KOREKCJA ZAZBIENIA W koach o zazbieniu niekorygowanym linia rodkowa narzdzia zbatki toczy si bez polizgu po kole podziaowym nacinanego

koa zbatego. Wielko odsunicia lub dosunicia narzdzia wyraa si za pomoc wspczynnika przesunicia zarysu x. Korekcja dodatnia x>0 zarys odsuwany od materiau koa. Korekcja ujemna x<0 zarys dosuwany do materiau koa. np. x>0: w zazbieniu zewntrznym odsuwamy na zewntrz koa, w zazbieniu wewntrznym odsuwamy ku wntrzu koa. Dodatnie odsunicie narzdzia w zazbieniu zewntrznym w kierunku promieniowym o wielko +xm umoliwia: wykonanie koa o maej liczbie zbw bez podcinania stopy zba, uzyskanie dowolnej odlegoci osi k przy zachowaniu znormalizowanych moduw i cakowitej liczby zbw, poprawienie wytrzymaoci zazbienia na zamanie i na naciski (uniknicie pracy zarysw w pobliu koa zasadniczego, gdzie ewolwenta ma may promie krzywizny, a wic naciski s due). Wpyw przesunicia jest tym mniejszy im wiksza jest liczba zbw. Korekcja ujemna: pogarsza warunki pracy, uywana jest tylko dla uzyskania potrzebnej odlegoci osi w koach o duej liczbie zbw. Korekcja dodatnia jest ograniczona zaostrzeniem zba. Z praktyki wiadomo, e grubo zba na kole wierzchokowym nie moe nie moe by mniejsza ni 0,4 m, ze wzgldu na luz. Rodzaje korekcji zazbienia: bez przesunicia (zazbienie niekorygowane) x1=x2=0 rwnej sumie przesuni (korekcja P-0) x1=-x2 albo x1+x2=0 dodatniej lub ujemnej sumie przesuni (korekcja P) x1+x20 Stosujc korekcj P-0 zachowuje si tak sam odlego osi i ten sam kt zarysu, czyli rednica toczna pokrywa si z podziaow. Dodatnie przesunicie wystpuje dla zbnika, co pozwala na uniknicie podcinania, nadajc zbom maego koa korzystne ksztaty z punktu widzenia wytrzymaoci zmczeniowej. Dla duego koa wystpuje ujemne przesunicie zarysu ma may wpyw na jego ksztat. Dla k wykonanych z tego samego materiau i z1=z2 stosowanie rwnej sumy przesuni nie jest celowe. Dla korekcji P wspczynnik x1 i x2 dobiera si oddzielnie, aby w optymalny sposb spenione byy warunki wytrzymaociowe k.

Korekcji P wymaga zmiany odlegoci osi, natomiast przy korekcji P-0 odlego osi k nie ulega zmianie Dla uniknicia podcinania zba wspczynnik przesunicia zarysu: /dla 0=20o, ha0=1/ Dla uzyskania zaoonej odlegoci osi: W wyniku przesunicia zarysu zbnika o warto x1m i koa o warto x2m, odlego midzy koami a0 ulegaby zmianie i wyniosaby: z +z a = a + ( x + x )m = 1 2 m + ( x + x )m p 0 1 2 1 2 2 W celu skasowania luzu naley przybliy osie k do siebie o wielko ym:

a = a ym = a + ( x + x k )m r p 0 1 2
Jednoczenie naley skrci gowy zbw w obu koach o t sam wielko, zachowujc przy tym staa wielko luzu wierzchokowego:
ym = a a = ym = ( x + x )m (a a ) p w 1 2 w 0

Jeeli wspczynnik y jest may w porwnaniu ze wspczynnikiem luzu wierzchokowego, mona nie skraca gowy zba, godzc si na zmniejszenie rzeczywistego luzu wierzchokowego.

Przy obliczeniach przesunicia osi stosuje si przyblione metody:

a = a + (1 + B ) p 0 p
a w = a + (1 + B ) 0 r

a = 0,5( z + z ) m 0 1 2
inv 20o nw tg 20o
cos 20o B = 1 r cos nw

B = p

inv

Wartoci wspczynnikw Bp i Br w funkcji kta zarysu na rednicy tocznej w przekroju normalnym do linii zba s stabelaryzowane. W praktyce konstrukcyjnej spotyka si dwa typy zada: I. Dane s: modu (m), liczba zbw (z1, z2), rzeczywista odlego osi (aw).

Tok postpowania: obliczenie a0, obliczenie Br, odczyt Bp z tablic w funkcji Br, obliczenie x1+x2, obliczenie wspczynnika y, okrelenie tocznego kta zarysu w z tablic w funkcji Br lub Bp, albo z zalenoci:
cos a = 0 cos w a w

II. Dane s: modu (m), liczba zbw (z1, z2), warto wspczynnikw przesunicia zarysu (x1, x2) Tok postpowania: obliczenie a0, obliczenie Bp odczyt Br z tablic w funkcji Bp, obliczenie aw, obliczenie wspczynnika y, okrelenie tocznego kta zarysu w z tablic w funkcji Br lub Bp, albo z zalenoci

Najprostszy ukad napdowy:

N [W ] = M [ Nm] 2 obr n 60 min

SN silnik napdowy (generuje moc) MR maszyna robocza (odbiera moc) Sp - sprzego Prosty ukad napdowy z przekadni zbat:

u=

n n

n =
2

n u

M = M u
2 1

u >1

u <1

W zalenoci od wzajemnego pooenia k rozrniamy przekadnie: rwnolege (przekadnia walcowa) ktowe (przekadnia stokowa) wichrowate (przekadnia limakowa) Przekadnie zbate: - walcowe (zby proste, skone, daszkowe), - stokowe (zby proste, ukowe). Przekadnie mog mie zazbienie zewntrzne lub wewntrzne. W zalenoci od pooenia osi przekadnie dzielimy na: - rwnolege, - ktowe, - wichrowate - osie k nie le w jednej paszczynie. Przekadnie zbate charakteryzuj si: - staoci przeoenia, - maymi rozmiarami w stosunku do innych przekadni, - najwysz sprawnoci. Przekadnie zbate mog: - przenosi moce do 40 000 kW, - przeoenie cakowite moe zawiera si od 1/5 do 300 (10 000), - maksymalna prdko obrotowa moe dochodzi do 100 000 obr/min, - posiada wysok sprawno jednego stopnia. Podziaka nominalna pt jest to odlego pomidzy dwoma ssiednimi zbami (bokami) mierzona na uku koa podziaowego. Z zalenoci geometrycznych w koach walcowych o zbach prostych wynika zaleno:
d = pt z d z p d m= t = z pt =

z - liczba zbw, m - modu. Moduy zbw s to liczby znormalizowane podawane w milimetrach. Zarwno modu jak i podziaka s zwizane z koem podziaowym. h = a Wspczynnik wysokoci gowy zba m h Wspczynnik wysokoci stopy zba = f m Zarysy zbw s znormalizowane, wedug PN:
ha =1 m hf = 1.25 m h = ha + h f = 2.25 m

Jeeli wspczynnik wysokoci gowy zba wynosi jeden to zby s normalne. Jeeli: f < 1 - zby niskie, f > 1 - zby wysokie. Podstawowe parametry koa zbatego to: liczba zbw (z), modu (m), nominalny kt przyporu (), rednica koa podziaowego (d), rednica koa wierzchokowego (da), rednica koa stp, podstaw (df). d =m z
da = d + 2 ha df = d 2 hf

Profile zbw k zbatych musz by tak dobrane, aby przeoenie, czyli stosunek prdkoci ktowych by podczas pracy przekadni wielkoci sta niezalen od chwilowego pooenia zba. W przeciwnym przypadku przy jednostronnym ruchu koa napdzajcego koo napdzane byo by przyspieszane lub opniane, co wprowadzaoby due siy dynamiczne. Mona dowie, e dla spenienia warunku staoci przeoenia naley tak zaprojektowa zarys zba, aby normalne w punkcie chwilowego styku obu zarysw dzieliy odlego osi k w staym stosunku. Oznacza to, e musz one przechodzi przez ten sam punkt c zwany punktem centralnym lub tocznym. Znajc ten warunek poprawnej pracy dwch zarysw, majc ksztat jednego z k mona wyznaczy ksztat drugiego. Z wielu zarysw, takich jak zarys cykloidalny, epicykloidalny, hipocykloidalny najczciej stosujemy zarys ewolwentowy. Zarys ewolwentowy otrzymujemy przez toczenie bez polizgu prostej po kole zasadniczym. Punkt prostej wykrela zarys ewolwentowy. Jeeli zby koa maj zarys ewolwentowy to koa nazywamy ewolwentowymi. Zalety zarysu ewolwentowego: - zby k mona wykona przy pomocy noa zbatkowego, ktry daje si atwo i dokadnie wykona, - moe by wykonany metod obwiedniow, ktra jest tani i dokadn metod wykonania zbw k, - przy pomocy tego samego narzdzia mona wykona koa o rnych liczbach zbw, ktre daj si kojarzy w dowolne pary, bez wzgldu na liczb zbw w kole, - zmiany odlegoci osi k nie wpywaj na stao przeoenia, - kierunek dziaania siy midzyzbnej nie ulega podczas pracy zmianie, - przy pomocy tego samego narzdzia mona wykona zby korygowane. Wady zarysu ewolwentowego: - wysokie naciski pomidzy zbami, wynikajce z tego, e zby stykaj si wypukociami. Zarys zbw koa zbatego powstaje w ten sposb, e obwd koa zasadniczego o rednicy db dzieli si na z rwnych czci i na ich wykrela si ewolwenty odlege od siebie o sta wielko pb. W odlegoci s mierzonej po uku okrgu podziaowego o rednicy d wykrela si drug grup ewolwent odwijanych w przeciwnym kierunku. Obie grupy ewolwent przecinaj si w punktach P, wyznaczajcych maksymaln moliw wysoko zba. Pomidzy podziak na kole zasadniczym pb a podziak na kole podziaowym p zachodzi zaleno wynikajca ze stosunku rednic:
p b = p cos

Dla jednoznacznego okrelenia koa walcowego zbatego o zbach prostych naley poda takie wielkoci jak: z - liczba zbw, d - rednica podziaowa, - nominalny kt przyporu na rednicy podziaowej, da - rednica wierzchokowa, df - rednica stp, podstaw, s - grubo zba. Podczas nacinania zbw noem zbatkowym wedug metody obwiedniowej moe nastpi zjawisko podcinania stopy zba koa przez zby narzdzia. Przy duej liczbie zbw w kole przejcie ewolwenty w okolicy okrgu zasadniczego w krzyw ograniczajc stop zba nastpuje w miejscu, gdzie styczne do obu krzywych wzajemnie si pokrywaj. Przy maej liczbie zbw w kole cz ewolwenty powyej okrgu zasadniczego zostanie cita. W przypadku gdy n zbatkowy nie ma zaokrglonych naroy oraz gdy nie zastosowano korekcji warunkiem koniecznym i dostatecznym uniknicia podcinania stopy zba jest spenienie zalenoci:
h ao r rb cos

Podstawiajc zalenoci:

m 2 rb = r cos r = z gr

po przeksztaceniach otrzymujemy wzr na graniczn liczb zbw, by unikn podcinania stopy zba. 2 h ao
z gr =

(1 cos ) m
2

W przypadku korekcji naroa zbatki: 2 [h ao xm ro (1 sin )] z gr = m sin 2