1

MACIERZE I WYZNACZNIKI
Macierz rzeczywist (zespolon) o wymiarze mn, gdzie
m,nN, nazywamy prostoktn tablic z mn liczb rzeczywistych
(zespolonych) ustawionych w m wierszach i n kolumnach.
[ ]
n m
ij
a

= A
Macierz prostoktn o m wierszach i n kolumnach nazywamy
przyporzdkowanie kadej parze liczb naturalnych i, j, gdzie
1im, 1j n, liczb rzeczywist (zespolon) a
ij
.
(
(
(
(
(
(

=
mn mj m m
in ij i i
n j
n j
a a a a
a a a a
a a a a
a a a a
L L
M O M O M M
L L
M O M O M M
L L
L L
2 1
2 1
2 2 22 21
1 1 12 11
A
i-ty wiersz
j-ta kolumna
2
(
(
(

mn m m
n
n
a a a
a a a
a a a
L
M O M M
L
L
2 1
2 22 21
1 12 11
4 43 4 42 1
L
M O M M
L
L
(
(
(

0 0 0
0 0 0
0 0 0
n m
0
m wierszy
n kolumn
Macierz zerowa macierz o wymiarze mn, ktrej wszystkie
elementy s rwne zero.
Macierz kwadratowa macierz, ktrej liczba wierszy rwna si
liczbie kolumn. Liczb wierszy (kolumn) nazywany stopniem
macierzy kwadratowej. Elementy macierzy, ktre maj ten sam
numer wiersza i kolumny tworz gwn przektn macierzy.
3
(
(
(
(
(

=
nn n n n
a a a a
a a a
a a
a
L
M O M M M
L
L
L
3 2 1
33 32 31
22 21
11
0
0 0
0 0 0
L
Macierz trjktna dolna L (grna U) macierz kwadratowa stopnia
n2, w ktrej wszystkie elementy stojce nad (pod) gwn
przektn s rwne zero.
(
(
(
(
(

=
nn
n
n
n
a
a a
a a a
a a a a
L
M O M M M
L
L
L
0 0 0
0 0
0
2 33
2 23 22
1 13 12 11
U
Macierz diagonalna macierz kwadratowa stopnia n, w ktrej
wszystkie elementy nie stojce na gwnej przektnej s rwne zero.
(
(
(
(
(

=
nn
nn
a
a
a
a
a a a diag
L
M O M M M
L
L
L
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
) ,..., , (
33
22
11
22 11
4
Macierz jednostkowa macierz diagonalna, w ktrej wszystkie
elementy gwnej przektnej s rwne jeden.
(
(
(
(

=
1 0 0 0
0 1 0 0
0 0 1 0
0 0 0 1
L
M O M M M
L
L
L
I
Dziaania na macierzach
Rwno macierzy A=B
wymiary macierzy A, B i C
s takie same
c
ij
=a
ij
b
ij
Suma i rnica macierzy C=AB
wymiary macierzy A i B s takie same
rwno odpowiednich elementw
a
ij
=b
ij
(

= + =
(

=
(

=
5 1 1
6 0 1
,
2 5 4
3 2 0
,
7 6 5
3 2 1
B A C B A
5
wymiary A i B s takie same
b
ij
=a
ij
Iloczyn macierzy i liczby B=A
(

= =
(

=
14 12 10
6 4 2
2 ,
7 6 5
3 2 1
A B A
Wasnoci dziaa na macierzach
A, B, C macierze rzeczywiste (zespolone) tego samego
wymiaru, , liczby rzeczywiste (zespolone)
0 A A
A A 0 0 A
C B A C B A
A B B A
= +
= + = +
+ + = + +
+ = +
) (
) ( ) (
) ( ) (
1
) (
) (
A A
A A
A A A
B A B A
=
=
+ = +
+ = +
(
(

=
(

=
0 2 1
1
2
1
1
,
1 3 0
0 2 1
B A
(
(
(

=
(
(

= + =
9
1
1
3
1
3
1
18
7
9
2
1 9 3
3
2
7
2
9
1
) 3 (
9
1
B A X
B A X
B A B X X A
B A B X X A
6 2 18
5 15 3 3
) 3 ( 5 ) ( 3
=
= + + +
= + + +
6
Iloczyn macierzy.
Niech macierz A=[a
ij
] ma wymiar mn, a macierz B=[b
ij
] wymiar
nk. Iloczynem macierzy A i B nazywamy macierz C=AB=[c
ij
] o
wymiarze mk, ktrej elementy okrelone s wzorem
gdzie 1im oraz 1jk.
nj in j i j i
n
l
lj il ij
b a b a b a b a c + + + = =

=
K
2 2 1 1
1
B =
(
(
(
(
(
(

nj
rj
j
j
a
a
a
a
M
L M L
2
1
(
(

=
M
L L
M
in ir i i
a a a a
2 1
A
AB =
(
(

M
L L
M
ij
c
(mn) (nk) = (mk)
2
A AA =
(mn) (mn)
m=n
n
n
A A AA =
43 42 1
K
7
B =
(
(

2
1
3
(

=
2 3 1
5 1 2
A
AB =
(

10
15
B =
(

+

i i
i
3 4 5
1
(

+
=
i
i i
3 2 3
2 1
A
AB =
(

+ +
i i
i i
15 1 13 16
5 11 10 3
(
(
(

=
1
2
3
4
B
[ ] A = 4 3 2 1
BA =
(
(
(

4 3 2 1
8 6 4 2
12 9 6 3
16 12 8 4 B =
(
(
(

1
2
3
4
[ ] 4 3 2 1 = A
[ ] AB = 20
8
(
(
(

=
(
(
(

(
(
(

nn nn nn nn
b a
b a
b a
b
b
b
a
a
a
L
M O M M
L
L
L
M O M M
L
L
L
M O M M
L
L
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
22 22
11 11
22
11
22
11
(
(
(
(
(
(

+
=
(
(
(

(
(
(

=
=
nn nn
n
i
in i
n
i
in i
nn
n
n
nn
n
n
b a
b a b a
b a b a b a b a
b
b b
b b b
a
a a
a a a
L
M O M M
L
L
L
M O M M
L
L
L
M O M M
L
L
0 0
0
0 0
0
0 0
0
2
2 22 22
1
1 22 12 12 11 11 11
2 22
1 12 11
2 22
1 12 11
I I I I = =
n 2
Iloczyn macierzy diagonalnych (trjktnych) jest macierz
diagonaln (trjktn).
9
(

=
(

= = = =
(

=
(

0
3
2 1
4 2
1 , 2 ) 1 2 ( ) )( 2 2 (
0
3
2 1
4 2
b
a
b
a
n m n m Y
Y
(

=
(

0
3
2
4 2
b a
b a

= +
=
0 2
3 4 2
b a
b a
(

=
(

= = = =
(

=
(

1 2
0 1
1 1
2 1
2 , 2 ) 2 2 ( ) 2 2 )( (
1 2
0 1
1 1
2 1
d c
b a
d c
b a
m n n m X
X
(

=
(

+ +
+ +
1 2
0 1
2
2
d c d c
b a b a

=
=

= +
= +

=
=

= +
= +
3
1
1 2
2
2
1
0 2
1
d
c
d c
d c
b
a
b a
b a
Macierz Y nie istnieje.
(

=
3 1
2 1
X
10
Wasnoci iloczynu macierzy
A, B, C macierze rzeczywiste (zespolone), , liczby
rzeczywiste (zespolone). Prawdziwe s rwnoci (pod warunkiem,
e wystpujce w nich dziaania s wykonalne)
) ( ) ( ) (
) (
) (
AB B A B A
BC AC C B A
AC AB C B A
= =
+ = +
+ = +
A IA
A AI
BC A C AB
=
=
= ) ( ) (
(
(

=
(
(

=
(
(

=
(
(

=
(
(

=
(
(

(
(

4 5 0
1 3 0
2 0 1
12 15 0
3 9 0
6 0 3
3
12 15 0
3 9 0
6 0 3
5 2
12 15 0
3 9 0
6 0 3
5 2
12 15 0
3 9 0
6 0 3
5 0 0
0 5 0
0 0 5
2 0 0
0 2 0
0 0 2
X X
X X IX XI
X X
11
(
(

=
(
(

=
(
(

=
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
1 0 0
0 0 0
1 0 0
1 1 0
3 2
A A A
Transpozycja macierzy.
Niech macierz A=[a
ij
] ma wymiar mn. Macierz transponowan
do macierzy A jest macierz B=[b
ij
] o wymiarze nm, ktrej
elementy s okrelone wzorem:
gdzie 1in oraz 1jm i oznaczamy B=A
T
.
,
ji ij
a b =
[ ] i i
i
i
T
+ =
(
(

= 1 3 2 1
1
3
2 1
A A
(
(

=
(
(

=
1 2 3
0 1 2
0 0 1
1 0 0
2 1 0
3 2 1
T
A A
12
Wasnoci transpozycji macierzy
A, B, C macierze rzeczywiste (zespolone), liczba rzeczywista
(zespolona). Prawdziwe s rwnoci (pod warunkiem, e
wystpujce w nich dziaania s wykonalne)
( )
T T T
T
T
T T T
A B AB
A A
B A B A
=
=
+ = +
) (
) (
( ) ( )
k
T
T
k
T T
A A
A A
=
= ) (
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
[ ] [ ] [ ]
ij
T T
n
k
kj
T
ik
T
n
k
ik
T
kj
T
n
k
ki jk ji ij
T
A B A B
B A B A AB AB
= =
= = =

=
= =
1
1 1
) (
13
(
(

=
(
(

=
(
(

=
(

=
0 5 4
5 2 3
4 3 0
0 1 2
1 0 0
2 0 0
3 0 4
0 2
4 1
,
1 2
2 1
D C B A
i
i
i
Macierz symetryczna i antysymetryczna
Macierz kwadratow A=[a
ij
] nazywamy
symetryczn, jeeli A
T
=A
Antysymetryczn, jeeli A
T
=A
ji ij
a a =
ji ij
a a =
A=[a
ij
] macierz kwadratowa
A+A
T
, AA
T
macierze symetryczne
AA
T
macierz antysymetryczna
[ ] [ ] [ ]
[ ] [ ] ( ) [ ]
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
ij
T
n
k
kj
T
ik
n
k
ik jk
n
k
ki
T
jk ji
T
ij
T T
ij
T
ji ij ij ji ji
T
ij
T T
ij
T
ji ij ij ji ji
T
ij
T T
a a a a
a a a a
a a a a
AA A A AA AA
A A A A A A
A A A A A A
= = = = =
= = = =
+ = + = + = + = +

= = = 1 1 1
) (
) (
) (
14
Wyznacznik macierzy
Wyznacznikiem macierzy kwadratowej nazywamy funkcj, ktra
macierzy rzeczywistej (zespolonej) A=[a
ij
] przyporzdkowuje liczb
rzeczywist (zespolon) detA=|A|.
Jeli macierz A ma stopie n=1, to
11
det a = A
Jeli macierz A ma stopie n=2, to
21 12 22 11
22 21
12 11
det a a a a
a a
a a
= = A
+

2 3 2 4 1
4 3
2 1
= =
29 5 3 7 2
7 5
3 2
= =

i i i i i i i
i
i i
21 5 20 2 3 2 3 ) 4 ( 5 ) 2 3 ( ) 1 (
2 3 4
5 1
+ = + + + = + =

+
15
Jeli macierz A ma stopie n=3, to (regua Sarrusa)
( )
33 21 12 32 23 11 31 22 13
32 21 13 31 23 12 33 22 11
32 31
22 21
12 11
33 32 31
23 22 21
13 12 11
det
a a a a a a a a a
a a a a a a a a a
a a
a a
a a
a a a
a a a
a a a
+ +
+ + = = A
+
[ ]
14
3 1 4 2 ) 1 ( 2 2 0 1 2 1 1 2 ) 1 ( 4 3 0 2
2 2
0 1
4 2
3 2 2
1 0 1
1 4 2
=
+ + + + =
[ ] i i i i i i i i
i i i i
i
i
i
i
i i
2 2 4 4 6 8 10 5 0 1 0 ) 3 4 ( 2 ) 2 ( ) 1 (
0 0 ) 1 ( 2 ) 3 4 ( 1 5 ) 2 (
0 2
2 0
1
5 0 2
3 4 2 0
1 1
+ = + + + = + + +
+ + + = +

16
Dopenienie algebraiczne
A=[a
ij
] jest macierz kwadratow stopnia n2. Dopenieniem
algebraicznym elementu a
ij
macierzy jest liczba:
gdzie A
ij
oznacza macierz stopnia n1 otrzyman przez skrelenie
i-tego wiersza i j-tej kolumny macierzy A.
, det ) 1 (
ij
j i
ij
D A
+
=
i i D
i
i i
3 3 ) 1 (
5 2 4
3 1
1 2
21
= =
(

+
=
+
A
10
1 5
2 0
) 1 (
1 4 5
1 2 3
2 1 0
2 2
22
=

=
(
(

=
+
D B
59
1 2 4
2 3 2
4 2 1
) 1 (
1 3 2 4
2 0 3 2
1 5 1 0
4 3 2 1
3 2
23
=

=
(
(
(

=
+
D C
17
Rozwinicie Laplacea wyznacznika
A=[a
ij
] jest macierz kwadratow stopnia n2, a 1i,jn s
ustalone. Wyznacznik macierzy A mona obliczy nastpujco:
rozwinicie wzgldem i-tego wiersza
rozwinicie wzgldem j-tej kolumny.
in in i i i i
D a D a D a + + + = K
2 2 1 1
det A
nj nj j j j j
D a D a D a + + + = K
2 2 1 1
det A
nn
nn nn
n
n
n
nn n n n
a a a a
a
a
a
a
a
a a
a a a
a a a a
a a a a
a a a
a a
a
=
= =
K
L
M O M M M
L
L
L
L
M O M M M
L
L
L
L
M O M M M
L
L
L
33 22 11
33
22
11
3 33
2 23 22
1 13 12 11
3 2 1
33 32 31
22 21
11
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0
0
0
0 0
0 0 0
1 det = I