Jacek Walczyski

LEGENDA I RZECZYWISTO O YCIU KARIERZE I MIERCI

ELVISA PRESLEYA

ROZDZIA IV

ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

No wanie, jakim naprawd by Elvis? Kiedy po raz pierwszy, w 1954 roku wkroczy na scen majc 19 lat, Ameryka trwaa pogrona w drzemce midzywojennej, zawieszona gdzie midzy Kore a Wietnamem, drtwa jak jej wczeni przywdcy, powolna jak Eisenhower w rozmowach z Chruszczowem, zadowolona z siebie, trwajca w witym bogostanie. Ojcowie spogldali z dum na coraz wysze domy, coraz dusze samochody i coraz wiksze kwoty na kontach bankowych. Z elazn konsekwencj uczyli swoje dzieci przykadnych elegancko ubranych synw i skromne cnotliwe creczki, jak zajecha pros to do bram kariery. A nagle ta dziwna, frenetyczna, gwatowna muzyka o mocnym rytmie, ten zadziwiajcy melan murzyskiego bluesa i pieni biaych farmerw wyrway sennych Amerykanw z popoudniowego odrtwienia. Muzyka ta miaa w sobie co z nowoorleask iego jazzu i modnych wwczas na Poudniu negro spirituals songs. Zaskoczya wszystkich. To jaki biay szczeniak z Poudnia wydaje z siebie te szalecze dwiki. I tak narodzi si (a raczej odrodzi) rock and roll i jego KRL ELVIS PRESLEY. Swoim zachowaniem i piewem rzuci wyzwanie caej purytaskiej Ameryce. Niecenzuralne ruchy biodrami sprawiy, e telewizja pokazywaa go tylko do pasa. Uznane za wulgarne figury na scenie, byszczce brylantyn wosy uoone w kaczy kuper, bdny, malany wzrok, obcise spodnie, bezmylna senna twarz, zmysowe ruchy a przede wszystkim sodki gsty jak syrop, wibrujcy gos to wszystko stanowio niemay szok. Szok w kraju, ktremu przewodzi zacny, zasuony genera i zacna Mammie Eisenhower uosobienie wszelkich cnt i orderw.

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia IV ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

Przejcie od kierowcy ciarwki do narodowego idola te nagle stao si szokiem. Panienki z dobrych domw, do ktrych Elvisa nie wpuszczano walczyy o strzp jego ubrania, prosiy o skadanie autografu bezporednio na skrze na ramionach, na udach, na brzuchu, na piersiach, przysigajc, e nigdy go nie zmyj. Modzi chopcy wiczyli jego krok, spojrzenie, poz, ubierali si na jego mod, naladowali jego gos. Na kadym koncercie dochodzio do omdle i zbiorowej histerii. Presley budzi gorce uwielbienie, ale i gwatown nienawi. Ksia przeklinali go z ambon, kaznodzieje obwoywali moralnie obkanym. Kardyna Spellman na jednym ze swych kaza nazwa go wysannikiem szatana. Telewizja pokazywaa go tylko od pasa w gr, konsekwentnie maskujc owe skandaliczne krcenie biodrami i diaboliczne ruchy. W San Antonio w Teksasie miecie synnym z legendarnej, desperackiej, bohaterskiej obrony fortu Alamo zakazano rock and roll na miejskich pywalniach, poniewa przyciga niepodane elementy i wyzwala w nich kurczowe podrygi w skpych kostiumach kpielowych. W szkoach tpiono i usuwano uczniw odmawiajcych cicia wosw uczesanych na wzr Elvisa. W Nashville spalono 600 pyt Elvisa, a rodzice zakazali swym dzieciom oglda go w telewizji, wyczajc aparaty, gdy tylko zaczynano emitowa program z Elvisem. Nie oszczdzali go take krytycy. Pisali, e Presley nie ma adnych dostrzegalnych zdolnoci piosenkarskich. Jego specjalnoci s rytmiczne piosenki, ktre w tym wykonaniu przybieraj form niemodulowanego skowytu, a akcentowany ruch ciaa, naley raczej do repertuaru gwiazd kabaretowych. T o krenie biodrami nigdy nie miao i nie bdzie miao nic wsplnego z muzyk. Ci sami krytycy bd pniej wychwala go pod niebiosa jako wietnego piosenkarza, kochajcego syna, prawego obywatela, wzorowego onierza i filantropijnego milionera. Hollywood podpisze z nim kontrakt na kilka lat, a jego podobizna trafi na okadki powanych magazynw spoeczno -politycznych. Jaki wic by naprawd? Cudowne dziecko uczciwych rodzicw yjcych z przykadnej pracy, wychowane bogobojnie i w poszanowaniu uznawanych powszechnie wartoci. Ten grzeczny i dobrze uoony chopiec z Memphis o wyranym akcencie, po ukoczeniu szkoy redniej postanowi wybra zreszt bez entuzjazmu zawd policjanta lub kierowcy.

Opracowanie edytorskie: Jawa 48

Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia IV ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

Ostatecznie zostanie kierowc ciarwki. Ale nie zrobi kariery rozwoc warzywa i owoce, artykuy tekstylne i sprzt elektryczny. Nigdy nie ukrywa swego robotniczego pochodzenia. Wystarczyo zreszt posucha, jakim akcentem mwi, jak si porusza, jak ubiera i zachowywa.
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia IV ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

Zarzucano mu, e na estrad wchodzi jak do przydronej stacji benzynowej. Na pewno tak byo, bowiem Presley nigdy nie odby hollywoodzkiej szkoy przyjemnego obycia, ale to tylko na plus jego menaerw mona zapisa, e nigdy go do niej nie wysali. A zaczo si od tego, e Elvis chcia zrobi matce prezent. Jaki oryginalny, niekonwencjonalny, upominek. Wiemy, e zgosi si do wytwrni Sun Records i za par dolarw nagra pyt nieamliw z utworem My Happiness i e szef firmy, usyszawszy ten o niespotykanym tembrze gos, zanotowa nazwisko jego posiadacza (w rzeczywistoci zrobia to Marion Keisker). A po roku nagra piosenk Thats All Right (Mama) na koszt firmy. Znamy jej dalsze dzieje. e kiedy gos Elvisa rozleg si po raz pierwszy na falach eteru, rozdzwoniy si telefony w rozgoni radiowej. I e w samym tylko Memphis puszczono pyt siedemnacie razy, a Elvis rozpocz sw karier sceniczn, emitujc nie tylko gos, lecz take swoisty sposb gry estradowej. Opanowa mistrzowsko sw sztuk falowania biodrami. Wsparty na rozstawionych nogach, wprawia w ruch prawe udo, wczepia si w mikrofon, zaczyna miota si na wszystkie strony, nastpnie przesuwa si wowym ruchem przez kilka metrw, pada na kolana, demonstruje chwyty karate. Gardowy sposb piewania, bogat melizmatyk i typowe, murzyskie frazowanie Presley przej od czarnych bluesmanw. Nasucha si ich i naoglda sporo, mieszka przecie na Poudniu (znakomita scena w This Is Elvis, gdy may Presley zafascynowany jest piewem czarnego bluesmana) . Ale samo naladownictwo nie wystarczyo do osignicia sukcesu. Mia po prostu znakomity gos, musieli to przyzna nawet najwiksi jego wrogowie. Agresywny sposb bycia na scenie jednych urzeka innych odpycha. Wychodzi na scen ukadny i grzeczny, kania si, ale ju za chwil, gdy zaczyna piewa wyzbywa si wszelkich zasad zachowania na estradzie. Zmysowy taniec biodrami by tak sam prowokacja w swej brany jak happening, jak zejcie artystw ze sceny na widowni, na ulic, jak szokowanie mini spdniczkami odsaniajcymi dziewczce i kobiece uda i nie tylko, jak brzydota wspczesnego malarstwa i zerwanie z mieszczaskimi, nadtymi stylami bycia i mwienia. Uwielbiany przez modzie, znienawidzony przez dorosych, zwaszcza rodzicw. Maureen Orth amerykaska dziennikarka napisaa w Newsweeku, e rodzice nienawidzili Elvisa a modziey wanie o to chodzio. Powiedzie, e Elvis stworzy konflikt pokole to za mao. On go wykrzycza. Obwieci koniec pewnej epoki w kulturze masowej, koniec niewinnej radoci powojennej, koniec hermetycznej segregacji podkultury na bia i czarn, koniec tacw bez elementw seksu, koniec eleganckiego walca
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia IV ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

i tanga, koniec usztywnionych i grzecznych artystw zwizanych niewidzialnymi nimi starej konwencji, pocztek ogromnych parkietw, na ktrych modzie bez krawatw i marynarek szaleje do upadego z partnerem, z partnerk lub bez nich, oddzielnie i wszyscy razem. Wykonuj rytualny taniec plemienia, ktrego bogiem jest kierowca ciarwki z Memphis. Rodzice modych nie mogli zrozumie, e ich pociechy suchajc piosenkarza, ktry umie tak sodko i sentymentalnie piewa, gdy piewa dziko i nieokrzesanie e te ich dzieci rwnie staja si dzikie i nieokrzesane, coraz bardziej zgrzane i spocone, coraz czciej oddaj si zmysom, przezibiaj si suchajc caymi nocami piosenek Presleya, w tym szalestwie, niektre creczki zachodz w ci (?!). Wbite w obcise trykoty mode ciaa suchajcych, pod wpywem dzikiej energii rocka wyzwalaj si z przymusu wstrzsane konwulsyjnymi drgawkami. Dobrze mylce siy spoeczne, prawomylne spoeczestwo, kontrolujce sytuacj, pitnuj to perwersyjne krcenie biodrami i sprone dowcipy jzykowe, upatruj zo zagraajce z innej nie mniej czuej strony. W muzyce Presleya dopatrywano si pierwiastkw lewicowych. Jerry Rubin powie: Nowa lewica wywodzi si z podrygw Elvisa Presleya. Bobby Seale, przywdca Czarnych Panter uzupeni t wypowied stwierdzeniem: Wystarczyo, e biay chopak z Poudnia zacz krci tykiem. Krytyk John Rockwell nada mu przydomek The Rebel (Buntownik), co byo pocztkiem rewolucji seksualnej. Wwczas to prezydent Stowarzyszenia Psychiatrw Amerykaskich, dr Jack Weinberg scharakteryzowa wpyw Presleya na przebieg rewolucji seksualnej nastpujco: Elvis by rdem rewolucji seksualnej. Dziki niemu zerwany zosta parawan wiktoriaskiego purytanizmu i hipokryzji, rewolucj t wyzwoli kr yptoseksualnymi ruchami swych bioder. A my moemy jeszcze doda, e take tekstami niektrych swych piosenek. Podczas gdy z gonikw wydobywa si ryk: Turn me loose, tylne siedzenia aut zamieniay si w pola sodkich zmaga o free love teenagerw. Samochody tatusiw su odtd jako tereny rewolucji seksualnej, a longplaye stan si skuteczn dwignia odwrotu oraz pomieniem wzniecajcym modziecz aktywno na innych polach (wspomniana wyej wypowied dziaacza ruchu modzieowego Jerry Rubina). Czy rzeczywicie tak byo, trudno dzi dociec. Moim zdaniem opinie te byy mocno przesadzone. Celem Presleya by piew i taniec, emitowa przede wszystkim modzieczy wdzik i rado ycia, z gruntu rzeczy bdc obojtnym politycznie. Pod jego wpywem modzie zmienia skr to fakt. Przestaa by bierna, drtwa, zapragna partnerstwa.
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia IV ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

Przed Elvisem nic z ycia nie mogo mnie wzi powiedzia kiedy John Lennon. On mnie natchn. Faktem jest rwnie i to, e cenzura radiowa usuwaa zbyt miae tytuy piosenek, zastpujc je innymi a kamery telewizyjne unikay zblie aby odcign uwag widzw od biodrowirwki Elvisa. Solidni i prawomylni obywatele widzieli w Presleyu przede wszystkim mciwod spoecznego, ktrego trudno upilnowa. W ten sam sposb traktowano jego wielbicieli. Ale ten stan rzeczy nie trwa dugo. Sukces i pienidze zaagodz wszystko, wymiot oznaki protestu. To, co z pocztku wydawao si gigantyczn prowokacj, pniej zostao wpisane w klasyczny schemat olniewajcej kariery. Showbussiness i Hollywood wsplnie przeksztacili zarodki burzycielstwa w superprodukt. Po powrocie z wojska Presley dokona jeszcze jednej wielkiej rzeczy: zdoby akceptacj dorosego pokolenia. Tego, ktre do tej pory pitnowao jego perwersyjno uwaajc, e to nie przystoi amerykaskiemu, biaemu clean-cut kid. Zanim poszed do wojska, starzy mieli go za diabelski pomiot deprawujcy ich zdrowe pociechy. Pitnowali jego perwersyjne miotanie biodrami, podkrelali wzorowanie si na czarnych, naladownictwo ich gardowego stylu piewania, bogat melizmatyk i negroidaln intonacj. Krytyka ta miaa niewtpliwie podoe rasowe. Nie zapominajmy, e to wszystko dziao si na Poudniu. Ale gdy po powrocie z wojska zapiewa stare woskie canzony, koldy i pieni religijne, po ktrych przysza kolej na apice za serce i poruszajce dusz romanse, kupili go take doroli. I w ten sposb sta si niespodziewanie pomostem czcym pokolenia. Najpierw roznieci konflikt
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia IV ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

midzy pokoleniami a potem go ugasi i wszyscy byli ju inni po tym oywczym katharsis. Od tej pory nie mwiono ju Elvis The Pelvis, lecz tylko KING KRL i to we wszystkich jzykach wiata. On sam niezbyt lubi to okrelenie i wielokrotnie mwi, e Krl jest tylko jeden: Jez us Chrystus. Istnieje takie mdre powiedzenie: zrobi karier to jeszcze nie taka wielka sztuka. Na przestrzeni dziesitek lat zrobiono wiele byskotliwych karier we wszystkich niemal dziedzinach ycia. Ale nikomu nie udao si zrobi karier i utrzyma j przez cay okres swej dziaalnoci. Colonel Parker wiedzia o tym od pocztku i obieca swemu wychowankowi bogactwo arabskich szejkw. I sowa dotrzyma. Mdry i przebiegy (a wicej przebiegy ni mdry) impresario wiedzia, e nowy Bg muzyczny, ktry narodzi si wraz z rockiem nie moe doprowadzi publicznoci do przesytu. Pocztkowo Presley kopiowa na swj sposb murzyskich piewakw, takich jak: Little Junior Parker, Lennie Johnson, Lowell Fulsom. Obserwujc i suchajc wzorowa si na nich, produkowa wasn interpretacj i aranacj tym samym tworzy symbol. Niczym nie maskowany emocjonalizm, ekspresja byy tym co uwaano za niestosowne dla modego, dobrze uoonego clean-cut kida. Standardowym umysowociom klasy redniej odpowiadao standa rdowe zachowanie, ubranie i pogldy. Aby si temu sprzeciwi, nie trzeba byo ukada proklamacji. Wystarczyo zapuci dugie baczki i zaoy czarn skrzan kurtk. Na przykad Presleya powoywa si autor synnego manifestu beatnikw White Negro. Tytu manifestu doskonale pasowa do osobowoci samego Presleya. Jednake sam Presley szybko wyemancypowa si spod obcych wpyww wypracowujc swoisty niepowtarzalny styl. Poszerzy znacznie repertuar, piewa country rock, hillbilly, nastrojowe ballady, blue sy, rytmy poudniowoamerykaskie, meksykaskie i hiszpaskie, przerbki woskich arii operowych i klasycznych wiatowych standardw a take popularne tanga i walce (La Paloma, Fools Fall In Love, Muss ich denn, Plasir DAmour i inne). Nie bdc nigdy muzycznym nowatorem, umia stworzy swj synkretyczny styl a z zapoycze tworzy now jako. W ten sposb pocztkowo bezwiednie i z oporami rozszerzy krg suchaczy i doskonali swoj technik wokaln. Ju w 1955 roku Steve Sholes powiedzia: Zrobiem znakomity interes. Za jedne pienidze kupiem trzech wokalistw, bowiem Presley z tak sam atwoci piewa romantyczne ballady, szybkie rocki i bluesy co pieni religijne Steve Sholes nie myli si ani na jot. Ju pierwszy bestseller Presleya Heartbreak Hotel zama obowizujce dotychczas konwencje interpretacyjne. Elvis zaczyna ten utwr histerycznym krzykiem: Opucia mnie
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia IV ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

dziewczyna, za refren: czuj si taki samotny, e mgbym umrze koczy gosem stonowanym, jakby zgaszonym. Wystarczy take posucha wietnej interpretacji utworu Fever, aby si przekona e Elvis piewa nastrojowe utwory rwnie znakomicie jak rock and rollowe. W nagraniu tym wokalicie towarzyszy jedynie kontrabas i lekko zaakcentowana perkusja Elvis potrafi wydoby tyle wyrazu, e jego tre mona zrozumie nawet wtedy gdy nie zna si angielskiego. W koldzie Oh Little Town of Bethlehem ze stowarzyszeniem chru i orkiestry (nagranej take a capella) Elvis znakomicie oddaje klimat wit Boego Narodzenia. Suchacz odnosi wraenie jakby sam by naocznym wiadkiem doniosego wydarzenia. Talent i intuicj wokaln Elvisa doceniali inni profesjonalni bywalcy estrady i potencjalni konkurenci. Frank Sinatra powiedzia: Presley jest bez wtpienia jednym z najwikszych odkry estradowych lat powojennych. Bluesowe i rhythm and bluesowe kompozycje piewa jak najlepsi czarni wokalici:. Podobnie wyrazi si znakomity gitarzysta Chet Atkins: On jest biay ale piewa czarno. Wedug Binga Crosbyego Elvis to cz naszej historii, ktr tworzy dziki swemu talentowi i intuicji. To wanie talentowi i intuicji wokalnej przypisywano najwiksze sukcesy Presleya wspierane syzyfow prac. A to wszystko wspiera jeszcze niezawodny Tom Parker. On to dostrzeg w modym piosenkarzu, cieszcym si w rodzinnym stanie wysok popularnoci przysz gwiazd. Pod jego skrzydami Elvis szybko kroczy po szczeblach kariery. Chocia okrelano go mianem ryczcej boi, zawsze uchodzi za najbardziej normalnego i zwykego modzieca. W yciu prywatnym zachowywa si spokojnie, nie urzdza skandali, nie razi ekscesami. By typem chopca z bajki, bo te i cae jego ycie, w ktrym oprcz sukcesw nie brako take dramatw i tragedii, mogo dostarczy tre do niejednej bajki. Jedna z jego piosenek, mwica po czci o historii jego ycia nosi tytu Fairytale. W wieku dwunastu lat lubi jeszcze bawi si lalkami, samochodzikami i niedwiadkami, ktre potem, ju jako dorosy artysta wykupywa w domach towarowych i rozdawa biednym dzieciom. Owa dziecica kapryno pozostaa mu do koca ycia, nie wyrs z niej nigdy, a moe wanie dziki niej by tak hojny i rozrzutny, zdolny do natychmiastowego realizowania kadej zachcianki. Cadillacami obdarowywa przyjaci i krewnych bliskich i dalekich, a take nieznajomych, ktrych udao mu si spotka z nosem rozpaszczonym na szy bie salonu samochodowego. W ten sposb obdarowa murzyskie maestwo, ktre z rezygnacj odchodzio z salonu sprzeday, gdy wymarzony samochd nie mieci si w ich kieszeni. Na targach muzycznych MIDEM 85 w Cannes, Sam Phillips opowiada Krzysztofowi Szewczykowi, jak Elvis podarowa kiedy nieznajomemu chopcu swj zoty sygnet tylko dlatego, e
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia IV ELVIS JAKIM BYE NAPRAWD?

chopiec w zapytany przez Elvisa dlaczego chciaby by sawnym, odpowiedzia; Bo wtedy mgbym kupi sobie taki sygnet jak ty masz. Elvis doskonale rozumia intencje chopca. Dobrze wiedzia i pamita kiedy w swej dziecicej psychice, o szczciu odmierzanym uciuanymi dolarami, mg tylko marzy. Odpowiednia reklama i atmosfera jak stworzono wok Elvisa, zjednaa mu zwolennikw nie tylko wrd nastolatkw lecz rwnie wrd starszego pokolenia. Elvis nie pali, nie pije, nie narkotyzuje si, uwielbia ojca, czci pami zmarej matki, jest silnym, zdrowym mczyzn, ma bogat will i osiem rnokolorowych samochodw. Dziewczyny go uwielbiaj, jest milione rem, ktrego dziaalno filantropijna nie zna granic. Jego uwodzicielskiej sile nie potrafi oprze si adna moda dziewczyna, nastolatka czy dojrzaa kobieta. Nie potrafi si oprze take stara gwardia. Taki wanie obraz idola wymyli i stworzy na przeomie lat pidziesitych i szedziesitych jego przedsibiorczy impresario Colonel Tom Parker.

Nastpny rozdzia nosi tytu: Rozdzia V MIDAS XX WIEKU

Dokument w f ormacie *.pdf moe by wykorzystany wycznie do uytku osobistego bez prawa do dalszego obrotu i obiegu komercyjnego lub handlowego i nie moe by poddawany modyfikacjom bez zgody autora edycji. Naley go traktowa tak, jak ksik wypoyczon do przeczytania.

Opracowanie edytorskie: Jawa 48

Wszelkie prawa zastrzeone