Metafora Wikipedia, wolna encyklopedia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Metafora

Metafora
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Metafora (gr. ), inaczej przenonia jzykowy rodek stylistyczny, w ktrym obce znaczeniowo wyrazy s ze sob skadniowo zestawione, tworzc zwizek frazeologiczny o innym znaczeniu ni dosowny sens wyrazw np. "od ust sobie odejm", lub "podziel si z wami wiadomoci". "Metafory i analogie, poprzez zestawienie razem rnych kontekstw, prowadz do powstawania nowych sposobw patrzenia. Prawie wszystko to, co wiemy, cznie z powan nauk, opiera si na metaforze. I dlatego nasza wiedza nie jest absolutna" profesor Joseph Weizenbaum[1]. Poniewa metafory pojawiaj si w rnych rodzajach wypowiedzi, dzieli si je na metafory poetyckie i metafory potoczne, zwane te jzykowymi. Rni je stopie konwencjonalnoci metafory potoczne s wielokrotnie powtarzanymi zestawieniami sownymi, ktrych znaczenie jest powszechnie rozumiane przez uytkownikw jzyka. Natomiast metafory poetyckie powstaj na skutek indywidualnych zabiegw twrczych, maj za cel zaskakiwa albo zachwyca odbiorc. Jednake granice midzy metaforami jzykowymi a poetyckimi s pynne: wszake te pierwsze pojawiaj si rwnie w indywidualnych powiedzeniach, dowcipach. Z kolei metafory wystpujce w poezji mog mie charakter skonwencjonalizowany, banalny i by tym samym pozbawione pierwiastka twrczego. Uywane powszechnie w mowie potocznej metafory poetyckie z czasem zasilaj zasb zwizkw frazeologicznych danego jzyka. Pojciem dopeniajcym jest metonimia. Dualizm metafora-metonimia po raz pierwszy zosta zaproponowany przez neuropsychologa Romana Jakobsona w 1957 roku, a w tak oglnym znaczeniu spopularyzowany przez antropologa Claude'a Lvi-Straussa. Zdaniem socjologa Garetha Morgana postrzeganie wiata spoecznego odbywa si wanie przede wszystkim przy uyciu metafor, a take sensemakingu.

Spis treci
1 Metafora w ujciu kognitywnym 1.1 Domeny pojciowe 1.2 Funkcja metafor 1.3 Zastosowanie teorii 2 Zobacz te 3 Przypisy 4 Bibliografia

Metafora w ujciu kognitywnym

W roku 1980 George Lakoff wraz z Markiem Johnsonem opublikowali pierwsze wydanie swojej ksiki Metafory w naszym yciu, w ktrym ustanawiaj metafor w centrum midzyludzkiej komunikacji, odrzucajc tym samym generatywistyczne teorie Noama Chomskiego oraz jzykoznawczy strukturalizm, ktre marginalizoway wyraenia metaforyczne.

Domeny pojciowe

1z3

2011-04-11 15:14

Metafora Wikipedia, wolna encyklopedia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Metafora

W 1987 roku Lakoff wprowadza pojcie "domen pojciowych": metafory pojciowe powstaj jako skutek systematycznego powizania dwch rnych domen pojciowych, z ktrych jedna (X) funkcjonuje jako domena docelowa, za druga jako domena rdowa (Y) metaforycznego rzutowania. W ten sposb X rozumiana jest jako Y, co czyni domen pojciow dostpn poznawczo, poprzez odwoanie si do innego obszaru dowiadczenia. Waciwa projekcja metaforyczna zachodzi wic na paszczynie pojciowej pomidzy dwiema domenami pojciowymi i znajduje swj wyraz w jzyku w rnych konwencjonalnych zwrotach. Przy czym naczelna teza tej teorii gosi, e abstrakcyjne domeny docelowe (X) s z reguy czone z konkretniejszymi i poznawalnymi zmysowo domenami rdowymi (Y): "Metafory wyaniaj si z naszych jasno okrelonych i konkretnych dowiadcze, pozwalajc nam tworzy pojcia tak abstrakcyjne i zoone jak argumentowanie"[2]. Jest to regua, ktra nie wyklucza wyjtkw, traktowana jest przez swoich twrcw jako pewna tendencja lub preferencja do pojmowania poj mniej konkretnych za pomoc poj bardziej konkretnych. Jedn z cech teorii kognitywnej, w odrnieniu od innych teorii metafory, jest nieodwracalna relacja elementw X i Y; uwaa si zatem, e projekcja metaforyczna ma tylko jeden kierunek. Jedna z uczennic Lakoffa, Eve Sweetser pisze o tym tak: "Rzutowania s jednokierunkowe: dowiadczenie fizyczne jest rdem sownictwa dla opisu naszych stanw psychologicznych, ale nie na odwrt[3]. Ta tzw. "teza o jednokierunkowoci", ogoszona w 1980 roku, zostaa porzucona w ujciu metafory kognitywnej w teorii amalgamacji pojciowej (conceptual blending), gdzie obok typowych przypadkw jednokierunkowego rzutowania (nazywanych "single-scope blends"[4]) omawia si wiele innych, w ktrych kierunkowo ta jest wyranie mniej zarysowana bd nieobecna (n.p. "double-scope blends"[5]). Metodologia kognitywnej teorii metafory polega na "rekonstrukcji" metafor pojciowych z dostpnego materiau jzykowego. Oto przykad metafory pojciowej CZAS TO PIENIDZ: CZAS TO PIENIDZ Tracisz mj czas. To urzdzenie zaoszczdzi ci wiele godzin. Ta przebita opona kosztowaa mnie godzin. Zainwestowaem w ni duo czasu. Nie mam czasu do stracenia. Zaczyna brakowa ci czasu. Musisz oszczdza czas. Od troch czasu na gr w pingponga[6].

Funkcja metafor
Zgodnie z duchem kognitywizmu to metaforom przypadaj funkcje uatwiajce poznanie(kognicj). Do obszaru mylenia abstrakcyjnego nale przy tym nie tylko teoretyczne konstrukty naukowe oraz metafizyczne idee, ale rwnie codzienne pojcia, takie jak MIO lub wspomniany CZAS. Inny, funkcjonalny aspekt metafory kryje si w jej potencjale kreatywnym, co oznacza, e na przykadzie metafory pojciowej CZAS TO PIENIADZ oferuje bogate i rnorodne moliwoci konceptualizacji abstrakcyjnej domeny docelowej, jak w tym przypadku jest PIENIDZ. Od uytkownika jzyka zaley ktre z moliwoci zostan wykorzystane, a wic jakich jzykowych realizacji doczeka si sama metafora; uytkownik ma tym samym do wyboru konwencjonalne zwroty metaforyczne typu 'przebita opona kosztowaa mnie godzin', ale te moe tworzy nieskoczon liczb nowych metafor (z czego skwapliwie korzystaj poeci).

Zastosowanie teorii
Terminem wsplnym dla caego kognitywizmu jest metafora, traktowana jako zjawisko pojciowe, ktre wyraa si przede wszystkim w sposobie mylenia i dziaania, a nie tylko w jzyku. Lakoff widzi sens metafory w rozumieniu i dowiadczeniu jednej rzeczy w kategoriach innej, co w konsekwencji prowadzi do wniosku, e ludzki system pojciowy jest w duym stopniu systemem wzajemnie powizanych analogii.

2z3

2011-04-11 15:14

Metafora Wikipedia, wolna encyklopedia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Metafora

Korzystajc z osigni psychologii, jzykoznawstwo kognitywne stworzyo aparat teoretyczny pozwalajcy na analiz jzyka jako sposobu wyraania treci pojciowych; pozwolio spojrze z nieco innej perspektywy na trudne obszary jzykoznawstwa jzyk wartoci czy te metafor poetyck i potoczn. Szerokie rozumienie metafory sprawia, e moemy mwi rwnie o metaforycznym dziaaniu czy obrazie, i stosowa metody jzykoznawstwa kognitywnego do badania warstwy jzykowej dziea literackiego lub filmowego. Ma to ogromne znaczenie dla analizy literackiej i dla teorii przekadu, chocia proponowane przez kognitywistw pojmowanie jzyka i komunikacji nie zaowocowao jeszcze na wiksz skal w nauce o literaturze.

Zobacz te
Metafora akwatyczna Alegoria Figura retoryczna Metonimia Symbol Lingwistyka kognitywna

Przypisy
1. 2. 3. 4. Joseph Weizenbaum, Moglibymy mie raj, Forum, 28 stycznia 2008. Lakoff George, Johnson Mark Metafory w naszym yciu. tumaczenie T. P. Krzeszowski. Warszawa 1988, s. 132 Jkel Olaf, Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu, tumaczenie T. P. Krzeszowski. Warszawa 1988, s. 29. Fauconnier, Giles i Turner, Mark. The Way We Think: Conceptual blending and the mind's hidden complexities, wyd. Basic Books, Nowy Jork 2002, s.126-131 5. Fauconnier, Giles i Turner, Mark. The Way We Think: Conceptual blending and the mind's hidden complexities, wyd. Basic Books, Nowy Jork 2002, s.131-135 6. Cyt za: Lakoff George, Johnson Mark, Metafory w naszym yciu. tumaczenie T. P. Krzeszowski. Warszawa 1988, s. 30

Bibliografia
Jkel Olaf, Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu, tumaczenie T. P. Krzeszowski. Warszawa 1988 George Lakoff, Mark Johnson, Metafory w naszym yciu. Tum. T. P. Krzeszowski. Warszawa 1988

rdo http://pl.wikipedia.org/wiki/Metafora Kategorie: Metafory Programowanie neurolingwistyczne Semantyka T stron ostatnio zmodyfikowano 07:57, 31 mar 2011. Tekst udostpniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z moliwoci obowizywania dodatkowych ogranicze. Zobacz szczegowe informacje o warunkach korzystania.

3z3

2011-04-11 15:14