Przegląd Morski (11) 2008.5

przegld
morski
MIESICZNIK
| MAJ 2008
| NR 5 (011)
ISSN 1897-8436
KOORDYNOWANIE DZIAA MARYNARKI WOJENNEJ I SI POWIETRZNYCH str. 20
PROGRAMY BADAWCZO-ROZWOJOWE I WDROENIOWE str. 60
str. 4
SIY MORSKIE
W WOJNACH
SZSTEJ GENERACJI
ZABEZPIECZENIE DZIAA
Koordynowanie dziaa lotnictwa w czasie operacji poczonych
ma zapewni zarwno skuteczno oddziaywania na
przeciwnika, jak i bezpieczestwo wszystkim komponentom
uczestniczcym w operacji.
Koordynowanie dziaa marynarki
wojennej i si powietrznych
str.
|
20
TECHNIKA I UZBROJENIE
Norweskie okrty
rakietowe typu Skjold
str.
|
24
Siy zbrojne USA nie lekcewa wzrostu zagroenia
uyciem konwencjonalnych okrtw podwodnych
do dziaa skierowanych przeciwko amerykaskim celom.
str.
|
40
Gotland z Batyku na Pacyk
HISTORIA MORSKA
Agentura Informacji
Wojskowej
w rozpracowaniu
kmdr. por. Zbigniewa
Przybyszewskiego
Jeden
z wielu
str.
|
52
Programy
badawczo-rozwojowe
i wdroeniowe
str.
|
60
2008/05
przegld morski 3
maj 2008
|

NR 5 (011)
MORSKA SZTUKA WOJENNA
Siy morskie w wojnach szstej generacji (cz. I),
dr in. Henryk Sokiewicz .....................................................................4
ZABEZPIECZENIE DZIAA
Koordynowanie dziaa marynarki wojennej i si powietrznych,
kpt. mgr in. Pawe Szlachciak ......................................................... 20
Norweskie okrty rakietowe typu Skjold,
kmdr por. rez. Tomasz Jokiel ............................................................. 24
AKTUALNOCI ................................................................................... 26
Gotland z Batyku na Pacyfik,
kmdr por. Maciej Nacz ................................................................... 40
RECENZJE I OMWIENIA
Biuletyn Historyczny Muzeum Marynarki Wojennej,
kmdr ppor. rez. dr Ireneusz Bieniecki .............................................. 49
HISTORIA MORSKA
Jeden z wielu, dr hab. Piotr Semkw................................................ 52
OPRACOWANIA OKOLICZNOCIOWE
Programy badawczo-rozwojowe i wdroeniowe (cz. II),
kmdr rez. dr in. Jan Tadeusz Dobkowski,
kmdr por. rez. dr in. Ryszard Rugaa .............................................. 60
przegld
morski
Szanowni Czytelnicy!
Najnowszy numer
Przegldu
Morskiego otwiera
artyku dr. Henryka
Sokiewicza powi-
cony siom morskim
w wojnach szstej
generacji wedug pogldw rosyjskich.
Kpt. Pawe Szlachciak prezentuje
Centrum Koordynacji Operacji
Powietrznych dziaajce w ramach
Centrum Operacji Morskich. W artykule
stwierdza m.in., e wspdziaanie lotnic-
twa z siami morskimi naley do wyjtko-
wo trudnych zada, a ich efektywno
zaley od cigej wymiany informacji.
Kmdr por. dypl. rez. Tomasz Jokiel omawia
norweskie szybkie okrty rakietowe typu
Skjold. Moliwoci tych bocznokadubo-
wych poduszkowcw wzbudziy due zain-
teresowanie flot innych pastw.
Wzrastajce zagroenie konwencjonalny-
mi okrtami podwodnymi bardzo powa-
nie potraktowali Amerykanie. Wsplne
wiczenia US Navy i szwedzkich okrtw
podwodnych wykazay przewag tych jed-
nostek w wielu sytuacjach.
Kmdr por. Maciej Nacz omawia nowator-
skie rozwizania szwedzkich okrtw pod-
wodnych typu Gotland, jednych z najbar-
dziej zaawansowanych technologicznie
okrtw w swojej klasie.
O problemach oficerw MW, wywodzcych
si z II RP, w powojennej rzeczywistoci
traktuje artyku dr. hab. Piotra Semkowa.
Jednym z nich by kmdr por. Zbigniew
Przybyszewski. W wyniku dziaa Informacji
Wojskowej zosta skazany na mier.
Pastwa uwadze polecam take pozosta-
e, rwnie interesujce artykuy podejmu-
jce tematyk morsk.
Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel.: CA MON 845 365, 022 6845365,
022 6845685, www.zolnierz-polski.pl, e-mail: sekretariat@redakcjawojskowa.pl,
Dyrektor Redakcji Wojskowej
redaktor naczelny: Artur Bartkiewicz
tel.: CA MON 845-365, 845-685; faks: 845-503
Zastpca dyrektora: ppk Lech Mleczko
tel.: CA MON 845-685,
e-mail: lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl
Redaktor prowadzcy:
kmdr ppor. dr Mariusz Konarski
tel.: CA MON 266-207; 262-413,
e-mail: bandera@mw.mil.pl
Redaktor merytoryczny: Paulina Gliska,
dr Jan Brzozowski tel.: CA MON 845-186
Skad i amanie: Monika Klekociuk
Opracowanie stylistyczne: Renata Gromska,
Katarzyna Koco, Aleksandra Ogoza,
Teresa Wieszczeczyska
Kolporta i reklamacje: Bellona SA
(0-22) 457-04-37, 687-90-41, CA MON 879-041
Informacje o kolportau: Elbieta Toczek
tel.: CA MON 840 400, (022) 684 04 00
Reklama: reklama@redakcjawojskowa.pl
Zdjcie na okadce: Marian Kluczyski
Projekt graficzny: ukasz Kaugan, CaStudio

Druk: Zesp Wydawniczy Si Powietrznych
ul. wirki i Wigury 1c, 00-912 Warszawa
Zesp redakcyjny
Przegld Morski ukazuje si od grudnia 1928 r.
kmdr ppor. dr
Mariusz Konarski
redaktor prowadzcy
Treci numeru s dostpne na stronie internetowej www.redakcjawojskowa.pl
2008/05
TRENDY aaa
4 przegld morski
dr in. Henryk
Sokiewicz
Akademia Marynarki wojennej
MORSKA SZTUKA WOJENNA Precyzyjne niszczenie
T
eoretycy myli wojsko-
wej uznawali wojn za
przeduenie polityki
rodkami nacisku, za
zbrojne starcie pastw i koalicji.
Stwierdzenia te nadal s aktualne.
ewolucja
Wojn charakteryzuj trzy pod-
stawowe cechy: cele polityczne,
rodki nacisku oraz formy i sposo-
by prowadzenia walki.
Z analizy historycznych form
prowadzenia walki zbrojnej wyni-
ka, e wi si one z rewolucyj-
nymi zmianami w rzemiole wo-
jennym. Zmiany jakociowe s
efektem ewolucji naukowo-tech-
nicznej rodkw walki. Te za
w zasadniczy sposb wpyway na
pogldy i zasady oraz sposoby
prowadzenia dziaa wojennych.
W rezultacie ewolucja rodkw
walki cakowicie zmienia techno-
logi walki zbrojnej.
Uwzgldniajc materialn ba-
z prowadzenia wojen, mona
wyrni:
Wojny okresu przedjdrowe-
go, obejmujce cztery generacje
wojen kontaktowych:
pierwsz biaa bro; pod-
stawowa walka to walka wrcz;
boje abordaowe galer w strefie
przybrzenej; wojna w skali tak-
tycznej;
drug proch; bro gadkolu-
fowa; starcie kontaktowe; wojny
w okopach; morskie boje flot a-
glowych na morzach przybrze-
nych; geograficzne odkrycia no-
wych kontynentw; walka o po-
nowne kolonialne zdobycze; woj-
na w skali operacyjno-taktycznej;
trzeci bro gwintowana;
wielostrzaowa artyleria i bro
strzelecka; operacje ldowe; paro-
we, elazne okrty rnych klas;
morskie bitwy; wojny w skali ope-
racyjno-strategicznej;
czwart automatyczne (sa-
mopowtarzalne) i odrzutowe
uzbrojenie; wojska zmechanizo-
wane; lotnictwo; lotniskowce
i okrty podwodne; frontowe
i morskie operacje; wojny w skali
strategicznej.
Podstawowym celem wymie-
nionych wojen byo rozbicie siy
ywej i uzbrojenia przeciwnika,
opanowanie jego terytorium oraz
zmuszenie do kapitulacji. Walk
prowadziy w bezporednim kon-
takcie ogniowym wojska ldowe,
wspierane przez lotnictwo rne-
go przeznaczenia.
Wojny okresu jdrowego,
obejmujce nastpne dwie gene-
racje wojen:
pit uzbrojenie rakietowo-
-jdrowe; wojna w skali strategicz-
nej, globalnej; zagroenie likwida-
Wraz ze spoeczestwem rozwijao si rzemioso wojenne. Jego poziom
zalea od potencjau naukowo-technicznego pastwa
i materiaowo-technicznej bazy prowadzenia walki zbrojnej.
* wg pogldw rosyjskich.
Siy morskie w wojnach
szstej generacji* (cz. I)

2008/05
przegld morski o
cj cywilizacji lub oddzielnych
kontynentw;
szst (wojna niekontakto-
wa) ofensywna i defensywna
bro precyzyjnego raenia; woj-
na w skali strategicznej. Podsta-
wow form wykonania zada b-
dzie powietrzno-kosmiczna ope-
racja z uyciem uzbrojenia kon-
wencjonalnego, majca na celu
zniszczenie ekonomiki, systemu
dowodzenia i podstawowych
funkcji pastwa oraz wybranych
obiektw militarnych.
Ju niektre wojny lokalne lat
90. XX wieku byy prowadzone za
pomoc rodkw precyzyjnego ra-
enia. Ich celami byy obiekty sys-
temu obrony powietrznej, systemy
dowodzenia, stanowiska dowodze-
nia i wzy cznoci oraz wane
obiekty wojskowo-przemysowe.
Wspln cech tych wojen byo
odstpienie od wprowadzania
wojsk ldowych na terytorium
przeciwnika i rezygnacja z okupa-
cji zdobytego obszaru.
Stopniowo znaczenie traci tak-
tyczny kontakt ogniowy. Pojawio
si bowiem precyzyjne uzbrojenie,
mogce skutecznie razi obiekty
na caej gbokoci terytorium
przeciwnika. Ponadto wielokrot-
nie wzrosa moc czynnikw rae-
nia konwencjonalnego uzbrojenia
taktycznego. Wszystko to sprzyja-
o efektywnemu niszczeniu wa-
nych obiektw, a tym samym osi-
ganiu zaoonych celw operacji.
Morskie siy zbrojne
po drugiej wojnie wiatowej
Druga wojna wiatowa bya woj-
n czwartej generacji. Materialno-
-techniczna baza jej prowadzenia
bya uzaleniona od czynnikw
naukowo-technicznych, wojenno-
-ekonomicznych i moralno-poli-
tycznych. Rozwj tej bazy skutko-
wa polepszeniem jakoci si mor-
skich. Zwikszyy si zarwno ma-
newrowo (mobilno) si, jak
i uderzeniowa oraz ogniowa moc
uzbrojenia morskiego, a take za-
sig raenia i dowodzenia. W ska-
dzie floty pojawiy si nowe rodza-
je si morskich, takie jak okrty
podwodne, lotnictwo morskie i lot-
niskowce. Problemem stay si du-
e nawodne okrty bojowe okr-
ty liniowe i krowniki. Z powodu
niskiej odpornoci bojowej w sytu-
acji zagroenia z powietrza utraci-
y one dotychczasow pozycj
gwnych si floty.
Podczas bitwy o Atlantyk
w starciach brytyjskiej i amery-
kaskiej floty z niemieckimi okr-
tami podwodnymi uyto si do
zwalczania okrtw podwodnych.
Odniosy one ostateczne zwyci-
stwo w tej walce.
Decydujcym czynnikiem w bi-
twach ldowych i morskich stao
si panowanie w powietrzu. Ta no-
wa kategoria sztuki wojennej
gruntownie zmienia przebieg
star i bitew zarwno na ldzie,
jak i na morzu.
Wzrost zagroenia na morzu
skutkowa rozwojem wszystkich
rodzajw obrony zgrupowa (ze-
spow) okrtowych i konwojw:
przeciwlotniczej, zwalczania
okrtw podwodnych, przeciwmi-
nowej i przeciwkutrowej. Do-
wiadczenia z morskich bitew
i operacji wskazuj, e podstaw
sukcesu zawsze gwarantowao za-
NOTATKA
Wojna niekontaktowa jest
pojciem umownym, uwa-
runkowanym wspczesny-
mi osigniciami nauki,
odnoszcym si do no-
wych zasad prowadzenia
walki zbrojnej oraz nowych
sposobw prowadzenia
dziaa (z uyciem precy-
zyjnych rodkw dalekiego
zasigu oraz danych z ko-
smiczno-powietrznego roz-
poznania uzyskanych
w czasie rzeczywistym, na
teatrze odlegym o setki
i tysice kilometrw,
w sposb zautomatyzowa-
ny). Pojcie to bdzie ci-
gle modyfikowane.
Trzeci wymiar
W
czasie drugiej wojny wiatowej gwnym zagroeniem na l-
dzie i na morzu byo zagroenie z powietrza. Straty okrtowe
zadane przez powietrznego przeciwnika wyniosy 3040% wszyst-
kich sumarycznych strat si sojuszniczych.
u
2008/05
6 przegld morski
skoczenie, rozpoznanie i sprawne
naprowadzanie si gwnych na
wykrytego przeciwnika.
Gwnym czynnikiem zapew-
niajcym osignicie celw opera-
cji (dziaa bojowych) na morzu
staa si informacja o przeciwniku.
Pojawiy si nowe rodzaje zabez-
pieczenia bojowego maskowanie
i dezinformacja, majce zapewni
skryto dziaa si morskich oraz
uzyskanie zaskoczenia podczas
uderze na siy przeciwnika.
Niezbalansowanie rozwoju mor-
skich si uderzeniowych oraz bojo-
wego i specjalnego zabezpieczenia
zdecydowanie obniao ich zdol-
no bojow.
Wprowadzono nowe zasady pla-
nowania operacyjnego wojen, ope-
racji i bitew. Warto zwrci uwag
na prac morskiego sztabu general-
nego Japonii w czasie drugiej woj-
ny wiatowej. Wczeniej opracowa
on plany wielu operacji morskich,
uatwiajcych zdobycie cakowite-
go panowania na Pacyfiku. W pla-
nie wojny o Wielk Wschodni
Azj gwny wysiek skoncentro-
wano na opanowaniu strategicznie
wanych wysp (archipelagw), le-
cych w centralnej i zachodniej
czci Oceanu Spokojnego. Zasad-
nicze zgrupowanie si morskich Ja-
ponii stanowiy lotniskowce z lot-
nictwem pokadowym oraz okrty
liniowe i krowniki. To one miay
osign zakadany cel wojny. Jed-
nak Japonia w wojnie na morzu
z Amerykanami poniosa sromotn
klsk, gwnie z powodu saboci
ekonomicznej (potencjau ekono-
micznego) pastwa i braku surow-
cw strategicznych.
ewolucja
Dla wojen trzeciej i czwartej ge-
neracji charakterystyczne byo uy-
cie masowych armii, pozostaj-
cych w bezporednim kontakcie
ogniowym, oddzielonych od prze-
ciwnika jedynie cig lini obro-
ny (frontu), niekiedy sigajc ty-
sica kilometrw.
Bezporedni kontakt ogniowy
walczcych stron stanowi gw-
n waciwo wojen trzeciej
i czwartej generacji, natomiast ich
podstawowym celem byo znisz-
czenie stanw osobowych, uzbro-
jenia i opanowanie (okupacja) te-
rytorium przeciwnika. Z analizy
wspczesnych wojen lokalnych
(Irak, Jugosawia, Afganistan)
wynika, e bezporedni kontakt
ogniowy walczcych stron zosta
zastpiony kontaktem odlego-
ciowo-ogniowym. Umoliwiy
to, z jednej strony, rozwj broni
precyzyjnego raenia (o duych
zasigach), funkcjonujcej w sys-
temie kosmicznego pola informa-
cyjnego, a z drugiej zmiana
obiektw walki zbrojnej. Obiek-
tami uderze nie byy ju stany
osobowe i rodki walki, lecz wa-
ne obiekty infrastruktury pa-
stwa, jego systemy kierowania,
obiekty obrony powietrznej oraz
inne, zapewniajce sprawne funk-
cjonowanie kraju.
W taki sposb prowadzono wal-
ki na Bakanach w 1999 r. w wy-
niku przerwania funkcjonowania
komunikacji i systemw dowodze-
nia strona jugosowiaska zostaa
zmuszona do kapitulacji. Ogoszo-
no j bez wprowadzenia na teryto-
rium Jugosawii wojsk ldowych
NATO. Dziaania na Bakanach
mona uzna za typowy przykad
wojny niekontaktowej szstej ge-
neracji. Kosmiczno-powietrzno-
-morska operacja pozwolia bo-
wiem na osignicie zaoonych
celw bez strat wasnych.
NOTATKA
Klasycznym przykadem
dziaania z zaskoczenia
i zapewnienia skrytoci
dziaa wasnym siom by-
o uderzenie na Pearl
Harbour, wykonane przez
japoskie lotnictwo poka-
dowe 7 grudnia 1941 r.
Zatopiono i uszkodzono
ponad poow okrtw li-
niowych amerykaskiej flo-
ty Pacyfiku oraz zniszczono
ponad 200 samolotw lot-
nictwa taktycznego.
2008/05
przegld morski 7
Wojna szstej generacji jako
wojna niekontaktowa bdzie cha-
rakteryzowaa si selektywnym ra-
eniem wraliwych ekonomicznie
obiektw (decydujcych o funk-
cjach yciowych kraju), systemw
dowodzenia i obiektw obrony po-
wietrznej pooonych na obszarze
caego kraju. Uderzenia bd wy-
konywane z rnych teatrw i kie-
runkw. Pojcia front i zaple-
cze w dotychczasowym znacze-
niu nie bd stosowane.
Wspczesne spoeczestwo nie
jest w peni wiadome zagroe
wynikajcych z wojen takiego ty-
pu jak wojna na Bakanach. Tego
rodzaju dziaania bd prowadzi-
y tylko wysoko rozwinite pa-
stwa. Przodujce kraje NATO ju
buduj pod kierownictwem USA
strukturalnie nowe siy zbrojne. S
one przygotowywane do wojen
niekontaktowych, prowadzonych
wedug nowych zasad walki
i z uyciem nowych nosicieli bro-
ni precyzyjnego raenia.
Hipotetyczne zagroenie
Na pocztku XXI wieku siy
morskie USA miay okoo 140 okr-
tw bojowych uzbrojonych w rakie-
ty. Zaplanowano przezbrojenie
czterech atomowych okrtw pod-
wodnych typu Ohio z rakietami ba-
listycznymi (po 154 manewrujce
pociski rakietowe na kadym) oraz
wprowadzenie do suby nowego
okrtu typu Arsena, majcego na
burcie 2000 manewrujcych poci-
skw rakietowych Tomahawk. Ist-
niejce bombowce strategiczne s
rwnie nosicielami broni precy-
zyjnego raenia. W 2030 r. ich
ilo ma siga 70 nowoczesnych
maszyn. Take w 2030 r. powinien
wej do suby bombowiec stra-
tegiczny nowej generacji. Lotnic-
two taktyczne jest uzbrojone
w bro precyzyjnego raenia
(F-15E, F-16C/D, F-117, F-111)
i ma okoo 1500 samolotw. Zapla-
nowano, e w latach 20032008 do
suby wejd myliwce nowej gene-
racji F-22 i JSF.
W niedalekiej przyszoci USA
mog dysponowa rwnie moc-
nym przeciwuderzeniowym poten-
cjaem broni precyzyjnego raenia.
Bdzie on wycelowany w pozycje
rakiet i moe istotnie zagrozi ro-
syjskim strategicznym siom jdro-
wym. Moe to naruszy obecne
wiatowe parytety i wymaga na-
tychmiastowej reakcji. Dlatego dal-
sza redukcja rosyjskich strategicz-
nych broni ofensywnych, chocia
dla Rosji bardzo wygodna, powin-
na obejmowa nie tylko rodki ra-
Zagroenie
P
olityczni decydenci Federacji
Rosyjskiej zdaj si nie dostrze-
ga szczeglnych zagroe przyszej
wojny moliwoci sparaliowania
wanych funkcji pastwa i kierowa-
nia ekonomicznym potencjaem
kraju w wyniku uderze broni pre-
cyzyjnego raenia. Tezy, e Rosji
kraju o olbrzymim terytorium
przeciwnik nie bdzie zdolny opano-
wa i okupowa, obecnie nie da si
obroni.
NOTATKA
Na lata 20122015 mini-
sterstwo obrony USA za-
planowao rozrodkowanie
na rnych nosicielach
okoo 100 000 sztuk broni
precyzyjnego raenia (kil-
kudziesiciu typw), prze-
znaczonej do niszczenia ce-
lw stacjonarnych i mobil-
nych. Jej gowice bd mia-
y moc od 230 kg do 2,5 t
(ekwiwalentu trotylowego).
Znaczenie przeciwnika
powietrznego
R
ozszerzenie NATO w kierunku wschodnim (2122 listopada
2002), m.in. na pastwa nadbatyckie i Polsk, stworzyo no-
w sytuacj geopolityczn wok europejskiej czci Rosji. W przy-
padku dyslokacji lotnictwa taktycznego w Estonii, na Litwie i otwie
realnie bd zagroone cele strategiczne (a po Ural), w tym due
polityczne i ekonomiczne centra Rosji. Jeli uwzgldni, e ch
wejcia do NATO deklaruj Gruzja i Azerbejdan, to sytuacja na
Pnocnym Kaukazie moe skomplikowa si jeszcze bardziej.
u
2008/05
B przegld morski
Podstawowe zaoenia wojny morskiej w XXI wieku,
prowadzonej w ramach wojny szstej generacji (uwzgldnia-
jce rewolucyjne zmiany w rzemiole wojennym), bd nast-
pujce:
1. Na morzach i oceanach bd panoway siy morskie USA
i NATO. Podstawowym zadaniem floty w wojnie bd dziaa-
nia floty przeciwko brzegowi.
2. Powietrzno-kosmiczny, globalny i regionalny system infor-
macyjny z wysokim prawdopodobiestwem bdzie zapewnia
wykrycie okrtw nawodnych i kontrol rejonw ich bazowa-
nia. Sprzgnicie pola informacyjnego z podsystemem
SOSUS (systemem dalekiego hydroakustycznego wykrycia)
umoliwi monitorowanie sytuacji podwodnej. rodowisko
morskie stanie si transparentne.
3. Gwne zagroenie na morskich teatrach dziaa bd
stwarzay powietrzno-kosmiczne rodki naprowadzania ma-
newrujcych pociskw rakietowych Tomahawk i pozostaych
systemw broni precyzyjnego raenia.
4. Wielofunkcyjne systemy bojowe rnorodnego przezna-
czenia, poczone w rozpoznawczo-uderzeniowe grupy okr-
towe wspdziaajce z lotnictwem pokadowym, bd sta-
nowiy podstawowe morskie (uderzeniowe) komponenty
broni precyzyjnego raenia, mogce niszczy obiekty mor-
skie i brzegowe.
5. Podstawowym elementem wojny niekontaktowej bdzie
walka informacyjna, prowadzona w formie walki elektronicz-
nej i ogniowego oddziaywania na rda informacji.
Informacyjne moliwoci przeciwstawnych stron bd zasad-
niczym kryterium zdolnoci bojowej tych systemw w prze-
strzeni cybernetycznej.
6. Typowe dla wojen pitej generacji byy utrzymywane przez
USA i NATO w okresie zimnej wojny tzw. triady. Obejmoway
one midzykontynentalne rakiety balistyczne, atomowe okr-
ty podwodne z rakietami balistycznymi i lotnictwo strategicz-
ne. Aby osign cele obrony narodowej w XXI w., zmieniono
ksztat strategicznej triady. Jej pierwszym komponentem zo-
stay ofensywne siy jdrowe (midzykontynentalne rakiety
balistyczne, atomowe okrty podwodne z rakietami balistycz-
nymi i lotnictwo strategiczne) i konwencjonalne (niejdrowe)
siy strategiczne, drugim rozrodkowane siy oraz rodki ak-
tywnej i pasywnej obrony, a trzecim infrastruktura obronna
kompleksu jdrowego. Efektywno nowej triady bdzie zale-
aa od sprawnego dowodzenia i kierowania na szczeblu
strategicznym oraz rozpoznania i planowania opartego na
dokadnych informacjach. Z analizy lokalnych wojen wynika,
Scenariusz przyszej wojny
enia, ale take rodki ich przeno-
szenia (nosicieli). Ograniczenia te
dotycz jedynie midzykontynen-
talnych rakiet balistycznych, roz-
mieszczonych na okrtach i ldzie.
Politycy amerykascy przeciga-
j dyskusje i nie godz si na ogra-
niczenie liczby nosicieli, tym sa-
mym zwikszaj moliwo po-
wstania tzw. niekontrolowanego
potencjau (poza ustalonymi limi-
tami). Mona przypuszcza, e jest
to dziaanie celowe, majce umo-
liwi wprowadzenie nowych ty-
pw broni precyzyjnego raenia
w najbardziej dogodnej dla Ame-
rykanw sytuacji politycznej.
Ewentualne rozrodkowanie
lotnictwa taktycznego USA i NA-
TO na terytoriach pastw Azji
rodkowej stworzy zagroenie nie
tylko dla poudniowej czci Ro-
sji, ale take dla Chin i Indii. Po-
nadto moe negatywnie wpyn
na ywotno rosyjskich strate-
gicznych si jdrowych. Wiado-
mo bowiem, e obiekty, w kt-
rych s rozrodkowane strategicz-
ne siy jdrowe (Tatiszczewo,
Barnay, Alejsk, Uur, Krasno-
jarsk, Kansk), znajd si w grani-
cach zasigu lotnictwa taktyczne-
go NATO rozmieszczonego
w pastwach Azji rodkowej.
Rosja ma prawo da ograni-
czenia rozmieszczania lotnictwa
taktycznego i rozpoznawczego na
terytoriach nowych czonkw so-
juszu. Rozszerzenie NATO na
pastwa nadbatyckie, rodkowo-
azjatyckie i Zakaukazie umoli-
wia wykonywanie uderze rod-
kami precyzyjnego raenia w pra-
wie caej europejskiej i azjatyc-
kiej czci Rosji. Umoliwia tak-
e wykorzystanie strategicznego
i taktycznego lotnictwa oraz si
morskich (USA, Wielkiej Bryta-
2008/05
przegld morski 3
nii i Francji) z mrz okalajcych
kontynent euroazjatycki.
Ilociowo-jakociowy skad
zgrupowania si zbrojnych bdzie
zalea od celw operacji i zdolno-
ci raenia potencjau obronnego
okrelonego pastwa. Natomiast
nowa technologia i sposoby walki
zbrojnej umoliwi szybkie osi-
gnicie celw wojny, obalenie nie-
wygodnego rzdu czy ewentualne
zajcie terytorium przeciwnika.
wojny niekontaktowe
Wojny w Zatoce Perskiej (1991,
1996, 1998, 2003) i Jugosawii
(marzecczerwiec 1999) oraz ope-
racja antyterrorystyczna w Afgani-
stanie (jesiezima 2001, 2002) po-
kazay, e USA i pozostae pastwa
NATO przygotowuj si do prowa-
dzenia wojen szstej generacji (wo-
jen niekontaktowych). Masowo
produkuje si i wdraa do suby
nowe uzbrojenie, zdolne cakowi-
cie zmieni oglny charakter wal-
ki zbrojnej. Rozwinite przemyso-
wo pastwa zachodnie aktywnie
tworz now baz materialno-tech-
niczn, wykorzystujc najnowsze
technologie i osignicia nauki.
USA ju od duszego czasu
rozwaaj ewentualno prowa-
dzenia wojen niekontaktowych
z dowolnym przeciwnikiem. Na-
tomiast nie przewiduj prowadze-
nia ldowych wojen kontaktowych
na wielk skal, w ktrych miay-
by uczestniczy zgrupowania
wojsk ldowych. Przypuszcza si,
e niektre wysoko uprzemyso-
wione pastwa bd gotowe do
prowadzenia wojen niekontakto-
wych jeszcze przed rokiem 2010.
W wojnach szstej generacji
gwn rol bd odgryway nie
wojska ldowe czy bro jdrowa,
a konwencjonalne, ofensywne
Potrzeba opracowa
teoretycznych
D
otychczas na gruncie nauki wojennej nie dokonano gbszej
analizy wojen niekontaktowych. Wraz z nimi pojawia si bo-
wiem konieczno zrozumienia zjawisk z dziedziny sztuki wojennej
zachodzcych podczas wojen niekontaktowych oraz szerokiego
spektrum wywoanych przez nie zmian.
NOTATKA
W wyniku zmasowanego uycia broni pre-
cyzyjnego raenia na militarne i gospodar-
cze obiekty mona sparaliowa yciowe
funkcje pastwa w dowolnym regionie wia-
ta. Trzeba bdzie zawczasu zorganizowa
i systematycznie udoskonala nie tylko obro-
n obiektw w ramach systemu powietrzno-
-kosmicznej obrony kraju, ale take efektyw-
n, selektywn ochron kadego z nich.
i obronne rodki precyzyjnego ra-
enia, wykorzystujce osignicia
wspczesnej nauki oraz rezultaty
wojny informacyjnej. Potga po-
tencjalnego przeciwnika bdzie
ukierunkowana wic jedynie na
zniszczenie elementw infrastruk-
tury gospodarczej przeciwnika
wykonanie zmasowanych jedno-
czesnych uderze bezzaogowymi
rodkami precyzyjnego raenia,
rozmieszczonymi na rnych plat-
formach bojowych.
NOTATKA
Jako nosicieli broni precy-
zyjnego raenia wykorzy-
stywano nawodne okrty
rakietowe i atomowe okrty
podwodne oraz pokadowe
lotnictwo taktyczne i strate-
giczne. rodki te byy zdol-
ne do raenia w czasie rze-
czywistym wskazanych
obiektw na caej gboko-
ci terytorium przeciwnika.
Jeli w wojnach szstej generacji
nie bd wykorzystywane na wiel-
k skal due zgrupowania wojsk
ldowych, to dziaania nie bd
przewleke i dugotrwae. Najpraw-
dopodobniej walka zbrojna bdzie
prowadzona dynamicznie oraz
zgodnie z prawami i zasadami na-
rzuconymi przez silniejszego, czy-
li lepiej przygotowanego do tego ro-
dzaju dziaa (wojen niekontakto-
wych). Jako przykad mona wska-
za wojn niekontaktow ze zgru-
powaniami talibw w Afganistanie
(padzierniklistopad 2001). Prze-
prowadzono j stosunkowo szybko u
2008/05
10 przegld morski
i bez strat wasnych. Wprawdzie
pniej dziaay tam pododdziay
piechoty morskiej, jednak wynika-
o to nie tyle z planw operacji, ile
ze zobowizania si prezydenta
USA do odnalezienia ywego lub
martwego przywdcy Al Kaidy
Osamy ibn Ladina.
W wojnie afgaskiej prowadzo-
nej przez ZSRR przez dziesi lat
(19791989), gdy stosowano kon-
taktowe formy i sposoby prowa-
dzenia walki, nie osignito zwy-
cistwa, a straty wyniosy ponad
10 tys. onierzy.
Jeli walczce ze sob pastwa
bd zdolne do prowadzenia wo-
jen rnych generacji, na przykad
kontaktowej (czwartej generacji)
i niekontaktowej (szstej genera-
cji), to pastwo prowadzce woj-
n niekontaktow moe osign
sukces w krtkim czasie. W okre-
lonych sytuacjach operacyjno-
-taktycznych mog by wykony-
wane selektywne uderzenia broni
precyzyjnego raenia na zgrupo-
wania wojsk ldowych. Natomiast
w innych moe okaza si, e ma-
sowe uycie rodkw precyzyjne-
go raenia wydzielonych do nisz-
czenia stanw osobowych prze-
ciwnika jest bezcelowe.
Jeeli w rezultacie uycia rod-
kw precyzyjnego raenia zostan
zniszczone orodki przemysowe,
systemy kierowania pastwem
i dowodzenia oraz waniejsze
obiekty militarne przeciwnika, to
jego przestarzae siy zbrojne (od-
powiednie do wojen poprzednich
generacji) w miar upywu czasu
utrac swoje zdolnoci bojowe
i ulegn cakowitej degradacji.
Przekonuj o tym dowiadczenia
z wojen lokalnych w Serbii i Koso-
wie (marzecczerwiec 1999) oraz
w Iraku (marzeckwiecie 2003).
e w USA triada wojen szstej generacji zostaa ju okrelo-
na. Obecnie jest ona udoskonalana. Charakteryzuje j jedno-
lity system dowodzenia rodkami precyzyjnego raenia, bro-
ni jdrow i obron przeciwrakietow, oparty na rodkach
kosmicznych.
7. USA posiadaj rodki precyzyjnego raenia zdolne do nisz-
czenia rosyjskich stacjonarnych i mobilnych midzykontynen-
talnych rakiet balistycznych. Rosyjskie rakiety s systema-
tycznie obserwowane z kosmosu. Wydaje si, e w przyszo-
ci amerykaska bro precyzyjnego raenia bdzie bardziej
grona dla rosyjskiego arsenau jdrowego ni planowane
systemy przeciwrakietowej obrony narodowej.
Prawdopodobnie do 2010 r. USA bd dysponoway strate-
gicznymi nosicielami tej broni w liczbie wystarczajcej do wy-
konania konwencjonalnego uderzenia na rosyjskie ldowe
systemy rakietowe.
8. Od 2001 r. Amerykanie opracowuj i sprawdzaj w Afgani-
stanie nowe formy i sposoby prowadzenia dziaa poczonych
na kontynentalnym teatrze dziaa wojennych (wojsk ldo-
wych, taktycznego i strategicznego lotnictwa oraz lotniskowco-
wo-uderzeniowych zespow okrtowych) w zakresie uycia
rnorodnych rodkw precyzyjnego raenia. Podstawow for-
m wykonywania zada operacyjno-strategicznych na konty-
nencie azjatyckim, na ktrym znajduj si takie pastwa jak
Rosja, Chiny, Indie, Pakistan i Iran, zapewne bdzie poczona
kosmiczno-powietrzno-ldowa operacja morska. Jej podstawo-
wym celem bdzie zniszczenie orodkw infrastruktury gospo-
darczej i ewentualne opanowanie terytoriw wymienionych
pastw. Drug form dziaa wojennych moe by operacja
kosmiczno-powietrzno-morska. Bd j prowadziy siy mor-
skie wsplnie z lotnictwem taktycznym, wykorzystujc rno-
rodne rodki precyzyjnego raenia. Siy te bd oddziayway
sposobem niekontaktowym na niewielkie pastwa Europy
i Bliskiego Wschodu, aby zniszczy ich potencja obronny i sys-
temy kierowania oraz ewentualnie zmieni niewygodne
rzdy. Prowadzenie podobnych operacji wojennych przeciw
pastwom majcym bro jdrow bdzie zwizane z ryzykiem
jej uycia przez stron pokonywan.
9. Nowa strategiczna triada USA i NATO pozwala w wojnach
szstej generacji elastycznie reagowa na rnorodne zagro-
enia i podejmowa decyzje o uderzeniach broni precyzyj-
nego raenia.
10. W latach 20102015 siy zbrojne USA, Wielkiej Brytanii
i Francji zapewne osign zdolno do prowadzenia penowy-
miarowych wojen niekontaktowych szstej generacji. Bd
Scenariusz przyszej wojny c.d.
2008/05
przegld morski 11
Z analiz wynika rwnie, e je-
li siy zbrojne pastwa nie zosta-
n przygotowane do wojen niekon-
taktowych, bd odgryway rol
statystw. Zostan jedynie obser-
watorami wykonywanego z r-
nych kierunkw, strategicznego
pod wzgldem skali i czasu, zma-
sowanego uderzenia bezzaogo-
wymi rodkami precyzyjnego ra-
enia oraz jednoczenie prowadzo-
nej walki elektronicznej. W takiej
sytuacji polityczne kierownictwo
pastwa dysponujcego siami od-
powiednimi do prowadzenia wo-
jen poprzedniej generacji, moe
zdecydowa si na uycie broni j-
drowej (jeeli j ma). To za b-
dzie oznaczao samobjstwo i sa-
mozagad.
Precyzyjne raenie
Broni precyzyjnego raenia po
raz pierwszy uyto podczas wojny
arabsko-izraelskiej (1967) i opera-
cji falklandzkiej (1982). W trakcie
operacji falklandzkiej dwa argen-
tyskie samoloty zaatakoway bry-
tyjski niszczyciel HMS Shefield
precyzyjnymi rakietami Exocet
klasy powietrzewoda produkcji
francuskiej. Okrt zosta trafiony,
zgino ponad dwudziestu czon-
kw zaogi i tyle samo zostao ran-
nych. Z samolotw odpalono pi
rakiet Exocet, przy czym cztery
bezporednio raziy dwa brytyj-
skie okrty. Pita rakieta tego ty-
pu, odpalona z wyrzutni brzego-
wej w kierunku niszczyciela patro-
lujcego stref przybrzen, rw-
nie osigna cel, uszkadzajc
brytyjski niszczyciel.
Po pitnastu latach od tej opera-
cji brytyjscy specjalici stwierdzi-
li, e gdyby Argentyczycy w cza-
sie konfliktu dysponowali okoo
dwudziestoma precyzyjnymi ra-
kietami i trafili nimi chocia jeden
z dwch manewrujcych tam lot-
niskowcw (Hermes, Invici-
ble), to Wielka Brytania poniosa-
by klsk mimo zdecydowanego
jej panowania na morzu, w powie-
trzu i na ldzie oraz dysponowania
broni jdrow.
Szczeglne waciwoci bojo-
wego uycia rodkw precyzyjne-
go raenia pozwoliy na zintegro-
wanie rnorodnych rodkw wal-
ki zbrojnej w jednolite systemy
broni precyzyjnych rozpoznaw-
czo-uderzeniowe systemy bojo-
we. Systemy te stanowi zbir
funkcjonalnie sprzonych ze so-
b rnorodnych rodkw: rozpo-
znania, zabezpieczenia informa-
tycznego, dowodzenia, transpor-
tu, raenia oraz dokumentowania
rezultatw uderze.
Rezultaty uderze broni precy-
zyjnego raenia na wojskowe i cy-
wilne obiekty w Iraku (1991) sko-
niy USA do podjcia decyzji o fi-
nansowaniu projektu jednostki
XXI wieku okrtu typu Arsena.
Decyzja ta jest zgodna z zaoenia-
mi zawartymi w dokumencie Jed-
nolita perspektywa 2010 oraz stra-
tegicznej koncepcji Uniwersalne
panowanie.
Skuteczno
A
by zniszczy cel most kolejowy, w okresie drugiej wojny wia-
towej naleao wykona okoo 4500 samolotolotw i zrzuci
ponad 9000 bomb lotniczych. Podczas wojny wietnamskiej podob-
ny cel osigano, uywajc 190 bomb lotniczych. Natomiast w cza-
sie wojny w Jugosawii takie zadanie wykonywano z uyciem jedne-
gotrzech precyzyjnych pociskw rakietowych odpalonych z okrtu
podwodnego manewrujcego na Morzu rdziemnym. Aby strci
jeden samolot, podczas drugiej wojny wiatowej naleao wykona
ponad 18 tysicy wystrzaw. Natomiast w 1999 r. do strcenia
jednego jugosowiaskiego samolotu lotnictwo NATO potrzebowao
jednej rakiety klasy powietrzepowietrze, naprowadzanej na cel
sposobem kombinowanym.
u
2008/05
12 przegld morski
Bdzie to cakowicie nowa jed-
nostka, skomputeryzowana, dys-
ponujca du liczb manewruj-
cych pociskw rakietowych. W jej
wyposaeniu ma by okoo
500 wyrzutni z rakietami piono-
wego startu i trzema jednostkami
ognia w adowniach pod poka-
dem (1500 rakiet). Zaplanowano,
e pocztkowo bd to sprawdzo-
ne w walce manewrujce pociski
rakietowe Tomahawk, a nastpnie
ich zmienniki (prawdopodobnie
rakiety Fasthawk). Zaoga tego
okrtu nie powinna liczy wicej
ni 20 marynarzy.
Zaoono, e pierwsze trzy okr-
ty typu Arsena, poczwszy od
2008 r., bd manewroway na wo-
dach Zatoki Perskiej, Morza rd-
ziemnego i na zachodnich akwe-
nach Pacyfiku. W staej gotowoci
do odpalenia bdzie 1,5 tys. ma-
newrujcych pociskw rakieto-
wych, a okoo 4,5 tys. po osi-
gniciu gotowoci do odpalenia.
Przewiduje si, e do 2020 r.
liczba tych okrtw bdzie nie
mniejsza ni 70 jednostek,
a w 2030 r. 100 jednostek. Tym
samym w gotowoci do natych-
miastowego uycia bdzie 50 tys.
manewrujcych pociskw rakie-
towych. Dodatkowe 150 tys. tych
pociskw bdzie gotowych do ko-
lejnych startw.
Nie mona wykluczy, e po
zakoczeniu modernizacji cztery
amerykaskie atomowe okrty
podwodne typu Ohio (obecnie
kady jest uzbrojony w 24 wy-
rzutnie rakietowe z midzykonty-
nentalnymi rakietami balistycz-
nymi Trident) zostan przezbro-
jone w manewrujce pociski ra-
kietowe dalekiego zasigu. Ka-
dy okrt bdzie mia po 154 ma-
newrujce pociski rakietowe,
zdolne do odpalenia w cigu
6 minut do celw pooonych
w odlegoci do 2,7 tys. km.
USA maj 90 okrtw nawod-
nych i 107 okrtw podwodnych,
ktre sumarycznie s wyposa-
one w 4 tys. manewrujcych po-
ciskw rakietowych Tomahawk
(bliskiego zasigu).
w nich masowo uyte rnorodne systemy broni precyzyjnego
raenia, wsparte powietrzno-kosmicznym systemem informa-
cyjnym (w czasie rzeczywistym), oraz strategiczne systemy
dowodzenia. Precyzyjna bro konwencjonalna moe by wy-
korzystana w wojnach szstej generacji w formie takich dzia-
a, jak poczona kosmiczno-powietrzno-ldowa operacja
morska i operacja kosmiczno-powietrzno-morska.
Scenariusz przyszej wojny c.d.
NOTATKA
Podczas wojny w Zatoce
Perskiej uyto manewru-
jcych pociskw rakieto-
wych z odlegoci
1,21,5 tys. km. Cele na
terytorium Iraku osign-
o 80% wystrzelonych po-
ciskw. Opracowano wic
cakowicie nowe rakiety
Fasthawk, o wikszej cel-
noci trafienia ni pociski
Tomahawk.
Niewykluczone, e rakiety
Fasthawk znajd si w wy-
posaeniu okrtw typu
Arsena.
NOTATKA
Stany Zjednoczone pierwsze rozpoczy
przygotowania do wojen szstej gene-
racji. Zapewne nadal bd dyy do
prowadzenia eksperymentw z bojowym
wykorzystaniem broni precyzyjnego rae-
nia w warunkach realnej wojny.
Rwnolegle jest realizowany pro-
gram DD-21, dotyczcy opraco-
wania specjalnych niszczycieli,
przeznaczonych do niszczenia ce-
lw ldowych pociskami rakieto-
wymi. Kady niszczyciel zostanie
uzbrojony w 80120 manewruj-
cych pociskw rakietowych. Bd
one stanowiy gwn bro w woj-
nach niekontaktowych.
Doskonalenie rodkw walki
i koncepcji dziaa
Specjalici z Pentagonu zama-
wiaj tylko te wzorce nowego
uzbrojenia, ktre zostay pozytyw-
nie zweryfikowane w warunkach
wojennych (konfliktw zbrojnych)
i otrzymay certyfikat jakoci.
Obecnie i w najbliszej przy-
szoci realnymi teatrami wojny,
a cilej faktycznymi poligona-
2008/05
przegld morski 13
mi, bd pastwa, ktrych obiek-
ty Stany Zjednoczone ju ekspe-
rymentalnie precyzyjnie atako-
way (Libia, Irak, Sudan, Afga-
nistan, Serbia, Kosowo). Pastwa
te, a take inne, po wydarzeniach
z 11 wrzenia 2001 r. mog sta
si poligonami z rnych powo-
dw, nawet bez formalnej rezo-
lucji ONZ. Do tych powodw
mona zaliczy:
- brak zgody na przestrzeganie
ktregokolwiek z warunkw sta-
wianych przez spoeczno mi-
dzynarodow;
- brak woli podporzdkowania
si warunkom pokojowym;
- szkolenie i ukrywanie terro-
rystw;
- opracowywanie chemicznego
i jdrowego uzbrojenia oraz de-
nie do jego posiadania.
Pierwsze powietrzne precyzyj-
ne uderzenia w Iraku (grudzie
1998) byy wykonane przez bez-
zaogowe rodki uderzeniowe, bez
wczeniejszego rozrodkowania
dodatkowych si w pobliu granic.
Prawdopodobnie praktycznie wy-
konano jedno z zada obecnie sta-
wianych amerykaskim siom
zbrojnym, polegajce na natych-
miastowym zaatakowaniu poten-
cjalnego przeciwnika, znajdujce-
go si w dowolnym rejonie ziem-
skiego globu, posiadanymi siami
bez dodatkowego ich rozrodko-
wania i wzmocnienia.
W rzeczywistoci by to pierwo-
wzr kosmiczno-powietrzno-mor-
skiej operacji z zastosowaniem
broni precyzyjnego raenia, bez
udziau pilotowanego lotnictwa
oraz zgrupowa wojsk ldowych.
Podczas ataku nosicielami ma-
wych byy okrty nawodne i pod-
wodne, lotnictwo pokadowe oraz
lotnictwo strategiczne. W ekspery-
mencie tym po raz pierwszy wy-
korzystano bombowce B-1B, do-
tychczas klasyfikowane jako siy
jdrowe, a obecnie ju jako zwy-
ke bombowce strategiczne.
Irak do tego uderzenia oraz do
uderzenia z 1991 r. by cakowicie
nieprzygotowany. Wynikao to
z dugotrwaej politycznej i ekono-
micznej izolacji (w tym samoizo-
lacji) pastwa. Irak opni si nie
tylko w sferze militarnej, ale take
nie nada za zmianami w sztuce
wojennej.
W Iraku prowadzono dziaania
charakterystyczne dla wojen dwch
rnych generacji. Siy USA
i Wielkiej Brytanii prowadziy
wojn szstej generacji, Irak za
czwartej. Rezultat walk by przes-
dzony, mimo e siy Iraku byy sto-
sunkowo silne. Okazay si jednak
cakowicie bezsilne wobec prze-
ciwnika walczcego sposobem
niekontaktowym.
Wikszo si i rodkw obrony
powietrznej, wzw cznoci
oraz stanowisk dowodzenia siami
irackimi zostaa zniszczona
w pierwszych kilku godzinach
walki w wyniku uderze precyzyj-
nymi rakietami przeciwradioloka-
cyjnymi, samonaprowadzajcymi
si na aktywne rda emisji.
Przykad Iraku powinien skoni
do mylenia decydentw odpowie-
dzialnych za ksztat reformy si
zbrojnych i koncepcje ich restruk-
turyzacji.
Interesujce wyniki daje analiza
prowadzenia i kocowego rezulta-
tu wojny w Jugosawii (marzec
czerwiec 1999). Przez jedenacie
tygodni wojny prowadzono ekspe-
rymenty, opierajc si na zaoe-
niach caociowej (penozakreso-
wej) kosmiczno-powietrzno-mor- u
2008/05
14 przegld morski
skiej operacji uderzeniowej So-
jusznicza sia. Mona wyrni
dwa okresy dziaa pierwsze sze
tygodni i nastpne pi tygodni.
W pierwszym okresie siy ame-
rykaskie (prawdopodobnie w ta-
jemnicy przed sojusznikami) prze-
prowadziy wszystkie eksperymen-
ty, zarwno dotyczce uycia naj-
nowszego uzbrojenia, jak i zwery-
fikowania opracowanych form
i sposobw prowadzenia wojny no-
wej generacji, przypisujcych istot-
ne znaczenie siom morskim.
wych. Ich podstaw stanowiy ko-
smiczne systemy rnorodnego
przeznaczenia oraz powietrzne
i morskie nosiciele broni precyzyj-
nego raenia. Kosmiczno-powietrz-
no-morsk operacj zaczepn w ca-
oci przeprowadzono sposobem
niekontaktowym na znacznie odda-
lonym od USA bakaskim teatrze
dziaa wojennych, z dobrze rozwi-
nit infrastruktur przemysowo-
-militarn i istniejcym systemem
obrony Jugosawii.
Manewrujce pociski rakietowe
wystrzeliwano z okrtw nawod-
nych i podwodnych si morskich
USA, manewrujcych na Adriaty-
ku (fot.). Byy one rwnie zinte-
growane w systemy rozpoznawczo-
-uderzeniowe. Powietrzne i mor-
skie manewrujce pociski rakieto-
we raziy cele w odlegociach rz-
du 200800 km (od rubiey uy-
cia uzbrojenia). Przez pierwsze
sze tygodni operacji przebadano
i okrelono praktyczn skutecz-
no nowych wzorw uzbrojenia.
Rakiety naprowadzano na obiekty
uderze za pomoc kosmicznego
systemu nawigacyjnego GPS, na-
tomiast ich dolot do celw odby-
wa si w ciszy radiowej, czyli bez
emisji energii elektromagnetycznej
radiowysokociomierzy. Na ko-
cowym etapie lotu, w bezpored-
niej bliskoci celu, w gowicy bo-
jowej wczaa si aparatura optycz-
na (urzdzenie optoelektroniczne).
Zapewniaa dokadne naprowadze-
nie rakiety w punkt krytyczny ata-
kowanego obiektu. Przeprowadzo-
no take prb bojowego uycia
zmodyfikowanej rakiety kierowa-
nej z telewizyjnym ukadem samo-
naprowadzania.
2. Podczas operacji podstawowy
wysiek si NATO by skierowany
na poraenie kluczowych obiektw
Rola lotnictwa
S
amoloty si powietrznych i morskich USA oraz innych pastw
NATO prowadziy dziaania w skadzie rozpoznawczo-uderzenio-
wych systemw bojowych i speniay funkcj dostawcw rodkw
raenia. Startoway z baz lotniczych pooonych na terytorium USA,
europejskich pastw NATO i lotniskowcw manewrujcych na
Adriatyku. rodki raenia odpalay z rubiey zazwyczaj znajdujcej
si poza zasigiem rodkw obrony powietrznej Jugosawii, a ci-
lej poza zasigiem jej obrony przeciwlotniczej. rodki raenia za-
wczasu byy zaprogramowane na punkty krytyczne obiektw ataku
(militarnych, infrastruktury przemysowej) i odpalane na wysoko-
ciach 89 tys. m.
Podstawowe wartoci operacji i wojny
zostay przeniesione na nowy teatr dziaa
w przestrze powietrzno-kosmiczn.
Warto omwi eksperymenty
przeprowadzone w pierwszym
okresie operacji (24 marca9 ma-
ja 1999):
1. Uderzenia na militarne i go-
spodarcze obiekty Serbii i Kosowa,
wykonywane w ramach kosmicz-
no-powietrzno-morskiej operacji
zaczepnej (stanowicej novum
w sztuce wojennej), nie byy dome-
n zgrupowa si morskich i po-
wietrznych, ale specjalnie utworzo-
nych na ich bazie rozpoznawczo-
-uderzeniowych systemw bojo-
u
2008/05
przegld morski 1o
militarnych, potencjau ekonomicz-
nego pastwa oraz infrastruktury
i komunikacji Serbii i Kosowa. Od
pocztku nie planowano wprowa-
dzenia wojsk ldowych NATO na
terytorium Jugosawii.
Siy jugosowiaskie, bazujce
na wojskach ldowych, byy ca-
kowicie bezradne. Zamiast dziaa
obu stron znajdujcych si w bez-
poredniej stycznoci, dziaania
prowadzia tylko jedna, dominuj-
ca strona.
Rezultatem takiego sposobu
prowadzenia dziaa s plany
zdecydowanych redukcji stanw
osobowych si ldowych nie tyl-
ko w USA, ale i w pozostaych
pastwach NATO. Docelowo
mona spodziewa si reorgani-
zacji rodzajw si zbrojnych,
odejcia od dotychczasowego ich
dziaania w swoich strefach (zie-
miapowietrzemorze) oraz
stworzenia dwurodzajowej struk-
tury si zbrojnych strategicz-
nych si uderzeniowych i stra-
tegicznych si obronnych.
3. Przestrze kosmiczna i ko-
smiczne rodki raenia zarwno
w tej operacji, jak i w caej woj-
nie stanowiy podstaw systemo-
w nowych rozwiza technicz-
nych i organizacyjnych.
Ju wczeniej NATO stworzyo
do mocne zgrupowanie kosmicz-
nych rodkw rnorodnego prze-
znaczenia, obejmujce okoo 50 sa-
telitw, przy czym 812 kosmicz-
nych aparatw cigle znajdowao
si nad obszarem dziaa. Satelity
te wraz z powietrznymi i morskimi
nosicielami broni precyzyjnego ra-
enia byy integrowane w struktu-
ry rozpoznawczo-uderzeniowych
systemw bojowych. Z przestrze-
ni kosmicznej prowadzono rozpo-
znanie optyczne (KH-1 USA,
Helios Francja) i radiolokacyj-
ne (Lacrosse USA), dowodzo-
no, nawigowano oraz zapewniano
czno i dane meteorologiczne.
Dokadn nawigacj manewruj-
cym pociskom rakietowym za-
pewniaa kosmiczna aparatura
systemu GPS.
Francuskie satelity SPOT syste-
matycznie przekazyway telewi-
zyjny obraz powierzchni Ziemi
i dokumentoway rezultaty wszyst-
kich eksperymentalnych uderze
na obiekty w Serbii i Kosowie. Ob-
razy te ogldali telewidzowie pod-
czas emisji programw informa-
cyjnych. Jednak gwnie chodzio
StArt PoCISku MAnewrujCego SM-3 z pokadu
krownika USS Lake Erie
Po zakoczeniu
wojny
w jugosawii

radykalnie
zmieniono pogldy
na rol i znaczenie
wojsk ldowych
w wojnach
niekontaktowych.
u
M
D
A
2008/05
16 przegld morski
o okrelenie faktycznej efektywno-
ci precyzyjnych pociskw rakie-
towych i dokumentacyjne potwier-
dzenie (lub niepotwierdzenie) ich
skutecznoci w celu uzyskania cer-
tyfikatu jakoci.
Wydaje si, e USA i pastwa
NATO bd dyy do stworzenia
kosmicznej infrastruktury dziaa-
jcej w systemie pracy cigej.
W ramach narodowej obrony prze-
ciwrakietowej Stanw Zjednoczo-
nych jest tworzony rozpoznawczo-
-uderzeniowy system bazowania
kosmicznego. Jednoczenie bdzie
on systemem informacyjnym na
potrzeby wojen niekontaktowych.
Ma skada si z 200 kosmicznych
aparatw rnorodnego przezna-
czenia, stanowicych podstaw
tworzenia powietrznych i mor-
skich rozpoznawczo-uderzenio-
wych systemw bojowych, zdol-
nych do natychmiastowego wyko-
nywania zmasowanych, precyzyj-
nych uderze na obiekty dowolne-
go pastwa niezalenie od rejonu
i kontynentu. Wszystkie pastwa
NATO zostay wczone w finan-
sowanie tych programw.
4. Podstawowy wysiek w tej woj-
nie by ukierunkowany nie na znisz-
czenie stanw osobowych i techni-
ki bojowej armii jugosowiaskiej
(nieprzygotowanej do udziau w ta-
kim konflikcie), ale na zniszczenie
wanych obiektw militarnych,
ekonomicznych, infrastruktury i ko-
munikacji. Fakt ten potwierdza
przypuszczenia, e na Bakanach
weryfikowano w praktyce wizj
wojny nowej generacji. Poniewa
wojna miaa eksperymentalny i ba-
dawczy charakter, nie dono do
osignicia wszystkich jej celw
politycznych i militarnych ani do
cakowitego zwycistwa (rozumia-
nego w sposb tradycyjny).
Z oficjalnych danych Pentagonu
wynika, e do zniszczenia 900
obiektw zuyto 1,21,5 tys. ma-
wych. Wikszo uytych rakiet
bya eksperymentalna. Nie byy one
finansowane przez resort obrony,
lecz przez koncerny zbrojeniowe.
5. System obrony przeciwlotni-
czej Jugosawii opiera si na sys-
temach aktywnej radiolokacji i by
przeznaczony do walki z lotnic-
twem pilotowanym nad wasnym
terytorium. W walce ze zmasowa-
nym uyciem manewrujcych po-
ciskw rakietowych przeciwnika,
wykorzystujcych skrajnie mae
wysokoci lotu w zoonym ro-
dowisku geograficznym (grzbiety
grskie, wzgrza, wwozy, paro-
W pierwszym okresie operacji manewrujcymi pociskami ra-
kietowymi zniszczono:
- zakady rafineryjne w 100%;
- przedsibiorstwa produkujce amunicj w 50%;
- przemys lotniczy w 70%;
- przemys motoryzacyjny w 40%;
- rezerwy (zbiorniki) paliw w 40%;
- obiekty drogowe i kolejowe (mosty) w 80%;
- uszkodzono drogi samochodowe i szlaki kolejowe w 70%.
Pozostae obiekty i cele byy niszczone w drugim okresie ope-
racji, gdy cakowicie obezwadniono system obrony powietrz-
nej Serbii i Kosowa.
efekty uderze
u
M
D
A
2008/05
przegld morski 17
wy), gsto pokrytym len rolin-
noci okaza si jednak cakowi-
cie bezuyteczny. Ju na pocztku
konfliktu cay system obrony po-
wietrznej Jugosawii zosta obez-
wadniony rodkami walki elek-
tronicznej. Kade pojawiajce si
rdo promieniowania elektroma-
gnetycznego byo natychmiast,
zgodnie z zaoeniami ekspery-
mentu, niszczone przez rakiety
przeciwradiolokacyjne.
Kada stacja radiolokacyjna lub
rodek walki elektronicznej krt-
kotrwale emitujce energi elek-
tromagnetyczn byy niszczone
przeciwradiolokacyjn rakiet lub
rakiet z ukadem samonaprowa-
dzania na podczerwie (np. samo-
chody, agregaty pracujcych ze-
staww przeciwlotniczych). W re-
zultacie w cigu pierwszych
dwchtrzech db walki zniszczo-
no 70% mobilnych dywizjonw
rakiet przeciwlotniczych.
Na podstawie efektw obezwad-
nienia systemw obrony powietrz-
nej w Iraku (grudzie 1998) i Jugo-
sawii (1999) mona sformuowa
wniosek, e w wojnach niekontak-
towych traci znaczenie obrona prze-
ciwlotnicza w dotychczasowym jej
rozumieniu, a take dowolna obro-
na powietrzna bazujca na aktyw-
nej emisji radiolokacyjnej. W tego
typu wojnach kada emisja elektro-
magnetyczna rodkw obrony po-
wietrznej i rodkw walki elektro-
nicznej skazuje je na natychmiasto-
we zniszczenie.
6. Wiadomo, e Serbowie na po-
cztku wojny mieli 1025 czogw
i 3750 dzia artyleryjskich. Podczas
walk zniszczono okoo 1% tych sta-
nw osobowych. Natomiast straty
w stanie osobowym si zbrojnych
Jugosowii wyniosy 524 zabitych
i 37 zaginionych. Potwierdza to te-
z, e uderzenia na wojska ldowe
nie byy planowane.
7. Podczas operacji siy NATO
jednoczenie prowadziy walk
elektroniczn. Oprcz silnego
obezwadniania pastwowych
i wojskowych rodkw elektroma-
gnetycznych Jugosawii za pomo-
c selektywnych i sektorowych za-
kce atakowano take precyzyj-
nymi rodkami, zwaszcza poja-
wiajce si nowe rda emisji.
Po raz pierwszy w czasie prowa-
dzenia walki elektronicznej prze-
prowadzono eksperyment obez-
wadnienia potencjau informacyj-
nego przeciwnika telewizyjnych
przekazw, stacji radiowych, re-
translatorw, miejscowych redakcji
i drukarni, wykorzystywanych do
przekazywania relacji z dziaa wo-
jennych. Osignito peen sukces.
Podstawowymi rodkami obez-
wadniania w tej operacji byy sa-
moloty EC-1 i EA-106B dziaajce
poza zasigiem obrony powietrznej
Jugosawii oraz praktycznie wszyst-
kie samoloty myliwskie biorce
udzia w nalotach.
8. W wojnie na Bakanach Ame-
rykanie po raz pierwszy zastoso-
wali i zweryfikowali swj global-
ny system dowodzenia na odle-
gym teatrze wojny (stanowiska do-
wodzenia znajdoway si w Penta-
gonie i sztabie NATO w Brukse-
li). Przypuszczalnie by to jeden
z gwnych celw uzasadniaj-
cych konieczno prowadzenia
dziaa przeciwko Jugosawii.
Przed konfliktem na Baka-
nach USA dwukrotnie weryfiko-
way w dziaaniach bojowych
swoje systemy kierowania uzbro-
jeniem, wojskami i systemami
bojowymi w wojnach w Zato-
ce Perskiej w 1991 i 1998 r.
i praktycznie ich uyy.
NOTATKA
Kady, nawet najbar-
dziej nowoczesny ze-
staw emitujcy energi
elektromagnetyczn by
skazany na natychmia-
stowe zniszczenie nieza-
lenie od jego dalszej
pracy czy jej przerwania.
u
2008/05
1B przegld morski
Chisk ambasad w Belgra-
dzie zaatakowano w wyniku roz-
mylnej pomyki Pentagonu,
a nie bdu pilotw wykonuj-
cych atak. Uderzenie to byo
wczeniej zaplanowane i uzgod-
nione. Chodzio o wywoanie
moliwie najwikszych prote-
stw w Chinach i wsplnoty mi-
dzynarodowej. W ten sposb sta-
rano si skoni amerykaski
Kongres do dalszego finansowa-
nia prac nad tworzeniem bardzo
dokadnej elektroniczno-cyfro-
wej mapy naszej planety. Zamie-
rzenia te zrealizowano w myl za-
sady cel uwica rodki. Dys-
ponujc dokadn map ziem-
skiego globu, mona obecnie
bezbdnie wskaza nie tylko
obiekty uderze, ale take ich
krytyczne punkty (ich poraenie
skutkuje zniszczeniem lub uszko-
dzeniem obiektu).
9. Dla USA i NATO najwaniej-
szym celem wojny w Jugosawii
byo kontynuowanie w realnych
warunkach wszechstronnych ba-
da i prb nowych broni precyzyj-
nego raenia, systemw rozpo-
znawczych, dowodzenia, czno-
ci, nawigacji, walki elektronicz-
nej oraz wszystkich rodzajw za-
bezpieczenia i wspdziaania. Na
podstawie statystyki (z precyzyj-
nych uderze, zastosowanych form
i sposobw bojowego uycia sys-
temw rozpoznawczo-uderzenio-
wych) dokonano uoglnie, po-
zwalajcych na rekomendowanie
zmian w dokumentach normatyw-
nych i regulaminach ameryka-
skich si zbrojnych.
W pierwszym okresie operacji
osignito gwne jej cele ekspery-
mentalne, badawcze i polityczne.
I chocia wojn mona byo zako-
czy, dowdztwo (USA i NATO)
wytyczyo nowe cele. Osigano je
w nastpnym etapie operacji.
Podsumowanie
Stany Zjednoczone udowodni-
y suszno koncepcji wojny
z zerowymi stratami wasnymi.
Wyranie potwierdzono istotne
znaczenie si powietrznych i mor-
skich jako najwaniejszych kom-
ponentw ogniowych rozpo-
znawczo-uderzeniowych syste-
mw bojowych. Naley oczeki-
wa, e w przyszych konfliktach
zbrojnych siy powietrzne i mor-
skie bd wykonyway podsta-
wowe zadania strategicznych si
uderzeniowych.
Rezultaty poligonowych eks-
perymentw podczas uderze na
Irak (1991, 1996, 1998, 2003) i Ju-
gosawi (1999) przyczyniy si do
utajnionego wycigu zbroje
w USA i pastwach NATO. Sys-
temy broni precyzyjnego raenia
przetestowane w bojowych warun-
kach, wysoko ocenione przez eks-
pertw, majce certyfikat jakoci
stanowi podstawowe, dugofa-
lowe rdo finansowania wielu
korporacji i firm zbrojeniowych.
Zaostrzyo si wspzawodnic-
two w przemyle zbrojeniowym.
Firmy, ktre nie uzyskay certy-
fikatu jakoci dla swojego pro-
duktu (nowy wzr broni precy-
zyjnego raenia), nie zrezygno-
way z dalszych stara. Nadal b-
d dyy do opracowania jak
najbardziej nowoczesnych mor-
skich i powietrznych manewru-
jcych pociskw rakietowych.
Aby uzyska dla nich certyfikat
jakoci, bd prowadzone nowe
poligonowe eksperymenty.
Wojna w Afganistanie jest rw-
nie poligonem dla najnowszych
wzorw uzbrojenia i techniki bojo-
NOTATKA
Wojna w Jugosawii prze-
sdzia o zmianie sztuki
wojennej w zakresie uy-
cia si morskich.
Amerykaskie siy mor-
skie zostan przekszta-
cone w pywajcy po oce-
anach arsena i bd sta-
nowiy strategiczny poten-
cja uderzeniowy (o wyso-
kiej gotowoci do dzia-
a), zdolny wykona spo-
sobem niekontaktowym
precyzyjne zmasowane
uderzenia na dowolnego
przeciwnika w dowolnym
miejscu ziemi.
2008/05
przegld morski 13
wej okrelenia ich efektywnoci
w warunkach rzeczywistych dzia-
a. Firmom, ktre we wczeniej-
szych wojnach (Irak, Jugosawia)
nie uzyskay certyfikatu jakoci,
dano szans uczestnictwa w poli-
gonowych eksperymentach ba-
dawczych podczas prowadzenia
kosmiczno-powietrzno-morskiej
operacji zaczepnej si USA.
Zarwno w Jugosawii, jak
i w Afganistanie badania i prby
najnowszych opracowa syste-
mw uzbrojenia byy prowadzo-
ne w dwch okresach. W pierw-
szym (711 padziernika 2001)
przeprowadzono podstawowe ba-
dania manewrujcych pociskw
rakietowych Tomahawk, wy-
strzeliwanych z okrtw. Pociski
byy wykorzystywane podczas
eksperymentalnych uderze pre-
cyzyjnych na wczeniej wykryte
obiekty militarnej infrastruktury
w Kabulu i Kandaharze, w sys-
temie obrony powietrznej tali-
bw, w centrum kierowania ba-
zami lotniczymi i lotniskowymi
oraz w obozach szkoleniowych.
Uderzenia zazwyczaj prowadzo-
no w nocy, poniewa by to pod-
stawowy warunek uzyskania cer-
tyfikatu jakoci.
Na Bakanach i w Jugosawii
USA potwierdziy swoje moliwo-
ci wykonywania zada na odle-
gym teatrze dziaa, zwaszcza
przez siy morskie. Lotnictwo po-
kadowe wykonao 70% lotw bo-
jowych z czterech lotniskowcw
manewrujcych na Morzu Arab-
skim. Sdzc po rezultatach tych
uderze, uzyskano w nich wysok
skuteczno (efektywno) rae-
nia wyznaczonych obiektw.
Wydaje si jednak, e nie
wszystkie z 80 manewrujcych po-
ciskw rakietowych wystrzelonych
podczas tego eksperymentu wyko-
nay swoje zadania z najwysz
efektywnoci. Publicznie ogo-
szono zniszczenie okoo 50 celw.
Poniewa w eksperymentalnych
strzelaniach z zasady na kady
cel przeznacza si jedn rakiet,
mona sdzi e cz (okoo 30,
czyli 37%) nie osigna celu.
Wszystkie pociski rakietowe To-
mahawk zostay odpalone z czte-
rech amerykaskich niszczycieli
i dwch brytyjskich atomowych
okrtw podwodnych.
W Afganistanie manewrujce
pociski rakietowe naprowadzano,
wykorzystujc amerykaski system
NAVSTAR (GPS) i okoo 50 sate-
litw rnego przeznaczenia. Bry-
tyjczycy zapewne uczyli si prak-
tycznego wystrzeliwania pociskw
rakietowych z okrtw. Byy to
dziaania skomplikowane, bo obej-
moway wystrzelenie spod wody,
z brytyjskich atomowych okrtw
podwodnych, eksperymentalnych
pociskw rakietowych. Kad ra-
kiet wyposaono w odbiornik sys-
temu GPS, przeznaczony do loka-
lizowania pocisku oraz korygowa-
nia jego kursu i prdkoci.
Wprowadzanie do uzbrojenia
nowych rodkw precyzyjnego
raenia i systemw informacji
zmusza do rozwizania licznych
problemw zwizanych z charak-
terem wojny szstej generacji, re-
strukturyzacj si zbrojnych
i opracowaniem teorii przyszej
walki zbrojnej.
W teorii wojen niekontaktowych
pojawiy si dwa nowe elementy
wojna informacyjna i kosmiczny
teatr dziaa wojennych.
Materia opracowano na podstawie:
i. M. kapitaniec: Flot w wojnach szestogo
pokolenija. ooo izdatielskij Dom
wiecze, 2003.
2008/05
20 przegld morski
ZABEZPIECZENIE DZIAA By wsplnie dziaa
W
2006 r. w Cen-
trum Operacji
Morskich po-
jawili si o-
nierze w lotniczych mundu-
rach. Z zainteresowaniem py-
tano wwczas o powd ich
obecnoci, nie byli bowiem
oficerami ani Dowdztwa
Marynarki Wojennej, ani Cen-
trum Operacji Morskich.
Powd
W koncepcjach uycia si
zbrojnych w operacjach po-
czonych due znaczenie przy-
pisuje si siom powietrznym.
Maj one wywalczy panowa-
nie w przestrzeni powietrznej,
a tym samym bezporednio
wpywa na zmniejszenie po-
tencjau militarnego przeciw-
nika na ldzie i morzu. Siy
powietrzne powinny umoli-
wia zgrupowaniom ldowym
i morskim skuteczne prowa-
dzenie wielonarodowych ope-
racji poczonych. Siy po-
wietrzne, zwaszcza lotnic-
two, bd zaangaowane nie
tylko do uzyskania i utrzyma-
nia przewagi w powietrzu, ale
take do wspierania si ldo-
wych (wsplnie z lotnictwem
wojsk ldowych), si morskich
(wsplnie z desantem mor-
skim i lotnictwem morskim),
oraz komponentw si specjal-
nych przydzielonych dowd-
cy si poczonych.
Udzia
w planowaniu operacji
W procesie planowania,
organizowania i prowadze-
nia lotniczych dziaa na
rzecz komponentu ldowe-
go oraz morskiego s wyko-
rzystywane siy i rodki sys-
temu dowodzenia si po-
wietrznych. Jednym z nich s
centra koordynacji operacji
powietrznych CKOP (Air
Operations Co-ordination
Centres AOCC).
W strukturach NATO cen-
tra te s ulokowane przy do-
wdztwach korpusw zme-
chanizowanych, a w razie po-
trzeby tworzone rwnie
przy dowdztwach morskich
rnego szczebla. W Polsce
CKOP znajduj si przy
Sztabie 2 Korpusu Zmecha-
nizowanego oraz przy Cen-
trum Operacji Morskich.
CKOP (AOCC) informuje
dowdcw odpowiedniego
szczebla Wojsk Ldowych
i Marynarki Wojennej o mo-
liwociach uycia komponen-
tu powietrznego. Zadanie to
wykonuje:
- dostarczajc w imieniu
dowdcy komponentu po-
wietrznego ekspertyzy doty-
czce wsparcia powietrznego
i penic funkcje cznikowe;
- koordynujc operacje po-
wietrzne.
Przeznaczenie
1 Centrum Koordynacji Ope-
racji Powietrznych (1 CKOP)
stanowi odrbn jednostk woj-
skow. Wchodzi w skad syste-
mu dowodzenia operacyjnego
Si Powietrznych (rys. 1) i wy-
konuje zadania wynikajce ze
Koordynowanie dziaa lotnictwa w czasie operacji poczonych
ma zapewni zarwno skuteczno oddziaywania na przeciwnika,
jak i bezpieczestwo wszystkim komponentom uczestniczcym w operacji.
Koordynowanie dziaa
marynarki wojennej i si powietrznych
Wykorzystanie
D
okumenty normatywne okrelaj CKOP (AOCC) jako jednostk
podporzdkowan CAOC (Combined Air Operation Centre) lub
komponentowi powietrznemu i przydzielon albo do dowdztwa korpu-
su wojsk ldowych, albo komponentu morskiego lub poczonego (za-
daniowego). CKOP (AOCC) uczestniczy w koordynowaniu zwaszcza
dziaa bliskiego wsparcia lotniczego (Close Air Suport CAS) na rzecz
wojsk ldowych oraz operacji wspierajcych dziaania komponentu
morskiego, obrony powietrznej i kontroli przestrzeni powietrznej.
2008/05
przegld morski 21
wspdziaania Centrum Ope-
racji Morskich (COM) z siami
powietrznymi. 1 CKOP, bezpo-
rednio podlege dowdcy Cen-
trum Operacji Powietrznych
(COP), powstao w 2003 r. przy
Dowdztwie 1 Korpusu Zme-
chanizowanego. Po rozwiza-
niu tego korpusu zostao uloko-
wane przy COM.
1 CKOP, dziaajc w imie-
niu dowdcy COP (dowdcy
komponentu powietrznego),
dostarcza dowdcy COM
(w ujciu zadaniowym do-
wdcy komponentu morskie-
go, dowdcy si morskich)
ekspertyzy i wykonuje zada-
nia cznikowe w celu zapew-
nienia taktycznej koordynacji
dziaa komponentw po-
wietrznego i morskiego
w operacji poczonej.
Zadania 1 CKOP w czasie
pokoju obejmuj:
doradzanie sztabowi i do-
wdcy COM we wszystkich
sprawach zwizanych z ope-
racjami powietrznymi pod-
czas wsparcia dziaa si mor-
skich oraz dotyczcych mo-
liwoci jak najlepszego uy-
cia rodkw obrony powietrz-
nej i wykorzystania przestrze-
ni powietrznej;
doradzanie dowdcy COP
(lub CAOC w ukadzie so-
juszniczym) w sprawach
dziaa komponentu mor-
skiego i informowanie perso-
nelu COP (CAOC) o jego po-
trzebach;
ocenianie i rekomendo-
wanie poprawek do tzw. sta-
ych procedur operacyjnych
(SOP), dotyczcych wspiera-
nia si morskich przez siy
powietrzne;
przygotowywanie planw
i staych procedur operacyj-
nych w celu udoskonalania
wsppracy z odpowiednimi
komrkami COM;
udzia w planowaniu wspl-
nych wicze i treningw;
udzia w wiczeniach i tre-
ningach.
Zadania 1 CKOP w czasie
wicze i dziaa bojowych:
doradzanie sztabowi i do-
wdcy COM w sprawach
zwizanych z biecymi
dziaaniami si powietrznych
(komponentu powietrznego),
w tym dotyczcych zamiarw
i planw oraz dostpnoci
gwne obszary dziaania
1 CkoP w czasie prowadzenia
operacji powietrznych wspiera-
jcych komponent morski:
koordynowanie dziaa jed-
nostek obrony powietrznej ze
skadu Si Powietrznych i rod-
kw obrony powietrznej
Marynarki Wojennej;
zarzdzanie przestrzeni po-
wietrzn (Airspace
Menagement ASM) w czasie
kryzysu i konfliktu, w tym koor-
dynowanie rodkw kontroli
przestrzeni powietrznej oraz
dostarczanie danych do rozka-
zu o kontroli przestrzeni po-
wietrznej (Airspace Control
Order ACO) i planu kontroli
przestrzeni powietrznej
(Airspace Control Plan ACP);
koordynowanie dziaa kom-
ponentu powietrznego przeciw-
ko siom morskim przeciwnika
w ramach operacji ASFAO (Anti-
-Surface Force Air Operations);
koordynowanie komplekso-
wych dziaa powietrznych
COMAO (Composite Air
Operations);
pomoc w dostarczaniu infor-
macji z komponentu morskie-
go do rozkazu bojowego lotnic-
twa (Air Tasking Order ATO).
Spektrum zada
Rys. 1. CKOP w systemie dowodzenia operacyjne-
go SZRP
u
Dowdztwo
operacyjne
SZCZeBeL oPerACyjny
- plan operacji
- rozkaz koord.
- AoD
- ACo
- PtL
O
P
R
A
C
O
W
A
N
I
E

W
A
S
N
E
Centrum operacji
Powietrznych
Centrum operacji
Morskich
1 CkoP
2 korpus
Zmechanizowany
(Centrum Operacji Ldowych)
2 CkoP
jednostki operacyjne wydzielone z rSZ
Rozkazy operacyjne
(bojowe)
Rozkazy operacyjne
(bojowe)
SZCZeBeL tAktyCZny
2008/05
22 przegld morski
i moliwoci rodkw wspar-
cia powietrznego i obrony
powietrznej, wpywu pogody
na operacje powietrzne oraz
regu uycia siy (Rules of
Engagement ROE);
wymiana i rozpowszech-
nianie informacji oraz danych
rozpoznawczych;
monitorowanie rozkazw
i wiadomoci dostarczanych
do COM, dotyczcych si po-
wietrznych;
wspomaganie i koordyno-
wanie czynnoci zwizanych
z przygotowywaniem zapo-
trzebowa na wsparcie po-
wietrzne;
wspomaganie i koordy-
nowanie czynnoci zwiza-
nych z przygotowywaniem
zapotrzebowa na rodki
kontroli przestrzeni po-
wietrznej oraz przesyanie
konfliktowych zapotrzebo-
wa do orodka odpowie-
dzialnego za kontrol prze-
strzeni powietrznej (do od-
powiednika JACC Joint
Airspace Coordination Cell);
uzgadnianie defensyw-
nych operacji powietrznych
(Defensive Counter Air
DCA) z waciwym morskim
dowdc obrony przeciwlot-
niczej (odpowiednikiem
AAWC Anti-Air Warfare
Commander);
pomoc w koordynowaniu
uycia statkw powietrznych
nalecych do komponentu
powietrznego i morskiego
w celu efektywnego ich wy-
korzystania oraz uniknicia
strat od wasnego ognia;
koordynowanie komplek-
sowych dziaa powietrznych
typu COMAO;
monitorowanie i koordy-
nowanie wszystkich operacji
komponentu powietrznego
majcych wpyw na operacje
morskie, ledzenie rezultatw
wykonanych zada i ewentu-
alnie koordynowanie dziaa
majcych na celu powtrne
wykonanie zada;
koordynowanie planowa-
nia i wykorzystania przydzie-
lonego wysiku (liczby samo-
lotolotw) do wsparcia kom-
ponentu morskiego;
udzia w pracach zespou
odpowiedzialnego za proces
targetingu w COM w razie
potrzeby;
pomoc w planowaniu mi-
sji obezwadniania obrony
powietrznej przeciwnika
(SEAD Suppression of
Enemy Air Defense) w ra-
zie potrzeby.
Struktura i wyposaenie
Obecnie obsad 1 CKOP
stanowi omiu onierzy do-
wdca, szeciu specjalistw
(w tym dwch informatykw)
Rys. 3. Funkcjonowanie CKOP przy COM po
zwikszeniu obsady etatowej
Rys. 2. Funkcjonowanie CKOP przy COM stan
obecny
u
CoM
1 CkoP
task group
lub task unit
SD jednostki
lotnictwa
taktycznego
CoP
stawianie zada wykonawcom
zapotrzebowanie na wsparcie lotnicze i przestrze
task group
lub task unit
SD jednostki
lotnictwa
taktycznego
CoP
stawianie zada wykonawcom
zapotrzebowanie na wsparcie lotnicze i przestrze powietrzn
stawianie zada w przypadku delegowania uprawnie
informacja
zwrotna
ALo (Air Liason
officer)
CoM
1 CkoP
O
P
R
A
C
O
W
A
N
I
E

W
A
S
N
E

(
2
)
ZABEZPIECZENIE DZIAA By wsplnie dziaa
2008/05
przegld morski 23
oraz podoficer. W doktrynal-
nych zaoeniach sojuszni-
czych okrelono, e (rys. 2):
personel CKOP bdzie od-
powiedzialny za koordynowa-
nie planowania zada si po-
wietrznych uczestniczcych
we wsparciu operacji mor-
skich oraz za monitorowanie
ich wykonania;
w czasie kryzysu i konflik-
tu ukompletowanie CKOP mu-
si zapewni jego funkcjonowa-
nie w trybie 24 godziny na do-
b przez 7 dni w tygodniu;
jednostka musi dyspono-
wa rodkami i mie okrelo-
ne procedury pozwalajce na
wzmocnienie obsady etato-
wej. Tymczasowe rozwiza-
nie polega na uzupenianiu
stanu osobowego oficerami
z zalkw mobilizacyjnych
i rezerwistami. Zaplanowano,
e docelowo w 1 CKOP zo-
stanie zrwnana obsada etato-
wa czasu P z obsad czasu
W (rys. 3).
Wykonywanie zada posta-
wionych CKOP uatwia sys-
tem ICC (Integrated Com-
mand and Control System)
natowski informatyczny sys-
tem dowodzenia i kontroli kla-
sy C
3
I, uywany rwnie w si-
ach powietrznych. Jeden
z terminali tego systemu jest
zainstalowany w 1 CKOP.
System icc
Jest to wielofunkcyjna apli-
kacja, przeznaczona do
szczegowego planowania
operacji powietrznych. Wy-
korzystuje wspln, central-
n baz danych, wsplne ro-
dowisko operacyjne i archi-
tektur klientserwer. Zawie-
ra narzdzia i interfejsy do
rozpowszechniania, monito-
rowania i przesyania rozka-
zw, zapotrzebowa oraz
meldunkw. Umoliwia
m.in. tworzenie, przesyanie
i dekonfliktowanie zapotrze-
bowa na przestrze po-
wietrzn oraz rozpowszech-
nianie danych rozpoznaw-
czych, tworzenie i przesya-
nie zapotrzebowa na wspar-
cie powietrzne, odbieranie
i wizualizacj rozkazw ATO
i ACO, a take zarzdzanie
danymi operacyjnymi doty-
czcymi baz lotniczych, jed-
nostek lotniczych, jednostek
obrony powietrznej i jedno-
stek radiotechnicznych.
1. ACO Directive nr 8065
Overall Concept of
Operations for AOCC in
Allied Command
Operations. SHAPE, Belgia.
2. AJP-3.3.3 Air-Maritime Co-
ordination. NATO
Standarization Agency,
Bruksela 2005.
3. ATP-3.3.3.1 Air-Maritime
Co-ordination Procedures.
NATO Standarization
Agency, Bruksela 2005.
4. Regulamin dziaa Si
Powietrznych DD/3.3.
Sygn. WLOP 344/2004.
5. Doktryna narodowa.
Operacje poczone OP-1.
Sygn. Szkol. 800/2002.
6. Doktryna prowadzenia
operacji poczonych
DD/3. Sztab Generalny,
Warszawa 2004.
7. L. Konopka:
Wspdziaanie lotnictwa
WLOP z siami Marynarki
Wojennej. Przegld Wojsk
Lotniczych 2001 nr 8,
s. 1322.
Literatura
dziaa uytych si. Elimino-
wanie wzajemnego zagroe-
nia, a take uzyskanie wikszej
efektywnoci dziaa wymaga
zarwno cigej i zautomaty-
zowanej wymiany informacji
midzy stanowiskami dowo-
dzenia, jak i koordynowania
dziaa lotnictwa, obrony po-
wietrznej i si morskich. Za-
dania bdzie wykonywa
Centrum Koordynacji Opera-
cji Powietrznych.
kpt. mgr in. PAwe SzLAcHciAk
Centrum Koordynacji Operacji
Powietrznych
NOTATKA
System ICC wsppracuje z syste-
mem MCCIS, bdcym w wyposae-
niu Marynarki Wojennej RP.
Umoliwia wymian w czasie rzeczy-
wistym danych o sytuacji w przestrze-
ni powietrznej (Recognised Air
Picture RAP) i sytuacji na morzu
(Recognised Maritime Picture
RMP). Moliwe jest take przesyanie
z systemu ICC do MCCIS rozkazw
ATO i ACO mog by one wywietla-
ne w postaci graficznej na cyfrowym
podkadzie mapowym.
W przyszoci system ICC
zostanie zastpiony bardziej
rozbudowanym narzdziem
systemem ACCS (Air Com-
mand and Control System).
Wspdziaanie lotnictwa
z siami morskimi jest trud-
nym zadaniem. Mobilno si
nawodnych, wykorzystywanie
pociskw rakietowych rnych
klas i typw oraz nabrzenych
rodkw obrony powietrznej
i lotnictwa morskiego to
czynniki zmuszajce do koor-
dynowania i synchronizowania
2008/05
TRENDY aaa
24 przegld morski
TECHNIKA I UZBROJENIE Droga do nowoczesnoci
O
becnie s realizowane programy
budowy piciu fregat typu Fridtjof
Nansen oraz szeciu szybkich okr-
tw rakietowych typu Skjold. Na
okrtach obu typw jako zasadnicze uzbroje-
nie zostan zamontowane rakiety przeciwo-
krtowe NSM (Nytt Sjmlsmissile, Norwe-
gian Strike Missile lub Naval Strike Missile).
W wyniku modernizacji KMWN ma do 2012 r.
sta si jedn z najnowoczeniejszych mary-
narek wojennych w Europie.
Projekt 6300 okrt rakietowy typu
Skjold (PTGMF)
Z planowaniem obronnym i zakupami uzbro-
jenia wie si problem aktualnoci zapotrze-
bowania. Zazwyczaj okres od powstania pro-
jektu do rozpoczcia produkcji zaawansowa-
nego technologicznie nosiciela (platformy)
z systemami uzbrojenia jest do dugi. Zda-
rza si wic, e scenariusz dziaa i zagroe-
nie, pod ktrych ktem opracowano projekt,
s ju nieaktualne. Jako przykad mona po-
da norweski program budowy lekkich nawod-
nych jednostek uderzeniowych typu Skjold.
Zmiana politycznego celu strategicznego Norwegii
wzmocnienie jej obecnoci na pkuli pnocnej spowodowaa,
e Krlewska Marynarka Wojenna Norwegii (KMWN) zostaa zmuszona
do zmodernizowania istniejcych si oraz wprowadzenia do suby
nowych jednostek pywajcych i migowcw.
Norweskie okrty
rakietowe typu Skjold
NOTATKA
Geneza programu siga zimnowojennej poowy lat 80.
ubiegego wieku, gdy zadania KMWN skupiay si na anty-
inwazyjnej obronie granicy morskiej w strefie przybrzenej.
Zasadniczym elementem obrony byy manewrowe siy na-
wodne, skadajce si z maych jednostek uderzeniowych
uzbrojonych w torpedy i (lub) rakiety.
Poniewa dua cz kutrw torpedowych
(KTT) i kutrw rakietowych (KTR) koczy-
a sub w KMWN, potrzebne byy nowe
KTR. Opracowano program ich budowy
pocztkowo okrelany jako Projekt SMP
6081, a ostatecznie jako Projekt 6300. By to
projekt zaawansowanego technologicznie
okrtu SES (Surface Effect Ship okrt na
U
M
O
E

M
A
N
D
A
L
2008/05
przegld morski 2o
poduszce powietrznej), z niewielk zaog,
wyposaonego w nowoczesne uzbrojenie
i sensory. Zasadnicze uzbrojenie jednostki
miaa stanowi kierowana rakieta przeciwo-
krtowa NSM, zoptymalizowana do niszcze-
nia celw nawodnych na wodach przybrze-
nych, obfitujcych w naturalne rda zak-
ce radiolokacyjnych i zatoczonych.
Jednak zanim wdroono pogram produkcji
szeciu okrtw typu Skjold, zagroenie zmie-
nio swj charakter, KMWN za przygotowu-
je si do wykonywania zada w operacjach
midzynarodowych prowadzonych z dala od
ojczystych brzegw. Czy wic zaawansowany
technologicznie Skjold stanie si reliktem
okresu zimnej wojny?
Przez dugi czas cz norweskiego sekto-
ra obronnego zabiegaa o uznanie tego projek-
tu za priorytetowy w ramach programu mo-
dernizacji si zbrojnych. Gen. Sigurd Frisvold,
wczesny szef obrony, sprzeciwia si rozpo-
czciu produkcji okrtw typu Skjold. W do-
kumencie pt. Analiza obronnoci 2000 (DA00)
argumentowa, e fundusze mona lepiej spo-
ytkowa, finansujc inne elementy programu
modernizacji. Jednak jego pogldy byy roz-
biene z wczesnym konsensusem politycz-
nym w czerwcu 2001 r. norweski parlament
(Stortig) zaakceptowa rozpoczcie fazy pro-
dukcyjnej programu Skjold. Okrty tego typu
maj odgrywa du rol w operacjach mi-
dzynarodowych. Fakt, e s przeznaczone
gwnie do zwalczania celw nawodnych
(ASuW) w rejonach przybrzenych, ma mie
w najbliszej przyszoci istotne znaczenie.
Szef sztabu KMWN kontradmira Jana Erik
Finseth wyrazi opini: Nasze KTR-4 typu Hauk
(fot. 1) w padzierniku 2003 r. zakoczyy sze-
ciomiesiczn misj, w ramach ktrej jako
cz si NATO wydzielonych do operacji Acti-
ve Endeavour prowadziy monitoring eglugi
w rejonie Cieniny Gibraltar. W kwietniu zosta-
y przetransportowane do rejonu dziaa na po-
kadzie duej jednostki transportowej i bazujc
w miejscowoci Rota (w Hiszpanii) wykonywa-
y zadania w ramach kontroli i monitoringu e-
glugi. Ostatnio wydzielilimy do wschodniej
czci Morza rdziemnego KTR-4 typu Hauk
Zalety
I
stot projektu Skjold lepiej oddaje okrelenie
korweta do dziaa bojowych w strefie przy-
brzenej. Uwzgldnia ono bowiem silne uzbroje-
nie okrtu, nowoczesne systemy cznoci i nowe
uzbrojenie ofensywne dalekiego zasigu (NSM).
Dzielno morska i zasig pozwalaj okrtom ty-
pu Skjold na samodzielne przejcie do rejonu
dziaa
2
. Koncepcj operacyjnego uycia (i prze-
mieszczenia) jednostek tego typu w znacznej mie-
rze oparto na ich walorach bojowych. Bezporedni
wpyw na t koncepcj miao niedawne uycie
KTR typu Super Hauk.
1
R. Scott: Norways littoral striker sails into stormy waters.
Janes Navy International z grudnia 2007, s. 14.
2
Tame.
(z 22 dywizjonu KTR) jako cz si morskich
UNIFIL II dziaajcych u wybrzey Libanu
1
.

Wydzielone jednostki powrciy do Norwegii
w kocu kwietnia 2007 roku.
Zdaniem kontradmiraa Finsetha, przyka-
dy te przemawiaj na korzy lekkich jedno-
stek nawodnych: Nowe okrty typu Skjold b-
d posiada znacznie wiksze moliwoci bo-
jowe ni obecne KTR.
W kocu 2007 r. gen. Sverre Diesen w Ana-
lizie obronnoci 2007 (DA07) przedstawi
propozycj zakoczenia programu budowy
jednostek typu Skjold. Propozycj t popar-
a rwnie Komisja Polityki Obronnej Nor-
wegii (DPC). rodki w budecie obronnym
uznano za niewystarczajce do planowane- u
K
N
M

S
K
J
O
L
D
.
O
R
G
2008/05
26 przegld morski
go wprowadzenia i uytkowania w KMWN
okrtw tego typu. Nowe okrty na podusz-
ce powietrznej s przedstawiane jako wyma-
gajce kosztownego zabezpieczenia materia-
owo-technicznego i drogie w eksploatacji.
Podkrela si, e s one bardziej przystoso-
wane do wykonywania zada u wybrzey
Norwegii ni do dziaa w ramach operacji
midzynarodowych.
Jeli program Skjold zostanie przerwany,
okrty ju budowane zostan sprzedane za gra-
nic. Los programu zaley od parlamentu na
pocztku tego roku odbdzie si gosowanie
nad uchwaleniem planu obrony na lata 2009
2012. Tymczasem norweskie Dowdztwo Za-
opatrzenia Materiaowego (NDLO) i zesp
producentw odpowiedzialny za dostarczenie
okrtw kontynuuj prace.
KMWN zaplanowaa, e z docelowych sze-
ciu jednostek typu Skjold utworzy w Bergen
dywizjon skadajcy si z czterech okrtw.
Z pozostaych dwch okrtw jeden ma by
wykorzystywany do celw szkoleniowych,
a drugi pozostanie w rezerwie.
Powstanie prototypu
W 1986 r. opracowano wymagania w sto-
sunku do nowego KTR. wczesne Dowdz-
two Zaopatrzenia Marynarki Wojennej
(NAVMATCOMNOR) i norweski Instytut
Bada Obronnych (FFI) miay przeprowa-
dzi kolejne etapy bada w celu zdefiniowa-
nia podstawowych parametrw technicznych
i sprawdzenia dostpnoci niezbdnych
technologii.
FFI przeprowadzi rwnie analizy opera-
cyjne i modelowanie dziaa bojowych.
Wstpne wymagania sformuowano dla
omiu nowych KTR, majcych zastpi
przestarzae, ponaddwudziestopicioletnie
KTR typu Storm.
NAVMATCOMNOR, przy wspudziale
FFI, rozwino podstawowy projekt koncep-
cyjny okrtu a do etapu budowy jednostki
prototypowej okrelio prdko, dzielno
morsk, sygnatur radiolokacyjn, poziom za-
kce i kompatybilno elektromagnetyczn
(EMI/EMEC) oraz oglny ukad konstrukcji
platformy. Badania koncepcji alternatywnych
platform rozpoczto w 1990 r. Z pocztkowych
dziesiciu opcji NAVMATCOMNOR wyse-
lekcjonowao trzy typy kadubw SES, ka-
tamaran i konwencjonalny kadub wyporno-
ciowy. Po analizach i prawie 18-miesicznych
wstpnych pracach projektowych w 1994 r.
podjto decyzj o budowie zaawansowanego
wariantu kaduba SES, sklasyfikowanego ja-
ko ACC (Air Cushion Catamaran poduszko-
wiec bocznokadubowy), zbudowanego z war-
stwowego tworzywa sztucznego wzmocnio-
Fot. 1. ktr tyPu HAuk. Na rufie wyrzutnie przeciwokrtowych rakiet Penguin
u
H
O
B
B
y
S
H
A
N
G
H
A
I
.
N
E
T
2008/05
przegld morski 27
nego wknem wglowym (FRP). Taki kadub
wczeniej zastosowano w konstrukcji niszczy-
cieli min (NiM) typu Oksy/Alta (wprowa-
dzono je do suby w 1994 r.). Kadub SES
uznano za najlepsze z rozwiza, czyo ono
wymg osigania przez jednostk duych
prdkoci z zachowaniem duej dzielnoci
morskiej i stabilnoci na wzburzonym morzu.
Nowe okrty wyrniay si duym pokadem,
duymi wewntrznymi wymiarami kaduba
oraz zuyway mao paliwa.
Lekka warstwowa konstrukcja FRP oraz
wykorzystanie poduszki powietrznej pozwa-
laj speni rnorodne wymagania technicz-
ne. SES wykorzystuje ukad katamaranu
z wirnikami toczcymi powietrze do podusz-
ki, znajdujcej si midzy kadubami. Gumo-
we uszczelki (na dziobie i na rufie) zapobie-
gaj utracie powietrza, a w celu zwikszenia
dzielnoci morskiej zastosowano system kon-
troli unoszenia.
W rezultacie 75% wypornoci okrtu jest
unoszone w powietrzu. Ze wzgldu na
wraliwo jednostek SES na obcienie do
budowy kaduba wykorzystano materia
mocny, a zarazem lekki. Wielowarstwowy
FRP zapewnia struktur o 20% lejsz ni
aluminium i 4050% lejsz ni stal. Jest to
rwnie materia o waciwociach sprzyja-
jcych znacznemu zmniejszeniu sygnatury
radiolokacyjnej okrtu (RCS).
Jednostki SES charakteryzuj si maym
oporem hydrodynamicznym w porwnaniu
z katamaranem znacznie zmniejszono zanu-
rzon powierzchni kaduba. Gdy okrt poru-
sza si z du prdkoci na poduszce po-
wietrznej, opr falowania jest bliski zera. Za-
let jest take mae zanurzenie SES podczas
poruszania si na poduszce powietrznej. Po-
dwjne kaduby zapewniaj wiksz wytrzy-
mao i nadmiarowo.
Przy budowie okrtu zastosowano okoo
150 kombinacji materiaw kompozytowych.
Dziki mieszanemu skadowi wkien, rdze-
nia i ywicy stworzono panele konstrukcyjne
o waciwociach okrelonych w wymaga-
niach dotyczcych ciaru, wytrzymaoci
i sztywnoci. Zasadnicz struktur jednostki
zbudowano z lekkiego, wzmocnionego two-
rzywa warstwowego, stanowicego mieszani-
n pianki z polimetakrylu (PMI) i polichlor-
ku winylu (PVC).
Aby speni wymg osigania maksymal-
nej prdkoci 45 w do stanu morza 3, proto-
typow jednostk o nazwie Skjold wy-
posaono w mieszany system napdowy
(CODAG). Stanowi go dwie turbiny gazo-
we Rolls-Roycea (Allison) 571KF i dwa sil-
niki MTU 183, zasilajce pdniki strugo-
wodne Rolls-Roycea Kamewa 80S2II (sys-
tem napdowy zosta dostarczony do stocz-
ni przez NAVMATCOMNOR w ramach za-
kupw rzdowych za 35 mln NOK). Do wy-
tworzenia cinienia w poduszce powietrznej
midzy kadubami zastosowano dwa wirni-
ki none, kady o mocy 800 kW, napdza-
ne silnikami MTU 12V 183TE92 (rys.).
Uytkownik wymaga od konstruktorw
zapewnienia maej sygnatury radiolokacyj-
nej okrtu. Do budowy konstrukcji nonej za-
stosowano wic materiay pochaniajce pro-
mieniowanie radiolokacyjne. Nadbudwk
wykonano z duych, paskich paneli, pocha-
niajcych lub rozpraszajcych promieniowa-
nie radiolokacyjne, poczonych w taki spo-
sb, aby unikn ktw prostych oraz oso-
ni wszystkie wazy. Wloty powietrza do tur-
bin gazowych i wirnikw nonych pokryto
siatk pochaniajc promieniowanie radio-
lokacyjne, a osony okien na gwnym stano-
wisku dowodzenia (GSD) maj waciwoci
rozpraszajce.
Wynikowa warto RCS (w warunkach bez
aktywnych sensorw i uzbrojenia) mieci si
w okrelonych wymaganiami granicach i wy-
nosi okoo 1/10 RCS KTR typu Hauk.
Konkurs na budow nowego KTR wygra-
a firma Kvaerner Mandal AS (obecnie
Umoe Mandal). Pokonaa stoczni Mjellem
& Karlsen.W sierpniu 1996 r. firma otrzy-
maa kontrakt o wartoci 235 mln NOK
(43 mln USD).
Firma Umoe Mandal wzia odpowiedzial-
no za projekt szczegowy, zintegrowanie
systemw, budow, testy weryfikacyjne i zin-
tegrowane zabezpieczenie logistyczne. u
2008/05
2B przegld morski
Projektantw i wykonawcw wspieraa fir-
ma FiReCo, specjalizujca si w dostarcza-
niu ogniotrwaych, wzmocnionych kompo-
zytw do zastosowa morskich. Firma ta za-
pewniaa doradztwo w zakresie testw mate-
riaowych, testw i weryfikacji instalacji ar-
tyleryjskiej, analiz strukturaln oraz ogln
pomoc przy realizacji projektu.
Prby morskie
Na pierwsze prby morskie Skjold wyszed
ze stoczni Mandal 22 stycznia 1999 r. W cza-
sie przeprowadzonych w Mannafjord prb ma-
ych i rednich prdkoci okrt uzyska dosko-
nae parametry. Przeprowadzone w dniach 18
27 marca 1999 r. prby duych prdkoci
w rnych warunkach hydrometeorologicznych
rwnie zakoczyy si pomylnie.
Ostatni seri zakadowych prb morskich
przeprowadzono w pierwszym tygodniu
kwietnia. Skjold przemieszcza si w odle-
goci do 15 Mm od brzegu po torze wodnym
midzy Lindesnes i Arendal. Osign sta
prdko ponad 50 w i prdko chwilow
przekraczajc 59 w. Prby morskie zako-
czono 9 kwietnia 2000 r., a 12 dni pniej
okrt oficjalnie wszed do suby w KMWN
jako KNM Skjold. Podczas suby jednost-
ka przesza intensywny program sprawdza-
jcy jej zdolnoci operacyjne oraz uczestni-
czya w wielu wiczeniach.
W czerwcu 2001 r. norweski parlament za-
twierdzi zarwno plan zakupu kolejnych pi-
ciu jednostek tego typu, jak i zmian wypo-
saenia jednostki prototypowej do standardu
produkcji seryjnej jako jednej z szeciu do-
celowych jednostek typu Skjold.
W czasie eksploatacji okrtu przekonano
si o susznoci przyjtego projektu szyb-
kiej, trudno wykrywalnej jednostki SES,
z zaawansowanymi technologicznie syste-
mami automatyzacji i napdowym oraz ma-
teriaami konstrukcyjnymi. Poniewa
Skjold nie by wyposaony w aden sys-
tem bojowy, dwukrotnie (sierpiepadzier-
nik 1999, kwieciemaj 2000) tymczasowo
zamontowano na nim 76 mm armat Oto
Melara 76/62 Super Rapid (podczon do
autonomicznej stacji radiolokacyjnej kiero-
wania uzbrojeniem 9LV 200) w celu umo-
liwienia bada napre strukturalnych po-
wstajcych podczas uycia uzbrojenia.
Okrt wzbudzi zainteresowanie ameryka-
skiego Dowdztwa Morskich Si Specjalnych.
Na podstawie porozumienia zawartego mi-
dzy US Navy i KMWN Skjold wraz z za-
og na 12 miesicy zosta przekazany do
orodka w Little Creek (w stanie Wirginia)
w celu przeprowadzenia oceny parametrw
technicznych. W tym czasie jednostk wyko-
rzystywano do demonstrowania rnych za-
awansowanych technologicznie cech maej
turbiny gazowe ST 18M
pdniki strugowodne
gwna przekadnia redukcyjna
wirniki toczce powietrze
turbiny gazowe ST 40M
Rys. Przekrj wntrza okrtu
u
rdo: Umoe Mandal
2008/05
przegld morski 23
sygnatury radiolokacyjnej, dzielnoci mor-
skiej, konstrukcji, uytych do jego budowy
materiaw oraz interfejsu operatorskiego.
Okrt prezentowano amerykaskim morskim
siom specjalnym jako przyszociowy ro-
dek transportu.
W czerwcu 2003 r. okrt skierowano do
stoczni Mandal w celu przebudowania go do
standardu produkcji seryjnej. Mimo e uzy-
skane parametry techniczne satysfakcjonowa-
y KMWN wskazano pewne obszary wyma-
gajce udoskonalenia. W cigu czterech lat
Skjold przepyn okoo 85 000 Mm.
Program produkcji
W padzierniku 2003 r. norweski parlament
przyj program produkcji okrtw typu
Skjold. W nastpnym miesicu NDLO podpi-
sao ze Skjold Prime Consortium (SPC) kon-
trakt wartoci 3,7 mld NOK. W skad konsor-
cjum wchodziy Umoe Mandal, Armaris
(obecnie filia DCNS) i Kongsberg Defence
and Aerospace (KDA). Udziay tych firm
w programie wynosz: Umoe Mandal poni-
ej 2 mld NOK, Armaris okoo 930 mln NOK
i KDA okoo 720 mln NOK.
W kontrakcie okrelono, e w 2006 r. pro-
totyp zostanie zwrcony KMWN. Przed uzy-
skaniem penego standardu operacyjnego mia
peni funkcj platformy testowej i szkolenio-
wej. Natomiast pi nowych jednostek w stan-
dardzie produkcyjnym zamierzano dostarczy
w latach 20082009 (tab.).
Konsorcjum SPC wybrao trzy spki part-
nerskie jako podwykonawcw, chocia ta for-
ma realizacji kontraktu nie ma osobowoci
prawnej. Jest to raczej sojusz przemysowy, -
czcy trzy spki w celu ponoszenia wsplnej
odpowiedzialnoci za realizacj programu
(NDLO zaakceptowao takie rozwizanie, gdy
okazao si, e gwny kontrakt nie uwzgld-
oprcz zasadniczego uzbrojenia omiu ra-
kiet nSM okrty typu Skjold s wyposao-
ne w pojedyncz armat oto Melara 76/72
Super rapid (zamontowan na dziobie i za-
mknit w wieyczce o niskiej RCS) i dwupro-
wadnicow wyrzutni rakiet przeciwlotni-
czych bliskiego zasigu Mistral 2 firmy
MBDA. W przedniej, grnej czci nadbudwki
zamontowano system obrony biernej MASS
(Multi Ammunition Soft-Kill System), wyproduko-
wany przez niemieck firm Rheinmetall Waffe
Munition (wczeniej Buck Neue Technologien).
W skad zasadniczych sensorw wchodz: pra-
cujca w pamie G stacja radiolokacyjna MRR-
-3D(NG) firmy Thales Naval, o lekkiej konstruk-
cji, ze zintegrowanym urzdzeniem zapytuj-
cym transponderem IFF, suca do wykrywa-
nia celw nawodnych i powietrznych (WCN/
WCP), system ESM CS-3701 firmy EDO Combat
Systems, radiolokacyjna (telewizyjna) stacja kie-
rowania uzbrojeniem Ceros 200 firmy Saab
Systems (pracujca w pamie J), pasywna gowi-
ca optoelektroniczna VIGy-20 firmy Sagem (do
naprowadzania uzbrojenia artyleryjskiego w wa-
runkach przeciwdziaania elektronicznego i na-
wigowania w trudnych warunkach atmosferycz-
nych) oraz radar nawigacyjny Bridgemaster E fir-
my Sperry Marine (pracujcy w pamie I). Okrt
wyposaono w urzdzenie szybkiego wskazywa-
nia celw (Quick Pointing Device QPD) firmy
SOFRESUND, umoliwiajce szybkie okrelanie,
w azymucie i namiarze, obiektw znajdujcych
si w zasigu widocznoci wzrokowej.
wyposaenie okrtu
NOTATKA
W ramach kontraktu SPC miao dostarczy w standardzie
produkcyjnym pi nowych okrtw typu Skjold: Storm,
Skudd, Steil, Glimt i Gnist. Zaplanowano, e
Skjold jako jednostka prototypowa zostanie przebudowa-
ny i przed osigniciem penego standardu operacyjnego
bdzie peni funkcj produkcyjnej platformy testowej.
K
N
M

S
K
J
O
L
D
.
O
R
G
2008/05
30 przegld morski
nazwa okrtu numer burtowy Producent wodowanie wejcie do suby
Skjold P 960 Kvaerner Mandal 22.09.1998 17.04.1999
Storm P 961 Umoe Mandal 30.10.2006 kwiecie 2008
Skudd P 962 Umoe Mandal maj 2007 sierpie 2008
Steil P 963 Umoe Mandal 2007 grudzie 2008
Glimt P 964 Umoe Mandal 2008 kwiecie 2009
Gnist P 965 Umoe Mandal 2008 czerwiec 2009
okrty typu Skjold (stan na stycze 2008)
rdo: Opracowanie wasne.
2008/05
przegld morski 31
dajcy si z dwch turbin gazowych i dwch
silnikw Diesla) zosta zmodyfikowany do
ukadu COGAG, tworzonego przez dwie tur-
biny gazowe Pratt & Whitney ST40M (kada
o mocy 4 MW) i dwie turbiny gazowe Pratt &
Whitney Canada ST18M (kada o mocy
1,96 MW). Przewiduje si, e zmodyfikowa-
ny ukad COGAG zapewni mniejsze zuycie
paliwa w wikszoci reimw pracy (zarw-
no pod wzgldem osiganych prdkoci, jak
i rodzaju wykonywanych zda). Turbiny
ST40M i ST18M s pochodnymi turbin lotni-
czych, przystosowanymi do warunkw mor-
skich. W systemie napdowym COGAG oby-
dwa typy turbin (w caoci zamontowane we
wsplnym przedziale) s podczone do gw-
nej przekadni redukcyjnej (firmy Renk)
w ukadzie napd prdkoci maksymalnych
napd prdkoci marszowych. Moc wytwarza-
na przez turbiny gazowe jest przenoszona za
pomoc sprzga nadmiarowego do wylotu
kadego z pdnikw strugowodnych.
System zarzdzania (Platform Manage-
ment System PMS) dla okrtw typu Skjold
dostarcza spka ABB. W kocu 2003 r. od-
dzia spki Offshore Systems uzyska od
Umoe Mandal kontrakt wartoci 156 mln
NOK na projekt, budow, instalacj i testo-
wanie PMS. W projekcie konstrukcji mate-
riaowej piciu jednostek w standardzie pro-
dukcyjnym wprowadzono zmiany. Aby uzy-
ska gadsze wykoczenie, obniajce tarcie
hydrodynamiczne, zmodyfikowano skad ma-
teriaw, z ktrych s wykonywane zanurzo-
ne czci kaduba. Dziki temu zwikszono
prdko o dodatkowy wze. Zmodyfikowa-
no take profil dziobu nowych jednostek
w celu zmniejszenia nachylenia. W efekcie
tej zmiany okrt lepiej zachowuje si pod-
czas poruszania pod fale. Zmieniono rwnie
konstrukcj pokadu dziobowego, na ktrym
jest zamontowana armata.
Aby zapewni waciw wytrzymao
i elastyczno, odpowiednie czci pokadu
dziobowego, dotychczas wykonywane z ma-
teriaw warstwowych opartych na rdzeniu
PIM, obecnie wykonuje si z warstwowego
materiau PVC.
nia ponoszenia penej odpowiedzialnoci za
caociow realizacj programu).
Docelowa konfiguracja
Ostateczny projekt standardu produkcyjne-
go w porwnaniu z prototypem zawiera licz-
ne zmiany w konstrukcji okrtu i jego uka-
dzie napdowym.
Poniewa turbiny gazowe 571K nie s ju
produkowane, oryginalny ukad CODAG (ska- u
K
N
M

S
K
J
O
L
D
.
O
R
G
2008/05
32 przegld morski
Systemy uzbrojenia okrtw typu Skjold
zaprojektowano, uwzgldniajc ich zasad-
nicze przeznaczenie to mae, szybkie, sil-
nie uzbrojone jednostki do zwalczania ce-
lw nawodnych.
Armaris i KDA odpowiadaj za budow,
zintegrowanie, przetestowanie i przyjcie sys-
temu bojowego okrtw typu Skjold. Na jed-
nostkach zamontowano najnowszej wersji sys-
tem zarzdzania bojowego (CMS) SENIT
2000 i wielofunkcyjn konsol KD 2000 (ju
j dostarczono w ramach programu moderni-
zacji KTR typu Hauk).
integracja systemw okrtowych
Kontrakt podpisany w 1997 r. zawiera
opcjonaln klauzul dla projektu Skjold.
Skorzystano z niej, popisujc 1 grudnia
2003 r. nowy kontrakt. Oprcz dostawy zin-
tegrowanych systemw bojowych dla sze-
ciu jednostek typu Skjold, okrelono
NOTATKA
Skjold pierwotnie zaprojektowano pod ktem napre
powodowanych prowadzeniem ognia z armaty kalibru
57 mm. Zamontowanie 76 mm armaty Oto Melara Super
Rapid wymagao pokadu o wytrzymaoci i elastycznoci
dostosowanych do pochaniania drga wytwarzanych przez
uzbrojenie wikszego kalibru.
Fot. 2. rAkIetA nSM podczas prb poligonowych
Dugo 3,96 m (z silnikami startowymi)
rednica 69 cm
rozpito 1,36 m
Masa startowa 407 kg (344 kg bez silnikw startowych)
Prdko 0,95 Ma
napd silnik turboodrzutowy Microturbo TRI 40 na paliwo JP8 lub JP10, cig
250340 daN, zuycie paliwa <1,2 kg/daN/h; dwa 32-kilogramowe od-
rzucane silniki startowe na paliwo stae
Zasig minimalny: 1,5 Mm (3 km), operacyjny: 100 Mm (185 km),
maksymalny: 108135 Mm (200250 km)
gowica bojowa 120 kg, odamkowa o zwikszonej zdolnoci przebijania; inteligentny, pro-
gramowalny zapalnik wielozadaniowy
naprowadzanie nawigacja inercyjna i pasywne naprowadzanie na podczerwie
kontener startowy masa: 846 kg; dugo: 4,08 m; wysoko: 89 cm; szeroko: 80 cm
Dane taktyczno-techniczne rakiet NSM
rdo: Opracowanie wasne.
Osiem rakiet NSM rozlokowano w dwch po-
czwrnych wyrzutniach, ukrytych w czci ru-
fowej (fot. 2). W celu odpalenia rakiet wyrzutnie
s wysuwane na zewntrz pod ktem 25, a na-
stpnie wsuwane do wntrza, aby zapewni ni-
sk RCS. Gazy wylotowe z silnikw rakiet s od-
prowadzane przez otwr na rufie okrtu.
u
u
K
O
N
G
S
B
U
R
G

D
E
F
E
N
C
E
2008/05
przegld morski 33 przegld morski 33
10.03. Na zaproszenie szefa
Sztabu Generalnego WP
gen. Franciszka Ggora oficjal-
n wizyt zoya delegacja in-
dyjskich si zbrojnych z dowd-
c si ldowych, czonkiem
Komitetu Szefw Sztabw SZ
gen. Deepakiem Kapoorem.
Delegacj zapoznano z proce-
sem transformacji Si Zbrojnych
RP oraz planami ich dalszego
rozwoju. Genera Kapoor wyra-
zi due zainteresowanie dalsz
bilateraln wspprac wojsko-
w si zbrojnych Indii i Polski.
14.03. Minister obrony narodo-
wej Bogdan Klich przebywa
z oficjaln wizyt w Estonii,
gdzie z ministrem obrony
Republiki Estonii Jaakiem
Aaviksoo omawia kwestie
Polskiego Kontyngentu
Wojskowego Orlik 2 oraz
wsppracy uczelni wojskowych.
Minister odwiedzi take
Centrum Obrony przed
Zagroeniami z Wykorzysta-
niem Internetu (Cyber Defence
Centre) oraz w towarzystwie mi-
nistra obrony Estonii zoy wie-
niec pod tablic upamitniaj-
c marynarzy ORP Orze znaj-
dujc si na terenie esto-
skiego Muzeum Morskiego.
14.03. Z Polskich Zakadw
Lotniczych w Mielcu po pomyl-
nych prbach zdawczo-odbior-
czych na macierzyste lotnisko
44 Bazy Lotniczej MW powrci
An-28B1R Bis z 30 Eskadry
Lotniczej. Zmodernizowany sa-
molot patrolowo-rozpoznawczy
Bryza Bis umoliwi eskadrze wy-
konywanie nowych zada po-
szukiwania i ledzenia okrtw
podwodnych oraz prowadzenia
rozpoznania elektronicznego.
AKTUALNOCI
rodowisko bezpieczestwa
zmienia si i NATO musi za
tymi zmianami poda, a na-
wet je wyprzedza mwi na
Zamku Krlewskim w Warsza-
wie 13 marca minister obrony
narodowej Bogdan Klich, otwie-
rajc midzynarodow konfe-
rencj Transformacja NATO:
perspektywa polska i regional-
na. Minister wskaza dwa cele
szczytu NATO w Bukareszcie
konsolidacj czonkw i ekspo-
nowanie sukcesw oraz okrele-
nie nowych wyzwa i pokazanie
gotowoci sojuszu.
Sekretarz Generalny NATO
Japp de Hoop Scheffer zazna-
czy, e zmieniajce si warunki
bezpieczestwa na wiecie wy-
muszaj transformacj struktur.
Szef Sztabu Generalnego WP
gen. Franciszek Ggor przed-
stawi polski wojskowy punkt
widzenia na proces transfor-
macji NATO i funkcjonowanie
nowej koncepcji strategicznej
sojuszu.
Petwonurkowie mine-
rzy z 13 Dywizjonu
Traowcw dowodzeni
przez kmdr. ppor. Jacka
Barczaka w dniach 19
20 marca doskonalili
swoje umiejtnoci.
Jest to jeden z dwch
pododdziaw w siach
zbrojnych, ktrych zada-
niem jest ochrona prze-
ciwminowa okrtw sto-
jcych w portach i na
redach, poszukiwanie
i niszczenie zagrd mi-
nowych, czsto take
poszukiwanie, wydoby-
wanie i niszczenie pozo-
staoci z czasw II woj-
ny wiatowej znajduj-
cych si w akwenach.
nAto przed szczytem
Szkolenie petwonurkw minerw
J
A
K
U
B

C
Z
E
R
M
I
S
K
I
A
R
C
H
I
W
U
M

M
W

R
P
AKTUALNOCI
15.03. Centralna Skadnica
Marynarki Wojennej obchodzi-
a 80-lecie powstania.
Rocznicowe uroczystoci od-
byy si na terenie Skadnicy,
a na zbirce wrd honoro-
wych goci obecni byli: szef lo-
gistyki Pomorskiego Okrgu
Wojskowego pk Mirosaw
Neska, przedstawiciele IWsp
SZ oraz Dowdztwa Marynarki
Wojennej z szefem szkolenia
MW wiceadm. Maciejem
Wglewskim na czele.
1718.03. W Koobrzegu
odbyy si uroczystoci
z okazji 63. rocznicy walk
o miasto i zalubin Polski
z morzem. Na cmentarzu
wojennym zostaa odprawio-
na msza polowa, po ktrej
odby si apel polegych.
Pod Pomnikiem Zalubin
z Morzem na uroczystym
lubowaniu spotkaa si
modzie Ligi Morskiej
i Rzecznej.
20.03. W 8 Flotylli Obrony
Wybrzea przebywa minister
obrony narodowej Bogdan
Klich. Dowdca flotylli kontr-
adm. Jerzy Lenda, przedstawi
struktur i zadania jednostek
8 FOW, a take wyniki ich
dziaa w ramach wicze
i operacji midzynarodowych.
Podczas wizyty zostay om-
wione rezultaty dotychczaso-
wej modernizacji bazy mor-
skiej w winoujciu, przepro-
wadzanej w ramach inwesty-
cji natowskich.
31.03. Rekonesans wraku
znajdujcego si w pobliu
helskiego portu, ktry mia
wykluczy zagroenie bez-
2008/05
34 przegld morski
W
Centrum Konferencyjnym
Wojska Polskiego w Warsza-
wie 27 marca uhonorowano wy-
rniajcych si onierzy i przyja-
ci wojska. W uroczystoci udzia
wzili m.in.: minister obrony naro-
dowej Bogdan Klich, szef Sztabu
Generalnego WP gen. Franciszek
Ggor oraz przedstawiciele wszyst-
kich rodzajw si zbrojnych.
Nagrody otrzymali:
onierz Roku mjr Tomasz
Szulejko, rzecznik prasowy Cen-
trum Szkolenia Wojsk Ldowych
w Poznaniu, od stycznia tego roku
publicysta Redakcji Wojskowej.
Przyjaciel Wojska redaktorka
Katarzyna Lechowicz z Polskiej
Agencji Prasowej.
Oficer Roku mjr Tomasz Bie-
dziak, zastpca dowdcy 1 Bata-
lionu Piechoty Zmotoryzowanej
w 17 Wielkopolskiej Brygadzie
Zmechanizowanej.
Podoficer Roku sier. sztab. Zbi-
gniew Siekierski z 56 Kujawskiego
Puku migowcw Bojowych.
Najlepszy onierz Wojsk Ldo-
wych st. szer. Daniel Delost, kie-
rowca czogu Leopard 24 w 1 Ba-
talionie Czogw 10 Brygady Ka-
walerii Pancernej.
NAJLEPSI Z NAJLEPSZyCH
Najlepszy onierz Si Powietrz-
nych pk pil. Robert Cierniak, do-
wdca 23 Bazy Lotniczej.
nAjLePSZy onIerZ
MArynArkI wojennej ko-
mandor ppor. Leszek Dziadek,
dowdca okrtu podwodnego
ORP Kondor.
S
y
L
W
I
A

G
U
Z
O
W
S
K
A

(
3
)
Wrczono Buzdygany 2007 nagrody
Redakcji Wojskowej.
Publicysta Roku ppk w st.
spocz. Jerzy Garstka, za ogrom-
n wiedz i liczne publikacje
w przegldach si zbrojnych oraz
kwartalniku Bellona.
Nagroda Specjalna Polski
Kontyngent Wojskowy w Iraku, za
picioletni udzia w misji stabili-
zacyjnej. W imieniu onierzy
wszystkich dziesiciu zmian
PKW Irak Buzdygana odebra
gen. dyw. Tadeusz Buk, dowd-
ca IX zmiany.
2008/05
P
rezydent RP Lech Ka-
czyski i minister
Bogdan Klich 31 marca
wrczyli wybranym od-
dziaom wojskowym Znak
Honorowy Si Zbrojnych
RP. Najwysze wyrnie-
nie w oddziaach i podod-
dziaach MW otrzymao
Centrum Szkolenia Mary-
narki Wojennej (CSzMW).
Komendant CSzMW
kmdr Zenon Juchniewicz
odebra tytu z rk Prezy-
denta RP Zwierzchnika
Si Zbrojnych.
uhonorowane Centrum
AKTUALNOCI
pieczestwa eglugi, przepro-
wadzili marynarze grupy pe-
twonurkw minerw
13 Dywizjonu Traowcw.
Prawdopodobnie jest to okrt
pomocniczy klasy Kriegs Fisch
Kutter w wersji UJ (Uboot
Jagger) cigacz okrtw
podwodnych przerobiony
z kutra rybackiego.
Petwonurkowie, dowodzeni
przez kmdr. ppor. Jacka
Barczaka, operowali z poka-
du niszczyciela min ORP
Flaming dowodzonego przez
kpt. mar. Jarosawa
Tuszkowskiego.
111.04. ORP Heweliusz
uczestniczy w organizowanym
corocznie rejsie z pracownika-
mi i studentami Instytutu
Oceanografii Uniwersytetu
Gdaskiego. W trakcie wyjcia
w morze zaoga okrtu wyko-
naa prace sondaowe w rejo-
nie awicy Supskiej i zweryfi-
kowaa pooenie obiektw
podwodnych zalegajcych na
dnie sondowanego akwenu.
W rejonie Batyku
Poudniowego, od awicy
Supskiej po Zatok Gdask,
wykonano take szereg pomia-
rw oceanograficznych.
4.04. Baza Techniczna
Marynarki Wojennej obchodzi-
a jubileusz 45-lecia istnienia.
W dniu wita jednostki odby-
a si uroczysta zbirka,
w ktrej uczestniczyli m.in.:
szef szkolenia MW wiceadm.
Maciej Wglewski i dowdca
3 Flotylli Okrtw kmdr Marek
Kurzyk. Liczne grono stanowili
byli onierze i pracownicy jed-
nostki z jej byymi dowdcami
na czele.
przegld morski 3o
P
rofesjonalizacja i moder-
nizacja armii, zmiany
w budecie oraz operacje po-
kojowe i stabilizacyjne byy te-
matem dorocznej odprawy
kierowniczej kadry si zbroj-
nych, ktra odbya si 31 mar-
ca. Uczestniczyli w niej m.in.
prezydent Lech Kaczyski,
premier Donald Tusk, minister
obrony narodowej Bogdan
Klich, Szef Sztabu Generalne-
go WP gen. Franciszek Ggor
oraz dowdcy rodzajw si
zbrojnych. Prezydent RP po-
dzikowa onierzom za su-
b, a take przedstawi koncep-
cj funkcjonowania armii, pod-
krelajc potrzeb kontynu-
owania procesu modernizacji.
Wedug ministra wprowadzenie
od 1 stycznia 2010 r. armii za-
wodowej bdzie wymagao
stworzenia kompleksowego
systemu motywacyjnego, m.in.
lepszego uposaenia, zakwate-
rowania i stabilnego systemu
emerytalnego.
Odprawa kierowniczej kadry si zbrojnych
A
R
C
H
I
W
U
M

M
O
N
2008/05
AKTUALNOCI
1011.04. Suchaczy i wy-
kadowcw Podyplomowych
Studiw Operacyjno-Takty-
cznych Akademii Obrony
Narodowej gocia 8 Flotylla
Obrony Wybrzea. Uczestnicy
podry studyjnej pod kie-
rownictwem pk. dr. Andrzeja
Czupryskiego zapoznali
si ze struktur, przeznacze-
niem i zadaniami winouj-
skiej flotylli.
11.04. W Akademii
Marynarki Wojennej zorgani-
zowano dni otwarte, podczas
ktrych uczelni zwiedzio kil-
kuset modych ludzi.
Podchorowie, studenci i ka-
dra uczelni udzielali wszelkich
informacji dotyczcych warun-
kw naboru na studia. Dni
otwarte maj zachci mo-
dych ludzi do studiowania
w murach AMW.
11.04. 46 eleww, w tym sie-
dem dziewczt, ze Szkoy
Podoficerskiej Marynarki
Wojennej (SPMW) zakoczyo
dwutygodniow praktyk mor-
sk na okrcie szkolnym
ORP Wodnik.
14.04. 65. rocznic powsta-
nia obchodzi 8 Koobrzeski
Batalion Saperw.
Uroczystoci odbyy si
w Dziwnowie, a zainauguro-
waa je zbirka zaproszonych
goci, kadry, onierzy i pra-
cownikw wojska. Odsonito
take tablic pamitkow po-
wicon pamici onierzy
8 Batalionu Saperw pole-
gych i zaginionych podczas
dziaa wojennych na fron-
tach II wojny wiatowej.
36 przegld morski
N
a Helu 4 kwietnia odbyy
si obchody wita 13 Dy-
wizjonu Traowcw. Uroczysto
rozpocza ceremonia podnie-
sienia bandery i wielkiej gali ban-
derowej. Na zbirce wrd hono-
rowych goci byli obecni zastp-
ca dowdcy Centrum Operacji
Morskich kontradm. Jerzy Patz
i szef szkolenia 8 Flotylli Obrony
Wybrzea kmdr Andrzej Kowal-
ski. Podczas zbirki odczytano
okolicznociowe rozkazy oraz
przypomniano dokonania tej za-
suonej jednostki morskiej, kt-
rej zaogi z naraeniem ycia
oczyszczay i nadal oczyszczaj
wody tej czci Batyku.
Szczyt nAto
w Bukareszcie
D
elegacja Prezydenta RP,
w ktrej skadzie znale-
li si m.in: minister obrony
narodowej Bogdan Klich
i szef Sztabu Generalnego
WP gen. Franciszek Ggor,
uczestniczya w dniach
24 kwietnia w szczycie
NATO w Bukareszcie. Gw-
nymi tematami spotkania
byy operacje sojuszu w Afga-
nistanie i Kosowie, rozszerze-
nie NATO oraz zwikszanie
zdolnoci obronnych. Mini-
ster Klich oraz gen. Ggor
wzili udzia w pracach Komi-
sji NATO Ukraina oraz Rady
NATO Rosja.
wito trzynastki
N
A
T
O
A
R
C
H
I
W
U
M

M
W

R
P
2008/05
przegld morski 37
w nim dwuletni okres biecego wsparcia
technicznego.
Firma Kongsberg Maritime odpowiada za
dostarczenie zintegrowanego GSD (fot. 3).
Zawiera ono trzy zamontowane na mostku
konsole, autopilota K-Bridge i rejestrator
przebytej drogi (wszystkie te urzdzenia do-
starcza Kongsberg Maritime), automatycz-
ny system identyfikacji Kongsberg Seatex
AIS 100, log elektromagnetyczny i stacj
meteo, inercyjny system nawigacyjny Sa-
gem 40, wiatowodowy yrokompas NAVI-
GAT 2100/SR 2100 firmy Sperry Marine,
odbiornik GPS/PPS Trimble Navstar, JRC
NAVTEX, echosond Skipper GDS 101
i namiernik optyczny Brudeseth.
Przeznaczony dla jednostek typu Skjold pi-
ciokonsolowy system SENIT 2000, wywodz-
cy si z CMS dostarczonego dla KTR typu
Hauk, czy funkcjonalno CMS z otwart
architektur, opart na procesorach PowerPC
i systemie operacyjnym Linux. Dodatkowo
opracowano nowe moduy programowe, inte-
grujce wybrane uzbrojenie i sensory z syste-
mem bojowym okrtu.
W padzierniku 2005 r. firma Armaris/DCNS
utworzya na poudniu Francji, w Le Mourillon
w Tulonie, Brzegowe Centrum Integracji (Sho-
re Integration Facility SIF). Ma ono wspiera
realizacj kontraktu. Centrum, w peni obsa-
dzone do wrzenia 2006 r., zapewnia specjali-
styczny zesp do integrowania systemu bojo-
wego z odpowiedni instalacj, umoliwiajc
eliminowanie bdw oprogramowania i spraw-
dzenie funkcjonowania CMS, oraz caoci sys-
temu bojowego. Chodzi o zmniejszenie ryzyka
zwizanego z integrowaniem systemu bezpo-
rednio na pokadzie okrtu.
Zainstalowany w SIF komplet urzdze, sta-
nowicych wyposaenie szstej jednostki
i ostatecznie przeznaczonych dla okrtu
Skjold (to ostatni z okrtw typu Skjold, na
ktrym zostanie zamontowany system bojo-
wy), zawiera pi wielofunkcyjnych konsoli
KD 2000, radar MRR-NG, stacj kierowania
uzbrojeniem Ceros 200, dalmierz optoelektro-
niczny VIGX-20, system rozpoznania elektro-
nicznego CS-3701, radar nawigacyjny, QPD
oraz terminal Link-16 MIDS-LVT, dostarczo-
ny przez francusk firm Thales Communic-
tations. W padzierniku 2007 r. przekazano
do SIF oprogramowanie CMS wersji 7.1, ma-
jce zastpi oprogramowanie wersji 7.0.
W SIF trwaj prace nad ostateczn wersj
oprogramowania, oznaczon numerem 8.0.
Zintegrowany system cznoci dla okrtw
typu Skjold dostarcza firma Aeromaritime i jej
gwny podwykonawca firma Rohde
Schwarz. Zestaw urzdze do cznoci ze-
wntrznej zawiera radiostacje HF, VHF i UHF
oraz zintegrowane z SENIT 2000 cza trans-
misji danych Link-11 i Link-16. Na podstawie
wniesionej we wrzeniu 2007 r. przez NDLO
i SPC poprawki do kontraktu zapewniono do-
datkowe fundusze na zakup podsystemu cz-
noci satelitarnej.
Powrt okrtu Skjold do NDLO planowa-
no na maj 2006 r. Jednostka miaa stanowi
Fot. 3. wIeLoFunkCyjnA konSoLA przeznaczona
do montau na GSD okrtu typu Skjold
System SenIt 2000 jest otwart
architektur opart na
procesorach Power PC i systemie
operacyjnym Linux. trwaj prace
nad wersj oprogramowania
oznaczon numerem 8.0
u
u
K
N
M

S
K
J
O
L
D
.
O
R
G
2008/05
3B przegld morski
w peni zmodernizowan platform szkolenio-
w, z nowym ukadem napdowym COGAG,
zintegrowanym mostkiem i wyrzutni NSM
wcznie. Jednak oglne trudnoci zwizane
z jednostkami typu Skjold spowodoway, e
okrt przekazano z prawie 18-miesicznym
opnieniem. Wizao si ono z nowym uka-
dem napdowym i uruchomieniem PMS. Mi-
mo niezwykej zoonoci instalacji, wszyst-
kie mechaniczne czci ukadu napdowego
funkcjonoway prawidowo. Jednak w opro-
gramowaniu ukadu napdowego wystpowa
krytyczny dla bezpieczestwa jego eksploata-
cji bd. Pracowano wic nad jego usuniciem
przed prbami morskimi. Prby stoczniowe
rozpoczto w maju 2007 r., a prby morskie
22 padziernika. Zesp turbin i przekadnia
Dugo [m] 47,5 (ze zmodyfikowanym dziobem)
wysoko [m] 13,5/15 (na poduszce powietrznej)
Zanurzenie [m] na poduszce powietrznej 0,9, bez poduszki powietrznej 2,3
wyporno [t] 250/273 pena
napd gwny (CogAg)
dwie turbiny gazowe Pratt & Whitney ST 40 10 730 kM (2 x 4,4 MW), dwie
turbiny gazowe Pratt & Whitney ST 18 5365 kM (2 x 1,96 MW)
napd strugowodny Dwa pdniki Rolls-Roycea Kamewa 80 SII
wirniki none 2 x MTU 6R 183 TE92 (735 kW)
System sterowania VT Maritime Dynamics
Prdko [w] 47 przy stanie morza 3; 60 przy stanie morza 0
Zasig [Mm] 800 przy prdkoci marszowej 42 w. na spokojnym morzu
Zaoga 1518 osb (pomieszczenia dla 21 osb)
uzbrojenie rakietowe
osiem rakiet wodawoda Kongsberg NSM, rakiety wodapowietrze
Mistral 2 (naprowadzanie na podczerwie, zasig do 4 km/2,2 Mm,
prdko 2,5 Ma, gowica bojowa 3 kg)
uzbrojenie artyleryjskie
1 x 76 mm armata Oto Melara 76/62 Super Rapid (szybkostrzelno
120 pociskw/min, zasig do 16 km/8,7 Mm, masa pocisku 6 kg)
eCM MASS (do 32 pociskw)
eSM CS-3701
Bojowe systemy transmisji
danych
SENIT 2000, Link-11/16
System kierowania uzbro-
jeniem
Ceros 200 (pasmo J), VIGy-20 (pasywny, optoelektroniczny)
Stacja bojowa (wCn/
wCP)
MRR-3D(NG) pasmo G, zintegrowany IFF
radar nawigacyjny Bridgemaster E (pracujcy w pamie I)
Dane taktyczno-techniczne okrtw typu Skjold (produkcja seryjna)
o
:

O
p
r
a
c
o
w
a
n
i
e

w
a
s
n
e
.
funkcjonoway prawidowo. Kontynuowano
prace zwizane z regulacj i optymalizacj
ukadu napdowego.
Na trzeci kwarta tego roku zaplanowano
ponowne przekazanie jednostki do stoczni
Umoe Mandal. Zostanie tam zainstalowany
zintegrowany system bojowy. W kocu
2009 r. okrt ma powrci do suby jako
szsta i ostatnia z przewidzianych kontrak-
tem jednostek.
Produkcja seryjna
W padzierniku 2006 r. w stoczni Umoe
Mandal zosta zwodowany KNM Storm
okrt standardu produkcyjnego, pierwszy
z oprzyrzdowaniem i oprogramowaniem sys-
temu bojowego.
u
2008/05
przegld morski 33
Na jego budowie zawayy opnienia zwi-
zane z jednostk Skjold. Morskich prb
zdawczo-odbiorczych nie rozpoczto w termi-
nie z powodu braku certyfikacji ukadu nap-
dowego i systemw okrtowych.
W kocu listopada 2007 r. Storm podda-
no zakadowym prbom morskim, a 24 stycz-
nia biecego roku jednostka KNM Storm
rozpocza morskie prby zdawczo-odbior-
cze. S one przeprowadzane na akwenach
wzdu wybrzey Norwegii. Okrtem dowo-
dzi kpt. Espen Rasmussen, a zaog wspoma-
ga personel techniczny stoczni Umoe Man-
dal i dostawcw uzbrojenia. Zakoczenie
prb zaplanowano na przeom marca i kwiet-
nia tego roku, natomiast przekazanie okrtu
KMWN na lipiec.
Zejcie ze stoczni okrtu Skudd zwodo-
wanego w maju 2007 r. i w peni wyposao-
nego w Umoe Mandal zaplanowano na trze-
ci kwarta tego roku, natomiast okrtu Steil
na grudzie. Planowana do przekazania
KMWN w kwietniu 2009 r. jednostka Glimt
znajduje si w hali produkcyjnej stoczni za-
koczono gwne prace kadubowe i trwaj
prace na grnym pokadzie. W stoczni s tak-
e prowadzone prace pocztkowe przy wr-
gach i poszyciu okrtu Gnist pitej i ostat-
niej jednostki serii produkcyjnej. Ma by ona
dostarczona w czerwcu 2009 r. Przewiduje si,
e okrty typu Skjold zostan wycofane ze
suby w latach 20332039.
kmdr por. rez. ToMASz JokieL
Dowdztwo Marynarki Wojennej
Eksport
Z
akupem okrtw typu Skjold s
zainteresowane Stany
Zjednoczone (US Navy zamierza za-
stpi norweskimi okrtami jed-
nostki typu Cyclone) oraz Katar
(Skjold miayby zastpi KTR typu
Combattante III).
H
T
T
P
:
/
/
E
N
.
W
I
K
I
P
E
D
I
A
.
O
R
G
/
.
K
N
M

S
K
J
O
L
D
.
O
R
G
2008/05
40 przegld morski
kmdr por. MAcieJ nAcz
Dowdztwo Marynarki wojennej
O
krt podwodny (OP) Krlew-
skiej Marynarki Wojennej
Szwecji (KMWSz) wyruszy
na Ocean Spokojny do bazy
marynarki Stanw Zjednoczonych
w San Diego. Jako poredni powd po-
dry wskazywano moliwo budowy
bd zakupu zaawansowanych techno-
logicznie okrtw podwodnych przez
marynarki wojenne Chiskiej Republi-
ki Ludowej (ChRL) i Iranu.
Chiny rozbudowuj nie tylko atomo-
we siy podwodne. Pierwsze okrty pod-
wodne, projektu 877 (Kilo), trafiy do
Pastwa rodka w roku 1995
1
. Nastp-
Siy zbrojne USA nie lekcewa wzrostu zagroenia
uyciem konwencjonalnych okrtw podwodnych
do dziaa skierowanych przeciwko amerykaskim celom.
Gotland
z Batyku na Pacyk
ne dwa, projektu 636 (zmodyfikowany
Kilo), dostarczono w latach 1998
1999. W poowie 2000 r. Chiny zaku-
piy kolejnych osiem okrtw projektu
636 uzbrojonych w pociski rakietowe
systemu Klub-S i torpedy. Dziki uzbro-
jeniu w najnowsze rosyjskie rakiety ma-
newrujce okrty te mog razi cele na-
wodne i ldowe w odlegoci do 300 km.
Kontrakt ju zosta zrealizowany
2
.
O moliwociach nowoczesnego
konwencjonalnego okrtu podwod-
nego, kierowanego przez dobrze wy-
szkolon zaog Amerykanie przeko-
nali si podczas licznych wicze
1
Okrty byy budowane
w Stoczniach Admiralicji
w Sankt Petersburgu za cza-
sw ZSRR dla jednego
z pastw Ukadu
Warszawskiego.
2
Annual Defence Report.
Janes Defence Weekly
z 19 grudnia 2007 r., s. 32.
TECHNIKA I UZBROJENIE Grony przeciwnik
2008/05
przegld morski 41
NOTATKA
Szwedzi wprowadzili wie-
le nowatorskich rozwi-
za w technologii podwod-
nej, m.in.:
jednoosobow konsol
kierowania okrtem
(1963);
kadub o bardzo do-
brych charakterystykach
podwodnych i sterach
ksztatu X (1968);
cichy, stabilny system
napdowy maej prdko-
ci (1974);
bojowy system dowodze-
nia okrtem oraz system
kontroli i uycia uzbrojenia
wykorzystujcy sterowanie
komputerowe (1974);
system napdowy nie-
zaleny od powietrza at-
mosferycznego (1989).
przeprowadzonych na wodach Morza
rdziemnego. Okrty US Navy byy
bezbronne wobec okrtu podwodne-
go si morskich Szwecji Halland ty-
pu Gotland (A19). Zapewne te do-
wiadczenia skoniy najwiksz flo-
t wiata do wypoyczenia od Szwe-
dw okrtu podwodnego. Wybrano
Gotlanda pierwsz jednostk
z serii trzech okrtw tego typu. Przez
rok by on podporzdkowany 11 Dy-
wizjonowi Okrtw Podwodnych
w San Diego. Wsppraca zakadaa
szkolenie z amerykaskimi okrtami
3 i 7 Floty.
nieco historii
W 1914 r. na poudniu Europy, w Sa-
rajewie, rozpoczynaa si jedna z naj-
straszniejszych w historii wiata wo-
jen. Nad Batykiem szwedzka firma
Kockums
3
prbowaa zbudowa okrt
mogcy operowa w zanurzeniu.
Pierwsze takie jednostki, niespena
250-tonowe Svrdfisken i Tumla-
ren, przyczyniy si do rozwoju kon-
wencjonalnych okrtw podwodnych,
ich taktyki uycia i uzbrojenia.
Po II wojnie wiatowej w Kockums
opracowano wiele rnych typw
okrtw podwodnych. Nowe jednost-
ki budowano gwnie dla floty szwedz-
kiej. Tym samym nie tylko znacznie
zwikszono jej potencja, ale i unowo-
czeniono j.
Obecnie Kockums jest jedn
z przodujcych stoczni na wiatowym
rynku. Jej produkty szwedzki Go-
tland i australijski Collins s za-
awansowanymi technologicznie okr-
tami w swojej klasie.
okrty podwodne
typu Gotland (A19)
Kontrakt na budow okrtw A19
stocznia Kockums AB zawara w mar-
cu 1990 r. (fot. 1). Zbudowano okr-
ty Gotland, Uppland i Halland.
Pierwszy z nich zosta przyjty do su-
by w 1996 r., dwa pozostae rok p-
niej (tab.1).
3
Szwedzka stocznia naley
do niemieckiego koncernu
stoczniowego HDW.
nazwa Stocznia Stpka wodowanie Suba
Gotland Kockums, Malm 20.11.1992 2.02.1995 2.09.1996
Uppland Kockums, Malm 14.01.1994 9.02.1996 1.05.1997
Halland Kockums, Malm 21.10.1994 27.09.1996 1.10.1997
Tabela 1. Okrty podwodne typu A19
rdo: Janes Fighting Ships 2005-2006.
U
S

N
A
V
y
System kierowania uzbrojeniem
9SCS Mk 3 jednoczenie moe ste-
rowa czterema wystrzelonymi torpe-
dami. Wykorzystuje dwie wielofunk-
cyjne konsole firmy Terma. Termina-
le s przeznaczone do dowodzenia,
kontrolowania oraz zapewniania cz-
noci i kierowania uzbrojeniem. Sys-
tem jest poczony za pomoc sieci
LAN (Local-Area Network).
W styczniu 2006 r. rzd Szwecji
podpisa kontrakt z firm Saab Sys-
tems na modernizacj systemu za-
rzdzania walk do standardu
SESUB 960. Zmodernizowane zo-
stan systemy uzbrojenia i nawiga-
cji oraz sensory.
Torpedy i miny
Okrt jest wyposaony w cztery wy-
rzutnie torped 533 mm i dwie wyrzut-
nie 400 mm. Z wyrzutni 533 mm mo-
g by wystrzeliwane cikie torpedy
Type 61, przeznaczone do zwalcza-
nia okrtw nawodnych. Torpeda jest
naprowadzana przewodowo i pasyw-
nie hydroakustycznie. Ma zasig
10,8 mili morskiej z prdkoci 45 w.
Masa gowicy bojowej wynosi 240 kg.
Najnowsza torpeda 2000 (w ozna-
czeniu KMWSz: Type 62) rwnie
jest kierowana przewodowo oraz ak-
tywnie i pasywnie hydroakustycznie.
T cik torped, o zasigu do
27 mil z prdkoci 2050 w (wybr
prdkoci w zalenoci od potrzeb
NOTATKA
Newralgicznym systemem okrtu
Gotland jest system zarzdzania walk
9SCS Mk 3, opracowany przez Saabtech
Vectronics (ex-Celsius Tech), okrelany jako
SESUB 940A. System wykorzystuje za-
awansowan wersj oprogramowania ADA,
stosowanego na okrtach nawodnych
w systemie bojowym 9LV Mk 3.
Fot. 1. gotLAnD w doku
w trakcie przegldu
pogwarancyjnego
U
S

N
A
V
y
42 przegld morski
2008/05
2008/05
przegld morski 43
taktycznych), przeznaczono do zwal-
czania okrtw nawodnych i podwod-
nych. Gowic wypeniono adunkiem
wybuchowym o masie 250 kg. Okrt
moe zabra 16 torped typu 2000.
Ze wzgldu na swoj uniwersalno
pocisk ten wkrtce bdzie podstawo-
wym uzbrojeniem szwedzkich okr-
tw podwodnych.
Okrt moe zabra take sze
torped naprowadzanych przewodo-
wo, hydroakustycznie aktywnie i pa-
sywnie, o zasigu do 10,8 mili mor-
skiej i prdkoci do 25 w. Torpeda
jest rzeczywicie lekka jej gowica
bojowa way 45 kg. W ramach mo-
dernizacji system bojowy okrtu ma
zosta wyposaony w nowe torpedy
typu 43x2, naprowadzane przewo-
dowo, przeznaczone do zwalczania
okrtw nawodnych i podwodnych.
W kadej wyrzutni znajd si dwie
torpedy nowego typu, umieszczone
jedna za drug (tab. 2).
Gotland moe stawia miny mor-
skie typu Mine 42, wykorzystujce
opracowania konstrukcyjne torpedy Ty-
pe 27. Mina kieruje si na okrelon
pozycj, po czym spoczywa na dnie.
Jednostka moe zabra takich min 12.
Okrt moe transportowa 48 trady-
cyjnych min morskich w zewntrznych
kontenerach.
Sensory
Najwaniejszym sensorem okrtu
podwodnego jest stacja hydroakustycz-
na, w przypadku okrtu Gotland
CSU 90-2 firmy Atlas Elektronik. Ante-
ny systemu hydroakustycznego znajdu-
j si w czci dziobowej (ksztatu cy-
lindrycznego pasywna) i na burtach
(aktywne i pasywne). Jednostka jest wy-
posaona w optoelektryczny peryskop
poszukiwania i atakowania firmy Koll-
morgen. Spord innych sensorw na-
ley wymieni nawigacyjn stacj ra-
diolokacyjn Terma Scanter, pracuj-
c w pamie I, oraz stacj radiolokacyj-
n Manta, przeznaczon do obserwo-
wania sytuacji nawodnej, ostrzegania
przed opromieniowaniem wizk elek-
tromagnetyczn stacji radiolokacyjnej
oraz wykrywania, analizowania, klasy-
fikowania i identyfikowania radarw
pracujcych w pamie od D do I.
napd
Pocztkowo taktyczne uycie okr-
tw podwodnych byo ograniczone po-
jemnoci baterii zasilajcych elek-
tryczne silniki napdowe. Wynalezione
torpeda/parametr tP 61 (613/617) tP 62 (2000) tP 43 tP 45 (43x2)
Przeznaczenie
zwalczanie okrtw
nawodnych
zwalczanie okrtw
nawodnych
wielozadaniowa wielozadaniowa
Dugo [m] 6,98 5,99 2,64 2,8
rednica [m] 0,533 0,533 0,40 0,40
Masa [kg] 1860 1314 310 310
Czynnik napdowy nadtlenek wodoru nadtlenek wodoru elektryczny elektryczny
Masa gowicy [kg] 240 250 45 45
Prdko [wzy] 45 50 25 25
Zasig
[mile morskie]
10,8 27 10,8 10,8
Tabela 2. Torpedy okrtw podwodnych typu Gotland
u
2008/05
44 przegld morski
w 1940 r. chrapy stanowiy znaczne
udoskonalenie, ale okrt podwodny by
zmuszony do przebywania na gboko-
ci umoliwiajcej wystawienie ich do
atmosfery.
Okrt Ncken (zakoczy sub
operacyjn w Krlewskiej Marynarce
Wojennej Szwecji) wykorzystywa na-
pd AIP przez ponad 10 000 godz. Na-
wet w pierwszym okresie eksploatacji
system Stirlinga dziaa bezproblemo-
wo. W taki system wyposaono rwnie
okrty typu Gotland. Aby zamontowa
system AIP na okrcie Ncken, prze-
duono go o nowy modu napdowy.
Szwedzi twierdz, e napd Stirlinga
mona zastosowa na okrtach o wy-
pornoci od 100 do 3000 t.
Silnik Stirlinga zosta wynalezio-
ny ponad 100 lat temu. Suy on ja-
ko konwerter energii systemu AIP
opracowanego przez Kockums
(fot. 2). W silniku, w oddzielnej ko-
morze, jest spalany olej napdowy
i czysty tlen. Paliwo spala si w wa-
runkach podwyszonego cinienia,
wyszego ni cinienie otaczajcej
wody. Umoliwia to wyprowadzenie
powstajcych gazw bezporednio
do rodowiska morskiego. Proces
spalania odbywa si w sposb ci-
gy. Do skadowania tlenu su cho-
dzone zbiorniki. Okres przebywania
okrtu w zanurzeniu zaley od zapa-
su tlenu. Gazy spalinowe powstae
w komorze spalania s schadzane
do temperatury wody zaburtowej
i wydalane na zewntrz. Tym samym
nie zwiksza si pole termiczne
okrtu, natomiast pozyskiwanie cie-
pa bez uycia silnika z wewntrzn
komor spalania nie powoduje wzro-
stu pola akustycznego
6
.
Krytycy systemu napdowego
opartego na silniku Stirlinga twier-
dz, e stosunkowo niewielkie cinie-
nie w komorze spalania ogranicza ci-
nienie gazw spalinowych, a to bez-
porednio wpywa na ograniczenie
gbokoci zanurzenia okrtu. Gazy
wylotowe musz zosta sprone.
Badania i dowiadczenia wskazuj,
e bardziej wydajny jest napd AIP
oparty na bateriach paliwowych.
System napdowy okrtu Go-
tland stanowi dwa silniki wyso-
koprne MTU i dwie jednostki na-
pdowe niezalene od powietrza
V4-275R Stirling. Gwnymi ele-
mentami systemu napdowego s
wymienione silniki, umieszczone
na elastycznych, pochaniajcych
dwik mocowaniach. Kada jed-
Fot. 2. Modu silnika Stirlinga
K
O
C
K
U
M
S
6
From a submarine point of
view. Wydawnictwo opracowa-
ne przez stoczni Kockums,
2001.
u
2008/05
przegld morski 4o
4
Przez wiele lat rwnie Rosjanie prbowali skonstruowa napd AIP. W kocu
2007 r. zakoczono budow okrtu podwodnego Sarow (B90), wykorzystuj-
cego do adowania baterii akumulatorw miniaturowy reaktor atomowy.
Jednostka ma by platform dowiadczaln dla nowych typw wyposaenia
i uzbrojenia, w tym najprawdopodobniej systemu napdowego.
5
Oprcz okrtw szwedzkich technologia AIP jest wykorzystywana na japo-
skich okrtach podwodnych typu Harushio i Improved Oyashio. Soryu, pierw-
szy z planowanych trzech okrtw podwodnych typu Improved Oyashio, zwodo-
wano 5 grudnia 2007 r.
7
M. Annati: Conventional submarines compared. Naval Forces, 2006 nr 3, s. 9.
8
Gotland Submarine Extendes US Stay for Another Year. Kockums AB, 15
czerwca 2006 r.
9
Dowdca drugiej zmiany. Dowdc pierwszej by kmdr ppor. Jan Westas.
Swedish Submarine HMS Gotland Arrives in San Diego. http://www.navy.mil/
z 30 czerwca 2005 r.
nostka AIP zapewnia energi elek-
tryczn o mocy 75 kW. Szwedzi za-
pewniaj, e ich napd, pierwszy
taki w technologii AIP, zapewnia
operowanie z prdkoci do 5 w
przez dwa tygodnie bez wynurzania
czy uywania chrap do naadowa-
nia akumulatorw.
wyprawa na ocean Spokojny
W listopadzie 2004 r. rzd Szwecji
podj decyzj o wydzierawieniu na
rok okrtu Gotland wraz z zaog
marynarce USA. Miao to na celu za-
pewnienie szkolenia jednostek floty
amerykaskiej. Gotland przyby do
bazy North Island w San Diego w Ka-
lifornii w czerwcu 2005 r. (fot. 3). Na
prob strony amerykaskiej pobyt
jednostki zosta przeduony o nastp-
ny rok. W lipcu 2007 r. Gotland opu-
ci San Diego i obra kurs na Batyk.
Wypraw Gotlanda na ciepe wody
Pacyfiku nazwano w Szwecji progra-
mem Ubt i Vsterled (okrt podwod-
ny na zachodzie)
7
.
Okrt zosta przewieziony do Stanw
Zjednoczonych statkiem transporto-
wym-dokiem, zaoga za przybya dro-
g lotnicz. Na nowym akwenie okrt
wykonywa inne zadania, dlatego zwe-
ryfikowano wiele procedur, m.in. zmie-
niono taktyk poszukiwania i zwalcza-
nia okrtw podwodnych.
Przeduenie przez Szwedw
dzierawy okrtu na kolejny rok wy-
magao wykonania gruntownego
przegldu (fot. 4). Okrt zosta wydo-
kowany i opakowany specjalnym ko-
konem zgodnie z przepisami ochro-
ny rodowiska stanu Kalifornia. Ze
stoczni z Malm przybyo 33 pracow-
nikw, aby wykona przegld i nie-
zbdne naprawy
8
.
W sierpniu 2007 r. okrt powrci
do bazy w Karlskronie po dwuletniej
subie dla Floty Pacyfiku Stanw Zjed-
noczonych.
W trakcie pobytu w USA Szwedzi
przekonali si o skutecznoci amery-
kaskich procedur i sprztu. W grach
wojennych uczestniczyy rwnie siy
marynarek wojennych Kanady i Au-
stralii. Kanadyjczycy s zainteresowa-
ni modernizacj do standardu AIP
swoich okrtw podwodnych typu Vic-
toria. Australia wykorzystuje zbudo-
wane w kooperacji ze Szwecj okr-
ty podwodne typu Collins, niewypo-
saone w napd niezaleny od powie-
trza atmosferycznego.
Dowdca Gotlanda komandor
podporucznik Fredrik Lindn
9
w wywia-
NOTATKA
W 1989 r. Szwedzi wypo-
sayli okrt podwodny
Ncken w system nie-
zaleny od powietrza at-
mosferycznego AIP (Air
Independent Propulsion).
Ta opracowana przez
Kockums technologia by-
a prekursorska. Podobny
system opracowali take
Niemcy i Francuzi
4
, ale
szwedzkie rozwizanie,
oparte na silniku
Stirlinga, pozostaje jedy-
nym tego typu
5
.
Zalety systemu napdowego wykorzystujcego silnik
Stirlinga:
- dostpno systemu, atwo zastosowania w pierwotnie
nieprzystosowanym okrcie podwodnym (technologia spraw-
dzona podczas wielu lat dziaalnoci operacyjnej);
- wytwarzane pole cieplne jest bardzo niskie;
- silnik nie powouje wibracji, jest cichy i praktycznie niemo-
liwy do wykrycia;
- jest rdem energii elektrycznej umieszczonym w autono-
micznym module (po wykorzystaniu tlenu jednostka wci
pozostaje konwencjonalnym okrtem podwodnym);
- wskaniki ekonomiczne systemu i resurs s wysokie (olej
napdowy i tlen s dostpne w wikszoci krajw wiata).
waciwoci napdu
u
2008/05
46 przegld morski
dzie dla Janes Navy International
10

stwierdzi: nauczylimy si bardzo du-
o w cigu tych dwch lat. Ale przede
wszystkim, potwierdzilimy ca wie-
dz, wczajc taktyk dziaania i roz-
wizania techniczne, opracowane
przez nas w cigu ostatnich stu lat
i podczas zimnej wojny, kierunek roz-
woju by dobry
11
.
Dowiadczenia
Gboko Batyku miaa due zna-
czenie w dotychczasowej taktyce
dziaania okrtw podwodnych
pastw batyckich. Na Pacyfiku, przy
niedostpnym taktycznie dnie, Szwe-
dzi musieli zrezygnowa z pewnych
procedur i opracowa nowe. Ponad-
to na wodach oceanicznych koncen-
tracja jednostek jest o wiele mniej-
sza ni na Morzu Batyckim (Batyk
znajduje si w czowce akwenw
o najwikszym ruchu statkw). Na
ekranach stacji hydroakustycznych
jest wic widocznych mniej obiektw.
Z kolei w wodach Pacyfiku yje znacz-
nie wicej i o wiele wikszych zwie-
rzt morskich ni w wodach Batyku.
Wpywa to na ocen sytuacji podwod-
nej. Wspomniany szwedzki dowdca
powiedzia: w obu tych przypadkach
jest tak samo: jeli poluj na ciebie,
masz pewne dziedziny przewagi, je-
li jeste myliwym, masz inne
12
.
W 2004 r. Amerykanie, posiadaj-
cy cakowicie nuklearn flot pod-
wodn, zaczli poszukiwa si mor-
skich majcych rodki pozwalajce
pozorowa przeciwnika. Poszuki-
wali nowoczesnego okrtu podwod-
nego do dugotrwaego i komplekso-
wego szkolenia. Okrt wyposaony
w napd niezaleny od powietrza at-
Podstawowe parametry
taktyczno-techniczne okrtu typu gotland
Parametr warto
Wymiary [m] 60,4 x 6,2 x 5,6
Wyporno [t] 1495 nawodna, 1599 podwodna
Prdko [wzy] 10 nawodna, 20 podwodna
Zaoga 27, w tym 5 oficerw
Torpedy 533 mm 4 wyrzutnie dla 12 torped typu 61
lub torped typu 62 (2000),
przeciw okrtom nawodnym
Torpedy 400 mm 2 wyrzutnie dla 6 torped ZOP typu 43x2
Miny 12 min typu 47 zamiast torped,
48 min w podwieszeniach zewntrznych
NOTATKA
Mimo tego e rednia g-
boko Morza Batyckiego
wynosi tylko 50 m trudno
wykry w nim okrty pod-
wodne. Wynika to ze spe-
cyficznej hydrologii akwenu
warstw wody o rnym
zasoleniu i temperaturze,
pod ktrymi okrty mog
si schroni.
Fot. 3. gotLAnD
wyCHoDZI w MorZe,
w gbi lotniskowiec
Ronald Reagan.
U
S

N
A
V
y

(
2
)
2008/05
przegld morski 47
mosferycznego wrcz idealnie spe-
nia ich oczekiwania.
W kocu 2007 r. w bazie 1 Flotylli
Okrtw Podwodnych w Musko prze-
prowadzono przegld stanu technicz-
nego Gotlanda i wykonano niezbd-
ne naprawy. Okrt znis trudy suby
na Pacyfiku o wiele lepiej ni przewidy-
wano. Jedynym mankamentem bya
wiksza ni si spodziewano korozja.
Stan systemu napdowego ocenio-
no jako dobry, mimo e okrt spdzi
na Pacyfiku dwa razy wicej czasu ni
w tym samym okresie spdziby na Ba-
tyku. Wpyny na to czste kontrole
stanu technicznego napdu, wykony-
wane podczas pobytu jednostki na za-
chodnim wybrzeu USA.
Szwedzkie media podkrelay nie-
wtpliwy sukces okrtu i zaogi. Kon-
frontacja (wiczebna) z lotniskowcow
grup uderzeniow zakoczya si za-
topieniem gwnego okrtu tej grupy
lotniskowca o napdzie nuklearnym
USS Ronald Reagan typu Nimitz, jed-
nego z najnowoczeniejszych okrtw
si morskich Stanw Zjednoczonych.
Warto zaznaczy, e podczas wicze
w celu zwikszenia efektywnoci szko-
lenia Szwedzi niejednokrotnie wcza-
li generatory szumw. Dziki temu mo-
na byo wykry unikajcego lokalizacji
Gotlanda.
niejasna przyszo
Szwecja traktowaa swoje siy pod-
wodne jako typowo defensywny sys-
tem uzbrojenia, bazujcy na torpe-
dach. Miay one topi okrty radziec-
kie w przypadku inwazji tego kraju.
Obecnie trzon si podwodnych Szwe-
cji stanowi trzy okrty typu Gotland
(A19) i dwa typu Sdermanland
(A17)
13
. Wykonuj one gwnie zada-
nia zaawansowanego rozpoznania.
Wsplnie z Dani i Norwegi zamie-
rzano zbudowa nowy okrt podwod-
ny Viking. Z planw tych zrezygno-
wano, gdy pastwa te wycofay si
z projektu
14
. Szwedzka agencja FMV,
zajmujca si zakupami obronnymi,
rozpocza wstpn faz planowania
budowy nowego okrtu podwodnego.
Poszukiwani s zagraniczni kooperan-
10
Za: Janes Navy
International 2007 nr 11,
s. 34.
11
Tame.
12
Tame.
13
Okrty zostay doposaone
w system napdowy Stirlinga.
Przed modernizacj okrela-
ne jako typ Vstergtland.
14
Dania w 2004 r. cakowicie
zrezygnowaa z posiadania si
podwodnych.
2008/05
4B przegld morski
ci, mogcy partycypowa w kosztach
projektowania jednostki. Trwaj roz-
mowy z trzema pastwami.
W koncepcji okrtu, wstpnie okre-
lanego jako typ A26, okrelono, e
bdzie on bazowa na konstrukcji mo-
duowej, umoliwiajcej szybkie do-
stosowanie jednostki do potrzeb. Po-
niewa szwedzka flota podwodna jest
nieliczna, czas dostosowania modu-
w okrtu do wymogw postawionych
zada powinien by jak najkrtszy.
Okrt A26, jeli powstanie, bdzie
mia przedzia dziobowy o wymiarach
umoliwiajcych operowanie bezzao-
gowych aparatw podwodnych (BAP).
Bdzie mg transportowa i wodo-
wa grupy specjalne, prowadzi roz-
poznanie, wykrywa oraz stawia mi-
ny morskie. Podobnie jak dotychcza-
sowe okrty szwedzkiej floty podwod-
nej, A26 bdzie wyposaony w napd
Stirlinga, w wersji mniej uzalenionej
od urzdze portowych. Stocznia Koc-
kums bada moliwo wykorzystania
BAP do prowadzenia cznoci z l-
dem oraz jej jednoczesnego masko-
wania. Rozpatrywane s rwnie no-
we anteny komunikacyjne.
kto po Szwedach?
Amerykaska 3 Flota ju wybraa
kolejny okrt do szkolenia. Na trzy-
miesiczne wypoyczenie swojego
okrtu podwodnego Simpson typu
Thomson zgodzio si Chile. Okrt zo-
sta zamwiony w 1981 r. w RFN,
zbudowany w zakadzie Howaldt-
swerke i przekazany uytkownikowi
w 1984 r. Okrty zakupione przez
Chile s znane jako jednostki typu
209. Simpson zosta zmodernizo-
wany w latach 20052008. Prace
objy system dowodzenia wraz
z uzbrojeniem torpedami Black
Shark. Podczas dziaania na rzecz US
Navy okrt bdzie operowa rwnie
z bazy morskiej w San Diego
15
.
Coraz blisze zakoczenia s tak-
e negocjacje w sprawie wypoycze-
nia okrtu brazylijskiego. Przed Go-
tlandem na rzecz Amerykanw
dziaay okrty podwodne z Kolum-
bii i Peru.
15
J. Higuera: Chilean submari-
ne supports training for US
Third Fleet. Janes Navy
International 2007 nr 11, s. 4.
Fot. 4. gotLAnD
w trakcie wejcia do
doku w bazie US Navy
w San Diego
U
S

N
A
V
y
2008/05
przegld morski 43
O
p u b l i kowa n o
w nim kilkanacie
opracowa auto-
rw pochodzcych
ze rodowiska wojskowego
i cywilnego, zajmujcych si
problematyk dziejw polskiej
marynarki wojennej.
zawarto
Biuletyn otwiera artyku
kmdr. por. mgr. in. Jerzego
ubkowskiego z Muzeum
MW powicony okrtom
muzeom na wiecie. Jest ich
cznie 280. Najwicej takich
jednostek pywajcych maj:
USA 70, Wielka Brytania
39, RFN 21, Szwecja 14
i Holandia 12.
W tabeli zestawiono jed-
nostki pywajce bdce
obiektami historycznymi, sta-
nowice wasno marynarek
poszczeglnych pastw. To
gwnie okrty wojenne i jed-
nostki pomocnicze, a take
stosunkowo niewielkie obiek-
ty. Wrd nich znalazy si
rwnie jednostki, ktre
z rnych wzgldw czasowo
nie byy eksploatowane.
Wikszo okrtw jest eks-
ponowana na wodzie jako
okrty muzea.
Dwa nastpne artykuy do-
tycz dziaalnoci MW w okre-
sie midzywojennym. Mgr in.
Zbigniew Korsak przyblia
czytelnikom temat sub wy-
wiadowczych w obronie Wy-
brzea w latach 19351939.
Natomiast dr Tadeusz Kon-
dracki omawia problem akcji
propagowania Szkoy Podcho-
rych Marynarki Wojennej
w latach 19371938. Autor
zwraca uwag, e przed kan-
dydatami do Szkoy Podcho-
rych MW (SPMW) w Toru-
niu (pniej w Bydgoszczy)
stawiano wysokie wymagania.
Przystpujcy do egzaminw
nie mogli mie wicej ni
20 lat, musieli przedstawi
wiadectwo dojrzaoci oraz
spenia odpowiednie warun-
Ukaza si 22. numer Biuletynu Historycznego
Muzeum Marynarki Wojennej.
Biuletyn Historyczny
Muzeum Marynarki Wojennej
RECENZJE I OMWIENIA Kolejne opracowanie
wedug stanu z 2008 r. Polska ma trzy okrty muzea:
kuter pocigowy Batory, zbudowany dla polskiej Stray Granicznej
w 1932 r. przez stoczni w Modlinie (eksponowany na Helu);
niszczyciel Byskawica, zbudowany dla polskiej MW w latach
19351937 przez brytyjsk stoczni Samuela Whitea w Cowes
(eksponowany w Gdyni);
okrt patrolowy zbudowany dla Wojsk Ochrony Pogranicza
w 1965 r. przez Stoczni MW w Gdyni, ktry peni sub w WOP
i Stray Granicznej (eksponowany w Koobrzegu).
okrty muzea
M
A
R
I
A
N

K
L
U
C
Z
y
S
K
I
u
2008/05
o0 przegld morski
ki fizyczne i mie predyspozy-
cje psychiczne. Na egzami-
nach take oceniano prezencj
oraz umiejtno zachowania
si w rnych sytuacjach.
W 1938 r. oficerowie MW wy-
stpowali z odczytami i prelek-
cjami w rnych miastach Pol-
ski, rozdawano broszury infor-
macyjne o MW, wysyano do
szk i rozdawano indywidu-
alnie materiay dotyczce wa-
runkw ubiegania si o przy-
jcie do SPMW, a take opra-
cowywano komunikaty o su-
bie w polskiej MW i przesa-
no je do Polskiego Radia i Pol-
skiej Agencji Telegraficznej.
W biuletynie znajduj si
dwa opracowania kontradm.
w st. spocz. Henryka Pietrasz-
kiewicza: rodowisko pod-
wodnikw specyfika, trady-
cja, symbolika oraz Znowu,
i nie po raz ostatni, na szkol-
nej awie. Drugi z wymienio-
nych artykuw autor powi-
ci Wojenno-Morskiej Akade-
mii im. K. E. Woroszyowa
w Leningradzie (obecnie Sankt
Petersburg). W tej uczelni roz-
pocz w sierpniu 1955 r. Wy-
szy Kurs Akademicki. Midzy-
narodow grup suchaczy sta-
nowili dwaj Niemcy i trzej Po-
lacy (oprcz kontradmiraa by-
li to wczesny kmdr ppor. Lu-
dwik Janczyszyn pniejszy
dowdca MW, oraz kmdr ppor.
Henryk Romanek pniejszy
dowdca 6 Brygady Okrtw
Pogranicza, a nastpnie Mor-
skiej Brygady Okrtw Pogra-
nicza). Autor omawia proces
ksztacenia w tej uczelni je-
go organizacj, przebieg oraz
programy szkolenia oficerw
MW wczesnych pastw Uka-
du Warszawskiego.
Z kolei kmdr por. rez. mgr
Walter Pater, pracownik Mu-
zeum MW, omawia sukcesy
bojowe polskiej marynarki
wojennej w II wojnie wiato-
wej. Autor koncentruje si na
dziaaniach bojowych nisz-
czyciela ORP Garland
w czerwcu i lipcu 1940 r.
oraz na akcji zatopienia nie-
mieckiego okrtu podwodne-
go U 407 na Morzu Egejskim
we wrzeniu 1944 roku.
okrty muzea
na wiecie
RECENZJE I OMWIENIA Kolejne opracowanie
PASTwo LiczBA okrTw
Argentyna
2
Australia
9
Belgia
2
Brazylia
4
Bugaria
3
chile
6
chiny
2
Dania
5
egipt
1
estonia
1
ekwador
1
Filipiny
1
Finlandia
3
Francja
10
Grecja
1
Gwatemala
1
Hiszpania
3
Holandia
12
indie
1
irak
1
izrael
1
Japonia
3
kanada
8
kolumbia
4
korea Pnocna
1
Malezja
1
rFn
21
norwegia
6
nowa zelandia
4
oman
1
Pakistan
2
Peru
1
Polska
3
Portugalia
2
republika Dominikany
1
rPA
3
rosja
7
rumunia
1
Serbia
1
Sudan
1
Szwecja
14
Tajlandia
1
Turcja
3
Ukraina
2
Urugwaj
2
USA
70
wgry
1
wielka Brytania
39
wochy
7
oGeM 280
SZweDZkI gALeon
krLewSkI, zbu-
dowany w latach
16261628. Zaton
w sierpniu 1628 r.
podczas pierwszego
rejsu w porcie
Sztokholm. Wrak
okrtu zosta podnie-
siony w 1961 r.
i przez kilkanacie lat
by konserwowany.
Dla niego utworzono
specjalne muzeum,
zwane Muzeum Vasa,
ktre jest najczciej
odwiedzanym muz-
eum w Szwecji.
V
A
S
A

M
U
S
E
U
M

2008/05
przegld morski o1
Kmdr w st. spocz. prof. dr
hab. Zdzisaw Misztal porusza
problem polskich strat wojen-
nych w gospodarce morskiej,
poniesionych w latach 1939
1945. Zajmuje si zwaszcza
takimi dziedzinami gospodar-
ki morskiej, jak porty i flota
handlowa oraz przemys okr-
towy i rybowstwo morskie.
Ocenia stan gospodarki na Zie-
miach Odzyskanych. Jako
przyczyny jej zacofania wska-
zuje straty poniesione w wyni-
ku dziaa wojennych oraz
zwizane z demontowaniem,
przywaszczaniem i wywozem
elementw infrastruktury go-
spodarczej z tego obszaru.
Kmdr por. dr Sawomir Ku-
dela przedstawia infrastruk-
tur kwatermistrzowsk Ma-
rynarki Wojennej w latach
19451968.
Wizyta okrtw Marynar-
ki Wojennej w Rotterdamie
w 1968 r. w opinii szefa od-
dziau WSW MW to tytu ar-
tykuu dr. hab. Piotra Sem-
kowa z Oddziau Instytutu
Pamici Narodowej w Gda-
sku. Autor opisuje wizyt
okrtw MW w holender-
skim porcie Rotterdam, zo-
on w okresie 2731 maja
1968 r. Zespoem trzech jed-
nostek pywajcych nisz-
czycielem Wicher oraz
dwoma okrtami podwodny-
mi Sp i Bielik dowo-
dzi kmdr dypl. Marian Za-
oga. Kmdr Krupa pisa
m.in. o reakcjach i stosunku
Holendrw do Polakw oraz
dezercji jednego z maryna-
rzy Bronisawa Bacha.
Problematyce ochrony pol-
skiej granicy morskiej i dziaal-
noci wojsk ochrony pograni-
cza w okresie stanu wojennego
jest powicona publikacja
kmdr. ppor. rez. dr. Ireneusza
Bienieckiego. Autor omawia
dziaalno Morskiej Brygady
Okrtw Pogranicza oraz trzech
nadmorskich brygad Wojsk
Ochrony Pogranicza Pomor-
skiej, Batyckiej i Kaszubskiej.
Zapoznaje czytelnika z przebie-
giem przygotowa do zada
oraz realizacj specyficznych
przedsiwzi poszczeglnych
jednostek w tym okresie na mo-
rzu, w portach i na ldzie.
czasopismo
Czytelnikw zainteresowa-
nych histori polskiego czaso-
pimiennictwa wojenno-mor-
skiego zapewne zaciekawi ar-
tyku Waltera Patera pt. Pismo
Stowarzyszenia Marynarki
Wojennej Nasze Sygnay. Po
zakoczeniu II wojny wiato-
wej stan osobowy polskiej MW
w Wielkiej Brytanii wynosi
ponad 4000 osb. Kiedy
w 1947 r. rozwizano polsk
MW, do kraju powrcia tylko
niewielka cz jej personelu.
Wikszo oficerw i maryna-
rzy pozostaa na emigracji.
Aby im pom w przystosowy-
waniu si do nowych warun-
kw, w 1945 r. powoano orga-
nizacj Samopomoc Mary-
narki Wojennej. W 1961 r.
przyja ona nazw Stowarzy-
szenie Marynarki Wojennej.
Dziaalnoci tych instytucji au-
tor powica pierwsz cz
opracowania, natomiast w dru-
giej omawia rozwj wydawa-
nego w Londynie periodyku
Stowarzyszenia MW Nasze
Sygnay. Czasopismo to jest
mao znane szerszym krgom
czytelnikw. Pocztkowo wy-
dawano je pod nazw Komu-
nikaty (19451948), pniej
jako Komunikaty Informacyj-
ne (19481949), a od 1 sierp-
nia 1949 r. jako Nasze Sygna-
y. W sierpniu 2005 r. ukaza
si ostatni numer tego czasopi-
sma (189 z 2005 r.).
Biuletyn zamyka opracowa-
nie mgr. Andrzeja Koteckiego,
kustosza Muzeum MW, pt. Bi-
bliografia zawartoci Na-
szych Sygnaw za lata 1993
2005 (artyku dotyczcy za-
wartoci pisma w latach 1945
1992 autor opublikowa
w 1993 r.). Bibliografia obej-
muje 15 zeszytw czasopisma
(od nr 174 do nr 189), w tym
329 rnych materiaw arty-
kuw, komunikatw i notatek.
Bibliografi A. Koteckiego za-
myka indeks autorski. Niestety,
autor nie ustrzeg si bdw,
m.in. autorstwo kilku artyku-
w przypisa Wandzie Troman
(w rzeczywistoci Wanda Ro-
man s. 235 i 248).
Suplement
Cennym uzupenieniem
Biuletynu Historycznego
jest suplement powicony
niszczycielowi ORP Byska-
wica. Wydano go z okazji ju-
bileuszu 70-lecia suby okr-
tu pod polsk bander.
Mam nadziej, e ze wzgl-
du na ciekaw i zrnicowan
problematyk historyczn, ten
numer Biuletynu Historyczne-
go oraz jego suplement wzbu-
dz zainteresowanie wszystkich
mionikw dziejw polskiej
Marynarki Wojennej.
kmdr ppor. rez. dr ireneUSz Bieniecki
2008/05
TRENDY aaa
o2 przegld morski
HISTORIA MORSKA Tak byo
I
nformacje o komandorze
Przybyszewskim mona
znale w rnych opraco-
waniach powiconych hi-
storii Polskiej Marynarki Wojen-
nej. Coraz liczniejsze s take pu-
blikacje dotyczce powojennych
losw komandora Przybyszew-
skiego, zwaszcza w tragicznych
dla niego latach 40. i 50. ubiege-
go wieku. Warto przybliy ten
okres ycia komandora, aby po-
zna mechanizmy dziaania In-
formacji Wojskowej.
Spiskowiec
W czerwcu 1950 r. zastpca
szefa Okrgowego Zarzdu Infor-
macji nr 8 ppk Nikoaj Prystupa
wyda decyzj o zaoeniu na ko-
mandora Przybyszewskiego akt
rozpracowania pojedynczego
1

Spiskowiec. W uzasadnieniu
tej decyzji ppk Prystupa napisa
o Przybyszewskim, e w oflagu
II C Woldenberg by dowdc
plutonu w konspiracyjnej organi-
zacji. Utrzymywa po wojnie kon-
takty z oficerami Mar.[ynarki]
Woj.[ennej] w Anglii. Obecnie
obcia si zeznaniami areszto-
wanych przez G.[wny] Zarzd
Inf.[ormacji] W.[ojska] P.[olskie-
go] czonkw konspiracyjnej or-
ganizacji w W.[ojsku] P.[ol-
skim]
2
. Materiay zebrane przez
Informacj Wojskow przeciw-
ko Przybyszewskiemu zarejestro-
wano 21 czerwca 1950 r. w Cen-
tralnym Rejestrze Akt Rozpraco-
wania Pojedynczego GZI MON
pod numerem 1114
3
.
Zaoenie akt rozpracowania
pojedynczego (ARP) na Przyby-
szewskiego przez Informacj Woj-
skow byo konsekwencj ledz-
twa organw bezpieczestwa
przeciwko grupie TatarUtnik
Nowicki, prowadzonego na fali
walki midzy zwolennikami sta-
linowskiego i gomukowskiego
modelu powojennej Polski.
Komandor porucznik Zbigniew Przybyszewski, dowdca baterii cyplowej
im. H. Laskowskiego podczas obrony Wybrzea w 1939 r., w wyniku dziaa
Informacji Wojskowej zosta oskarony i skazany na mier.
Agentura Informacji Wojskowej w rozpracowaniu
kmdr. por. Zbigniewa Przybyszewskiego
dr hab. PioTr SeMkw
instytut Pamici narodowej
Gdask
1
Akta rozpracowania poje-
dynczego materiay zaka-
dane na podstawie postano-
wienia zatwierdzonego
przez szefa zarzdu
Informacji na osoby aktywnie
rozpracowywane.
2
Archiwum Instytutu Pamici
Narodowej w Warszawie
(dalej: AIPN), sygn. IPN
00199/281, Postanowienie
zaprowadzenia pojedynczego
rozpracowania z dnia 21 VI
1950 r., k.1.
3
AIPN, sygn. IPN
00842/153, Centralny
Rejestr Akt Rozpracowania
Pojedynczego, k. 20 a
NOTATKA
W 1950 r. wczesne Ministerstwo
Obrony Narodowej przeprowadzio kon-
trol w Marynarce Wojennej. Jej wyniki
miay uzasadnia konieczno inwigilowa-
nia MW przez Informacj Wojskow.
jeden z wielu
Materiay zgromadzone pod-
czas spreparowanego ledztwa
przeciwko Tatarowi, Utnikowi
i Nowickiemu pozwalay na kolej-
ne aresztowania. Wykorzystywa-
no gromadzone przez organy
kontrwywiadu doniesienia agen-
turalne. Suyy one, po opracowa-
2008/05
przegld morski o3
niu przez oficera prowadzcego,
do zakadania ARP.
Materiay na temat Przyby-
szewskiego, szefa artylerii MW,
zbierano wczeniej. Ju w 1949 r.
(27 kwietnia) chor. Bogdan Sien-
kiewicz, starszy oficer Informacji
III Sekcji Okrgowego Zarzdu
Informacji (OZI) nr 8, przesa
teczk kontrolno-obserwacyjn
(TKO) Przybyszewskiego do
I Sekcji OZI nr 8 w celu jej dal-
szego wykorzystania. W TKO
zgromadzono dotychczasowe
charakterystyki subowe szefa
artylerii MW. W charakterystyce
z 22 czerwca 1947 r. napisano:
bardzo dobry fachowiec. Ze swo-
ich obowizkw subowych zwi-
zanych z wyszkoleniem liniowym
wywizuje si bardzo dobrze. Dba
o poziom wyszkolenia liniowego.
Jako dowdca Dyonu sabiej in-
teresuje si sprawami gospodar-
czymi i wyszkoleniem politycz-
nym. Przyczyn tego jak twierdzi
jest nadmiar pracy zwizanej
z wyszkoleniem liniowym (Kurs
Oficerw Art.[ylerii] Nadb.[rze-
nej], szkoa podofic.[erska], bu-
dowa stanowisk itd.). W stosunku
do podwadnych wymagajcy
w subie, poza sub bardzo ko-
leeski. Sprzt w powierzonej
jednostce jest w stanie dobrym.
Oblicze moralne bardzo dobre.
Nie pije, prowadzi si wzorowo
4
.
Natomiast w teczce Przybyszew-
skiego pojawia si notatka spo-
rzdzona w dwch egzempla-
rzach, opatrzona klauzul cile
tajne. Jej autorem by ppor. Mie-
czysaw Mocek, oficer ledczy
OZI nr 8. Napisano w niej: pod-
czas rozprawy sdowej przeciw-
ko Mohuczemu i wsplnikom,
kmdr. por. Przybyszewski zoy
negatywne dla sprawy zeznania.
Odciy szczeglnie osk. Mohu-
czego i Sipowicza. Zeznania jego
byy niby to zgodne z zeznaniami
zoonymi w ledztwie, jednak fak-
ty tak przedstawione, e przema-
wiay na korzy w/wymienionych
oskaronych
5
. Zatem do dalszego
wykorzystania, w myl pisma
chor. Sienkiewicza, byy ARP
6
.
w Dywizjonie Artylerii
nadbrzenej
W Dywizjonie Artylerii Nad-
brzenej dziaali tajni informato-
rzy, prowadzeni przez oficerw
Okrgowego Zarzdu Informacji
nr 8. Por. Bogdan Sienkiewicz
mia tajnego informatora uk,
a ppor. Antoni Malczyk prowadzi
informatora o pseudonimie Wol-
no. Informatorzy ci, przekazu-
jc materiay z dywizjonu, jedno-
czenie dostarczali informacji ob-
ciajcych Przybyszewskiego.
Tajny informator Wolno
w rozmowie z ppor. Malczykiem
scharakteryzowa dziaalno
komisji do spraw szkolenia, kt-
ra wizytowaa I bateri dywizjo-
nu w lipcu 1950 r. W skadzie ko-
misji znajdowa si kmdr ppor.
Przybyszewski, dwch oficerw
w stopniach komandorw pod-
porucznikw (jeden z Armii Ra-
dzieckiej) oraz kapitan. Nazwisk
pozostaych informator nie po-
da, twierdzc, e nie potrafi ich
sobie przypomnie.
Po odbytych strzelaniach komi-
sja wraz z dowdztwami dywizjo-
nu, baterii, poszczeglnych pluto-
nw i dziaonowymi spotkaa si
w klubie oficerskim w celu om-
wienia wicze. Scharakteryzowa-
no system przygotowania baterii do
strzelania. Wykazano wiele niedo-
cigni w szkoleniu artylerzystw
dywizjonu.
4
AIPN, sygn. IPN
00199/281, Charakterystyka
z 26 VI 1947, k. 11.
5
AIPN, sygn. IPN
00199/281, Notatka
z 24 III 1950, k. 13.
6
Teczka kontrolno-obserwa-
cyjna dokumentacja opera-
cyjna zakadana przez
Informacj Wojskow na oso-
by zaliczane do tzw. wrogiego
elementu. Do 1948 r. TKO
prowadzono wsplnie z tecz-
k personaln. Sekcj III na-
zywano kontrolno-instruktor-
sk. Nadzorowaa ona i in-
struowaa pracownikw
Informacji w zakresie prac
z agentur oraz analizowaa
zebrane materiay pod ktem
form i metod wrogiej dziaal-
noci. Sekcja I ochraniaa pra-
ce sztabu MW.
NOTATKA
Zbieranie materiaw ob-
ciajcych poszczeglne
osoby w wojsku suyo or-
ganom kontrwywiadu woj-
skowego do montowania
spirali terroru, wymierzo-
nego przeciwko rzeczywi-
stym bd fikcyjnym prze-
ciwnikom politycznym w-
czesnych wadz. Takie sa-
me metody zwalczania
przeciwnikw politycznych
stosowano wwczas w in-
nych krajach tzw. bloku
wschodniego.
2008/05
o4 przegld morski
Meldunek tajnego informatora
ppor. Malczyk przekaza Infor-
macji MW do dalszego wykorzy-
stania. Jednoczenie postawi
swojemu informatorowi nowe za-
danie, zwizane ze strzelaniem
dywizjonu zaplanowanym na
9 sierpnia 1950 r. W wiczeniach
miaa uczestniczy komisja z Sze-
fostwa Artylerii. Zadaniem agen-
ta byo ledzenie zachowania jej
czonkw, notowanie wypowiedzi
poszczeglnych osb wchodz-
cych w skad komisji oraz ustale-
nie ich kontaktw na terenie dy-
wizjonu w Redowie.
Uzyskane od Wolnoci infor-
macje wczono do materiaw
obciajcych komandora Przy-
byszewskiego
7
.
Latem 1950 r. uk dostar-
czy materia dotyczcy plano-
wania i kontrolowania zaj
przez Szefostwo Artylerii MW.
Informator donosi, e planowa-
nie ostrych strzela na kampa-
ni letni 1950 r. byo bardzo
chaotyczne i miao wpyw na
poziom wyszkolenia artylerzy-
stw. uk przekaza oficerowi
Informacji MW wiadomoci
o odkadaniu strzela przez Sze-
fostwo Artylerii MW niemal
w ostatniej chwili, czyli w przed-
dzie zaplanowanego terminu,
i jednoczesnym przesuwaniu
wicze na bliej nieokrelony
czas. Z doniesienia agenturalne-
go uka wynika, e Szefostwo
Artylerii MW wykonao strzela-
nie kalibrowe baterii dopiero
w drugiej poowie sierpnia, za-
miast jak planowano na po-
cztku lipca 1950 r. Termin lip-
cowego wiczenia zmieniano
trzykrotnie wiczenia odwoy-
wano i wyznaczano na przyszy
tydzie. Marynarzom trzeba by-
o zorganizowa zajcia zastp-
cze. Te za prowadzono ad hoc,
potgujc baagan i zniechce-
nie. Zdaniem uka, w baterii
powinna pojawi si komisja
kontrolna w celu sprawdzenia
przygotowania do strzela.
Przyjazd takiej komisji do bate-
rii by zaplanowany, ale kontro-
lerzy si nie pojawili. Miao to
przyczyni si do niewykonania
zada we wszystkich zaplano-
wanych strzelaniach. W ostat-
nim zdaniu swojego meldunku
informator stwierdzi: jestemy
obecnie w obawie, czy przewi-
dziane i zaplanowane strzelanie
kalibrowe i maokalibrowe
w kampanii [19]50 r. bd mo-
gy by zrealizowane
8
.
7
AIPN, sygn. IPN
00836/256, Agenturalny
meldunek Wolnoci
z 5 VIII 1950, k. 304.
8
AIPN, sygn. IPN
00836/256, Agenturalny
meldunek uka z 31 VIII
1950, k. 303.
ZBIgnIew PrZyBySZewSkI w stopniu kapitana marynarki
u
A
R
C
H
I
W
U
M

I
P
N
2008/05
przegld morski oo
Jak wida, uk inaczej zapa-
trywa si na pobyt komisji w dy-
wizjonie ni tajny informator
Wolno. Ten bowiem dokad-
nie scharakteryzowa wizyt ko-
misji w lipcu 1950 r. Jednak
uk skoncentrowa si nie na
sprawach szkoleniowych, ale na
poszukiwaniach sanacyjnych po-
zostaoci.
Z otrzymanego od uka do-
niesienia agenturalnego por. Sien-
kiewicz, starszy oficer Informacji
Sekcji Informacji Jednostek Nad-
brzenych MW, poleci sporz-
dzi odpis i przekaza go do Sek-
cji II OZI nr 8 w celu ewentual-
nego wykorzystania. Natomiast
na samej notatce kto dopisa:
Przybyszewski
9
.
Ptla informatorw
Wiadomoci zbierane na Przy-
byszewskiego przez OZI nr 8 zo-
stay ukierunkowane na wszech-
stronno inwigilacji. Rozpraco-
wujc komandora, Informacja Ma-
rynarki Wojennej zwerbowaa taj-
nego informatora o pseudonimie
Biay. Nie wiadomo kiedy
i w jakich okolicznociach pozy-
skano go do wsppracy, wiadomo
natomiast, e dostarcza cennych
wiadomoci pochodzcych bezpo-
rednio z domu komandora.
Biay przyby do Gdyni z Lu-
blina w 1945 r. Jeszcze w Lubli-
nie pozna Helen Przybyszewsk
mieszkaa w tym miecie z mat-
k i siostr oraz uczszczaa na
kurs nauki jazdy do szkoy Lu-
dwika Zambellego. Biay by
w tej szkole instruktorem. Od
1945 r. zamieszkiwa w Gdyni,
w willi przy ul. Ejsmonda 14, na-
lecej do Przybyszewskiego.
Pierwszy zachowany materia
od agenta, dostarczony kpt. Kazi-
mierzowi Stefanowiczowi z OZI
nr 8, nosi dat 6 wrzenia 1950 r.
Biay charakteryzuje w nim
Przybyszewskiego jako osob
obowizkow w pracy. Na temat
zapatrywa politycznych koman-
dora napisa: trudno mi dotych-
czas co powiedzie, gdy po pro-
stu unika prowadzenia rozmowy
na te tematy. W dalszej treci mel-
dunku Biay wspomina take
o sporadycznych odwiedzinach
u Przybyszewskich lekarza denty-
sty Bochyskiego, mieszkajcego
po ssiedzku (Ejsmonda 20), oraz
o do domatorskim trybie ycia
Przybyszewskich.
Informacja Marynarki Wojennej
szczeglnie zainteresowaa si le-
karzem, poniewa informator
przekaza w swoim meldunku wia-
domo, e tu obok gabinetu Bo-
chyskiego znajdowaa si firma
zachodnia i e czsto parkuj tam
pojazdy z zagranicznymi numera-
mi rejestracyjnymi
10
.
Meldunki Biaego prawdopo-
dobnie byy ju tylko uzupenie-
niem tego, co wczeniej zgroma-
dzono w teczce Przybyszewskie-
go. Wobec figuranta stosowano
rwnie inwigilacj. Por. Stani-
saw Krl, kierownik Sekcji V
OZI nr 8, w sprawozdaniu zano-
towa: o godzinie 16.00 wystawio-
no posterunek inwigilacji przy w/w
domu [Ejsmonda 14 przyp. P.
S.], skd od godziny 16.00 do go-
dziny 22.00 adnych osb wcho-
dzcych lub wychodzcych z w/w
domu przez inwigilacj nie zauwa-
ono, natomiast Przybyszewski
przyszed o godzinie 16.15 i do go-
dziny 22.00 nie wychodzi. O godz.
22.00 inwigilacj zakoczono
11
.
W tym samym okresie trwaa
korespondencja subowa midzy
ppk. Stefanem Oleniakiem, sze-
9
Tame.
10
AIPN, sygn. IPN
00836/256, Agenturalne do-
niesienie Biaego
z 6 IX 1950, k. 301.
11
AIPN, sygn. IPN
00199/281, Sprawozdanie
z inwigilacji z 28 VII 1950,
k. 19.
12
S. M. Przybyszewski:
Przybyszewscy. Kielce 2002,
s. 151. Kadry morskie
Marynarki Wojennej w latach
19451957. Warszawa
2006, s. 418.
13
P. Semkw: Informacja
Rzeczypospolitej, t. II. Polska
Marynarka Wojenna, cz. I.
Korpus Oficerw 1918
1947. Red. J. K. Sawicki.
Gdynia 1996, s. 151153.
NOTATKA
Materiaem obciaj-
cym Przybyszewskiego
bya jego wojenna prze-
szo, a dokadniej po-
byt w oflagu II C
Woldenberg. Nie uwzgld-
niono, e w oflagu
Przybyszewski bra czynny
udzia w przygotowaniu
wielkiego podkopu,
a 21 lipca 1943 r. prbo-
wa uciec z obozu
12
.
W przypadku przedwojen-
nych oficerw woldenber-
ska niewola staa si ma-
teriaem szczeglnie ob-
ciajcym. Wedug orga-
nw Informacji tam wa-
nie sigay nici szeroko
rozgazionego spisku
wyszych oficerw Wojska
Polskiego (w Marynarce
Wojennej mia on nosi
kryptonim Alarm)
13
.
2008/05
o6 przegld morski
fem OZI nr 8, a Wojewdzkim
Urzdem Bezpieczestwa Pu-
blicznego w Poznaniu. Wynikao
z niej, e ppk Oleniak prosi
WUBP Pozna o obserwowanie
mieszkajcych na terenie Wielko-
polski krewnych komandora. Czas
obserwacji Przybyszewskich mia
siga trzech miesicy. Jako cel
inwigilacji podano przechodzi ja-
ko kontakt brata Przybyszewskie-
go Zbigniewa, oficera Marynarki
Wojennej, aktywnie przez nas roz-
pracowywanego
14
.
Biay spotka si z Przyby-
szewskim 17 wrzenia 1950 r. Te-
go dnia komandor przygotowywa
si do wyjazdu. Na pytanie infor-
matora o cel podry mia odpo-
wiedzie: do Warszawy i prawdo-
podobnie z powrotem powrc cy-
wilem. W trakcie rozmowy wyja-
ni Biaemu, e wier wieku
w subie wojskowej wystarczy
i e le si czuje. Z podry su-
bowej do Warszawy komandor
mia powrci w cigu trzech
czterech dni
15
.
Aczkolwiek ja rozumiem te spra-
wy i orientuj si w nich, to jed-
nak nie na tyle, aby da zawsze
szybk i szczegow odpowied
na kade postawione mi pytanie.
Rzecz tak mona wybaczy ofi-
cerom w oddziaach, ale nigdy
szefowi, odpowiadajcemu za ca-
oksztat wyszkolenia danego
dziau. Dalszym minusem wpy-
wajcym ujemnie jest ostatnio od-
czuwane ze samopoczucie fizycz-
ne, ktre le wpywa na wydaj-
no mej pracy
16
.
Przybyszewski zasugerowa, e
midzy nim a kmdr. ppor. Leoni-
dem Bajdukowem, przybyym
w 1950 r. na stanowisko starszego
pomocnika szefa artylerii Mary-
narki Wojennej, istniej rnice
zda. Chodzio o odmienne stano-
wisko w sprawie budowy baterii
w Koobrzegu i ocen strzela ar-
tyleryjskich, a take o trudnoci
w kontaktach (Przybyszewski nie
zna jzyka rosyjskiego)
17
.
Decyzj szefa artylerii MW po-
twierdzi agent Znicz. Spotka
si on z Przybyszewskim 16 wrze-
nia 1950 r. Z wasnej inicjatywy
zoy o tym meldunek oficerowi
prowadzcemu
18
.
w wizieniu
Gwnego zarzdu informacji
Nie wiadomo, kiedy podjto de-
cyzj o aresztowaniu komandora
Przybyszewskiego. Zachowa si
jednak dokument, w ktrym
ppk Oleniak 13 czerwca 1950 r.
napisa: uwzgldniajc caoksztat
materiaw na kmdr. por. P. [rzy-
byszewskiego] [...] uwaamy, e
jest to opozycja w stosunku do ofi-
cerw Armii Radzieckiej, ch
storpedowania podniesienia pracy
na wyszy poziom [] w zawiz-
ku z tym postanowilimy spraw
14
AIPN, sygn. IPN
00199/281, Pismo do
Naczelnika Wydziau II WUBP
Pozna z 21 VI 1950, k. 18.
15
AIPN, sygn. IPN
niesienie Biaego
z 25 IX 1950, k. 302.
16
AIPN, sygn. IPN 846/281,
Protok z przesuchania
Przybyszewskiego
z 2 X 1950, k. 34.
17
Zob.: E. J. Nalepa:
Oficerowie Armii Radzieckiej
w Wojsku Polskim 1943
1968. Warszawa 1995,
passim. AIPN, sygn. IPN
846/281, Protok z przesu-
chania Przybyszewskiego
z 2 X 1950, k. 3233.
18
AIPN, sygn. IPN
niesienie Znicza
z 25 IX 1950, k. 306.
NOTATKA
Przybyszewski zoy podanie o zwolnie-
nie go z dalszej zawodowej suby woj-
skowej. Powodw jego decyzji naley upa-
trywa w klimacie politycznym, niesprzyja-
jcym pracy przedwojennych oficerw
Marynarki Wojennej w kraju.
Pniej uzasadnia: przedsta-
wiam ob. admiraowi [Szylingow-
skiemu przyp. P. S.] mj punkt
widzenia na sprawy zwizane z ar-
tyleri, moim zdaniem na stano-
wisku szefa artylerii winien znaj-
dowa si oficer doskonale obzna-
jomiony z obowizujcymi
w Mar.[ynarce] Woj.[ennej] in-
strukcjami, ocen strzela, meto-
dami strzela, metodami szkole-
nia, sporzdzaniem konspektw
i planw, sprawozdawczoci, itp.
u
2008/05
przegld morski o7
przed D-twem Mar.[ynarki]
Woj.[ennej] celem natychmiasto-
wego zwolnienia [] Korzy ope-
racyjn z samego zwolnienia kmdr.
por. Przybyszewskiego uzgodnili-
my z pk. Skulbaszewskim
19
.
li stanu osadzonych w wizieniu
GZI MON z 16 marca 1951 r.
w celi tej przebywao ju trzech
mieszkacw: Przybyszewski,
Baczyski i Lewandowski. Skad
ten nie zmienia si przez dwa
miesice. Podczas spisu z 16 ma-
ja 1951 r. nie odnotowano ju
obecnoci Baczyskiego. Zamiast
niego w celi pojawili si Mosie-
wicz i Kowalski. W spisie z 13 lip-
ca 1951 r. jeszcze pojawio si na-
zwisko kmdr. por. Przybyszew-
skiego. Z kolejnych spisw wi-
niw nazwisko komandora zgin-
o na prawie p roku. Dotychczas
nie wyjaniono, dlaczego nie uj-
mowano komandora podczas kon-
troli przeprowadzanych w okresie
od sierpnia 1951 r. a do 18 stycz-
nia 1952 r. Bez odpowiedzi pozo-
staj take pytania, kto i dlaczego
umieci przy nazwisku Przyby-
szewskiego (pod dat 13 lipca
1951) czerwony haczyk oraz
kto i dlaczego skreli jego nazwi-
sko czarnym atramentem.
W styczniu (18 stycznia) 1952 r.
kmdr. por. Zbigniew Przybyszew-
ski samotnie przebywa w celi
nr 26. Wiadomo, e dwa tygodnie
pniej mia w niej towarzyszy
Okuniewicza i Leszczyskiego.
W tym czasie caa trjka przeby-
waa w pomieszczeniu nr 11. P-
niej, 1 kwietnia 1952 r., w grupie
tej nie byo ju Okuniewicza. Od
przeomu kwietnia i maja a do
5 czerwca 1952 r. kmdr. por. Zbi-
gniew Przybyszewski przebywa
samotnie w jedenastce. Na tej
dacie spis si urywa
21
.
Meldunki z cel zwykle od jed-
nego do czterech egzemplarzy
obejmoway okres od 10 padzier-
nika 1950 r. do 29 lutego 1952 r.
Sporzdzano je z rnym nate-
niem i szczegowoci. Informa-
19
AIPN, sygn. IPN
00199/281, Pismo ppk. Ole-
niaka z 13 VI 1950, k. 87.
Zachowano oryginaln pisow-
ni dokumentu.
20
AIPN, sygn. IPN
00199/281, Postanowienie
z 28 IX 1950, k. 27.
21
Spis aresztowanych i zatrzy-
manych osadzonych w wizie-
niu IV Oddziau GZI WP (23 IV
1949VII 1953 r.), passim.
NOTATKA
Przybyszewski przyjecha do departa-
mentu personalnego Ministerstwa
Obrony Narodowej w Warszawie 17 wrze-
nia 1950 r. w celu rozliczenia zawodowej
suby wojskowej. Aresztowano go nastp-
nego dnia 18 wrzenia 1950 r.
Przybyszewskiego przewiezio-
no do wizienia Gwnego Zarz-
du Informacji MON, mieszczce-
go si w budynku GZI w Warsza-
wie przy ul. Chaubiskiego. Ppk
Prystupa, odpowiadajc na szy-
frogram nr 1746 z 28 wrzenia
1950 r., jeszcze tego samego dnia
postanowi przesa ARP nr 1114
o kryptonimie Spiskowiec do
szefa Gwnego Zarzdu Infor-
macji MON pk. Dymitra Wo-
zniesienskiego
20
.
Ze spisu aresztowanych i zatrzy-
manych osadzonych w wizieniu
IV Oddziau GZI WP w okresie
kwiecie 1949lipiec 1952 wyni-
ka, e Przybyszewski przebywa
w celach nr: 45, 14, 11 i 26. Po-
cztkowo osadzono go w celi
nr 45. Ze spisu winiw wynika,
e w kocu wrzenia 1950 r. Przy-
byszewski przebywa w tej celi
z osob o nazwisku Dowgiao.
Take 26 padziernika 1950 r.
Przybyszewski i Dowgiao prze-
bywali w celi nr 14. Po raz ostatni
Przybyszewski i Dowgiao wyst-
puj razem podczas spisu kontro-
lnego winiw 16 grudnia 1950 r.
Obaj przebywali w celi nr 14.
Kolejne spisy ze stycznia i lu-
tego 1951 r. ukazyway, e Przy-
byszewski przebywa samotnie
w czternastce. Podczas kontro-
2008/05
oB przegld morski
cje zawieray charakterystyk
Przybyszewskiego w celi jego
wypowiedzi, zachowanie, nastrj
po powrocie z kolejnych przesu-
cha. Jednoczenie pozwalay na
kierunkowanie ledztwa oraz na
dalsze poszerzanie bazy materia-
w obciajcych.
Przybyszewskiego zaczto
przesuchiwa ju 19 wrzenia
1950 r. Przesuchania prowadzi-
li na zmian kpt. Mikoaj Kulik,
starszy oficer ledczy OZI nr 8,
i ppor. Jan Maj, oficer ledczy
Gwnego Zarzdu Informacji
MON. Przesuchania prowadzo-
no wedug schematu: przesuchi-
wany rozpoczyna od podania
swojego yciorysu, a nastpnie
charakteryzowa Marynark Wo-
jenn, kolegw i wsppracowni-
kw. Z czasem na protokoach
przesucha zaczy pojawia si
rne pytania. Dopisywali je nad-
zorujcy ledztwo. W ten sposb
wskazywali oficerom przesu-
chujcym kierunek dalszego po-
stpowania. Ppor. Maj podczas
przesuchania 10 padziernika
1950 r. zapyta wprost: opowiedz-
cie o waszej dziaalnoci konspi-
racyjno-wywiadowczej w Mary-
narce Wojennej. Nastpnego dnia
wsptowarzysz Przybyszewskie-
go z celi szczegowo raportowa
rozmow, jak odby z Przyby-
szewskim po powrocie z przesu-
chania
22
. Z kolei 16 padzierni-
ka 1950 r. informator celny prze-
kaza nastpujce informacje:
kiedy ja przedstawiem mu si, e
jestem z 18 D.[ywizji] P. [iecho-
ty] P [Przybyszewski przyp.
P. S.] zastanowi si chwil i nic
nie powiedzia tylko zacz roz-
mawia cicho z tym drugim, kt-
remu powiedzia [] bo mnie te
[Przybyszewskiego przyp. P. S.]
pytano o ofic. [erw] z 18 D.[y-
wizji] P. [iechoty] , e to jest cie-
kawe, e ja jak raz jestem z 18 D.
[ywizji] P. [iechoty]. Jednocze-
nie doda: aresztowany Przyby-
szewski od dnia mego pobytu
w celi zachowa si ostronie
23
.
Mona wysnu wniosek, e
Przybyszewski by bardzo ostro-
ny w kontaktach z nowymi wsp-
winiami. Obecnie trudno usta-
li, kim bya ta osoba.
reakcje po aresztowaniu
Tajny informator Biay
24 wrzenia 1950 r. zapyta He-
len Przybyszewsk o ma.
Z jej odpowiedzi wywniosko-
wa, e nie denerwuje si ona
nieobecnoci ma. ona ko-
mandora od innych zwalniaj-
cych si z zawodowej suby
wiedziaa bowiem, e na wiado-
mo w sprawie zwolnienia
mona czeka nawet do dwch
tygodni. Meldunek z tej rozmo-
wy trafi do kpt. Stefanowicza
ju nastpnego dnia. Stefano-
wicz poleci Biaemu nadal
obserwowa mieszkanie koman-
dora, zwaszcza pod ktem od-
wiedzin znajomych Przyby-
szewskich. Nakaza mu rwnie
prowadzi rozmowy z Helen
Przybyszewsk na temat powro-
tu ma z Warszawy oraz le-
dzi jej reakcje na przeduaj-
c si nieobecno komandora.
Wkrtce tajny informator wy-
jeda na urlop. Zdy jeszcze
spotka si z kpt. Stefanowi-
czem i przekaza mu nastpny
meldunek z rozmowy z Przyby-
szewsk. Stefanowicz w notatce
z doniesienia informatora zano-
towa: stwierdziem zdenerwo-
wanie [Przybyszewskiej przyp.
P. S.] z powodu niepowrotu
22
Protok przesuchania
Z. Przybyszewskiego z 10 X
1950, k. 56. Por. AIPN, sygn.
IPN 00199/281, Meldunek
z 11 X 1950, k. 1.
23
Meldunek z 16 X 1950,
k. 1011.
NOTATKA
Wspwiniowie
Przybyszewskiego praw-
dopodobnie nie byli zwy-
kymi osadzonymi.
Istniej przesanki, e nie-
ktrzy byli agentami celny-
mi. Zachoway si doku-
menty wskazujce na
dwuznaczn rol wcze-
snych wsptowarzyszy
Przybyszewskiego.
2008/05
przegld morski o3
o.[bywatela] Przybyszewskiego
oraz nienapisanie listu jak spra-
w zaatwi
24
.
Nie wiadomo, jak dugo Biay
pracowa dla Informacji Marynar-
ki Wojennej. Z pewnoci przeka-
zywa meldunki o nastrojach w ro-
dzinie Przybyszewskich a do mo-
mentu ich wysiedlenia z Gdyni do
Torunia, czyli do 1952 roku.
Natomiast 11 padziernika
1950 r. zastpca szefa OZI nr 8
ppk Prystupa spotka si ze swo-
im informatorem o ps. Znicz.
Agent opisywa reakcje oficerw
Marynarki Wojennej na znikni-
cie Przybyszewskiego. Panowa-
a dezorientacja i strach. Prystu-
pa zaznaczy, e materia infor-
macyjny otrzyma z inicjatywy
agenta. Poleci ustali, ktrzy
przedwojenni oficerowie intere-
suj si osob Przybyszewskie-
go. Odpis meldunku przesano
pk. Antoniemu Skulbaszewskie-
mu, szefowi wydziau ledczego
GZI MON
25
.
epilog
Jak podaje Jerzy Poksiski,
ledztwo przeciwko kmdr. por.
Zbigniewowi Przybyszewskiemu
zakoczono 7 lipca 1952 r.
W areszcie GZI MON Przyby-
szewskiego przesuchiwano
przez kilkanacie godzin w ci-
gu doby. Po zagodzeniu naci-
skw ledczych Przybyszewski
natychmiast odwoywa zoone
wczeniej pod przymusem ze-
znania. Na rozprawie rozpocz-
tej 15 lipca 1952 r. oskarono go
o usiowanie usunicia przemo-
c organw zwierzchniej wadzy
narodu i obalenia ustroju pa-
stwa. Stwierdzono, e Przyby-
szewski mia by jednym z gw-
nych organizatorw siatki dywer-
syjno-szpiegowskiej w Marynar-
ce Wojennej. Oskarono go z ar-
tykuu 86 Kodeksu karnego Woj-
ska Polskiego oraz artykuu 7
w zwizku z artykuem 15 dekre-
tu PKWN z 13 czerwca 1946 r.
o przestpstwach szczeglnie
niebezpiecznych w okresie odbu-
dowy pastwa
26
.
Jako jedyny ze skazanych
w procesie komandorw Przy-
byszewski nie skorzysta z prawa
wniesienia skargi rewizyjnej do
Zgromadzenia Sdziw Najwy-
szego Sdu Wojskowego ani nie
wnis proby o ask do Bolesa-
wa Bieruta. Wyrok wykonano
w wizieniu na warszawskim Mo-
kotowie 16 grudnia 1952 r.
Do koca swych dni Przyby-
szewski odwoywa zoone
wczeniej pod przymusem zezna-
nia, twierdzc, e s faszywe.
Nie zmieni zdania, gdy zapropo-
nowano mu za cen uratowania
ycia zoenie zezna obciaj-
cych innych
27
.
24
AIPN, sygn. IPN 00836/256, Agenturalne doniesienie Biaego z 25 IX
1950, k. 302. Tame, Agenturalne doniesienie Biaego z 26 IX 1950, k. 300.
Zachowano oryginaln pisowni.
25
AIPN, sygn. IPN 00199/281, Meldunek agenturalny z 11 X 1950, k. 9899.
26
Art. 86. 1. Kto usiuje przemoc usun ustanowione organa wadzy
zwierzchniej Narodu albo zagarn ich wadz, podlega karze wizienia na czas
nie krtszy od lat 5 albo karze mierci. 2. Kto usiuje przemoc zmieni ustrj
Pastwa Polskiego, podlega karze wizienia na czas nie krtszy od lat 5 albo
karze mierci. DzU z 1944 r. nr 6, poz. 27. Art. 7. Kto, dziaajc na szkod
Pastwa Polskiego, gromadzi lub przekazuje wiadomoci, dokumenty lub inne
przedmioty stanowice tajemnic pastwow lub wojskow, podlega karze wi-
zienia na czas nie krtszy od lat 5 lub doywotnio albo karze mierci.
Art. 15. 1. Jeeli czynu, okrelonego w art. 13, dopuci si pose do Krajowej
Rady Narodowej, czonek innej rady narodowej, urzdnik pastwowy lub samo-
rzdowy, osoba naleca do si zbrojnych, przedstawiciel zwizku zawodowego,
organizacji politycznej lub organizacji spoecznej o znaczeniu oglno-pastwo-
wym, podlega karze wizienia na czas nie krtszy od lat 5 lub doywotnio albo
karze mierci. 2. Jeeli czynu, okrelonego w art. 1, 3, 7 lub 14, dopuci si
osoba wymieniona w 1, podlega karze wizienia na czas nie krtszy od lat 10
lub doywotnio albo karze mierci. DzU z 1946 r. nr 30, poz. 192.
27
J. Poksiski: Spisek w wojsku. Victis honos. Warszawa 1994, s. 8183.
komandora
skazano na kar
mierci 21 lipca
1952 r.
2008/05
60 przegld morski
W
celu zapewnienia moliwoci
udoskonalania systemw do-
wodzenia Marynarki Wojen-
nej zarwno okrtowych, jak
i brzegowych, w Orodku Badawczo-Rozwo-
jowym Centrum Techniki Morskiej (OBR
CTM) utworzono specjalne oddziay. Miay
rozwija techniki i technologie zbierania, dys-
trybuowania, zobrazowania i archiwizowania
informacji, stosowane we wspczesnych sys-
temach klasy C2.
Systemy dowodzenia i cznoci
W pierwszych latach dziaania OBR CTM
przeprowadzono analizy funkcjonowania sys-
temw NTDS i ATDS eksploatowanych w si-
ach morskich i powietrznych pastw NATO.
W latach 19841988 opracowano m.in. kon-
cepcje systemw wspomagania dowodzenia
oraz cznoci dla okrtu projektu 255. Zdo-
byte dowiadczenia wykorzystano w pracach
nad innymi jednostkami okrtem ZOP pro-
jektu 620, dozorowcem WOP oraz okrtem
rozpoznania elektronicznego. W latach 1994
1999, oprcz projektw systemw dowodze-
nia dla okrtw MWRP (system Pstrokosz-1)
i dla systemu brzegowego (obiekty B-30
i B-40 systemu eba-2), opracowano i wdro-
ono zestawy zautomatyzowanych systemw
sterowania radiowymi obiektami nadawczymi
i odbiorczymi RCO/N. Na potrzeby tego sys-
temu opracowano wiele nowatorskich rozwi-
za. Umoliwiy one efektywne wykorzysta-
nie krtkofalowych nadajnikw R-140 i od-
biornikw R-155.
Specjalici CTM angauj si we wszelkie
przedsiwzicia dotyczce interoperacyjno-
ci zautomatyzowanych systemw dowodze-
nia i kierowania rodkami walki w ramach
Si Zbrojnych RP i NATO. Brali udzia w wi-
czeniach Joint Warrior Interoperability De-
monstration (JWID), zorganizowanych w la-
tach 2002 i 2003, a take aktywnie uczestni-
cz w wiczeniach organizowanych corocz-
nie od 2005 r. przez Sztab Generalny WP,
majcych na celu weryfikowanie biecych
moliwoci wsppracy narodowych syste-
mw dowodzenia i kierowania rodkami wal-
ki, zwaszcza tworzenia wsplnego obrazu
sytuacji operacyjnej.
Systemy dowodzenia MW zaczto intensywnie udoskonala po wejciu Polski
do struktur natowskich, zwaszcza po przyjciu w NATO nowych,
sieciocentrycznych koncepcji dziaa bojowych.
Programy badawczo-rozwojowe
i wdroeniowe (cz. II)
NOTATKA
Wyniki testw technicznych wykazay, e funkcjonujce
w MWRP systemy, zaprojektowane i wykonane w CTM,
speniaj stawiane wymagania.
Osignicia
N
ajwaniejsze produkty wykonane w OBR CTM
w ostatnich piciu latach to: zintegrowany
brzegowy zautomatyzowany system dowodzenia
(eba), okrtowe zautomatyzowane systemy dowo-
dzenia dla okrtw klasy traowiec i niszczyciel
min, komputerowy symulator sytuacji operacyjno-
taktycznej i dziaa bojowych si morskich, systemy
wspomagania poszukiwania i ratownictwa mor-
skiego oraz produkty informatyczne na potrzeby
taktycznej sieci wymiany danych Link.
Konieczno udoskonalania narzdzi in-
formatycznego wspomagania dowodzenia
spowodowaa, e CTM swoje zainteresowa-
nia badawcze skupio na technologiach
WISE (Web Information Services Environ-
ment) i BRITE (Baseline for Rapid Iterati-
OPRACOWANIA OKOLICZNOCIOWE Dziaalno
2008/05
przegld morski 61
ve Transformational Experimentation) w ra-
mach sieciocentrycznego programu TIDE
(Transformation, Information, Decision,
Execution). CTM ma znaczne osignicia
w tworzeniu komponentw tego systemu.
S one wykorzystywane w zmodernizowa-
nych obiektach brzegowego systemu dowo-
dzenia MWRP. Dziki wsppracy z Sojusz-
niczym Dowdztwem Transformacji (ACT),
odpowiedzialnym za rozwj tych technolo-
gii, CTM odgrywa gwn rol wrd orod-
kw badawczych przemysu obronnego.
Systemy wsparcia dziaa ratowniczych
na morzu
Na potrzeby Morskiej Suby Poszukiwania
i Ratownictwa (MRCK) opracowano i wyko-
nano dwie wersje aplikacji SARCASS (Search
and Rescue Coordination and Support Sys-
tem), stanowicej informatyczne wsparcie pro-
cedur akcji ratowniczych na morzu prowadzo-
nych przez narodowe centra ratownicze. Od
2006 r. system ten skutecznie dziaa w MRCK
(rys. 1) a ostatnio zosta zainstalowany w Po-
mocniczym Centrum Koordynacyjnym.
Systemy cznoci radiowej kF
Do zapewnienia zasigw globalnych ma-
rynarka wojenna i siy powietrzne wykorzy-
stuj krtkofalow czno radiow (KF). Na
pocztku lat 80. ubiegego wieku powstay ko-
mercyjne, niestandaryzowane systemy, okre-
lane jako adaptacyjne systemy KF pierwszej
generacji. Natomiast w kocu lat 80. zaczto
wykorzystywa systemy adaptacyjne drugiej
generacji systemy automatycznego zestawia-
nia poczenia ALE 2G (Automatic Link Es-
tablishment drugiej generacji). Zastosowano
w nich modem bardziej odporny na zakce-
nia w kanale transmisyjnym. Umoliwio to
zestawianie pocze w kanale, w ktrym sys-
temy pierwszej generacji byy zawodne. Nor-
ma opisujca ALE 2G zostaa zaimplemento-
wana w radiostacji KF typu RKS-8000 (rys. 2),
bdcej w wyposaeniu SZRP, produkowanej
przez CTM.
Produkty na potrzeby taktycznej sieci
wymiany danych Link
Szybkie dostosowanie narodowych syste-
mw wymiany danych do wymaga natow-
skich wymagao poczenia systemu dowodze-
nia MWRP z systemami Link-11 i Link-16.
Wykonano prototyp urzdzenia sprzgajce-
Fot. 1. Stanowisko kierowania akcj poszukiwania
i ratownictwa
NOTATKA
CTM prowadzi badania i prace konstrukcyjno-imple-
mentacyjne majce na celu zastosowanie systemu ALE
3G (trzeciej generacji) w projektowanej przenonej ra-
diostacji HF/VHF/UHF (RKP-8100). Dy si do zbudo-
wania w Polsce nowoczesnej narodowej radiostacji defi-
niowanej programowo (Software Defined Radio SDR),
zgodnej z wymaganiami NATO oraz akceptujcej zarw-
no ALE 2G, jak i ALE 3G.
Fot. 2. radiostacja krtkofalowa RKS-8000
u
A
R
C
H
I
W
U
M

A
U
T
O
R
W

(
2
)
2008/05
62 przegld morski
go, przeznaczonego do automatycznej dwu-
kierunkowej konwersji danych przesyanych
midzy tymi systemami. CTM, wywizujc
si z umowy wdroeniowej, dostarczyo MW
dwa zestawy urzdze sprzgajcych, przewi-
dziane do zainstalowania na okrtach lub sta-
nowiskach dowodzenia wchodzcych w skad
Zintegrowanego Systemu Dowodzenia MW.
Dziki temu marynarka wojenna moe wyko-
rzystywa do tworzenia obrazu morskiej sytu-
acji taktycznej (RMP) informacje udostpnia-
ne siom sojuszniczym przez system Link
w ramach NATO. Ponadto na zamwienie si
powietrznych wykonano dwa zestawy urz-
dze sprzgajcych, umoliwiajce jednocze-
sn obsug do czterech czy Link-11B. W za-
lenoci od potrzeb urzdzenia te peni w sys-
temie funkcj jednostki typu Reporting Unit
lub Forwarding Reporting Unit.
Systemy wymiany danych
w kanale radiowym
Na potrzeby wymiany danych w kanale KF
wdroono w MWRP system umoliwiajcy
organizowanie rodkw cznoci radiowej do
transmisji danych oraz zarzdzanie i sterowa-
nie nimi zgodnie ze STANAG 5066 i ACP-
-127. Dane w kanale KF s transmitowane
przez radiowe wzy dostpowe KF, wyposa-
one w oprogramowanie RDC-9000WMS
i ACP-127 (opracowane w CTM). W zaleno-
ci od potrzeb kady wze moe wymienia
meldunki ACP-127 lub poczt elektroniczn.
W innych pastwach czonkowskich NATO
system ten jest obecnie implementowany
i wdraany. Polska znajduje si wic w grupie
pastw przodujcych w budowie radiowego
systemu wymiany poczty elektronicznej.
Systemy nawigacyjne
OBR CTM we wsppracy z Akademi
Marynarki Wojennej zaprojektowa i tech-
nicznie wykona Zintegrowany System Na-
wigacyjny (ZSN). System zbiera informacje
z okrelonych urzdze nawigacyjnych i ob-
licza pozycj geograficzn okrtu, zwan po-
zycj estymowan. Jest to pozycja najbardziej
zbliona do rzeczywistej pozycji okrtu. In-
formacj rdow ZSN odczytuje z takich
urzdze nawigacyjnych, jak: GPS, DGPS,
kompas magnetyczny, yrokompas, log (dop-
plerowski, elektromagnetyczny), odbiorniki
systemw fazolokacyjnych (Jemiouszka,
BRAS), wiatromierz i echosonda pionowa.
Informacj wynikow stanowi estymowany
wektor stanu obiektu, tworzony przez esty-
mowane wartoci szerokoci i dugoci geo-
graficznej, kta drogi nad dnem, prdkoci
wzdunej i poprzecznej okrtu, prdkoci
cyrkulacji okrtu, kta znosu okrtu, a take
wartoci gbokoci wody pod stpk, prd-
koci i kierunku wiatru rzeczywistego oraz
drogi przebytej przez okrt.
W urzdzeniach radionawigacyjnych okre-
lajcych pozycj jednostek na akwenach mor-
skich w dowolnych warunkach hydrometeoro-
logicznych pozycja ta jest ustalana za pomo-
c odebranych sygnaw wysyanych przez
nadawcze urzdzenia radiowe. Emituj one sy-
gnay z punktw, ktrych pozycja geodezyjna
stanowi odniesienie w systemie radionawiga-
cyjnym. Za granic powstay systemy: Ome-
ga, Loran-A i Loran-C, Decca oraz Siledis.
W 1976 r. przekazano do eksploatacji sys-
tem AD-2, przeznaczony do prowadzenia jed-
nostek do nowo powstajcego Portu Pnoc-
nego. System ten eksploatowano przez wiele
lat, nie modernizujc go. Dopiero w 1993 r.
CTM opracowa bazujcy na AD-2 system no-
wej generacji Jemiouszka. Skada si on
z nadajnikw generujcych sygnay radiowe
o okrelonych parametrach oraz z odbiorni-
kw okrtowych mierzcych rnic fazy mi-
dzy sygnaami i przeliczajcych j na pozycj
geograficzn. Nowoci jest zintegrowanie
czci radionawigacyjnej odbiornika Jemio-
uszka z odbiornikiem DGPS. Dziki temu
NOTATKA
W latach 80. XX wieku CTM aktywnie uczestniczy
w pracach komisji normalizacyjnych krajw RWPG
nad standardami i przepisami budowy okrtw
oraz wsppracowa z przemysem stoczniowym
Bugarii (projekt okrtu desantowego dla bugarskiej
MW), z Instytutem Badawczym MW byej NRD (metody
minimalizowania pl fizycznych okrtw przeciwmino-
wych), a take Instytutem Okrtowym w Zagrzebiu
(ruby niskoszumne).
u
2008/05
przegld morski 63
mona okrela pozycj pocztkow obiektu
na penym morzu.
wsppraca
naukowo-techniczna
Od powstania OBR CTM wsppracuje z za-
granicznymi i krajowymi organizacjami nauko-
wymi, innowacyjnymi i przemysowymi. Po-
cztkowo byy to kontakty z organizacjami
z krajw Europy rodkowo-Wschodniej.
Od pocztku lat 90. ubiegego wieku CTM
uczestniczy w pracach wielu organizacji
i agend NATO oraz UE, m.in. w obszarze Ba-
da dla Bezpieczestwa (European Security
Research Program ESRP), okrelonym
w Sidmym Programie Ramowym UE. Spe-
cjalici OBR CTM bior udzia w spotkaniach
natowskich grup roboczych, zajmujcych si
problemami interoperacyjnoci, biecej eks-
ploatacji systemw, a take wyznaczaniem kie-
runkw rozwoju systemw: NNAG MCG/3
(Mines and Mine Countermeasures MCM)
i MCG/5 (Tactical Control & Data Handling
TCDH). W ramach NIAG pracuj w grupach
przygotowujcych raporty dotyczce takich
zagadnie z zakresu ochrony wojsk, jak:
NATO Integrated Harbour Barrier System,
New Technologies for the European Future
Maritime Combatant, Low Frequency Active
Sonars and Multi-static Operations i Maritime
Force Protection Effects in the Above Water
Environment.
W ramach PASR (Preparatory Action on Se-
curity Research) przygotowa do wielolet-
niego europejskiego programu bada na rzecz
bezpieczestwa ESRP, stanowicego wany
element Sidmego Programu Ramowego
specjalici CTM uczestniczyli w pracach mi-
dzynarodowych konsorcjw przygotowuj-
cych zaoenia i koncepcje europejskich pro-
gramw (np. Surveillance of Borders Coast-
lines and Harbours SOBCAH).
Od lat 90. minionego wieku OBR CTM
wsppracuje z wieloma zagranicznymi firma-
mi przemysu zbrojeniowego. Wsppraca ta
obejmuje zarwno wymian dowiadcze i in-
formacji, jak i prace w midzynarodowych ze-
spoach eksperckich czy prowadzenie wspl-
nych projektw.
Podpisano wiele umw dotyczcych wy-
miany dowiadcze oraz zorganizowano
liczne spotkania i seminaria w celu wzajem-
nego zaprezentowania moliwoci badaw-
czych i produkcyjnych. OBR CTM odwie-
dzali przedstawiciele rzdu RP z premierem
i ministrami ds. gospodarki i obrony naro-
dowej, wysocy przedstawiciele MON, SGWP
i rodzajw si zbrojnych, a take dowdcy
marynarek wojennych krajw europejskich
(m.in. RFN, Holandii, Hiszpanii, otwy
i Ukrainy), dowdca Poczonych Si Euro-
py Pnocno-Wschodniej oraz wybitni
przedstawiciele wiata nauki.
OBR CTM wsppracuje take z wieloma
krajowymi firmami przemysu zbrojeniowe-
go, zwaszcza w zakresie systemw dowodze-
nia i okrtowych systemw walki (m.in. z Aka-
demi Marynarki Wojennej, Politechnik
Gdask, Politechnik Wrocawsk, Przemy-
sowym Instytutem Telekomunikacyjnym,
Wojskow Akademi Techniczn) oraz bada
kompatybilnoci elektromagnetycznej (m.in.
z Wojskowym Instytutem Techniki Uzbroje-
nia, Instytutem Elektrotechniki). Efektem tej
wsppracy s liczne wsplne projekty, wdra-
ane w Siach Zbrojnych RP.
Laboratoria badawcze
W latach 19821995 do prowadzenia ba-
da wykorzystywano baz laboratoryjn
Marynarki Wojennej, zlokalizowan w Por-
cie Wojennym Gdynia. Stopniowe odcho-
najwaniejsze projekty oBr CtM wykona-
ne we wsppracy z firmami zagranicznymi:
morski tra kontaktowy (wsppraca z SAAB
Bofors), wzbudnikowy tra akustyczno-magne-
tyczny (wsppraca z ADI Australia), trjcz-
stotliwociowy sonar przeciwminowy SHL-101T
(wsppraca z Thales Underwater Systems
Francja) oraz system Link-11/16 (wsppraca
z Aerosystems International Limited Wielka
Brytania).
efekty
u
2008/05
64 przegld morski
dzenie marynarki od tego rodzaju prac spo-
wodowao, e OBR CTM zacz tworzy
wasne nowoczesne zaplecze laboratoryjne.
Powstay unikalne w Polsce pod wzgldem
lokalizacji, infrastruktury i wyposaenia
specjalistyczne laboratoria pl magnetycz-
nych i demagnetyzacji oraz wibroakustyki
i odpornoci udarowej okrtu. Zaplecze la-
boratoryjne oraz dowiadczenie kadry na-
ukowej pozwalaj na podejmowanie coraz
trudniejszych zada badawczych, a take na
uczestniczenie w programach rozwojowych
NATO i UE. Obecnie przez Polskie Centrum
Akredytacji s certyfikowane laboratoria
kompatybilnoci elektromagnetycznej oraz
wibroakustyki, odpornoci udarowej i pl
magnetycznych.
Laboratorium kompatybilnoci elek-
tromagnetycznej pocztkowo zajmowao
NOTATKA
Konstrukcj budynku laboratorium pl magnetycz-
nych wykonano, wykorzystujc nietypowe materiay.
W wyposaeniu budynku nie ma adnych materiaw fer-
romagnetycznych, mogcych znieksztaca pole geoma-
gnetyczne i wpywa na wyniki pomiarw pola od bada-
nych obiektw.
si tylko ochron elektrochemiczn oraz
kompatybilnoci elektromagnetyczn.
Obecnie prowadzi take badania wytrzy-
maoci elektrycznej i rezystancji izolacji,
odpornoci na oddziaywanie czynnikw
rodowiskowych oraz moliwoci ksztato-
wania pola elektrycznego okrtw. Bada-
nia s przeprowadzane na stanowiskach ba-
dawczych laboratorium bd w miejscu za-
instalowania wyrobu.
Wykonuje si badania wyrobw w dziedzi-
nach nieobjtych zakresem akredytacji, takich
jak: hydroakustyka, pola radiolokacyjne oraz
nawigacja i radionawigacja. Laboratorium
wsppracuje z Wojskowym Instytutem Tech-
nicznym Uzbrojenia, Zakadami Metalowy-
mi Mesko, Instytutem Technicznym Wojsk
Lotniczych, Zakadami Produkcji Specjalnej
w Pionkach, Instytutem Elektrotechniki oraz
Polskim Rejestrem Statkw.
Laboratorium wibroakustyki i odpor-
noci udarowej wykonuje pomiary i bada-
nia: haasw i drga generowanych przez
urzdzenia i stanowiska pracy, mocy aku-
stycznej maszyn, akustyki pomieszcze, od-
pornoci urzdze na drgania i udary me-
chaniczne, hydroakustyki, parametrw
amortyzatorw metalowo-gumowych i lino-
wych oraz wytrzymaoci na oddziaywanie
cinienia hydrostatycznego.
Laboratorium pl magnetycznych, tzw.
amagnetyczne, jest unikatowe w Europie. Naj-
blisze takie laboratorium znajduje si w RFN,
nad Jeziorem Bodeskim. Laboratorium CTM
umoliwia dowiadczalne weryfikowanie wy-
nikw projektw badawczych i rozwojowych
sprztu uzbrojenia w zakresie zachowania si
urzdze elektronicznych w polu magnetycz-
nym charakterystycznym dla dowolnego ob-
szaru kuli ziemskiej oraz w bardzo silnym po-
lu magnetycznym rzdu kilku tesli, a take
odpowiednie ksztatowanie domen magnetycz-
Fot. 3 LABorAtorIuM PL MAgnetyCZnyCH
(te elementy to system kompensacji pola geoma-
gnetycznego)
u
A
R
C
H
I
W
U
M

A
U
T
O
R
W
2008/05
przegld morski 6o
nych wyrobw uytkowych (w tym minimali-
zowanie pl fizycznych).
CTM moe przeprowadza badania wyro-
bw objtych tajemnic subow i pastwo-
w. Gwarancj poufnoci bada s uzyskane
w 2006 r. wiadectwa bezpieczestwa prze-
mysowego: pierwszego stopnia nr 41/I-21/
T-OBP/2006 oraz drugiego stopnia nr 3/II-2/
NS/OBP/2006. Przeprowadzenie bada w la-
boratoriach CTM moe by podstaw do nada-
nia produktom znaku CE.
W strukturze organizacyjnej OBR CTM wy-
dzielono take Jednostk Certyfikacji Wyro-
bw (JCW). Uzyskaa ona akredytacj PCA.
Jednostka jest uprawniona do certyfikowania
wynikw bada systemw broni podwodnej
i systemw okrtowych. W ostatnich latach za-
kres certyfikacji JCW CTM rozszerzono o ta-
kie dziedziny, jak oddziaywanie rodowisko-
wych czynnikw klimatycznych na wyroby
oraz ocena bezpieczestwa uytkowania sprz-
tu elektrycznego. JCW CTM jako jednostka
majca autoryzacj Ministerstwa Infrastruk-
tury certyfikuje wyroby na potrzeby zgodno-
ci z wymaganiami dyrektywy Rady UE
nr 89/336/EWG, dotyczcej kompatybilnoci
elektromagnetycznej.
Perspektywy i szanse rozwojowe
CTM rozwija si, uwzgldniajc potrzeby
MWRP i innych rodzajw si zbrojnych.
W pierwszej dekadzie jego dziaalnoci pro-
wadzono prace projektowe okrtw i mecha-
nizmw okrtowych, gwnie w dziedzinie pl
fizycznych i obron pasywnych okrtw, syste-
mw cznoci i uzbrojenia morskiego. W na-
stpnym dziesicioleciu rozwijano systemy
uzbrojenia broni podwodnej, zwaszcza broni
minowej, systemy detekcji i zwalczania min
oraz systemy dowodzenia i cznoci. Nato-
miast w ostatnim picioleciu priorytetem ba-
dawczym s systemy detekcji zagroe terro-
rystycznych portw i okrtw. Osignicia
CTM w dziedzinie systemw broni podwod-
nej i podwodnego monitoringu zagroe ter-
rorystycznych byy moliwe dziki rozlegym
badaniom pl fizycznych okrtw, prowadzo-
nym w CPBR w latach 80. XX wieku. W przy-
szoci prace badawcze w tej dziedzinie bd
kontynuowane. Badania te wpisuj si w pla-
ny rozwojowe polskich si zbrojnych oraz pla-
ny NATO i UE.
CTM zamierza kontynuowa maoseryjn
produkcj uzbrojenia i wyposaenia specjal-
nego (w wymiarze nieopacalnym dla przemy-
su), wykorzystujc wasn baz produkcyjn
oraz kooperujc z przemysem krajowym i za-
granicznym. Zamierza nadal wykonywa ana-
lizy i ekspertyzy wojskowej techniki morskiej
oraz prowadzi dziaalno normalizacyjn
i unifikacyjn. Bdzie peni funkcje doradcze
w grupach NNAG, NIAG i EDA.
OBR CTM uwzgldnia w swoich pracach
badawczych plany transformacji polskich si
zbrojnych, zwaszcza marynarki wojennej,
oraz aktywnie uczestniczy w programach
naukowych NATO, EDA i UE. Prowadzone
przez OBR CTM badania przemysowe, pra-
ce rozwojowe, wdroeniowe oraz maose-
ryjna produkcja wyrobw maj istotne zna-
czenie dla obronnoci kraju, gwnie dla roz-
woju wojskowej techniki morskiej, zwik-
szenia bezpieczestwa ludnoci oraz obro-
ny i ochrony obiektw morskich przed za-
groeniami terrorystycznymi. Ze wzgldu
na swj dorobek badawczy i konstrukcyjny
OBR CTM odgrywa wan rol w procesie
opracowywania i budowy systemw walki
dla nowych okrtw MWRP.
kmdr rez. dr in. JAn TADeUSz DoBkowSki,
kmdr por. rez. dr in. rySzArD rUGAA
Orodek Badawczo-Rozwojowy
Centrum Techniki Morskiej
Przyszo
W
przyszoci OBR CTM zamierza prowadzi ba-
dania przemysowe oraz prace rozwojowe
i wdroeniowe nad systemami uzbrojenia broni
podwodnej, systemami obserwacji podwodnej oraz
ochrony portw, systemami wspomagania dowo-
dzenia i kierowania (okrtowymi i brzegowymi),
systemami wymiany danych, systemami cznoci
radiowej oraz symulatorami sytuacji operacyjno-
-taktycznej do prowadzenia szkole sub dyur-
nych i wicze dowdczo-sztabowych.
Przegld Morski (The Navy Review)
Dear Readers,
Henryk Sokiewicz, with his article on the navy forces in the sixth-generation wars according
to current Russian ideas, opens this new issue of Przegld Morski (The Navy Review). The
author further explains the evolution of war generations, starting from
pre-atomic wars until present sixth-generation wars, so-called non-
contact wars. A primary form of executing tasks should be air-space
operation, where conventional armament with selective targeting is
engaged. Such war will have no fronts and rears, and proper information
system will lead to victory.
Lt (N) Pawe Szlachciak discusses the Air Operations Coordination Centre
(AOCC) operating within the Naval Operations Centre. He proceeds with an
overview of the AOCC tasks during exercise and combat operations, its
structure and equipment. The author concludes that a cooperation of air
force with the naval forces is an extremely difficult task, and the result of
it depends on continuous information exchange.
Cdr Tomasz Jokiel in his article deals with Norwegian SKJOLD class fast
missile vessels. He analyzes political conditions which generated the
outcome of a project of this vessel, its prototype and problems related to
its construction, equipment and armament. Also, the capabilities of this air-cushioned single hull
vessel made it attractive for Americans who plan to purchase it.
The issue of growing threat caused by conventional submarines has been seriously approached
by Americans. US Navy exercise conducted with the engagement of Swedish submarines having such
propulsion system indicated their advantage in numerous situations. Americans drew their conclusions
immediately, and rented for two years the most modern submarine of the Swedish Navy Gotland.
Cdr Maciej Nacz, on the example of Gotland, one of the most technologically advanced ships of
its class, discusses innovations the Swedish constructors introduced in the submarine technology.
The Polish Navys tradition is quite rich, particularly if it comes to the history of last war. Unfortunately,
in post-war reality, the officers of the Second Republic of Poland were eliminated by the communist
Military Information (Informacja Wojskowa). For some of them, as for Cdr Zbigniew Przybyszewski, it
ended up tragically. Piotr Semkw tells his story in the article on operational methods of the Military
Information.
We hope that you will find the remaining articles equally interesting.
Enjoy reading!
Editorial Staff
Tumaczenie: Anita kwaterowska
wArunkI ZAMIeSZCZAnIA PrAC
Materiay (w wersji elektronicznej) do Przegldu Morskiego prosimy przesya na adres: Redakcja Wojskowa,
Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub przeglad-sz@redakcjawojskowa.pl. Opracowanie musi by
podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytuu naukowego. Naley rwnie poda
numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a take dokadny adres subowy, prywatny
i urzdu skarbowego oraz numer telefonu, dat i miejsce urodzenia, a take imiona rodzicw. Ponadto naley
doczy zdjcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie bdziemy
mogli opublikowa danego materiau. Redakcja przyjmuje materiay opracowane w formie artykuw. Ich objto
powinna zawiera ok. 13 tys. znakw (co odpowiada 4 stronom miesicznika). Rysunki i szkice naley przygotowa
zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjcia w formacie tiff lub jpeg
rozdzielczo 300 dpi. Naley poda rda, z ktrych autor korzysta przy opracowywaniu materiau.
Niezamwionych artykuw redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek
stylistycznych oraz skracania i uzupeniania artykuw bez naruszania myli autora. Autorzy opublikowanych
prac otrzymaj honoraria wedug obowizujcych stawek. Oryginalne rysunki i zdjcia zakwalifikowane do druku
honoruje si oddzielnie.

Przegląd Morski (11) 2008.5

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Przegląd Morski (11) 2008.5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

przegld

You might also like