Metafory w naszym yciu George Lakoff, Mark Johnson

wykad dr A. Chrupay 23.03.2007

System poj, ktrymi si posugujemy, jest w istocie metaforyczny => wikszo poj to pojcia metaforyczne KONCEPTUALIZATOR dowiadczenia pojcia (kategorie) myli forma pojcia jzykowe
referencja

znaczenie

Widzimy rzeczy nie takimi, jakie s w obiektywnej rzeczywistoci, ale takimi, jakie jawi si w naszym dowiadczeniu. => tak o nich mylimy => tak je rozumiemy => tak je rozumiemy => TAK O NICH MWIMY Istot metafory jest rozumienie i dowiadczanie pewnych rzeczy w terminach innych rzeczy (rzecz w sensie filozoficznym) Przykad metafory: argumentowanie to wojna (o argumentowaniu mwimy w terminach wojny) - w wiadomoci czowieka argumentowanie wyglda tak jak wojna; jest to widoczne w jzyku - sytuacja wojny: co najmniej 2 przeciwnikw, bezporednie spotkanie, wystpienie konfliktu, cel: obydwie strony chc wygra, obydwie wykonuj dziaania zmierzajce do pokonania przeciwnika - sytuacja argumentowania: spotkanie dwch ludzi, jedna strona prbuje przekona drug do swoich racji, wystpienie konfliktu, s rwnie pewne ofiary - o pewnych rzeczach, ktre wymykaj si z naszego bezporedniego dowiadczenia, mylimy i mwimy w terminach innych rzeczy, np. broni swoich argumentw, broni swojej pozycji, atakowa kogo, wygra z kim, zbija argumenty, argumenty nie trafiaj, zburzy argumentacj, zewrze szeregi, walczy za wspln spraw , itd. Pokazuj to wyraenia jzykowe (tak dowiadczamy i mylimy o argumentowaniu) - argumentowanie to wojna to przykad METAFORY STRUKTURALNEJ (gesztalt jednego pojcia nakada si na gesztalt drugiego pojcia) Jak wyglda gesztalt dla zdarze? (np. zdarzenie: zakupy) zdarzenia maj jakich uczestnikw (klient, sprzedawca, produkt, cena) obecno statusu, celu (cel: transakcja, status: sprzedawca dyktuje cen) stereotypowe etapy zdarzenia, zwizki przyczynowo-skutkowe midzy etapami (rozgldanie si, wkadanie do torby, zapata) METAFORA STRUKTURALNA: STRUKTURA JEDNEGO POJCIA NAKADA SI NA STRUKTUR INNEGO POJCIA - metafora pozwala jedne elementy uwypukli, a inne ukrywa ( np. ci sami ludzie w sporze s przeciwnikami, ale w innej sytuacji np. zagroenia dla rodziny stan w jednym szeregu ) => nakadanie si gesztaltu nie jest dokadne - istniej metafory mocno i sabo zakorzenione w jzyku teorie to budynki: obali teori, zburzy teori, zbudowa teori, umacnia, run, chwiejne teorie, fundamenty tezy, mocna teza Obiekty postrzegamy caociowo, ale dostrzegamy cztery wymiary: PERCEPCYJNY czy postrzegamy MOTORYCZNY patrzc widzimy, czy si rusza, czy nie FUNKCJONALNY do czego suy obiekt INTENCJONALNY co mona z obiektem zrobi

Innym przykadem metafory strukturalnej jest metafora przewodu. METAFORA PRZEWODU skada si z trzech czci: wyobraenia (znaczenia) to przedmioty wyraenia jzykowe to pojemniki komunikacja to przesyanie Traktujemy sowa jako pojemniki, w ktre wkadamy znaczenia, zamykamy i przesyamy innej osobie. np.: puste sowa, w jednym sowie zawrze cay sens, ubra w sowa, przekaza par sw, dawa kumu rad, podsuwa pomysy, poda przykad, pozbiera myli, poukada myli w gowie, itd. METAFORY ORIENTACYJNE - cay system poj nadaje struktur innemu systemowi - zwizek z orientacj przestrzenn - np.: szczliwy = w gr, nieszczliwy = w d o skaka z radoci, by w skowronkach, doda skrzyde, by w sidmym niebie, by rozanielonym, odnosi zwycistwo, o by w doku, popa w depresj, otcha smutku, zaama si, by przybitym, ponosi klsk - np.: wiadomy = w gr, niewiadomy = w d o wpa w trans, straci przytomno, zej - np.: ycie = w gr, mier = w d o zejcie, choroba go powalia, inne przykady: - Czas to pienidz(czas to rodek o ograniczonej iloci, to artyku wartociowy): marnowa czyj cenny czas, straci czas, zyska na czasie,, zaoszczdzi troch czasu, powici komu czas, odlicza czas, kosztowao mnie to godzin, zostao Ci jeszcze troch czasu? (s aspekty, ktre ta metafora ukrywa), - Umys to maszyna: mie ograniczony umys, oczyci umys (eby lepiej dziaa), sprawny umys, przegrza si, paruje z uszu, wyczy si na chwil, wcz mylenie, - Umys to co kruchego: krucha psychika, kto jest zdruzgotany, rozbi kogo psychicznie, poprzewracao si w gowie, - Emocje to ciecz w pojemniku: pka ze zoci, gotowa si ze zoci, podgrzewanie atmosfery, chodny nastrj.