Wstp

Rodzina to najwaniejsza instytucja w yciu dziecka. Zostawia znaczcy lad na jego charakterze, osobowoci. Jest kluczowym elementem we wczesnej fazie procesu socjalizacji kadego z nas. Dom rodzinny powinien kojarzy si z mioci, beztroskim dziecistwem, ciepem domowego ogniska, kochajcymi rodzicami, ktrzy dbaj, aby niczego nie zabrako, spokojom i stabilizacj, jednak rzeczywisto czsto nie jest taka, jaka powinna by. Dla wychowankw Placwki Opiekuczo- Wychowawczej Dwjka im. Ireny Biawny w Biaymstoku dziecistwo to okres, ktry zostaje wyparty z pamici, ze wzgldu na przykre dowiadczenia. W porwnaniu z yciem przecitnego dziecka przeyli oni koszmar, a ich jedynym przewinieniem byo to, e urodzili si w niewaciwej rodzinie. Dzieci, ktre nie zrobiy nic zego zostay naraone na przykro, ycie w strachu o przyszo, o swoje zdrowie, a czasami nawet w strachu o swoje ycie. Nie wiedz, co znaczy przyj do domu i zje w spokoju ciepy posiek, czasami nikt ich nigdy nie przytula, nie mwi, e je kocha, ani nie caowa na dobranoc. To, co dla przecitnego czowieka jest nie do pomylenia, dla nich staje si normalne, bowiem tkwic w patologii, bdc jej czci, dzieci w przyszoci najczciej powielaj wzorce zachowa wyniesione z domu. Nie widz innych moliwoci dla siebie, ani oni, ani ich rodzice, poniewa najczciej nikt im nie powiedzia, e mona inaczej y, e nie trzeba si ba. Nie s wiadomi, e maj prawa i powinni egzekwowa ich przestrzeganie. Przyzwyczajaj si do przyjcia postawy roszczeniowej, nastawionej na ch szybkiego zysku bez koniecznoci podejmowania wysiku. Tak powstaje bdne koo- mechanizm, w ktrym ofiarami s przede wszystkim dzieci, ktre s bezbronne wobec brutalnej rzeczywistoci. Dysfunkcje w procesie wychowania prowadz do oddawania lub odbierania dzieci do domu dziecka przez pomoc spoeczn. Dom Dziecka prbuje zastpi dzieciom rodowisko naturalne, jednak zdecydowana wikszo woli wrci do domu rodzinnego i rodzicw. Przyzwyczajone do ycia w patologii wychowankowie nie potrafi dostosowa si do innych warunkw. Czuj si wyobcowane i niepasujce do nowego otoczenia. Po jakim czasie przebywania w placwce zaczynaj dostrzega, co zego byo w ich dotychczasowym yciu, ale jest to bardzo dugotrway proces. Bardzo duo czasu mija, zanim zaczn zdawa sobie spraw, z tego, e ich rodzice nie s idealni i popeniali mnstwo strasznych bdw. Do tego czasu wyczekuj kadej wizyty rodzicw, ktrzy czasami przychodz raz na miesic-dwa, a nawet raz na trzy miesice.
1

Wikszo rodzicw nie interesuje si losem dzieci, a nawet cieszy si z ich pobytu w Domu Dziecka. Rodzicom brakuje wyobrani, co pobyt w placwce znaczy dla dzieci. S jednak tacy, dla ktrych odebranie dzieci jest rzecz straszn i chc za wszelk cen, aby dzieci do nich wrciy. S jednak bezradni, nie wiedz jak maj tego dokona. Zarwno dzieci jak i rodzice s przytoczeni t sytuacj. Osoby z zewntrz decyduj o tym, e kto dziecko trafia do placwki Opiekuczo-Wychowawczej uzasadniajc ten fakt tym, e s np. niewydolni wychowawczo- niektrzy nie wiedz, co znaczy by niewydolnym wychowawczo, bowiem wydaje im si, e wszystko jest takie, jakie powinno by. Nastpnie sysz o tym, e musz si poprawi, jeeli chc, aby dziecko lub dzieci wrciy do nich. Zadaj sobie nastpne pytania, co waciwie maj zrobi? Po co maj znale prac, jeeli na pocztku miesica dostan zasiek? Co zego jest w ich prowadzeniu domu? Dla wikszoci s to rzeczy niezrozumiae, ktrych nikt nie jest w stanie im wystarczajco wyjani ze wzgldu na brak ludzi, ktrzy wsppracuj z rodzicami. W swoim projekcie chc zaproponowa formy radzenia sobie z bezradnoci rodzicw. Chciaabym pokaza, e mona y inaczej-godnie, zapewni dziecku waciwe warunki do rozwoju a sobie ycie na pewnym poziomie poprzez nauczenie si takich umiejtnoci jak m.in.: gospodarowanie pienidzmi, dbanie o higien swoj i otoczenia, wiar we wasne moliwoci czy moliwo przekwalifikowania si.

Rozdzia I RODOWISKO RODZINNE I ROZWIZYWANIE JEGO PROBLEMW

1.1.

Rodzina i jej funkcje

Rodzina to wany element w procesie socjalizacji cz owieka. W ujciu teoretycznym jest rozumiana jako jedna z grup spoecznych, ktra powinna wspiera modego czowieka, przygotowywa go do wchodzenia w kolejne role spoeczne. Rodzina stanowi podstawowe, najwaniejsze, najbardziej wartociowe rodowisko ycia i rozwoju dziecka. Wanie przy udziale rodziny i sytuacjach towarzyszcych yciu jej czonkw postpuje proces ksztatowania si osobowoci. Najczciej kojarzona jest z maestwem i dziemi oznacza grup kilku lub kilkunastu ludzi powizanych ze sob wizami pokrewiestwa lub wizami prawnymi np. adopcja.W szerszym znaczeniu wcza rwnie osoby spokrewnione z maonkami i dziemi. Rnorodno ycia rodzinnego stanowi podstaw do wytworzenia si wielu definicji rodziny. A. M. Tchrzowski, uwaa, e: rodzin naley traktowa jako niepowtarzalny byt spoeczny, za za jej cech konstytutywn uzna trzeba wsplnotowy charakter ycia okrelonego zbioru podmiotw zespolonych w rnym stopniu wizami biologicznymi, emocjonalnymi, kulturowymi, gospodarczymi. 1 Definicja ta opiera si gwnie na funkcji wychowawczej. Dla porwnania mona rwnie przytoczy definicj z Katechizmu Kocioa Katolickiego, ktra nawizuje do bardzo wanej roli rodziny jako sfery oddziaywa i wzajemnej mioci oraz funkcji prokreacyjnej. Wedle i kobieta s wezwani do daru z siebie w mioci i do i ycie w zwizkach rodzinnych stanowi tego rozumienia rodzina jest podstawow komrk ycia spoecznego. Jest naturaln spoecznoci, w ktrej mczyzna przekazywania ycia. Autorytet, stao

podstawy wolnoci, bezpieczestwa i braterstwa w spoeczestwie. Rodzina jest wsplnot, w ktrej od dziecistwa mona nauczy si wartoci moralnych, zacz czci Boga i dobrze uywa wolnoci. ycie rodzinne jest wprowadzeniem do ycia spoecznego.2
1 2

Biaa J., Zagroenia w wychowaniu dziecka we wspczesnej rodzinie polskiej, Kielce 2006, s. 11. Katechizm Kocioa Katolickiego, Pozna 1994, nr 2207, s. 503.

Funkcje penione przez rodziny s podstawow do tworzenia wizi midzy jej czonkami oraz zaspokajania potrzeb poszczeglnych czonkw rodziny. Ponisza tabela przedstawia funkcje rodziny wraz z krtk ich charakterystyk. Tabela 1. Funkcje rodziny Lp. 1. 2. 3. 4. Nazwa funkcji Prokreacyjna Kulturalna Gospodarcza i Konsumpcyjna Zabezpieczajca wobec swych czonkw i spoeczestwa Kontroli spoecznej 6. Psycho-emocjonalna Charakterystyka funkcji Aprobowana forma trwaego obcowania seksualnego, utrzymujca cigo biologiczn spoeczestwa Ma na celu przekaza dorobek kulturalny Podejmuje zadania produkcyjne, jak te normuje model spoycia Przekazuje modemu pokoleniu mienie i pozycj spoeczn, zabezpiecza te swych czonkw w przypadku okresowej lub trwaej niewydolnoci osobniczej- staroci, kalectwa, choroby Wymaga od swych czonkw postpowania zgodnego z przyjtymi w danej spoecznoci zasadami wspycia, przekazuje wzory obyczajowo-moralne Zaspokaja podstawowe potrzeby rwnowagi emocjonalnej i intymnoci

5.

rdo: opracowanie wasne na podstawie J. Maciaszek., Funkcje i wspczesne modele rodziny, Problemy Opiekuczo-Wychowawcze, 1988, nr 3., s. 67.

Rodzina jest jednak przede wszystkim instytucj wychowawcz, wanym miejscem rozwoju i procesu socjalizacji dziecka, z uwagi na to, e podczas tego procesu dziecko ksztatuje w naturalny i nieskrpowany sposb swoje czowieczestwo i uczy si prawidowego funkcjonowania w wiecie. Rodzina jest pierwsz, podstawow instytucj opieki, wychowania i ksztacenia dziecka. Wychowuje dzieci nie tylko dla siebie, ale take dla oglnego dobra spoecznego. Rodzina jako instytucja wpywa wychowawczo na swoich czonkw poprzez oddziaywanie wewntrzrodzinne, ale te wsppracuje z innymi instytucjami wychowawczymi, z bliszego i dalszego otoczenia spoecznego. 3

Macierz A., Trudne dziecistwo i rodzicielstwo, Warszawa 2009, s. 13.

Zdaniem A. Maciarz wychowanie to: wiadomie organizowana dziaalno spoeczna, oparta na stosunku wychowawczym midzy wychowankiem, a wychowawc, ktrej celem jest wywoanie zamierzonych cech w osobowoci wychowanka.4 W literaturze wyrnia si dwa sposoby wychowywania dzieci:

aktywny bierny

Pierwsze podejcie aktywne, ukierunkowane jest na potrzeby dziecka i ich zaspokajanie. Za drugie, bierne, polega na reagowaniu na zachowanie dziecka. Opiera si na karaniu niewaciwego zachowania. Kluczem do skutecznego wychowania jest jednak konsekwentne wyraanie mioci, chocia nie wszyscy rodzice potrafi zaspokoi potrzeby emocjonalne dzieci. Zatem idealny model wychowania to taki, ktry spenia podstawowe funkcje, jest nastawiony na wychowanie i realizacj potrzeb dzieci. Zdaniem R. Campbell istniej cztery kanony tworzce podstaw skutecznego wychowania:

opiekucza mio, zaspokajanie emocjonalnych i materialnych potrzeb; nauka i dyscyplina w postawie mioci; dostarczenie dziecku fizycznej i emocjonalnej stabilizacji; nauczanie dziecka radzenia sobie ze zoci i jednoczenie bycie dla niego przykadem.5 Autor uwaa, i najwaniejszymi potrzebami dziecka s bezwarunkowo potrzeby

emocjonalne i materialne. To bardzo wane, aby okazywa mio dziecku nie tylko sowami, ale te czynami. Kontakt fizyczny jest bardzo wany w relacji rodzic dziecko, zwyke klepnicie po ramieniu moe spowodowa, e dziecko automatycznie poczuje, e jestemy z niego dumni.

Potrzeby materialne dotycz poczucia bezpieczestwa oraz ycia bez strachu. Dziecko nie moe obwinia si za to, e rodzice nie potrafi radzi sobie z niezaradnoci yciow
4 5

i martwi si o sytuacj, ktra w obecnej chwili pojawia si w jego

Tame, s. 35. Campbell R., Aktywne wychowanie, Warszawa 2007, s. 18.

rodowisku rodzinnym. Inn, ale rwnie wan potrzeb, jest potrzeba przyuczenia. Odnosi si ona do czstego bdu popenianego przez rodzicw, jakim jest karcenie dzieci. Naley si skupi na tumaczeniu zwaszcza starszym dzieciom, co le robili. Kolejn z potrzeb dzieci jest potrzeba fizycznej i emocjonalnej ochrony. We wspczesnym, penym zagroe wiecie, naley wspiera dzieci za wszelk cen. Przygotowa ich na brutalno wiata, ktr napotkaj w okresie dorosoci. Ostatni z potrzeb, aczkolwiek rwnie wan, jest uczenie i dawanie przykadu panowania nad gniewem. Jednym z najtrudniejszych zada, wobec ktrych staje rodzic jest nauczenie dzieci dojrzaego sposobu wyraania tej emocji. Niewielu dorosych uwaa, e ich obowizkiem jako rodzica jest nauczenie dzieci tej cechy. Rodzice powinni by bardzo ostroni, bowiem rola transmisji pokoleniowej znajduje swoje odbicie w wielu koncepcjach psychologicznych. Rodzina jest naturaln grup, ktra zapewnia dziecku informacje i wzorce zachowa. Teoria spoecznego uczenia si mwi o tym, e rodzice dostarczaj wzmocnienia w procesie wychowania, ktrych celem jest nauczenie dziecka oczekiwanych form zachowania, co nastpuje w procesie przekazu midzypokoleniowego.6

1.2. Problemy wspczesnych rodzin

ycie i rodowisko rodzinne s naraone jest na wiele problemw. Wiele z nich wie si z przemianami cywilizacyjnymi. Oglnie rzecz ujmujc, problemy rodzin,
6

Macierz A., Trudne dziecistwo, s. 18.

ktre mona opisywa rwnie jako zagroenia, dzieli si na wewntrzne i zewntrzne. Wedug J. Biaej do zagroe wewntrznych moemy zaliczy:

rozlunienie wizi biologicznej, utrat jednego lub obojga rodzicw (sieroctwo lub psieroctwo naturalne), rodziny niepene tymczasowo, rodziny zrekonstruowane, rodziny przejawiajce patologie ycia rodzinnego, rodziny zaniedbujce dzieci z rnych powodw (zarwno obszar biedy jak i ubstwa, bezrobocie),

rozlunienie wizi emocjonalnej w rodzinach zamonych.7

mier jednego lub obojga rodzicw jes t dla dziecka silnym przeyciem, bez wzgldu na wiek, wywiera to znaczcy wpyw w jego yciu. Bardziej skomplikowana jest sytuacja po rozejciu si rodzicw. Dziecko jest uwikane w konflikty midzy rodzicami. Obraz jednego z rodzicw, wczeniej uksztatowany pozytywnie, moe ulec zmianie. Innym zagroeniem jest przemoc w rodzinie. Z biegiem czasu zaczto docenia powag tego problemu i wynikajcych z niej problemw w przyszoci. Problemem moe by tu nie tylko fizyczna agresja, ale rwnie przemoc psychiczna, ktr wyraa si werbalnie czy na przykad poprzez manipulowanie oraz przemoc ekonomiczn (szantaowanie, wydzielanie pienidzy) i seksualna (zmuszanie drug osob do wspycia lub innych czynw lubienych). Do zewntrznych zagroe zaliczy mona przede wszystkim: negatywny wpyw globalizacji i przemian spoeczno-kulturowych. Ludzie nastawiaj si przede wszystkim na zyski, przejawiaj postaw konsumpcyjn. Wartoci i tradycja zastpowane s indywidualn sprawnoci i rywalizacj. W Polsce dostrzegamy ju cechy typowe dla spoeczestw postindustrialnych, wida bardzo wyrany, rwnie kulturowy wpyw uczestnictwa w Unii Europejskiej. Jednym z miernikw mog tu by przemiany w krajobrazie ycia rodzinnego. Zachwianie struktury rodzin dao si szczeglnie zauway, gdy liczba rozwodw znacznie wzrosa. Powsta nowy, obcy do tej pory trend
7

Biaa J., Zagroenia w wychowaniu dziecka, op. cit., s. 45.

 zawieranie maestw na prb. Takie zachowania motywowane byy m.in. szukaniem pracy (czsto za granic), chci utrzymania jak najduej wolnoci, negatywnymi dowiadczeniami z poprzednich zwizkw, co doprowadzio do rozpowszechnienia kohabitacji. Niemniej jednak tendencje takie prowadz zazwyczaj do powanych konsekwencji, szczeglnie dla czonkw rodzin, ktrzy w wietle prawa nie s rodzin. Problemy pojawiaj si zwaszcza po rozstaniu partnerw. W przypadku nazwiska ojca dziecko moe je nosi, jeeli sd nada mu je po ojcu, w przeciwnym razie ma status dziecka pozamaeskiego. Zauwaaln zmian obserwuje si rwnie w mentalnoci ludzi, ktrzy za priorytet uwaaj karier, wysokie zarobki, czas wolny, witeczny spdzaj w pracy, zaniedbujc tym samym swoje dzieci. Wi emocjonalna, prawda i dobro ustpuj karierowiczostwu i indywidualizmowi. Dorastajcy czowiek czsto gubi si w tym wiecie nie wiedzc, co powinno by dla niego najwaniejsze, dowiadcza uczucia frustracji, izolacji, oraz osamotnienia. Std te uzalenienia staj si form braku istotnych wartoci i niezaspokojonych potrzeb mentalnych i wzorw rodzicielskich. Nowy wymiar rodziny pozbawiony jest czsto fundamentalnych wzorw wynikajcych z rl rodzicielskich. Zwraca si tu uwag na zwizki nie uczestniczenia w sferach instytucjonalnych z niestabilnoci lub brakiem wizi spoecznych, osabieniem grupowej solidarnoci. 8 Nastpn barier jest ubstwo. Dziedziczenie pooenia spoecznego stanowi wspczenie jeden z efektw procesu globalizacji. 9 Zrnicowanie pod wzgldem majtkowym uniemoliwia rodzicom zapewnienie dzieciom waciwej edukacji. Dzieci pochodzce z biedniejszych rodzin s dyskryminowane przez rwienikw. Nie mog liczy na pomoc od rodzicw, przewanie maj utrudniony start i nisze szanse yciowe. W konsekwencji prowadzi to do przejawiania frustracji, a nastpnie agresji w yciu dorosym, wyadowywania zoci na innych z powodu niedostatkw w domu i marginalizacji, ktra jest zwizana ze zjawiskiem stereotypizacji. Kolejnym zewntrznym zjawiskiem, powizanym z wyej wymienionym i utrudniajcym funkcjonowanie instytucji rodziny jest bezrobocie rodzicw. Jest to zjawisko nagminnie wystpujce w Polsce, oznacza niemono podjcia pracy przez osoby w wieku produkcyjnym, ktre mog j podj bez problemu (brak przeciwwskaza zdrowotnych i innych). W efekcie dochodzi do znacznego zuboenia.
8 9

Kwaniewski J., Kontrola spoeczna procesw marginalizacji, Warszawa 1997, s. 18. Biaa J., Zagroenia w wychowaniu dziecka, op. cit., s. 74.

Skutkuje to coraz czciej pojawiajcymi si sytuacjami konfliktowymi oraz niepewnoci jutra, wynikajc z braku stabilizacji materialnej rodziny. Bezrobocie powoduje te zanienie wasnej wartoci, osoby, poczucie bezuytecznoci, a nawet depresj. Bezrobotny traci sw pozycj w maestwie i rodzinie, obnia si jego autorytet w oczach wspmaonka i dzieci. W rodzinach bezrobotnych obserwuje si te obnienie aspiracji edukacyjnych dzieci starszych w zwizku ze stanem niepewnoci i zagroenia.10 Zauwaalne jest rwnie emigrowanie do innych krajw w poszukiwaniu pracy.11 Rozka czsto prowadzi do zdrad, do radzenia sobie bez wspmaonka/partnera, co w konsekwencji moe doprowadzi do rozwodu. Jednak w sytuacji emigracji cierpi przede wszystkim dzieci, czsto pozbawione jednego z rodzicw, a bywa, e nawet dwch. Prowadzi to niejednokrotnie do osabienia wizi w relacji rodzic-dziecko. Zagroeniami, jakie czyhaj na wspczesn rodzin s take uzalenienia od alkoholu, lekw, narkotykw, itp. Najbardziej powszechnym zjawiskiem jest alkoholizm. Problemy w rodzinie wywoane chorob alkoholow wpywaj na ycie kadego jej czonka, a jeeli s dugotrwae, zaburzaj naturalny rozwj osobowoci dziecka. Dodatkowo alkoholizm znacznie pogarsza sytuacj materialn rodziny. Pochania bowiem coraz wicej rodkw z rodzinnego budetu, co moe nawet doprowadzi do tego, e czonkowie rodziny s niedoywieni, brak jest niezbdnych rzeczy takich jak: ubrania, meble, rodki czystoci itp. Dzieci dowiadczaj wicej napi, lkw i samotnoci ni ich rwienicy wychowujcy si w normalnych warunkach. Alkoholizm utrudnia te budowanie pozytywnych perspektyw edukacyjnych dla dzieci. Zdrowa rodzina daje poczucie przynalenoci poprzez pozytywne, spoiste wizi, a jednoczenie szanuje indywidualne rnice poszczeglnych jej czonkw, natomiast dzieci alkoholikw poznaj swoj tosamo poprzez zamglony rodzicielski wzrok i toksyczne sowa. 12 Rodzina alkoholika staje si wspuzaleniona, jej rytm jest dostosowywany do stanu upojenia alkoholowego osoby/osb pijcych. Czonkowie nigdy nie wiedz, co zastan w domu, czy ich zachowanie spotka si z pochwa czy kar bez konkretnej przyczyny. Mona rwnie zaobserwowa gr pozorw, czasami kady udaje, e nie widzi problemu, nie tylko osoba pijca. Rodzina walczy, aby y w miar normalnie i jest w swym zachowaniu bardzo konsekwentna, notorycznie zaprzeczajc, e cokolwiek zego miao miejsce.
10 11

www.newtrader.pl/economics_1,43.php, logowanie 8 kwietnia 2010. Szefler M., Problemy wspczesnej rodziny www.eduforum.pl/modules.php?name=Publikacje&d_op... 12 W wiecie chaosu i pozorw (w:) wiat Problemw 1/2001, s. 4

Nastpne zagroenie dla rodzin wytwarza wszechobecna czwarta wadza, czyli media. Zagroone jest zarwno starsze, jak i modsze pokolenie, ktre jest szczeglnie naraone na negatywny wpyw mediw ze wzgldu na atw dostpno. Rwnie doroli padaj ofiarami medialnej manipulacji, czsto nie zdajc sobie z tego sprawy. 13 Mona zaobserwowa, e wikszo informacji przekazywanych w programach informacyjnych, wiadomociach z kraju i ze wiata to wiadomoci negatywne. Media lansuj to, co si najlepiej sprzedaje, czyli: afery, napaci, korupcj, itp. Mniej jest programw telewizyjnych nioscych pozytywny przekaz. Wiele razy dowiedziono, e media przedstawiaj zafaszowan wizj wiata bez wartoci i autorytetw oraz ludzi dcych do osignicia jak najwyszej pozycji spoecznej. Niepokojce s rwnie niezwykle lubiane telenowele, stanowice wyznacznik dla klasy redniej. Staj si dla wikszoci ogldajcych swoistym uzalenieniem, poniewa dostosowuj oni swj czas wolny do ogldania seriali. Dotyczy to gwnie kobiet, ktre zamiast ledzi losy swoich pociech, przeywaj kolejne zdrady, wzloty i upadki swoich ulubionych bohaterw. Czsto porwnuj, a nawet utosamiaj si z nimi, twierdzc, e tak samo le ukada im si w yciu. Media, telewizja i Internet s jak czarna dziura pochaniajc znaczn cz wolnego czasu, nawet, jeeli w rodzinie wystpuje deficyt wolnego czasu. Wynika to z rnych niezaspokojonych potrzeb odbiorw, ktrzy szukaj ich w mediach. Poza tym proces wychowania napotyka wiele innych barier. Jedn z nich s trudnoci komunikacyjne. W wielu rodzinach istniej tematy tabu, o pewnych zjawiskach nie mwi si gono, czasami, dlatego, e czonkowie rodziny s do siebie wrogo nastawieni. Istnieje czsto niemono swobodnego wyraania potrzeb przez czonkw rodziny, nie zawsze te wolno rozmawia o niepokojach, lkach, otwarcie wyraa sprzeciwu, prosi o uwag, wyraa zoci bezporednio.14 rdem tych nakazw oraz tematw tabu jest obawa przed odrzuceniem ze strony rodziny. Powysze zagroenia wydaj si by ze sob powizane. Niskie wyksztacenie zwykle wie si z bezrobociem, frustracj, ktra moe prowadzi do uzalenie, szczeglnie do alkoholizmu i niewyszukanych medialnych rozrywek i ka si cieniem na yciu kadej rodziny, a szczeglnie dzieci. Moe to jednoczenie wynika z pewnej bezradnoci, ale rwnie do niej prowadzi do sytuacji nie radzenia sobie przez rodzin na rnych paszczyznach ycia, a w rezultacie do jej dysfunkcjonalnoci. Jak wynika z bada CBOS-u
13

14

Gruca- Misik U., Dziecko i rodzina. Spoeczne powinnoci opieki i wychowania, Rzeszw 2007, s. 109. Mc Kay M., Davis M., Fanning P., Sztuka skutecznego porozumiewania si, Gdask 2005, s. 229.

10

bezradno jest jednym z gwnych powodw ubstwa rodzin. 15Faktem jest, e nie kady czowiek ma taki sam start w dorose ycie i wiadomo rl, jakie musi peni w dalszych fazach swojego ycia rodzinnego.16 Jednak bieda nie jest wyznacznikiem prowadzcym do problemw z wychowania dziecka, gdy nie mona stwierdzi, e wszystkie rodziny biedne le wychowaj swoje dzieci, tak jak nie mona jednoznacznie stwierdzi, e wszystkie rodziny, ktre maj dobr sytuacj materialn, wychowaj swoje dzieci w sposb spoecznie oczekiwany. Przeobraenia spoeczno-ustrojowe ostatnich lat w Polsce powoduj, e wiele rodzin nie potrafi radzi sobie w nowych warunkach z rozwizywaniem yciowych problemw, co prowadzi do wielu dysfunkcji i patologii. Nowy system jest bardziej wymagajcy i indywidualistyczny i niektrzy, wychowani w socjalistycznej, roszczeniowej rzeczywistoci, nie potrafili przystosowa si do nowych wymogw i skomplikowanych cieek demokracji i kapitalizmu. Jednym z wymownych przykadw tego stanu rzeczy s gospodarstwa postPGR-owskie. W czasach socjalizmu byy to rolnicze gospodarstwa, ktre nie przynosiy adnych dochodw, a wrcz straty, jednak pastwo utrzymywao je ze wzgldu na postulat wyrwnywania dochodw. Kierowano tam osoby, ktre nie miay adnych aspiracji i odznaczay si niskim poziomem edukacji, gdzie mogy w miar normalnie funkcjonowa. Po 1989 roku, PGR-y upady jako jedne z pierwszych, poniewa nie byo dla nich miejsca w nowym, nastawionym na zysk i rentowno systemie. Pozostawiy jednak olbrzymie masy ludzi, wiele rodzin, w zasadzie bez nadziei na odnalezienie si w kapitalizmie, poniewa stali si oni trwale uzalenieni od poprzedniego, bardziej askawego dla nich systemu, ktry tolerowa ich niskie kompetencje, aspiracje i ograniczone wzory codziennego bytu. Rzeczywisto post-pegeerowska staa si synonimem totalnej bezradnoci, przykadem jej pokoleniowego odtwarzania, ktremu towarzysz wszechobecne patologie i uzalenienia. Mona nawet powiedzie, e synonimem sytuacji bez wyjcia, ktra zamyka si w wegetacji i ycia z zasikw lub chaupniczych zaj (np. zbieranie zomu). Jest to przykad jednej z najbardziej skrajnej sytuacji nie radzenia sobie z wyzwaniami dnia codziennego, w ktrej rodzina przestaje spenia swoje podstawowe funkcje. Nie jest w stanie zapewni sobie i swoim czonkom, ani stabilizacji materialnej, ani psychoemocjalnej, co prowadzi do dysfunkcji rodziny.17 Czsto niestety chronicznej. Dysfunkcjonalno rodziny powoduje z kolei niewydolno w rozwoju dziecka, niekiedy w kadej sferze. Co gorsze, czsto nastpuje
15

Komunikat z bada CBOS, Opinie na temat zasigu biedy w Polsce, Warszawa, kwiecie 2007, s. 2. Sdzicki M., System opieki nad rodzin i dzieckiem badania w obszarze sieroctwa, Dokument dostpny na stronie www.towarzystwonaszdom.pl/files/download/115-20081128124038-1.doc. (logowanie 20 kwietnia 2010)
16

11

reprodukcja wzorcw bezradnoci w yciu dorosym dzieci rwnie przejawiaj lk przed podejmowaniem jakichkolwiek wyzwa, s bezbronni wobec wiata i innych ludzi, s sfrustrowani, ale dalej niezaradni, niekiedy bezradni, a czasem nawet niewiadomi do koca tragizmu swojej sytuacji. Niezaradno i czsta bezradno rodzicw, wynikajca nie tylko z nie radzenia sobie z sytuacj materialn, ale rwnie i z wychowaniem, czsto prowadzi do coraz bardziej widocznego i bardzo negatywnego zjawiska, jakim jest sieroctwo spoeczne. Nie jest to typowe sieroctwo, w ktrym dziecko na trwae (w wyniku mierci) traci rodzicw, ale sytuacja, kiedy rodzice nie s w stanie poradzi sobie z dzieckiem, z rodzin, z samymi sob, zatem dziecko jest umieszczane w instytucji opiekuczej lub domu dziecka. Czsto dzieje si w takich przypadkach tak, e troska o dziecko i jego rozwj jest rzecz zupenie obc dla rodzicw.18 W duej mierze wynika to z niewydolnoci rodziny powodowanej chroniczn postaw bezradnoci. Sdz, e bezradno jest jedn z wakich determinant sieroctwa spoecznego. Jak ju wspomniaam, moe ona dotyczy nie tylko sytuacji socjalno-bytowej (brak zapewnienia odpowiednich warunkw socjalno-bytowych dzieciom przez rodzicw, co ma skompensowa instytucja), ale rwnie nie radzeniem sobie w roli rodzicw, bezradnoci w sferze rodzicielskiej i wadliwymi wzorcami rodzicielskimi. Oczywicie te dwa czynniki czsto s ze sob powizane, zwaszcza, e frustracja wynikajca z braku pracy, pienidzy, czy oglnie rodkw utrzymania, czsto prowadzi do jej wyadowania w uzalenieniach i agresji wobec czonkw rodziny (w szczeglnoci dzieci). Mamy, wic do czynienia z problemem wiadomociowym, z bdnym koem roszczeniowego mylenia, chronicznego uzalenienia od opieki spoecznej, ktra hamuje brak wszelkiej inicjatywy. Czsto problemy te potgowane s przez brak wyksztacenia rodzicw, kompetencji, ktre s konieczne, aby porusza si skutecznie i samodzielnie we wspczesnym wiecie, a co za tym idzie bezrobocie. Std te myl, e w perspektywie problemu, jakim jest sieroctwo spoeczne, warto skupi swoj uwag wanie na formach pomocy rodzinie, ktra przejawia postaw bezradnoci, brak inicjatywy, powizany te czsto z brakiem wiary w zmian swojej sytuacji, ktry zazwyczaj hamuje wszelk aktywno i jakiekolwiek dziaania.

17 18

Ks. uczyski A., Dzieci w rodzinach zastpczych i dysfunkcjonalnych, Lublin 2008, s. 40. Kozak S., Sieroctwo spoeczne. Psychologiczna analiza zaburze w zachowywaniu si wychowankw domu dziecka, Warszawa 1986, s. 9.

12

1.3.

Pomoc w organizowaniu rodowiska rodzinnego w oparciu o literatur

Placwki i osoby wsppracujce z rodzin to najczciej:

Miejski Orodek Pomocy Rodzinie Pracownicy socjalni Pedagodzy

13

Celem kadej jednostki i instytucji jest pomoc. Zazwyczaj opiera si na pomocy i wsparciu instrumentalnym poprzez wspomaganie rodziny wiadczeniami pieniny mi. Pedagodzy oraz pracownicy socjalni wspieraj rodzin w ich dziaaniach, zazwyczaj pomoc ta ogranicza si do rozmowy w szkole w przypadku pedagoga bd rozmowy na wywiadzie rodowiskowym. Konkretne problemy, z jakimi mona przyj do placwek to alkoholizm, uzalenienia. Niestety bezradno yciowa to problem, z jakim boryka si znaczna cz spoeczestwa i wikszo rodzicw, ktrych dzieci przebywaj w placwce. Nie ma konkretnej terapii, ani recepty jak zaangaowa si w ycie spoeczne, jak nie pozostawa na uboczu oraz jak radzi sobie z bezradnoci. Jest to problem ciki to zdefiniowania i tym samym ciki do wyleczenia. Podejmowane s jednak prby walki z bezradnoci i niezaradnoci yciow. Przykadem takiej pracy z rodzicami jest australijski program NEWPIN, co oznacza New Patent Infant Network. 19 Jest on skierowany do rodzin z grupy ryzyka. Za cel postawiono sobie umocnienie wizi rodzinnych, zmiana wzorcw zachowa, ktre byy przekazywane z pokolenia na pokolenie. Zajcia odbywaj si w pomieszczeniach majcych domowy wystrj, aby niepotrzebnie nie stresowa rodzicw. W zajciach uczestnicz zarwno dzieci jak i rodzice. Jedna osoba pracuje z dziemi, poznaje ich opinie, a nastpnie konsultuje wyniki z rodzicami. Program wspiera rodzicw o nowe umiejtnoci radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, pomaga budowa ich poczucie wasnej wartoci, pomaga uczy jak radzi sobie z dzieckiem, nastawi wychowanie na zaspokajanie jego potrzeb oraz uczy jak nawizywa relacje z innymi, dorosymi ludmi. Innym przykadem programw wsparcia dla rodzin jest inicjatywa podjta przez brytyjsk organizacj pozarzdow Home Start. Rodziny, ktre nie radz sobie z wychowaniem dzieci, prowadzeniem domu i innymi czynnociami wynikajcymi z posiadania rodziny oraz niekompetencj rodzicw mog uzyska bezpatne, poufne informacje, a ich udzielenie jest oparte na wzajemnym zaufaniu. Cao programu opiera si na wizytach przeszkolonych wolontariuszy (rwnie rodzicw) w domach podopiecznych. Pomagaj udzielajc wsparcia emocjonalnego, nawizujc przyjacielskie wizi oraz pomagaj w prowadzeniu domu oraz opiece nad dzieckiem. 20 Gwna praca wolontariuszy opiera si przede wszystkim na rozmowach z rodzin; wysuchaniu ich negatywnych odczu, wzmacnianiu wasnej wartoci. W tym programie wsparcie obywa si na zasadzie samopomocy, gdzie rodzice pomagaj rodzicom, podpowiadaj jak sami sobie radz z
19

Kwak A., Rodzicielstwo midzy domem, prawem, subami spoecznymi , Warszawa 2008, s. 219. Tame, s. 219-220.

20

14

problemami. Wolontariusze pochodz z tego samego miasteczka lub dzielnicy. Ludzie nawizuj kontakty spoeczne mogce im pomc w dalszych fazach ich ycia. A 25 % rodzicw, zgasza si sama do wzicia udziau w tym projekcie. Jak wida z powyszych przykadw gwn metod do walki z bezradnoci, niezaradnoci yciow jest rozmowa z osobami zainteresowanymi. Ludzie pracujcy z rodzin maj utrudniony kontakt ze wzgldu na brak wczeniejszego obcowania z rodzin. Wiele osb uczestniczcych w takich programach czuje si troch niezrcznie, kiedy obca im osoba wkracza w ich ycie i problemy. Najbliej rodzicw, ktrych dzieci s umieszczane tymczasowo w Domu Dziecka s pracownicy socjalni z tej placwki oraz z okolicznego Miejskiego Orodka Pomocy Rodzinie. Problemem jednak s nie tylko rodzice i ich niech i lk przed uczestnictwem w takich programach, ale rwnie postawa pracownikw socjalnych. Na podstawie bada zrobionych przez Z. KawczyskButrym prowadzonych w pnocno-wschodniej Polsce mona stwierdzi, e pracownicy socjalni uwaaj, e nie kada rodzina powinna uzyskiwa pomoc, poniewa na pomoc naleao zasuy.21 Pracownicy socjalni widz mankamenty w dziaaniu systemu pomocy spoecznej. Z czego najwikszym jest brak wsppracy z rodzin. Z bada wynika rwnie, e nie s zadowoleni ze swoich dokona, w wielu przypadkach nie czuj rwnie satysfakcji z wykonywanego zawodu. Mona, wic stwierdzi, e pomoc instrumentalna, jakiej w wikszoci udzielaj pracownicy socjalni nie przynosi oczekiwanych efektw. Prowadzi do wytworzenia postawy roszczeniowokonsumpcyjnej. U klientw powstaje przekonanie, po co maj si mczy skoro inni bior zasiki, wic oni te mog. Niestety ich horyzonty mylowe nie wychodz poza modele przekazywane z pokolenia na pokolenie. Praca socjalna staje przed problemem braku aktywizacji ze strony rodzicw. Ze strony klienta widoczne jest uzalenienie od pomocy spoecznej. Ze strony pracownika socjalnego natomiast instrumentalna pomoc i powierzchowna ocena moliwoci.

21

Wdz K., Pawlas- Czy S., Praca socjalna wobec nowych obszarw wykluczenia spoecznego, Toru 2008, s. 97-98.

15

Rozdzia II CHARAKTERYSTYKA PLACWKI OPIEKUCZOWYCHOWAWCZEJ DWJKA IM. IRENY BIAWNY W BIAYMSTOKU

2.1. Charakter placwki

Wielofunkcyjna Placwka Opiekuczo-Wychowawcza Dwjka im. dr Ireny Biawny, mieci si przy ulicy 11 Listopada. Placwka istnieje od 1944 roku, kiedy powstay w Biaymstoku pierwsze bardziej masowe formy zinstytucjonalizowanej pomocy sierotom.

16

Placwka dziaa na podstawie Ustawy o Pomocy Spoecznej z dnia 12.03.2004r. i rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 19.10.2007. Jest ona samodzieln jednostk organizacyjn i budetow, z miastem Biaystok, jako organem prowadzcym. Placwka ma charakter socjalizacyjny, opiekuczo-wychowawczy i przeznaczona jest dla dzieci i modziey rodzicw pozbawionych cakowicie lub czciowo wadzy rodzicielskiej. Celem placwki jest zapewnienie caodobowej opieki wychowankom; zaspokaja ich niezbdne potrzeby bytowe, rozwojowe, w tym emocjonalne, spoeczne, religijne. Prowadzi zajcia socjalizujce, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne oraz organizuje dla dzieci niepenosprawnych odpowiedni rehabilitacj i zajcia specjalistyczne. Placwk kieruje dyrektor i jego zastpca. Obecnie funkcj dyrektora sprawuje Pan Wojciech Kucerow. W skad placwki wchodz nastpujce komrki organizacyjne, jak i samodzielne stanowiska: dzia administracyjno-gospodarczy, dzia opiekuczo-wychowawczy, sekcja finansowa, samodzielne stanowisko do spraw pracowniczych. Dom Dziecka jest placwk koedukacyjn, czynn bez przerwy przez cay rok kalendarzowy. Wychowankowie s podzieleni na grupy:
1. Niemowlta do dwch lat 2. Grupa przedszkolna 3. Grupa szkolna 4. Grupa usamodzielnienia

5. Hostel dla kobiet i dziewczt w niechcianej ciy. Wychowankowie s kierowani do WPOW Dwjka przy pomocy Miejskiego Orodka Pomocy Rodzinie (liczba miejsc wynosi 70). Podstaw skierowania jest orzeczenie sdu, wniosek rodzicw (opiekuna prawnego) oraz bez skierowania moe tu trafi kade dziecko poniej 13 lat, w celu zapewnienia opieki do czasu wyjanienia sytuacji w przypadkach wymagajcych natychmiastowego zajcia si dzieckiem. Powodami, ktre najczciej determinuj powd pobytu dziecka w placwce s m.in. uzalenienia jednego lub obojga rodzicw, zaniedbania wobec dziecka, niepenosprawno jednego lub obojga rodzicw. Samotne matki czsto decyduj si na oddanie dziecka dobrowolnie ze wzgldu na brak fizycznych i ekonomicznych
17

moliwoci na jego samodzielnie wychowanie. Zdarzaj si rwnie dzieci przywiezione przez policj z interwencji domowej. W kadym przypadku pracownik socjalny kontaktuje si z rejonowym Miejskim Orodkiem Pomocy Rodzinie, w celu zgoszenia pobytu dziecka w placwce i ustaleniu moliwoci odpatnoci za pobyt przez rodzin. Wystpuje rwnie Urzdu Stanu Cywilnego w celu uzyskania odpisu aktu urodzenia dziecka i zameldowaniu go w placwce. Placwka czyni wysiki w celu umoliwienia dzieciom powrotu do ich rodzin biologicznych. Wsppracuje, zatem z rodzicami wychowankw, prowadzc gwnie warsztaty. S to m.in. warsztaty radzenia sobie z naogiem (chodzi tu gwnie o alkoholizm, poniewa jest on zasadniczym powodem skierowa do placwki). Rodzice ucz si, jak waciwie wychowa dzieci. Prac Domu Dziecka wspieraj liczni wolontariusze, praktykanci oraz inne yczliwe osoby. Dziki nim s organizowane rozmaite koa zainteresowa m.in.. koo plastyczne, sportowe, teatralne, komputerowe, artystyczne i kulinarne. Dzieciom, oprcz warunkw do ycia oraz nauki, zapewniana jest rwnie rozrywka w postaci rnorodnych zabaw, np. obchodzone s andrzejki, imieniny, urodziny, wigilie, choinka czy dzie pracownika socjalnego.

2.2. Pracownicy WPOW Dwjka i ich zadania

Kada zatrudniona przez Dom Dziecka osoba, niezalenie od powierzonego zakresu obowizkw, powinna kierowa si dobrem dziecka i jego potrzebami. Pracuje tam wielu specjalistw: lekarz pediatra, lekarz rehabilitant, fizjoterapeuta, terapeuta, logopeda, pedagodzy, psycholodzy, pracownicy socjalni, wychowawcy, pielgniarki, opiekunki dziecice, pomoce. Placwka zatrudnia dwch pracownikw socjalnych. Do obowizkw pracownika socjalnego naley w szczeglnoci:

praca z rodzin dziecka, zmierzajca do stworzenia warunkw powrotu wychowankw do rodziny; wsppraca w tym zakresie z psychologiem i pedagogiem;

18

nawizywanie i rozwijanie wsppracy z osobami spokrewnionymi z dziemi; przeprowadzanie wywiadw rodowiskowych i ich okresowa aktualizacja; prowadzenie i uaktualnianie dokumentacji dzieci; stay kontakt z wychowawcami grup; informowanie ich o sytuacji rodzinnej dziecka, oraz wymiana informacji na temat wizyt rodzicw w placwce;

utrzymywanie

kontaktu

pracownikami

socjalnymi

Orodka

Pomocy

Spoecznej, waciwego dla zamieszkania dziecka;

udzia w posiedzeniach zespou do spraw okresowej oceny wychowanka; prowadzenie ksig depozytowych; Pracownik socjalny udziela informacji rodzinie biologicznej o istniejcych

placwkach pomocowych oraz uatwia im kontakt z nimi. Pomaga w redagowaniu pism urzdowych oraz niejednokrotnie wystpuje z poparciem ze strony placwki ze wzgldu na indywidualne poczynania. Jest rwnie w staym kontakcie z oddziaami zajmujcymi si terapi odwykow. Do placwki czsto trafiaj osoby niepenosprawne bd upoledzone umysowo. Wymagaj one czsto staej opieki i terapii, obecno specjalistw w orodku uatwia rehabilitacj i fizjoterapi, ktra zostaje wpisana w harmonogram zaj dzieci. Wykonywane s: zabiegi fizjoterapeutyczne metod wg NDT, wiczenia kinezyterapeutyczne, nawietlania podczerwieni, okady elowe, masa rczny, masa Shantale, masa perekowy. Wychowankowie zwaszcza przywiezieni z interwencji niekiedy nosz lady przemocy fizycznej, to nimi zajmuje si lekarz pediatra, do ktrego obowizkw naley rwnie dogldanie innych wychowankw, przygldanie si rozwojowi fizycznemu. Rzecz naturaln jest to, e dzieci wyrwane ze rodowiska rodzinnego czuj si obco w nowym miejscu. Nie chc tam by. Obwiniaj siebie o taki bieg wydarze wini wszystko i wszystkich, ale nie swoich rodzicw. Wszystko dzieje si do momentu, kiedy rodzice zaniedbujcy swoje dzieci przestaj je odwiedza, wtedy dzieci dostrzegaj, e ich rodzice nie s jednak tacy wspaniali, e nie zaley im na nich wtedy niezbdna jest natychmiastowa pomoc psychologa. Dzieci poznajc prawd czuj si sfrustrowane, nastpnie dorastaj wrd niechcianej prawdy i przytaczajcej rzeczywistoci. Wan rol w yciu dzieci odgrywaj wychowawcy, opiekuni oraz pomoce. Gwnym zadaniem jest zajmowanie si dziemi, ktre przebywaj na grupie.
19

Kada grupa ma oddzielnych wychowawcw. S to najblisze dzieciom osoby, ktre czsto staj si powiernikami ich tajemnic. S dla dzieci jak rodzina, wychowankowie mog na nich liczy w trudnych sytuacjach. Zwaszcza wrd najmodszych wychowankw wida przywizanie wynikajce z niezaspokojonej potrzeby bliskoci, ktre przejawia si poprzez nazywanie mam wikszoci opiekunek. Placwka wsppracuje z instytucjami pracujcymi na rzecz dziecka. Jeeli chodzi o rodzicw dziecka to placwka jest w staym kontakcie z Miejskim Orodkiem Pomocy Rodzinie, pod ktry podlega rodzina dziecka, pracownik socjalny moe tam uzyska informacje o wczeniejszych poczynaniach rodziny oraz pozna przyczyny regresu. Placwka jest wspierana przez wielu darczycw s to rne firmy poczynajc od Towarzystw Ubezpieczeniowych poprzez firmy odzieowe, cukiernie, po Elektrociepownie Dwjka jest w staym kontakcie w Biaymstoku oraz Izb Notarialn. WPOW z m.in. poradniami specjalistycznymi,

sdami rejonowymi, rnymi agendami Urzdu Wojewdzkiego i Miejskiego, Orodkami Opiekuczo Adopcyjnymi i punktami konsultacyjnymi dla osb z problemem alkoholowym, przy czym ta wsppraca skierowana jest na pomoc wyjcia z uzalenienia rodzicw. Wszystkie placwki wsppracuj ze sob, majc jeden cel- pomc dzieciom i jak najbardziej jest to moliwe zrekompensowa dzieciom utrudniony start.

2.3. Wychowankowie i ich relacje z rodzicami WPOW Dwjka ma dokadnie 74 miejsca. Liczba dzieci zawsze wynosi okoo 70. Dzieci migruj czsto od placwki do placwki, zdarza si tak, e wracaj do placwki, gdy poprawa warunkw ich ycia ulega jedynie pozornej zmianie. Przez ostatnie cztery lata liczba dzieci umieszczanych w placwce zawiera si w liczbie od 100 do 140. Natomiast opuszcza j rokrocznie nawet do 70. dzieci. Najczciej wracaj do rodzin biologicznych, cz znajduje szczcie w rodzinach adopcyjnych, a niewielka liczba dzieci w placwce mog przebywa dzieci od urodzenia do 25. roku ycia. Orodek jest podzielony na dwie czci. Dzieci najmodsze oraz w wieku przedszkolnym i szkolnym znajduj si w pierwszym budynku. Drugi budynek to grupa usamodzielnienia, gdzie
20

przebywaj dzieci przed wejciem w doroso. Ucz si przygotowywa samodzielnie posiki, dba o siebie i swj wygld, nad caoci tego procesu usamodzielnienia czuwa wychowawca. W hotelu przebywaj samotne matki, ktre oswajaj si z macierzystwem, ktre jest dla nich szokiem z powodu modego wieku. Wspieraj mode osoby w zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, ksztatowaniu waciwych postaw i kierunkuj wychowankw do kierowania si w yciu waciwymi wartociami, zazwyczaj jest to inny model i hierarchia wartoci, od tej wpajanej w domu. Rodzice niezaradni yciowo przyjmuj postaw roszczeniow, nastawion na branie zasikw i ycie na koszt pastwa bez koniecznoci i chci rozwoju. Dom Dziecka przybra sobie jako priorytet wychowa dzieci na porzdnych i prawych obywateli. Caa kadra stara si, aby dzieci rozwijay si prawidowo; sprzyjajce s rwnie warunki w orodku. Placwka umiejscowiona zostaa na uboczu, blisko lasu. To bardzo spokojna i relaksujca okolica- wspaniae miejsce do ycia beztrosko z dala od problemw. Na jej terenie znajduje si rwnie plac zabaw, z atrakcjami dla modszych i starszych wychowankw. Wychowankowie mog spdza czas wolny na rnych zajciach zgodnych z ich zainteresowaniami, s to koa zainteresowa plastyczne, teatralne, sportowe, komputerowe, kulinarne, artystyczne, prowadzone przez pracownikw lub dorosych wolontariuszy. Fani piki nonej te maj zajcie, gdy na terenie placwki znajduje si boisko do gry w pik non. Dzieci maj rwnie gdzie jedzi na rolkach i rowerach, a latem kpi si w basenach. Organizowane s rwnie dla nich wyjcia do teatru, kina, Fikolandu, czy nawet Filharmonii. Bior udzia w zabawach okolicznociowych, wyjedaj na ferie. Wychowankami s osoby niepenosprawne, dla ktrych wybudowano specjaln wind oraz dziecko chore na autyzm. Otoczone s one szczegln trosk. Podczas pobytu w placwce rodzice mog odwiedza swoje dzieci. Jest to wrcz wskazane, a nawet konieczne dla prawidowego rozwoju dzieci. Moliwo ta dotyczy rodzicw, ktrzy posiadaj jedynie ograniczon wadz rodzicielsk. Ze wzgldu na prawa rodzicielskie mona podzieli rodziny na dwie grupy: 1) Rodziny, w ktrych rodzice s pozbawieni praw rodzicielskich (wedle danych placwki aktualnie jest to trzydziestu trzech wychowankw) 2) Rodziny, w ktrych rodzice cay czas maj szans na odzyskanie dzieci; ich prawa rodzicielskie s ograniczone i takimi bd si zajmowa w swoim projekcie (czterdziestu siedmiu wychowankw, co daje liczb trzydziestu dwch rodzin).

21

Niestety, wikszo rodzicw niechtnie odwiedza swoje dzieci, robi to sporadycznie raz na miesic, a nawet raz na dwa-trzy miesice. Podczas wywiadw rodowiskowych zasaniaj si prac, chorob, nieobecnoci w miecie. Wymylaj przerne wymwki, tak jakby nie zdawali sobie sprawy, e dzieci cay czas na nich czekaj, pomimo czsto bolesnych dowiadcze w swoich rodzinach, dalej uwaaj ich za swoich ukochanych rodzicw, a nawet maj tendencj do idealizowania. Zdarzaj si te sytuacje, e rodzice tumacz, e pobyt w Domu Dziecka jest swoist kar, argumentujc, e dzieci le si zachowyway. Rodzice mog rwnie urlopowa dzieci w kady weekend, jednak nie jest to czste zjawisko. Wszystkie te elementy ycia dzieci lub ich brak ewentualnie niedobr powoduj nasilenie si zjawiska wczeniej ju wspomnianego, jakim jest sieroctwo spoeczne. Ludzie, ktrzy maj potencja nie korzystaj z niego nie wierz ani w siebie, swoje moliwoci, ale te dzieci. Posiadanie dzieci czsto uwaaj za kar lub przypadek anieli za powd do radoci. Matki nie potrafi cieszy si macierzystwem, a ojcowie ojcostwem. Prowadzi to do uczucia osamotnienia dziecka w rodzinie. Mody czowiek nie czujc si dowartociowany i zauwaony zostaje zdany sam na siebie. Rodzice nie widz nic zego w tym, co si dzieje w ich rodzinie. Nie przejmuj si, e dziecko zaczyna wagarowa, opuszcza si w nauce, s znieczuleni na jego potrzeby. Zarwno pracownik socjalny jak i inni pracownicy Domu Dziecka prbuj zaprzesta tym zym wzorom zachowa rodzicw, niszczcymi wizi rodzinne.

Rozdzia III Realizacja projektu: Formy pomocy rodzinie w sytuacji bezradnoci

3.1. Gupa docelowa i zaoenia projektu

22

Grupa docelowa: Rodzice wychowankw placwki Opiekuczo- Wychowawczej Dwjka im. I. Biawny w Biaymstoku, przy ulicy 11 Listopada 6. mieszkajcych w Biaymstoku. Projekt odnosz gwnie do rodzicw/ opiekunw, czyli do rodowiska rodzinnego, z ktrego wywodz si dzieci. To wanie tam zaczynaj si wszelkie problemy; w domu, w zaciszu rodzinnym, ktre powinno by miejscem, kojarzcym si z ciepem domowego ogniska, a nie z zarodkiem wszelkiego za, wywoujcym niekorzystne zmiany w rozwoju dzieci i caej rodziny. Za zamknitymi drzwiami rozgrywaj si tragedie, ktre prowadz do umieszczania dziecka w Domu Dziecka. Cel gwny: Pomoc w organizowaniu rodowiska rodzinnego w sytuacji bezradnoci, nakierowanego na dostosowanie go do potrzeb dzieci i ich powrotu do rodziny. Cele szczegowe: 1. Nauka radzenia sobie z codziennymi zajciami poprzez spdzanie czasu ze studentami.
2. Uzyskanie informacji o placwkach dziaajcych w pobliu rodziny. 3. Spotkania z doradc, majce pokaza moliwo przekwalifikowania si.

Czas trwania: luty- kwiecie 2011. Gwny koordynator projektu: Pracownik socjalny z Domu Dziecka przy ul. 11 Listopada 6 w Biaymstoku. Instytucja wspomagajca: Uniwersytet w Biaymstoku, Wydzia Pedagogiki i Psychologii, ul. wierkowa 20. Za gwny cel obraam dostosowanie rodowiska rodzinnego. Projekt w swym zaoeniu opiera si na pracy z rodzicami. Jest to jedna z metod pracy socjalnej. czy w sobie zarwno prac z indywidualnym przypadkiem, jak i instytucjami, pod ktre podlegaj konkretne jednostki w zalenoci od miejsca zamieszkania. Metoda rodowiskowa w swym zaoeniu opiera si na wsppracy lokalnych instytucji publicznych, organizacji pozarzdowych i mieszkacw dla poprawy okrelonych warunkw ycia. Pomaga rodzicom bd studenci. Zakadam, e na zasadzie wzajemnej wsppracy korzyci bd pyn
23

zarwno dla jednej jak i dla drugiej strony. Modzi ludzie ze swoj wiedz wyniesion ze studiowania, po prawie trzech latach maj ju teoretyczne podstawy i liczne pomysy na pomoc rodzicom niezaradnym yciowo. S to ludzie, ktrym czsto nikt nie pokaza, e mona y inaczej. Przyjli oni postaw roszczeniowo- konsumpcyjn, yjc z zasikw, ktrymi wspomaga ich pastwo poprzez opiek spoeczn. Ich praca zazwyczaj ogranicza si do prac sezonowych lub innych fizycznych zaj. Nie s wiadomi, e mog zmienia swoje kwalifikacje poprzez rnego rodzaju kursy i szkolenia. Niezaradno yciowa jest problemem, z ktrym boryka si wikszo osb, nawet w rodowiskach niepatologicznych. Ograniczenia horyzontu mylowego i brak ambicji prowadzi do uzalenie. Zadaniem studentw bdzie przekazanie nie tylko wiedzy teoretycznej o moliwoci rozwoju, ale rwnie perswazja dotyczca podjcia powaniejszych celw, prowadzcych do powrotu dzieci do rodziny. Najwikszym marzeniem kadego wychowanka z domu dziecka jest powrt do domu i chc zrobi wszystko, aby ten powrt przyspieszy. Wymaga to zmiany wielu nawykw, utartych schematw postpowania, lecz uwaam, e przy odrobinie dobrej woli rodzicw jest moliwe. Chciaoby si rzec, e kady rodzic kocha swoje dzieci. W wikszoci przypadkw tak jest, jednake w wikszoci przypadkw rodzice nie potrafi okaza dzieciom swojej mioci, a uczucie bezradnoci, wobec przytaczajcej rzeczywistoci popycha rodzicw rodzicw odwrotn stron.

3.2.

Uzasadnienie

Planowany czas projektu wynosi dwa miesice, czyli dokadanie tyle, ile trwaj praktyki w Domu Dziecka odbywane przez studentw III roku Pracy Socjalnej studiw stacjonarnych I stopnia. Ich liczba, jest uzaleniona od liczby rodzin, ktre zgosz ch uczestniczenia w projekcie, ktre bdzie dobrowolne. Stan na dzie 28.04.2010. to trzydzieci dwie rodziny, w ktrych rodzice maj ograniczone prawa rodzicielskie, a ktrych dzieci przebywaj w placwce (czterdzieci siedmiu wychowankw). Koszt miesicznego pobytu w Domu Dziecka na jedno dziecko wynosi nawet do czterech

24

tysicy zotych. Dochodzi, wic rwnie motyw ekonomiczny. Na barkach jednego pracownika socjalnego spoczywa caa dokumentacja, ktr trzeba sporzdza podczas kadego wywiadu rodowiskowego oraz innych procedurach towarzyszcych umieszczeniu dziecka w placwce. Z kadej wizyty w rodzinie przygotowuje notatki ze wzgldu na ogromn biurokracj nie ma czasu z przyczyn niezalenych od siebie skupi si na dogbnym analizowaniu potencjau rodzicw. Kolejnym faktem przemawiajcym za realizacj takiego projektu posuy mi fakt, e studenci peni twrczych pomysw oraz gotowi do podjcia pracy pozostaj bierni przez okres praktyk, ktre ograniczaj si do przygldania si pracy pracownika socjalnego. Modzi ludzie maj w sobie mnstwo energii, ktr mog przekaza rodzicom, ktrzy nie widz dla siebie szans na lepsze ycie. Przez trzy lata studiw zdobywaj podstawy teoretyczne majc znikomy kontakt z ludmi. Studenci przebywajc z rodzicami, ktrzy nie radz sobie w yciu codziennym bd mogli si od nich wiele nauczy. Zdobyta wiedza pomoe im w zdobywaniu dowiadczenia wsppracy z ludmi, poprzez poznanie ich potrzeb, marze czy sposobu na ycie. Poniewa projekt obejmuje tylko rodziny, zgosz tak ch nie moe by mowy o jakiejkolwiek prbie zmuszania do podjcia jakichkolwiek dziaa. Na dzie 28.04.2010. jest okoo siedemdziesiciu studentw Pracy Socjalnej mona bdzie wyznaczy po dwie osoby do jednej rodziny.

3.3 Przebieg projektu: W styczniu 2011 pracownik socjalny z placwki poinformuje rodzicw o moliwoci uczestniczenia w projekcie, bdzie oczywicie zachca ich do czynnej wsppracy stawiajc dobro dziecka jako priorytet. Nastpnie zoy pismo na Uniwersytecie w Biaymstoku, w ktrym poinformuje ile rodzin zgadza si na uczestniczeniu studentw w ich yciu. Za rozdzielenie studentw do poszczeglnych osb bd odpowiada osobicie tak, aby na kad rodzin przypadao dwch studentw. Od dnia rozpoczcia praktyk studenci s zobowizani do codziennego (od poniedziaku do pitku) przebywania z rodzinami
25

zgoszonymi do udziau w projekcie. Ilo czasu, jak bd tam spdza mog uzgodni z konkretn rodzin, tak, aby dopasowa si do pracy rodzicw, jeeli pracuj. Przypuszczalnie czas bdzie si waha w granicach trzech- czterech godzin, przy czym bdzie mona go wyduy do piciu godzin dziennie za porozumieniem stron. Z kadego spotkania z rodzicami studenci bd zobowizani sporzdzi wyczerpujc notatk w swoim dzienniczku, w ktrym opisz szczegowo jak wygldao spotkanie z rodzicami. Pod koniec kadego tygodnia studenci winni si skontaktowa ze mn lub pracownikiem socjalnym i zda pisemne sprawozdanie ze swych obserwacji. W razie jakichkolwiek pyta bd mogli w kadej sprawie zwrci si do pracownika socjalnego ewentualnie, aby uzyska odpowiedzi lub wsplne poszukanie rozwiza. Zakadam, e przez pierwsze dwa, a nawet trzy tygodnie praca studentw bdzie ograniczaa si do rozmw z rodzicami. To wany element projektu, poniewa jest to czas na poznanie samych rodzicw. Jeeli mamy do czynienia z osobami, ktre s niezaradne yciowo, mona zaryzykowa stwierdzenie, e bd one nieufne i zdobycie zaufania moe potrwa. Jednake same zgoszenie do projektu informuje nas, e nie godz si one na obecny stan rzeczy, najprawdopodobniej bardzo zaley im na dzieciach i s w stanie si zmobilizowa dla dobra dzieci. Czynnikiem agodzcym stres bdzie fakt, e spotkania bd odbywa si w ich domu, gdzie czuj si bardziej swobodnie. Zadaniem studentw jest zauwaenie, jakim potencjaem dysponuj rodzice wychowankw z Domu Dziecka. Studenci bd mieli za zadanie stwierdzi jak bardzo destrukcyjny wpyw ma bezradno yciowa na funkcjonowanie rodziny, od jak dawna rodzice s niezaradni yciowo, czy to cecha wrodzona (predyspozycje osobowociowe) czy moe spowodowana zaamaniem np. po zmianie pracy. Na pocztku studenci bd wspiera emocjonalnie poprzez rozmowy rodzicw. Nastpnie po upywie okoo miesica, kiedy wrd stron zawie si ni porozumienia, bdzie mona przej do nastpnych krokw. W czasie, kiedy studenci bd bada, co jest powodem bezradnoci bd pomaga rodzicom w codziennych sytuacjach. Po rozmowie z pracownikiem socjalnym wywnioskowaam, e bardzo czstym problemem jest nieumiejtno gospodarowania pienidzmi oraz nieradzenie sobie z codziennymi czynnociami. Mona to rozwiza chociaby poprzez pokazanie gdzie robi zakupy, eby byo najtaniej, co kupi, itp. Poprzez wsplne zakupy i mwienie oraz podliczanie, co i ile si wydao rodzice mog si nauczy tej umiejtnoci. Nie oznacza to jednak, e studenci bd wyrcza rodzicw. Studenci nie stanowi taniej siy roboczej, ich zadaniem bdzie pomaga, a to jak bardzo

26

bd uczestniczy w yciu rodziny bdzie zaleao rwnie od nich. Kolejn form organizowania rodowiska i przystosowania go do powrotu dziecka jest nauka dbania o higien i porzdek. Bdc na wywiadach rodowiskowych wraz z pracownikiem socjalnym zauwayam, e w wikszoci mieszka panowa baagan w skrajnych postaciach. Rozmowa bdzie najlepsz form pomocy w tym wypadku przy zaoeniu, e jeeli studenci mog sami zadeklarowa pomoc rwnie w tych czynnociach. Kolejn form bdzie zdiagnozowanie czy oprcz niezaradnoci s rwnie inne problemy. Jeeli tak to, jakie, czym s spowodowane. Wszystko powinno si odbywa na zasadzie lunych, delikatnych w miar moliwoci rozmw. Jeeli problemy wystpi naley skontaktowa si z pracownikiem socjalnym, i zdoby informacje, co mona zrobi, aby pomc konkretnej rodzinie. Nastpn form pomocy bdzie uzyskanie informacji, z jakimi instytucjami pracowaa rodzina, czy bierze zasiki, jeeli tak to, jakie, jeeli nie to, dlaczego. Studenci mog suy pomoc w napisaniu wniosku, jeeli zajdzie taka potrzeba lub wsplnie uda si do placwki i wyjani niezrozumiae kwestie. Studenci wraz z rodzicami bd zobligowani do przeprowadzenia wywiadu wrd instytucji mieszczcych si w okolicy. W zalenoci od problemw wystpujcych w rodzinie bd to orodki do walki z uzalenieniami, a take Urzdy Pracy, organizacje pozarzdowe czy nawet firmy, np. Agencje Pracy Tymczasowej, gdzie mona uzyska informacje o pracy. Stopniowo poprzez nawizywanie kontaktu z rodzicami studenci bd ich poznawa, rozmawia, czasami nawet podpowiada rozwizania, uczestniczy w codziennym yciu. Stan si blisi osobom, z ktrym bd kiedy wsppracowa. Naucz si jak pozna konkretne emocje u innych. Przejd swoisty trening empatyczny, ktry bdzie wymaga od nich duej cierpliwoci, co przyda im si w pracy. Wszystkie czynnoci majce na celu walk z bezradnoci prowadz studentw i rodzicw do przygotowania odpowiednich warunkw i jak najszybszy powrt dziecka do domu. Zadaniem studentw bdzie rwnie zbadanie stosunkw z ssiadami; okrelenie jaki charakter maj te stosunki oraz skupienie si nad genez (jeeli te stosunki s negatywne). Jeeli ssiedzi wyra ch rwnie bd mogli pomaga rodzicom, bdzie to przydatne np., kiedy jedno lub oboje rodzicw bdzie pracowa. Kolejn form pomocy rodzinie w sytuacji bezradnoci bdzie wsppraca z doradc zawodowym. Projekt zakada zorganizowanie spotka raz na dwa tygodnie w ustalony dzie tygodnia, w czasie trwania projektu, tj. cztery spotkania trwajce po trzy godziny kade. Maksymaln liczb uczestnikw stanowi liczba czterdziestu rodzin, z ktrych oboje lub

27

jeden z rodzicw moe uczestniczy w takim spotkaniu daje to ogln liczb okoo 80 osb. Uczestnicy projektu zostan podzieleni na cztery rne grupy majce spotkanie raz na dwa tygodnie, kada w inny dzie tygodnia. W ten sposb rodzice bd mogli sobie wybra dzie, jaki im pasuje. Doradca cznie bdzie si spotyka z rodzicami przez 48 godzin (4 grupy w tygodniu po 3 godziny razy 4 spotkania). Wszystko bdzie si odbywa na terenie placwki, a mianowicie w wietlicy, ktra jest przystosowana do takiego rodzaju szkole. Kade spotkanie bdzie podzielone na dwie czci:

Merytoryczn- 1/3, czyli okoo godziny Praktyczn- 2/3, czyli okoo dwch godzin

W pierwszej czci doradca bdzie opowiada o moliwociach, przed jakimi stoj rodzice. Wykona rodzicom testy, ktre bd miay na celu pomoc w podjciu decyzji, czy pracuj w najlepszych dla siebie zawodach, zgodnych z ich predyspozycjami. Omwi te jak mona rozwija swoje kwalifikacje, niekoniecznie zmieniajc swj zawd, opowie o rnych kursach i szkoleniach oraz podpowie, co mona robi, eby zarabia wicej, opisze moliwoci, przed ktrymi staj rodzice. Cz praktyczna przewiduje odpowiadanie na pytania rodzicw. Kady z zainteresowanych bdzie mg indywidualnie porozmawia z doradc, bez stresu i obaw, e kto go wymieje. Osobami, ktre bd pomagay w organizacji bd studenci (kadorazowe uczestnictwo i wyjcie bdzie liczyo si jak dzienne zaliczenie praktyk). Wynagrodzenie doradcy bdzie opacone z dotacji uzyskanych z Urzdu Miasta.

28

3.4. Ewaluacja Najwiksz barier moim zdaniem moe by niech rodzicw do uczestniczen ia w projekcie. Ludzie zwaszcza niewyksztaceni (a takimi s czsto rodzice wychowankw Domu Dziecka) boj si nowych rzeczy, boj si otworzy na drugiego czowieka, s zamknici ze swymi problemami w domowym zaciszu. Tak jak wczeniej wspomniaam czynnikiem pozytywnym jest to, e nie musz nigdzie chodzi. Studenci natomiast po otrzymaniu duej dawki wiedzy mog nie czu si odpowiednio przygotowani do pracy z osobami niezaradnymi yciowo. Uwaam, jednak, e zarwno dla jednej jak i dla drugiej strony wsppraca moe przynie wymierne efekty. Cho rodziny rni si midzy sob maj bardzo podobne cele. Bezradni rodzice, ktrzy znaleli si w niekomfortowej i przede wszystkim nowej sytuacji nie bd si czu osamotnieni. Dziki rozmowom zaczn wierzy w swoje moliwoci. Pozyskaj now wiedz, z pomoc studentw, o placwkach i instytucjach w ich okolicy. Opisany w rozdziale I odnonik do literatury- projekt w Wielkiej Brytanii cieszy si duym powodzeniem, zdecydowanie przyjaniejsze i mniej krpujce jest umieszczenie akcji w domu rodzicw, ni namawianie ich do pjcia do konkretnej placwki. Przez kilka godzin dziennie osoby zainteresowane maj okazj pozna si, swoje problemy. Wszystkie te czynnoci zbliaj ich do siebie, a np. wsplne robienie zakupw, wyrwnuje rnice midzy nimi, pokazujc, e rodzice maj czasami takie problemy jak inni, z t rnic, e nikt nie pokaza im innej recepty na ycie i nie zaproponowa innych rozwiza problemw. Podane przykady podane wczeniej w rozdziale I. uwiadamiaj, e wykwalifikowani pracownicy z rnych przyczyn najczciej braku czasu powierzchownie oceniaj potencja rodziny, przyczyniajc si do powielania systemu roszczeniowego. .

29

Zakoczenie
Kady projekt ma na celu ulepszenie jakiego procesu, zjawiska. Niektrzy twierdz, e ludzie si nie zmieniaj, ja jednak w swym troch idealistycznym przekonaniu uwaam, e ludzie mog si dostosowa do nowej sytuacji. Nikt nikogo na si nie zmieni, ale przy odrobinie chci i dobrej organizacji mona wypeni gwny cel projektu, jakim jest organizowanie rodowiska rodzinnego, tak, aby byo przyjazne dzieciom. Projekt moe si przyczyni do powrotu dzieci do rodzinnego domu, czyli do spenienia najwikszego marzenia zdecydowanej wikszoci dzieci, ktrym nie potrzebne s drogie zabawki, adne ubrania i wszystkie inne przedmioty, ktre moe zapewni placwka OpiekuczoWychowawcza. Nie ma potniejszej mocy ni rodzicielska mio, ktrej tak bardzo pragnie kade dziecko.

30

31