Wysza Szkoa Umiejtnoci Spoecznych w Poznaniu

Wydzia Prawa i Komunikacji Spoecznej Niestacjonarne studia II-go stopnia Kierunek: Dziennikarstwo i Komunikacja Spoeczna Rok II

OPINIA PUBLICZNA

Temat: Opinia publiczna a propaganda opisz sposoby wpywania na opini publiczn i podaj przykady

Pawe Orliski nr indeksu: 12076

Pozna 2013

Opinia publiczna wg. E. Noelle - Neuman stanowi niepisane prawo, okrela panujce pogldy, zwyczaje oraz typowe sposoby zachowania. Jest zjawiskiem tworzonym przez dobrze poinformowanych obywateli dla dobra ogu, a nadto traktowana jest jako sia zewntrzna wobec politykw i spraw publicznych, ktra posiada wadz sdzenia. Dotyczy ona danej zbiorowoci, jak rwnie poszczeglnych grup spoecznych. Opinia publiczna powstaje i jest ksztatowana w wyniku kontaktw spoecznych jednostek. Jej ksztatowanie w gwnej mierze polega na cieraniu si indywidualnych pogldw, myli i inicjatyw, przewanie dotyczcych sfery kontrowersyjnych spraw w zakresie polityki. Wiodce pogldy jak i nastroje danej zbiorowoci moemy pozna m.in. dziki sondaom opinii, gosowaniu, demonstracjom, przyzwoleniu dla rnego rodzaju inicjatyw rzdowych lub ich bojkotowaniu, a take w dobie aktualnego rozwoju techniki, na podstawie komentarzy emitowanych na forach internetowych. Podejcie do kwestii opinii publicznej ulegao take przeobraeniom wraz z rozwojem nauki o komunikowaniu. W tym miejscu mona zacytowa wybitnych autorw, min. Gabriela Tarde, ktry zdefiniowa opini publiczn okrelajc j jako chwilow, mniej lub wicej logiczn grup sdw odpowiadajcych zagadnieniom doby biecej, ktre w licznych odbitkach kursuj wrd ludzi zamieszkujcych wsplnie jeden i ten sam kraj, nalecych do jednej i tej samej warstwy spoecznej. Na kontrowersyjno opinii publicznej zwraca nam rwnie uwag S. Kumierski, wedug ktrego jest to: dynamicznie zmieniajcy si stan wiadomoci duych grup spoecznych, skadajcy si z pogldw i przekona bardziej lub mniej trwaych, odnoszcy si zazwyczaj do kwestii dyskusyjnych, ktry ma bezporedni lub poredni wpyw na aktualne lub przysze interesy spoeczestwa. W ujciu historycznym opini publiczn mona zdefiniowa po prostu jako zdanie ogu spoeczestwa. Jak wiadomo, periodyzacja rozwoju opinii publicznej siga okresu prehistorycznego. W okresie antycznym do coraz szerszego upublicznienia opinii przyczyniaa si wymiana handlowa. Okres redniowiecza i renesansu wpyn na ksztatowanie si opinii publicznej wraz z pojawieniem si wielkich, powszechnych religii, poprzez rozwj miast oraz powstanie i rozwj druku. Szczeglny wpyw na rozwj i ksztatowanie opinii mia miejsce w okresie rewolucji, w trakcie wprowadzania reform oraz oglnie, w wyniku rozwoju kapitalizmu. Od poowy XIX wieku, w tzw. okresie industrialnym, znaczny wpyw na opini mia coraz bardziej rozpowszechniony parlamentaryzm, a take rozbudowa i upowszechnienie praw wyborczych. Duy wpyw na ksztatowanie opinii odniosy rwnie masowe ruchy migracyjne, powstawanie partii politycznych, pojawienie si kolei, telegrafu, automobili, a nadto szerokie upowszechnianie owiaty. W okresie postindustrialnym (XX w.), charakteryzujcym si du dynamik zmian, zarwno politycznych jak i ekonomicznych, a zwaszcza jakociowym i ilociowym rozwojem pastw, pojawieniem si wyborw powszechnych i referendw, ktre w tym czasie staway si norm polityczn, a take ugruntowaniem zasad opartych na parlamentaryzmie i demokracji, opinia publiczna nabraa znaczenia szczeglnego. Wraz z pojawieniem si radia, telewizji i internetu, powszechnego charakteru nabray badania opinii publicznej. Obecnie stanowi one niezwykle istotny element, zarwno w szeroko pojtej gospodarce jak rwnie we wszelkiej dziaalnoci politycznej. Obok opinii publicznej funkcjonuje pokrewne i wielu przypadkach j uzupeniajce dziaanie okrelane mianem propagandy. Okrelenia te posiadaj wiele elementw wsplnych, jak np. oba peni w spoeczestwie funkcj integracyjn.

W dosownym znaczeniu propaganda jest terminem pochodzcym od aciskiego sowa propagare - czyli rozszerza lub krzewi. Stanowi on celowe dziaanie, majce na celu uksztatowanie pogldw lub zachowa danej grupy spoecznej. W ujciu historycznym wiadomym jest, e bya ona narzdziem wykorzystywanym do osignicia wasnych celw ju w czasach zamierzchych. Kady wadca zawsze dba o jak najszersze nagonienie swoich podbojw i wszelkich innych osiganych sukcesw, co zapewniao mu skuteczne ksztatowanie opinii. Propaganda rozwijaa si na przestrzeni kilku tysicy lat, jednak jej najbardziej widoczny rozkwit przypada dopiero na wiek XIX, gdzie zauway mona szczeglny jej przejaw w polityce. Wszelkie podejmowane dziaania na tym polu byy i do chwili obecnej s celowe, realizowane przez metody perswazji i manipulacji emocjonalno-intelektualnej, oddziaujcej na wiadomo jednostek, w celu modyfikowania ich postaw i zachowa, zgodnie z interesami podmiotw i okrelonej wadzy politycznej. Ze wzgldu na goszone treci mona propagand rozgraniczy na jej odmian spoeczn i polityczn. Propagand polityczn stanowi wszelkie dziaania rzdw, partii politycznych, administracji, a take specjalnie tworzonych grup nacisku, ktre maj za zadanie modyfikowanie przekona lub zachowa obywateli w wybranej sferze polityki. Metody takiego dziaania s cile przemylane i zaplanowane, a cel dziaa z gry okrelony. Pomimo takiego okrelenia jest to termin niejednoznaczny, o czym mwi wielu autorw. Niejednoznaczno owego terminu wynika z faktu, i jest on uywany w yciu codziennym, na wielu paszczyznach ycia politycznego jak i publicznego (media, prasa, internet). Koniecznym jest take zwrcenie uwagi na elementy definicji propagandy politycznej, gdy jest ona wprowadzona w cile okrelonym celu. Akcja propagandowa jest zawsze dziaaniem zorganizowanym, a wic posiada precyzyjnie okrelone kolejne etapy, jak i zaplanowane do ich realizacji rodki. Nie zawsze jednak obejmuje ona swoim zasigiem wszystkie dziaania propagandowe. Drugim typem propagandy jest propaganda socjologiczna. To okrelenie odnosi si do dziaa wikszych spoecznoci, majcych na celu zintegrowanie jak najwikszej liczby osb. Innym przykadem klasyfikacji propagandy jest podzia ze wzgldu na stopie zafaszowania treci i stopie utajnienia nadawcy. W klasyfikacji tej wyrnia si trzy zasadnicze typy propagandy, tzn.: bia , szar i czarn. Propaganda biaa charakteryzuje si tym, e nadawca komunikatu propagandowego nie ukrywa si i jest w peni jawny. Nie ukrywa take charakteru nadawanego przekazu. Tak dziaalno prowadz na og placwki stworzone w tym wanie celu, a nieodzownym elementem ich dziaa jest zdobycie wiarygodnoci wrd jak najwikszej rzeszy odbiorcw i ksztatowanie podanego obrazu rzeczywistoci - gwnie poprzez informacje prawdziwe. Do instytucji uprawiajcych bia propagand zaliczy mona np. dawne Radio Wolna Europa, czy te Radio Gos Ameryki. Propaganda szara ma miejsce wtedy, kiedy odbiorca nie jest w stanie zdefiniowa rda przekazu, albo te podawane informacje nie s zbyt precyzyjne. Przykadem takiej propagandy mog by np. komunikaty prasowe publikowane przez oficjalne agencje irackie i iraskie z czasw wojny midzy tymi krajami. Pomimo tego, e rdo przekazw byo atwe do zidentyfikowania, goszone treci zawsze pozostaway w duej sprzecznoci z doniesieniami strony przeciwnej, a nawet wzajemnie si wykluczay, wprowadzajc tzw. chaos informacyjny.

Czarna propaganda polega na cakowitym zakamuflowaniu nadawcy przekazu oraz na tym, e tre informacji jest faszywa, a wic podaje nieprawdziwe informacje. Ten typ propagandy jest okrelony inaczej mianem tzw. wojny psychologicznej, majcej na celu cakowite zniszczenie morale przeciwnika. rdem sukcesu i jednoczenie warunkiem powodzenia tego typu akcji propagandowej jest zachowanie anonimowoci przez rzeczywistego nadawc komunikatu. Taki typ propagandy bardzo czsto by stosowany podczas drugiej wojny wiatowej, min. przez wywiad brytyjski i amerykaski, ktre wsppracujc ze sob, podszyway si pod radiostacj faszystw, nadajc wasne komunikaty, ktre wprowadzay duo zamieszania we wsppracy Wochw i Niemcw. Dla rzetelnego przedstawienia procesu propagandy koniecznym jest wskazanie klasyfikacji ze wzgldu na form przekazu. Na podstawie literatury przedmiotu nie ma jednolitej zgodnoci, co do klasyfikacji ktra w sposb jednoznaczny obejmowaa by wszystkie typy propagandy ze wzgldu na jej form przekazu. Cytowana wczeniej B. Dobek - Ostowska dokonuje rozgraniczenia midzy propagand wizualn oddziaywujc na receptory wzrokowe i suchowe. rodkami wyrazu w propagandzie wizualnej s wszelkiego rodzaju znaki, symbole, plakaty, ulotki, reklamy w prasie, czy te bilbordy. W propagandzie audytywnej rodkami wyrazu s wystpienia w formie bezporedniej np. przemwienia, a w formie poredniej przekazy radiowe lub zarejestrowane na rnego rodzaju nonikach audio. Za najbardziej skuteczn uwaana jest propaganda audiowizualna. W trakcie przekazu tego typu angaowane s zarwno receptory suchu jak i wzroku, a najskuteczniejsz jej form jest obraz telewizyjny. Wpyw propagandy na stereotypy powoduje, e idee niejasne lub nieprecyzyjne pod jej wpywem krystalizuj si i staj ukierunkowane. Jednostka pod wpywem oddziaywania propagandowego znajduje uzasadnienie dla swoich uprzedze, zwaszcza jeli manifestowane s przez wikszo w sposb jawny. Prowadzi to take do uodpornienia si jednostki na kontrargumenty, ktre podwaayby istniejcy stereotyp. J. Ellul podkrela, e jednostka, ktra znajdzie si pod wpywem takiego oddziaywania propagandowego nie ma szans na wycofanie si, czy chocia zagodzenie swojego stanowiska. Posuguje si jasno okrelonymi sdami podsunitymi przez aparat propagandowy. Co wicej, jednostka wcale nie poszukuje innych uzasadnie dla swoich pogldw, gdy te ktre posiada uwaa za jedynie prawdziwe. Propaganda odgrywa rwnie wan rol w przygotowywaniu jednostek do uczestniczenia w tworzeniu i wyraaniu opinii publicznej. Nie mona jednak zapomnie, i w systemach zamknitych o charakterze typowo totalitarnym, tzn. takich w ktrych media pozostaj cakowicie podporzdkowane pastwu, tworzenie si opinii publicznej jest w peni kontrolowane przez to pastwo, take m.in. dziki propagandzie. Prowadzona dziaalno propagandowa wpywa na opini publiczn w taki sposb, e wyksztaca okrelone sposoby zachowania i reakcji w sytuacjach konfliktw spoecznych lub politycznych, ksztatuje zasoby wiedzy posiadanej przez jednostki o wiecie zewntrznym szczeglnie na polu polityki, a ostatecznie tworzy nurty i rozpowszechnia stereotypy, zwaszcza w sytuacjach napi wewntrznych i konfliktw midzynarodowych. W sytuacjach konfliktowych opinia publiczna moe sta si take wyrazem sprzeciwu wobec oficjalnej propagandy pastwowej.

Obecnie w naukach spoecznych popularna jest tendencja do integralnego traktowania opinii publicznej i propagandy, jako zjawisk wzajemnie si dopeniajcych. Zgodnie ze schematem Floyda H. Allporta opinia publiczna: 1. jest traktowana jako zachowanie ludzkie, ale takie, ktre pociga za sob werbalizacj przekona i zachowa wielu ludzi; 2. zachowania te s stymulowane i kierowane przez okrelon wiedz, pewne obiekty lub wytworzon sytuacj, ktre s wane dla duych grup spoecznych; 3. zachowania te reprezentuj dziaanie lub gotowo do dziaania, w postaci aprobaty lub dezaprobaty obiektu opinii publicznej. Ludzie uwiadamiaj sobie, e ich towarzysze maj podobny punkt widzenia i zachowuj si w sposb podobny; 4. z natury rzeczy postawy opinii publicznej zmierzaj raczej do postulowania czego doranego lub tymczasowego gdy problem mija, znika wywoana nim opinia publiczna; 5. zachowania s dostatecznie silne i liczne, by wywiera okrelone skutki. Allport zdefiniowa opini publiczn okrelajc j jako termin odnoszcy si do multiosobowych sytuacji, w ktrych poszczeglne jednostki wyraaj swoje stanowiska na temat tego, co jest w okrelonych warunkach podane i popierane lub niepodane, czy te niepopierane w stosunku do osb lub propozycji o szerszym znaczeniu, ktre stwarzaj prawdopodobiestwo nieobojtnych dziaa wobec obiektu zainteresowa. W innym ujciu opinia publiczna jest to niezwykle wana sia, ktra ksztatuje i zmienia spoeczestwo stanowic niejako niejako jego gos . Jest ksztatowana przez wiele zmiennych czynnikw, a w szczeglnoci przez politykw i rnego rodzaju media. Dla osignicia swoich zaoonych celw wielu politykw posuguje si rnymi rodkami, poczwszy m.in. od skrajnie radykalnego wygaszania pogldw, ktre z czasem staj si silnym gosem propagandowym wrd danej zbiorowoci, koczc na w peni obiektywnym i merytorycznym odnoszeniu si do analizowanego problemu, co z kolei jest zjawiskiem niezwykle rzadkim i mao popularnym. Jako przykad ciekawej i z ca pewnoci jednej z nowszych form wyraania wasnych pogldw, a przez to ksztatowania opinii na dany temat, jest wykorzystanie internetu w szczeglnoci w zakresie prezentacji wasnego zdania za pomoc tzw. bloga. Coraz czciej blogi wykorzystywane s jako kanay komunikacji rynkowej ale ich funkcjonowanie moe by rwnie dobrze wykorzystane dla propagowania konkretnej idei, czy te pogldu. Dodatkowo, prowadzony blog w zawartoci swoich treci moe zawiera celowo zakamuflowane frazy, ktre bdc wychwytywane przez popularne wyszukiwarki internetowe, samoczynnie przekierowuj uytkownika sieci do danej strony. Umoliwia to bardzo szybkie i czsto nie przypadkowe dotarcie z okrelonym przekazem do interesujcej nas spoecznoci. Ta nowa forma przekazu moe by bardzo przydatna np. dla politykw i to zarwno tych sprawujcych wadz jak wszystkich opozycjonistw. Politycy rozpoznawalni, ktrzy na co dzie aktywnie udzielaj si w mediach poprzez swoje wypowiedzi oficjalne sejmowe jak i te poza parlamentarne, prowadzenie bloga mog traktowa jako swoiste przeduenie mwnicy sejmowej. Dla politykw znajdujcych si poza parlamentem tworzenie bloga stanowi obecnie czsto jedyn moliwo prezentacji okrelonych treci dla obywateli.

Z uwagi na coraz szerszy, a obecnie praktycznie ju nie ograniczony dostp do internetu przez og spoeczestwa, ta forma komunikacji zyskuje coraz wicej zwolennikw i bez wtpienia stanowi jedn z moliwoci ksztatowania okrelonych opinii.

Pawe Orliski

Bibliografia: 1. Dobek Ostrowska B., Fras J., Ociepka B., Teoria i praktyka propagandy, Wydawn. Uniwersytetu Wrocawskiego, 1997, 2. McQuail D., Teoria komunikowania masowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszaw 2007, 3. Kumierski S., Propaganda polityczna Polskiej Partii Robotniczej w latach 1944 1948 Wyd. Ksika i Wiedza, 1976,