Rys. 9.

Silnik V6 firmy Volvo wykorzystujcy kolektor sscy o zmiennej dugoci kanaw dolotowych [7]

Innymi sposobami zwikszenia sprawnoci napenienia jest zastosowanie doadowania dziki turbosprarce lub dziki doadowaniu mechanicznym. Jednak ten sposb jest bardzo kosztowny i czsto wie si z ingerencj w konstrukcj silnika. Kolejnym sposobem jest obnienie temperatury adunku poprzez zastosowanie ukadu chodzcego. W pracy wybrano ostatni sposb z uwagi na brak ingerencji w konstrukcj silnika oraz wzgldnie niski koszt komponentw ukadu chodzcego. Wspczynnik sprawnoci napenienia cylindra wyraa si wzorem:

V =

mr mt

15

Zakadajc e mt jest staa, to znaczy silnik pracuje w otoczeniu o nie zmiennej i cile okrelonej wartoci cinienia oraz temperatury powietrza, to aby zwikszy sprawno napeniania naley zwikszy warto wielkoci mr ktra okrelana jest wzorem:

mr = V * p
V objto cylindra

p - gsto adunku (powietrza)

Objto cylindra jest wielkoci sta wic aby zwikszy warto adunku doprowadzonego do cylindra naley zwikszy jego gsto powietrza ktr definiuje si jako:

p =

p R *T

kg m3

Gdzie p oznacza cinienie powietrza, R to indywidualna staa gazowa powietrza, T jest temperatur powietrza. Warto cinienia powietrza uznano za nie zmienn gdy silnik jest silnikiem wolnosscym.

Temperatura C

Gsto powietrza kg/m^3 1,029 1,06 1,093 1,128 1,165 1,204 1,247 1,293 1,342 1,395

70 60 50 40 30 20 10 0 -10 -20

Wzrost gstoci w stosunku do poprzedniej temp. [%] X 3,0 3,1 3,2 3,3 3,3 3,6 3,7 3,8 3,9

Tabela 1. Wzrost gstoci powietrza przy obnianiu temperatury.

16

W tabeli 1 przedstawiono wzrost gstoci powietrza wraz z obnianiem jego temperatury. Wida e powietrze zwiksza swoj gsto o rednio 3,4% w zakresie temperatur od 60 C do -20 C. Oznacza to e wzgldnie atwo mona zwikszy mas adunku doprowadzonego do silnika jedynie obniajc temperatur powietrza dolotowego.

3.4. Obliczenia teoretyczne

Przy uyciu programu Obiegi silnika Instytutu Pojazdw Politechniki dzkiej wykonane zostay obliczenia obiegu silnika za pomoc algorytmu Wibiego dla silnika o zaponie iskrowym przy staych wartociach cinienia otoczenia i przy zmiennych wartociach temperatury powietrza dolotowego. Dane wejciowe uyte przy obliczeniach zostay przedstawione poniej.

Rys. 10. Dane wejciowe uyte przy obliczeniach

Wyniki oblicze obiegw silnika o zaponie iskrowym w zakresie temperatur od 0 C o 60 C o kroku 10C przedstawiono w tabeli poniej. 17

18

3.5. Omwienie wynikw.

1,2

1,15

1,1

Cinienie [MPa]

1,05

1
15.rednie cinienie indykowane 16.rednie cinienie efektywne

0,95

0,9

0,85

0,8 0 10 20 30 40 50 60 Temperatura powietrza dolotowego [C]

Rys.11 Wykres zalenoci rednich cinie efektywnych oraz indykowanych w zalenoci od temperatury powietrza dolotowego.

Po dokonaniu oblicze za pomoc programu komputerowego mona zauway wyrane zmiany niektrych wartoci, kilka z nich spado. rednie cinienie indykowane (15) okrela si jako takie cinienie zastpcze gazw wywierane na tok, ktre, nie zmieniajc swojej wartoci podczas caego suwu rozprania, wykonaoby tak sam prac jak cinienie rzeczywiste dziaajce na tok w cigu jednego obiegu pracy. Na wykresie wida wyrany wzrost cinienia indykowanego przy spadku temperatury powietrza dolotowego. Wynika to z faktu e do cylindra, przy obnianiu temperatury adunku (jednoczenie zwikszajc jego gsto), dostaje si wiksza masa adunku zwikszajc ilo powstajcych gazw w wyniku spalania mieszanki paliwowopowietrznej.

19

rednie cinienie efektywne (16) to wielko oznaczajca takie cinienie zastpcze gazw ktre dziaajc na tok, zachowujc jednoczenie sta warto podczas caego suwu rozprania, wykonaoby prac rwn pracy uytecznej dla danego obiegu. Wielkoci redniego cinienia efektywnego i redniego cinienia indykowanego s cile ze sob powizane poniewa sprawno mechaniczn silnika mona rwnie wyrazi jako stosunek redniego cinienia uytecznego do redniego cinienia indykowanego. Oznacza to e cz redniego cinienia efektywnego zuywana jest do pokonania oporw wewntrznych silnika. Sprawno mechaniczn mona okreli poprzez zaleno:

m =

pe pi

, gdzie

m sprawno mechaniczna pe rednie cinienie efektywne pi rednie cinienie indykowane

7

6,5

Cinienie [MPa]

5,5

5.cinienie maksymalne

9.cinienie koca spalania

4,5 0 10 20 30 40 50 60 Temperatura powietrza dolotowego [C]

Rys.12. Wykres zalenoci cinienia maksymalnego oraz cinienia koca spalania w zalenoci od temperatury powietrza dolotowego

20

Cinienie koca spalania, jak rwnie cinienie maksymalne wzrastaj wraz ze spadkiem temperatury wieego adunku dostarczonego do komory spalania. Wzrost cinienia maksymalnego oznacza e moc silnika jak rwnie i jego moment obrotowy wzrastaj. Natomiast wzrost cinienia koca spalania usprawnia proces wydalania gazw z cylindra dziki wytwarzaniu wikszej rnicy cinie midzy kolektorem wydechowym a cylindrem.

690

640

590

Temperatura [K]

540

490

2.temperatura koca napeniania

440
4.temperatura koca sprania

390

340

290 0 10 20 30 40 50 60 Temperatura powietrza dolotowego [C]

Rys. 13. Wykres zalenoci temperatury koca napeniania oraz koca procesu sprania w zalenoci od temperatury powietrza dolotowego.

Warto temperatury koca sprania jak rwnie temperatura koca napeniania spadaj wraz ze spadkiem temperatury powietrza dostajcego si do cylindra. Spowodowane jest to tym i wiey adunek o mniejszej temperaturze posiada mniej energii cieplnej ni adunek o temperaturze wyszej oraz jednoczenie ilo energii cieplnej ktr adunek moe przej od cianek cylindra oraz toka jest ograniczona.

21

3000

2800

2600
7.temperatura maksymalna

Temperatura [K]

2400
10.temperatura koca spalania

2200

2000

12.temperatura koca rozprania

1800

1600

1400 0 10 20 30 40 50 60 Temperatura powietrza dolotowego [C]

Rys. 14. Wykres przedstawiajcy zaleno temperatury maksymalnej, koca spalania oraz koca rozprania w zalenoci od temperatury powietrza dolotowego

Temperatura maksymalna spada wraz ze spadkiem temperatury powietrza doprowadzanego do silnika. Spadek ten jest jednak niski, przy spadku temperatury powietrza z 30 C na 20 C temperatura maksymalna spada z wartoci 2699 K na 2686 K czyli spadek wynosi jedynie 0,5 % wartoci wyszej. Podobnie wyglda przebieg temperatury koca spalania, jest ona nisza od temperatury maksymalnej poniewa koniec procesu spalania mieszanki wystpuje gdy spalona mieszanka jest rozprana wic jej temperatura jest mniejsza od temperatury mieszanki przy wyszym cinieniu. Spadek tej wartoci wynosi rwnie 0,5 % na kade 10 C spadku temperatury powietrza dolotowego. Temperatura koca rozprania jest wyranie nisza od pozostaych temperatur przedstawionych na wykresie. Spowodowane jest to tym e moment wystpowania tej temperatury przypada w najniszym pooeniu toka, czyli przy mieszance najbardziej

22

rozpronej (przy staej objtoci, obniajc cinienie obniana zostaje jednoczenie temperatura).

280

278 Jednostkowe zuycie paliwa [g/kWh]

276

274
19.jednostk owe zuycie paliwa

272

270

268

266 0 10 20 30 40 50 60 Temperatura powietrza dolotowego [C]

Rys. 15. Wykres przedstawiajcy zaleno jednostkowego zuycia paliwa od temperatury powietrza dolotowego.

Jedn z podstawowych wartoci charakteryzujcych prac silnika jest jednostkowe zuycie paliwa. Wielko ta jest to ilo zuywanego przez silnika paliwa w jednostce czasu, przypadajca na jednostk mocy. Najczciej wyraana jest w g/kWh lub w kg/kWh. Jak mona zauway na wykresie ilo spalanego paliwa na jednostk czasu spada wraz ze spadkiem temperatury powietrza dolotowego. Warto jednostkowego zuycia paliwa spada o 1% na kade 10 C spadku temperatury powietrza dolotowego. Przekada si to na zmniejszenie iloci spalin wydalanych z ukadu wydechowego do atmosfery uzyskan wycznie dziki obnieniu temperatury powietrza dolotowego silnika.

23

1 0,9 0,8 0,7 0,6 Sprawno 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0 10 20 30 40 50 60 Temperatura powietrza dolotowego [C]

17.sprawno mechaniczna

18.sprawno oglna

Rys. 16. Wykres przedstawiajcy zmian sprawnoci mechanicznej oraz sprawnoci oglnej w zalenoci od temperatury powietrza dolotowego.

Powyszy wykres ilustruje zmian wartoci wspczynnika sprawnoci mechanicznej oraz oglnej silnika. Warto ta ronie wraz ze spadkiem temperatury powietrza dolotowego doprowadzanego do silnika. Sprawno mechaniczna jest stosunkiem mocy uytkowej silnika do mocy indukowanej przez ten silnik, lub odpowiednio stosunkiem cinienia uytkowego do cinienia indykowanego co wyrazi mona wzorem:

m =

M e pe = M i pi

Gdzie, m sprawno mechaniczna, Me/i moc efektywna oraz indykowana pe/i cinienie efektywne oraz indykowane

24

Sprawno oglna to sprawno mechaniczna pomniejszona o straty mechaniczne wystpujce w silniku. Straty te to na przykad straty wywoane oporami tarcia ktre musz by pokonane podczas pracy silnika.

0,9 0,88 0,86 0,84 Wspczynnik napenienia 0,82 0,8 0,78 0,76 0,74 0,72 0,7 0 10 20 30 40 50 60 Temperatura powietrza dolotowego [C]

20.wspczynnik napenienia

Rys.17. Wykres przedstawiajcy zaleno wielkoci wspczynnika napenienia cylindra w zalenoci od temperatury

Powyszy wykres przedstawia jak zmienia si wspczynnik napenienia przy obnianiu temperatury powietrza dolotowego. Warto ta wzrasta o ponad 3% przy zmniejszeniu temperatury powietrza dolotowego. Zauway mona i wzrost ten jest swoj wartoci zbliony do wartoci wzrostu gstoci powietrza.

25

Do poczenia elementw uyto wy igielitowych odpornych na dziaanie niskiej temperatury. Dodatkowymi zabiegami majcymi zwikszy sprawno tego ukadu byo odizolowanie rury prowadzcej do kolektora sscego materiaami izolacyjnymi, dziki czemu stopie wymiany ciepa pomidzy schodzonym adunkiem a rur prowadzc do kolektora sscego zosta obniony do minimum. Kolejnym krokiem byo obnienie temperatury panujcej w komorze silnika, ktra bya zwikszana poprzez wymian ciepa midzy nieosonitym kolektorem wydechowym w ktrym spaliny osigaj bardzo wysokie temperatury, a powietrzem go opywajcym. Osignito to poprzez zastosowanie tamy termoizolacyjnej wykonanej z wkien ceramicznych. Wytrzymao takiej tamy jest wysoka, wynosi 1270 oC . Po jej zaoeniu temperatura zewntrznej warstwy tamy okazaa si duo nisza ni temperatura kolektora wydechowego ktry nie by ni osonity. Zabiegiem wieczcym modyfikacje przed montaem ukadu chodzcego byo wykonanie oraz monta uszczelki termoizolacyjnej midzy kolektor sscy a gowic silnika. Ma ona na celu obnienie temperatury kolektora sscego poprzez odizolowanie go od gowicy silnika. Dziki zastosowaniu tej uszczelki wzrost temperatury powietrza przepywajcego przez kolektor sscy bdzie mniejszy, co przeoy si na mniejsze obnienie gstoci powietrza dostarczanego do komory spalania, tym samym zwikszajc wspczynnik napenienia cylindra w stosunku do ukadu w ktrym kolektor sscy nie zosta oddzielony od gowicy materiaem termoizolacyjnym. Jako pprodukt, z ktrego miaa zosta wykonana uszczelka, rozwaane byy dwa materiay. Materiaem pierwszym by bakelit (ebonit), posiada on niski wspczynnik przewodzenia ciepa wynoszcy 0,15-0,17 W/mK. Zaletami zastosowania ebonitu jako materiau izolacyjnego s: - niski wspczynnik przewodzenia ciepa - odporno na dziaanie czynnikw chemicznych - twardo - wytrzymao na cieranie - maksymalna temperatura pracy 120oC

41

Mimo tych zalet bakelit jest materiaem kruchym co przy uyciu go w tym przypadku mogoby skutkowa wystpowaniem nieszczelnoci w postaci pkni materiau co spowodowaoby dostanie si powietrza do cylindra z poza ukadu dolotowego. W przypadku nieszczelnoci komputer le odczytywaby ilo oraz temperatur powietrza dostarczanego do komory spalania co skutkowaoby obnieniem mocy silnika poprzez ze regulowanie dawko paliwa. Ponadto temperatura pracy silnika jest blisko maksymalnej temperatury pracy tego materiau. Drugim materiaem ktry by brany pod uwag by Politetrafluoroetylen (PTFE) zwany potocznie Teflonem. Posiada on zastosowanie jako elementy urzdze, powoki przedmiotw, przedmioty pracujce w wysokich temperaturach w kontakcie ze rodkami chemicznymi, materiay hydrofobowe, skadniki smarw, elementy i powoki polizgowe, materiay uszczelniajce, elementy termoizolacyjne czy implanty. Zaletami teflonu s: - niski wspczynnik przewodzenia ciepa wynoszcy 0,20 W/mK - wysoka odporno chemiczna nie reaguje z innymi substancjami - niska energia powierzchniowa - elastyczno - maksymalna temperatura pracy 240oC

Jak mona atwo zauway uszczelka wykonana z PTFE posiada wyszy wspczynnik przewodzenia ciepa ni uszczelka wykonana z ebonitu. Jednak porwnujc oba te materiay do wspczynnika przewodzenia uszczelki ktra znajduje si seryjnie midzy kolektorem a gowic ktra wykonana jest ze stali, rnica midzy tymi materiaami jest wrcz pomijalna. Uszczelka montowana seryjnie wykonana jest ze stali ktrej wspczynnik przewodzenia ciepa wynosi okoo 58 W/mK. Oznacza to ze wartoci wspczynnikw omawianych materiaw wynosz odpowiednio 0,34% dla bakelitu, oraz 0,4% dla teflonu, wartoci tego wspczynnika dla stali. Wartoci ciepa waciwego rozpatrywanych materiaw rwnie s wartociami porwnywalnymi. Wynosz one odpowiednio 1,37 kJ/kgK dla ebonitu oraz 1,1 kJ/kgK dla PTFE, warto ta dla stali wynosi okoo 0,49 kJ/kgK co przy gruboci seryjnej uszczelki rzdy dziesitych czci milimetra (okoo 0,5mm) jest wartoci bardzo ma jeli porwnamy j z uszczelk ktra bdzie wykonana z tych materiaw ktrej grubo bdzie wynosia 3,5 mm.

42

Uszczelka wykonana z PTFE zapewnia moliwo wielokrotnego uycia ze wzgldu na niska energi powierzchniow materiau z ktrego jest wykonana. Wykazuje ona prawie zerowe powinowactwo z materiaami ktre bdzie czya wic siy adhezji bd na tyle mae e podczas demontau uszczelka nie bdzie sklejona z adn ze stron, wic demonta nie zniszczy uszczelki tak jak to ma miejsce na przykad w przypadku uszczelek papierowych. Wiele firm ma w swojej ofercie uszczelki termoizolacyjne do stosowania midzy kolektorem sscym a gowic, Materiaem ktry jest wykorzystany do ich wytworzenia najczciej jest modyfikowany PTFE. Modyfikacjami s dodatki wkna szklanego zapobiegajcego pezaniu, czy innych materiaw dodatkowo polepszajcych waciwoci izolacyjne. Firma Hondata dokonaa pomiarw temperatury powietrza w kolektorze sscym przed oraz po montau teje uszczelki. Wyniki przedstawiono poniej.

Rys. 27. Wykres opracowany przez firm Hondata obrazujcy zmian temperatury przed oraz po montau uszczelki termoizolacyjnej. [16]

Pomiary dokonane byy przy tej samej temperaturze otoczenia oraz na tej samej trasie. Jak mona zauway temperatura powietrza znaczco spada. Najwiksze spadki

43

mona zauway w drugiej czci przejazdu spadek temperatury wynosi okoo 22oC oraz 30oC, przy czym spadek temperatury powietrza o kade 10oC to okoo 3% wzrostu jego gstoci. Na materia z ktrego wykonano uszczelk wybrany zosta PTFE. Pfabrykatem bya pyta o gruboci 3,5mm, bya ona ograniczona dugoci rub zamontowanych w gowicy. Pomiary do projektu uszczelki wykonane byy na oryginalnej uszczelce produkowanej do tego silnika aby zapewni jak najlepsze odwzorowanie oraz dopasowanie uszczelki. Aby osign wymagan szczelno uszczelki uyto pyty ekstrudowanej ktra posiada mniejsz odchyk gruboci ni jest to w przypadku pyt wylewanych. Projekt 2D uszczelki zosta wykonany w programie Solid Edge, wysany do wyceny przez firm wycinajc elementy za pomoc technologii WaterJet, a nastpnie przez ni wycity.

Rys. 28. Rysunek wykonawczy uszczelki termoizolacyjnej.

Po zamontowaniu uszczelki rozpoczto monta instalacji chodzcej. Monta, dziki uprzedniemu wykonaniu projektu 3D w ktrym przemylano rozmieszczenie elementw ukadu, przebiega bezproblemowo.

44