Dyski Holograficzne

Podstawowym - oprcz procesora oraz pyty gwnej - elementem komputera jest jego pami - zarwno operacyjna, jak i masowa. Chwilowe przechowywanie informacji czy jej zapamitanie na duszy czas realizowane jest przy uyciu rnych technologii zapisu. Niezalenie od konstrukcji kada pami ma zawsze jedno zadanie - zgromadzi pewn informacj, przechowa j przez okrelony czas oraz umoliwi jej odczyt. Pami masowa to magnetyczne dyski twarde, napdy magnetooptyczne, streamery, krzemowe pamici typu Flash Memory oraz odczytywane promieniem lasera pyty CD i DVD. Jednak coraz bardziej rozbudowane oprogramowanie multimedialne i "puchnce" systemy operacyjne sprawiaj, e apetyt na pami masow stale ronie. Ju dzisiaj w wielu laboratoriach badawczych studiuje si zjawiska fizyczne i eksperymentuje z materiaami mogcymi zaspokoi na najblisze lata stale wzrastajcy "gd pamici". Najwiksze nadzieje wie si z rozwojem technologii optyczno - holograficznych. Pomys ten zrodzi si ju w roku 1963, gdy jeden z pracownikw firmy Polaroid - Pieter J. van Heerden zaproponowa trjwymiarowy zapis danych. W chwili obecnej adna z technologii oferujcych pojemnoci rzdu setek GB i czas dostpu do dowolnego obszaru w granicach 100 (mikro)sekund nie jest tak bliska wejcia na rynek, jak wanie holografia. Najistotniejszymi elementami ukadu zapisujco odczytujcego s dwie wizki laserowe padajce na nonik pamiciowy, jakim jest kryszta niobianu litu (domieszkowany atomami elaza). Jedna z nich - wsza - to tzw. wizka sygnaowa. Zawiera ona dane, jakie maj by zachowane w krysztale. Wizka druga - zwana referencyjn odpowiada za miejsce w krysztale, w ktrym dane przesyane wizk sygnaow maj by zachowane. Warto wiedzie, e w tego typu pamiciach nie istnieje pojcie cieki danych. Pamici holograficzne operuj caymi stronami danych. Mona sobie wyobrazi, e taki krysztaek pokroimy na plasterki o gruboci rzdu 100 (mikro)metrw kady. Taki plasterek to wanie strona danych przesyanych przez wizk sygnaow. Zapis stronicowy daje olbrzymi korzy - duo szybszy czas dostpu do danych, ktre s odczytywane analogicznie do zapisu (caymi stronami) dziki odpowiedniemu pozycjonowaniu wizki referencyjnej. Noniki holograficzne Najpopularniejszym, a raczej najpowszechniej stosowanym w laboratoriach nonikiem danych by wspomniany ju kryszta niobianu litu. Nie jest to jednak jedyna moliwa substancja pozwalajca na holograficzny zapis i odczyt danych. W 1994 firma DuPont wypucia na rynek fotopolimer o obiecujcych moliwociach. Najwaniejsz innowacj jak wnosi nowy materia by fakt, e w fotopolimer pod wpywem wiata nie ulega zmianom fotorefrakcyjnym (co ma miejsce w przypadku wzmiankowanego ju krysztau) lecz przemianie chemicznej. Rnica polega na tym, e w przypadku fotorefrakcji, w krysztale dane s zapisywane poprzez odpowiednie rozdzielenie adunkw elektrycznych w strukturze krysztau, daje to moliwo ich pniejszej neutralizacji (co oznacza skasowanie zapisu). Natomiast nawietlanie (zapis danych) fotopolimeru wywoywao nieodwracaln reakcj fotochemiczn, co oznacza, e materia ten nadaje si wycznie do tworzenia pamici staych (ROM). Optyczny zapis informacji sta si prawdziwym przebojem ostatnich lat. Jednak wspczesne pamici, takie jak dyski CD-ROM i DVD, nie wykorzystuj ogromnego potencjau "wiata", ktry moe posuy do zapamitywania danych. Czy zastosowanie nowych technologii holograficznych moe umoliwi budow pamici o terabajtowej pojemnoci? Zapis i odczyt hologramw

Jak pamitamy ze szkoy, promieniowanie wietlne ma charakter dualny, czyli korpuskularno-falowy. Z jednej strony wiato skada si z czstek nazywanych fotonami, z drugiej za jest to fala (podobnie jak fale rozchodzce si na wodzie). Do zapisywania hologramw wykorzystuje si falow natur wiata. Do scharakteryzowania promieniowania elektromagnetycznego jako fali wprowadza si nastpujce pojcia: amplitud, czyli natenie promieniowania (jasno), dugo fali, czyli jej barw, oraz tzw. faz fali. Pierwsze dwie waciwoci potrafimy intuicyjnie oceni. Doskonale przecie radzimy sobie z okreleniem jasnoci czy koloru. Wikszo obserwowanych goym okiem zjawisk nie informuje nas jednak o fazie wiata. Przejawy jej istnienia mona dostrzec niezmiernie rzadko - tylko wtedy, gdy dwie fale oddziauj na siebie. T jedn z najciekawszych cech wiata mona zauway, ogldajc mienice si wszystkimi kolorami tczy mydlane baki czy poyskujc rnymi barwami rozlan na powierzchni wody plam benzyny. Holograficzny zapis trjwymiarowych obrazw moe by zrealizowany poprzez mieszanie dwch fal spjnych. Wychodzc z lasera wizk wiata rozszerza si w tzw. ukadzie ekspandera, czyli lunecie powikszajcej. Nastpnie szerok wizk wiata dzieli si na dwie czci (wizk obrazow i referencyjn), wykorzystujc w tym celu pytk wiatodzielc. Dwie wizki wiata dalej biegn ju odrbnymi drogami, a na trasie wizki obrazowej umieszcza si "fotografowany" przedmiot, ktry moduluje jej amplitud i faz. Jeeli teraz promienie przetn si wewntrz materiau holograficznego, to otrzyma si w nim tzw. wzr interferencyjny (bdcy swoistego rodzaju siatk dyfrakcyjn), czyli zbir ciemnych i jasnych prkw, powstaych na skutek naoenia si na siebie amplitud i faz obu fal. Materia holograficzny - zazwyczaj specjalna klisza fotograficzna - ma wanie za zadanie zapamita w wzr, ktry zawiera pen trjwymiarow informacj o fotografowanym obiekcie. Odtworzenie trjwymiarowego obrazu sfotografowanego przedmiotu realizuje si podczas owietlania hologramu wizk laserow - wiato ugina si na zapamitanej w materiale holograficznym siatce dyfrakcyjnej, tworzc kompletny obraz. Istniej rwnie hologramy, ktre mog by ogldane przy normalnym, np. dziennym owietleniu. Zasada ich odczytu jest identyczna, z t rnic, e nie jest wymagane ich owietlenie spjnym promieniowaniem laserowym. Takie hologramy zobaczy mona w galeriach sztuki lub przy okazji rnego rodzaju pokazw promujcych nowoczesne technologie. Interesujc cech hologramw jest ich nie lokalno, czyli zapamitywanie penej informacji na caej nawietlonej w trakcie zapisu powierzchni. Oznacza to, e podczas odczytu, nawet w przypadku owietlenia tylko fragmentu hologramu, uzyska si pen informacj. Gotowy hologram mona rwnie podzieli na kilka mniejszych czci, a odczytywany z nich obraz bdzie identyczny z tym, jaki by na pierwotnej "fotografii". Opisywana waciwo jest szczeglnie wana przy zapisie danych w postaci cyfrowej, gdy nawet w przypadku znacznego uszkodzenia hologramu odczytane informacje s zawsze w stu procentach poprawne - zbdna staje si korekcja bdw. Potrafic zapisywa i odczytywa hologramy, moemy zastanowi si, jak wykorzysta je jako pami komputerow. Materiay holograficzne Dotychczas stosowane optyczne techniki zapamitywania informacji bazuj na zapisie szeregowym, realizowanym bit po bicie - tak jak na pytach CD-R czy CD-RW. Za pomoc lasera cig zer i jedynek w trakcie procesu "wypalania" zamieniany jest w pity i landy. Wspczesne modyfikacje technologii CD, takie jak np. wprowadzenie pyt wielowarstwowych czy zmiana dugoci fali wiata odczytujcego - zastosowane w przypadku krkw DVD - poza zwikszeniem pojemnoci nonika nie oferuj znacznego przypieszenia procesu odczytu informacji. Dopiero zmiana sposobu zapisu i odczytu na

rwnolegy powoduje ogromny wzrost szybkoci dostpu do informacji. Ukady holograficzne cz w sobie dwie zalety - jednoczesny i wrcz byskawiczny dostp do zapisanych informacji oraz du pojemno nonika. Co wicej, z konstrukcyjnego punktu widzenia przystosowanie napdu CD-ROM do odczytu pyt holograficznych nie jest zadaniem zbyt skomplikowanym. Podstawow przeszkod we wprowadzeniu na rynek pamici holograficznych jest znalezienie odpowiedniego materiau. Idealne tworzywo do skonstruowania nonika holograficznego musi cechowa si przede wszystkim wysok czuoci optyczn (zapis nastpuje ju przy niewielkim nateniu wiata), du wydajnoci dyfrakcji, czyli zdolnoci do tworzenia wydajnego hologramu (co przekada si na moliwo uycia maej mocy wiata odczytujcego), oraz znaczn rozdzielczoci, czyli umiejtnoci zapisywania lecych bardzo blisko hologramw (du gstoci zapisu informacji). Zwyke klisze czy emulsje fotograficzne, na ktrych utrwala si hologramy od pocztku lat szedziesitych, nie speniaj naraz wszystkich trzech wymienionych wymaga. Inne parametry, takie jak czas odczytu i pojemno nonika, uzalenione s gwnie od konstrukcji czytnika pamici holograficznej. Obecnie najlepsze materiay do staych pamici holograficznych to tzw. ukady polimerowe i fotochromowe. Wykazuj one mae zapotrzebowanie energetyczne, wydajno dyfrakcji dochodzc do 100% oraz gsto zapisu ponad 1000 linii/mm. Nie bez znaczenia jest take fakt, i cena tych materiaw jest niewielka, a technologia produkcji zbliona do stosowanej w wytwarzaniu krkw CD-R. Jedynym ograniczeniem, nie pozwalajcym jeszcze na wprowadzenie pamici holograficznych na rynek komercyjny, jest ich niska trwao. Wytwarzane obecnie materiay s w stanie przechowa informacj maksymalnie przez kilka lat. Zalety pamici holograficznych Porwnujc gsto zapisu (ilo bitw moliwych do zapisania na 1 cm2) klasycznych dyskw CD z pamici holograficzn, wida olbrzymi przewag nowej technologii. Standardowa pyta CD mieci 650 MB informacji. Przyjmujc, e powierzchnia, na ktrej znajduje si informacja, to ok. 100 cm2, otrzymujemy gsto zapisu wynoszc 6,5 MB/cm2. Dla nowoczeniejszych pyt DVD gsto zapisu wynosi odpowiednio: 37 MB/cm2 i 100 MB/cm2 dla pyt wielowarstwowych. Jednak gsto zapisu informacji metod holograficzn przewysza gsto upakowania danych, uzyskiwan na klasycznych pytach optycznych o kilka rzdw wielkoci. Jeden hologram zajmuje powierzchni okoo 100 mm2, co daje 106 hologramw na centymetrze kwadratowym. Hologram moe zawiera 105 bajtw informacji. Moliwa do uzyskania gsto zapisu wynosi wic 105 MB/cm2 - tysic razy wicej ni w najlepszych (17 GB) pytach DVD-ROM. Oznacza to, e na pycie o standardowej rednicy 12 cm moliwe jest zapamitanie technik holograficzn 1013 bajtw informacji. Niespotykane dotychczas pojemnoci pamici pokazuj, dlaczego z zapisem holograficznym wie si obecnie tak due nadzieje. Szybko dostpu do informacji jest jednym z waniejszych parametrw charakteryzujcych dany typ pamici. Jak ju wspomniano, techniki holograficzne operuj caym obrazem jako jednostk zapisu informacji. Poniewa jeden obraz to okoo miliona bitw, dostp do danych jest bardzo szybki. Maksymalna transmisja danych w najnowszych napdach CD-ROM (50-54) to okoo 7-7,5 MB/s, a dla krkw DVD (10-12) wynosi ona 10 MB/s. W ukadach holograficznych transfer informacji moe przekroczy szybko 1 GB/s. Podana prdko jest ograniczona gwnie przepustowoci ukadw elektronicznych i szybkoci mechanizmw sterujcych odczytem - np. pozycjonowaniem promienia laserowego czy szybkoci odpowiedzi kamery CCD. Sam odczyt hologramu przez wiato odbywa si w trakcie przejcia wizki przez materia, czyli praktycznie w czasie rzeczywistym.

Holograficzny zapis objtociowy Opisywane tu metody zapisu hologramw dotyczyy zapamitywania informacji na powierzchni nonika. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby wykorzysta trzeci wymiar do zwikszenia gstoci zapisu. Przecie standard DVD dopuszcza stosowanie pyt dwuwarstwowych, a w technologii zapisu fluorescencyjnego firmy C3D przewidziane jest uycie pyt wielowarstwowych. Technika holograficzna pozwala zapisywa obrazy (dane) w trzech wymiarach. Naley zaznaczy, e rozpatrywany jest tutaj trzeci wymiar materiau holograficznego (gboko), a nie trjwymiarowo obrazu holograficznego. Jeeli materia, w ktrym dokonujemy zapisu hologramu, jest dostatecznie gruby, to mona w jednym obszarze zapisa wiele obrazw. Interesujcy jest fakt, e hologramy objtociowe istniej zawsze niezalenie od siebie, a odczytywane s z jednego miejsca - wymagana jest jedynie niewielka zmiana kta padania wizki laserowej. Uzyskiwana obecnie rozdzielczo ktowa wynosi 0,04 stopnia. Przewiduje si, e w niedalekiej przyszoci hologramy bd mogy by zapisywane pod ktami rnicymi si od siebie zaledwie o 0,001 stopnia. Bardzo ostrone oszacowanie pojemnoci takiego przyszociowego nonika pozwala przypuszcza, e w 1 cm3 zmieci si ponad 1014 bitw informacji. Odczyt i zapis informacji na dysku holograficznym Pyta CD (Compact Disc) jest krkiem z tworzywa poliwglanowego, na ktrym znajduje si pojedyncza spiralna cieka. Jest ona zbiorem mikroskopijnych wgbie i wypukoci, zwanych pitami oraz landami. Cao pokryta jest cienk warstw aluminium lub zota. W klasycznym napdzie CD-ROM wizka lasera odbija si od warstwy aluminium. Jeeli promie trafi na zagbienie (pit), to zostanie on rozproszony. Jeeli odbicie nastpi od obszaru paskiego (land), wwczas strumie kierowany jest do komrki fotoelektrycznej oraz zamieniany na cig zrozumiaych przez komputer zer i jedynek. Identycznie dziaaj napdy DVD, z tym e wykorzystuj one krtsz dugo fali wiata laserowego. Dziki tej modyfikacji zmniejszono szeroko cieki oraz wielko pitw i landw, co doprowadzio do zwikszenia pojemnoci pyty. Dodatkowym ulepszeniem - zastosowanym dla standardu DVD - jest wprowadzenie krkw dwuwarstwowych - w zalenoci od potrzeb wizka lasera jest ogniskowana na jednej lub na drugiej warstwie nonika. Poniewa kompletny hologram (obraz) zajmuje na powierzchni pyty holograficznej obszar rwnowany (lub mniejszy) jednemu pitowi, to na spiralnej ciece mona ulokowa miliony "fotografii". Tak wic konstrukcja pyty holograficznej w niczym nie roni si (poza uytym jako nonik materiaem) od krka CD. Oznacza to, e modyfikacja klasycznego napdu CD-ROM, tak aby mg odczytywa pyty holograficzne, sprowadza si do zastpienia pojedynczego fotodetektora matryc wiatoczu o rozdzielczoci np. 10241024 piksele. Wwczas z jednego miejsca na pycie zamiast bitu odczytuje si jednoczenie 1 Mbit danych. Techniczna realizacja zapisu holograficznego rwnie nie nastrcza wikszych trudnoci. Sygna z diody laserowej jest rozszczepiony na dwie wizki - referencyjn i sygnaow. Zapamitywany obraz zostaje naoony na wizk sygnaow za pomoc modulatora ciekokrystalicznego SLM (Spatial Light Modulator). Jego zadaniem jest wprowadzenie cyfrowo zapisanej informacji do fali wietlnej. Element SLM zamienia dane przesyane z komputera na matryc (np. 10241024) punktw - ciemny punkt to jedynka, a jasny zero. Nastpnie niosca informacje wizka sygnaowa interferuje z wizk odniesienia na powierzchni pyty holograficznej. Dalej proces zapisu przebiega teraz identycznie jak przy wypalaniu pyty CDR, z t rnic, i teraz najmniejsz jednostk informacji jest cay obraz (10241024 piksele, czyli 1 Mbit danych), a nie pojedynczy bit. Obecnie produkowane modulatory SLM s w stanie w cigu sekundy wywietli 1000 obrazw z rozdzielczoci 10241024 pikseli. W

zalenoci od uytego jako nonik materiau holograficznego, informacja w postaci hologramu moe by wprowadzona na trwae (odpowiednik pyty CD-R) lub po pewnym czasie skasowana (pyty CD-RW). Zapis wietlny jest wci udoskonalany, tak aby ograniczy obszar potrzebny do zapamitania jednego hologramu. Ju teraz zaawansowane techniki pozwalaj zapisa hologram na powierzchni o rednicy 300 nm, dochodzc do fizycznej bariery moliwoci zwizanych z wykorzystaniem wiata widzialnego. Dalsze zwikszanie gstoci zapisu moliwe jest jedynie poprzez wykorzystanie krtszych fal elektromagnetycznych, np. z zakresu dalekiego ultrafioletu, lub cakowit zmiantechnologii skadowania danych. Olbrzymie pojemnoci i transfer Warto zapozna si te z niektrymi wynikami osignitymi przez naukowcw w dziedzinie pamici holograficznych. Np. w 1995 roku niejaki Pu z California Institute of Technology uzyska gsto zapisu 10 bitw na 1 (mikro)m^2(kwadratowy) dla dysku o powierzchni zwykego krka CD, lecz o gruboci zaledwie 100 (mikro)m. Jeeli zwikszy si grubo materiau holograficznego np. do ok. 1 mm, to gsto zapisu powinna osign warto 100 bitw/mikrometr kwadratowy. Taki dysk holograficzny byby identyczny rozmiarami z dzisiejszymi CD, lecz oferowaby pojemno rzdu 65 GB. Podczas konferencji ODS firma Optware pokazaa pierwszy w historii dysk holograficzny oraz urzdzenie do jego odczytu. Na 12-centymetrowym dysku mona przechowywa do 200-300 gigabajtw danych. W sprzeday ma on si znale latem 2005 roku. Firma od duszego czasu pracuje nad praktycznym zastosowaniem swojej technologii zwanej "spolaryzowan holografi wspliniow". Umoliwia ona konstruowanie znacznie prostszych urzdze holograficznych ni technologie tradycyjne. W urzdzeniu Optware wizka sygnaowa i wizka referencyjna s kierowane na dysk za pomoc jednego zestawu soczewek. W holografii tradycyjnej uywa si dwch ukadw soczewek. Jako zaprezentowanego przez Optware dysku oraz urzdze do odczytu i zapisu jest na tyle dobra, e jego komercyjne uycie jest "w zasigu rki". Wspczynnik powstawania bdw wynosi mniej ni 10-6. Dyski i urzdzenia (jedynie odczytujce) Optware bd dostpne dla indywidualnego uytkownika przed rokiem 2006. Kolejnym nie mniej spektakularnym osigniciem s rezultaty prac naukowcw wydziau fizyki University of Oregon. Udao im si zaobserwowa w krysztale o nazwie Tm^3+:YAG nastpujce wyniki: podczas zapisywania 1760-bitowej sekwencji z szybkoci 20 Mbit/s osignito gsto okoo 8 Gbit/cal kwadratowy za transfer danych z zapisanego ju nonika okrelono na poziomie 1 Gbit/s. Tak olbrzymie wartoci osignito jednak w dalekich od domowych warunkach (niskie temperatury, specjalne soczewki itp.) Do tej pory cay czas pisalimy o tzw. rotating memory, czyli urzdzeniach pamiciowych wykorzystujcych wirujce dyski. O ile tego typu rozwizania sprawdzaj si wietnie w komputerach stacjonarnych czy nawet notebookach, w pewnych zastosowaniach ich cechy charakterystyczne - wielko, ciar, pobr mocy czy wraliwo na wstrzsy - staj si dokuczliwymi wadami. Tak jest np. w przypadku Tu zastosowani e znajduj "krzemowe dyski", czyli pprzewodnikowe pamici masowe.