaczaj ce zjawisko, osob , przedmiot, poj cie abstrakcyjne. Opis tej fali odzwierciedla zjawisko przyrodnicze. Poeta traktuje fal jako osob yw (animizacja), wyposa on we w a ciwo ci psychiczne. Narodziny - mier . Podlega takiemu samemu cyklowi jak osoba ywa. Obrazy: 1. konkretne przyrodnicze zjawisko 2. metaforyczno animizacja, fala to istota ywa Uto samienie istoty ywej ze zjawiskiem przyrodniczym. Fala jest jedna z wielu, bez cech szczeglnych. Oglno i konkretno . S to cechy symbolicznej techniki. Wierny i konkretny opis. Interpretacja jest oglna i gramatyczna konstrukcja zda . Zdania oznajmuj ce. Wiedza zawarta w zdaniu jest oczywista. Zdania dotycz ce duszy s pytaj ce bo wszystko co jej dotyczy jest niejednoznaczne. Mo na to interpretowa na r ne sposoby. Fala mo e symbolizowa ycie cz owieka, rozwj twrczo ci, epoki literackiej, emocje (gniew), pragnienia, marzenia dochodz ce do jego zrealizowania. Symbol w literaturze nie daje si wyja ni jednoznacznie. Symbol to mo liwo ci interpretacyjne okre lane przez charakter tekstu, kontekst pojawiania si w tek cie. Elementy tej techniki to wieloznactwo, konkretno , oglno , animizacja (nie zawsze).

68.

YCIE TAETRALNE I DRAMATYCZNE

U schy u XIX wieku w polskim teatrze zachodz zmiany. W Polsce i Europie proces tych zmian i przemian nazywany jest reform teatru. Jerzy II von Miningen, ksi Turyngii za o y zesp MANINGENCZYCY. Powsta nowy typ teatru, ktrego cechowa o: 1. zespo owo gry czyli odej cie od kultu gwiazd, niewielkie role przypada y aktorom du ej miary. 2. autentyzm historyczny, tre ci mia a by przesz o , autentyczno dotyczy a realiw typowych dla epoki., rekwizyty autentyczne 3. malarsko dekoracji, scena zbudowana zgodnie z prawd 4. perfekcyjno inscenizacji, zrezygnowanie z improwizacji Ten typ teatru to naturalizm. Ryszard Wagner by kompozytorem, autorem oper, inscenizator utworw, teoretyk teatru. Teatr to

dziedzina sztuki synkretycznej. Po czenie dziedzin sztuk w ca o daje teatr. Teatr to najwy sze uosobienie cz owieka. Gerhard Hauptman by dramaturgiem i teoretykiem teatru. Jako pierwszy wprowadzi objawy symbolizmu. Teatr wewn trzny odchodz cy od autentyzmu, perfekcja realizmu. Wszystko uproszczone, namiastka rzeczywisto ci. da prawdy psychologicznej. Maurycy Maeterling wprowadzi symbolizm do teatru i dramatu. Tre dramatu by a symboliczna - gest, nastrj, wyraz twarzy to by y symbole. Edward Craig podtrzymywa teorie Wagnera o autentyczno ci, twierdzi , e kreatorem i stwrc jest re yser, Bg teatru. Konstanty Stani awski by za o ycielem teatru artystycznego (MCHAT), w asne kompozycje i wyobra enia o sztuce aktorskiej. Poszed do naturalizmu. Aktorzy prze ywaj swoje role i uto samiaj si z postaciami granymi przez nich. W Polsce te zachodzi y zmiany. Dzi ki Tadeuszowi Pablikowskiemu teatr by popularny. Zwi zany by on z Galicj . W 1893 zosta on dyrektorem teatru miejskiego w Krakowie. Naczelny propagator w Europie. Wa nymi o rodkami teatralnymi by Lww i Warszawa. W 1913 roku powsta Teatr Polski podtrzymuj cy nowatorstwo w Polsce. Posiad a Pablikowski przygotowanie teatralne praktyczne i teoretyczne. Wsp pracowa z MEINGENCZYKAMI. Polsce chcia da teatr symboliczny. Jego zas ug jest wprowadzenie na sceny polskie wsp czesnego wiatowego repertuaru. Nowym dyrektorem teatru miejskiego zosta Jzef Kotarbi ski. Wystawi on wielkie dramaty romantyczne. W 1901 "Dziady", "Kordian", "Nie-boska komedia". Tu te odby a si prapremiera "Wesela". Kolejnym dyrektorem zosta aktor Ludwik Solski. Uwra liwiony by na sztuk aktorsk . Gdy on by dyrektorem odby a si prapremiera "Moralno ci pani Dulskiej". Scenografia, zabudowanie przestrzeni scenicznej, dawniej tylko dekoracje. Tu prekursorem by Wyspia ski. Aktywnym praktykantem by Karol Frycz. Intensywny rozwj dramaturgii w dwch dziedzinach: 1. utwory symboliczne: "Wesele", "Wyzwolenie" 2. utwory naturalistyczne: "Moralno pani Dulskiej" Mi dzy nimi istnia o wiele stadiw po rednich. Stanis aw Przybyszewski wywar wp yw jako teoretyk dramatu i teatru. Wyda ksi k "O dramacie i scenie". G wny nacisk k ad na analiz psychologiczn : " nieg", "Dla szcz cia". Utwory te rzadko pojawia y si na scenie. Jan August Kisielewski autor utworw ukazuj cych krytyk filistrstwa - "W sieci", "Karykatury". Dramaty Tadeusza Ryttnera to "G upi Jakub", "W ma ym domku". By tropicielem konfliktw moralnych, ujawnienie swobody dla w snej duszy. Tadeusz Mici ski tworzy liryczne rozbudowane utwory. Nie wystawiano jego utworw ze wzgl du na ma e mo liwo ci techniczne. "Termopile polskie", "Knia Patiomkin". W odzimierz Perzy ski pisa komedie "Lekkomy l ca siostra" Lucjan Rydel - "Betlejem Polskie" nawi zywa do idei romantyzmu.

69.
69.1

Proza epoki modernizmu

"Dzika Kaczka" - Ibsen

Ibsen by Norwegiem, ktry porzuci studia medyczne dla pisarstwa. Symbolizm, naturalizm, realizm to elementy wykorzystane przez "Dzik Kaczk ". Inne utwory Ibsena to "Upiory", "Wrg ludu", "Nora czyli dom lalki". Zwi zki mi dzy rodzinami: 1. byli kiedy przyjaci mi 2. nielegalny wyr b lasu (jeden uniewinniony drugi skazany) Odpowiedzialno skupi a si na starym Egdalu. Jego syn Hjalmar chcia przywrci honor rodzinie. Cz owiek przeci tny, mimo, e ka dy widzia w nim indywidualist . Zachowywa si jak egoista oskar aj c rodzin o zdrad , nie umia zachowa si w towarzystwie. Nie panowa nad sob , nie przyznawa si do ojca. Otoczenie przypisywa o mu cechy w ktre nie wierzy . Jako ojciec by kochaj cy, chcia zapewni crce przysz o , crka odwzajemnia a jego mi o (serdeczne powitania). Zwi zek uczuciowy pomi dzy nimi by silny. y jednak w wiecie u udy, nieprawdziwym. Tak samo yje Egdal. 1. poluje na strychu na krliki, my l c, e poluje na nied wiedzie 2. podtrzymuje marzenia 3. zamyka si w pokoju gdzie pije. My li, e nikt nie wie o jego na ogu. Ucieka przed rzeczywisto ci . Gregers

Uwa a za przeznaczenie g oszenie prawdy. Tylko przez prawd i szczero mo na y we w a ciwy sposb. Hjelmar opuszcza dom, czuje si oszukany, domy la si , e Jadwiga nie jest jego dzieckiem. Polemika mi dzy Gregersem, a Relingiem. Uwa a, e ycie opiera i na prawdzie i szczero ci. Idealista. Absolutysta moralny, nie widzi kompromisu. Reling inaczej patrzy na te sprawy. Uwa a, e nale y czasem k ama poniewa cz owiek wierzy w to co chce. Hjalmar wierzy, e jest wynalazc . Pozwala mu to y we w asnym wiecie. Prawda nie jest cz owiekowi niezb dna, ludziom potrzebne s z udzenia. Gregers jest winny zniszczeniu rodziny. Prawd postrzega jako co dobrego. Zwi zek ony Hjalmara z ojcem Gregersa jest ma o istotny. Nale y d y do prawdy lecz nie za cen ludzkiego cierpienia. Prawda jako si a niszcz ca. Gregers to fanatyk prawdy, a jakikolwiek fanatyzm jest z em. Nie ogl da si na krzywdy. Ludzie s s abi psychicznie i potrzebuj z udze , marze , ktre pozwalaj cieszy si yciem. "Dzika Kaczka" to utwr realistyczny. Naturalizm i symbolizm. Realizm oparty na przeci tnej rodzinie, mi dzy nimi zachodzi zwi zek przyczynowoskutkowy. Naturalizm: 1. szczeg y, didaskalia 2. eksponowanie brzydoty i scen drastycznych 3. biogizm, walka o byt, cechy dziedziczne, prawa rz dz ce wiatem. 4. obiektywizm Symbolizm: 1. Dzika Kaczka postrzelona wpada w wodorosty i ga zie. Wyci gn j pies, a Egdalowie pomagaj jej. Stwarzaj "sztuczne" warunki ycia. Egzystuje ona w koszu. podobie stwo losw dzikiej kaczki i Hjalmara (postrzelony przez z o starego Werle, wpada w wodorosty k amstwa, a na powierzchni prawdy wyci ga go Gregers), podtrzymywanie ycia bez szcz cia, ycie kaczki to egzystencja tak samo Hjalmar 2. Strych / wodorosty to symbole fa szu i k amstwa, ktre oplataj i wci gaj cz owieka. Nie ma mo liwo ci potem normalnego ycia i ca kowitego wyswobodzenia si 3. lepota na ktr cierpi Werle, uczyni wiele z a Choroba jako kara. Wg bianie si w ciemno , z o, ktre przes ania prawd . Na chorob cierpi te Jadwinia czyli im bardziej wchodzi w wiat doros ych traci szcero i zag bia si w wiat fa szu i k amstwa.

69.2

Relatywizm etyczny w "Zbrodni i Karze" Fiodora Dostojewskiego

Relatywizm etniczny to wzgl dno warto ci moralnych. Powie ta powsta a w latach 1865-66. 1. autor mia d ugi (ci ka sytuacja finansowa) 2. negacja tendencji (modernizm - nowe warto ci w obliczu natury) T em wydarze jest obraz Petersburga, ktry wytwarza i wp ywa na nastrj ludzi yj cych w nim. Dba autor o szczeg y. Ukazane dwie cz ci miasta: 1. Biedna - mieszkaj rzemie lnicy, studenci. Ulice s brudne i cuchn ce. Domy zaniedbane, ludzie n dznie ubrani. Ludzie smutni, cz sto popadaj w alkoholizm. Brak perspektyw, klimat zniszczonego miasta, zniszczonych ludzi, nie mog si wyrwa z upodlenia. 2. Bogata jest pe na zieleni i pi kna. Miasto zadbane, a ludzie schludni i szcz liwi. Raskolnikow Urodzi si w biednej rodzinie szlacheckiej. Studiowa prawo, ale zmuszony jest je porzuci bo ma problemy finansowe. Jest nadziej rodziny. Niezrwnowa ony psychicznie, wyobcowany, nie ma przyjaci . Czuje si kim lepszym. Hipochondryk. Jest ateist mimo, e wychowano go religijnie. Nie wierzy w Boga bo nie ma sprawiedliwo ci. Wra liwy na niedol innych. Osobowo skomplikowana. Ma o sobie wielkie mniemanie, ale jest wra liwy - paradoks. 69.2.1 Wizja spo ecze stwa Spo ecze stwo dzieli si na ludzi zwyk ych i niezwyk ych. Ci ostatni maj prawo zbrodni, zmian prawa gdy maj predyspozycje. Ludzie normalni musz podporz dkowa . Niezwykli mog przekracza prawo bo sami je ustanowii, mog pope nia zbrodni , po wi ca jednostk dla ludzi. Naruszaj stare prawa. Tworz nowy wiat, wi c mog sobie na to pozwoli . Cel u wi ca rodki. Oni mog by mniej lub bardziej wybitni. Im "lepsi" tym wi ksze maj prawa. Pogl dy te zbieg y si z wypowiedzi na temat Alony Iwanowny. Ograbia ona najubo szych. Jest sk pa,

okrutna dla siostry. "wesz". Jej zabicie to po ytek dla biednych. Rodia czu si cz owiekiem niezwyk ym dlatego j zabi . Za jej bogactwo chce pomaga biednym. Intencje szlachetne i altruistyczne. Chce udowodni , e jest nieprzeci tny. Porwnuje si do Napoleona. Pragnie dowie swego charakteru. Dla post pu ludzko ci mo e zabija . Oni decyduj o losie innych ludzi - w adcy przysz o ci. Zwykli ludzie s materia em spo ecze stwa. 69.2.2 Powie o psychice zbrodniarza i o z o onych motywach zbrodni Motywy zbrodni 1. udowodnienie sobie przynale no ci do rasy panw 2. chce nie dobro dla spo ecze stwa. Za pieni dze lichwiarki chce uratowa tysi ce ludzi. mier gn bicielki lichwiarki 3. Sprawdzi chcia w asn moc, odporno na gn bienie sumienia, wy szo ponad przeci tno . Udowodnienie swej nieprzeci tno ci. 4. Prba w asnych si 5. Pomoc rodzinie. Dunia nie musia aby wychodzi za m dla pieni dzy 6. Niesprawiedliwo . By m ody, a nie mia rodkw rozwoju. Starucha marnowa tylko pieni dze. Chcia by wyrachowany i zimny, dba o szczeg y. Nie wytrzyma emocjonalnie tu przed mordem. Zabi obie kobiety w szale i zdecydowaniu. Nie wszystko odby o si tak jak planowa . Komplikacje przy ucieczce. mier Lizawiety t umaczy jako przypadkow i konieczn (musia mc uciec). Cel mordu niespe niony 1. nie wykorzysta pieni dzy 2. s abe sumienie, emocje, zaburzenie rwnowagi psychicznej 3. nie by istot wy sz (my la i rozpami tywa ). Rola Soni wskazywa a mu drog na zado uczynienie i pokut przyznania, ktre uspokoi jego napi cie. dodawa a mu otuchy, rozumia a go, nie czu si samotny wiara i uczucie, szansa przetrwania na Syberii Uosobienie dobra. Jej zawd to forma ofiary. Kocha ludzi, uwa a, e ka dy jest potrzebny i nikogo nie nale y wywy sza . U wiadomi a niedorzeczno idei Raskolnikowa. Wiedz c, e jest niezb dna dla Rodii idzie z nim na zes anie. Udowodni a mu, e nie ma altruizmu gdy w gr wchodzi cierpienie innych. Jej wp yw skruszy opr Rodii. Pojecha a za nim bo kierowa ni mi o , dobro i szlachetno . Odpowiedzialna za nawrcenie grzesznika. Syberia Zachodzi w nim przemiana wewn trzna. Zaczyna czu potrzeb cz owieka (Soni ). Czeka go ca e ycie, ktre sp dzi chce z Soni . Sta si bardziej pokorny wobec ludzi i boga - mia cel ycia. Z o mo e zosta zniszczone przez dobro i szlachetno , a nie przez przemoc. Pocz tkowo Raskolnikow uwa a , e wolno to prawo do czynienia wszystkiego. Po pewnym czasie zrozumia , e nie ma wolno ci ca kowitej bo trzeba bra pod uwag ograniczenia moralne. Rodia powrci do Boga. Zalety Soni przypisywa religii w ktr ona bezgranicznie wierzy a. Jego pierwotna ideologia doprowadzi a go do cierpienia, a on chcia by szcz liwy. Widzia jej wewn trzn rado i te taki chcia by . Metamorfoza cz owieka pogodzonego z natur . Jest to krymina nietypowy bo ukazana jest psychika zbrodniarza i analiza zbrodni. Zbrodnia to pretekst do analizy postaw ludzkich wobec z a. Powie psychologiczna. Proces my lowy i analiza post powania. Powie polifoniczna jest prawie bez narratora. Charakterystyka poprzez dialogi. Wn trze bohatera prezentowane jest przez wprowadzenie lustrzanych postaci realizuj cych dzia anie. Swidrygaj ow Sprytny, przebieg y, zdemoralizowany, znudzony yciem. Nagina prawo. Wyrachowany, rozpustny, lubie ny. D y do celu. u yn

Egocentryk, poczucie wy szo ci, sk py i wiecznie niedowarto ciowany. Lubi gdy kto by mu oddany, pokorny i pos uszny. W adczym, niegodziwiec, wyrachowany. Lubi manipulowa innymi, rz dny fortuny. W mom cie podj cia decyzji o morderstwie i wizyta u lichwiarki Walka z wahaniem i jednoczesna pewno postanowienia. L k obawa cia a i emocji. Zabi w napadzie sza u. Ogarn a go panika wraz z roztargnieniem. Widok trupa napawa go groz . Przestaje my le logicznie. Narasta w nim strach, e kto go nakryje. Emocje stworzy y urojenia. Zwraca uwag na szczeg y w przeb ysku wiadomo ci. Obrzydzony czynem. Czuje roztargnienie po drugim morderstwie. Anatomia zbrodni i psychika zbrodniarza Anatomia zbrodni ukazana jest przez szczeg owy opis mordu i psychiki mordercy. Wewn trzny spr i reakcje po kilku dniach od morderstwa. ycie z pi tnem zbrodni. Odci cie od wiata i rozpami tywanie. Pragnie bez skutku zapomnie . Zachowuje si jak op tany. Dzia a w zamroczeniu, a kieruj nim emocje. Chce ukry dowody, zmaza lady mordu. Strach przed zdemaskowaniem. U innych w s owach i czynach szuka aluzji. Podejrzliwy, zamkn si w sobie. Osaczony. Pos pny i ponury. Wola by sam. y w ci g e w niepewno ci, histerii, skrajno ci emocji. wiadomy tej sytuacji. Samotny. Porfiry i Rodia Porfiry wprowadza Rodi w ob d. Prowadz ci g walk intelektualn . Rodia zdominowany jest przez emocje i nie mg racjonalnie rozpatrywa dyskusji. Porfidia by do wiadczonym detektywem i zna reakcje mordercy na aluzj . Rodia gubi si we w asnych s owach i traci orientacj . By atakowany i musia si broni . Doprowadzi o to do przyznania si do winy. Nie wytrzyma by d u ej. Zachowa reszty dumy, nie wyrzeka si swej wy szo ci. Chce zako czy ten rozdzia ycia. Po przyznaniu si do winy emocje odesz y. Opowiada o wszystkim ze szczeg ami. Pozbywa si wiedzy o mordzie. Pozostaje pusty. Rwnowaga psychiczna powraca. Kara Nietypowa skrucha. Nie pot pia czynu, ale ma wiadomo , e nie by do tego zdolny. Potem dopiero pod wp ywem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca. Mwi o rzeczach w s dzie, ktre mo e zatai i nieobwinia siebie. Mwi dok adn prawd . Dzi ki temu rehabilituje si we w asnych oczach. Powraca spokj sumienia. Powie ta jest analiz istoty kary.

69.3

"Lord Jim" - Joseph Conrad (Korzeniowski)

Korzeniowski m odo si usamodzielni . W wieku 38 lat zadebiutowa jako literat. W literaturze istnieje jako Jzef Conrad. W wiecie powie ci jego si nap dow jest zbir wydarze . ledzenie wewn trznych filozofii cz owieka, poznanie prawdy o nim. Trudne w odbiorze. 69.3.1 Tres Syn proboszcza. Jeden z pi ciu synw. Nauczy si sumienno ci i rzetelno ci. Czyta literatur przygodow , by sk onny do marzycielstwa. Poci ga o go morze by ogarni ty dz prze ycia przygd. My li, e morze czyni z cz owieka silnego i odwa nego m czyzn . Kszta ci si w kierunku marynarki. Po sko czeniu szko y zosta oficerem i praktykowa na statku. Podczas praktyk wydarzy si wypadek, a on nie mg bra udzia u w akcji ratunkowej. Nie zd y . Czu si zawiedzony, pokrzywdzony, gorszy, straci okazj na sprawdzenie si . Zosta oficerem i zaci gn si na statek. Po wypadku przebywa w szpitalu. Zosta pierwszym oficerem na "Patnie". Stary, z arty rdz parowiec. Za oga to ludzie nieodpowiedzialni i rozpijaczeni. Kapitanem Niemiec. By on niemi y. Mechnik by szubrawcem. Byli bez honoru i zasad. Nie dbali o za og . Niedbali w zawodzie. Pewnego razu statek wype nili pielgrzymi (Maleje). By statek przeci ony (800 osb). Statek wpad na co . Utworzy a si dziura, przez ktr dosta a si woda. Podejrzewano, e by to wrak statku. Wszyscy byli pogr eni we nie. Za oga gdy zorientowa a si w sytuacji postanowi a ratowa siebie. Wpadli w panik , a Jim przygl da si temu. W ostatniej chwili wskoczy na d odp ywaj c z nimi. My leli, e statek zaton . Decyzja Jima by a bezwolna i nie wiadoma. Skoczy nie my l c o tym, by przera ony pod wp ywem emocji. Uleg panice, chwili, impuls, odruch, ktry zaci y na jego dalszym losie. Brak usprawiedliwienia dla ucieczki za ogi. Na szcz cie nikt nie uton , odratowano wszystkich. Wina pozosta a. Statek odratowany by dowodem ich winy sprzeniewierzenie si kodeksu marynarzy. Jedynie Jim poczuwa si do odpowiedzialno ci. Stawia si do s du, odpowiada na pytania, przyjmuje swj los. By honorowy, mia wyrzuty sumienia i zasady. Nie chcia by traktowany jak pozosta a, za oga. Mia wiadomo winy. Podda si , poni y . Stawi na s d. Wyrok -

pozbawienie dyplomu oficerskiego. Nie mg p ywa , wykonywa tego zawodu. Kara niewystarczaj ca. We w asnym sumieniu chce rehabilitacji za nie moc opanowania w asnego strachu. Dalsze losy to rehabilitacja, pozyskanie zaufania innych ludzi. Tu aczka, w drwka, zmiana pracy. Wsz dzie jest prze ladowany przez z legend . Jim chce zapomnie , ale wsz dzie spotyka kogo kto przypomina mu o tej tragedii. Czuje si szykowany i pogardzany. Ucieka od przesz o ci. Nie widzi zrozumienia u nikogo. Ucieka od wspomnie . Prby swe zaczyna ci gle od nowa. Zdobywa zaufanie jako nieznany cz owiek, nie chce by go os dzano przez pryzmat wydarze na "Patnie". Chce pokaza si takim jakim jest. Nie chce by cie z przesz o ci przykrywa tera niejszo . Szuka odkupienia win. Surowa ocena samego siebie. Marlow umo liwia wyjazd Jimowi do Patusanu. Wyspa dziewicza nie znana ludziom. Tam mo e si odnale na nowo. Widzi dla siebie szans . Zdobywa zaufanie, formuje spo eczne rz dy. Niszczy wyzysk. Stworzy pa stwo gdzie rz dzi sprawiedliwie, zdoby powa anie i szacunek podw adnych. Ludzie yli szcz liwie. Czu si on tam znakomicie. Czu si kochany i potrzebny. Od niego zale a o ycie ludzi. Pomaga i opiekowa si imi. Uwa ano go za m drca, radzono si go. Bez Jima tubylcy stawali si bezradni. Darzono go zaufaniem i szacunkiem. Mia autorytet. Bezgranicznie mu wierzono. Brawn to przywdca korsarzy. Chcia ograbi Patusan. Jim nie pozwoli na atak. Zawierzono jego do wiadczeniu. Brawn wykorzysta sytuacj i ich zaatakowa . Zabi Daina Warisa, przyjaciela Jima. Brawn wykorzysta zaufanie i dobroduszno Jima. Chcia on pu ci pirata bo ten pozna prawd . Dobre intencje Jima nie uda y si . Po mierci przyjaciela, Jim wyrusza do Daromina, ktry go zabija. Wiedzia Jim o takiej mo liwo ci bo Daromin bardzo kocha syna. Czu si on odpowiedzialny, przyt acza a go ponownie wina. Kolejna pora ka. Sam wymierzy sobie kar . Decyzj t podj bo sumienie zawsze mu towarzyszy o. Nie uciek by od wspomnie . Cz owiek honoru, chcia udowodni , e nie boi si odpowiedzialno ci. Ostatni akt odwagi. Nie pomy la o ludziach, ktrzy go kochali (patusa czycy). Klejnot zosta sam, bezbronna posta tragiczna. Niezale nie od wyroku cierpia by. Zmarnowa nadzieje. Marlowa. Obawia si wyrzutw i zmaga moralnych. Nie by na tyle silny by rozpoczyna na nowo swoje ycie. Sytuacja bez wyj cia. Powie ta sk ania do refleksji nad w asn moralno ci . Trudem wyboru. Z o i odkupienie win. Kompozycja lu na. Powie Jima jest pretekstem do wyborw moralnych. Subiektywizm wnioskw. Wiele narratorw, osobiste refleksje, r ne spojrzenia. Dociekliwo i dok adno . Ch dotarcia do prawdy. Zaburzenie chronologii (dygresje, epizody).

69.4

"Moralno

pani Dulskiej" - Gabriela Zapolska

Gabriela Zapolska w swojej twrczo ci ukazywa a portrety psychologiczne kobiet. Dostrzega a wszelkie warto ci. Utwory jej to wierny dokument epoki. Portrety te poddawane by y wnikliwej analizie sfery duchowej. Aniela Dulska W pierwszym wra eniu uwa ana jest za brudn , niesympatyczn kobiet . Wci krzyczy lub mwi podniesionym g osem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili mo e zrobi wiele czynno ci. Dla go ci przebiera si . dna w adzy nad swoj rodzin . Sk pa, nic j nie obchodzi. Zawsze ma by tak jak ona chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje si do sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Ob udna, zak amana, konieczno pozorw. yje w czterech cianach, oszcz dza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje finanse domowe, podwy sza czynsz domowy, trzyma magiel w sieni. Sk pa do ohydno ci, ob udna postawa, brudy pierze pod w asnym dachem. W s u cych nie widzi ludzi. Interesuj j tylko pieni dze, oszcz dza wi c na wszystkim i wszystkich. 69.4.1 Ko tu stwo / Dulszczyzna Jest to ycie w ob udzie, fa szu i ograniczeniu. Jest to sposb bycia Anieli Dulskiej. Zak amanie i niech do szczero ci. Tak postaw zacz to nazywa Dulszczyzn . Skrywanie prawdziwych my li, odczu , przekona pod pozorami. Sk pstwo. Moralno pozorw bo dostosowuje zasady do og u/ Pozorna moralno - Dulska udaje wielk dam , a w domu jest inna. Moralno na pokaz, stwarza ona pozory, przedstawia siebie jako osob estetyczn . Kryteria jej post powania s cyniczne i wyrachowane. Felicjan Dulski Jest podporz dkowany swojej onie. Nie zgadza si z ni , ale jest oboj tny. Ignoruje j , ucieka w milczenie. Zw tpi w mo liwo ci odmiany ony. "A niech was wszyscy diabli !!!" Zbyszek

Ma inn postaw . Jest zbuntowany, zabawia si , celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i prowokuj cy. Aniela zaplanowa a jego ycie. Juliasiewiczowa chcia a pokaza mu prawd , e b dzie si on musia troszczy i k opota . Ukaza a mu prawdziwe ycie, widmo odpowiedzialno ci, n dz . Jest ko tunem i jest tego wiadom. Jest s aby, ale chce walczy ze swoim ko tu stwem. Krytykuje matk . Mela Te si nie zgadza. Te si poddaje by y przyjemnie. Nie buntuje si . Posta tragiczna bo jest naiwna i dobra i nie orientuje si w jakiej atmosferze moralnej yje. Hesia Podobna do matki. Pogardza Hank , bije j i si z niej wy miewa. Ma ju wypaczony charakter. Nikim si nie interesuje. Lubi tylko ta ce, stroje i studentw. Dulscy mieli by typow rodzin filistrw. Zapolska stworzy a i komedie i tragedie. Sztuka naturalistyczna. "Mena eria ludzka". Ods ania ona temat dra liwy, postawa obiektywna, fotograficzna dba o obyczajowa. 69.4.2 Dramat naturalistyczny S tu bohaterowie z ni szych sfer (Hanka, Kucharka), szczegu owe didaskalia. Poruszy a tematy wstydliwe. ycie ich jest motywowane biologicznie (dulszczyzna dziedziczna). Tylko silni mog przetrwa , a s abi przegraj .

70.

"Wesele" wyspa skiego jako dramat symboliczny

70.1.1 Stanis aw Wyspia ski - charakterystyka Stanis aw Wyspia ski reprezentuje dramat symboliczny. Debiut wi za si z utworem "Warszawianka". By to tekst realistyczny bez elementw symbolicznych. Inne utwory to "Wesele", "Wyzwolenie". Dramaty ludowe o tematyce wsp czesnej to "S dziowie", "Kl twa". Dramaty o temacie antycznym to "Achilles", "Protesilos i Laodamia". Nawi zanie do powstania listopadowego w "Nocy listopadowej" i "Lelewelu". Mia wielostronne zainteresowania. Wszechstronnie dzia a i by pracowity. Dramat "Wyzwolenie" to utwr wsp czesny. Uwa any jest za jego jeden z najlepszych utworw. Oryginalny kszta t. G wny bohater Konrad jest re yserem przedstawienia. W kr gu wydarze utworu pojawiaj si sprawy Polski i polityki. Konrad podobny jest do Wyspia skiego, ktry przyby by wyzwoli ludzi z mitw, legend od narzuconego pewnego sposobu my lenia. Jest autorem r nych lu nych wierszy o charakterze osobistym. Autor poematw i didaskaliw (np. w "Weselu", pisane s wierszem i traktowane s jako oddzielny utwr liryczny). Oryginalny malarz. Malowa portrety dzieci i cykl macierzy stwo. Uprawia malarstwo sztalugowe czyli w pracowni. U ywa farb pastelowych. Uprawia rysunek pirkiem, kredk i w glem. Zajmowa si te malarstwem ciennym - Polichromie. Projektowa meble, witra e, tkaniny, elementy u ytkowe. Wykonywa kilka p askorze b i litografii (rze bienie rysunku w metalu, a p niej odbicie na papierze). Jego dzia a sztuki nie nale y rozdziela jest to bowiem wizja pewnej cas o ci - "Teatr mj widz ogromny". Wizje teatralne. Munumentalizm syntetycznych wizji. "Skarby Sezamu" to jeden z obrazw Wyspia skiego - najwi kszy. czy w nim dwa wiaty. Reprodukcje jedynie fragmentw obrazu. Oddzia ywuje nastrojem, tajemniczo ci i groz . Do napisania tego utworu zainspirowa o go wesele i lub przyjaciela. W Krakowie, w pierwszym okresie impresjonizmu, m odzie zainteresowa a si wiat em. Malowali cz sto za miastem wykorzystuj c elementy wietlne. Ludzie z pod Krakowskich wsi uchodzili za szczerych, uczciwych, malowano ich portrety. Moda na styl ludowy - "ludomania" czyli bratanie si z ch opami. Arty ci skierowali si w stron ludu, chcieli dotrze do ich szczero ci i moralno ci. W 1920 roku Boy- ele ski napisa "Plotk o "Weselu"" by zachowa dla potomno ci jak dosz o do powstania tego dzie a. W "Weselu" umie cil ludzi, ktrych zna - ich odpowiedniki: 1. Gospodarz - W odzimierz Tetmajer, malarz 2. Gospodyni - Anna Miko ajczykwna 3. Pan M ody - Lucjan Rydel - gadu a 4. Pani M oda - Jadwiia Miko ajczykwna 5. Radczyni - profesor Doma ska 6. Haneczka - Hanna Miko ajczykwna 7. Nos - Noskowski 8. Dziennikarz - Starzewski

9. Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer 10.Zosia i Maryna - crki lekarza - Pore skie 11.Klimina - swatka 12.Czepiec - amant wiejski lub ten by szokiem dla spo ecze stwa krakowskiego. Mieszkali w Bronowicach, gdzie toczy si akcja utworu. Skandal. Wyspia ski by na tym lubie. Fascynowa a go prostota, ycie zamieni w poezj . Ka da posta ma znane cechy. Prapremiera by a skandalem bo sztuka by a nietypowa (gwara ludowa), wystawiono j w Teatrze Starym. Na afiszu chcia poda prawdziwe nazwiska. Wiele osb opu ci o sal . Akcja utworu dotyczy dwch stanw. Inteligencji ze strony pana m odego oraz ch opstwa ze strony panny m odej. Brak przedstawicieli arystokracji czy proletariatu. Wyr nia si tu dwa rodzaje scen: 1. realistyczne - osoby, bohaterowie tworz nurt satyryczny 2. symboliczno-irracjonalne - obok realistycznej rzeczywisto ci wyst puje metafizyka, osoby-duchy. Ukazane uczucia konkretnych osb. Ze scen realistycznych wyczyta mo na stosunek Wyspia skiego do zjawisk i uczu . 70.1.2 Stosunek przedstawicieli inteligencji do ch opw Zwracanie uwagi na pi kno zewn trzne. Pan M ody odnalaz tu yw urod , odnajduje tu ycie, spontaniczno , chodzi mu g wnie o wygl d. Stylizuje si zewn trznie (chodzi boso, z go g ow ). Zwraca uwag na ubir panny m odej. Zafascynowany swym strojem, ktry i tak zrzuci. Fascynacja d wi kami muzyki ludowej. Nie zna ch opskich obyczajw, np. Dziennikarz lekcewa y ch opw. Nie zna ycia na wsi. Inteligencja nie liczy si z prawami ch opskimi. Zapominaj o niedawnej przesz o ci, o powodach krwawego wyst pienia ch opw. Nie interesuje go, e ch opi s dni w adzy. Chce tylko odpoczywa . Idealizacja ch opw i ich ycia wiejskiego. My li on, e ycie to siedzenie w rd zieleni, odnajduje tu ucieczk od codzienno ci. Mwi o pospolito ci, o swym pokoleniu, e s przekl ci, ubezw asnowolnieni, dekadenci. To co ludzie z miasta widz na wsi to fantastyczne poszukiwanie celu i sensu ycia. Odmiany od pospolitej cz ci mieszczucha. Podoba im si wie od wi tna, kolorowa, bez ci kiej pracy. Nie dociekaj marze ch opskich. Nie interesuje ich to. Podoba im si powierzchowno . Ch opi to widz i rozumiej . Czepiec widzi to nieszczere bratanie si z ch opami. yd te traktuje t stylizacj za zabaw , ba amuctwo w wielkim stylu. Jest to szopka, chwilowy kaprys, znudzeni s bowiem zwyk ym yciem. Ch opi odczuwaj , e nie s rozumiani, czuj obco . Ch opi nie s ufni. Inteligencja 1. Niezdolni do czynu. Pomimo ataku ch opw na szlacht , bawi si razem z nimi, chwilowo zapomnieli o tym wydarzeniu. 2. Przeklinaj przesz o , ale nic nie robi . a uj tego co by o lecz nic nie robi by to zmieni . Uwa aj , e poprzez przesz o s niewolnikami. 3. Brak aktywno ci dzia ania. Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta, stare stroje. Wszystko u pione. Inteligencja czeka na co lub na kogo . 4. Pospolici, niedojrzali politycznie. Np. Gospodarz powierza rg Ja kowi, a to przecie on mia na nim gra . 5. Pogarda dla wsp czesnych. Pokolenie skazane na degeneracj , tylko sztuka, a ona te nie jest na czasie. Poezja nie o tym co ywotne - spokojna jest. Usypia, znieczula, nie pobudza emocji, ktre maj by domen . B ahe sprawy s poruszane. Utwory s identyczne. Powierzchowna, bezideowa, s owa bez pokrycia. Nie zmieniaj si w czyn. Opiesza a poezja. Ch opi 1. Gotowi do walki, ale potrzebuj przywdcy 2. Podatni na walk ch tnie b d uczestniczyy w dzia aniu 3. Zawzi ci, odwo uj si do chlubnych kart historii 4. Z yci ze sob . Oczekuj , e kto poprowadzi ich do walki. Ch op czuje potrzeb dzia ania, decyzj o podj cie dzia a pozostawia inteligencji. Ch tni do walki, ale mierzi ich apatia. 5. Uwa aj , e ludzi z miasta trzeba trzyma krtko by nie przej li kontroli nad ch opami 6. Widz w asn pot g , ale nie s przygotowani bo warto ci materialne stanowi dla nich wi ksze znaczenie. 7. Nie umiej dobrze gospodarowa i zaci gaj d ugi

8. Nie boj si zawstydzi panw, nieufni, krytycznie nastawieni do inteligencji. 9. Otwarci, spontaniczni, szczerzy w reakcjach, garn si do wiedzy, znaj sw pot g i moc, warto . Garn si do dzia ania, ale nie doro li do czynu. Zapalni jak s oma. Trze wo i realnie oceniaj . 10.Skorzy do bjek, porywczy, d do bogactwa, staj si pr ni. Podczas wesela spotykaj si dwa r ne wiaty. Ludzie ci nie potrafi si porozumie . Prowadzi to do rozbie no ci, do oceny przesz o ci i r nego widzenia narodu. Ch opi skorzy do dzia ania, konkretnej walki, ale to inteligencja ma przodowa bo ch opi s za s abi. "Wesele" to satyra na wsp czesno . Nie zdolno do czynu ca ego pokolenia. Rzekomy solidaryzm. Stylizowanie si na poszczegln mod . Pod mask przyja ni i braterstwa kryje si niech , urazy, nie zrozumienie. 70.1.3 Symbole w "Weselu" Po koniec aktu I m oda para zaprasza na wesele chocho a, ktry przybywa. Jest on twrc uroje . W utworze tym wyst puj trzy rodzaje symboli: 1. rzeczy 2. postaci 3. sceny Chocho rzuca czar na zebranych, budz si w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnie . Widmo Narzeczony Marysi, ktry zmar na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przyby na wesele. Rozpami tuje chwile gdy byli razem, gdy istnia a mi dzy nimi jaka wi . Jest to upostaciowanie wn trza Marysi. Z jednej strony cieszy si ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodzi a si z jego mierci . Jest to symbol utraconej mi o ci. Marysia przypomina sobie te chwile i boi si stabilizacji z m em. Nie wie czy ma zosta z Wojtkiem,. Wesele sprowokowa o j do tych rozwa a . Raz si cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie. Sta czyk Dziennikarz "Czasu" nale y do organizacji "Sta czykw". Sta czyk to symbol m dro ci. G os wewn trzny dziennikarza. Wie on, e dziennikarz jako inteligent powinien przewodzi narodowi. Jest te symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpiecze stwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi s owne deklaracje. Przyznaje si do bezczynno ci, obwinia za sytuacj przesz o . Jawi si jako dekadent, pragnie mierci i to jest jego s owna deklaracja. Sta czyk przypomina czasy Jagiellonw. Nie wierzy w deklaracje spo eczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrz sn spo ecze stwem, by wyrwa ich z marazmu. Cena jest wi to tradycji. Nie widzi przysz o ci dla Polski widzi, e z obra drog . Sta czyk wr cza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyra a pogard dla bratania si z ludem. Widzi fa sz solidaryzmu. Sta czyk to jego sumienie i dla tego z ironi wr cza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywdca narodu. Rycerz Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnie poety. Poeta ma odczucie si y. Dekadentyzm, a poeta t skni do mocy i si y. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwyci stwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poet n dzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagie y. Poeta ma szans prowadzenia ludu do walki. Os dzona jest zdegenerowana poezja m odo polska. Poeta nie chce napisa wielkiego dzie a. Poeta nie jest w stanie podo a przywdztwu narodu. Rycerz to symbol si y poezji oddzia uj cej na spo ecze stwo. Hetman Duch hetmana Branickiego, ktry gardzi ch opami. Symbol fa szu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan m ody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad ch opami. Polska mu nie pomo e bo zaprzeda on kraj szatanowi. Pan m ody eni c si z ch opk zdradzi swj stan. T umaczy mu, e to moda, a nie szczere bratanie si z ludem. Upir Jakub Szela stan na czele powstania ch opskiego. Jest on ca y we krwi bo wielu zabi . Chce si obmy wod . Dziad stara si go odp dzi . Upir jako zimny trup. Dla Szeli wa ne s dobra materialne.

Przypomina, e bratanie si ch opw i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach. Wernyhora Ofiarowuje z oty rg gospodarzowi. Zszed on z obrazu Matejki. Przewiduje przysz o . Zwiastun czynu i niepodleg o ci. 1. Z oty rg to symbol walki, znak czynu, ma ruszy spo ecze stwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz odda rg Ja kowi, ktry go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm ch opstwa. Nie spe ni si to. 2. Czapka z pir to symbol przywi zania do rzeczy b achych i matrerialnych. Ostrze enie by nie przek ada warto ci prywatnych nad pa stwowe. 3. Sznur to symbol niewoli 4. Dzwon Zygmunta symbol wielko ci Polski 5. Kosy nasadzone na sztorc to mit rac awicki, gotowo walki 6. Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej Ponownie pojawia si chocho , ktry jest symbolem ca ego narodu. Scena najbardziej smutna. Go cie weselni symbolizuj nard, chata to Polska w ktrej krzy uj si wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przesz o ci. "Wesele" to diagnoza polskiego spo ecze stwa. Ko cowy taniec chocho a to kwintesencja my li zawartej w utworze. Krzak bez ycia otulony s om na zim . Oznacza u pione warto ci narodu. Na wiosn si obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodleg o ci. 70.1.4 Artyzm w "Weselu" S tu dwa r ne w tki sceniczne: 1. realistyczne 2. wizyjno-symboliczne Fina polega na spleceniu obu w tkw. Zro ni cie komedii obyczajowo spo ecznej. Wyspia ski to satyryk ideolog i wieszcz. Poezja okresu M odej Polski wytwarza nastrj. W "Weselu" mamy do czynienia z nastrojem sztuki: Malarstwo 1. W wypowiedziach, np opis stroju panny m odej 2. Didaskalia - jest tu impresjonizm czyli: precyzja operowania barw zatarcie szczegu w gra wiat a 3. Rola wiat a: odbijanie si go od twarzy. Osoby zmieniaj cienie co umo liwia gra wiat a 4. Barwy o charakterze symbolicznym Didaskalia, pisane du liter . wiat o i czar. Symbolem jest wstawanie nowego dnia, czas ten nie stanie si bo Jasiek zgubi z oty rg. 5. Wa ne s elementy plastyczne Muzyka 1. weselna 2. chocho a 3. zawodzenie wiatru 4. odg osy ta cz cych ludzi 5. odg osy wsi (pianie koguta) 6. t tent konia 7. cisza 8. szelest s omy chocho a 9. wiergot ptakw 10.piosenka Ja ka 11.melodyjno utworu, liczne powtrzenia Elementy te po z czeniu tworz pewien nastrj

1. Akt I to rozmowy o rzecach b achych, mi ostki, flirty. Motyw polityczny i rozmowa o niej. Motyw sztuki i poezji. Rozmowa o nich. - ch opi ubrani na kolorowo - inteligencja: panowie na czarno, panie na bia o 2. Akt II to zmiana nastroju. Inaczej si mwi w tym akcie. S owa dosadne i dobitne. W ciemno ci pojawiaj si osoby dramatu. S ycha skrzypienie pod ogi, nastrj grozy i tajemnicy. 3. Akt III oparty na poczuciu nie mocy. Nastrj ot pienia i apatii. Oczekiwanie na cud. Nastrj podkre la jako s w. Uwa ne wypowiedzi. Pokj jest ciemny to wit zmienia sytuacj . Utwr poprzez syntez sztuk w po czeniu z wydarzeniami zmierza nastrj z aktu do aktu. Akt II to rozpami tywanie, rozmowa samego ze sob . Akt III to marazm, niemoc, zm czenie i ot pienie. W "Weselu" mamy przewidziane przez aktora intencje autorskie. Sens komediowy i metaforyczny. 70.1.5 Dramat romantyczny - porwnanie z "Dziadami" PROBLEM "DZIADY" "WESELE" Podobna problematyka Przedstawienie poetyckie przyczyn upadku Polski. Charakterystyka poszczeglnych rodowisk Nie mo no po czenia si spo ecznie by odzyska niepodleg o . Takie samo pokazanie tematu Tre ukazana poprzez perspektyw czasu, histori . Rozrachunek z tera niejszo ci poprzez przesz o . Odwo anie do historii: Sta czyk to krl Zygmunt, Hrabia to Targowica, Rycerz to Grunwald, widmo to Szela. Ma to pobudzi wiadomo narodow . Pouczenie. Historia to ukazanie chwalebnych i haniebnych kart. Tera niejszo to wesele, przysz o to perspektywa walki zbrojnej. Przes anie tre ci Oskar enie spo ecze stwa o kl sk , antidotum to mesjanizm Oskar enie inteligencji i ch opw o brak zjednoczenia. Nie dojrzali do przywdztwa. Wskazuje drog : solidaryzm. Rodzaj dramatu Romantyczny Realistyczno-symboliczny Sceny mistyczne Oba wiaty istniej na rwnych prawach Oba wiaty istniej na rwnych prawach Ludowo Ludowe obrz d, ludzie pro ci bior w nim udzia , na wsi. Wesele ludowe, sposb odbycia (oczepiny), , udzia bior mieszka cy wsi, na wsi si odbywa, stylizacja ludowa j zyka. Synkretyzm formy zast piony przez syntez sztuk. Nastrj. III b ahych rozmw, bezczynno , nuda. II tajemniczo , groza IV sielski nastrj, podobny do weso o ci, potem przygn bienia i tajemniczo ci. I pogodny, radosny, weso y II trwogi, przera enia, respekt przed duchami, tajemniczo , jest ciszej III bezsilno , apatia, senne zachowanie, u pienie, oczekiwanie. Czas Akcji Noc zaduszkowa - listopad 23 listopada Kompozycja taneczna "Bal u senatora" - para za par ta czy Menueta. Wesele, ta ce Posta Wernychory U S owackiego te Wernyhora Symbol postaci, przysz o ci, odzyskania niepodleg o ci. Odpowiedniki postaci Widmo Hetman Branicki Te podobie stwa to wiadomy zabieg autora. Chcia uwydatni problem o ktrym mwi, pokaza , e kto ju poruszy ten problem. Mimo kl sk trzeba prbowa dalej. "Dziady" mwi o problemach patriotycznych, narodu. Nie chce by by a to plotkarska tre o weselu Rydla. G bokie przemy lenia. "Wesele" na rwni z "Dziadami". Tekst oparty na sytuacji bie cej. Dotyczy ca ego narodu. Tak to odebrano. Wyspia ski nazwany zosta "czterdzie ci i cztery". Zosta wieszczem.

71.
71.1

Twrczo

Stefana eromskiego

"Ludzie bezdomni"

Koncepcja intelektualna utworu mo e by zawarta w motcie ("Romantyczno "), w przedmowie od autorskiej ("Dziady") lub tytule ("Ludzie bezdomni"). W niektrych utworach tytu mo e by sugesti skierowan do czytelnika dotycz c przes ania intelektualnego utworu. Uoglnienie o charakterze poznawczym. Bezdomno to bark oparcia, poszukiwania domu (w sensie emocjonalnym, rodziny), samotno , brak swojego miejsca w wiecie. Bezdomny to samotny, ubogi, bez pomocy, nieszcz liwy, bez miejsca do mieszkania, odrzucony i

wyobcowany. Ludzie bezdomni w utworze to mog by ludzie ubodzy, biedota, mieszka cy ulicy Ciep ej i Krochmalnej np. Ciotka Pelagia mieszkaj ca w domu brata b d c na jego asce. Przeludnienie mieszka robotniczych, robotnicy mieszkaj wraz z krewnymi. Brak odr bno ci i swobody ycia. Bogaci si nimi brzydz . Odrzuceni przez spo ecze stwo. Wyobcowani. Wykorzystywani s poprzez prac fizyczn , ale nikt nie zapewnia im warunkw do ycia. Brak ciep a rodzinnego. Bezdomno to brak domu, bezdomno spo eczna, duchowa - pragnie , marze . Bezdomno materialna (ubstwo, opisy drastyczne, opis brzydoty wiadomie i celowo). T umy, zbiorowiska budz niech . Odra aj . Jednak indywidualne postacie budz lito .

Tomasz Judym Nie mia prawdziwego ogniska domowego. Sierota bo rodzice zmarli. Wychowywany przez bogat ciotk . Tam nie zazna szcz cia rodzinnego. By s u cym, ch opcem na posy ki, lekcewa yli go wszyscy. Mia te szans opieki. rodowisko z ktrego si wywodzi odtr ci o go, straci przynale no do tej klasy. Inteligencja (lekarze) odrzucili go tak e, brak zgody z jego pogl dami, nie akceptowano jego pochodzenia. Tak te post pi a arystokracja z ktr si kontaktowa . Judym wywodzi si z biedoty, ale si jej brzydzi . Nie znajduje te miejsca w rd lekarzy i arystokracji. Nie przynale a do adnego rodowiska. Inna forma bezdomno ci to samotno - z wyboru. Tomasz wiadomie rezygnuje z rodziny i ma e stwa z Joann . Jest on bezdomny bo nie mo e wrci do rodzinnego domu bo po prostu on nie istnieje. Tu a si . Po pobycie w Warszawie jedzie do Cisw, a potem do Zag bia D browskiego, ale nigdzie nie znalaz oparcia. By samotny w propagowaniu idei. Z pogl dami jego nikt si nie solidaryzowa . Bezdomno duchowa - nie mia bratniej duszy, przyjaciela. Joanna Podborska Bezdomna. Sierota, po stracie rodzicw mieszka a u ciotki w Kielcach. Tam si uczy a, ale nie mog a liczy na uczucia. Po sko czeniu gimnazjum pojecha a do Warszawy. Pani Niewadzka zatrudni a j jako guwernantk . Bezdomno ci jest strata maj tku, domu rodzinnegio. Tu a si ona po innych domach. Joanna nie czuje przynale no ci do adnej klasy spo ecznej. Stara maj tku, brak akceptacji ze strony ziemia stwa. Wyobcowana. Jest ona samotna, nikt nie akceptuje jej pogl dw (prcz Judyma, ktry ma poodobne). Widzi ona na wiecie z o i stara si z nim walczy , ale jej zapa jest lekcewa ony lub traktowany z pob a liwo ci . Nie znajduje poplecznika, ktry by wraz z ni dzia alno t kontynuowa . Jest bezdomna bo zostaje odtr cona przez Tomasza i traci nadziej na dom rodzinny. Jej bezdomno ci jest emancypacja. Jest to uznawane za niecodzienny przejaw kobieco ci. Wiktor Judym Te jest bezdomny. yje w n dzy, ubstwie (elemennty bezdomno ci biedoty). Sierota bez domu rodzinnego. Judymowie za granic czuj si obco i nie mog si odnale w innej rzeczywisto ci. Bezdomno polega na braku przywi zania si do domu. Wiktor traci ojczyzn (emigracja zarobkowa) te bezdomno . Leszczykowski Wywodzi si ze szlacheckiej rodziny spod Cisw. W wyniku represji straci maj tek. Wyjecha za granic . T skni do ojczyzny. Pracowity kupiec wspomagaj cy utalentowanych Polakw i rodzinne Zag bie. Powstaniec i demokrata. Ko ecki Dekadent, my li o mierci. Nie jest rozumiany przez ludzi. Cz owiek zagubiony w zdegenerowanym wiecie. Jego pogl dy s przyczyn odrzucenia. Nieprzystosowany do ycia, pope nia samobjstwo. Daszkowska Samotna, nieszcz

liwa widzi kres swojego ycia. Pozbawiona serdeczno ci i ciep a rodzinnego. Umar a. bezdomno i

71.1.1 Wieloznaczno

1. brak domu, dachu nad g ow 2. ubstwo, n dza materialna, brak opieki 3. sieroctwo 4. wyobcowanie spo eczne 5. osamotnienie wobec z a i egoizmu na wiecie 6. dobrowolne staranie si o bezdomno (Judym) 7. samotno - brak poparcia dla swoich pogl dw 8. metafizyczna wobec idei wiata 9. pozbawienie ojczyzny Dom dla Joanny to miejsce wype nione szcz ciem, rado ci i stabilizacj rodzinn . Dom to ukoronowanie pragnie dla wszystkich, ktrzy cierpi , s skrzywdzeni. Dom mo e uwi zi Judyma, pozbawi swobody ruchu. Obawia si swojej s abo ci, dom by by balastem, przeszkod w pracy spo ecznej, w urzeczywistnieniu idea w. Chce by sam by nikt ani nic nie przeszkodzi o mu w realizacji misji. 71.1.2 Dzieje Tomasza Judyma Urodzi si w biednej rodzinie szewca, wcze nie zosta sierot . Zaopiekowa a si nim ciotka, pomiata a nim, ale da a mo liwo nauki. Wst pi do gimnazjum. Uko czy studia medyczne. Wyjecha do Pary a na roczne stypendium medyczne. Zwiedza Pary z cz ci dla biednych i bogatych. Widzi dwoisto wiata: pi knego, wiata sztuki oraz brzydkiego i biednego. Powrci do Warszawy gdzie odwiedzi rodzin mieszkaj c na ulicy Ciep ej. Przera a go to, e bratowa pracuje w fabryce cygar w ci kich warunkach. Widzi bied w swojej rodzinie. Czuje odraz do biedy i biedakw. Czuje si skr powany tymi lud mi, ale lituje si nad nimi. Czuje z nimi wi z poczucia obowi zku. Jego stosunek do nich jest ambiwalentny bo: 1. wsp czuje im z obrzydzeniem 2. chce im pomc wyrwa z tej n dzy. To jest rodzaj d ugu, rodzina go wychowa a wi c czuje za swj obowi zek pomc jej. Nie jest to wi emocjonalna. Chce t pi z o, ktre doprowadzi o ich na skraj n dzy. Poczuwa si odpowiedzialny za nich. Przekl ty d ug zaci gni ty przez przypadek. wiadomie narzuca sobie misj t pienia z a. Zwiedza Warszaw , zbiera notatki i obserwuje. Odczyta te swoj prac na spotkaniu lekarzy u doktora Czernisza. Opisa im bied w Pary u i Warszawie. Uwa a , e lekarze powinni zapobiega chorobom, a nie tylko je leczy . Lekarze zacz li protestowa . Judym nazwa ich lekarzami bogatych. Ze wzgl du na swoje przekonania nie jest on akceptowany. Pragnie by inni porzucili maj tki. To ich oskar a o szerzenie z a. Pracowa w szpitalu i w prywatnej klinice, ale po wyg oszonym wyk adzie nikt tam nie przychodzi oprcz kobiet prosz cych o datek. Ludzie biedni nie przychodzili bo mu nie ufali, dziwi o go to. Doktor W glikowski proponuje mu wyjazd do Cisw. Utopijne pogl dy porzucenia leczenia bogatych na rzecz biednych. Chce im zapewni ulgowe warunki. W sposb obra liwy prosi o pomoc innych lekarzy. Przyczynia si on do rozwoju szpitala. Pragnie wysuszy sztuczne sadzawki, ktre s przyczyn malarii w czworakach. Administrator i kierownik nie zgadzaj si na to przedsi wzi cie z powodu kosztw. Judym boryka si z przeciwno ciami losu, walczy ze wiatem zewn trznym. Ma w tpliwo ci czy walczy skoro gardzi tym, i o ktrych walczy. Zalety Tomasza Cz owiek ofiarny, obowi zkowy, konsekwentny, wierny sobie.Mimo osamotnienia realizuje swoje idee. Wady Tomasza Brak taktu i dobrego zachowania. Brak obycia i og ady. Dzi ki tym wadom jest on postaci realn . Tomasz podejmuje walk wiedz c, e jest uwa any za odmie ca i skrajnego utopist . Szokuj cy dla innych. Tre ci sztuczne - b dne realizacje. Zwi zek Judyma i Joanny Ona widzia a go wcze niej w warszawskim tramwaju. On j pozna w Luwrze. Oprowadzi j po dworze i zaproponowa wycieczk do Wersalu. Ponownie spotkali si w Cisach. Pocz tkowo zauroczony jest Natali , ale ona ucieka z Karbowskim. Zaczyna si interesowa Joann . Dostrzega w niej pe n uczu kobiet do ktrej si on przywi zuje. Fascynuje go zrozumienie dla niego i pi kno zewn trzne. Mia a podobne d enia, chcia a pomaga biednym. Delikatna, uczciwa, samodzielna, umia a walczy . Joanna uwa a go za bardzo atrakcyjnego, zakocha a si w nim co przys ania jej wszystko. O wiadczyny s dla nich czym oczywistym.

71.1.3 Motywy decyzji Judyma 1. obawa, e b d c szcz liwym nie wype ni swej misji 2. idealista, lepow d y do wype nienia misji 3. pasmo cierpie dla rodziny, przenoszenie si itp. 4. za lepiony ide nie dostrzega tych, ktrzy mogli by mu pomc (lekarze). 5. nie robi tego z potrzeby serca czuje, e musi sp aci d ug w asnego sumienia. 6. Odtr caj c Joann sk ada ofiar . Widzi potrzeb pomocy, ale nie potrafi sobie zjedna sojusznikw. 71.1.4 Uniwersalno 1. sta y niepokj pozwala mu godzi si na z o wiata 2. znalezienie celu i sensu ycia, uparcie d y do niego walcz c z przeciwno ciami losu. 3. konsekwencja, ustawiczne cieranie si z przeciwno ciami losu. 4. postawa pe na pasji, altruistycznego spo ecze stwa, chcia j spe ni za wszelk cen . 71.1.5 Idee Judyma 1. Jego zawd jest szczeglny i wymaga po wi cenia 2. chce zapewni biedocie odpowiednie warunki ycia. 3. higienizacja 4. bezp atne leczenie 5. lepsze warunki bytu poprzez opiekoweanie si nimi i ich leczenie 6. traktowanie ich na rwni z innymi J zyk klasy robotniczej Grupy nie formalne to te co oficjalnie nie istniej argon to j zyk charakterystyczny dla danego rodowiska 1. Gwara fleksyjna - zmiany w ko cwkach (dzieciami - dzie mi) 2. Gwara leksykalna - odmienne znaczenie specyficznego s ownictwa (Bryndza = bieda, facet = m czyzna, drynda=doro ka, tacha =w czy , zruga =skrzycze , granda=osoba skupiaj ca uwag na sobie) 3. Gwara semantyczna - nauka o znaczeniu wyrazu (ur n =upi -odci , wyla =wyprowadzi -rozla ). 4. Gwara fonetyczna - o wymowie wyrazu (mogi , tera, letka, przy dzie) Nieprawid owo ci polegaj na zwi kszeniu sp g osek g i k. Wprowadzani skrconych form wyrazu. Nie u ywanie pierwszej osoby w czasie przesz ym, ale trzeciej. Gwara s u y: 1. charakterystyce bohaterw bez wykszta cenia 2. o ywia dialogi i wzbogaca zasb leksykalny 3. uprawdopodobnia postacie 4. nadaj kolor otoczeniu

71.2

"Doktor Piotr"

W utworze tym ukazano krajobraz spo eczny wraz z szeregiem procesw ekonomicznych: 1. Deklasacja szlachty w postaci Dominika Cedzyny i Polichrowicza, gdy obaj wywodzili si z rodzin szlacheckich. Obaj musieli sprzeda ziemie i przenie si do miasta. Cedzyna zatrudni si jako dozorca u in yniera Bijakowskiego przy budowie kolei, p niej zosta nadzorc . Dominik nie umia przystosowa si do kapitalizmu, do zmiany systemu. Ma o sobie wysokie mniemanie jako awangarda narodu, typowe s dy szlacheckie. Bijakowskiego traktuje jak gorszego od siebie bo ten nie legitymuje si herbem szlacheckim. Pierwszy raz w yciu podejmuje si pracy. Traktuje to jako poni enie, bardzo cierpi z powodu utraty ziemi. 2. Rozwj gospodarki kapitalistycznej to grunty wykupowane na miejsca gdzie maj stan nowe fabryki (cegielnie). Rwnie kolej przechodzi ma przez nowe grunty. 3. Po o enie ch opw - wie podupada z braku finansw. Ch opi zmuszeni s do ycia w lepiankach w ktrych panuje wilgo . Powoduje ona choroby. le si od ywiaj . Zmuszani do pracy za ma e pieni dze - 30 kopiejek, wyzyskiwani. Obcina si im wynagrodzenie i nie s w stanie si utrzyma . Nawet je li posiadaj skrawki ziemi to musz si godzi na takie warunki. Ch opw jest wielu, imaj si r nej pracy, ale s wykorzystywani. Bieda i skrajna n dza powoduje, e ludzie ci zgadzaj si na takie warunki.

4. Powstanie inteligencji: Polichrowicz wyjecha ze wsi zasilaj c t grup spo eczn . Piotr Cedzyna wyjecha z kraju na nauki, zdobywaj c wykszta cenie i zawd 5. Zmiana systemu warto ci. Dominik uwa a siebie za przedstawiciela narodu. Dla niego wa na jest ziemia oraz kultywowanie tradycji. Jako szlachcic sarmacki wierzy, e to on i jemu podobni kszta towali i edukowali nard. Nie mo e si pogodzi . Jego syn Piotr ma inne pogl dy. Uwa a, e wszyscy s rwni. Dla niego najwa niejsza jest uczciwo i czysto sumienia. Wykszta cenie i praca zapewniaj ycie. 6. Powstanie bur uazji. Przyk adem jest Bijakowski, ktrego prawdziwe nazwisko jest Bijak. Zmieniaj c nazwisko chcia pokaza rodowd szlachecki. Urodzi si na ulicy Krochmalnej czyli dzielnicy biedoty warszawskiej. W a cicielka nauki wys a a go na nauki do szko y. By bardzo zdolny, uko czy studia matematyczne. Swoj s u alczo ci zas u y na protekcj , wykorzysta to. Pokor i udawan lojalno ci pozyskiwa sobie ludzi, ktrzy umo liwiali mu awans. Po studiach rozpocz prac (budowanie mostw) dzi ki, ktrej dorobi si sporego maj tku. Na budowie asystowa . Maj tku dorobi si nieuczciwie. Dawa apwki oraz mia znajomo ci. Swoj rodzin tak e wprowadzi do bur uazji. Zaobserwowa mo na by o u niego brak odpowiedzialno ci z posiadanych pieni dzy. Chytry dorobkiewicz. Dominika traktuje z wy szo ci i pogard . Stara si wetowa na nim wszystkie nieprzyjemno ci zaznane w dzieci stwie. Sk py, wie, e Cedzyna wyzyskuje robotnikw, ale sam go do tego zach ca . Wady nowobogackich. Bez skrupu w dorabia si zabiegami ob udy, pochlebstwa i wyzysku. Klasa ludzi, ktrzy otrzymali pieni dze, ale nie mogli ich wykorzysta . 71.2.1 Trzy P aszczyzny "Doktora Piotra" 1. opowiadanie o realiach spo eczno-ekonomicznych epoki 2. o krzywdzie spo ecznej 3. o dramatach trudnych wyborw, postaw moralno-etycznych gdzie musi zosta wybrana moralno , uczciwo lub uczucie Utwr ten mo na interpretowa na wiele sposobw. Utwr prezentuj cy sytuacj ekonomiczno-spo eczn drugiej po owy XIX wieku. Utwr o dwch postawach etycznych. O dwch bohaterach r nych pokole . 1. Dominik Cedzyna jest wynios y, dumny ze szlacheckiego pochodzenia, gardz cy innymi, nie dostrzegaj cy krzywdy ch opw. Pracowity, zle nie ma zawodowej etyki (oszujkuje ch opw wiedz c, e nie jest to moralne). My li dawnymi kategoriami, honorowy. Wykorzystuje ch opw uwa aj c, e tak ma by , e powinni go s ucha . 2. Piotr Cedzyna jest uczciwy, pracowity, szanuje swoj prac oraz innych gdy ka dy ma rwne prawa do pracy. Pog bia wiedz widz c w niej klucz do dobra przysz o ci. Dla niego nie jest wa ne pochodzenie, ale wykszta cenie zdobyte prac bezkompromisow . Jest maksymalist etycznym i bardzo kocha ludzi. Obu czy wielka mi o , ktra sprawia, e Piotr wraca do kraju mimo korzystnych propozycji. Gdy odkrywa, e ojciec op aca jego studia pieni dzmi robotnikw chce wraca i odda je. Konflikt moralny mi dzy mi o ci do ojca, swoimi idea ami. Tragizm bo ka de wyj cie jest z e. Chce odda pieni dze by uratowa honor ojca. Dominik traci syna przez wielk mi o , ktra nakazywa mu okrada robotnikw dla niego. Po jego stronie dzia a mi o bo nie dzia a on z premedytacj . Nie wiedzia , e czyni le. Jednak racje s po obu stronach. Nie zawsze d enie do celu jest op acalne np.: "Lord Jim", "Dzika kaczka". Utwr ten opowiada o samotno ci cz owieka (Dominika): 1. oddalenie od dotychczasowego trybu ycia 2. utrata syna 3. utrata maj tku 4. nowe warunki ycia odsun y go od klasy spo ecznej. 5. nie ma przyjaci kogo bliskiego. Nie ma oparcia na innym cz owieku. 6. oddalony od innych ludzi 7. nie czuje zwi zku z innymi. Nikogo nie uznaje za rwnorz dnego cz owieka Samotno Piotra: 1. yje na obczy nie, t skni do kraju 2. yje bez ojca

3. niedoceniony 4. osoba, ktr da y szacunkiem i mi o ci nie rozumie go, jego pogl dw, warto ci moralnych 5. nie zgadza si z ojcem i chce mu pokaza , e robi on le. Konflikt pokole 6. Skazuje si na samotno wyje d aj c z kraju - ostatecznie Samotno obojga pot gowana jest przez niemo no zrozumienia si . Konflikt dwch sposobw rozumowania. Dominik to przedstawiciel przemijaj cej ideologii szlacheckiej. Piotr to prekursor nowego systemu warto ci, nowego sposobu spojrzenia na wiat. Cech charakterystyczn dla prozy eromskiego jest wyst powanie dwch kompozycji literackich: Ironii i liryzmu. 1. Liryzm to opisywanie prze y w sposb dostojny, z szacunkiem dla bohatera. Opisy przyrody, pejza o charakterze mentalnym (odzwierciedlenie nastroju, emocji i duszy bohatera), dobr rodkw stylistycznych i metafor i porwna . Tu przedstawione s uczucia i mi o Dominika, al i t sknota list Piota i scena ko cowa - bezgraniczna rozpacz. 2. Ironia to dzi ki niej autor osi ga wyraz ironiczny na zasadach kontrastu j zykowego. Mwienie o sprawach b ahych j zykiem poetycznym i odwrotnie. Tu losy i kariera Bijakowskiego. Zastosowanie tych elementw s u y autorowi do ukazania swojego stosunku do bohaterw. Naturalizm: opis prymitywnych warunkw ycia i pracy robotnikw (g d, choroby, niebezpiecze stwo pracy).

71.3

"Si aczka"

Stanis awa Bozowska i Pawe Obarecki to przedstawiciele ideologii lansowanej pod koniec XIX wieku. Postawa pozytywistyczna. Kontrast dwch postaw: Stasia Bozowska Poch oni ta prac , chcia a zniszczy analfabetyzm. Dlatego zosta a nauczycielk i uczy a podstawowej wiedzy ubogich. Robi o to z przyjemno ciom i jednoczesnym obowi zkiem, czu a satysfakcj . Zainteresowa a ludzi literatur . Jej sukces to napisanie ksi ki i pozyskanie szacunku ludzkiego. Przej li si oni jej chorob . Mia a autorytet. Charakteryzowa y j : 1. hart ducha 2. odwaga w pokonywaniu losu 3. bezkompromisowo w d eniu do celu 4. upr w dzia aniu Po wi ci a swoje prywatne ycie dla skromnych objaww wdzi czno ci i sympatii. Wzr moralny, ktry autor afirmuje. Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna - nieprawdopodobne. Jako posta literacka mo e budzi oburzenie bo jest fa szywa w swej doskona o ci. Pawe Obarecki Jest on bardziej realn postaci . Przyjecha do Obrzyd wka by leczy ludzi. Po wsi je dzi z apteczk . Przeciw niemu wyst pi aptekarz i balwierz. Wmawiali ludziom, e jest on oszustem, szarlatanem pos uguj cym si czarn magi . Ludzie nie ufali mu bo chcia leczy za darmo. Nie zgodne to by o z dotychczasowymi zasadami. Kto kto nie chce zap aty jest podejrzany. Obarecki nie mia argumentw na obron . Usi owa zgodnie z w asnymi zasadami realizowa zmiany. Zrezygnowa na skutek presji, z o liwo ci i niech ci ludzkiej. Zabrak o mu si , a ludzie nie traktowali go serio. Nie by w stanie tego pokona i za ama si . Zrezygnowa i przeszed na mentalno ludzi, ktrymi gardzi .

71.4

Opowiadania o rozliczeniu eromskiego z ideologi pozytywistyczn

Obarecki, Bozowska, Piotr to realizatorzy hase pozytywistycznych., ktrych urzeczywistnienie jest niemo liwe - utopia. Te has a mia y realizowa jednostki. Po Stasi nie by o nast pczy . Ideologia pozytywistyczna realizowana by a przez jednostki, ktre nie mog y sobie poradzi . Stosunek eromskiego do tych idei jest nast puj cy. Jest on czo obij cy dla hase , idei, teoretycznie wielkiej i wspania ej. Jednoznacznie prezentuje krtkowzroczno pozytywistw (m odzi, s abi, nieodporni ludzie). Pozytywizm daj cy przebudowy spo ecznej usi owa za egna z e konsekwencje. Autor poprzez te postacie ukaza nierealno spe nienia programu pozytywistw. Odda g os faktom. Stasia nie pdo a a warunkom tak jak i Pawe . On nie podo a od strony psychicznej ona fizycznej. Ich postawa ideowo-moralna nie opar a si warunkom w jakich yli. S pe ni woli walki. Przeciwstawiaj si z u na przekr wszystkim, samotni (bohater romantyczny). Bezgraniczne oddanie i po wi cenie si idei, moralne pi tno dobroci to cechy wielu bohaterw eromskiego, ktry odwo ywa si do tradycji bohatera romantycznego.

Bohater pozytywistyczny: 1. spo ecznik, kieruj nim emocje 2. inteligentny 3. samotny z racji swej nieprzeci tno ci, indywidualista 4. altruista 5. reprezentuje nieprzeci tne warto ci moralne, jednostka bierze odpowiedzialno narzuca sobie obowi zki, ktre usi uje bezkompromisowo rozwi za .

za z o, los wiata,

71.5

"Zmierzch" i "Zapomnienie"

Pozytywistyczne has o pracy organicznej zak ada o solidaryzacj i wsp prac i solidaryzm obu klas spo ecznych. Bogatych i najubo szych. Wspiera o to Praca u podstaw. Has o to tak e kapitalistyczne gospodarowanie wprowadzone do rolnictwa. eromski przygl da si wypaczeniom programu pozytywistycznemu. W "Zmierzchu" zmiana dziedzica przynios a rozwj folwarku, maksymalne wykorzystanie gospodarstwa i maksymalny wyzysk tych, ktrzy u Palichnowicza pracowali - obni enie stawek Giba om. Nie wspomina si o solidaryzmie klasowym. Szlachta nie widzi w ch opstwie obywatela. Ch op nie jest rwnoprawnym partnerem. Szlachta nie chce wydobywa ch opa z ciemnoty. Zale no ekonomiczna pozwalana wy sze zyski i wyzyski. Pog biaj si antagonizmy i rodz nowe - dotycz ce tak e ludzi reprezentuj cych t sam klas (Lelewicz - Obala. Lelewicz czuje si wa niejszym od obali. Schlebia i podporz dkowuje si nowemu dziedzicowi. Podwjna moralno . Wykonuje polecenia dziedzica by zapewni sobie byt, p niej przeprasza Obal , t umacz c mu, e musia tak zrobi mimo, e nie chcia ). Rodz si zale no ci mi dzy klas ni sz i redni . Rz dca obni a prace robotnikom, ktrzy musz pracowa , jedyna nadzieja na lepsze ycie. Ch opi yj w n dzy nie maj nadziei na polepszenie swej sytuacji maj tkowej i finansowej. Pracuj od rana do nocy by utrzyma si przy yciu. Uzale nieni od dziedzica. Giba owa id c do pracy zostawia niemowl , nie mo e wrci przed wieczorem by je nakarmi i zaj si nim. Konflikt mi dzy uczuciem do dziecka i g osem rozs dku by pracowa . Autor ukazuje jak prostaccy i prymitywni s ludzie. Traktuje ich jak zwierz ta (naturalistyczny opis Obala porwnany do koby y). Zachowanie ich sprowadza si do zwierz cych instynktw. Ch opi yj w tragicznych warunkach, ktre rodz konflikty klasowe. Konflikt moralny w "Zapomnieniu" ma miar antycznej tragedii. Obala musi ukra deski na trumn by pochowa syna. Narusza nakaz boski - nie kradnij, ale gdy tego nie zrobi naruszy nakaz boski dotycz cy gerzebania zmar ych. Konflikt wyboru. Tragizm Giba w polega na ich beznadziejnej pracy, dysproporcji ogromnego nak adu si i ma ej zap aty. Tytu "Zapomnienie" jest refleksj . Dla ch opw y znaczy zapomnie . S zbyt prymitywni by zda sobie spraw , e s wykorzystywani. Nie widz mo liwo ci by to zmieni . Wyzysk jest dla nich naturalny. Nie mog rozpami tywa przesz o ci bo musz pracowa by y . ycie dla nich toczy si dalej. Scena fina owa. Wrona rozpacza nad tragedi ycia, gdy ludzie zabijaj jej piskle. Przyrwnanie wiadomo ci cz owieka do wiadomo ci zwierz cia. Zapomnienie jest dobrodziejstwem dla ch opw. Nie sposb y normalnie z tym co ich dotyka. eromski wyra a protest wobec krzywdy cz owieka. Krytyczny stosunek do realizacji hase pozytywistycznych - do tych co je propagowali - oskar a ich o brak realizmu i utopijno . Prba wprowadzenia ich w ycie prowadzi cz sto do tragedii. Wypaczenie zasad etycznych. W "Zmierzchu" jest dwoje bohaterw - Giba owie i bohater tytu owy zmierzch. Praca ludzi przedstawiona jest na tle opisw przyrody. Wiele opisw impresjonistycznych przedstawiaj cych krajobraz niekonkretno barw i konturw. , gra wiate (zachodz ce s o ce). W "Zmierzchu" korzysta autor z impresjonizmu (ruchliwo obrazu pod wp ywem zachodz cego s o ca i opadaj cej mg y, przedmioty trac w niej kszta t, plamy, wiat o i kolor), naturalizmu (porwnanie Giba owej do zwierz cia, brzydota ycia i pracy) i symbolizmu (powi zanie pracy z przyrod . Zmierzch to koniec dnia, symbol zako czenia, smutku, stopniowo pogarszaj cej si sytuacji, a do zapadni cia ca kowitej ciemno ci).

71.6

"O o nierzu tu aczu"

Sk ada si z dwch cz ci. Jedna odwo uje si do przej cia armii francuskiej przez prze cz Grimsel. Zaprezentowane tre ci historyczne, przypomina to podr cznik historii (elementy topografii, wielko i uzbrojenia armii). Cz druga odnosi si do wydarze tocz cych si na terenie Polski. ("Pan Tadeusz"). Napoleon by nadziej na odzyskanie niepodleg o ci. Romantyzm widzia w czynie zbrojnym szans na uwolnienie. Opisy walki u eromskiego s straszne. Opisuj okrucie stwo i bestialstwo atakuj cych Francuzw na bezbronnych Austriakw. Wojna ukazana jako rze - inaczej ni w Romantyzmie Oblicze wojny z punktu widzenia ofiar. Wyruszaj c, armia francuska kierowa a si szczytnymi celami o wolno nasz i wasz . Zwyk y szeregowiec walczy o ycie, a nie dla idei. Bohaterstwo, m stwo, odwaga,

szlachetne czyny umkn y przy tych naturalistycznych, pe nych okrucie stwa opisach. Wojna z towarzysz cym jej upodleniem bior cych w niej udzia ludzi. Wojna to brutalno i okrucie stwo. Jest to typowe spojrzenie tego autora - krytyczne na przesz o i tradycje. Odheroizowanie romantycznej wizji walki. Okrucie stwo wojny stoi w sprzeczno ci z teoretyczn wizj kreowan przez romantyzm. Druga cz jest oszcz dn reakcj . Opowiada o powrocie z wojny Matusa Puluta i Feliksa. Dziedzin Krzysztof Opacki dowiaduje si o wrzeniu ch opw w karczmie. Oskar y Puluta o nawo ywanie do zamieszek. Zawi za rad miejsk , ktra skaza a go na ci cie. Opacki to konserwatywny szlachcic. yje przesz o ci , zachowuje wspomnienia. Utrata syna i maj tku na wojnie przyprawia go o cierpienie. Matus opowiada po powrocie co go spotka o we Francji. W armii francuskiej nauczy si by wolnym. Opowiada o wolnych ch opach. Tam zatar y so podzia y lepszy - gorszy. We Francji nie by o poda stwa. Do Matusa zwracano si "Obywatel". Traktowano go jak cz owieka. Miejsce urodzenia i stan nie wiadczy y o statusie spo ecznym - inna hierarchia. Opowiedzia o tym ch opom, ktrzy zacz li mwi o odrzuceniu pa szczyzny. Dziedzic chce zniszczy Puluta bo ten buntuje ch opw i mo e ich za sob poci gn . Chce udowodni , e jest panem wsi. Podwa y jego autorytet. Krzysztofem kierowa y pobudki osobiste. Jego syn zgin na wojnie, a zwyk y ch op powrci . Na zawo anie Puluta przed egzekucj do wsplnoty nie ma odezwy. Ludzie boj si o w asne ycie. Mo e ich spotka ten sam los co Puluta.Milcz , nie reaguj , nie zamierzaj go broni przed okrutn niesprawiedliwo ci . Agitacja Matusa nie przynios a efektu. Dla ch opa przeciwstawienie si panu jest czym dziwnym i niezrozumia ym. Propagowanie wolno ci przedwczesne. Ch opi nie doro li by walczy o w asne prawa. Matus to posta tragiczna. Walczy za wolno i ojczyzn . Po powrocie z dwunastoletniego pobytu na wojnie czeka go miertelna kara. Tragiczny jest jego przedwczesny bunt. Zostaje on bez poparcia. Jego sprzeciw przeciw braku wolno ci osobistej jest te tragiczny. Mimo agitacji ludzie go nie poparli. Jest to odpowied eromskiego na pytanie o genez niech ci ch opw w walkach narodowowyzwole czych. Konsekwencje ukazane w "Rozdziobi nas kruki i wrony".

71.7

"Rozdziobi nas kruki i wrony"

W tytule jest cytat z dramatu eromskiego "Su kowski". Uwa a , e nale y mwi i przedstawia z e rzeczy historii. Przemilczenie jest rwne przyzwoleniu na z o. Tematem opowiadania jest epizod z powstania styczniowego. Bohaterem jest Szymon Winrych (Andrzej Borycki). Przedziera si on w kierunku Nasielska by dostarczy bro . Natkn wszy si na oddzia Rosjan zostaje brutalnie zamordowany. Zabity jest te ko . Zlatuj si wrony. Potem pojawia si ch op, ktry zabiera ubranie i skr konia. Dzi kuje Bogu za dary. Podczas spotkania z nieprzyjacielem Winrych jest nieugi ty. Prosi o lito gdy chc go zabi . Przypomina on bohatera romantycznego. Jest samotny, ale w obliczu kl ski walczy do ko ca mimo wiadomo ci pora ki. Zerwanie z tradycj romantyczn . Demitologia walcz cych jako heroicznych bohaterw. Winrych to realistyczny bohater. Czuje strach przed mierci . Nie pasuje to do tradycji romantycznych. Ch op nim obszuka powsta ca to pomodli si nad zw okami, niby wierz cy, ale dzi kuje Bogu za dary. Z po dliwo ci zabra buty i ubranie powsta ca. Zw oki i konia zepchn do jednego do u i przykry ga zkami. Brak szacunku dla mierci i martwego cz owieka. Sprofanowanie zw ok, brak godnego pochwku. Brak wiadomo ci, e depcze podstawowe uczucia ludzkie. Za takie bezduszne post powanie ch opa autor pos dza system spo eczny, tych co si godzili na ciemnot i zacofanie najubo szych warstw. Ci ludzie czerpi zyski z ciemnoty. eromski nie usprawiedliwia ch opa i jego poczyna . Rz dz nim zwierz ce instynkta. System tak go ukszta towa . Ch op znajduje co co mo e mu si przyda i nie zwraca uwagi, e czyni le. Oboj tny w stosunku do powsta ca. Nie wiadomo czy zdaje sobie z tego spraw . Wolno kraju nie zmieni jego sytuacji. Nadal b dzie y w n dzy i wszystko mu jedno czy panem b dzie Polak czy kto inny. Autor ukazuje brak zrozumienia idei powsta czej przez ch opa. Nie wiadomo i ideologiczna nie dojrza o . Oskar a szlacht , ktra powinna u wiadomi ch opw i zainteresowa ich walk . eromski uwa a powstanie za s uszne. Oskar tych co nie zadbali o solidarno z ch opami. Kruki i wrony to symbol zaborcw. Je li nie zostanie uregulowana kwestia przepa ci mi dzy klasami, zaborcy lub inne si y destrukcyjne zniszcz Polsk . Jest to te przyzwolenie na z o, ktre doprowadzi do zniszczenia zasad moralnych. Ch op i szlachta to dwa rodowiska nieprzygotowane do akcji powsta czej. Nie u wiadomione, ktre doprowadzi do zag ady i zniszczenia idei powsta czej - ostrze enie przed b dami 1863 roku. Impresjonizm: opisy przyrody Naturalizm: opis mierci Winrycha, cierpienia rannego konia, widok eruj cych ptakw.

71.8

"Echa le ne"

eromski wrci do tematu powstania styczniowego. Pokazuje dramatyczn sytuacj Polakw pod zaborami. Wybory moralne i etyczne do ktrych s oni zmuszeni.

Retrospekcja: wspomnienia genera a Roz uckiego z czasw powstania 1863 roku. Jego bratanek przeszed z wojsk rosyjskich do powsta cw. Gdy go schwytali to genera skaza go na rozstrzelanie. Jan ("Rymwid") Ma cechy bohatera patriotycznego. Sprawy ojczyzny stawia ponad wszystko. Bezkompromisowy, odwa ny, dumnyy, pe en godno ci, si y woli, pogardy dla wroga i mierci. Po wi ci swe ycie, z ama przysi g wojskow , podepta honor, przeciwstawi si tradycji rodzinnej, osieroci dziecko. Postawa ta jest heroiczna i bardzo wynios a. Genera Roz cki Nie jest patriot . Lojalista, konserwatysta, tradycjonalista. Wierny carowi i z o onej przysi dze. W obliczu sytuacji wyboru honoru lub patriotyzmu wybra honor. Inaczej ni Rymwid. Dobry o nierz, genera mimo, e nie Rosjanin. Rang dowodzi lojalno i oddanie armii. Tradycj rodzinn by o to, e przedstawiciele m skiej linii rodu s u yli w wojsku. Armia w ktrej Polacy mogli s u y by a rosyjska. Bracia Roz uccy robili w niej karier . Brat prosi by ten wychowa jego syna Jana jak najlepiej. Byli ze sob z yci, kocha go jak syna. St d w ciek o , e Jan zbruka imi rodziny jako zdrajca. Roz ucki by dumny z zachowania Jana przed plutonem egzekucyjnym. Nieugi ty i dumny. Oboje stoj przed dramatem trudnego wyboru. Jan stan przed s dem za dezercj i zdrad . Grozi mu kara mierci. Genera przyrzek na honor brata, e wychowa syna. Teraz skazuje go na mier . Kocha go jak syna, ale wybra honor. Jako s dzia zgodny musia by z prawem. Musia by obiektywny. Podtrzyma dobre imie w oczach innych Rosjan oraz swego bratanka dla ktrego by autorytetem i postaci ktra nie ugi a si w trudnej sytuacji. Musia zachowa twarz bezstronniczego cz owieka lub okaza si stronniczym. Jana czeka a natychmiastowa mier lub wi zienie czyli m cze ska mier . Dla genera a wa na jest godno i honor nie istnienie. Zachowa honor bratanka, a w jego mniemaniu by o to najlepsze rozwi zanie. Kierowa si swoimi zasadami decyduj c o losie bratanka. Przed egzekucj Jan przekaza wujowi na wychowanie syna. Uzna za s uszny system warto ci genera a. Wiedzia , e jego synowi zostan zaszczepione takie warto ci jakie mia Jan.

71.9

"Nagi bruk"

Opowiadanie napisane zosta o przez sprowokowanie autora wyst pieniami robotniczymi w 1905 roku w Rosji i krlestwie Polskim. Bunt w Rosji zwi zany by z warunkami ycia, wyzyskiem, wzrostem wiadomo ci. W krlestwie Polskim ruch ten wzmocniony by tendencjami narodowo ciowymi. Tzw rewolucja 1905 roku. Manifestacje krwawo t umiono. Opowiadanie to sk ada si z trzech cz ci: 1. demonstruj cy lud 2. opisy poszczeglnych demonstrantw (szewc, kobieta z dzieckiem) 3. wojska wychodz ce na przeciw demonstrantw. Technika zbli e : najpierw panoramiczny obraz ulicy, potem zbli enie, niby odjazd kamery, na poszczeglnych uczestnikw. Nast pnie pokazana ponownie ca a demonstracja i wojska. Utwr ten jest metafor losu robotnikw. W rd demonstruj cych s ludzie r nego wieku. Ma e dziecko czeka odra aj ca przysz o - los wpisany w pochodzie, przes dzony. Przewidywany yciorys jest okrutny. Rwnie przera aj co wygl daj demonstranci. Opis zezwierz cenia ludzi - brudni, zm czeni, przepracowani. Opis naturalistyczny, brutalny, okrutny. Ludzie krocz przeciw tym warunkom w ktrym musz y . Obywatele s przera eni t umem. Na widok wojska zamykaj si w domach, przeczuwaj strzelanin na ulicy. Demonstranci na widok wojska zaczynaj piewa pie . Ona ich jednoczy. Tworzy jedno wzajemn solidarno . Czuj si bardziej ludzko. Narrator nazwa to pie ni wolno ci. Odarto ich z wolno ci ludzkiej, mier jest dla nich wyzwoleniem z okrutnego ycia. T um to " ywy pocisk toruj cy drogi wolno ci". Po wi ca ycia dla zrealizowania idei, dla dobra innych. Pie to pierwszy wyraz buntu by ich zauwa ono. Mo e nie zrealizuj celu, ale zrobi wy om na drodze dla wolno ci, wyzwolenia z okrutnego ycia. Tytu "Nagi bruk" ma charakter metaforyczny. Nagi bruk to symbol braku zrozumienia reszty spo ecze stwa dla ich idei. Obywatele izoluj si od nich. Nagi bruk jest ich jedynym sojusznikiem, symbolem jednego or a - pie , liczba, jedno . Podobnie jak oni sami jest on nagi - oznacza to pustk ich ycia i n dz . Twardy jak oni i niez omny w swej desperacji. daj cy ludzkich warunkw istnienia. Symbol ubstwa i n dzy. Poprzez te odra aj ce opisy robotnikw eromski przedstawia ich n dz . Nie s oni do ko ca zdesperowani, cho postanowili walczy do ko ca o sw godno , manifestowa nie zgod na tak sytuacj . Wychodz na przeciw uzbrojonemu wojsku. S t umem, silni, zbrojni tylko w pie , liczb i wiadomo konieczno ci takiego protestu.

72.

"Ch opi" W ADYS AWa REYMONTa

72.1.1 Kompozycja, narracja, j zyk Reymont zaj si tematem wsi i yciem ch opw. Dostrzeg on pewien moment dziejowy i chcia go ukaza w ksi ce. Prze om XIX i XX wieku to r ne procesy zachodz ce na wsi. Dawna struktura wsi przestaje si liczy , odchodzi w przesz o . Pojawiaj si ludzie bardziej wiatli, rozwini ci narodowo ciowo, maj cy dania co do swego ycia i oczekiwania od narodu. W swej tetralogii Reymont zwrci uwag na problemy wsi. Kompozycja utworu to cztery pory roku. Okres od ko ca wrze nia do ko ca sierpnia (10 miesi cy). Ukazana jest pe nia zada gospodarskich stanowi cych ycie ludzi wsi, r ne formy obrz dowo ci ludowej i religijnej. Utwr pokazuje zale no ci ycia cz owieka od rytmu natury, nierozerwalny zwi zek przyrody i jej wymogw z ludzkim yciem. Ta kompozycja kszta tuje rozleg o uj cia tematu. Jest syntez , ka de 10 miesi cy tej wsi lub innej b d podobne. wi ta, prace gospodarskie, obrz dy b d si powtarza y, zgodnie z rytmem przyrody. Reymont stworzy syntez ycia ludzi wsi. Narrator jest tu specyficzny. Narrator podstawiony. Nie nale y on do wiata przedstawionego w utworze, nie bierze udzia u w akcji, ale mamy o nim pewn wiedz . Cz owiek znaj cy wie i zaanga owany w jej sprawy. Pragnie jak najlepiej wyrazi my li i uczucia bohaterw. Ma wgl d w odczucia i emocje. Opisuje wydarzenia od wewn trz. Zmienia on czasem si i nat enie zainteresowania np. w s dzie narrator bardzo si emocjonuje, wchodzi w t atmosfer , czasem z wnikliwo ci przygl da si jednostce np Antek w ko ciele (z punktu widzenia tej postaci). Narrator mo e te dystansowa si od wydarze . Nie wyra aj c uczu i emocji. J zyk narratora to stylizacja gwarowa. J zyk Reymonta jest jego w asnym, indywidualnym tworem, nie odpowiada adnej z istniej cych gwar cho najcz ciej korzysta z zasobw gwary owickiej, gdy z tych stron pochodzi. Takie post powanie mia o na celu nie umieszczanie w konkretnym miejscu akcji. Pod wzgl dem j zykowym nie jest to dzie o jednolite. W dialogach autor maksymalnie zbli a si do gwary, dbaj c o komunikatywno . W wypowiedziach narratora mniej jest elementw gwarowych, w partiach opisowych narrator cz sto rezygnuje z gwary na rzecz pi kna polszczyzny. Akcja utworu te jest nietypowa bo nie rozwija losw jednostki, ale prezentuje oglny zarys ycia spo eczno ci Lipieckiej. Mamy do czynienia z bohaterem zbiorowym mimo, e kilka postaci wysuwa si na pierwszy plan. Brak jednak bohatera g wnego. Brak centralnego w tku, istnieje zestaw w tkw g wnych. Tom 1 (Jesie ) - Maciej Boryna, Antek, Kuba Tom 2 (Zima) - Hanka, mi o Antka i Jagny Tom 3 (Wiosna) - Hanka, Antek, chory Boryna Tom 4 (lato) - Antek, Jagna, Hanka Poprzez swoj typowo w tki te s charakterystyczne dla zbiorowo ci wiejskiej. Z nimi wi si g wne problemy poruszone przez autora: spr pokoleniowy o ziemi , problematyka rodziny wiejskiej-spoisto , solidarno , problem autorytetu gospodarza, przewodzenie w rd zbiorowo ci wiejskiej. W tki wpisane w okre lony czas historyczny - spr o las, walka z kolonistami, budowa szko y rosyjskiej. S bohaterowie ktrym autor po wi ca mniej miejsca, ale w tki, ktre oni rozpoczynaj dobudowuj informacje dotycz ce panoramy ycia wsi (ksi dz, Ambro y, m ynarz, Dominikowa, Jagustynka, Roch). Nie s to postacie epizodyczne, dope niaj spo eczno wiejsk . Splatanie si r nych tre ciowo w tkw s u y przedstawieniu tego co typowe dla gromady wiejskiej. O bohaterze zbiorowym wiadczy to, e wiele w tkw rozpocz tych w utworze nie ko czy si w jego obr bie. Powie bez pocz tku i ko ca (co si stanie z Jagn , sprawa Antka). Akcja otwarta, wiele w tkw urywa si bez zako czenia. "Ch opi" to synteza polskiej wsi, ludzi, ich problemw, prze y : 1. uoglnianie - w tki indywidualne s u za przyk ad typowo ci 2. wielowarstwowo w tkw i ich jednakowa wa no 3. otwarta akcja 4. konstrukcja utworu rozpi ta mi dzy czterema porami roku 5. J zyk, gwara. wiadomie nie jest to gwara jednego regionu. Zbiorowo wiejska jest bohaterem zbiorowym. Cz sto pokazywana jest ona jako bohater odr bny (wymarsz na las, wygnanie Jagny). Autor sugeruje to poprzez dialogi - g os opinii publicznej. Nie wiadomo co kto powiedzia . Wiele osb o podobnej opinii. Zbiorowo zespala si w jedno gdy dotyczy to

wszystkich (las). Zbiorowo wiod cej.

to suma istnie indywidualnych, r nie scharakteryzowanych. Brak postaci

72.1.2 Charakterystyka postaci Maciej Boryna Dwukrotny wdowiec. 58 lat ma. Najmo niejszy pan we wsi. Dobrze prowadzi gospodarstwo, zna si na tym. Potrafi to robi . Cieszy si szacunkiem i powa aniem. Mia autorytet, ktry zdoby jako dobry gospodarz. Przychodzono do niego po rady. Bardziej ni do rodziny przywi zany by do swej ziemi. Z Jagn o eni si bo w domu brakowa o kobiety i gospodyni. Zna realia i umia to wykorzysta . Nie by altruist twierdzi , e przeznaczenie i czyny wiadcz o tym czy si jest bogatym czy biednym. Potrzebowa gospodyni, ale Jagna nie spe ni a jego oczekiwa . Do czasu jej zdrady bardzo j kocha i ho ubi , a nawet dba by si nie przem cza a. Potem stosunki do niej zmieni y si radykalnie. Nie kocha jej, lekcewa y i zagania do pracy. Po k tni z Antkiem stwarza pozory, e syn jest mu oboj tny. Niepodwa alna pozycja we wsi. Wa niejsze decyzje konsultowane by y z nim mimo, e nie mia urz du. Wierzono, e to co on sugeruje b dzie dobre dla wsi. W kontaktach z niektrymi by nieprzyjemny, ale bywa te kochaj cy. Dumny, nieugi ty, twardy, odwa ny, uparty. Charakteryzowa a go ambicja i godno . Zna sw pozycj we wsi. Niezale ny maj tkowo. Autor zaprezentowa go jako ch opa bogatego posiadaj cego nie przeci tne cechy. Jego stateczno , honor o ktry dba i powaga sprawiaj , e czuje si przed nim respekt. Patriarcha rodu. W sposb bezwzgl dny i jednoznaczny podejmuje decyzje dotycz ce rodziny i wsi. Rozpr enie we wsi gdy go zabrak o. Kocha ziemi i prac i z tej przyczyny nie chce si pozbawi autorytetu, pozycji pierwszego we wsi. Antek jest zale ny od ojca mimo wieku i rodziny w asnej. Antek Boryna Pracowa u ojca w gospodarstwie. Ambitny, dumny, chce posiada ziemi . Uwa a, e za ci ko pracuje u ojca, ktry powinien odpisa mu cz maj tku. Ojciec nie robi tego. Antek okazuje mu nienawi . Pog bia si ona gdy Maciek pobiera si z Jagn i jej przypisuje cz maj tku. Antek tak e kocha Jagn . Pa aj c do niej szalon mi o ci przestaje interesowa si rodzin . Po romansie z macoch zosta odrzucony przez mieszka cw wsi. Podczas walki o las Antek chcia zabi ojca wykorzystuj c sytuacj , ale gdy ycie Macieja by o zagro one to rzuci mu si na ratunek, odrodzi a si w nim mi o synowska. Czuje do ojca szacunek i respekt. Kieruj nim emocje. Prze ywa metamorfoz w trakcie utworu. Zabjstwo borowego odciska pi tno na dalszym jego yciu i post powaniu. Przebywaj c w wi zieniu traktuje Hank jak obc . Po powrocie z odosobnienia zmienia si . Zwyci a w nim rozs dek. Podziwia prac Hanki. Dostrzeg , e ona nigdy go nie opu ci a. Podczas wyp dzenia Jagny solidaryzuje si z gromad . Jest konfliktowy i wybuchowy. Dum i ambicje odziedziczy po ojcu. Ze zbuntowanego cz owieka sta si dobrym gospodarzem. Stosunek jego do Jagny to nie mi o , ale nami tno bo zafascynowany jest jej urod . Gdy zrozumia , e przez ni wpl tuje si w coraz gorsze k opoty porzuca j . W zwi zku tym brakowa o wi zi emocjonalnej, zwi zku dusz. Nienawidzi jej za to i nie mg si od niej uwolni . Po powrocie z wi zienia staje si bardziej rozumnym cz owiekiem. Reprezentuje nowe pokolenie. Hanka Wywodzi a si z biednej rodziny. B d c on Boryny wynosi a si wy ej ni inne kobiety. Pocz tkowo nie mia a i uleg a m owi. Na nieszcz cie reagowa a p aczem. Nie potrafi a walczy o swoje prawa i racje. Cierpia a milcz c. Brakowa o jej mi o ci m a. Oczekiwa a uznania, ale Antek lekcewa y j . Mimo to zawsze go kocha a i by a mu wierna. Nie wierzy a w jego romans. Dumna ze swej pozycji we wsi. Jej bierno zmienia bieda, ktrej dozna a po wyp dzeniu od Macieja. Zacz a dba o swoje sprawy. Ulega metamorfozie. Sta a si zaradn , samodzielna i nieust pliwa. Dla dobra dzieci gotowa wyrzec si godno ci. Zorientowa a si , e na mi o Antka nie ma co liczy . Odezwa y si w niej instynkty macierzy skie. Jej duma i hardo wszystkich dziwi a. Te cechy czyni y j w oczach Macieja godn zaufania. Upewniwszy si o zdradzie m a wiedzia a, e sama musi walczy o siebie i dzieci. Po bitwie o las przenios a si z dzie mi do Macieja. Chcia a wykorzysta mo liwo by przej gospodarstwo. wiadczy to o jej zaradno ci i przebieg o ci. Wierz ca. Prosi Boga o si do dzia ania. Dumna. Nie chcia a by ludzie plotkowali o niej. Pomaga a innym. Nienawidzi a Jagny. Widzia a w niej przyczyn ca ego z a jakie j spotka o. K ci y si . Potrafi a jednak stan w jej obronie i zrozumie j . Umia a przebaczy . Chcia a zdoby m a pracowito ci i zaradno ci skoro nie mog a urod . Nienagannie zajmowa a si gospodarstwem. Boryna powierzy jej pieni dze i gospodarstwo. Typ kobiety, ktra przez n dze i cierpienie dochodzi do idea u. Wie co to bieda i nie zapomina o biednych. Wspania omy lna dla innych,

nie tak wynios a jak kiedy . Czuje sw si wszystkie upodlenia.

i przewag nad Antkiem. Silna psychicznie, potrafi a prze y

Jagna Pochodzi a z bogatej rodziny. Du o si o niej plotkowa o, wyp dzono j . Jej wra liwo by a odmienna od wra liwo ci przeci tnej dziewczyny. Efekt wychowania przez matk . Rozpieszczona, wyros a na delikatn osob , stworzon do wy szych celw, nie do prac gospodarskich. Nie musia a pracowa . Nie rozumia a istoty ycia na wsi. By a podobna do matki. Doskonale si ubiera a i mia a wiadomo , e jest najpi kniejsza we wsi. Budzi a tym zazdro innych kobiet. Mia a inn mentalno bo nie dba a o maj tek i ziemi . Nigdy nie odczuwa a biedy. Praca nie by a dla niej wa n warto ci . Nie martwi a si o przysz o , y a tera niejszo ci poddaj c si losowi. Nie zajmowa a si gospodarstwem Boryny. Nie martwi a si tym co robi./ Warto ci dla niej by a jej niezale no . Kieruje si uczuciami i emocjami. Brak, typowego dla Hanki, wyrachowania, ch odnej kalkulacji. Cz sto zdawa a si na instynkt. Potrafi a du o marzy i my le o romantycznej mi o ci. Mi o dawa a jej si do ycia. By a sensem jej ycia. Wci t skni za czym czego szuka sama nie wiedz c dok adnie czego. Nie wystarcza jej to co ma. Ceni wolno i niezale no . Chcia a y pe ni ycia. Nie chcia a mie adnych obowi zkw. Wra liwa i wsp czuj ca, ale nie ka dy to dostrzega . Nie by a uleg a, pokorn i pos uszn on . Nie chcia a by przez nikogo ograniczana. Nie rozumia a, dlaczego ludzie tak na ni nastaj . Utalentowana plastycznie, lubi a zabaw . Nastawiona na branie od ycia. Posta tragiczna, jej psychika nie nastawiona by a do ycia w wiejskiej gromadzie. Nieszcz liwa. Typ m odej rozwichrzonej, wyrywaj cy si z p t osobowo ci. Antek by dla niej idea em, ale potem ujrza a w nim przeci tnego cz owieka. Nie wi za a ich prawdziwa mi o . Antek dawa jej oparcie. By wymy lonym przez ni romantycznym kochankiem. Nie okaza si tak ciekawy. Nie dawa jej mi o ci jakiej pragn a. W Jasiu poci ga a j jego m dro . Zafascynowana jego delikatno ci i inteligencj . Zwi zek dusz bez podtekstu erotycznego. Potrzebowa a obiektu uwielbienia gdy Antek by w wi zieniu. 72.1.3 Postacie Drugoplanowe Ksi dz proboszcz Nie by zawsze dobrym kap anem. W rd ludzi cieszy si autorytetem bo g osi s owo Bo e. Mia ogromny wp yw na ludzi i ich post powanie. Wielu jednak uwa a o, e ksi dz reprezentuje interesy bogatych. Zamo ny. Nie odmawia sobie przyjemno ci ycia doczesnego. Niekiedy w asne problemy stawia ponad problemy wsi. Materialista, chciwy. Pozycja we wsi czyni go cz owiekiem uprzywilejowanym. Wjt Jeden z najwa niejszych ludzi we wsi. Gdy przy apano jego z Jagn gdy brakowa o w kasie pieni dzy, ludzie obwinili j , a nie jego. Rozpustnik nie szanuj cy ony i rodziny. Wykorzystywa stanowisko dla w asnych celw. Trzyma z dziedzicem nie martwi c si o prawa mieszka cw. Butny, zarozumia y, ma si za lepszego. Podkre la swj autorytet mwi c "Ja, wjt wam to mwi". Kreuje si na m a opatrzno ciowego gromady. Pewny siebie i tego, e nikt nie mo e mu zaszkodzi . Czu si bezkarny, lekcewa y ludzi, obyczajowo , moralno . Kowal M Magdy corki Ma ka. Chciwy i pozbawiony skrupu w. Wi e si z lud mi mog cymi przynie mu korzy . Ma e stwo z Magd to dla niego szansa na zdobycie wi kszego maj tku. Zale y mu na spadku. Chcia po kryjomu wykra pieni dze Boryny tak, by nikt nie dowiedzia si o jego chciwo ci. Nie dba o rodzin . Cz owiek przebieg y wykorzystuj cy ludzi (Antka). W cibski, chcia by do wszystkiego dopuszczony. Chce by zawsze tym, ktry wygrywa. Butny i porywczy, nie ma szacunku dla Macieja. Podjudza ludzi przeciwko Antkowi. Po mierci Boryny szuka pieni dzy. Z o liwy i zdecydowany intrygant. Ludzi boj si go i czuj respekt bo jest w stanie zaszkodzi najlepszym i najwa niejszym gospodarzom. Z racji posiadania maj tku nale y do pierwszych gospodarstw, ktre podejmuj decyzj og u. Szymek Podporz dkowany matce, ba si jej. Dominikowa dba a o Jagn przez co z bratem musieli wykonywa kobiece prace. Upokarzaj ce. Zbuntowa si przeciw takiemu traktowaniu gdy pozna Nastk . Matka jest przeciwna lubowi. Nastka nie ma wiana. Dominikowa straci a by parobka. Po k tni z matk zostaje wygnany z domu. Kupuje ziemi od dziedzica (niewielki skrawek nie urodzaju). Buduje dom. Jego upr i

samozaparcie sprawi y, e inni pomagali mu wyra aj c swe uznanie dla jego pracy. Dumny i nie prosi nikogo o pomoc. Metamorfoza: Z popychad a podporz dkowanego matce pod wp ywem uczucia zmienia si w dobrego gospodarza. Jagustynka Starsza i biedna kobieta. Zapisa a dzieciom ziemi i posz a na "wygnanie". Mieszka a u r nych ludzi, zaci ga a si do pracy. Wszyscy obawiali si jej ci tego j zyka. Wiedzia a o wszystkim co dzia o si we wsi. Nie mia a szacunku do nikogo i niczego, a by o to wynikiem krzywdy jakiej dozna a od dzieci pracuj c bardzo ci ko przez wiele lat. Dumna i pracowita. Wiejska typowa plotkuj ca baba. Jedyna rado jej ycia. Na koniec chce godzi si z dzie mi mimo, e jest to dla niej upokarzaj ce. Dwulicowa. Czuje si skrzywdzona przez los, samotna. St d bierze si jej z o liwo i osch o . Nienawidzi ca ego wiata, bogatych i biednych. Zawsze przyznawa a racj t emu z kim rozmawia a. Przebieg a,cieszy a si gdy innym przydarza o si nieszcz cie. 72.1.4 Z o ono charakterw postaci By dostrzec z o ono charakterw postaci, autor prezentuje je w r nym wietle. Mieszka cy wsi s schierachizowani. Kryterium podzia u jest maj tek, ziemia, pieni dze, inwentarz Hierarchii posiadania. Stan zamo no ci rwnowa ny jest z powa aniem, wi e si to z umiej tno ci gospodarowania. Elita wiejska to bogacze: Boryna, m ynarz wjt, kowal. Zajmuj oni pierwsze miejsce w ko ciele, karczmie. Do nich nale y troska o losy ca ej gromady. Wzr post powania. Decyzje ich s niepodwa lne i nieodwracalne. Klasa rednio zamo na: Dominikowa, K bowie, Paczesiowa, Blcerkowie. W trudnych mom tach musz wysprzedawa inwentarz. Biedota to komornicy, bezrolni, parobkowie, nie posiadaj cy dachu nad g ow . yj w skrajnej n dzy. Komornicy szczycili si wolno ci , ale s u ba nie traktowana by a jak ludzie wolni. rd em autorytetu by stan zamo no ci. Dawa o to wst p do elity. W ko ciele bogaci zajmuj pierwsze miejsce, a biedota musi sta . Na wesele Boryny zaproszono tylko bogaczy. Boryna le traktowa parobkw, ma o p aci , bi (Witek). Tak hierarchi t umaczono wol Boga. Opisywanuy przez Reymonta moment to rozdrabnianie si gospodarstw zwi zane to z przeludnieniem wsi co prowadzi o do jej ubo enia. 72.1.5 Mi o do ziemi Posiadanie ziemi zapewnia autorytet, wst p do wiejskiej elity, niezale no i samodzielno , gwarancj dostatku, poczucie godno ci, automatycznie sprawia, e posiadaj cy ziemi zas uguje na szacunek i pos uch. Opis mierci Boryny jest patetyczny i ukazuje mi o do ziemi. Ludzie manifestuj swj szacunek dla przyrody. Mi o do ziemi wi e si z mi o ci do pracy, ktra jest szanowana i czyni cz owieka szcz liwym. Wiedz , e ziemia jest ich ywicielk . Ziemia i prace rolne sprawiaj , e "Ch opw" mo na nazwa encyklopedi zaj rolnych. Prezentowane s one do dok adnie. Bez ziemi nie mogli by y . Jest t warto ci , ktra wzbogaca ich emocjonalnie. Traktuj ziemi jak partnera, a czasem jak przeciwnika. Mwi do niej. Ziemia ma charakter upersonifikowany. Jest kim , a nie czym . Ziemia nie jest t em dla wydarze . Jest ywio em daj cym o sobie zna . Przyroda nadaje tempo ludzkiego ycia, ma wp yw na ycie osobiste. Gdy tempo robt s abnie ludzie maj wi cej czasu dla siebie. "Ch opi" to tak e powie o pracy, poddanej rytmowi przyrody i uwarunkowanej porzez ni . Praca jest jednak zawsze mozolnym trudem, czynno ci pe n dostoje stwa i godno ci. Ch opi czuj swj bezpo redni zwi zek z ziemi . S cz ci natury i yj z ni w zgodzie. Praca na roli wp ywa na kszta t rodziny i stosunkw w niej. Ka dy cz onek rodziny mia ci le wyznaczone obowi zki, ktrym musia podo a . Pozycja w gospodarstwie by a jednoznaczna z pozycj w rodzinie. Gdy kogo brakuje cz pracy zostaje nie wykonana. M czy ni zajmowali si prac na polu, kobiety zajmowa y si domem i wychowywa y dzieci, ale cz sto pracowa y w niektrych zaj ciach na polu. Natura narzuca styl ycia. Zale no cz owieka od natury wp yn a na uniwersalno powie ci. Nagroda Nobla w 1924 roku. 72.1.6 Folklor w utworze Folklor to twrczo danego rodowiska charakteryzuj ca kultur . Obejmuje on muzyk , plastyk , podania i ba nie, pie ni itp. Folklor ludowy to folklor ludzi wsi. Wesele Odbywa y si na zim i jesie - brak prac gospodarskich. Najpierw przysy ano zaufanego do panny by wiedzie czy zalotnik jest mile widziany. Potem przysy ano swatw z wdk . Im lepszy swat tym lepsza

pozycja pana m odego. Je li o wiadczyny s przyj te to panna m oda musi wypi kieliszek. Potem id do karczmy (zmwiny) gdzie ustalany jest posag dla panny m odej i ewentualne zapisy dla panny m odej od pana m odego. Do domu panny m odej kobiety znosz jad o by jej matka si nie wykosztowa a. Matka panny m odej b ogos awi obrazem m odych. Do ko cio a idzie si w kolejno ci: m oda z dru bami i druchnami, m ody, rodzina m odych i reszta wsi. Kolejno dowolna w drodze do domu weselnego. Panna m oda musi zata czy z ka dym m czyzn na weselu jeden taniec. Pierwszy i ostatni rezerwuje dla pana m odego. W drugi dzie wesela s oczepiny. Boryna jako najbogatszy we wsi musia mie bogate i huczne wesele. Wa na jest kolejno potraw i partnerw tanecznnych dla panny m odej. Wa ne przy piewki. Bo e Narodzenie Przerwa od prac gospodarskich. Nastrj po piechu, gotowania, zam tu. Chleb, m ka do klusek. Ozdoby wi teczne. Placki z miodem i serem. Jedlin przystrajaj ko ci . W Wigili ko cielny roznosi op atek. We wschodnim rogu domu stawia si snop siana. Siano jest te pod obrusem. W Wigili ca y dzie post. Po pierwszej gwiazdce ami si op atkiem. Kolejno potraw: Barszcz czerwony, ledzie, kluski z makiem, racuchy. Dla Jagustynki dodatkowe nakrycie przy stole. Pij kaw i s uchaj opowie ci o Jezusie. Gospodyni i parobcy ami si op atkiem ze zwierz tami. O p nocy pastora ka. Jesie - prace Pod koniec wrze nia zbierano kartofle. Robi y to kobiety i dzieci. Orano ziemi lub robiono zasiew. Praca m czyzn. Od tych robt zale a o ycie w zimie. Gdy s yszeli bicie dzwonu na Anio Pa ski przerywali prac i modlili si . Po pracy pod wieczr zaganiano zwierz ta do zagrd. Dojono krowy i rozpalano ognisko w kominku. Nad ranem dojono krowy i ruszano w pole. W niedziel wyprowadzali zwierz ta na popas i szli do ko cio a. Potem jedli obiad i gromadzili si w karczmie. Wybierali si na jarmark by uzupe ni zasoby. Gdy zaczyna pada deszcz rozpocz to zbiera kapust . Wieczorami opowiadali o swojej pracy. W Zaduszki szli rano do ko cio a na Nieszpory. Sk adali ksi dzu i organi cie ofiar by ci modlili si za dusze zmar ych. Niektrzy k adli na grobach chleb. By to dzie udr ki, a wi to na wp religijne. Zima - prace Mniej pracy. Niektrzy musieli pracowa w karczmie lub tartaku. Byli to g wnie biedni. Proste prace jak karmienie zwierz t, m cono zbo e itp. Mimo ci kich warunkw chodzono po susz do lasu by ogrza cha upy. Cz ciej przebywano w karczmie. Zbierano si w cha upach by prz we n , by to pretekst do spotka , rozmw, plotek, zabaw. Zadawano zagadki, opowiadano histori , zabawa w nied wiedzia, wycinano r ne wycinanki. Wykonywano prace w zwi zku ze wi tami. Pod koniec zimy robiono ostatnie porz dki. Obowi zywa o to ca zbiorowo . Kszta towa o to pogl dy i moralno wiejskiej gromady. Zwyczaje te kultywowane by y ze wzgl du na szacunek tradycji i nawyk. Zwyczaje odgrywaj wa n rol , stanowi ca o z poszczeglnymi lud mi. Podporz dkowanie to pokazane jest w czasie samos du, niebezpieczna psychika, Jagna wyst pi a przeciw ich zwyczajom i tradycjom.

72.2

"Ch opi" jako epopeja wsi

Powie ta jest panoram ycia ludzi wsi: obrz dy, prace, utwr o yciu wsi. Syntez zapewnia: 1. znajomo rodowiska 2. umiej tno syntetycznego uj cia problemw wsi 3. obiektywizm pisania prezencji zagadnie 4. realizm 5. trjwymiarowa obserwacja - jednoczesno scen - ich symultaniczno 6. dzie o sztuki i dokument ycia wsi Epopeja to gatunek literacki, d ugi, cz sto pisany wierszem. Pokazuje poetyczne losy bohaterw na tle wydarze historycznych lub losy narodu w prze omowym momencie dziejowym. "Ch opi" - zmiana patriarchalizmu na system, gdzie ka dy mg tworzy swe dobro. wiadomo spo eczno narodowa. Kryzys gospodarki indywidualnej, z du ych gospodarstw rozdrabnia y si ma e gospodarstwa. Kiedy patriarcha mia du o ziemi. Dzieci i wnuki pracowa y u ojca. Teraz m ode pokolenie chce mie w asn ziemi . M odzi maj wi ksz wiedz Patriarchalny system rodziny ust puje miejsca nowemu systemowi gdzie m odzi, ale doro li ludzie maj w asn ziemi . Maj wiadomo swych praw

obywatelskich i przywilejw. Stare pokolenie przyzwyczajone jest do bierno ci wobec w adz. M odzi si buntuj i wiedz , e maj do tego prawo. W epopei wyst puje bohater zbiorowy. Natura: 1. stwarza nastrj (Ja i Jagusia pod drzewem - intymno ) natura wyznacza rytm ycia ka dego wie niaka. Wszechobecna w ich yciu bo nak ada na nich konkretne obowi zki. Ich dzia ania warunkowane s przez natur . 2. urasta do rangi odr bnego bohatera. Przeciwnik i sojusznik ludzi. Opis impresjonistyczny, gra wiat a i barwy, opis plastyczny, nastrj dynamiczny, zmieniaj cy si . Cechy opisu w epopei: 1. opis rozbudowany, zw aszcza cz porwnawcza porwna . 2. Personifikacja natury. 3. opis dynamiczny Patos przeplatany z komizmem np.: 1. ch opi ruszaj na las, nastrj powa ny i uroczysty 2. przegnanie kolonistw 3. wypowiedzi Rocha 4. opis niektrych prac polowych ich wa no dla ludzi wsi. Patos ma s u y monumentalno ci bohaterw b d niektrych ich dzia a . Humor jest przeciwwag patosu: 1. komiczne postacie - Jagustynka - Ambro y 2. komiczne sceny - rozprawa s dowa o ojcostwo Boryny wzgl dem dziecka dziewki 3. komiczne dialogi - rozprawa na temat chorego m czyzny, urwana macica U yte techniki to: 1. realizm (opis prac polowych) 2. impresjonizm malarsko dobr kolorw perspektywiczne spojrzenie 3. symbolizm mier Boryny na polu. Z ziemi zwi zane by o jego ycie i ziemi zwi zana jest jego mier . 4. naturalizm podporz dkowanie ycia przyrodzie i jej rytmowi ekspozycja roli jak pe ni pop d p ciowy drastyczne sceny: Kuba obcina nog

XX LECIE MI
73. 74. Ramy czasowe
Pocz tek: 1918 r. Koniec: 1939 r.

DZYWOJENNE

SYTUACJA W KULTURZE PO I WOJNIE WIATOWEJ

W Europie w tym czasie panowa y nastroje przygn bienia i niepokoju. Dla wielu pa stw wojna zako czy a si kl sk , dowiod a te do jakich zniszcze cz owiek jest zdolny. Za amaniu uleg system demokratyczny (daj cy obywatelom swobody i prawa polityczne, uznaj cy wp yw obywateli na rz dy i ich wsp udzia w sprawowaniu w adzy). Podwa eniem demokracji by a rewolucja pa dziernikowa 1917 w Rosji, ktra wprowadzi a rz dy robotnicze. W Europie pojawi y si faszyzm i komunizm. I W by a pot nym wstrz sem dla ludzi. Rozwj techniki, nauki, wielkich miast, powstanie kina. To wszystko wp yn o na styl ycia, sposb widzenia wiata, celw i zada sztuki. Uzewn trzni o to si w filozofii.

74.1

FILOZOFIE

74.1.1 Intuizcjonizm

Henryk Bergson - akcentowa poznanie wiata poprzez intuicje. Jego teoria wywar a ogromny wp yw na sztuk . 74.1.2 Pragmatyzm Wiedza ludzka, kierunki poznania mia y mie charakter praktyczny. Wiliam James - wed ug niego poznane powinno by tylko to co praktyczne i potrzebne w codziennym yciu. Behawioryzm (od s owa zachowanie, post powanie). John Watson. Twrcy tej koncepcji twierdzili, e cz owieka nie mo na pozna . Cz owieka mo na okre li poprzez obserwacj jego zewn trznych ruchw i zachowa , mo na przewidzie jego reakcje. Badania duszy s nieskuteczne, poniewa nie mo na ich empirycznie sprawdzi . W sztuce cz owiek by prezentowany od zewn trz. Autor nie wnika w g b jego psychiki, prze y wewn trznych. 74.1.3 Zygmunt Freud Pos ugiwa si hipnoz , analiz snw, skojarze aby bada przyczyny chorb, nerwic. Bada psychik ludzk i doszed do wniosku, e jest na z o ona. Tworz j trzy warstwy: 1. ego - kierowanie rozumem, uzale nienie od wymogw spo ecznych, cz owiek w sposb wiadomy kontroluje swoim zachowaniem 2. id - strefa pop dw spychanych do pod wiadomo ci. 3. superego - zesp norm, warto ci uto samiany z sumieniem Pomi dzy id (pop d, instynkt) a superego (idea ) tworzy si napi cie. To prowadzi do stresw i chorb psychicznych. 74.1.4 Karol Jung Kszta towa stref zwan pod wiadomo ci . Uwa a , ze tam skrywane s u cz owieka pragnienia, dzia ania, ktrych nie mo na odkry . Dwie odmiany pod wiadomo ci: 1. indywidualna 2. zbiorowa - oparta na archetypach (praobrazach), czyli utajnionych pogl dach i wyobra eniach pierwotnych odziedziczonych po przodkach. 74.1.5 Iwan Paw ow Udowodni , e u cz owieka rz dz odruchy warunkowe i bezwarunkowe. Przewidywanie reakcji ca ej zbiorowo ci. 74.1.6 Skrajny subiektywizm Twrc by Franz Kafka. wiat to pot ny koszmar i udr ka cz owieka z konieczno ci istnienia w nim. Cz owiek jest ca kowicie wyobcowany. wiat jest nies ychanie tajemniczy, niepoznawalny. Kafka ukazywa wiat z pogranicza snu i jawy ale nie zawsze pojawia si jako senny koszmar. Wnikliwo psychologicznej analizy bohatera. Tajemniczo wiata prezentowanego jako wizja senna z pogranicza snu i jawy.

74.2

KIERUNKI W LITERATURZE

Najwi ksze zmiany zasz y w poezji i prozie. Na kszta t mia y wp yw tendencje psychologiczne. Sztuka wymaga a aby zobaczy wiat inaczej, subiektywnie, zgodnie z w asnym indywidualnym odczuciem. Sztuka XX lecia by a sztuk rewolucyjn . Sztuk jest wszystko co wyra a uczucie lub widzenie indywidualne wiata, nie ma ustalonego kanonu pi kna. Wizj sztuki powinno by postrzeganie wiata przez artyst . 74.2.1 Marsel Proust "W poszukiwaniu straconego czasu" Obraz wiata postrzegany przez autora, osobisty. Prezentacja czasw i ludzi wolnych od trosk, arystokracji oddanych zabawom i mi ostkom. analiza psychologiczna zaburzenie chronologii nawarstwiaj ce si wspomnienia, refleksje narracja "g b czasu poprzez retrospekcj "

subiektywizm 74.2.2 James Joyce "Ulisses" Wydarzenia w tym samym czasie dotycz ce wielu ludzi. Akcja rozgrywa si w ci gu kilkunastu godzin. Te same wydarzenia widziane przez wiele osb. symultaniczno (jednoczesno wydarze ) monolog wewn trzny bohatera rezygnacja z uporz dkowanych zda 74.2.3 Franz Kafka skrajny subiektywizm opisywa koszmar i udr k cz owieka wobec niepoznanego wiata wnikliwy, psychiczny obraz cz owieka nieprzystosowanego do ycia wiat tajemniczy, niepoznawalny rzeczywisto z pogranicza snu i jawy 74.2.4 Proza psychologiczna Andre Gide - "Fa szerze", "Losy Watykanu" Wirginia Woolf - "W stron latarni morskiej" Aldous Huxley - "Kontrapunkt" indywidualizm szczeglna prezentacja wewn trznych prze y odrzucenie wszystkiego co kr puje jednostk 74.2.5 Sagi rodzinne Tomasz Mann - "Buddenbrookowie" du Gard - "Rodzina Tribauld" Maria D browska - "Noce i dnie" prezentacja w realistyczny sposb krytycznego obrazu ca ej epoki proces polityczno-spo eczny zaprezentowany na przestrzeni wielu lat narrator prezentowa ten proces na przyk adzie rodziny, opisuj c dzieje poszczeglnych jej cz onkw

74.3

KIERUNKI ARTYSTYCZNE

Istnieje wiele kierunkw artystycznych. Wszystkie nowe poprzedzone by y teoretycznymi programami w formie manifestw i deklaracji. 74.3.1 Ekspresjonizm 74.3.2 Rozkwit w latach 1910-25. Pojawi si w epoce poprzedniej, lecz dopiero teraz doszed do g osu. si a i gwa towno wyrazu deformacja obrazu rzeczywisto ci sztuka mia a wywo ywa wstrz s u odbiorcy, mia a by krzykiem duszy nie powinna na ladowywa wiata d enia do wyra ania bogactwa psychiki ludzkiej spontaniczno artysty sztuka jest wyrazem duszy dobr s w o silnym zabarwieniu emocjonalnym elementy brzydoty j zyk wypowiedzi daleki od potocznego, zawiera cechy wznios o ci 74.3.3 Futuryzm (skrajna awangarda) Twrc jest Filippo Marinetti. W 1909r. og osi swj I manifest pt. "Futuryzm" pochwa a energii odrzucenie przesz o ci, patrzenie tylko w przysz o pogarda dla dotychczasowych warto ci fascynacja tym co nowe, cywilizacj , urbanizmem

danie nowej estetyki, nowego idea u pi kna zwi zanego z cywilizacj i technik oryginalno i wyj tkowo nawet za wszelk cen odrzucali zasady gramatyki i interpunkcji uwa aj c to za jarzmo kr puj ce swobod wypowiedzi zabawa s owem prowokacja dynamizm, energia, gwa towno , wulgaryzm Polski futuryzm mia dwa o rodki 1. Warszaw (Anatol Stern, Aleksander Wat) 2. Krakw Stanis aw M odo eniec "Wiek XX" nazwy wynalazkw du ymi literami fascynacja tym co nowe neologizmy - w skojarzeniu z pozosta ymi wyrazami tworz element zaskoczenia gra s w Tytus Czy ewski Bruno Jasie ski "But w butonierce" do mnie wiat nale y, kpina z poetw, tradycji podmiot liryczny mwi sobie, ze jest genialny, jest m ody, lekcewa y ca y wiat wed ug niego ludzie jeszcze nie dojrzali, nie dba o tych co nie d za post pem, s oni mu oboj tni to co nowe daje cz owiekowi wi ksze mo liwo ci u mierca za ycia innych twrcw, wtedy uwa anych ju za klasykw (np. Staffa) "Rzygaj ce pos gi" sztuka odesz a, nadchodzi wolny czas; pos gi - tradycja; rzygaj ce - obraza, kpina prowokacja podmiot liryczny zamierza wyzwoli poezj z szablonu, w ktry popad a "Mi o na aucie" "Trupy z kawiorem" "N w b uhu" 74.3.4 Dadaizm (skrajny futuryzm) Nie rozwin si w Polsce (wojna by a okazj do odzyskania niepodleg o ci - nie by a dla Polakw absurdem) negowanie wszystkiego wykpienie tego co by o dotychczas warto ci odrzucenie ogranicze sk adni, ortografii, gramatyki, interpunkcji - znamienie wolno ci absolutnej "Be kot dadaistyczny" - Tristian Tzara pisa jak stworzy utwr literacki 74.3.5 Surrealizm (rozwini cie dadaizmu) "Manifest surrealistyczny" - Andre Breton wyzwolenie sztuki z rozumu utwr artystyczny to wytwr ludzkiej wyobra ni bez udzia u jego autora, mia by wytworem pod wiadomo ci dzie a sztuki to zapis wyobra ni utwory z pogranicza snu i jawy, operuj ce obrazami, nie powinny by interpretowane sposb rozumowy 74.3.6 Neoklasycyzm czy klasyczn tradycj literack i poezj symbolistw Paul Valery wnosi do poezji pierwiastek intelektualny

74.3.7 Nurt poezji czystej autorem by ksi dz Henryk Bremond poezja jest poza granicami sensu nie nazywa niczego jest odzwierciedleniem wra liwo ci, uczu do wiadczenie mistyczne Wszystkie kierunki maj wsplne cechy: 1. bunt przeciw zastanej rzeczywisto ci, tak e w sztuce, niech , opozycja 2. wyzwolenie cz owieka, psychiki spod jarzma jakichkolwiek kanonw (estetycznych, moralnych, religijnych) 3. od wie enie j zyka literackiego poprzez zwrot ku wyobra ni, psychice 4. bunt zaprezentowany wsz dzie w podobny sposb 5. obrona przed rzeczywisto ci jako atak, ktry ma zdumie , zaszokowa odbiorc

75.
75.1

POEZJA POLSKA XX LECIA MI DZYWOJENNEGO

SKAMADRYCI

Julian Tuwim, Antoni S onimski, Kazimierz Wierzy ski, Jan Lecho , Jaros aw Iwaszkiewicz satelici: Kazimiera I akowiczwna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Libert pocz tki zwi zane z Uniwersytetem Warszawskim i pismem "Pro Arte et Studio" tworzyli kabaret "Pod Pikadorem" (1918-19) wydawali pismo "Skamander" (1920-29, 35-39) zwi zani z pismem "Wiadomo ci literackie" nie stworzyli programu poetyckiego zwi zek poetw z tera niejszo ci kult codzienno ci, ycia, witalizm, fascynacja wiatem wolno w wyborze tematw i rodkw wyrazu prosty j zyk bohater poezji skamandryckiej to cz owiek z ulicy, zwyk y poezja dla szarego cz owieka, nie elitarna m odo , dojrzewanie w niepodleg ej Polsce, ciekawo wiata Tuwim, Wierzynski S onimski, Iwaszkiewicz, Lecho optymizm, witalizm, energia, rado , pochwa a ycia, miasto wiersze powa niejsze, symbolika, przywi zanie do tradycji 75.1.1 Julian Tuwim debiut "Czyhanie na Boga" w 1918r., "Sokrates ta cz cy" w 1919r. poeta codzienno ci "Poezja" T. chce by jednym z wielu zwyczajnych ludzi (pisa o zwyk ym cz owieku i jego otoczeniu) "Nie chc by przewodnikiem, Ch tnie w t um si wcisn , B d Ultimus inter pares" (ostatni w rd rwnych). "Do Krytykw" Podmiot liryczny je dzi tramwajem po mie cie. Jest tym zachwycony, upojony urokiem miasta. Rozpiera go entuzjazm, energia. Adresatem s krytycy, ktrzy nazwani s te "wielce szanowni panowie !". Podmiot liryczny kpi z oczekiwa krytyki. Emocji i uniesie mo e tak e dostarczy codzienno . " ycie" Podmiot liryczny raduje si , bo yje. wiat jest pi kny. Cieszy go taki jaki jest.

"Do prostego cz owieka" Obrona prostego cz owieka przed szlacht . Polega ona na otworzeniu oczu naiwnemu cz owiekowi na to na czym polega agitacja polityczna. Autor wyst puje w roli nauczyciela. Ci, ktrzy maj w swoich r kach propagand chc wykorzysta zwyk ych ludzi do realizacji w asnych planw. "Rewizja" Rewizja mieszkania. Osoby prowadz ce j znajduj to czego szukali i aresztuj podejrzanego. Podmiot liryczny jest rewidowany. Poznajemy jednocze nie zdarzenie i jego my li. Ca a sytuacja jest dramatyczna. Podmiot liryczny nie nazywa niczego, jedynie sugeruje co sobie my le . "Mieszka cy" Tematem wiersza jest ycie przeci tnego mieszka ca miasta. We wczesnej twrczo ci Tuwim wyra a pochwa przeci tno ci i zwyk o ci, aprobowa codzienne ycie. Tutaj te s dy uleg y ca kowitej zmianie. Mieszczanin jawi si w wierszu jako cz owiek g upi, o ograniczonych horyzontach, bezmy lny, zajmuj cy si rzeczami nieistotnymi. Jego ycie jest schematyczne. Codziennie jego czynno ci s identyczne. Pozbawiony jest w asnych pogl dw. Wszystkie pogl dy czerpie z gazet i radia. Takie ycie jest puste i nie ma uzasadnienia. Wiersz jest o mieszeniem trybu ycia mieszcza stwa. "Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach Strasznie mieszkaj straszni mieszczanie." "Pogrzeb prezydenta Narutowicza" Podmiot liryczny zwraca si do mordercw. Wiersz przedstawia kondukt a obny. Oskar a zabjcw i ich czyn. Nie s oni przeciwnikami konkretnej osoby lecz s przeciwnikami ca ego pa stwa i stabilizacji. "Et Arceo" Nawi zuj c do Horacego, poeta wyra a dystans do rzeczywisto ci, w ktrej mu przysz o y , nastroje smutku, zniech cenia, goryczy, wyobcowania. Ukazany wiat jawi si poecie jako "chaos i zgroza, i pustka miertelna". Poeta zauwa a pospolito i g upot ludzk . Przera a go panosz ce go z o i zepsucie. Nie anga uje si w ycie publiczne. Wyra a te odczucie inno ci i wy szo ci wobec t umu oraz wynikaj cej st d pogardy. "Do losu" refleksja na temat ycia i twrczo ci poetyckiej poeta mwi o sobie jako o cz owieku hojnie obdarzonym przez los, ktremu zawdzi cza mi o , m odo , ambicje a nawet maj tek najbardziej jednak ceni sobie dar twrczy, natchnienie artystyczne, ktre wyr nia go spo rd innych ludzi i sprawia, e zwyk y, szary wiat jawi si jako bogactwo kolorw i muzyka dzi ki swojemu talentowi poeta mo e w chaosie rzeczywisto ci i nat oku codziennych zdarze szuka jakiego adu i sensu w tym wierszu Tuwim wyra a swj program artystyczny, koncepcj twrczo ci pojmowanej jako klasyczny rygor widoczna jest rezygnacja ze spontaniczno ci nawi za do antycznej koncepcji artystycznej, ktra mia a zapewni poecie nie miertelno "Sitowie" "Ziele " "Rzecz Czarnoleska" 75.1.2 Boles aw Le mian debiut "Sad rozstajny" w 1912r. rozpuszczenie wyobra ni fantastyka granica dwch wiatw

wymy lony wiat jest ciekawszy ni normalny opisuje to co krtkie, chwilowe, niedost pne cz owiekowi w wiecie zmieniaj cej si rzeczywisto ci pos uguje si symbolem w wierszach u ywa du o neologizmw, wprowadza oksymorony intuicjonizm w poznawaniu wiata - wp yw Bergsona odwo uje si cz sto do literatury ludowej "Dusio ek" Wiersz w kompozycji i stylu przypomina ballad . Narrator wykreowany zosta na ludowego gaw dziarza, opowiadaj cego gromadzie s uchaczy histori Bajda y. U ywa j zyka stylizowanego na gwar . Tematem wiersza jest pretensja do Boga o to, e na wiecie przez niego stworzonym istnieje nie tylko dobro, ale i z o, na ktre cz owiek jest nieustannie nara ony i z ktrym musi samotnie walczy . "Dziewczyna" Dzieje dwunastu braci, ktrzy us yszeli g os dziewczyny za murem. Wierz c w jej istnieje, o czym wiadczy rozlegaj cy si p acz, pokochali j i starali si j uwolni wal c m otami w mur. Wszyscy zmarli. Po nich prac przej y ich cienie a nast pnie same m oty. Po rozwaleniu muru okaza o si , e nikogo tam nie by o. Wiersz ma form ballady. Nawi zuje do ludowych poda , ba ni. Przeznaczeniem cz owieka jest mier poniewa jest on s amy i kruchy. "Trupi gi" Wiersz ten pokazuje problematyk n dzy i ubstwa, znikomo ci ludzkiej egzystencji. Symbolem tych cech ycia ludzkiego s trupi gi - buty z yka, w ktre ubiera si do trumny n dzarzy. Poeta ma wiadomo n dzy ycia ludzkiego i wie, e on tak e takiego losu nie uniknie, chocia wola by tworzy poezj pogodn , radosn , zajmuj c si tematami odleg ymi od ponurej codzienno ci. Uto samia si z biedakiem, jego losem i nieszcz ciami. Solidarno wobec ludzi wywo uje bunt przeciw Stwrcy wiata. Bg odpowiedzialny jest za z o dotycz ce ludzi, a zarazem bezradno ci cz owieka, ktrego gniew i bunt jest ca kowicie bezsilny, niczego nie mo e zmieni . "Urszula Kochanowska" Wiersz ten nawi zuje do trenw J. Kochanowskiego a tak e do jego humanizmu, czyli do przekonania, e cz owiek jest centrum wiata, jest najwy sz warto ci . Podmiotem lirycznym wiersza jest crka Kochanowskiego, ktra opowiada o swoim przybyciu do Nieba. Bg stwarza dla niej raj. Jest to dom w Czarnolesie. Bg odchodz c stwierdza, e jej rodzice nied ugo nadejd . Urszula czeka na rodzicw nie na Boga. St d jego nadej cie wywo uje rozczarowanie i al. Szcz cie dla cz owieka jest rwnoznaczne z mi o ci i czu o ci . Bg mimo swej doskona o ci nie mo e zast pi jej rodzicw. "W malinowym chru niaku" Wiersz rozpoczynaj cy cykl erotykw pod takim samym tytu em. Podmiot liryczny opisuje spotkanie z dziewczyn , wsplne zbieranie malin, ktre sta o si form mi osnego zbli enia, a maliny podawane ch opcu - pieszczot . Z sytuacj erotyczn wsp gra stan przyrody, opis elementw otaczaj cej kochankw natury. "B k z o nik hucza basem, jakby straszy kwiaty, Rdzawe guzy na s o cu wygrzewa li chory, Z achmania ych paj czyn skurczy y si wisiory I szed ty em na grzbiecie jaki uk kosmaty." Opis ten silnie dzia a na zmys y, podkre la takie cechy przyrody, ktre s przez nie odbierane: przyjemny, basowy d wi k wydawany przez b ka, mi y w dotyku kosmaty uk, skrz ce si w s o cu paj czyny, gor co i duchota upalnego dnia, s odki zapach owocw. Wszystko to pobudza wzrok, s uch i dotyk. Podkre lona zostaje tak e atmosfera intymno ci, zbli enia, poniewa wskazane elementy natury mo na zobaczy tylko z bliska (owady, paj czyny, guzy na li ciu). Para kochankw ukryta jest przed wiatem i ludzkimi oczyma w g szczu malinowych krzeww, ktry stwarza warunki dla prze ycia intymnych wra e . Poeta bardzo subtelnie buduje nastrj erotycznych prze y . 75.1.3 I. Ga czy ski

cech charakterystyczn jego poezji jest czenie liryzmu, osobistej refleksji i ba niowo ci z humorem, grotesk i satyr siebie, poeta przedstawia jako artyst -cygana, ale jednocze nie cz owieka zwyk ego, przeci tnego motywy banalne, pospolite wzbogaca fantastyk i liryzmem poruszaj c tematy spo eczno-polityczne pos ugiwa si cz sto satyr i grotesk tematyka codzienno ci twrczo sw traktowa jako zabaw j zyk potoczny regularny rym i rytm "Serwus, madonna" tematem wiersza jest sztuka i artysta czyni c podmiotem lirycznym poet , przedstawi swoj koncepcj artysty poeta w wierszu stwierdza, ze nie dba o s aw pisanie ksi g i s aw pozostawia innym rezygnuje z tego co by o wa ne dla artystw od czasw Horacego (celem twrczo ci jest "Stawienie sobie pomnika trwalszego ni ze spi u") przedstawia wizerunek artysty-cygana wiersz adresowany jest do madonny, ktr poeta okre la jako matk , kochank i muz poeta zwraca si do niej "Serwus, madonna" - zderzaj c s owo: madonna, z potocznym: serwus mo e to wskazywa na brak szacunku ale jest wyrazem silnego i bezpo redniego zwi zku artysty z jego muz oraz charakteryzuje samego artyst , ktry czy w sobie sprzeczno ci: codzienn zwyk o i wi to sztuki "Kryzys w bran y szarlatanw" poeta si ga do cz stych motyww swojej poezji: kultury jarmarcznej, podmiejskiego folkloru, piosenki ulicznej przedstawia szarlatana sprzedawaj cego na pustym targu woskowe lalki bezskutecznie usi uje namwi przechodniw do kupienia od niego czegokolwiek uwa any jest za oszusta, poniewa sprzedawane przez niego rzeczy s dziwne "lalki od mi o ci, ma ci od samotno ci i Polikarpa ko " - s to rzeczy fantastyczne, nierealne, ktre z jednej strony przypominaj jarmarczn tandet a z drugiej za jak dziwaczn w asn twrczo na tej podstawie szarlatana mo na uzna za jeden z wizerunkw artysty liryzm osi ga Ga czy ski przez po czenie melancholii z humorem, zwyk o ci i banalno ci z fantastyk i modlitewnym tonem na ko cu wiersza "Zima z wypisw szkolnych" podmiot liryczny zwraca si do dziecka (zdrobnienia, kompozycja bajkowa), ktre jest uosobieniem naiwno ci zima jest dobrodziejstwem administracji pa stwowej, a nie natury szyderstwo z propagandy, ktra daje niedorzeczne informacje "Pro ba o wyspy szcz liwe" s one pe ne spokoju, harmonii, ucieczk przed rzeczywisto ci , kontaktem z natur , oaz szcz lekarstwem na z o "Farlandia" dwie cz ci tekstu kontrastuj ze sob wiat rzeczywisty: smutno, ciasno, duszno, troski ucieczka przed smutkiem do kraju Farlandii (wymy lonego przez poet ) "O mej poezji" poezja jest uspokojeniem, ukojeniem, ucieczk przed rzeczywisto ci jest prosta, przepe niona uczuciami, pomaga mu dostrzec pi kno w banalnych sprawach

cia,

codzienno

to dla niego "proste dziwy"

"Ulica towarowa" charakterystyka proletariackiej dzielnicy podmiot liryczny prbuje odnale elementy pi kna takie jak muzyka, poezja ulica zdominowana jest przez kino i elektrowni (zak ad pracy) oczekuj od ulicy czego wi cej ni ona mo e im da rozrywk tych ludzi jest alkohol, kino, chodzenie po ulicy

75.2

LEOPOLD STAFF - POETA KLASYCZNY

"Ars poetica" wiersz zawiera skrt programu poetyckiego poezja ma utrwala przelotne, chwilowe uczucia, my li, doznania i zdarzenia ma by atwa w odbiorze, komunikatywna echo z dna serca - uczucia najbardziej intymne, doznania, emocje ulotne, nieuchwytne tre ci ma by to co przemija cech charakterystyczn s rymy i d wi ki podmiot liryczny chce by zrozumia y, szczery "Poeta" wiersz ten okre la miejsce poety w spo ecze stwie uczucia poety s odmienne od odczu innych ludzi musi by w stanie odzwierciedla wszystkie uczucia poeta jest wyrazicielem uczu przeciwstawnych nastrojom og u Afirmacja ycia "Wysokie drzewa" wiersz ma kompozycj klamrow (rozpoczyna i ko czy si tym samym wersem: "O, c jest pi kniejszego ni wysokie drzewa") zachwyt nad krajobrazem, pi knem drzew, ktre s opisane na tle przyrody podmiot liryczny jest urzeczony pi knem przyrody, kontempluje j obraz jest podnios y, wspania y i zachwycaj cy dzi ki wyszukanym rodkom wyrazu poeta oddzia owuje na r ne zmys y odbiorcy: wzrok (poprzez bogactwo barw), w ch (zapach wody) i s uch poprzez na ladowanie przyrody stosuje synestezj (przeniesienie wra e pochodz cych z jednego zmys u na inny, np. opis zapachu przy pomocy barw) natura wp ywa na stan duszy cz owieka, wyzwala w nim warto ci duchowe, pozwala dozna pe nego spokoju i ciszy Zwrot ku codzienno ci "Kartoflisko" zwyczajny, banalny temat zaczerpni ty z ycia codziennego wsi u ycie wysokiej formy dla zwyczajnego tematu uwznio la go, nadaje mu rang poetyck , dodaje wa no ci na pierwszy plan wysuwa si opis bardzo realistyczny i plastyczny, bogaty w szczeg y, odzia ywuj cy na wyobra ni technika filmowa (zbli enia) opisowi towarzyszy nastrj powagi, smutku, a oby podkre lony por roku, kolorystyk obrazu poeta oddaje ho d codzienno ci i realizuje za o enie prostoty poezji - operuje prostymi rodkami wyrazu Uwielbienie dla Kochanowskiego "Lipy" ho d z o ony poezji Kochanowskiego zachwyt dla jego twrczo ci (krlewski rym, pogodny nastrj, harmonia poezji, tematy humanistyczne)

forma odpowiada klasycznej idei poezji K. - postawa odczu i wyrazu, jasno , klarowno Pochwa a dla formy klasycznej, harmonii, porz dku "Lipy" , "Wysokie drzewa"

75.3

AWANGARDA KRAKOWSKA

avant-garde - stra przednia Tadeusz Pejper, Julian Przybo czasopismo "Zwrotnica" 3xM (miasto, masa, maszyna) metafora tera niejszo ci j zyk rozwija si wraz z technologi poezja powinna wsp brzmie z rzeczywisto ci , prezentacja rzeczywisto ci fascynacja cywilizacj , urbanizmem sztuka powinna s u y spo ecze stwu przeciwstawienie si tradycji romantycznej, zerwanie z romantycznym poj ciem natchnienia poezja ma streszcza wiat a nie odtwarza wn trze poety poezja jest wynikiem wiadomej pracy intelektualnej, literatura to rzemios o nowy typ metafory, ktra nie by aby stylistyczn ozdob ani sposobem odtwarzania rzeczywisto ci, jej opisu, porwnania mia a by zwi zkiem poj ciowym, mia a tworzy now rzeczywisto czysto poetyck j zyk zbli ony do potocznego 75.3.1 Julian Przybo "Lipiec"" "Na wiadectwach wzbici w rado , odlecieli uczniowie Dr y powietrze po ich mig ym zniku" "Z Tatr" metaforyczny obraz wiata (ruch ska , huk wody) tragedia zmar ej taterniczki obok krajobrazu Tatrza skiego "Notre - Dame" poczucie przyt oczenia wobec wspania o ci filarw katedry podmiot liryczny jest przera ony budowl zosta a ona wzniesiona ku czci Boga ale sta a si miejscem niezb dnym ludziom a nie Bogu "Ulica Mi a" Wiersz o tematyce spo ecznej. Jedna z ulic pe na brudu, n dzy cierpienia, mierci, wywo uje strach. Ulica ta to synonim ubstwa, cierpienia. Elementy beznadziejnego ycia. "Bar Pod zdech ym psem" 75.3.2 W adys aw Broniewski tworzy poezj proletariack poezja ma powiedzie to, czego nie mog powiedzie inni popiera proletariat ma by ostra, zagrzewa poezja jako forma walki o nowy ad spo eczny ma wyra a problemy robotnikw poeta romantyczny poezja ma agitowa , podrywa do czynw obecno historii wiara w przesz o , w jej rol w yciu cz owieka i w yciu ca ego narodu

jej obecno jest czym niezb dnym podejmuje tematy spo eczno-polityczne i rewolucyjne nawi zuje do romantyzmu i do nasycenia wierszy tradycjami rewolucyjnymi poezja czynna, nawo uj ca do walki tworzy mi dzy innymi liryki patriotyczne wzywaj ce do walki z wrogami ojczyzny "Do przyjaci poetw" nazwa si Prometeuszem nie dba o konsekwencje jest dobroczy c (prometeizm - postawa polegaj ca na bezinteresownym po wi ceniu si dla sprawy, idei, ktra dotyczy du ej grupy ludno ci) "Poezja" wiersz ma charakter programowy, ukazuje stosunek Broniewskiego do poezji i okre la jej zadania poezja ma towarzyszy cz owiekowi w ka dym momencie ycia ma zagrzewa do walki, dawa nadziej ma by ywio owa, odpowiednia do chwili po walce ma przypomina s aw tych, ktrzy zgin li ma dawa ukojenie, uspokojenie, ma wyniszczy emocje negatywne "Manlicher" poezja to sposb walki to nie walka frontowa ale ideologiczna o prawa dzi ki poezji ma wi ksze mo liwo ci dzia ania, oczekuje nowego adu "Zag bie D browskie" tre ci jest Zag bie D browskie, bieda, n dza kryzys w przemy le doprowadza robotnikw do n dzy poeta wyra a interesy pokrzywdzonych robotnikw w sporze z pracodawcami i ca ym systemem politycznym, ktry dopuszcza do wyzysku policjant, ktry powinien pilnowa adu i porz dku w wiadomo ci pokrzywdzonych grnikw jest wrogiem strzeg cym niesprawiedliwo ci ponury nastrj i poczucie gniewu ilustruje ekspresjonistyczna kolorystyka -czer mocy i czerwie krwi Zag bie D browskie zamiast by podstaw dobrobytu pa stwa, utwierdza n dz i krzywd "Elegia o mierci Ludwika Wary skiego"

76.
76.1

DOKONANIA PROZATORSKIE XX LECIA MI DZYWOJENNEGO

"PRZEDWIO NIE" S. EROMSKIEGO

Przedwio nie polskiej pa stwowo ci Wiosna to odzyskanie wolno ci, rozkwit na nowo pa stwa polskiego po 123 latach niewoli. Utwr stanowi sum obserwacji politycznych i spo ecznych, pa stwowo ci, ktra narodzi a si na nowo. Konfrontacja mitu szklanych domw z rzeczywisto ci . ledz c losy Cezarego Baryki mo na zauwa y jak r ne rodowiska pozna . Ziemia stwo ycie urozmaicone przeja d kami, balami, spacerami, romanse, zabijanie czasu, ktrego nie ma na co spo ytkowa . nie zainteresowanie tym co dzieje si w kraju monotonne ycie ziemia stwa rz dzi si prawami: dobre pochodzenie, etykieta, dobre wychowanie, maj tek Wie trudne, prymitywne warunki n dza wsi prezentowana wyrywkowo - dobitnie sygnalizowane s warunki ycia

Przyczyny: 1. od dawna istniej ce stosunki spo eczne, ktrych nikt nie zmienia i nikt nie zamierza zmieni 2. bierno wyzyskiwanych 3. wyzysk ch opw nie opiera si na gwa cie, bowiem ch opi poddaj si , ycie wsi toczy si od dawna ustalonym rytmem. Mieszczanie n dza klasy robotniczej polska krajem policyjnym, wi zienia przepe nione, z e warunki, niemo liwe wr cz traktowanie wi niw, terror Niepodleg o zaskoczy a Polsk , rz d nie bierze losu kraju w swoje r ce. Nie wiele si zmienia (radykalizuj ce si klasy robotnicze, bezrobotni umieszczani s w wi zieniach, a rz d nic nie robi aby zapewni godno Polakom w wolnej suwerennej Polsce). 76.1.1 Rewolucja Jest gwa townym przewrotem spo eczno-politycznym, maj cym na celu obalenie panuj cego ustroju i wprowadzenia nowego adu sprawiedliwo ci spo ecznej. Za o enia rewolucji s wi c s uszne, nawi zuj do hase Wielkiej Rewolucji Francuskiej: wolno , rwno , braterstwo. Jednak wszelkie nag e zmiany wi si te z przemoc i krwawymi walkami.. Rewolucja w Rosji w 1917 r. obali a despotyzm carski. eromski umiejscawiaj c akcj w Baku, daje dok adny obraz wydarze rewolucyjnych, sugeruje tak e ich ocen . Ocena rewolucji jest niejednoznaczna, co wynika w du ej mierze ze zmienno ci pogl dw g wnego bohatera. Dojrzewanie Cezarego sprawia, e zmianie ulegaj jego pogl dy i sposb patrzenia na wiat. Pocz tkowo bohater jako m ody cz owiek anga owa si - spontanicznie i bezkrytycznie - w dzia ania rewolucyjne. Rewolucja oznacza a wtedy dla niego wolno , swobod , ucieczk od codziennych obowi zkw, bezkarno . Cezary bra udzia w masowych spotkaniach, podczas ktrych wyg aszano przemwienia, a tak e organizowano samos dy: wiece przeradza y si cz sto w okrutne, samowolne egzekucje wi zionych przeciwnikw (genera w). Dzia ania rewolucyjne by y bezprawiem i okrucie stwem. Rewolucja w Baku wprowadzi a nie ad i wyzwoli a spory narodowo ciowe pomi dzy Tatarami a Ormianami. Stopniowo Cezary zacz zauwa a ujemne cechy rewolucji. Jednak dalej uwa a , e jest ona konieczno ci i e pokrzywdzeni ludzie maj moralne prawo do buntu przeciw krzywdzicielom. P niej i ten s d uleg zmianie. Wyzwolone przez rewolucj spory narodowo ciowe doprowadzi y do makabrycznych wydarze : masowych mordw, terroru i skrajnej n dzy, ktra czyni a ludzi oboj tnymi nawet na mier . Obalenie starego porz dku nie zapewnia jeszcze wprowadzenia nowej cywilizacji. Te spostrze enia potwierdzi a p niej podr do Polski. Mia wwczas okazj zaobserwowania Rosji obj tej rewolucj . Rosja zosta a ukazana jako pa stwo pogr one w chaosie, le funkcjonuj ce, ca kowicie zdezorganizowane. Obraz rewolucji stanowi ostrze enie przed tym, do czego mo e doprowadzi spo eczna krzywda oraz lekcewa enie problemu, jakim s warunki ycia najni szych warstw i nierwno ci spo eczne. Programy polityczne: 1. komunistw 2. rz dowy (Gajowca) 3. bohatera

76.2

"GRANICA" Z. NA KOWSKIEJ

76.2.1 Nowatorstwo formy Powie realistyczna zwykle opowiada a histori podczas ktrej dokonywa y si wydarzenia. Skutki podane by y zawsze na ko cu. Na kowska rozpoczyna powie od fina u, rozwi zania akcji. Streszczaj c koniec roz adowuje ciekawo czytelnika. Nie oczekuje on rozwi zania tylko zastanawia si co si sta o. Czytelnika maj zainteresowa r ne sytuacje, interpretacje a nie same zdarzenia. Fabu a jest prosta aby czytelnik mg zwrci uwag na motywy post powania. yciorys bohatera daje nam r ne mo liwo ci interpretacji. Autorka chce zostawi ocen bohatera czytelnikowi. Opinie zale od r nych punktw widzenia. Nie mo e ona by jednoznaczna. Na kowska proponuje aby zestawi je wszystkie nawet je li s r ne. Suma ich mo e da jaki obraz. Nie b dzie on jednoznaczny. Zestawienie gestw, r nych punktw widzenia, gromadzenie opinii. Rzeczywisto jest z o ona. G wnym zagadnieniem ksi ki jest zestawienie tego co my li o sobie cz owiek a co my l o nim inni. Autorka k adzie nacisk na to, e nie b dzie jednoznacznie charakteryzowa a bohatera, stara si podkre li swoj obiektywno . Rezygnuje z

narzucenia odbiorcy swojego pogl du. 76.2.2 Prezentacja warstw spo ecze stwa Ziemia stwo (Ziembiewicz) zubo a e, rodzice Ziembiewicza reprezentuj t warstw ze wszystkimi jej wadami powierzchowno wykszta cenia przy jednoczesnym du ym mniemaniu o sobie konserwaty ci, kultywuj c staro szlacheckie tradycje podtrzymywali znaczenie klasy do ktrej nale ludzie pu ci, ja owi, niewykszta ceni, ho duj cy reliktom przesz o ci, tkwi w niej kultywowanie wypaczonych tradycji szlacheckich, ktre mog potwierdzi ich przynale no do prymitywnej ju szlachty pozory dawnej elegancji i kultury pod ktrymi nie kryje si adna tre nie umiej si dostosowa do obecnych warunkw (dlatego zubo eli) podsycanie pozorw etykiety dworskiej nie potrafi gospodarowa , zarz dzanie maj tkiem jest bezw adne herb - jedyny znacz cy symbol szlachectwa stwarzaj sobie wiat zbytku, cho w rzeczywisto ci tak nie jest trwaj we w asnym wiecie nie zauwa aj c co si wok nich dzieje nie maj zbyt du ego wp ywu politycznego Bogacze (pa stwo Tczewscy) dzi ki swojemu maj tkowi mog bardziej manipulowa losami pa stwa, wp ywa na sytuacj polityczn kraju wp ywowi, przyjmowali zawsze znakomitych ludzi powa ni i godni sfera ludzi maj cych mo liwo ci finansowe, op ywaj cy w zbytkach - forma wy szej kultury chc c zrobi karier trzeba by o im podlega Mieszcza stwo * Cecylia, Kolichowska, cukiernik Marian stwarzanie pozorw zamo no ci brak wiadomo ci tego, co pi kne ko tuneria, dulszczyzna odnosz si do ludzi z ni szych klas z pogard brak wp yww i perspektyw brak prywatno ci hierarchia co to ludzi i zwierz t u alanie si nad sob i nie robienie niczego aby zmieni swoj sytuacj * bogaci inteligenci - Zenon Ziembiewicz *biedota - Joasia Go bska Biedota (robotnicy, s u ba, ch opi folwarczni) ycie w skrajnej n dzy godz si na takie warunki bo na inne ich nie sta brak im podstawowych rodkw do ycia yj w strasznych warunkach (piwnicach) nie maj adnych praw, nie mog si o nie nawet dopomina nie posiadaj opieki lekarskiej poni ani, szykanowani, wykorzystywani Robotnicy (Franek Borbocki) gwa townie domagaj si o prawa coraz bardziej wiadomi swoich praw prowadz manifestacje, strajki daj lepszych warunkw ycia

76.2.3 Wieloznaczno utworu Granica na p aszczy nie spo ecznej. Podzia klasowy odgradzaj cy wiat posiadaj cych od wiata n dzarzy. Jest mi dzy nimi przepa . Dziel ich przywileje, mo liwo ci yciowe, prawa, mo liwo ci wp ywania na ycie. Awans spo eczny jest nieosi galny dla ludzi sfery ubogiej - nieprzekraczalna granica. P aszczyzna psychologiczna. Poszukiwanie granic tego co ocenia si obiektywnie a subiektywnie. S d jednostki czy opinia zbiorowa. Ze zbioru subiektywnych opinii mo na zbli y si do obiektywnej prawdy. Granica oddziela prawd od fa szu. P aszczyzna filozoficzna. Mowa tu o mo liwo ciach poznania wiata. Cz owiek sam sobie narzuci granice. Poznaje wiat coraz lepiej, coraz dok adniej. wiat si rozwija. Ruchoma granica poznania. P aszczyzna moralna. Linia, ktrej nie powinno si przekracza aby nie sprzeniewierzy si w asnym idea om, pogl dom, by pozosta sob . Granica kompromisu nie polega na rezygnacji z w asnych idea w. Szukanie ci gle tej bariery, bo przekroczenie jej oznacza fa sz, ob ud w stosunku do samego siebie.

76.3

"NOCE I DNIE" M. D BROWSKIEJ

dat graniczn tej powie ci jest powstanie styczniowe wp ywa ono na ycie bohaterw ka de z nich widzi je inaczej Barbara patriotka niech i nienawi do wszystkich i wszystkiego co zwi zane by o z zaborcami ceni a tych, ktrzy brali udzia w powstaniu; powstanie uwa a za bohaterski czyn zbrojny ma swoj dum , honor razi j to, e Bogumi nie chce mwi o powstaniu zainteresowa a si Bogumi em poniewa on bra udzia w powstaniu, obdarzy a go szacunkiem specyficzny stosunek mia a tak e do wuja Klemensa, ktry bra udzia w powstaniu uwa a a za swj obowi zek opiekowa si nim mityzacja powstania (przyczynili si do tego tacy ludzie jak Barbara) za m wysz a z obowi zku Bogumi a traktowa a wielokrotnie lekcewa co t skni za miastem boi si mierci jest nietolerancyjna pe na sprzeczno ci cechuje j egotyzm Bogumi ma inny stosunek do powstania gdy ono wybuch o by jeszcze m odym ch opcem, musia bardzo szybko wydoro le powstanie wywar o na nim ogromne pi tno stara si wymaza je z pami ci bezpo redni kontakt ze mierci nauczy go ceni ycie, nie mia du ych wymaga , cieszy si chwil powstanie ukszta towa o w nim pogl d na ycie wed ug niego najwi ksz warto ci cz owieka jest praca jest realist , trze wo patrzy na wiat nie ma du ych wymaga od ycia nie pracowa dla pieni dzy lecz z mi o ci do ziemi i pracy cz sto zaniedbywa przez to on i dzieci stara si pomaga Barbarze lecz rzadko zgadywa jej pragnienia kocha Barbar na rwni ze swoj prac du o wymaga od ludzi ale najwi cej od siebie spotyka na swojej drodze wiele przeszkd staje na przeciw losowi, jest optymist

by odpowiedzialny za swoje czyny bohater pozytywistyczny w powie ci uosabia m dro yciow kieruje si rozs dkiem

76.4

"FERDYDURKE" W. G BROWICZA

Powie ta zrywa z tradycj powie ci realistycznej. Posiada niezwyk fabu , ktrej zdarzenia s wprawdzie uporz dkowane chronologicznie, ale same w sobie s nielogiczne i nieprawdopodobne. Zdarzenia przypominaj bardziej sen ni jaw i Gombrowicz wyra nie nawi zuje w kompozycji fabu y do techniki onirycznej (sennej). Ukazane wydarzenia i postacie s w du ej mierze absurdalne i przejaskrawione, i sk adaj si na groteskowy obraz rzeczywisto ci. wiat ukazany zosta w krzywym zwierciadle. Postacie s uosobieniem pewnych postaw i zachowa , wyeksponowanych, wyolbrzymionych w nich dla spot gowania wra enia. Mamy typowego belfra - Bladaczk , pensjonark , nowoczesn matk , typowe postacie z rodziny szlacheckiej, parobka. Ich zachowanie jest przesadne i karykaturalne. Stanowi w powie ci rd o komizmu. Dwie p aszczyzny interpretacyjne: rozwa ania psychologiczne dotycz ce uzale nienia post powania cz owieka, sprowadzaj ce si do teorii formy w yciu ludzkim krytyka mi dzywojennej rzeczywisto ci i obyczajowo ci nadaj ca utworowi satyryczn wymow Podstawowym poj ciem, jakim operowa Gombrowicz w swoich wypowiedziach o cz owieku i wiecie by a "forma" - to dla Gobrowicza sposb wyra ania siebie i s owa, gesty, czyny, decyzje, postawy, styl i sposb bycia. Jest to postawa wobec ycia, kszta t cz owieka okre laj cy go wobec wiata. Forma jest sposobem kontaktowania si z innymi lud mi. Tworzy si dopiero w kontakcie mi dzyludzkim i jest czym sztucznym, nienaturalnym dla cz owieka. Jest nam narzucana z zewn trz, fa szuje nasz natur . Forma jest konieczno ci , poniewa ka dy cz owiek chc c nawi za kontakt z innym cz owiekiem, musi przyj jak form , ktra by aby dla tamtego zrozumia a. A poniewa cz owiek yje w spo ecze stwie, jest na t form skazany, nie mo e przed ni uciec. Forma jest tak e sposobem wyra ania w asnych pogl dw, sposobem przekazania w asnego widzenia wiata i innych. Na pocz tku utworu narrator wyznaje, ze poszukuje sposobu na wyra enie siebie. Zdaje sobie spraw z konieczno ci znalezienia dla siebie jakiej formy, by zaistnie w spo ecze stwie, w rd ludzi, by zosta przez nich dojrzanym i odebranym. Ludzie narzucaj sobie wzajemnie sposb bycia (np. belferskie zachowanie Pimki w mieszkaniu narratora sprawia, e zachowuje si on jak ucze ). Ludzie nieustannie zmuszaj innych do pewnych zachowa i dzia a . Ci g a walka o narzucenie w asnego wiatopogl du (walka na miny pomi dzy Mi tusem a Pytonem, gwa t przez uszy dokonany na Pytonie). Uczniowie cierpi z powodu narzucenia im sztucznie formy zdziecinnia ej. Forma zdziecinnia a zyskuje miano "pupy". Pupa nadana zostaje uczniom gimnazjum, wytwarza j zw aszcza obecno matek za p otem. Z kolei wszelkie spo eczne maski, zachowania okre lane s poj ciem "g by". G b przyprawia cz owiekowi drugi cz owiek lub spo ecze stwo. Gombrowicz ma wiadomo , e przed g b nie ma ucieczki.

76.5

PROZA BRUNO SCHULZA

By pod wp ywem Kafki: wiat nierealny akcja nie jest wa na dwie p aszczyzny snu i jawy, nie wiadomo gdzie rozgrywa si akcja realizm jest zachwiany Kreacjonizm wiat, ktry kreuje nie jest rzeczywisty. Jest wymy lony. Schulz nie odwzorowuje wiata, tylko tworzy swj w asny. Pisze swoje utwory tak, e czytaj c je widzimy wiat przez mg (kolory, brak konturw, mg a, senno ). W jego utworach nie ma jako takiej fabu y, nie jest ona wa na. Sensualzim odbieranie wiata za pomoc zmys w dominuj barwy, d wi ki, kszta ty - oddzia ywuj na wyobra ni nie wa na jest akcja, fabu a

76.6

"PANNY Z WILKA" J. IWASZKIEWICZA - problematyka

1. autobiograficzna u podstaw fabu y leg y wspomnienia m odzie czego pobytu Iwaszkiewicza we dworze w Byszewach,

gdzie jako gimnazjalista udziela korepetycji. Zapami tane obrazy, osoby, sytuacje wykorzysta pisz c opowiadanie 2. psychologiczna le y w centrum zainteresowania pisarza. Wi e si ze skupieniem uwagi na psychice bohatera - jego prze yciach, rozterkach, wspomnieniach. wiat jest widziany i oceniany z perspektywy bohatera. Z problematyk psychologiczn wi e si rozwa anie na temat pami ci i jej znaczenia. 3. egzystencjalna widoczna jest w zadumie nad yciem i mierci , w pytaniach o sens ycia i jego istot . W szukaniu tego co wa ne i nieprzemijaj ce w yciu. 4. filozoficzna towarzyszy zadumie egzystencjalnej i wyra a si pro b znalezienia oglnych prawide rz dz cych yciem, zrozumienia porz dku wiata i zwi zkw mi dzy przesz o ci i tera niejszo ci . 5. moralna wyra a si w pytaniach o powinno ci, obowi zki cz owieka, o warto tego co robi, a tak e w niepokoju, ktry towarzyszy bohaterowi, gdy snuje refleksj dotycz c jego yciowych dokona .

76.7

"BRZEZINA" J. IWASZKIEWICZA

miejsce mierci, wspomnie , mi osnych wzniesie i szcz cia niemy wiadek wydarze nie przemija, wci trwa dla bohaterw jest ostoj spokoju, miejscem, ktre sk ania ich do refleksji kszta tuje stany psychiczne opisy maj charakter impresjonistyczny traktowanie wiata jako dzie a artystycznego i smakowanie go jako dzie a sztuki dramatyczne wydarzenia ukazane w sposb melancholijny splataj si mier i ycie Stanis aw ci ko chory udowodni Boles awowi, e jego ycie podobne jest do mierci zainteresowanie tera niejszo ci , tera niejszo gruje nad przesz o ci

77.
77.1

PROZA XX LECIA MI DZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA)

"PROCES" F. KAFKA

77.1.1 Kompozycja powie ci chronologiczna fabu a uk ad zdarze przejrzysty, skoncentrowany wok g wnego w tku procesu akcja zmierza ku katastrofie, ktr jest mier bohatera jasny uk ad wydarze , pewna schematyczno bohaterw, pozorna logika wiata przedstawionego, ktry ujawnia sw absurdalno - to wszystko sk ania do poszukiwania ukrytego sensu opisywanych sytuacji "Proces" jako parabola, czyli utwr, w ktrym dos owne znaczenia s jedynie ilustracj pewnych uniwersalnych prawd, ukazanych obrazowo, za pomoc przyk adowej fabu y i postaci. schematyczno dwie p aszczyzny interpretacyjne: metaforyczna i realistyczna pozorna logika wiata przedstawionego, brak konkretyzacji czasowej i przestrzennej 77.1.2 Realizm racjonalne, rozumne, zgodne z rzeczywisto ci przedstawienie wiata realizm zak ada prezentacj cz owieka w jego codzienno ci narrator jest wszechwiedz cy, on przedstawia wiat zdarzenia fikcyjne zgodne z prawdopodobie stwem motywacja bohatera ma charakter psychologiczny i zdeterminowana jest sytuacjami spo ecznymi w jakich si znajduje bohaterzy s niejednokrotnie typowi dla swojego rodowiska komunikatywno j zyka wydarzenia u o one chronologicznie, zwi zek przyczynowo skutkowy nie ma jasnego zako czenia bohaterowie to zarwno postacie pierwszo jak i drugo planowe

Kafka odchodzi od realizmu jako na ladowania rzeczywisto ci. Kreuje now rzeczywisto , ktra nie jest zgodna z prawd . G wny bohater Jzef K. jest typowy, bez ycia wewn trznego. Jest on postaci szczeglnie ubog . Zredukowany zostaje do prostych reakcji i odruchw. Proces to ilustracja pewnych uniwersalnych prawd. Sens utworu jest ukryty i metaforyczny. W Procesie wiat przedstawiony pozbawiony jest sensu. Jzef K. nie wie za co zosta oskar ony. Ca y wiat utworu podporz dkowany jest procesowi. Proces to parabola niewiadomej losu, samotno ci cz owieka wobec wiata, ktry ujawnia cz owieka jako bezduszny mechanizm. Bezsilno , bezradno . Cz owiek jest podporz dkowany prawu. Bezsilno jednostki pozbawionej praw. W adza jest nieomylna.

77.2

"NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN" E. M. REMARQUE

wojna jest upiorna odwrcenie systemu warto ci to co jest niemoralne, niedopuszczalne, nieetyczne w normalnym wiecie, na wojnie jest normalne

77.3

"ZIEMIa PLANETa LUDZI" A. de SAINT-EXUPERY - humanizm

pozna cz owieka mi o do cz owieka, bezinteresowna ch poznania, ciekawo mi o do ycia Dzi ki g wnemu bohaterowi autor przedstawi swoje losy podczas pracy lotnika. Lata na samolotach przewo c paczki. Ch poznania wiata z innej strony, z gry, sk d nikt go jeszcze nie widzia . To nim kierowa o. Podczas lotw prze y wraz z kolegami wiele katastrof. Za ka dym razem mi o do ycia, ch przetrwania i odkrywania wiata na nowo kaza a im prze y . Walka z samym sob . Prze ycie katastrofy sprawi o, ze s silniejsi od okoliczno ci, ktre skaza y ich na mier . Miejsca odosobnione tj. Sahara, czy nie ne gry ukazuj warto cz owieka. Stanowi one tak e gro b mierci, s dla niego ywio em tak samo jak niebo po ktrym lata. Pisarz - pilot mg spojrze na ziemi z lotu ptaka, zmierzy si z si natury. Kole e stwo, przyja , g boki szacunek dla ludzkiego ycia.

77.4

"KOMU BIJE DZWON" E. HEMINGWAY - behawioryzm

Hemingway obserwuje cz owieka z zewn trz ukazanie cz owieka zmagaj cego si z przeciwno ciami losu, w sytuacji podejmowania trudnych decyzji rozwa ania natury moralnej, filozoficznej s przedstawione poprzez fabu i szybko przebiegaj c akcj bohaterem jest m czyzna, mocny, konsekwentnie post puj cy, szlachetny, nie ulega przeznaczeniom losu lecz stara si z nimi zmierzy nawet je li wie, e go przerastaj i ma wiadomo pora ki, podejmuje ryzyko, stawia czo o przeciwno ciom, jest w stanie zapanowa nad emocjami i uczuciami. G wny bohater staje przed konieczno ci podj cia decyzji, postrze enia z o ono ci sytuacji. Jest cz owiekiem nieust pliwym, oddanym sprawie. Jordan to cz owiek refleksyjny, ceni cz owieka jako istot , ceni sobie ludzkie ycie i wszystko to co mo e ono dostarczy . Jest to cz owiek szlachetny i uczciwy. czy w sobie irracjonalizm z uczuciowo ci . Optymistycznie patrzy na wiat. Stara si nie ulega rzeczywisto ci. Cz owiek jest w stanie zapanowa nad emocjami i uczuciami.

77.5

"MISTRZ I MA GORZATA" M. BU HAKOW - powie

parabola

jest to powie fantastyczna, mi osna, realistyczna realizm podszyty jest grotesk s u y rwnie kompromitacji wielu cech wszystkie sposoby wykorzystania groteski s u temu aby jeszcze bardziej uwidoczni wady ilustruje zmiany systemu warto ci, chaos realizm powie ci jest podszyty grotesk aby wprowadzi schematyzm - parabolizm groteska Bu hakowa umo liwi a omini cie wczesnej cenzury 77.5.1 Kompozycja powie z o ona tre ciowo i kompozycyjnie przedstawienie wielo ci problemw osi gn Bu hakow dzi ki niejednorodno ci narracji narrator opowiada jednocze nie jakby o trzech r nych rzeczywisto ciach

I - realistycznie, satyrycznie i groteskowo ukazana Moskwa i jej mieszka cy II - ma charakter ba niowy i fantastyczny, powstaje dzi ki obecno ci Wolanda-szatana i jego wity IIIopowiadana we fragmentach historia Pi ata i Jeszui Ha-Nocri, nawi zuj ca do ewangelii, ale r na od niej 77.5.2 Problematyka 1. metafizyczna wynika ze z o ono ci wiata przedstawionego. Bu hakow dowodzi, ze uzasadnieniem dla wiata realnego jest istniej cy poza nim porz dek boski, ktry decyduje o uniwersalnym charakterze pewnych warto ci (takich jak: wolno , odwaga, mi o ). Odrzucenie tych warto ci sprawia, ze wiat traci sens, popada w chaos 2. moralna wi e si z ocen dzia a postaw bohaterw. Pytanie o to, co jest dobre, a co z e, sugeruje ju sama obecno szatana 3. egzystencjalna wi e si z refleksj na temat ycia, jego sensu, warto ci. Problem ten dotyczy zarwno jednostek jak i zbiorowo ci 4. psychologiczna opiera si na zainteresowaniu indywidualnymi problemami bohaterw, ich psychik , z o ono ci ich prze y , pragnie , przyczynami ich chorb psychicznych. Charakterystyce psychologicznej B. poddaje m.in. Ma gorzat , Mistrza, Pi ata 5. spo eczno-polityczna wynika z przedstawienia Moskwy jako stolicy pa stwa totalitarnego. Pisarz ukazuje, w jaki sposb system totalitarny wp ywa na ycie spo eczne i indywidualne 6. kulturalna wi e si z zainteresowaniem sytuacj artysty i sztuki w pa stwie totalitarnym. Mo na odnale tak e rozwa ania na temat tego, czym jest prawdziwa sztuka i co decyduje o jej warto ci 7. obyczajowa wyra a si w szczeglno ci, cz sto satyrycznych opisw codziennego ycia mieszka cw Moskwy, ich przyzwyczaje , pracy, zainteresowa , reakcji 77.5.3 Artysta i jego dzie o Bu hakow rozwa a jakie miejsce w systemie totalitarnym zajmuje artysta i jak pe ni rol . Arty ci wiadomie godz si na ust pstwa, jak wszyscy poddani s presji cenzury. Dobrowolnie rezygnuj z krytycyzmu i poszukiwania prawdy, o ktr w a nie jako arty ci powinni si upomina . S zdolni wyst pi przeciw artystom niezale nym, je eli b dzie wymaga a tego w adza. Za t lojalno maj zapewniony byt, poczucie bezpiecze stwa, wygod i prawo drukowania swoich utworw. Sztuka oficjalna , popierana i wspomagana przez pa stwo, jest tak samo zak amana i nieautentyczna jak ca y system. Bu hakow neguje jak kolwiek warto takiej twrczo ci. Mistrz jest autorem jednej ksi ki: opowiadaj cej histori Pi ata i Jeszui Ha-Nocri. Wielko tego dzie a polega na tym, e wyra a ono uniwersaln prawd o Bogu, cz owieku i niekwestionowanych warto ciach. Prawdziwo opowiadanej przez Mistrza historii potwierdza to, e ma wp yw na czytelnika, wywo uje sprzeciw wobec z ego, zak amanego systemu. Dzie o to odzwierciedla prawdziwe t sknoty cz owieka, ujawnia jego obawy, s abo , ale te pragnienie dobra, odwagi, poszukiwanie Boga jako uosobienia warto ci, bez ktrych ycie traci sens. Udowadnia, ze w cz owieku jest dobro, ale jest ono wci wystawiane na prb . Obrona warto ci - zw aszcza w systemach zniewolenia i zak amania - wymaga odwagi. Mistrz za swoje dzie o zostaje napi tnowany, wykluczony z grona szanowanych i docenianych literatw. Dzie o oparte na prawdzie i innych warto ciach czyni Mistrza wielkim. Walka dobra ze z em w powie ci szatan jest dobry walka dobra ze z em ma wymiar etyczny Wsp czesny wiat Rosji lat 20/30 Moskwa jest ukazana przez Bu hakowa jako miasto ilustruj ce problemy wsp czesnego wiata. Pozostaje ona pod presj rz dw totalitarnych (dyktatorskich), zniewalaj cych spo ecze stwo za pomoc narzuconej obowi zkowo ideologii, rozbudowanego aparatu policyjnego, ingerencji w ycie prywatne. Obecno systemu totalitarnego nie ujawnia si bezpo rednio. Bu hakow skupia uwag na jego skutkach.

Przedstawiona w powie ci rzeczywisto pozbawiona jest wszelkich warto ci. Opiera si na zak amaniu we wszystkich dziedzinach ycia. Przyk adem zak amania mo e by kompromitowane przez Wolanda okre lenie "drugiej wie o ci" produktw ywno ciowych. Zak amanie ujawnia si w powszechnej ob udzie, w zatracaniu si pierwotnych znacze s w. Przez to bohaterowie trac rozeznanie, czym jest prawda, sprawiedliwo , wolno , uczciwo . System totalitarny - d y do sprawowania ca kowitej kontroli nad spo ecze stwem, niszczy indywidualno , bezwzgl dny, narzuca sposb my lenia, oceniania, odbiera cz owiekowi mo liwo sprzeciwu, krytyki, wychowuje ludzi niezdolnych do samodzielnego my lenia, ludzi zastraszonych. ycie w Moskwie jest zbiurokratyzowane, podporz dkowane przepisom. Jako ycia pozostawia wiele do yczenia - brak mieszka , pieni dzy. Wprowadzenie do rzeczywisto ci pozornie moralnej logiki demaskuje postawy ludzi. Bu hakow w o mieszaj cy, satyryczny sposb opisuje rzeczywisto . wiadome i celowe zdeformowanie wiata aby ujawni jego absurd, absurd zniewolenia cz owieka w imi ideologii nie s u cej nikomu.

78.
78.1

DRAMATURGIA OKRESU MI DZYWOJENNEGO

" EGLARZ" J. SZANIAWSKIEGO

78.1.1 Cechy dramatu wartka, spjna akcja bohaterzy maj charakter realistyczny logika zdarze , prawdopodobie stwo 78.1.2 Chwyty literackie obecno liryzmu, ironii wprowadzenie szeregu aluzji i niedopowiedze tematyka utworw dotyka spraw o charakterze uniwersalnym konfrontacja dobro-z o, ludzkich pragnie , idea w skonfrontowanych z rzeczywisto ci , codzienno ci Kapitan Nut - oficjalnie posta bardzo romantyczna, ma kochank , do ktrej pisze wiersze, jest cz owiekiem honoru, przedk ada go ponad wszystko, nieustraszony, przystojny, zadbany, godzien na ladowania. Po pojawieniu si Jana okazuje si , ze listy wcale nie s romantyczne, kapitan przewozi opium, wygl d si nie zgadza , prowadzi hulaszczy tryb ycia, nadu ywa alkoholu i narkotykw, wysp odkry przez przypadek, bo za oga by a pijana. Dwa obrazy zupe nie r nych postaci kontrastuj ze sob . Dotykamy relatywizmu prawdy, ktra jest wzgl dna. Dwa sprzeczne opisy, aden z nich nie jest do ko ca prawdziwy. Nie ma potwierdze tylko domniemania. Ka dy potrzebuje pewnego idea u aby potem mc stosowa go w yciu. Ujawnienie prawdy mo e sprawi krzywd . Szacunek dla bohaterstwa, odwagi. Ludzie potrzebuj wzorw, bowiem potrzebny jest cel, ambicje. Idea y wzbogacaj ich, wyzwalaj w cz owieku dum . Mity s dobre, cho mog by niebezpieczne je li ocieraj si o fanatyzm. Mog s u y manipulowaniu lud mi. Mog prowadzi do zagro e ale s potrzebne.

78.2

"SZEWCY" I. WITKIEWICZA

78.2.1 Teoria czystej formy w teatrze Jest to stworzona przez Witkacego koncepcja teatru, maj ca go ca kowicie zrewolucjonizowa . Teoria czystej formy dotyczy a wy cznie teatru i przeciwstawia a si tradycji - zarwno dramatowi naturalistycznemu, jak i symbolicznemu. Celem spektaklu nie jest na ladowanie rzeczywisto ci, lecz wprowadzenie widza w inny ni yciowy wymiar prze ywania, w sfer uczu metafizycznych. Celem jest zaskakiwanie widza. Teatr czystej formy mia zrywa z wszelkimi schematami tradycyjnego teatru, z logicznym zwi zkiem pomi dzy przedstawionymi zdarzeniami oraz wypowiedziami bohaterw i ich dzia aniami. Witkacy dopuszcza rozbie no pomi dzy czynami postaci z wypowiadanymi przez nie s dami, zmienno psychiki, przeistaczania si jednych postaci w inne, zamiany rl. Widz ogl daj cy spektakl Czystej Formy powinie mie wra enie, e ni jaki dziwny sen. "Szewcy" posiadaj istotny zwi zek z rzeczywisto ci spo eczn i polityczn , ale mo emy tak e odnale w tym dramacie pewne elementy Czystej Formy. Widoczne jest tu d enie do rozwijania iluzji, rzeczywisto ci na scenie, czyli powstrzymywania widza od wiary, e to, co dzieje si na scenie, rozgrywa si na prawd . S u y temu kreacja bohaterw. Nie s oni przedstawiani realistycznie, tzn. nie s w pe ni

reprezentatywni dla swojej warstwy spo ecznej (na przyk ad szewcy s tylko umownymi szewcami poniewa czasami mwi i my l jak filozofowie, pos uguj si skomplikowanymi poj ciami i wypowiadaj zdania w wielu j zykach). wiat przedstawiony w dramacie Witkacego, cho wi e si ze wiatem realnym, to jednak nie pasuje do niego, nie stanowi jego wiernego odbicia lecz obraz wykrzywiony, zdeformowany, groteskowy. Komizm i tragizm wsp istniej obok siebie. Prezentowane zdarzenia zaskakuj i szokuj widza, natomiast nie maj go wzrusza . Wulgarne imiona bohaterw a tak e wulgarny i ostry sposb ukazania erotyzmu. Dziwaczny jest tak e j zyk, jakim mwi bohaterowie, b d cy mieszanin gwary, stylu naukowego i dziwnych przekle stw - neologizmw utworzonych na wzr popularnych przekle stw. Porz dki spo eczne i polityczne zmieniaj si kolejno w wyniku przewrotw rewolucyjnych. * Porz dek kapitalistyczny. Ho duje on ustalonej hierarhii spo ecznej, ktra narzuca ludziom ograniczenia. Szewcy musz naprawia buty lepszym, stoj cym wy ej - np. prokuratorowi, ktry jako przedstawiciel bur uazji jest poni any przez ksi n , reprezentantk arystokracji. Ten podzia spo eczny wywo uje wzajemne niech ci, nienawi ci, antagonizmy pomi dzy warstwami, zw aszcza, e wi e si tak e z r nicami w poziomie ycia i posiadaczy w adzy. Pojawiaj si marzenia o rewolucji, nag ej zmianie ca ego uk adu spo ecznego. Przewrotu dokonuje Prokurator, ale w rewolucji tej d y wy cznie do obrony w asnej pozycji, w asnych praw i wygodnego ycia. Decyduje si na ten krok w obawie przed rewolucj szewcw, ktra mog aby przybra krwawy charakter. W swoich dzia aniach wspiera si na organizacji Dziarskich Ch opw, w ktrej panuje kult si y, lepa wierno i pos usze stwo przywdcy, rezygnacja z indywidualnych d e na rzecz realizacji rozkazw wodza. S to dylematy ustroju faszystowskiego, totalitarnego, w ktrym zorganizowana si a panuje nad niezorganizowanym t umem - sk conymi szewcami. Gdy szewcy przepowiadaj swoj rewolucj i tworz ustrj komunistyczny, zmiana porz dku spo ecznego polega na odwrceniu rl, podkre lonym w dramacie groteskowym zachowaniem si szewcw chodz cych w kolorowych pid amach, uznawanych przez nich za dowd panowania i uprzywilejowanych pozycji. W adz teraz sprawuj szewcy a dotychczasowe warstwy panuj ce zostaj obalone i poni one. Dzia ania nowej w adzy przypominaj posuni cia w adzy komunistycznej (zniszczony zostaje przywdca rewolucji, kwestia ch opska zostaje rozwi zana si ). Dochodzi do nast pnego przewrotu, po ktrym powstaje nowy bli ej nieokre lony totalitaryzm, w ktrym ludzie szkoleni s jak automaty.

SPIS UTWORW W LITERATURZE

AUTORZY BOHATEROWIE ANTYK Homer "Iliada" Chryzes, Agamemnon, Gryzeida, Bryzeida, Achilles, Tetyda, Menelaos, Diomedes, Ajas, Nestor, Odys, Patrokles, Helena, Priam, Hektor, Parys, Pandar, Eneasz, Andramacha, Antenor, Dolon, Rezos, Polidor, Likaon, Deifob "Odyseja" Odys, Telemach, Penelopa, Nestor, Menelaos, Kikoni, Lotofagi, Cyklopi (Polifem), Lastrygoni, Kirke Sofokles "Antygona" Antygona, Ismena, Kreon, Hajmon, Eurydyka, Tejrezjasz "Krl Edyp" Safona "Podnie cie w gr dach" "Zazdro " Anakreont "S odki bj" "Piosenka" Symonides "Los" Horacy "O co poeta prosi Apollina" "Exegi monumentum aere perennius" (Zbudowa em pomnik trwalszy ni ze spi u) "Listy do Pizonw" Wergiliusz "Bukoliki" Owidiusz " ale" UTWORY

Seneka "O yciu szcz liwym" REDNIOWIECZE "Dzieje Tristana i Izoldy" "Pie o Nibelungach" "O krlu Arturze i rycerzach Okr g ego Sto u" "Legenda o w. Aleksym" "Bogurodzica" "Lament wi tokrzyski" "Pie o Rolandzie" Cesarz Karol, Roland, Galeon, Oliwier, Turpin, Oda, Ludwik, Pinabel, Tiery Przec aw S ota "O zachowaniu si przy stole" "Satyra na leniwych ch opw" "Rozmowa mistrza Polikarpa ze mierci " "Kazania wi tokrzyskie" "Kazania Gnie nie skie" "Wiersz o zabiciu Andrzeja T czy skiego" RENESANS William Shakespeare "Romeo i Julia" Kapulet, Parys, Marta, Julia, ojciec Laurenty, Trybalt, Romeo, Benwolio, Merkurcjo "Makbet" Makbet, Dunkan, Banko, Makduf, Siward, Swen, Malkom, Donalbein, Fleance, Hekate "Hamlet" "Otello" "Sen nocy letniej" "Poskromienie z o nicy" "Wieczr Trzech Krli" Dante Alighieri "Boska Komedia" Beatrycze Giovanni Boccaccio "Dekameron" Francesco Petrarca "Sonety do Laury" Michel de Montaigne "Prby" Francois Rabelais "Gargantua i Pantagruel" Macchavelli "Ksi " Miguel de Servantes "Don Kichot" Thomas More "Utopia" Erazm z Roterdamu "Pochwa a g upoty" Jan Kochanowski "Odprawa pos w greckich" Fraszki "Na swoje ksi gi" "Na lip " "Na sokolskie mogi y" "Na dom w Czarnolesie" "O ywocie ludzkim" "Do snu" "Do gr i lasw" "Ku muzom" "O mi o ci" "Do fraszek" "O doktorze Hiszpanie" "O kapelanie" "O kaznodziei" "Na nabo n " "Do dziewki" Pie ni "O spustoszeniu Podola..." "Pie wi toja ska o sobtce"

"O cnocie" "O dobrej s awie" "Stateczny umys " "Serce ro cie" "Mi o szale , kiedy czas po temu" "Czego chcesz od nas panie ?" "Psa terz Dawidw" "Treny" Antenor, Aleksander - Parys, Helena, Ulisses, Menelaos, Priam, Kasandra, Ukagelon Miko aj Rej "Krtka rozprawa pomi dzy trzema osobami, Panem, Wjtem a Plebanem" " ywot cz owieka poczciwego" "Figliki" "Zwierzyniec" "Jan Kochanowski" "Mnich" "Pleban pieska na cmentarzu pochowa " Szymon Szymonowic " e cy" Klemens Janicki "Elegia: O sobie samym do potomno ci" Piotr Skarga "Kazania sejmowe" " ywoty wi tych" ukasz Grnicki "Dworzanin polski" Andrzej Frycz-Modrzewski "O poprawie Rzeczpospolitej" " aski - o karze za m objstwo" Romain Rolland "Colas Bergnon" Martynka, Glodzia BAROK Torquato Tasso "Jerozolima wyzwolona" Godfred, Baldwin, Tankred, Boemund, Rynald, Gwelf John Milton "Raj utracony" Miko aj S p Szarzy ski "Rytmy albo wiersze polskie" "O nietrwa ej mi o ci rzeczy wiata tego" Jan Andrzej Morsztyn "Do trupa" "Niestatek" "Cuda mi o ci" "Do panny" "Do starej" "Na Tomka" Daniel Naborowski "Marno " "Krtko ywota" "Do Anny" "Cnota grunt wszystkiemu" "Na oczy krlewny" Wac aw Potocki "Moralia" "Czuj, stary pies szczeka" "Kto mocniejszy ten lepszy" "Ogrd fraszek" "Nierz dem Polska stoi" "Pospolite ruszenie" "Transakcja wojny chocimskiej" Jan Chryzostom Pasek "Pami tniki sarmaty" Jan III Sobieski "Listy do Krlowej Marysie ki" O WIECENIE Molier "Sk piec" Harpagon, Kleant, Eliza, Walery, Marianna, Frozyna, Jakub, Strza ka " wi toszek" Harpagon, Kleant, Eliza, Walery, Marianna, Frozyna, Jakub, Strza ka Pierre Corneile "Cyd" Elwira, Chimena, Sankty, Rodryk, Krlewna, Diego, Gomes Denis Diderot "Kubu fatalista i jego pan" Voltaire "Kandyd" Jean Jacques Rousseau "Nowa Heloiza" Jean de La Fontaine "Bajki"

"Wilk i baranek" Jonathan Smith "Podr e Guliwera" Daniel Defoe "Robinson Crusoe" Stanis aw Konarski "O skutecznym rad sposobie" "O poprawie wad wymowy" Stanis aw Leszczy ski "G os wolny wolno ubezpieczaj cy" Ignacy Krasicki Bajki i przypowie ci "Wst p do bajek" "Dewotka" "Groch przy drodze" "Jagni i wilcy" "Szczur i kot" "Ptaszki w klatce" "Kruk i lis" "Filozof" "Malarz" Satyry "Pija stwo" " ona modna" " wiat zepsuty" "Do krla" "Antymonahomachia" "Myszeida" " wi ta mi o ci kochanej ojczyzny" "Miko aja Do wiadczy skiego przypadki"Julianna, Damon, baronowa de Grankendorff, Xaoo, Gwilhelm, Amerykanin "Monahomachia" Hilary, Rajmond, Elizeusz, Alfons, Kleofas, Hijacynt, Zefiryn Julian Ursyn Niemcewicz "Powrt pos a" Pan Podkomorzy, Pani Podkomorzyna, Starosta Gadulski, Staro cina, Teresa, Walery, Szarmancki, Agatka, Jakub Franciszek Karpi ski "Laura i Filon" "Do Justyny" "Pie ni nabo ne" Jzef Wybicki "Pie legionw polskich we W oszech" Franciszek Zab ocki "Fircyk w zalotach" Wojciech Bogus awski "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Grale" Stanis aw Staszic "Uwagi nad yciem Jana Zamoyskiego" "Przestrogi dla Polski" Hugo Ko taj "Anonima listw kilka" "Prawo polityczne narodu polskiego" Franciszek Bohomolec "Rozmowa o j zku polskim" ROMANTYZM Johann Wolfgang Goethe "Krl Olszyn" "Faust" Wagner, Mefistos "Cierpienia m odego Wertera" Werter, Lotta, Albert Jean Jacques Rousseau "Nowa Heloiza" Victor Hugo "N dznicy" "Cromwell" Alexandre Dumas "Trzej Muszkieterowie" "Hrabia de Monte Christo" Stendhal "Czerwone i czarne" George Gordon Byron "Giaur" Giaur, Leila, Hassan "Don Juan" Walter Scott "Rob Roy" "Ivanhoe" Aleksander Puszkin "Eugeniusz Oniegin" W adys aw Le ski, arnia, Olga, Tatiana, Zarecki, Guillot "By tu rd nas"

Micha Lermontow "Na Aleksandra I" "Podzi kowanie Adam Mickiewicz "Oda do m odo ci" "Pie filaretw" Ballady: "Romantyczno " "Lilije" " wite " " witezianka" "Rybka" "Ust p" do III cz. "Dziadw" "Droga do Rosji" "Przedmie cia stolicy" "Petersburg" "Pomnik Piotra Wielkiego" "Przegl d wojska" "Do przyjaci Moskali" "Sonety odeskie" "Ekskuza" "Do Niemna" "Wizyta" "Sonety Krymskie" "Pielgrzym" "Stepy Akerma skie" "Burza" "Czatyrdah" "Ajudah" "Bakczysaraj" "Widok z gr" "Ruiny" "Ksi gi narodu polskiego" "Ksi gi pielgrzymstwa polskiego" "Liryki Loza skie" "Pola y si zy..." "Nad wod wielk i czyst " "Gdy tu mj trup" " al rozrzutnika" "Su mi o " "Do matki Polki" "Reduta Ordona" "Konrad Wallenrod" Alf Walter, Halban, Wajdelota, Winrych, Kiejstut, Aldona "Gra yna" Gra yna, Litawor "Dziady" egota, Nowosilcow, Tomasz, Jan, Sobolewski, Janczewski, Wasilewski, Feliks, Konrad, Piotr, Ewa, Rakus, Borus, Cichowski, Piotr Wysocki, Rollison, Doktor, Pelikan, Bajkow "Pan Tadeusz" Tadeusz, S dzia, Wojski, Rejent Bolesta, Telimena, Gerwazy, Jacek Soplica, Zosia Horeszkwna, Hrabia Horeszko, Jankiel, Maciek Dobrzy ski, Stolnik, mjr. Plut, kpt. Rykow, Acesor, Hreczeszczanka, D browski, Protazy Juliusz S owacki "Lambro" "Bogurodzica" "Testament mj" "Smutno mi Bo e" "Grb Agamemnona" "Odpowied na Psalmy przysz o ci" "Uspokojenie" "Roz czenie" "Kordian" Mefistofel, Twardowski, Ch opicki, Czartoryski, Skrzynecki, Niemcewicz, Lelewel,

Krukowiecki, Kordian, Grzegorz, Laura, Wioletta, Prezes, Doktor "Balladyna" Kirkor, Pustelnik, Goplana, Chochlik, Skierka, Wdowa, Grabiec, Gralon, Kostryn, Filon "Beniowski" Sawa Celi ski, Aniela, Dzieduszycki, Swentyna, ks. Marek, Borejsza Zygmunt Krasi ski "Psalmy przysz o ci" "Przed wit" "Nie-Boska Komedia" Orcio, Hrabia Henryk, Pankracy, Maria, Filozof, Mefisto, Dziewica, Leonard, Bianchelti Cyprian Kamil Norwid "Bema pami ci a obny rapsod" "Do obywatela Johna Brown" "Co ty Atenom zrobi , Sokratesie" "Fortepian Szopena" "Pielgrzym" "Piro" "W Weronie" "J zyk ojczysty" "Vademecum" Jzef Ignacy Kraszewski "Hrabina Cosel" "Bruel" "Ulana" "Dziecie starego miasta" Aleksander Fredro "Zemsta" " luby panie skie" Pani Dobrjska, Aniela, Klara, Radost, Gustaw, Albin, Jan Seweryn Goszczy ski "Przy sadzeniu r " Kornel Ujejski "Maraton" Teofil Lenartowicz "Duch sieroty" Narcyza ozi ski "Poganka" Ryszard Berwi ski "Marsz w przysz o " POZYTYWIZM Honoriusz Balzac "Ojciec Goriot"

Jan Joahim Goriot, Eugeniusz de Rastignac, Jakub Collin, Pani Vauquer, Poiret, Horacy Bianchon, Pani de Beuseant, Anastazja, Delfina "Komedia ludzka" Gustav Flaubert "Pani Bovary" Charles Dickens "David Copperfield" Antoni Czechow "Kameleon" Oczumie ow "Cz owiek w futerale" Bielikow Lew To stoj "Wojna i pokj" "Anna Karenina" Henryk Sienkiewicz "Latarnik" "Janko muzykant" "Pan Wo odyjowski" "Quo vadis" "Krzy acy" "Ogniem i mieczem" Radziejowski, Opali ski, Radziwi , Kmicic, Micha ko, Stefan Czarniecki, Billewicz, Ole ka, Chowa ski, Jerzy Lubomirski, Zamojski, Rz dzian, Kiemlicze, szlachta lauda ska "Potop" Anrzej Kmicic, Aleksandra Billewiczwna, Zag oba, Stanis aw Skrzetuski, Jerzy Micha Wo odyjowski, Piotr Opali ski, Arwid Wittenberg, Stach Ostr ka, Hieronim Radziejowski, Janusz Radziwi , Sankowicz, Tomasz Billewicz, Roch Kowalski, Kiemlicze, Augustyn Kordecki, Jerzy Lubomirski "Nasi dzisiejsi poeci" Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem" Benedykt Korczy ski, Justyna Orzelska, Emilia Korczy ska, Leonia, Janek Bohatyrowicz, Anzelm Bohatyrowicz, Ignacy Orzelski, Teresa Pli ska, Boles aw Kir o, Jadwiga Darzecka, Teofil R yc "Gloria victis" Tar owski, Jaginicz, Jagmin, Mary , Anielka

"A...B...C..." Joanna Lipska "Dobra pani" Ewelina Krzycka "O ydach i kwestii ydowskiej" Boles aw Prus "Faraon" "Katarynka" "Kamizelka" "Omy ka" "Wie a paryska" "Kronika tygodniowa" "Placwka" "Emancypantki" "Lalka" Stanis aw Wokulski, Ignacy Rzecki, Mraczewski, Tomasz cki, Izabela cka, Suzin, Szuman, Wysocki, Julian Ochocki, Starski, Stawska, Schlaungbaum, Minchowie, Hopfer, Zas awska, W sowska, Krzeczowscy "Powracaj ca fala" Gotlieb Adler, Kazimierz Gos awski, Ferdynand Adam Asnyk "Do m odych" "Daremne ale" "Limba" "Ach, jak mi smutno !" "Karmelkowy wiersz" Maria Konopnicka "Nasza szkapa" "Mendel Gda ski" "Mi osierdzie gminy" "W poranek" "Contra spem spero" "Kubek" "Rota" rodzina Mostowiakw Stefan eromski "Wierna rzeka" Jzef Odrow , Salomea Brynicka, Antoni Brynicki, Szczepan Podkurek, Pani Odrow owa, Wiesnicyn Adam Wi licki "Groch o cian " Aleksander wi tochowski "My i wy" "Praca u podstaw" M ODA POLSKA Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Koniec wieku XIX" "Nie wierz w nic" "Hymn do Nirwany" "Evviva l'arte" "Anio Pa ski" "Melodia mgie nocnych" "Lubi kiedy kobieta" "Ja, kiedy usta ku twym ustom chyl " "Na skalnym podhalu" "Jak Jzek Sma pojecha wys ucha " "Widok ze winicy do Doliny Wierchcichej" "Wszystko umiera" "W lesie" Jan Kasprowicz "Z cha upy" - sonety "W cha upie" "Krzak dzikiej r y w Ciemnych Smreczynach" " wi ty Bo e, wi ty mocny" "Dies irae" "Hymn w. Franciszka z Asy u" "Ksi ga ubogich" "Przeprosiny Boga" Leopold Staff "Sny o pot dze" "Kowal"

"Deszcz jesienny" "Przed piew" "Sonet Szalony" "O mi o ci wroga" Tadeusz Mici ski "Na Hali Mi tusiej" "Jesienne lasy poczerwienione" "Anake" "Emir Rzewuski" "Lucifer" Boles aw Le mian "Las" "Fala" "Zmory wiosenne" Gabriela Zapolska "Moralno pani Dulskiej" Aniela Dulska, Juliasiewiczowa, Hesia, Mela, Zbyszko, Felicjan Dulski Stanis aw Wyspia ski "Wesele" Pan M ody - Lucjan Rydel Panna M oda - Jadwiga Miko ajczykwna Gospodarz - W odzimierz Tetmajer Gospodyni - Anna Miko ajczykwna Ojciec - Jacek Miko ajczyk Dziennikarz - Rudolf Starzewski Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer Radczyni - Antonina Doma ska Czepiec - B a ej Czepiec Nos - Tadeusz Czepiec Rachela- Jzefa Singer Widmo, Sta czyk, Rycerz, Hetman, Upir, Wernyhora, Chocho "Warszawianka" "Noc listopadowa" Stefan eromski "Ludzie bezdomni" Tomasz Judym, Joanna Podborska, Natalia Orsze ska, Wanda Orsze ska, Wiktor Judym, W glichowski, Leszczykowski, Korzecki "Syzyfowe prace" "Zmierzch" "Zapomnienie" "O o nierzu tu aczu" "Echa Le ne" "Nagi bruk" "Doktor Piotr" Dominik Cedzyna, Teodor Bijakowsk "Si aczka" Stasia Bozowska, Pawe Obarecki "Zmierzch" Giba owie, Walek "Rozdziobi nas kruki i wrony" Andrzej Borycki - Szymon Winrycha W adys aw Stanis aw Reymont "Ch opi" Maciej Boryna, Antek, Jagna Pacze , Hanka, Jagustynka, , Dominikowa, Kowal, Ksi dz, Roch, Wjt, Szymek, Ambro y, Kuba, Witek, Dominikowa (Marcjanna), Magda, Jankiel, Jasiek, Mateusz, Bylica, Pan Jacek, Tomasz K b Stanis aw Przybyszewski "Confiteor" "Z psychologii jednostki twrczej" "Moi wsp cze ni" Tadeusz Boy- ele ski "Znaszli ten kraj ?" "Nowa pie o rydzu" "O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej" "Dziadzio" "Pie o inauguracji" Joseph Conrad (Jzef Konrad Korzeniowski) "Lord Jim" Jim, Marlow, Brown, Doramin, Dain, Jewel Fiodor Dostojewski "Zbrodnia i kara" Rodion Romanowicz Raskolnikow, Alona Iwanowna, Lizawieta Iwanowna, Marmie adow, Pulcheria Aleksandrowa Raskolnikow, Dunia, Zofia Siemionowna

Marmie adow - Sonia, Arkadiusz Swidrygaj ow, Zosimow, Lu yn Emil Zola "Germinal" Charles Baudelaire "Padlina" "Albatros" Jean Arhtur Rimbaud "Statek pijany" Henryk Ibsen "Dzika kaczka" Werle, Hjamar, Gregers, Ekdal, Gina, Relling, Jadwinia XX LECIE MI DZYWOJENNE Franz Kafka "Proces" Jzef K. Antoine de Saint-Exupery "Ziemia - planeta ludzi" Giume, Bark "Ma y Ksi " Ernest Hemingway "Komu bije dzwon" "Stary cz owiek i morze" "Po egnanie z broni " Micha Bu hakow "Mistrz i Ma gorzata" Ma gorzata, Mistrz, Woland, Pi at, Jeszua Ha-Nocri, Nikanor Iwanowicz Marcel Proust "W poszukiwaniu straconego czasu" James Joyce "Ulisses" Andr Gide "Fa szerze", "Losy Watykanu" Virginia Woolf "W stron latarni morskiej" "Fala" Aldeus Huxley "Kontrapunkt" Erich Maria Remarque "Na zachodzie bez zmian" Thomas Mann "Buddenbrookowie" "Mario i czarodziej" Roger Martin du Gard "Rodzina Thibault" Julian Tuwim "Poezja" "Do Krytykw" " ycie" "Do prostego cz owieka" "Rewizja" "Mieszka cy" "Pogrzeb prezydenta Narutowicza" "Pro ba o piosenk " "Et Arceo" "Sitowie" "Ziele " "Rzecz czarnoleska" "Do losu" "Bal w operze" "Wiosna" "Stoj na uboczu" Jaros aw Iwaszkiewicz "Lato 1932" "Erotyk" "Szcz cie" "Prolog" "Maskarada" "Lato w Nohaut" "Panny z Wilka" Wiktor Ruben, Zosia, Julcia, Jola, Fela, Tunia "Brzezina" Stanis aw, Boles aw, Malina, Micha , Ola Boles aw Le mian "Poeta" "Znikomek" "W malinowym chru niaku" "Dusio ek" "Urszula Kochanowska" "Trupi gi" Konstanty Ildefons Ga czy ski "Kryzys w bran y szarlatanw"

"Zima z wypisw szkolnych" "Pro ba o wyspy szcz liwe" "Farlandia" "Serwus Madonna" "O mojej poezji" "Ulica Towarowa" "Ulica Mi a" "Zaproszenie do p aczu" Leopold Staff "Kartoflisko" "Wysokie drzewa" "Lipy" "Ars poetica" "Poeta" "Do muzy" Antoni S onimski "Smutno mi Bo e" "Niemcom" "Do crki pisarza" Kazimierz Wierzy ski "Manifest szalony" "Zielono nam w g owie" "Wiosna i wino" "Skok o tyczce" "100 metrw" Maria Pawlikowska-Jasnorzewska "Laura i Filon" "Mi o " "Nike" "Krawiec" "Poca unki" Kazimiera I akiewiczwna "Powrt" " mier doro karza" Jan Lecho "Mochnacki" "Herostrates" "Pytasz, co w moim yciu z wszystkich rzecz g wn " "Iliada" "Karmazynowy poemat" Julian Przybo "Lipiec" "Norte-dame" "Z Tatr" "Dachy" W adys aw Broniewski "Poezja" "Zag bie D browskie" "Bagnet na bro " "Mannlicher" "Ulica Mi a" "Do przyjaci poetw" "Elegia o mierci Ludwika Wary skiego" "Nocny go " "Przyjacielu..." "Bar pod zdech ym psem" Stanis aw M odo eniec "Wiek XX" Bruno Jasie ski "But w butonierce" "Rzygaj ce pos gi" Anatol Stern "Futuryzje" Stefan eromski "Przedwio nie" Cezary Baryka, Szymon Gajowiec, Hipolit Wielos awski, Antoni Lulek, Jadwiga Barykowa, Seweryn B., Karolina Szar atowiczwna, Laura, Ko cieniecka, W adys aw Barwicki, Wanda Okszy ska "Su kowski"

"Uciek a mi przepireczka" Zofia Naukowska "Granica" Zenon Ziembiewicz, El bieta Bracka, Cecylia Kolichowska, Justyna Bogutwna, Tczewscy, Jasia Go bska, Niewieska, Karol W browski "Dom kobiet" Maria D browska "Noce i dnie" Barbara, Bogumi Niechcic, Lucjan i Teresa Kozie , Jadwiga i Michalina Ostrze ska, Stefania Holsza ka, Zenobia adzina, Wojciech Kr pski Witold Gombrowicz "Ferdydurke" T. Pimko, Jzio - narrator, Mi talski - Mi tus, Pylaszewicz Pyton, Bladaczka, Ga kiewicz, M odziakowie, Hurleccy, Zosia Bruno Shulz "Sklepy cynamonowe" "Sanatorium pod Klepsydr " "Ulica Krokodyli" Jerzy Szaniawski " eglarz" Kapitan Nut, Jan, Med., Rze biarz, Przewodnicz cy, Rektor, Admira , Pawe Szmidt,, Stary Marynarz, Wydawca, Doktorowa, Felcia, Iza, Kapelmistrz, Pan z komitetu, Student "Most" "Murzyn" "Adwokat i r a" Stanis aw Ignacy Witkiewicz "Szewcy" Sajetan Tempe, Robert Scurvy, Zbere nicka, Gn bon Puczymorda Apolinary Kostrowski "Most Mirabeau" "M ody o nierz" "Prze liczna rudow osa" WSP CZESNO Krzysztof Kamil Baczy ski "Pokolenie" "Z lasu" "Elegia o ... (ch opcu polskim)" "Historia" "Bia a magia" "Dni nienawi ci" "Po egnanie a osnego strzelca" "Jesie 1941" "Trzeba umie ludzi pokocha " "Spojrzenie" "Pioseneczka" Tadeusz R ewicz "Ocalony" "Zostawcie nas" "List do ludo ercw" "Spadanie" "Wyga ni cie Absolutu" "Z yciorysu" "Za przewodnikiem" "Przystosowanie" "Nie miem" "Powrt" "Dwa wyroki" "Rozebrany" "Moja poezja" "Kartoteka" Olga, Wujek, Cyklista, Go w kapeluszu, Gruby, Pan z przedzia kiem, Bobik, T usta kobieta, Niemka, Nauczyciel, Starzec 1,2, Sekretarka, Dziennikarz, Kelner, Ch op, M ody m czyzna, Stary grnik Czes aw Mi osz "Campo di Fiori" "W Warszawie" "Piosenka o porcelanie" "Traktat moralny" "Moja wierna mowo" "Ganek"

"Przypowie o maku" "Ballada" "Piosenka o ko cu wiata" "Ktry skrzywdzi e " "Ars poetica" "Zakl cie" Wis awa Szymborska "Cie " "Utopia" W adys aw Broniewski " o nierz polski" "Ballady i romanse" "Grb Tamerlana" Antoni S onimski "Na alarm" Konstanty Ildefons Ga czy ski "Pie o o nierzach Westerplatte" Julian Przybo "Pki my zyjemy" Jan Lecho "Iliada" Tadeusz Gajcy "Wczorajszemu" "Do potomnego" Zofia Na kowska "Medaliony" "Profesor Spanner" "Kobieta cmentarna" "Przy torze kolejowym" "Doro li i dzieci w O wi cimiu" "Wiza" "Dno" "Cz owiek jest mocny" Tadeusz Borowski "U nas, w Auschwitzu" "Prosz pa stwa do gazu" "Dzie na Harmenzach" "Po egnanie z Mari " "Ch opiec z bibli " Gustaw Herling-Grudzi ski "Inny wiat" Rusto Karinen, Michai Aleksiejewicz Kostylew, Natalia Lwowna, Pamfi ow Miron Bia oszewski "Pami tnik z powstania warszawskiego" Miron, Staszek, Stefa, Romanowska, Swen, Lusia, por. Rados w, Henio, Halina Jerzy Andrzejewski "Popi i diament" Maciek Che micki, Stefan Szczuka, Antoni Kossecki, Florian Waga, Franek Podgrski, Wrona, Jan Kalicki, Jerzy Szretter, Felek Szyma ski, Marcin Bogucki, Janusz Kotowicz, Krystyna Rozbicka, Katarzyna Staniewiczowa, Fred Tel y ski, Adam i R a Puciatyccy, wi cki, Pawlicki, Drewnowski Tadeusz Konwicki "Ma a Apokalipsa" Nadzie da-Nadzieja, Halina, Hubert, Rysio Szmidt, Caban, Jan, W adys aw Bu at, Kolka Nacha ows, or , Sacher, Tadzio Skoro, Towarzysz Kobia ka, Zenek, Gosia Hanna Krall "Zd y przed Panem Bogiem" Marek Edelman, Mordechaj Anielewicz, Jurek Wilner, Micha Klepfisz, Mira, Goliborska, Pola Lifszyc, Szeryski, Wilczkowski, Bubnerowa, Rzewuski, Hanin, Stronska, Klepfisz, Grabowski, Wolinski, Sejdak, Zbigniew M ynarski Albert Camus "D uma" Bernard Rieux, Joseph Grand, Jean Tarrou, ojciec Paneloux, Raymond Rambert, Cottard, Michel, Castel, Othon George Orwell "Folwark Zwierz cy" Major, Squealer, Boxer, Snowball (chy y), Clover, Mollie, Beniamin, Moj esz, Mania "Rok 1984" Wielki Brat, Winston Smith, O'brian, Julia Tom Parson, Syme, Charrington, Goldstein Marek H asko "smy dzie tygodnia" "Pierwszy krok w chmurach" A. Szczypiorski "Pocz tek" Irma Seidenman, Henio Fichtelbaum, Jochan Mueller, Stuchler, W. Suchowiak, Adam Korda, S dzia Romnicki, Siostra Weronika, Pawe Kry ski, Blutman Aleksander So enicyn "Jeden dzie z ycia Iwana Denisowicza" kpt. Bujnowski Jaros aw Iwaszkiewicz "M. yn nad Lutyni " Durczok, Jarogniew, Mary , ks. Ryba

Moczarski "Rozmowy z katem" Leon Kruczkowski "Niemcy" Joachim, Liesel, Peters

Stoop Schultz, Hoppe, Jury , Willi, Ruth, Fanchette, Sonnenbruch,

This document was created with Win2PDF available at http://www.daneprairie.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.