Kamilla Termiska

Jolanta Szarlej



Polskie refleksy semickiej metafizyki DROGI
Na materiale hebrajszczyzny biblijnej


Wdrwka jest wsplnym dowiadczeniem pierwotnego czowieka.
Inaczej wygldaa w sawannach Afryki, stepach i lasach Euroazji,
pustyniach Bliskiego Wschodu. Inne wyobraenia wie z drog wyznawca
taoizmu
1
, inne Europejczyk, w ktrego zbiorow pami wryty jest solidny,
rzymski dukt znak wyszej, zwyciskiej cywilizacji, a inne jeszcze zyty
z pustyni Semita.
Mimo e tak wiele dzieli klasyczny jzyk hebrajski i wspczesn
polszczyzn (dystans czasowy, geograficzny, kulturowy, spoeczny,
religijny etc.), trzeba pamita, e od wiekw dochodzi pomidzy nimi do
swoistego spotkania dziki Biblii, stworzonej w swym
starotestamentowym rdzeniu w kulturze ydowskiej, a w sposb oczywisty
stanowicej jeden z filarw dawnej i wspczesnej kultury Europy.

1
Tao oznacza w jzyku chiskim drog pojmowan jako istota harmonijnych
przeobrae bezustannie zachodzcych w przyrodzie.

Rnice pomidzy jzykiem hebrajskim a polszczyzn uwidaczniaj
si wyranie ju na wstpie pracy nad metafizyk drogi i jej polskimi
refleksami na etapie ekscerpcji materiau, bowiem ju tutaj ujawnia si
ogromna odmienno dwch systemw jzyka: jednego nalecego do
rodziny jzykw semickich oraz drugiego zaliczanego do rodziny
jzykw indoeuropejskich. W jzyku hebrajskim klasycznym uycie
rzeczownika z: (DROGA) jest rwnoznaczne z aktywizacj
rdzenia, ktry jako czysta potencja semantyczna przywouje ogromne
bogactwo sensw, konkretyzujcych si w kontekcie skadniowym w
wielu rnych znaczeniach i formach morfologicznych. Rdze w jzykach
semickich aktywizuje znacznie wiksz rnorodno znacze ni
wyspecjalizowane pod wzgldem semantycznym i morfologicznym
leksemy we wspczesnych jzykach europejskich. W odniesieniu do
polszczyzny moliwa jest analiza samego rzeczownika DROGA, praca nad
jego hebrajskim odpowiednikiem domaga si analizy caego materiau
jzykowego, w ktrym wystpuje nie tylko rdze z:, ale rwnie rdzenie
nalece do pola semantycznego chodzenia. Sprawdzone zostay wszystkie
uycia odnotowane w Konkordanz zum hebrischen Alten Testament z
1993 roku (Rger 1993).
Jzyk hebrajski, jzyk pierwotnie koczowniczego plemienia zawiera
wiele rdzeni zwizanych z pieszym zazwyczaj przemieszczaniem si.
Rni si one dodatkowymi semami kierunku, sposobu, celu i
szczliwego, pomylnego lub nie przebiegu i finau zmiany miejsca.
Rni si take waciwociami morfologicznymi, potencjami formalnymi

i kontekstami, aczkolwiek niektre z nich mog si paradygmatycznie
substytuowa, a ich zakres semantyczny wydaje si zawiera obszern
cz wspln. Bardzo bliskie znaczeniowo s odnoszce si do chodzenia
trzy rdzenie: z: DRK, z (H)LK , : JR. Pierwszy z
nich jest niewtpliwie najszerszy treciowo, drugi zawiera odcie
znaczeniowy postpowania za przewodnikiem, w ktrym pokada si
ufno, a trzeci odnosi si do chodzenia prosto (do celu), wytyczonym
szlakiem, bez waha co do susznoci wyboru, bez zbaczania i kluczenia.
Zdarzaj si parasze, w ktrych wystpuj wszystkie trzy rdzenie. Podam
dwa przykady pierwszy, ktry mona odczyta dosownie, i drugi o
zabarwieniu religijnym:
, -- , - .
I powid z: ich prost : drog z:,
tak e doszli z do miasta zamieszkaego [Ps 107, 7]
2
;

, ; , - , - , .
Czyni on to, co jest suszne : w oczach Paskich, i kroczy z we wszystkim
drog z: praojca swego, Dawida nie zbaczajc ani na prawo, ani na lewo [2 Kr
22, 2].

Chodzi oznacza stpa, stawia kroki, lecz take dziaa,
postpowa w okrelony sposb i po prostu y. Czowiek, homo viator
dokonuje wyborw. Wybr drogi, po ktrej poda, jest wyborem sposobu

2
Tekst hebrajski pochodzi ze strony: www.mechon-mamre.org/p/pt/pt0.htm; polskie
cytaty biblijne, o ile nie s wasnego tumaczenia, zaczerpnite zostay wraz z siglami
biblijnymi z: Biblia Tysiclecia. Pismo wite Starego i Nowego Testamentu,
biblia2000 @thfac.poznan.pl. Wszelkie podkrelenia pochodz od autorek artykuu.


jego postpowania, a wic nacechowanym etycznie sposobem ycia i
samym yciem.
Rdze spgoskowy (niezwokalizowany w odrnieniu od
morfemw leksykalnych w jzykach europejskich) jako czysta potencja
semantyczna stanowi podstaw wielu znacze, zarwno realistycznych,
odnoszcych si do dowiadcze zmysowych czowieka, jak i do
dowiadcze psychicznych i duchowych, niepyncych ze wiata. Trzeba
traktowa je jako rwnorzdne. Biblia utrwala ten etap rozwoju jzyka
hebrajskiego, w ktrym ju bardzo trudno oddzieli dowiadczenie
fizycznego poznawania wiata od operacji mentalnych i dozna
duchowych. Sensy fizyczne i metafizyczne zazbiaj si w rdzeniach
semickich w sposb niemoliwy do rozdzielenia bez udziau kontekstu.
Powiadczaj to kolejne teksty biblijne:
, ; .
Gupi uwaa sw drog z: za suszn :, ale rozwany posucha rady [Prz 12,
15];
- , ; .
[] bo Pan uznaje drog z: sprawiedliwych, / a droga z: wystpnych zaginie
[Ps 1, 6].

Wrd zalece religijnych jest chodzenie drogami B-ga, prostymi w
Jego oczach, podanie za Nim, przed Jego obliczem
3
:
- ; , .
Powierz Panu swoj drog / z: i zaufaj Mu: On sam bdzie dziaa [Ps 37, 5];

, ; , .

3
Por. Ps 18, 31.

Prawo niewinnego rwna : mu drogz:, / a zy przez swoj zo upada
[Prz 11, 5].

Fakt cisego powizania ludzkiego ycia z szeroko pojtym
wdrowaniem znajduje swoje odzwierciedlenie take w jzykach
europejskich, w tym w jzyku polskim. atwo ukaza to na podstawie
analizy uy rzeczownika DROGA w tekstach zrnicowanych pod
wzgldem stylowym i gatunkowym (wykorzystano teksty publicystyczne
4
,
urzdowe
5
, religijne
6
, a take cho w mniejszej liczbie literackie
7
oraz
potoczne; w badanej prbie znalazy si przykady takich gatunkw, jak
paremie, modlitwy brewiarzowe, a take kazania i komentarze ojcw
Kocioa).
W polszczynie oglnej sensy dosowne leksemu DROGA
odsaniaj wybrane zdania, ekscerpowane z Korpusu Jzyka Polskiego.
Ujawniaj one cechy przypisywane drodze jako szlakowi
komunikacyjnemu: polna, mao uczszczana, krtka; wojewdzka,
powiatowa, krajowa, ekspresowa; startu i ldowania, morska, ldowa.
Powysze uycia stanowi przykady czliwoci leksemu DROGA w jego
znaczeniu podstawowym, konkretnym (centralnym, prototypowym). Za
Sownikiem jzyka polskiego mona by poda kolejne przymiotniki,
charakteryzujce DROG: szeroka, wska, botnista, piaszczysta, wyboista,
kamienista, krta, gadka, rwna (SJP I: 454). Teksty zapisane w literackiej
odmianie polszczyzny pozwalaj wzbogaci ten rejestr epitetw czcych

4
rdo: (KJP) Korpus Jzyka Polskiego.
5
rdo: (KJP) Korpus Jzyka Polskiego.
6
rdo: (LG) Liturgia Godzin.
7
rdo: (KC) Ksiga cytatw oraz (TL) Teksty literackie.

si z rzeczownikiem DROGA: przymiotniki krtka, najkrtsza, duga,
faszywa, suszna, daleka, lepsza, atwa, trudna ujawniaj niemal
nieograniczon czliwo badanego rzeczownika.
Wszystkie powysze zwizki wyrazowe z leksemem DROGA
wskazuj na jego znaczenie prototypowe, oddajce dowiadczenie
czowieka zrodzone w kontakcie z przestrzeni trjwymiarow. Nale
one do DOMENY RDOWEJ, z ktrej rnymi drogami [!]
wywiedzione zostan znaczenia derywowane mniej lub bardziej
powizane ze znaczeniem prototypowym. Stosunkowo bliskie prototypowi
jest znaczenie frazy nominalnej DROGA ODWROTU [trasa ucieczki],
widoczne s tutaj jednak pewne aspekty znaczenia wykraczajce poza
dosowno, cho jeszcze silnie powizane z domen przestrzeni
trjwymiarowej.
Leksem DROGA konceptualizuje w polszczynie wszelkie szlaki
komunikacyjne w wiecie realnym, nie tylko ludzkim, ale rwnie
fizycznym, spoecznym, ekonomicznym, np. DROGI DYSTRYBUCJI
towarw. Bywa take uywany w poczeniu z elementami temporalnymi
jako okrelenie czasu podry i odlegoci, a cilej rzecz ujmujc jako
okrelenie odlegoci przez podanie przyblionego czasu trwania podry,
np. osiemnacie godzin drogi do domu (KJP: Rzeczpospolita, nr 02.10.
2001).
Wrd okrele DROGI w polszczynie pojawiaj si przymiotniki:
prosta, najlepsza, duga, dobra, za, faszywa. W kontekcie biblijnej
hebrajszczyzny szczeglnie interesujce wydaje si poczenie

rzeczownika DROGA z przymiotnikiem PROSTA. W wyraeniu prosta
DROGA do celu przymiotnik wnosi znaczenie pewnoci, niezawodnoci
obranej metody osigania celu. Trudno dopatrze si tutaj sensu
moralnego, ocen wartociujcych postpowanie. Przymiotnik prosta
okrela skuteczno dziaania, a nie jego moralno. Polszczyzna oglna
zna jednak wartociujce poczenie wyrazowe PROSTA DROGA, czego
dowodzi materia sownikowy: zwizek frazeologiczny CHODZI, I
PROST DROG znaczy tyle, co y uczciwie, postpowa szczerze,
otwarcie (SJP I: 456). Powiadczaj to rwnie liczne teksty literackie
8
.
Warto w tym miejscu zasygnalizowa brak w polszczynie sensu
religijnego, ktry wbudowany jest w struktur semantyczn hebrajskiego
przymiotnika :.
, : - , ,
, .
Kt jest tak mdry, aby to poj, i tak rozumny, aby to rozway? Bo drogi
Paskie s proste: krocz nimi sprawiedliwi, lecz potykaj si na nich grzesznicy
[Oz 14, 10]
9
.

Wydwik etyczno-religijny ma wyraenie PROSTA DROGA tylko w
polskich tekstach religijnych, np. w polskich przekadach Biblii. W zdaniu
pochodzcym z Kantyku Zachariasza
76
A i ty, dzieci, prorokiem
Najwyszego zwa si bdziesz, bo pjdziesz przed Panem torujc Mu
drogi [] (k 1, 76) zawarte jest proroctwo, ktre okrela misj Jana

8
Por. Droga do prawdy jest naprawd prosta, tylko nie wiadomo w ktr stron. (TL:
Wadysaw Grzeszczyk, Parada paradoksw)
Jeeli nie potrafisz doj prost drog do tego, by nie by pospolitym, to krzyw drog
na pewno do tego nie dojdziesz. (TL: Charles Dickens)
9
Por. take Iz 40, 3.

Chrzciciela jako tego, ktry ma wzywa nard wybrany do nawrcenia,
czyli do przestrzegania Boego prawa. Nieznajomo kontekstu Starego
Testamentu i znaczenia hebrajskich rdzeni z: oraz :
uniemoliwia na gruncie polszczyzny poprawn i pen interpretacj
tego tekstu. Ten religijny, wzbogacony o kontekst semantyczny rdzeni
hebrajskich sens dostrzec mona w bardzo licznych wypowiedziach ojcw
Kocioa, np. w homilii w. Asteriusza (w. Asteriusz 1984: 101103).
Perykopa z Dziejw Apostolskich 13, 910 wykrzywianie prostych drg
Paskich ujmuje w kategoriach dziaania demonicznego, naznaczonego
buntem wobec Stwrcy (por. Dz 13, 910).
Leksem DROGA moe zosta przeniesiony z domeny przestrzeni
fizycznej do DOMENY ABSTRAKCYJNEJ YCIA i sta si sposobem
konceptualizacji biegu ludzkiego ycia, biegu kariery zawodowej,
ludzkiego losu, wyboru najwaniejszych wartoci ycia tego
wszystkiego, co okrelamy jako modus vivendi. Pene utosamienie drogi i
ycia odnajdujemy w wielu bardzo rnorodnych pod wzgldem
gatunkowym i stylistycznym tekstach. Zobrazujemy to jednym, wybranym
z wielu, przykadem:
Zachowamy ich wszystkich we wdzicznej pamici i dzikujemy Bogu, e
pozwoli przeci si naszym drogom na Bernardyskiej 3, pod Wawelem
(SEM)

W cytowanym tekcie leksem DROGA aktywizuje treci przynalene
zarwno do domeny przestrzeni, jak i istnienia. W wielu innych
rzeczownik DROGA zyskuje PRZYMIOTNIKOWE okrelenie nowej
domeny pojciowej: droga yciowa, droga artystyczna.

Podobne uycia bardzo czsto odnale mona w tekstach
literackich. atwo wrd nich wskaza takie, ktre oddaj przy pomocy
leksemu DROGA proces wewntrznego rozwoju czowieka, jego wzrost w
osiganiu coraz wikszej dojrzaoci osobowej:

Wszystko, co przeywamy, to tylko jakie etapy, jakie stacje. To, co dzi
wydaje si wielkim osigniciem, jutro odpada, bo poszlimy ju dalej.
Trzeba by zawsze w drodze. (TL: Anna Kamieska)

Jest tylko jedna droga, ktra wiedzie czowieka do prawdziwej doskonaoci:
twarda szkoa ycia. (TL: Albert Einstein)

W jzyku polskim pozytywnie wartociowana jest niezaleno
wyborw, wolno postpowania, brak skrpowania w kreacji swego ycia,
nawet jeli towarzyszy im pewne ryzyko zagubienia czy bdu.
Powiadczaj to liczne teksty, z ktrych przywoam dwa najpikniejsze:

Chod wasnymi drogami nawet po obcych rajach. (TL: Stanisaw Jerzy Lec)

aden, aden, aden obowizek nie istnia dla ludzi przebudzonych, prcz
tego jednego: szuka samego siebie, w sobie si umocni, po omacku szuka
wasnej drogi naprzd, niezalenie od tego, dokd ona wiedzie. (TL:
Hermann Hesse Demian: Dzieje modoci Emila Sinclaira, Rozdzia
szsty: Walka Jakuba)

W polskich tekstach religijnych metafora DROGI jako wyobraenia
ycia pojawia si najczciej i odpowiada do pewnego stopnia obrazom
utrwalonym w klasycznej hebrajszczynie. Nie znajdziemy w nich ladu
apoteozy niezalenoci, samowoli ani indywidualizmu. Znaczn zgodno
mona dostrzec take w konceptualizacji w obu jzykach zejcia z
waciwej drogi. Wartociowanie jest w obu przypadkach negatywne: w

polszczynie uwarunkowane systemem etycznym eksponujcym prawo,
uczciwo, rzetelno, dobro etc., a w hebrajszczynie normami stricte
religijnymi.
, .
Boe, Twoja droga z: jest wita [] [Ps 77, 14a].

mwi Psalmista. Z owej Paskiej, prostej, niezawodnej,
bezpiecznej i prawdziwej drogi, drogi wiata mona zboczy na bezdroa
pustyni, mona j zagubi, zatraci, schodzi na manowce, ciemne, krte
cieki, bka si, wasa zagubiwszy cel, potyka si i upada.
Typowym rdzeniem wpisujcym si w ten obraz jest ..: GG i
.: G(H) bdzi, bka si, tua si, potyka si, chwia,
zatacza, sania na nogach, a jednoczenie nieumylnie robi co
niewaciwego, myli si, by w bdzie, nie mie odpowiedniego
rozeznania w sytuacji, tkwi w niepewnoci, w bdnych mniemaniach, by
zalepionym, ulega zudzeniom, a w konsekwencji grzeszy.
Rdzenie .- T (H); .: T (H) (z aramejskiego) s
niemal synonimiczne z powyszymi, natomiast s:: HT zabdzi,
budujc ten sam obraz, kadzie jak gdyby wikszy akcent na bezcelowo
podejmowanych dziaa, niewiadomo towarzyszc popenianiu bdu i
sprowadzajc win i grzech. Kade sowo powstae jako realizacja
jednego z powyszych piciu rdzeni moe by tumaczone w zalenoci od
kontekstu, rekcji i stylistycznych upodoba tumacza etc. na wiele
sposobw, co jest normaln praktyk translatologiczn. W podanych niej
przykadach zawarty jest obraz zabarwionego miertelnym

niebezpieczestwem bkania si poza wyznaczon tras, stawianie
niepewnych krokw po bezdroach pustyni:
, ; , - .
[] i powiedziaem: S oni ludem o sercu zbkanym .- / i moich drg z: nie
znaj [Ps 95, 10b];

- , -- , :
, - .
Przemawiajcie do serca Jeruzalem/ i woajcie do niego,/ e czas jego suby si
skoczy,/ e nieprawo jego odpokutowana,/ bo odebrao z rki Pana kar w
dwjnasb/ za wszystkie swe grzechy s:: [Iz 40, 2]
10
.

Zejcie z waciwej drogi na manowce jest w jzyku hebrajskim
jednym z obrazw grzechu, jedn z jego form o doniosych
konsekwencjach teologicznych dla wyrosego z judaizmu chrzecijastwa:
grzech pierworodny, grzechy powszechne, przebaganie, ofiara,
odkupienie, zwycistwo nad grzechem i zmartwychwstanie, sakrament
pokuty, odpuszczenie, sd ostateczny, zbawienie etc.
W polszczynie lk przed zagubieniem drogi, porzuceniem obranego
szlaku oraz negatywne wartociowanie tych zdarze utrwaliy formacje
sowotwrcze z morfemem leksykalnym DROG-: bezdroe
11
(bez-dro-e)
oraz zdrony
12
[np. plan, pomys] (z-dro-n-y), a take znaczna grupa
jednostek leksykalnych synonimicznych: zwizki frazeologiczne zej na

10
Biblijna metaforyka bdu.
11
Por. SJP I: 143: n. I; lm [], zwykle w lm, l., ksik., [] teren bez wytknitej
drogi, trudny do przebycia, manowce, wertepy. Zej a. sprowadzi kogo na bezdroa
sta si nieuczciwym, niemoralnym lub spowodowa, e kto si takim staje [].
12
Por. SJP III: 995: ksik. zasugujcy na nagan, godny potpienia, karygodny, zy,
niemoralny: Zdrony czyn, postpek, obyczaj. Zdrona myl. Zdrona rozrywka [].

manowce
13
, skok w bok
14
oraz jednostki leksykalne bdzi, bd,
zboczy
15
, zboczeniec
16
(i warianty: zboczek, zbok), zbrodnia
17
,
ulicznik, ulicznica.
W tekcie Pocztku Andrzeja Szczypiorskiego pojawia si zdanie,
ktre nasuwa skojarzenia z wieloma tekstami Starego Testamentu, choby
psalmami lub Listem w. Jakuba
18
:
Wiele byo drg danych czowiekowi, by szed, i wiele manowcw.
Weronika wiedziaa, e jedna tylko droga prowadzi do celu, lecz zawia bya
pltanina losw, obyczajw, waha, snw i smutkw. A ta wielo te
przecie bya dzieem Boga, Stworzyciela nieba i ziemi. (KJP: Andrzej
Szczypiorski, Pocztek, 1986)

Droga jest w tekcie Szczypiorskiego pojmowana jako droga Boa,
manowce to drogi nie-boe, na ktrych atwo si zagubi, grzebic szanse
na dotarcie do celu. Wartociowanie drg Boych i manowcw obecne w
tekcie Szczypiorskiego przekracza ramy oceny moralnej i siga do
systemu wartoci religijnych. Drogi Boe to drogi dobre, pewne, proste
gwarantujce powodzenie w osiganiu duchowego wzrostu tu na ziemi i

13
Por. SJP II: 106: m II, []; dzi tylko w lm bdne drogi; bezdroa, wertepy; Zej
na manowce zacz postpowa le, niewaciwie, nieuczciwie, pobdzi; Zwie
kogo na manowce wywrze niedobry wpyw na kogo, sprawi, e kto zacznie
postpowa nieuczciwie, niewaciwie, le.
14
Por. SFWP: 743: zdrada maeska, rzadziej zdrada staego partnera, partnerki.
15
Por. SJP III: 985: zej, zjecha w bok od drogi [].
16
Por. SJP III: 985: czowiek o nieprawidowej osobowoci, majcy odchylenia od
normy, zwaszcza w dziedzinie seksualnej.
17
Aleksander Brckner wywodzi rzeczownik droga od ps. *dorga. Wskazuje na
etymologi sowa zbrodnia w nastpujcej definicji: co z drogi, brodu wykracza. Por.
SEJP: 97.
18
Por. Jk 5, 19-20:
19
Bracia moi, jeliby ktokolwiek z was zszed z drogi prawdy, a
drugi go nawrci,
20
niech wie, e kto nawrci grzesznika z jego bdnej drogi,
wybawi dusz jego od mierci i zakryje liczne grzechy [Jk 5, 19-20].

sukces w perspektywie wiecznoci, czyli osignicie zbawienia. Manowce,
drogi bdne, bezdroa to rodzaj losowej puapki, ktra ma zniszczy
czowieka, odgradzajc go od rda ycia. rdo takiego wartociowania
ycia jest biblijne i obecne nie tylko w powieci Szczypiorskiego.
, -- , .
Bo myli moje nie s mylami waszymi ani wasze drogi moimi drogami -
wyrocznia Pana [Iz 55, 8].

Poznanie owych drg/planw Pana, a nastpnie ich realizacja jest nie tylko
powinnoci czowieka, ale take rdem jego szczcia, jak przekonuje
si w Dziejach Apostolskich za Psalmem 16:
28
Dae mi pozna drogi
ycia i napenisz mnie radoci przed obliczem Twoim (Dz 2, 28).
Podobn konceptualizacj ycia jako DROGI odnale mona w wielu
tekstach literatury polskiej oraz wiatowej na polszczyzn tumaczonych, w
ktrych proste drogi s przeciwstawiane manowcom (KC: 504, Leopold
Staff, Odys), bezdroom (TL: Henryk Ibsen, Dzika kaczka), na ktre
wstpuj jak pisze Henryk Ibsen demoniczne natury.
Pozytywn wartoci jest w tekstach religijnych rezygnacja z
planw, poczyna i wyborw wasnych na rzecz odkrycia i realizacji
planw Boych, niezalenie od tego, jak byyby trudne. Dramatyczne
ludzkie wybory heroicznego podania za Bogiem utrwala te polska
literatura dawna i wspczesna
19
. Szczeglnie czsty jest ten motyw w
tekstach religijnych, np. w modlitwach Liturgii Godzin:

19
Por. Bo na drogach Paskich ciemno
I czsto jest krwi zbryzgana
Ta ciemna i nocna droga,


Wszechmogcy, wieczny Boe, kieruj naszym yciem wedug swego
upodobania, abymy w imi Twojego umiowanego Syna mogli obfitowa w
dobre uczynki. Przez naszego Pana []. (LG, t. IV: Modlitwy na niedziele i
dni powszednie okresu zwykego: 36)

Boe, mocy ufajcych Tobie, bez Ciebie nic nie moemy uczyni, wysuchaj
nasze bagania i wspomagaj nas swoj ask, aby nasza wola i nasze czyny
byy poddane Twoim przykazaniom. Przez naszego Pana []. (LG IV
Modlitwy na niedziele i dni powszednie okresu zwykego: 36)

Analogiczn w stosunku do tekstw modlitewnych wizj ludzkiego ycia
odnajdujemy w pismach ojcw Kocioa:
Dla nas boja Boa zawiera si cakowicie w mioci i mio doskonaa
stanowi peni tej bojani. Waciwoci za naszej mioci wzgldem Boga
jest posuszestwo Jego napomnieniom, ulego rozporzdzeniom i wierno
obietnicom, jakiemy poczynili. (w. Hilary 1984: 150151)
Biblijne negatywne oceny ludzkiej samowoli s liczne i wyraziste,
niemal drastyczne. Drog wasn, a wic nie-bo kroczy Judasz
20
, Kain
21
,
Balaam
22
i nard wybrany
23
w okresach swego buntu wobec Stwrcy.
Tradycj biblijn, zarwno staro-, jak i nowotestamentow jednoczy
w Biblii znane stwierdzenie Jezusa: Ja jestem Drog, Prawd i yciem (J
14, 6). Zapisane w greckim oryginale zdanie, wyraajce w niezwykle
skondensowanej formie istot misji Jezusa, z pewnoci nie pado z ust

Krwi szalecw roztrconych o Boga.
(KC: 483, Juliusz Sowacki, Pie konfederatw)
20

25
[] sprzeniewierzy si Judasz, aby pj swoj drog [Dz 1, 25].
21

11
Biada im, bo poszli drog Kaina [] [Jud 11].
22

15
Opuszczajc praw drog zbdzili, a poszli drog Balaama, syna Bosora, ktry
umiowa zapat niesprawiedliwoci [] [2 P 15].
23

16
Pozwoli On w dawnych czasach, e kady nard chodzi wasnymi drogami []
[Dz 14, 16].

Jezusa po grecku. Naleaoby raczej przywoa hebrajskie lub aramejskie
rzeczowniki, ktrych sens jest w hebrajszczynie odmienny ni w jzykach
europejskich, na ktre zostay przetumaczone. Retrowersja (RNT)
wypowiedzi Chrystusa na jzyk hebrajski wskazywaaby na trzy
rzeczowniki: z:, -:s, :.

DROGA PRAWDA YCIE
gr. o`do,j avl h,qeia zwh,
hbr. z: -:s :

Przywoanie rzeczownika w jzyku hebrajskim powoduje zarazem
aktywizacj wszystkich sensw niesionych przez rdze, a wic rzeczownik
z: aktywizuje treci rdzenia z:, zwizane z chodzeniem,
stpaniem, przewodzeniem komu w podry (por. PSHP: 89). W
kontekcie rzeczownika -:s, pochodzcego od rdzenia :s, buduj
si w tekcie sensy, ktre wskazuj na opiek, pewno, ufno, stao,
trwao, wierno, bezpieczestwo (od tego rdzenia pochodzi rzeczownik
niaka -. :s oraz wychowawca, opiekun :s) (por. PSHP: 36
37). Ostatni z rzeczownikw : (od rdzenia :) wprowadza
kontekst semantyczny zwizany z yciem, oywianiem, przywracaniem
zdrowia, dawaniem ycia, a take wskrzeszaniem i ratowaniem ycia (por.
PSHP: 113; WSHP I: 293-294). Od tego rdzenia pochodzi imi wasne
pierwszej kobiety: hbr. : Ewa (por. PSHP: 109; WSHP I: 282).

Hebrajskie imi wasne matki yjcych podkrela zatem udzia kobiety w
przekazywaniu ycia. Na powizanie semantyczne DROGI, PRAWDY I
YCIA wskazuje wiele tekstw Nowego Testamentu i w takim znaczeniu
funkcjonuj one w tekstach ojcw Kocioa
24
.
Chrystus jest wzorem i przewodnikiem. Sam o sobie tak mwi w
Ewangelii wedug w. Jana: Daem wam bowiem przykad, abycie i wy
tak czynili, jak ja wam uczyniem (J 13, 4). Jest tym, ktry wytycza szlak,
sam pokonuje drog i pociga za sob (por. J 13, 36), nikogo przed sob
nie popycha
25
.
Zadaniem chrzecijanina jest takie zjednoczenie z Chrystusem, ktre
da mu moc naladowania Mesjasza we wszystkim, take w dowiadczeniu
Krzya. W takim wdrowaniu dokonuje si tajemnicza wymiana mocy
midzy przewodnikiem i dajcym ycie a wdrowcem z wiar
podajcym za boskim przewodnikiem. Powolne tracenie ycia w
naladowaniu Chrystusa oznacza rwnoczenie otwarcie si na nowe ycie
pochodzce od Boga. W takim znaczeniu jest wykorzystywany leksem
DROGA w polskich tekstach modlitw brewiarzowych. Z koniecznoci
przedstawi tylko jeden przykad:
Panie, nasz Boe, zelij w nasze serca promie Twojego wiata, abymy
nigdy nie bdzili, * lecz szli drog Twoich przykaza. Przez naszego Pana

24
Por. Hbr 10, 20; Hbr 12, 1-2a; Ef 5, 1-2; k 9, 23.
25
Por. teksty:
10
Przystao bowiem Temu, dla ktrego wszystko i przez ktrego
wszystko, ktry wielu synw do chway doprowadza, aby przewodnika ich zbawienia
udoskonali przez cierpienie [Hbr 2, 10].
To si Bogu podoba, jeeli dobrze czynicie, a przetrzymacie cierpienia.
21
Do tego
bowiem jestecie powoani. Chrystus przecie rwnie cierpia za was i zostawi wam
wzr, abycie szli za Nim Jego ladami [1 P 2, 20b-21].


Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, ktry z Tob yje i krluje w jednoci
Ducha witego, * Bg, przez wszystkie wieki wiekw. Amen. [LG, t. IV:
889]
Droga za Chrystusem ma czasem swj wymiar fizyczny
(pielgrzymka, zmiany yciowe wynikajce z nawrcenia), ma swj wymiar
temporalny zakada wzrost dojrzaoci wdrowca w trakcie wdrwki (J
13, 33.36). Spord licznych gosw komentarzy ojcw Kocioa niech
zabrzmi jeden w. Augustyna:
Kroczycie teraz drog wiary, dopki pozostajecie w tym miertelnym ciele i
jestecie pielgrzymami daleko jeszcze od Pana, lecz Jezus Chrystus, do
ktrego zdacie i ktry raczy dla nas sta si czowiekiem, jest dla nas
drog niezawodn. Pan zachowa wielk sodko dla tych, ktrzy si Go
boj. Wyleje j w obfitoci na tych, ktrzy w Nim pokadaj nadziej, gdy
dostpimy tej rzeczywistoci, ktr obecnie posiadamy przez nadziej. (w.
Augustyn 1984: 501-503]
Teksty religijne polszczyzny powiadczaj przeniesienie struktury
kognitywnej DROGI jako wdrowania za Bogiem i do Boga, obecnej w
jzyku hebrajskim, i jej analogiczne odwzorowanie na gruncie polskim.
WNIOSKI
Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzi, e schemat
wyobraeniowy DROGI jest produktywny tak dla klasycznej
hebrajszczyzny, jak i jzyka polskiego. Stanowi podstaw
konceptualizacji zarwno przemieszczania si w realnej, fizycznej
przestrzeni , jak i dowiadcze psychicznych, spoecznych, dozna
religijnych. DROGA jest metafor ludzkiego ycia, sposobu ycia i
wartoci duchowych w nim realizowanych.

Analiza materiau jzykowego zawierajcego leksem DROGA
pozwala stwierdzi, e w odmianie religijnej polszczyzny mona
zauway elementy znaczenia, ktre nie maj swego rda w
sowiaskiej etymologii tego rzeczownika i nie s odnotowane w
definicji sownikowej, ale pochodz z rozszerze semantycznych
pyncych ze znajomoci poj teologicznych, zbudowanych nie
tylko na Nowym Testamencie, ale silnie zakotwiczonych w tradycji
starotestamentowej, utrwalonej w jzyku hebrajskim.
W jzyku polskim do atwo odrni znaczenia centralne,
definiowalne w ramach podstawowej domeny poznawczej
fizycznej przestrzeni postrzeeniowej (Przybylska 2002: 105) od
derywowanych ze znaczenia centralnego. W jzyku hebrajskim nie
da si tej kolejnoci ustali, a tym bardziej udowodni. Rdze
spgoskowy jako czysta potencja semantyczna stanowi
podstaw bardzo wielu rnych leksykalnych konkretyzacji. Brak
przekonujcych dowodw na to, e dowiadczenie fizyczne wiata
realnego, ucielenione/utrwalone w jzyku, wyprzedza
dowiadczenia mentalne lub duchowe. To tylko hipoteza,
niemoliwa do udowodnienia.
Liczne podobiestwa w konceptualizacji DROGI w jzyku
klasycznym hebrajskim i wspczesnej polszczynie mog w
pierwszej chwili zaskakiwa, ale do atwo wyjani je na gruncie
jzykoznawstwa kognitywnego. Jzyk traktowany jako narzdzie

poznania oddaje procesy poznawcze zachodzce w umyle
czowieka, a zatem jak pisze Renata Przybylska:
[] nie jest autonomiczny, lecz w swej naturze cile sprzony z wieloma
innymi zdolnociami kognitywnymi czowieka, m.in. z percepcj
rzeczywistoci na drodze dowiadczenia zmysowego []. (Przybylska 2002:
17)
Pewne wsplne dowiadczenia czowieka zwizane z wdrowaniem,
pokonywaniem przestrzeni, a take wsplny dla homo sapiens aparat
neurofizjologiczny i skonno do odbierania wrae zmysowych
przez pryzmat wasnego ciaa mogy zaowocowa zespoem
zblionych do siebie konceptualizacji DROGI (por. Przybylska
2002: 105106). Wsplne schematy wyobraeniowe obejmuj
domen przestrzeni i ludzkiego ycia, waloryzowanego przez system
wartoci zrodzony w danej kulturze: w przypadku jzyka polskiego
jest to system wartoci moralnych, w mniejszym stopniu
sankcjonowanych religi ni w przypadku jzyka hebrajskiego.
Rnice wynikajce z odmiennych warunkw rozwoju jzyka
(spoecznych, ekonomicznych, religijnych) przesdzaj o obecnoci
na gruncie polszczyzny schematu wyobraeniowego DROGI w
nowych domenach pojciowych zwizanych z aktywnoci
zawodow i spoeczn czowieka w domenie organicznej, modeli
dziaania, relacji spoecznych, stanw psychicznych. Obca jest te
hebrajszczynie domena relacji wewntrztekstowych.
Rnica w pojmowaniu DROGI w jzyku hebrajskim klasycznym
oraz polskim nie sprowadza si tylko do poziomu werbalizacji. Dwa

jzyki utrwalaj dwie rne koncepcje ycia ludzkiego. W tradycji
semickiej oddanej w tekcie Starego Testamentu ycie czowieka jest
ujmowane w perspektywie zalenoci od Boga, od Jego prawa i Jego
planw t wizj przejmuj teksty biblijne Nowego Testamentu oraz
polskie teksty religijne. Tradycja polska (europejska?) traktuje ycie
czowieka jako jego wasno, a sam czowiek jest postrzegany jako
kowal wasnego losu. W hebrajszczynie biblijnej takiej wizji
czowieka nie ma.



Literatura

teksty rdowe:

Biblia Hebrajska. Cyt. za: www.mechon-mamre.org/p/pt/pt0.htm.
Biblia Tysiclecia. Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, biblia2000
@thfac.poznan.pl.
(KC) Hertz, Pawe i Wadysaw Kopaliski 1975: Ksiga cytatw z polskiej
literatury piknej od XIV do XX wieku uoona przez Pawa Hertza i Wadysawa
Kopaliskiego, Warszawa.
(KJP) Korpus Jzyka Polskiego. Cyt za: http://korpus.pwn.pl/.
(LG) Liturgia Godzin: t. I: Okres Adwentu, Okres Narodzenia Paskiego, 1982,
Pozna; t. II: Wielki Post Okres Wielkanocny, 1984, Pozna; t. III: Okres zwyky,
tygodnie IXVII, 1987, Pozna; t. IV: Okres zwyky, tygodnie XVIIIXXXIV,
1988, Pozna.
w. Asteriusz, biskup Amazji, 1984: (Homilia 13), Naladujmy Chrystusa,
Dobrego Pasterza, w: LG t. II: Czwartek I WP, Pozna.
w. Augustyn, biskup, 1984: (Kazanie 8 na Oktaw Wielkanocy, 1. 4), Nowe
stworzenie w Chrystusie, w: LG t. II: Niedziela Oktawa Wielkanocy, Pozna.
w. Hilary, biskup, 1984: Komentarz do Psalmw (Ps 128, 13), Prawdziwa
boja Paska, w: LG t. II: Czwartek II WP, Pozna.
(RNT) Retrowersja Nowego Testamentu. Cyt. za:
http://www.kirjasilta.net/hadash/ NT po hebrajsku [data dostpu: 24 IX 2011].

(SEM) http://www.seminarium.sosnowiec.opoka.org.pl/pozegnanie09.html; data
dostpu: 11 IX 2011 r.].
(TL) Teksty literackie. Cyt. za: http://cytaty.eu/motyw/droga.html [data dostpu
2 sierpnia 2011 r.].


pomoce leksykograficzne:

(PSHP) Briks, Piotr 1999: Podrczny sownik hebrajsko-polski i aramejsko-
polski Starego Testamentu, Warszawa.
(SEJP) Brckner, Aleksander 1989: Sownik etymologiczny jzyka polskiego,
Warszawa.
(SFWP) Bba, Stanisaw i Jarosaw Liberek 2002: Sownik frazeologiczny
wspczesnej polszczyzny, Warszawa.
(SJP) Szymczak, Mieczysaw, red., 1979: Sownik jzyka polskiego, t. IIII,
Warszawa.
(WSHP) Koehler, Ludwig, Walter Baumgartner i Johann Jakob Stamm, red.,
2008: Wielki sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski, t. III, Warszawa.
Rger, Hans Peter, red., 1993: Konkordanz zum hebrischen Alten Testament,
Stuttgart.

opracowania:

Przybylska, Renata 2002: Polisemia przyimkw polskich w wietle semantyki
kognitywnej, Krakw.

Streszczenie

rda gwnych nurtw kultury europejskiej bij w Jerozolimie i
Atenach. Zasilaj j rwnie wody gruntowe wierze przedchrzecijaskich,
odradzajce si w neopogaskich ruchach religijnych. Jednake to Biblia jest
najbardziej dostpnym skarbcem utrwalonych modi cogitandi, konkretyzujcych
si w scenariuszach dziaa, stereotypach, kolokacjach etc.
Autorki, analizujc zasadnicze, zwizane z pojciem DROGI wyraenia
klasycznej hebrajszczyzny: z: z : z jednej strony, oraz z drugiej:

..: .- .: s::, dochodz do opisu poj zwizanych z
godnoci ycia, waciwym postpowaniem, dokonywaniem odpowiednich
wyborw moralnych, a take konceptualizacji bdu, grzechu, wystpku,
zbaczania na manowce. Argumentacja zawarta w artykule prowadzi do wniosku,
e wyraenia odnoszce si do tych poj nosz znami sakralizacji w dyskursie
religijnym, gubi go natomiast w zsekularyzowanych warstwach jzyka.