Ulrich Beck Wadza i przeciwwadza w epoce globalnej.

Nowa ekonomia polityki wiatowej

Nowa polityka wiatowa, ktra tu i teraz lokuje si poza opozycjami tego, co narodowe, i tego co midzynarodowe, wyznacza pewien nowy poziom metagry o wadz o cakowicie jeszcze nieprzesdzonych efektach poziom, gdzie w cakowicie nowy sposb podchodzi trzeba nie tylko do granic, podstawowych regu i zasadniczych odrnie midzy czynnikami narodowymi i midzynarodowymi, ale take midzy gospodark wiatow i pastwem, midzy transnarodowymi ruchami spoeczestwa obywatelskiego, ponadnarodowymi organizacjami, narodowymi rzdami i spoecznociami. Realizm kosmopolityczny realizm ten zakada, e we wsppracy i konflikcie midzy pastwami rwnie centraln rol odgrywaj potgi i aktorzy gospodarki wiatowej, jak i strategie transnarodowych ruchw obywatelskich, wcznie z sieciami nieobywatelskimi, a mianowicie terrorystycznymi, ktre sprywatyzowan przemoc wykorzystuj dla swych politycznych celw przeciwko pastwu. Kosmopolityczny realizm mona te nazwa makiawelizmem. Majc na myli kosmopolityzm nie chodzi mu o idealistyczno elitarne znaczenie tego pojcia, wedug ktrego staje si ono ideologiczn broni wspierajc imperialne zakusy transnarodowych elit i organizacji. Globalizacja to adne fatum, na globalizacj mona wpywa na nowych podstawach opierajc to, co nosi klasyczn nazw polityki. Interesw narodowych trzeba broni w sposb narodowy musi zastpi maksyma kosmopolitycznego realizmu politycznego: Nasza polityka jest tym bardziej narodowa i skuteczna, im bardziej jest kosmopolityczna. Tylko multilateralna polityka otwiera przestrze dla unilateralnych poczyna. Gdyby nie istniay problemy wiatowe, trzeba by je byo wymyli, to one bowiem ustanawiaj transnarodow wsplnot. Polityka zotych kajdanek, polegajca na budowaniu gstej sieci transnarodowych zalenoci, prowadzi do odzyskania narodowej niezalenoci, jakkolwiek mgby si ksztatowa dorany rozkad zyskw w niezwykle mobilnej gospodarce wiatowej. Spojrzenie kosmopolityczne musi szuka odpowiedzi na pytanie, jak oddolnie i od wewntrz trwale otworzy podstawowe instytucje pastwa narodowego na wymagania epoki globalnej. Musi podj problem jak traktowa mniejszoci, obcych i wykluczonych. Spojrzenie to musi si zmierzy z fundamentaln zmian i okreleniem na nowo roli pastw i rzdw, z kwestiami, ktre powstaj w trakcie umacniania i przebudowy demokracji w zwizku z przysugujcym rnym grupom i stronnictwom prawom czowieka. Spojrzenie kosmopolityczne czy wic respekt dla godnoci tego, co kulturowo odmienne, z trosk o przetrwanie kadej jednostki. Ekonomia rynku wiatowego wymusia zmiany regu w polityce wiatowej. Rozgraniczenie ekonomii, polityki i spoeczestwa daje pocztek nowej walce o

ksztatujce si w konflikcie o wadz i przeciwwadz. Na nowo trzeba utworzy reguy prawomocnego panowania. Odruch protekcjonistyczny jest intelektualn i polityczn uomnoci nie tylko Europy. Globalizacji posta nadali potni na niekorzy biednych. Forsuje si nie wielokulturowe wspdziaanie rnych spoeczestw, lecz dominacj jednych nad wszystkimi innymi. Wyobrania kosmopolityczna reprezentuje uniwersalne interesy ludzkoci jako takiej. Metagra oznacza, e stara polityka wiatowa, ktra stosowaa reguy, splata si z now, ktra je przeksztaca; niepodobna ich od siebie oddzieli z uwagi na poszczeglnych aktorw, strategie i sojusze. Systemy regu gry polityki wiatowej mona podzieli na organizacje i instytucje. Instytucje to pierwszo- i drugoplanowe systemy regu obowizujcych przy sprawowaniu wadzy i panowaniu, a wic formalne i nieformalne zasady postpowania, ktre su do tego, aby umoliwia czy utrzymywa okrelone formy narodowej i midzynarodowej polityki (pastwowa kontrola nad okrelonym terytorium, midzynarodowe uznanie i dyplomacja, monopol przemocy, prawna suwerenno, ale take zabezpieczenia spoeczne, prawa obywatelskie i polityczne itd.). Organizacje to konkretni aktorzy, ktrzy dysponuj okrelon liczb czonkw, zasobami finansowymi i terytorialnymi, a take odpowiednim statusem prawnym. Uproszczajc, w metagrze wyrniamy: pastwa, aktorw gospodarki wiatowej oraz aktorw globalnego spoeczestwa obywatelskiego. Logika oczekiwanych konsekwencji oraz logika odpowiednioci. Ta pierwsza to: dziaalno polityczna kieruje si racjonalnym rachunkiem zachowa, ktry podporzdkowany jest zasadzie, aby maksymalizowa dany ukad niejawnych preferencji. Natomiast logika odpowiednioci pojmuje dziaania polityczne jako produkt wadzy, roli i tosamoci, ktre w danych sytuacjach wyznaczaj odpowiednie zachowanie. Logika zmiany regu stary porzdek instytucji, ktry powsta w warunkach oddziaujcych na siebie pastw narodowych, nie jest adn dan ontologiczn, lecz sam staje si elementem gry. Wielka transformacja pastwa nie maja ju wycznoci na konstytuowanie areny kolektywnych poczyna w tym sensie, e tylko ona narzucaaby przestrze i system regu gry politycznej. Globalizacja ma dwa znaczenia. Rozpoczyna si nowa gra, w ktrej reguy i podstawowe pojcia dawnej gry strac znaczenie, nawet jeli dalej bdzie si do nich nawizywa. Wraz jednak z globalizacj powstaje nowa przestrze dziaania i nowe ich ramy: polityka odrywa si od granic i od pastw, w efekcie czego pojawiaj si dodatkowi gracze, nowe role, nowe zasoby, nieznane reguy, nowe sprzecznoci i konflikty.

Metagra: szanse jej uczestnikw zale w zasadniczym stopniu od tego, jak sami siebie zdefiniuj oraz jak okrel polityk. Nowe szanse wadzy otwieraj si jedynie przed tymi, ktrzy krytycznie odnosz si do ortodoksji pastw narodowych, sigaj wic po nowe kategorie, zwizane z perspektyw kosmopolityczn. Spojrzenie kosmopolityczne maksymalizuje moliwoci poczyna graczy w metagrze polityki wiatowej. Neoliberalizm to prba, by instytucjonalnie zafiksowa zyski, ktre w tym historycznym momencie zdoby kapita mobilny w skali wiata. Wadza przeciwstawienia si przysuguje politycznemu konsumentowi. Jego przeciwwadza wynika z faktu, e zawsze i wszdzie moe powstrzyma si od kupna. Protesty konsumenckie s jako takie transnarodowe. Spoeczno konsumencka to realnie istniejca spoeczno wiatowa. Konsumpcja nie zna adnych ogranicze: nie wie co to bariera mocy produkcyjnych czy zuycie. Konsumenci s zupenie odmienni od robotnikw i to wanie czyni tak niebezpieczn dla kapitau ich wadz sprzeciwu. Do metagry moe doj tylko wtedy, gdy w polityce pastw (a take w teorii polityki pastwa) od gry obustronnych strat przejdzie si do gry obustronnych zyskw. Niepolityczne jest wyobraenie, e globalne spoeczestwo obywatelskie miaoby dokona odnowy polityki pastw, o tyle nowe i niewyprbowane jest wyobraenie, i spoeczestwo obywatelskie przejmuje wadz. Tego typu symbioz spoeczestwa obywatelskiego i pastwa to pastwo kosmopolityczne. Organizacje pozarzdowe gosz prawa czowieka i broni ich, ale owa globalna misja jest dla nich jednoczenie instrumentem we wzajemnej konkurencyjnej walce o prawo do reprezentowania globalnych problemw, dziki ktrym funkcjonuj. Sieci terrorystyczne to w pewnym sensie pozarzdowe organizacje przemocy. S one pozbawione jednoznacznej lokalizacji, zdecentralizowane, dziaaj zarwno lokalnie, jak i w skali transnarodowej. Trzeba odrni terroryzm narodowych ruchw wyzwoleczych, ktry ma korzenie terytorialne i narodowe, od nowych, transnarodowych sieci terrorystycznych, ktre nie s ograniczone terytorialnie, dziaaj w poprzek granic i ponad nimi, a w efekcie za jednym zamachem uniewaniaj narodow gramatyk militarn i wojenn. Indywidualizacja wojny do walki nie staj ju pastwa przeciw pastwom, ale wojna moe si rozgrywa midzy jednostkami a pastwami. Postkomunizm wadzy: nawet demokratyczne armie i pastwa przyznaj sobie nieograniczone prawo polowania na terrorystw, mona powiedzie: same si do tego upowaniaj, skoro zagroona jest caa ludzko. Uniwersalne upowanienie znikaj fundamentalne odrnienia midzy wojn a pokojem, napaci i obron. Podejrzenie o terroryzm radykalizuje obraz wroga.

Gracze nie ma gotowych aktorw, to metagra ich dopiero ustawia, musz si oni politycznie ukonstytuowa, zorganizowa dopiero w jej trakcie, a sama owa konstytucja jest czci gry. To z logiki metagry wynika swoista asymetria wadzy w zakresie tworzenia strategii, jakie przysuguj kapitaowi, pastwu i globalnemu spoeczestwu obywatelskiemu. Utworzenie politycznej przeciwwadzy opiera si na wielkiej mnogoci przesanek, co w rwnym stopniu dotyczy globalizacji spoeczestwa obywatelskiego, jak i trans nacjonalizacji pastwa. Kapita to zbiorcza nazwa dla nieskoordynowanych dziaa pojedynczych przedsibiorcw, strumieni finansowych, organizacji ponadnarodowych, ktrych efekty w sensie polityki skutkw ubocznych w sposb mniej czy bardziej niewidoczny, a nawet niechciany poddaj pastwa naciskom i w ten sposb przyczyniaj si do rozpadu pastwa narodowego. Nierzetelny kosmopolityzm instrumentalizuje kosmopolityczn retoryk pokoju, praw czowieka, globalnej sprawiedliwoci do celw narodowej hegemonii (np. polityka Stalina). Strategia musi obejmowa interakcyjne relacje zmiany i sprzecznoci oraz ich wewntrzn dynamik, ktra ufundowana jest na splecionych ze sob perspektywach poczyna kapitau, pastwa i spoeczestwa obywatelskiego. Tak pojta strategia oznacza przestrze realnych moliwoci, za sprawa metagry otwierajcej si przed grupami aktorw, ktrzy wzajemnie oddziauj na siebie w sposb konfliktowy. Pod adnym pozorem nie wolno utosamia nacjonalizmu metodologicznego z normatywnym, pierwszy bowiem jest okreleniem obserwatora naukowego, drugi okresla perspektywy dziaania aktorw politycznych.