Jacek Walczyski

LEGENDA I RZECZYWISTO O YCIU KARIERZE I MIERCI

ELVISA PRESLEYA

PROLOG

ROCK AND ROLL MODA, SZALESTWO CZY SZTUKA

Rock and roll, zwany take krcej rockiem oraz pop, ye -ye czy big beatem, mia by jedynie przelotn mod rdem krtkotrwaej sawy dla jednych, fascynacj dla drugich, a jeszcze dla innych zotodajnym biznesem. Dla wszystkich natomiast mia by zjawiskiem, ktre przeminie szybciej, nim czas zdoa je pokry sw nobilitujc patyn. Tymczasem rock and roll przetrwa ponad pidziesit lat i cho pierwsi jego twrcy, podobnie jak i odbiorcy przekroczyli prg wieku redniego, ju dzi wiemy na pewno, e przejdzie on do historii kultury XX wieku jako jedno z najbardziej charakterystycznych zjawisk naszej epoki. Nazwy tego stylu muzyki: rock and roll, twist, ye-ye, big-beat, pop-music, youth-music, rock-music zmieniay si tak czsto, e w kocu pojawiy si wtpliwoci czy mamy do czynienia z jednym okrelonym zja wiskiem muzycznym, czy tylko z cigiem chaotycznie zmieniajcych si md. Pocztkowo nazw rock and roll okrelano gwnie rodzaj taca, a zwizan z nim muzyk traktowano jedynie jako jednorazowe szalestwo lub mod, ktra prdzej czy pniej minie bez ladu i bezpowrotnie. Kiedy jednak w kilka lat pniej wybuchnie sza twista taca w peni nowoczesnego, muzyk zacznie si okrela jako rock and roll lub po prostu rock. Pomidzy pojawieniem si pierwszych zwiastunw nowego zjawiska artystycznego a jego manifestowaniem si wiatu w dojrzaej rozwinitej postaci, upywa zwykle do dugi okres czasu. Na pocztku nie byo nic tylko rock piewa na przeomie lat pidziesitych i szedziesitych, pierwszy idol polskiej muzyki rozrywkowej Bogusaw Wyrobek. I jest w tym stwierdzeniu sporo prawdy. Panorama

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

amerykaskiej muzyki rozrywkowej w latach pidziesitych, wygldaa niemal tak samo jak dziesi lat wczeniej, gdy uksztatowaa j II wojna wiatowa. Gwnymi producentami rozrywki dla odbiorcw masowych byy muzyczne teatrzyki Broadwayu, hollywoodzkie komedie muzyczne i cay kompleks nowojorskich firm pytowych i wydawniczych okrelany wspln nazw Tin Pan Alley Aleja Gorcej Patelni. Do samej drugiej wojny wiatowej niepodzielnie krlowa jazz, ktry pniej po wojnie przeszed radykalny przeom i w postaci nowych stylw zwanych bop i cool, szybko zacz sobie zdobywa teren jako niezalena dziedzina artystycznego wyrazu muzycznego. To, co pozostao ze starego, dobrego jazzu, a wic swingujcy swee t songs i big bandowe brzmienie utworw, tworzyo teraz gwny nurt muzyki rozrywkowej. Na jej marginesach istniay jednak zjawiska nie dostrzegane ani przez producentw, ani te przez szarych konsumentw przebojw. W Ameryce, a w szczeglnoci w wyynnych rejonach Appalachw i na centralnym paskowyu, pieczoowicie kultywowano tradycje starej szkockiej i irlandzkiej piosenki ludowej. Pewien typ tych utworw spopularyzowao Hollywood. Do staego wyposaenia filmowego kowboja oprcz pary koltw, sioda, lassa i dziewczyny z saloonu, dooono obowizkowo gitar i melancholijn, nastrojow ballad. Samotny jedziec bez wzgldu na to czy by to dzielny obroca ucinionych, czy rewolwerowiec, bezwzgldny szeryf czy zabijaka w pewnym momencie bra gitar do rki, siada na og przy ognisku lub na schodkach werandy i piewa o opuszczonym przez dziewczyn nieszczliwcu, o bezustannie tropionym przez Indian wdrowcze czy umierajcym kowboju. W ten sposb wytworzy si gatunek zwany country and western. Oprcz piosenek zrodzonych w okrelonych warunkach i rodowiskach zawodowych, istniao take sporo utworw o tematyce religijnej i kocielnej: camp meeting songs, revival songs, gospel wywodzcych si z hymnw protestanckich. Byy to utwory surowe, o ni eskomplikowanej melodyce, harmonii, lecz za to bardzo rytmiczne, piewane w sposb czsto graniczcy z ekstaz. Formy muzyki religijnej jak spirituals czy gospel, wykonywane byy na og zbiorowo, a instrumentem towarzyszcym byy na og organy lub fortepian. W nurcie wieckim dominowa blues i wokalista z gitar. Oba te nurty wiecki i religijny dominoway w twrczoci murzyskiej. W biaej muzyce ludowej wyrniano folk song i country and western. Bia
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

i murzysk muzyk ludow, opozycyjnie nastawion do muzyki rozrywkowej, tej wyprodukowanej czyy szczero i silna ekspresja. O ile jednak bia muzyk ludow ignorowano, to czarn po prostu gardzono pomimo, e to co w muzyce rozrywkowej byo autentycznie amerykaskie, wywodzio si przecie z bezporedniego naladownictwa Murzynw. Elementy indiaskie te wystpoway, lecz raczej rzadko. Muzyka ta, w przeciwiestwie do przebojw z Tin Pan Alley, w najprostszy sposb oddawaa autentyczne odczucie zwykego czowieka. Mniej w niej byo sowiczego piewu, ksiycowej powiaty, romantycznej, ckliwej mioci, przewaaa natomiast cika praca, nienawi, a nawet zbrodnia. Mio w niej bya gorca, bezporednia i namitna, zmysowa bez konwenansw, grzecznoci czy sztucznej inteligencji. Czsto bya brutalna i bezwzgldna. Do koca II wojny wiatowej, muzyka tego typu przeznaczona bya gwnie dla czarnych odbiorcw. Z kocem lat czterdziestych zyskaa trafn nazw: rhythm and blues. Po wojnie zainteresowanie szerszej publicznoci rhythm and bluesem zaczo wzrasta w bardzo szybkim tempie. Pyty z nagraniami czarnych wykonawcw niebawem przekroczyy mury murzyskich gett a biaa modzie coraz czciej przestrajaa swe radia na fale radiostacji nadajcyc h programy wycznie dla czarnych. Coraz wicej biaych wykonawcw przejmowao elementy bluesa. Rhythm and blues zacz zdobywa coraz wiksze rzesze wielbicieli. A co najwaniejsze znalaz take lansjera. Filadelfijski disc-jockey Alan Freed zacz propagowa biae zespoy grajce R&B. On te nada tej muzyce naw rock and roll. Oczywicie nie stworzy jej, lecz tylko wylansowa wykonawcw istniejcego ju rodzaju muzyki. Prototypem wspczesnych gwiazd piosenkarskich by Johnny Ray. Swym histerycznym zachowaniem na estradzie potrafi wywoa wrd suchaczy nastrj skrajnego smutku i rozpaczy. Nic dziwnego, gdy najwikszy jego przebj nosi wanie tytu Cry Pacz. Jednake decydujc rol w wywoywaniu gwatownych reakcji i spontanicznych atakw na rock and roll odgrywa instynkt. Poprzez ekscytacj, dono do uzyskania maksymalnej ekspresji, ktra w rock and roll bya gwnym wyznacznikiem jakoci. I nie trudno doszuka si tu form religijnych. Naboestwa protestanckie, zwaszcza na Poudniu Stanw bardzo czsto przybieray form zbiorowego transu, wiele czynnikw tej ekstazy religijnej przenikno do rock and rolla. Pod koniec lat pidziesitych zaznaczyo si silne wzajemne oddziaywanie muzyki folkowej i rockowej przy rwnoczesnym osabieniu
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

wpyww murzyskich na rock and roll. Doprowadzio to do komercjalizacji amerykaskiej muzyki rockowej. Rock and roll zacz si odprymitywizowa ale rwnoczenie traci autentyzm i ekspresj. Rytmy stay si spokojniejsze, wygadzone, mniej ywioowe i nie tak ju dynamiczne, za to piosenki stay si bardziej melodyjne. Niedawna naturalna agresywno i dynamika ustpoway na rzecz form sucym nie tylko do wypeniania wolnego czasu, lecz take do przekazywania nowych treci czy emocji. Murzyskie wpywy na rock and roll coraz bardziej odchodziy od rozpaczliwego, witego bluesa Murzynw z Chaty Wuja Toma na rzecz muzyki radosnej i afirmujcej. Muzyka bdca adaptacj typowo gospelowej ekspresji, staa si domen czarnych jako soul music. Dla biaych okazaa si muzyk nie do skopiowania. Dominujcym walorem rocka pozostaa jednak jego spontaniczno i ekspresja, aczkolwiek ju nie w takim wymiarze, w jakim cechowaa najlepszych jego wykonawcw na przestrzeni prawie czterdziestu lat. Nie mona zapomina, e rock and roll to take muzyka uytkowa. O jego specyfice decyduje nie awangardowa elita, ale liczna grupa zespow modzieowych, grajcych muzyk do taca. Rock wywalczy sobie status samodzielnej dziedziny wypowiedzi artystycznej osigajc pen dojrzao wyrazu w 1967 roku. Rozszerzy znacznie krg swoich odbiorcw w gr i w d skali wieku. Najmodsze pokolenie fanw potrzebowao wanie muzyki najatwiejszej w odbiorze, zwanej potocznie buble gum music muzyka do ucia. Rock and roll wypar z list przebojw nie tylko zawe i ckliwe szlagiery lat midzy i powojennych, lecz take i nieliczne utwory bluesowe, ktre zdobyy umiarkowan popularno wrd biaych odbiorcw. Blues pochodzi od sowa blue smutek, przygnbienie. Moe i ma to zwizek z drugim znaczeniem tego sowa niebieski, ktry jest aczkolwiek jest kolorem nieba, piknym i o szerokiej gamie odcieni, to jednak jest kolorem nastrojowym i zimnym. Niemal wszystkie teksty bluesowe cechuje charakterystyczna nuta melancholii. Nie s to pieni protestu; blues po prostu opisuje ycie takie, jakie ono jest, bez przejaskrawie i ubarwie. Jest to muzyka bardzo intymna, kameralna, jednoczca funkcj twrcy i wykonawcy. Bluesman nie wykonuje piosenk; on po prostu opowiada suchaczom bd to histori swego ycia, bd te zaobserwowan przez siebie scen ujt w form piewanego wiersza. Nagrania murzyskich bluesmanw rzadko docieray na biay rynek muzyczny. W radio te dominowaa biaa muzyka rozrywkowa a pyty rasowe z reguy na anten nie docieray. A jeli ju znalazy si na rynku, to kosztoway zbyt wiele, aby ci, ktrych kryzys gospodarczy dotkn najmocniej,
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

mogli sobie na ich zakup pozwoli. Niemniej jednak, od czasu do czasu taka czarna muzyka w postaci pyty czarnorynkowej trafiaa do domw biaych odbiorcw. Chyba gwnie dlatego, e intrygowaa jej inno, a czasem dlatego, e mona byo usysze rzeczy, ktre dla biaych wykonawcw stanowiy temat tabu. Gdy Hank Ballard nagra utwr Work with me, Annie Pracuj ze mn Aniu, nawet nastolatki wiedziay o jaki rodzaj pracy tu chodzi. Wszelkie ewentualne wtpliwoci rozwiewa cakowicie tytu nastpnej piosenki Hanka Ballarda: Annie had a baby Ania bdzie miaa dziecko. Jednake byy to tylko sporadyczne, aczkolwiek symptomatyczne przypadki. Na antenie dominowa zaczy biae zespoy i wykonawcy grajcy w stylu rhythm and blues. Alan Freed (aktualnie TV Hallmark emituje biografi Allana Freeda: Mr RocknRoll) szybko wyczu moliwo zrobienia dobrego interesu. W 1954 roku wyprowadzi na szerokie wody i na pierwsze miejsce lokalnej listy przebojw, utwr zatytuowany Rock around the clock piewany przez niezbyt znanego dotychczas szerszej publicznoci piosenkarza country and western Billa Haleya. Po roku na ekrany kin wszed film Blackboard Jungle powicony modocianym przestpcom, a muzyczny leitmotive filmu stanowia piosenka Rock around the clock. Szybki, ekstatyczny utwr o niezrozumiaych sowach, w kontekcie filmu nabra zupenie nowego znaczenia, ktre stao si niemoliwym do odcyfrowania przez dorosych. Rock around the clock nagrany ponownie w wersji radiowej przez jedn z najwikszych amerykaskich wytwrni, zyska sobie tytu najpopularniejszej piosenki roku 1955. W cigu kilkunastu zaledwie miesicy utwr ten zawojowa ca Europ, trafi take i do nas co prawda na tandetnych pocztwkach dwikowych, lub w wykonaniu mniej lub bardziej udanych naladowcw, ale w tamtych czasach byo to naprawd co wspaniaego. Zawdrowa take do Japonii. Wszdzie gdzie utwr ten wykonywano, sceneria bya jednakowa: poamane krzesa, zdemolowane sale koncertowe, setki zemdlonych nie tylko nastolatek. Rock and roll i jego janiepaskie szalestwo ogarnli cay wiat. Jednake Bill Haley nie zosta modzieowym idolem. Po prostu nie nadawa si na niego. Mia mi przyjemn twarz, lecz mia ponad trzydzieci lat, by grubawy, pyzaty, ysiejcy jego gos rwnie szybko kojarzy si z wygldem. To nie by czowiek, za ktrym szalayby nastoletnie smarki. By
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

fajny, lubiany, ale eby mdle na jego widok? Nie, to nie byo to, wszak mia on i picioro dzieci. Stao si jednak jasne, e skoro rock and roll zacz podlega prawom rzdzcym kultur masow, muzyka ta musi mie jedno z najbardziej swych charakterystycznych zjawisk swego gwiazdora. Byo oczywistym, e ze wzgldw wymienionych powyej, nie moe by nim Bill Haley. Nie wystarczyo, e by wykonawc najpopularniejszej piosenki rockowej i kapanem tej muzyki. Nie wystarczyo, e by wybitnym wykonawc. By artyst, lecz nie by boyszczem. Do tego potrzebne byy pewne cechy specjalne swoisty czar, magia osobowoci, urok osobisty jednym sowem to wszystko, co okrela si mianem charyzmy. A oprcz tego naley posiada umiejtno uosabiania sob jakiej postawy yciowej, charakterystycznej dla danej epoki a rwnoczenie niestandardowej. Takim charyzmatem wyrniali si niegdy Rudolf Valentino, Pola Negri, Greta Garbo, Marlena Dietrich a pniej Brigitte Bardot, Marylin Monroe, Marlon Brando i James Dean. Problem modziey jako odrbnej grupy spoecznej stwarzajcej sobie wasne wzorce osobowoci pojawi si w Ameryce w poowie lat szedziesitych, a pierwszymi jej herosami byli modzi gniewni aktorzy filmowi James Dean, Marlon Brando, Richard Burton. Wiemy ju, dlaczego takim idolem nie mg zosta Bill Haley. Tym bardziej, e modzieowa publiczno potrzebowaa idola spord siebie, takiego jak ona sama. Takiego, ktry w muzyce i osobowoci potrafiby zjednoczy i wyznaczy postaw, jakiej ona od niego oczekiwaa. Wkrtce na firmamencie pojawi si taki czowiek, ktry w szybkim czasie sta si bohaterem i uosobieniem rock and rolla eks-szofer ciarwki z Crown Electric Company w Memphis - ELVIS PRESLEY. Ubrany w czarn, skrzan kurtk, takie spodnie, zamszowe buty, z nieodczn gitar, przenis ten model na estrad. Nie przypadkowo pomogo mu te w tym podobiestwo do zmarego idola Jamesa Deana. Dynamiczna osobowo estradowa, jego synne ruchy bioder, specyficzny, ekspresyjny sposb piewania stanowiy manifestacj samej postawy. Rock and roll w wykonaniu Presleya
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

podobnie jak filmy Jamesa Deana czy Richarda Burtona sta si manifestacj buntu pokolenia. Buntu przeciwko autorytetom i normom moralnym drobnomieszczaskiego spoeczestwa, przeciwko temu, co nazywano amerykaskim stylem ycia. Pierwsi wykonawcy rock and rolla wystpowali w salach i klubach tanecznych. Tam te, w podziemiu oficjalnej muzyki rozrywkowej, zaczynali swe kariery przyszli gwiazdorzy. Tam te, w atmosferze bezporedniego kontaktu wykonawcw ze suchaczami wyksztaciy si najbardziej oryginalne, najbardziej autentyczne i ywioowe formy rock and rolla. Niezrozumienie istoty rock and rolla stao si powodem skoncentrowanego ataku ze wszystkich niemal kierunkw. Na paszczynie kulturalnej atakowali go ci, dla ktrych sztuka dzielia si na wysz i popularn dostarczajc tumowi wzrusze. Wedug takich poj, rock and roll by dowodem kompletnego upadku szczeglnie obyczajowego. Pablo Casals powiedzia: Rock and roll to trucizna wlewana do uszu najmodszego pokolenia. Wrzaskliwi, prymitywni wykonawcy chwiej estetycznymi kanonami sztuki. W tego typu wypowiedziach sekundowali mu dzielnie przedstawiciele piosenki tradycyjnej, a przede wszystkim jazzu. Jazz, nie tak dawno nobilitowany na sztuk, a cierp na myl o muzyce, ktra niebezpiecznie bya do podobna, a zabieraa mu masow popularno, zarobki i klientel. Przemys rozrywkowy dziaajcy wedug niezmiennych praw zysku, umiejtnie podnieca popularno niejednej gwiazdy rocka reklamowymi trickami, czsto nie znajdujc pokrycia w jej walorach artystycznych.. Tote niewiele gwiazd rocka wytrzymao prb czasu. Jednake najwiksi idole tacy jak Elvis Presley, Bob Dylan, The Beatles, The Rolling Stones czy Jerry Lee Lewis okazali si nieprzecitnie utalentowani i pomylnie przeszli prb czasu. Rock and roll w swej pierwotnej wersji by zbyt agresywny i zb yt naturalistyczny, aby mogli go zaakceptowa wszyscy, choby tylko modzi suchacze. Po ostrych utworach piewanych przez Little Richarda, Chucka Berry' ego i pocztkowo take Elvisa Presleya, przysza pora na ugrzecznione ballady i spokojniejsze utwory takich wokalistw jak Paul Anka, Neil Sedaka, Connie Francis, Frankie Avalon, Hellen Shapiro czy Pat Boone. Chocia nie brak byo take i tych wybuchowych: Brendy Lee, Wandy Jackson czy twistujcych: Chubby Checkera, Frankie Vaughana i Little Evy. Rock and roll w pocztkach swego istnienia
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

uksztatowa swj rdze, wok ktrego powstaway pniejsze jego gazie. Kontynuatorami tradycji muzyki rozrywkowej pnych lat pidziesitych byli wykonawcy soft rocka, a pniej take sweet rocka. Autorami ich modzieowych piosenek byli ci sami, ktrzy par lat wczeniej pisali dla Franka Sinatry czy Eddie'ego Fishera. Do ich grona doczyli tak znani twrcy rockowych przebojw jak Jerry Leiber, Mike Stoller, Barry Mann, Cynthia Weil, Gerry Guffin, Carole King i Phil Spector, ktry jako jeden z pierwszych zrozumia, e rock and roll to przede wszystkim spontaniczno, a wic jego gwne walory uwidaczniaj si przede wszystkim na estradzie a nie w kliniczno-laboratoryjnych warunkach studia nagraniowego. Sawa przewaajcej liczby wykonawcw rock and rolla, do dzi opiera si nie tyle na swych walorach muzycznych, ile przede wszystkim na umiejtnoci wytwarzania odpowiedniego, specyficznego nastroju. Wraz z powojenn prosperity i zwikszeniem si klasy redniej ludnoci, zmalao znaczenie muzyki ludowej. Wzrosa ilo modziey studiujcej, ktra zacza wyywa si w jazzie. To, co pocigao modzie robotnicz do rock and rolla, studenci odnajdywali w modern jazzie. Ale rock and roll mia nad jazzem t przewag, e mona go byo uprawia bez wikszego przygotowania muzycznego, czego ju nie dao si osign w jazzie; w rocku otwieray si szersze moliwoci czynnego odbioru, podobnie jak w muzyce folk. Wystarczyo kupi tani gitar, nauczy si kilku podstawowych chwytw i ju... mona byo piewa. Proces ksztatowania si rock and rolla mona byo przeanalizowa na przykadzie pierwszego rockowego nagrania Chucka Berry'ego Maybelline. Bya to typowa piosenka, w ktrej Berry wykorzysta star melodi country i boogie-woogie beat. Do tego doda zwrotki o budowie bluesowej przedzielone balladowym refrenem. Cay utwr utrzymany jest w ywym tempie, z mocno akcentowanym rytmem. Utwory Chucka Berry'ego: Maybelline, Roll of Beethoven, School Days, Nadine, Memphis Tennessee, Sweet Little Sixteen, My Ding-A-Ling, Rock And Roll Music przyniosy mu miano pierwszego poety rock and rolla. Wnis do nich wieo i bystro obserwacji, posunit a do nieistotnych szczegw. wiat jego piosenek to wiat widziany oczami nastolatkw. Problemem jest tu szkoa, modziecza mio, rodzicielskie nakazy i zakazy, szczeniacka rado ycia. Jest w tych piosenkach naiwno wiata widziana ze szkolnej awki, jest wieo i ostro spojrzenia wyniesiona z muzyki bluesowej, jest problem obyczajowy. Gdy tematem piosenki jest moda dziewczyna, uczennica oczekujca dziecka, problemem jest nie jej trudna sytuacja, mody wiek czy nastpstwa owej niepodanej ciy, lecz pruderyjny, konserwatywny i nietolerancyjny stosunek zakamanego otoczenia do fizycznego faktu. Dramatem dziewczynki jest nie to, e musi urodzi i wychowa dziecko bez
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

ojca, lecz brak zrozumienia i nieprzychylno najbliszych: rodzicw, nauczycieli, ssiadw a nawet przyjaci. W piosenkach Chucka Berry'ego jest erotyka (ktrej nadmiar czsto mu zarzucano), s nawet wulgaryzmy, ale dominuj przede wszystkim tematy segregacji rasowej, ndzy, ubstwa, obudy i pruderii wszystko dyskretnie podane, zawoalowane, dotychczas nie spotykane w muzyce rozrywkowej. Chuck Berry to czarny piosenkarz, mimo to biaa modzie uwielbiaa go jak bohatera. On sam podobno by arogancki, odpychajcy, nie chcia pomocy biaych menaerw i zupenie nie odpowiadaa mu rola czarnego pajaca bawicego bia publiczno. Zarzucano mu wiele spraw na pograniczu skandalu. Rzekomo najbardziej wulgarny by w stosunku do swych biaych wielbicielek. Podobno mia z tumu wybiera szalejce biae nastolatki, ktre umawia na konkretn godzin, jako deser po niadaniu, obiedzie czy kolacji. Inny znany fragment jego przygd mwi, e wybiera trzy, cztery dziewczyny z tumu (zawsze biae i zawsze najmodsze) i urzdza zbiorow orgi, ktra miaa ilociowo udokumentowa jego msko. Plotki nie mwi cz y przekroczy kiedy t liczb. Ile w tym prawdy, trudno dzi dociec, za duo tu sowa podobno. Natomiast znan spraw by zarzut i proces o uwiedzenie i zgwacenie trzynastoletniej biaej dziewczyny. Skrupulatnie przemilczano fakt, e owa niewinna trzynastolatka miaa nieco wicej lat ni trzynacie, a ponadto bya zawodow prostytutk, majc wicej w swym modym yciu mczyzn, anieli Berry jak to okreli jego adwokat mia wielbicielek. Chuck Berry to jedna z najbardziej charakterystycznych postaci mitologicznych rock and rolla. To take archetyp bohatera, ktry nie umiejc za dobrze czyta i pisa, w piosence byszcza jakby w caej okolicy biy dzwony. Piosenka Sweet Little Sixteen to po dzi dzie najdoskonalszy portret modej mioniczki rock and rolla,; sodkiej, maej szesnastolatki, pracowicie tapetujcej ciany swego pokoju kolekcjonowanymi zdjciami gwiazd rock and rolla. I wanie do takich odbiorcw trafio dziedzictwo czarnych niewolnikw z Pittsbourga, Atlanty, Texasu, San Francisco czy St. Louis. Form wspczesnej muzyki i pieni religijnej reprezentowa gospel, wywodzcy si z tradycji poudniowoamerykaskich niewolnikw. Wyrs w murzyskich gettach Pnocy, posiada mocno akcentowany, taneczny nieomal rytm, przypominajcy raczej rozpaczliwy, zrezygnowany krzyk anieli piew. Oddziaywanie pieni typu gospel byo tak silne, e wykonawcy wpadali niekiedy w stan zbliony do transu. Zbiorowe piewanie Murzynw w latach Wielkiego Kryzysu byo pewnym rodkiem wyadowania wewntrznego napicia, stanowio rodzaj, zbiorowej, czarnej katharsis. Byo wreszcie manifestacj dzikiego, afrykaskiego Murzyna w formie chrzecijaskiej pieni religijnej.
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

Rwnolegle z pieniami murzyskich niewolnikw, ksztatowaa si biaa amerykaska pie ludowa okrelana mianem muzyki ze wzgrz. W jaki sposb, ta noszca niewtpliwe europejskie znamiona wzorowana na rytmach szkockich, gralskich kobziarzy muzyka, trafia za Wielk Wod, w gb amerykaskich pustkowi? Pod koniec XVIII wieku do Ameryki przybyway liczne rzesze emigrantw. Poniewa obszary wzdu Atlantyku a po Zatok Meksykask byy ju w owym czasie zasiedlone, powdrowali na zachd, w gb kontynentu. Swoje domostwa pobudowali wrd lesistych wzgrz Appalachw, cigncych si szerokim pasmem od Pensylwanii poprzez obie Virginie a po Tennessee. Gwnym rdem utrzymania jednych osadnikw stay si niewielkie farmy, inni pracowali w kopalniach wgla, rud a jeszcze inni jako drwale, flisacy czy eksplorerzy bogactw mineralnych. W miar postpowania kolonizacji bardziej przedsibiorczy osadnicy zakadali nowe, coraz wiksze farmy na rozlegych nizinach Arkanzasu i Oklahomy. Ich prac, zwyczaje, przygody i perypetie obowizki, wojn, mio i rozrywk mielimy okazj zobaczy w wspaniaym film ie Johna Forda, Henry Hathawaya i George'a Marshalla pt: Jak zdobyto Dziki Zachd How the West Was Won, wywietlanym na naszych ekranach w kocu lat szedziesitych (pniej powsta take serial pod tym tytuem lecz o cakiem innej treci i z innymi bo haterami). Stany Zjednoczone rozrastay si. Nowe fale emigrantw pary coraz dalej na Zachd. Tpic bezlitonie Indian, rdzennych mieszkacw tych ziem, zasiedlano Wielkie Prerie. Wozy p ionierw cigny wwozami Gr Skalistych a do wybrzea Pacyfiku. Przy kadej okazji towarzyszya im piosenka. I znw wraca nam przed oczy pikny, familijny western Wozy jad na Zachd z pikn muzyk Georga Brunsa. W oryginale film wyprodukowany przez Walta Disneya w 1956 roku nosi tytu Westward Ho the Wagons ! i by wywietlany w polskich kinach w latach 60. Tymczasem mody kraj przeszed wojn domow, emancypacj Murzynw, wojn z Hiszpani, gwatown industrializacj. Z dnia na dzie rosy miasta, zmieniao si oblicze Ameryki. Tylko w Appalachach ycie pyno niemal bez zmian. Potomkowie szkockich i irlandzkich emigrantw po staremu gospodarowali na farmach, cinali i wypalali drzewo, dogldali byda. Wiernie te, strzegli swych tradycji. Praktykowali religi, rwnie surow jak ich codzienne ycie oraz... pdzili mocn, ytni whisky. Wieczorami gromadzili si w stodoach, na tak zwanych barn-dances (potacwka w stodole) i taczc, grali, piewali...

Opracowanie edytorskie: Jawa 48

Wszelkie prawa zastrzeone

10

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

Ich pieni, przechodzc od niepamitnych czasw z ojca na syna, byy niejednokrotnie prawdziwymi skarbami szesnastowiecznej poezji ludowej. Inne powstaway na gorco inspirowane aktualnymi wydarzeniami. Mieszkacom wielkich miast, ludzie z Appalachw wraz ze swymi obyczajami musieli si wydawa bardzo dziwni, skoro ju w XIX wieku ochrzczono ich mianem Hillbillies", Nazwa ta utworzona zostaa z dwch sw: hill wzgrze" i Billy" od popularnego imienia mskiego. Znaczya dosownie tyle co Bill ze wzgrza, chopak ze wsi", a w naszym dowolnym przekadzie: chopek roztropek. Nowojorski Journal pisa w kwietniu 1900 roku: Hill-Billie to nieokrzesany, biay obywatel ze wzgrz Alabamy, Nie posiada on wikszego majtku, ubiera si w co popadnie, gada kiedy i jak. mu si podoba, pije whisky gdy tylko wpadnie mu ona w rce i wali z rewolweru gdy tylko przyjdzie mu na to ochota. Ameryka miaa, swoj muzyk pop. To co grali i piewali mieszkacy Appalachw nazwano pogardliwie hill-billies-music. Oni sami natomiast woleli uywa okrelenia country-music lub country and western. Wraz z wybuchem I wojny wiatowej drwal z Appalachw znalaz si w jednym szeregu obok robotnika z teksaskiej fabryki i czarnego rolnika z Louizjany. Wojskowa piosenka oparta na ludowych motywach, o nie wyszukanych sowach i atwej do zapamitania melodii czsto bya najlepszym towarzyszem onierskiej doli i niedoli. Przypominaa o czekajcej dziewczynie, budzia wspomnienia i nadzieje na rychy powrt do domu zjednujc sobie suchaczy szczeroci i prostot. W yciu mieszkacw Appalachw szczegln rol odgrywaa religia. Na guchej prowincji nierzadko cakowicie pozbawionej rozrywek kulturalnych, orodkiem ycia towarzyskiego by koci, kaplica czy te tylko sala prywatnego domku ktrego z zgromadze. Dla wielu mieszkacw wsi zwykle stanowiy one jedyn okazj do czynnego kontaktu z muzyk. A naley tu zaznaczy, e w kocioach protestanckich udzia wiernych w mszy jest znacznie peniejszy ni w obrzdku katolickim. Zbiorowe piewanie psalmw to nie tylko obowizek caej gminy, to take znakomita szkoa piewu. W poowie lat trzydziestych ogromn popularnoci cieszyy si westerny filmy z Dzikiego Zachodu. One te stworzyy posta samotnego kowboja piewajcego przy ognisku sentymentaln ballad przy dwikach gitary. Dziki westernom amerykaska muzyka ludowa zyskaa ogromn popularno, aczkolwiek muzyka country to nie to samo co muzyka westernowa. Rnica polegaa na tym, e w piosenkach w stylu country gwnym tematem bya mio, konkretna posta czy przeycia, natomiast piosenki typu westernowego w sposb narracyjny opieway pikno przyrody, przygod czy urok otwartego szlaku i wdrownej wczgi. Z muzycznego punktu widzenia, rnice te byy
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

11

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

niewidoczne i w efekcie powstaa muzyka ksztatujca pniejszy styl country and western, ktry dzisiaj niewiele ma wsplnego ze swymi ludowymi prekursorami. Historia country and western, podobnie jak historia rock and rolla, pdzia do przodu z niewiarygodn prdkoci pisze Marek Gaszyski. Zmienia si tematyka piosenek, w ktrych miejsce samotnego kowboja z gitar zajli kierowcy wielkich ciarwek pdzcych po szerokich autostradach. Wytworzy si natomiast nowy gatunek muzyki filmowej okrelany jako melodie z westernw. Tacy kompozytorzy jak Dimitri Tiomkin, Elmer Bernstein, Richard Hageman, Alfred Newman, Alex North, John Mercer walnie przyczyniali si do olbrzymiej popularnoci znanych i u nas westernw jak Rzeka bez powrotu, The Alamo, Rio Bravo, Kasia Ballou, Wozy jad na Zachd, Oklahoma, Ostatnia walka Apacza, Siedmiu wspaniaych, Biay Kanion, Rancho w dolinie, Siedem narzeczonych dla siedmiu braci, Jedziec znikd, Zamana strzaa czy Czowiek ktry zabi Liberty Valance'a. To tylko niektre z wybitnych filmw o Dzikim Zachodzie, ktre mocno utkwiy w pamici widzw, take dziki znakomitej muzyce filmowej. Piosenki z westernw na trwae weszy do repertuaru wielu wykonawcw, takich jak Johnny Cash, Marty Robbins czy Terence Hill. pieway je take takie sawy jak Marlena Dietrich, Marylin Monroe, Dean Martin, Rick Nelson, Angie Dickinson, Elvis Presley, Nat King Cole, Frankie Laine i Frank Sinatra. W przeciwiestwie do innych gwiazd, Presley nie opiera swej interpretacji wycznie na stylu country and western. Sucha najlepszych wykonawcw country i rhythm and bluesa i w mistrzowski sposb czy oba te kierunki. Jego wersje popularnych piosenek country and western, podobnie jak i wersje popularnych standardw nie byy powieleniem pierwowzoru, lecz zawsze zawieray co nowego. Charakteryzowaa je unikalna interpretacja, polegajca na umiejtnym czeniu muzyki country z rhythm and bluesem oraz tembrze gosu przypominajcym rock and rollowych pieniarzy murzyskich. Rock and roll zacz zagraa jazzowi. Muzykom jazzowym spdzao to sen z powiek. Powodzenie modzieowego stylu odbierao chleb jazzmanom, bowiem na koncerty najwikszych nawet gwiazd przychodzili tylko nieliczni lub koneserzy. Wikszo chodzia na Little Richarda, Chucka Berry'ego, Fabiana, Vince'a Taylora, Jerry Lee Lewisa, Carla Perkinsa czy Fatsa Domino. Wspomniane zjawisko byo oczywicie pro cesem negatywnym, lecz pod koniec lat szedziesitych jazzmani i rockmani podali sobie rce koczc z wzajemnymi animozjami i zaczli cis wspprac i wymian dowiadcze,
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

12

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

dziki czemu powsta cakiem interesujcy kierunek w muzyce zwany jazz rockiem. Powszechnie sdzono, e rock and roll nie przeyje wicej ni kilka, najwyej kilkanacie miesicy. Przepowiadano mu szybki koniec. Dawano miesic, p roku, rok najwyej dwa lata. Tymczasem rock and roll nie tylko nie umar mierci naturaln, lecz szczelnie wypeni najwikszy rozdzia historii muzyki rozrywkowej. Wielu piosenkarzy reprezentujcych tradycyjny styl potpiaa modny kierunek. Stymulatorem takich poczyna bya raczej zwyka zazdro, chocia trudno rock and roll nie posdza o prymitywizm, a w wielu wypadkach o zwyky kicz. Wynikao to z faktu lansowania wielu pseudo gwiazd i pseudo talentw. Dawano osobnikowi gitar, stawiano przed mikrofonem i mwiono: krzycz, gnij si, skacz! Nagrywano piosenki bardziej nijakie, irytujce na niskim poziomie. Ludzie pracujcy w showbussinessie pragnli jak najszybciej zbi wielkie pienidze i wykorzystujc pomyln koniunktur wpychali odbiorcom trzeciorzdny towar. Trudno wic byo dziwi si prognozom o rychym kocu nowej mody. Jednake rock and roll przey i zapewne przeyje jeszcze niejedno pobone yczenie. Przey wszelkie zapowiedzi bliskiego koca i obecnie czuje si rwnie pewnie jak w chwili swych narodzin. Nie sposb go nie dostrzega, bez wzgldu na to, czy si go lubi czy te nie. Sowa jednego z przebojw koca lat pidziesitych gosiy: Nie dbam o to, co powiedz ludzie, rock and roll pozostanie, on nigdy nie umrze. Rock and roll istnieje i bdzie istnie, chocia jego formy z pewnoci podlega bd rnym istotnym zmianom, gownie dlatego, e warunki spoeczne ktre go zrodziy nie zmieniy si, lecz wrcz przeciwnie maj tendencje do ogarniania coraz wikszych poaci naszego globu. Rock and roll jako przedmiot biernej konsumpcji nie jest zjawiskiem pierwotnym, lecz tylko zwyrodnieniem. To sowa Marka Gaszyskiego i trudno si z nimi nie zgodzi. Wszystko co w tej muzyce jest naprawd trwae i ambitne, wywodzi si z podziemia muzyki rozrywkowej z maych klubw Chicago, Liverpoolu czy San Francisco, w ktrych granica midzy suchaczami a wykonawcami bya zawsze pynna. lady tego widoczne s nawet w najbardziej skomercjalizowanej muzyce. W muzyce powanej kontakt wykonawcy z publicznoci jest spraw drugoplanow. Kady muzyk rockowy dy do jak najwikszego kontaktu z publicznoci. Ceni si tu przede wszystkim umiejtno wytworzeniu silnej wizi pomidzy twrcami czy twrc a odbiorcami. Im wiksze napicie emocjonalne zdoa wytworzy wykonawca, tym silniejsze bywa odczucie i reakcja widowni od frenetycznych oklaskw do zamieszek ulicznych wcznie.
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

13

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Prolog: ROCK AND ROLL MODA SZALESTWO CZY SZTUKA

Dlaczego wanie rock and rollowi przypada w udziale tak oszaamiajca, midzynarodowa kariera? Niewtpliwie, ekonomiczna dominacja USA w okresie powojennym sprzyjaa amerykanizacji oraz przejmowaniu amerykaskich wzorcw kulturowych. Niemniej jednak w historii wiata byy takie okresy, kiedy to mae, podbite narody potrafiy narzuci sw kultur potnym najedcom. Trzeba jednak definitywnie stwierdzi, e rock posiada walory, ktre czyni go wspczenie muzyk uniwersaln. W sprzeday pyt i pyncych std dochodw rock bije na gow nie tylko reszt muzyki, ale take inne formy sztuki. O jego wartoci decyduj nie tylko wzgldy ekonomiczne, lecz przede wszystkim fakt, e stanowi on jedn z niewielu dziedzin twrczoci, co do ktrych mona powiedzie, e jest dzieckiem naszych czasw. Ekstatyczna, nerwowa muzyka rock and rollowa nadal odmierza puls naszej epoki.

Nastpny rozdzia nosi tytu: Rozdzia I NAJDUSZY POWRT

Dokument w f ormacie *.pdf moe by wykorz ystany wycznie do uytku osobistego bez prawa do dalszego obrotu i obiegu komercyjnego lub handlowego i nie moe by poddawany modyfikacjom bez zgody autora edycji. Naley go traktowa tak, jak ksik wypoyczon do przeczytania.

Opracowanie edytorskie: Jawa 48

Wszelkie prawa zastrzeone

14