Edukacja
11
Demografia
a nauczanie polskiego
■ Mniej Polaków osiedla si´ ostatnio w Stanach, typowo polskie regiony si´
gentryfikujà, a Polacy amerykanizujà. Zmiany te majà wp∏yw na szko∏y polonij-
ne, ale szkolnictwo w j´zyku polskim nadal jest w cenie.
Aleksandra S∏abisz
Szko∏a im. gen. W∏adys∏awa Sikor-
skiego na Brooklynie liczy oko∏o 70
uczniów. Klasy sà ma∏e, a 5 i 6 oraz 7
i 8 ze wzgl´du na ma∏à liczebnoÊç –
∏àczone. “To by∏a kiedyÊ polska oko-
lica, teraz staje si´ rosyjska. Polacy si´
stàd wyprowadzajà. Z jednej strony na-
le˝y si´ cieszyç, ˝e nasi rodacy wzbo-
gacajà si´, kupujà domy i stabilizujà
sobie ˝ycie; z drugiej natomiast, nasza
szko∏a na tym cierpi – mówi Alicja Pta-
sznik, dyrektor szko∏y. – Nigdy nie je-
steÊmy pewni, ile dzieci si´ zapisze na
kolejny rok. W ostatnich latach zda-
rza∏o si´, ˝e po kilku miesiàcach od roz-
pocz´cia roku dzieci si´ wykrusza∏y,
bo rodzice kupili dom na Long Island,
Staten Island czy w New Jersey”.
Ka˝de dziecko to oko∏o 300 dol. w
kasie polonijnej szko∏y. Przy 70 ucz-
niach nie jest to bud˝et zasobny, a
op∏aty sà wysokie. “Najwi´kszy wy-
datek szko∏y to czynsz. Nauczyciele
pracujà prawie spo∏ecznie” – mówi
dyrektorka, która sama nie pobiera
wynagrodzenia za swe poÊwi´cenie
oraz obecnie rozwa˝a jak pomóc ro-
dzicom, którzy z powodu kryzysu nie
mogà sobie pozwoliç na op∏acenie na-
uki w sobotniej szkole.
Malejà szko∏y znajdujàce si´ na ob-
szarach, z których Polaków ubywa w
wyniku powrotów do Polski czy te˝ mi-
gracji w obr´bie metropolii, szczegól-
nie je˝eli funkcjonujà w niedalekim sà-
siedztwie innej polonijnej placówki.
Z tych powodów ostatnich latach
zmala∏a m.in. liczba uczniów w szko-
le im. Marii Konopnickiej na Green-
poincie, która od 1920 r. oferuje so-
botnie zaj´cia z polskiego, historii i
geografii oraz taƒca ludowego. “Pi´ç
lat temu mieliÊmy 400 uczniów; obe-
cnie 250” – mówi Danuta Bronchard,
dyrektor szko∏y. – Klasy 2-5 sà licz-
ne, ale w pierwszej jest 28 dzieci –
po∏owa tego co w ub. roku”. Dyrek-
tor mówi jednak, ˝e mniejsza liczba
uczniów nie zagra˝a przysz∏oÊci szko-
∏y, a przy tym sprawi∏a, ˝e panuje w
niej bardziej rodzinna atmosfera.
Gentryfikacja nie szcz´dzi te˝ New
Jersey. “Passaic, które kilka lat temu
by∏o pi´knym polonijnym miastem,
teraz zaludnia si´ mieszkaƒcami po-
chodzenia latynoskiego i afroamery-
kaƒskiego – mówi Tamara Karwat,
dyrektor szko∏y dokszta∏cajàcej im.
Adama Mickiewicza w Passaic, NJ,
gdzie klasy sà bardzo nieliczne, a 8 i
9 majà zaj´cia razem. – Wielu naszych
rodaków z New Jersey w ostatnich
latach wyprowadzi∏o si´ do Pensyl-
wanii, bo tam w czasie boomu na ryn-
ku nieruchomoÊci domy by∏y taƒsze.
Z pewnoÊcià ogromny wp∏yw na spa-
dek liczby ch´tnych w mojej szkole
mia∏ fakt, ˝e w niedalekiej okolicy,
gdzie przesuwa si´ ˝ycie polonijne,
powsta∏y dwie inne placówki” – wy-
jaÊnia Karwat, która z poÊwi´ceniem
od 3 lat prowadzi szko∏´ i cieszy si´
du˝à sympatià rodziców.
T¢TNIÑ ˚YCIEM NATOMIAST te
szko∏y, które znajdujà si´ na obsza-
rach licznie zamieszkanych przez Po-
laków. Najwi´ksze placówki dzia∏a-
jà w Clark, NJ, i na Maspeth, NY, a
na migracji Polaków zyskujà te˝
mniejsze szko∏y. Równie˝ w Pensyl-
wanii w ostatnich latach powsta∏y 3
nowe polonijne placówki.
“W tym roku nie byliÊmy w stanie
przyjàç wszystkich zapisanych dzieci
i musieliÊmy odes∏aç kilkoro do innych
szkó∏, a i tak rok szkolny rozpocz´li-
Êmy z dodatkowà klasà – mówi Euge-
nia AniÊko, dyrektor i za∏o˝yciel szko-
∏y polonijnej w Clark, NJ, gdzie uczy
si´ 700 dzieci, a zaj´cia odbywajà si´
w piàtki i w soboty. Przyznaje, ˝e w
ciàgu 8 lat obserwuje rotacj´ uczniów:
cz´Êç odchodzi, wyprowadza si´ lub
w ogóle rezygnuje z nauki polskiego.
“Na ich miejsce przychodzà jednak in-
ni” – mówi AniÊko i dodaje, ˝e samych
pierwszaków ma w tym roku 60; nie-
wiele mniej w ostatniej klasie.
W podobnym duchu o swojej szko-
le na Maspeth, NY, opowiada Wal-
demar Rakowicz, który z placówkà
zwiàzany jest od poczàtku, bo od 1985
r. “U nas liczba dzieci stale roÊnie.
Obecnie mamy 561 uczniów i 27 klas”
– twierdzi Rakowicz, którego szko-
∏a uwa˝ana jest za jednà z najpr´˝-
niejszych w Nowym Jorku. “Do na-
szej placówki ucz´szczajà dzieci nie
tylko z najbli˝szej okolicy, ale tak˝e
spoza Maspeth: z Long Island, Bro-
oklynu, a nawet z Connecticut” – mó-
wi dyrektor, przypisujàc powodzenie
dobrej obsadzie pedagogicznej, sali
komputerowej oraz temu, ˝e jego
szko∏a, jako jedna z niewielu w No-
wym Jorku, oferuje klasy licealne.
Mimo gentryfikacji dobrze te˝ ra-
dzi sobie szko∏a Cyryla i Metodego
na Greenpoincie, w której nauka ofe-
rowana jest do klasy 12 w∏àcznie; jak
równie˝ ta przy parafii St. Frances de
Chantal w nowojorskiej dzielnicy Bo-
rough Park, gdzie w ciàgu ostatnich
15 lat coraz bardziej widaç polskie ak-
centy. “Borough Park jest takà prze-
chowalnià. Ludzie si´ tu osiedlajà, po-
mieszkajà jakiÊ czas, potem kupujà
dom na Staten Island, Long Island, w
Connecticut lub New Jersey i si´ wy-
W tym roku
szkolnym
8851 uczniów
ucz´szcza do
polonijnych
szkó∏ – wi´cej
ni˝ w latach
poprzednich
prowadzajà. Wi´kszoÊç dzieci u nas
jednak pozostaje przez 8 lat” – wyja-
Ênia Andrzej Popadiuk, dyrektor szko-
∏y, która ze wzgl´du na rosnàce zain-
teresowanie otwiera klasy licealne.
WED¸UG DANYCH CENTRALI POL-
SKICH SZKÓ¸ DOKSZTA¸CAJÑCYCH
(CPSD) ogólne zainteresowanie po-
lonijnymi szko∏ami roÊnie. “Dzieci nie
ubywa, wr´cz przeciwnie – nawet
mo˝na zaobserwowaç nieznaczny
wzrost ogólnej liczby uczniów zapi-
sanych w szko∏ach polonijnych – mó-
wi Barbara Szenk, rzeczniczka pra-
sowa Centrali Polskich Szkó∏ Do-
kszta∏cajàcych (CPSD) i nauczyciel-
ka polskiej szko∏y w Clark, NJ. W ro-
ku szkolnym 2007/08 we wszystkich
60 placówkach polonijnych na Wscho-
dnim Wybrze˝u nale˝àcych do CPSD
uczy∏o si´ 8030 dzieci, o ponad 500
wi´cej ni˝ w roku poprzednim, kie-
dy to zarejestrowanych by∏o 7458
uczniów. W tym roku liczba ta jeszcze
bardziej wzros∏a – na rok 2008/09 za-
rejestrowanych zosta∏o 8851 uczniów.
Problemem, z którym boryka si´
jednak wi´kszoÊç dyrektorów i rodzi-
ców, jest spadek zainteresowania na-
ukà w sobotniej szkole mniej wi´cej
po klasie piàtej. Dyrektorzy robià, co
mogà, aby uatrakcyjniç swe placów-
ki: jedni oferujà zaj´cia z malowania,
lekcje taƒca, inni zaj´cia komputero-
we czy kó∏ka teatralne. Wiele szkó∏
prowadzi dru˝yny harcerskie lub
przygotowuje do krajowych konkur-
sów przedmiotowych. Mimo wszy-
stko w momencie gdy uczeƒ zupe∏-
nie zasymiluje si´ w Êrodowisku ame-
rykaƒskim, mniej ch´tnie przychodzi
na lekcje polskiego. “Motywacja ro-
nowy dziennik Tuesday, March 10, 2009
dziców czy dziadków jest ogromnie
wa˝na. Dzia∏a bardzo dobrze, gdy
dzieci sà m∏odsze, ale kilka lat pó-
êniej trudniej je namówiç do chodze-
nia do szko∏y w weekendy, podczas
gdy ich amerykaƒscy koledzy i ko-
le˝anki, z którymi si´ przyjaênià, w
tym czasie oglàdajà telewizj´, cho-
dzà na basen czy sp´dzajà czas razem
– mówi Andrzej Popadiuk, dyrektor
polskiej szko∏y dokszta∏cajàcej na Bo-
rough Parku. – W naszej szkole kla-
sy m∏odsze sà najliczniejsze, grupa
przedszkolna w tym roku jest rekor-
dowo du˝a, ale przed klasà ósmà od-
padnie 35-50 procent uczniów”.
Do nauki j´zyka polskiego nie mo-
tywuje niestety podejÊcie do j´zyka
polskiego w wielu Êrodowiskach w
szkole amerykaƒskiej. “Tutejszy sy-
stem szkolnictwa k∏adzie nacisk na
inne j´zyki obce: hiszpaƒski, chiƒski
czy francuski. J´zyk polski nie jest w
modzie” – mówi Ma∏gorzata Sulew-
ski, mama 9-letniego Pawe∏ka.
DYREKTORZY SZKÓ¸ wspominajà o
jeszcze jednym aspekcie zmian demo-
graficznych, który w przysz∏oÊci mo-
˝e okazaç si´ czynnikiem decydujàcym
o kszta∏cie polonijnych placówek edu-
kacyjnych. Z powodu mniejszej w ostat-
nich latach emigracji z Polski, maleje
procent dzieci urodzonych w Polsce,
a roÊnie tych urodzonych ju˝ w Sta-
nach Zjednoczonych. “Gdy otwierali-
Êmy naszà szko∏´ 10 lat temu, po∏owa
uczniów to by∏y dzieci urodzone w Pol-
sce, które tam zaczyna∏y edukacj´. Obe-
cnie ponad 70 procent to urodzeni Ame-
rykanie” – mówi Waldemar Rakowicz.
Nasi rodacy, którzy wyemigrowali kil-
ka-kilkanaÊcie lat temu i zdecydowa-
Foto: Archiwum
li si´ osiedliç w Stanach, asymilujà si´
ze spo∏eczeƒstwem amerykaƒskim.
Dobrze radzà sobie z j´zykiem angiel-
skim i czasem zak∏adajà rodziny z part-
nerami z innych kultur. Ich dzieci ro-
dzà si´ tutaj, a j´zyk polski staje si´ dla
nich drugim j´zykiem.
“Jeszcze nie mamy uczniów pocho-
dzàcych z rodzin, gdzie si´ nie mówi
zupe∏nie po polsku, ale coraz cz´Êciej
zdarzajà si´ dzieci z mieszanych ro-
dzin,w których j´zyk polski rzadziej
jest u˝ywany” – twierdzà pedagodzy.
Dzieci m∏odsze, w klasie zerowej czy
pierwszej, cz´sto jeszcze mówià p∏yn-
nie po polsku, bo sà dopiero na po-
czàtku edukacji w szko∏ach amerykaƒ-
skich. W póêniejszych latach coraz
swobodniej czujà si´ rozmawiajàc
mi´dzy sobà w j´zyku angielskim.
“Nie mog∏am uwierzyç, gdy raz,
chcàc zaprowadziç spokój w klasie,
powiedzia∏am uczniom, ˝e mogà roz-
mawiaç, ale tylko po polsku, to na-
sta∏a cisza jak makiem zasia∏” – mó-
wi Ma∏gorzata Sulewski, która uczy-
∏a w szkole na Bensonhurst.
Centrala Polonijnych Szkó∏ ju˝
przygotowuje si´ na eskalacj´ tego zja-
wiska. “Rozwa˝amy zmiany progra-
mowe w szko∏ach polonijnych, bo zda-
jemy sobie spraw´ z tego, ˝e nast´p-
ne pokolenia czy nawet klasy b´dà co-
raz mniej polskoj´zyczne. Musimy byç
na to przygotowani. Temu te˝ m.in.
s∏u˝y studium dla nauczycieli polo-
nijnych kszta∏càce ich w kierunku na-
uczania j´zyka polskiego jako obce-
go” – mówi Barbara Szenk. ■
Artyku∏ powsta∏ w ramach stypendium dla dziennika-
rzy z prasy etnicznej oferowanego przez New York Me-
dia Alliance.