Architektura komputerów

opracowała: Dorota Placek - Cupiał

grupa 2
rok II SMU informatyka

MAGISTRALA ISA

Magistrala ISA (ang. Integrated System Architecture) to historycznie najstarsza magistrala

zewnętrzna stosowana w komputerach typu PC. W swojej 8-bitowej wersji była
przystosowana do współpracy z procesorem 8088. Wraz z pojawieniem się procesorów 286
opracowano jej wersję 16-bitową, która bez zmian przetrwała do dzisiaj i jest wbudowana w
najnowszych nawet płytach głównych do obsługi kart rozszerzających typu ISA. Magistrala ta
jest taktowana zegarem o częstotliwości ok. 8MHz, co przy 16-bitowej szerokości daje
teoretyczną maksymalną prędkość transmisji ok. 8MB/S.
W praktyce prędkość ta jest jeszcze ograniczona protokołami transmisji i wynosi ok. 4MB/S.
Złącza magistrali ISA są zawsze w kolorze czarnym. Magistrala ta jest obecnie stosowana do
podłączania kart rozszerzeń nie wymagających dużych prędkości transmisji, jak np. karty
dźwiękowe, wolniejsze karty sieciowe, itp.
Standard ISA posiada 16-bitową, dwukierunkową szynę danych (SD0...SD7, SD8...SD15) i
24-bitową szynę adresową (SA0...SA19, LA17...LA23). Złącze ISA składa się z dwóch
sekcji: 62-stkowej, z 8-bitową szyną danych i 36-stykowej, umożliwiającej rozszerzenie szyn
danych do 16 bitów.
Szyna adresowa (SA0...SA19) umieszczona na 62-stykowej (8 linii danych i 20 linii
adresowych) sekcji złącza ISA pozwala zaadresować 1 MB (zwany inaczej zerowym
megabajtem) pamięci. Sygnał SMEMW jest aktywny tylko w przypadku zapisu danych do
pamięci zawartej w tym obszarze, a sygnał SMEMR - aktywny dla odczytu danych tylko z
tego obszaru. Sygnały te mogą być generowane przez mikroprocesor lub przez układy
obsługujące transmisję DMA.
Linie adresowe SA0...SA19 wraz z liniami LA17...LA23 umożliwiają adresowanie pamięci
do 16 MB. Linie L17...L23 wykorzystywane są jako sygnały wyjściowe dekoderów pamięci;
sygnały te nie są zapamiętywane w rejestrach. Zapis danych do całego 16-megabajtowego
obszaru pamięci możliwy jest przy aktywnym sygnale MEMW, odczyt przy aktywnym
sygnale MEMR.
Maksymalna przestrzeń adresowa przeznaczona dla portów wejścia/wyjścia magistrali ISA
wynosi 64 KB (16 linii adresowych SA). Pierwszych 256 adresów zarezerwowanych jest dla
układów znajdujących się z reguły na płycie głównej (rejestry kontrolerów DMA,
kontrolerów przerwań, zegara czasu rzeczywistego, itd.). Zapis danych do portu odbywa się
przy aktywnym sygnale IOW (Input/Output Write), natomiast odczyt - przy aktywnym
sygnale IOR (Input/Output Read).
Lina MASTER umożliwia przejecie sterowania zasobami systemu przez urządzenie
zewnętrzne. Realizowane to jest poprzez zgłoszenie żądania cyklu DMA linią DRQ, a po
akceptacji zgłoszenia (DACK), ustawienie linii MASTER w stan niski. Stan ten powoduje
odłączenie od szyn danych, adresowych oraz linii sterujących mikroprocesorem i układów
DMA. Sterowanie tymi szynami może być przejęte przez urządzenie zewnętrzne. Sygnał
MASTER nie może trwać dłużej niż 15 mikrosekund, gdyż po tym czasie procesor musi
wykonać rutynowe odświeżania pamięci DRAM.
Sygnał RESET zeruje układy zewnętrzne w trakcie załączania napięć zasilających lub w
trakcie zerowania systemu klawiszem RESET. Do złącza ISA doprowadzone są napięcia +5V,
-5V, +12V, -12V umożliwiające zasilanie zainstalowanych tam kart.
Transmisję w trybie bezpośredniego dostępu do pamięci (DMA) zrealizowano w oparciu o
dwa kontrolery 8237A (jak na rysunku) połączone kaskadowo. Jeden kontroler obsługuje
transmisje 8-bitowe (kanały 0...3), drugi zaś transmisje 16-bitowe (kanały 5...7). Za pomocą
linii DRQ, urządzenie żąda transmisji w trybie DMA. Kontroler DMA akceptuje zgłoszenie
transmisji za pomocą linii DACK.
Sygnał AEN (generowany przez mikroprocesor) informuje wszystkie urządzenia dołączone
do szyn ISA o przejęciu kontroli przez DMA nad szyną adresową.
System przerwań zawiera dwa kontrolery 8259 połączone kaskadowo. Układ 1 obsługuje
przerwania o numerach od 0 do 7, przy czym przerwanie o numerze 2 (IRQ2) pochodzi od
drugiego kontrolera 8259. Układ drugi obsługuje przerwania o numerach od 8 do 15. Sygnały
żądania przerwania IRQ0, IRQ1, IRQ8 i IRQ13 generowane są przez układy znajdujące się
standardowo na płycie głównej. Poniższa tabela ilustruje priorytety poziomów przerwań
wykorzystywanych przez układy znajdujące się na płycie głównej oraz przez urządzenia
zewnętrzne.

Układ
Funkcja Układ2
1
zegar programowany )np. 8254) IRQ0 -
sterownik klawiatury (np. 8042) IRQ1 -
przerwanie od układu 2 (8259) IRQ2 -
zegar czasu rzeczywistego - IRQ8
peogramowa zmiana kierunku na INT
- IRQ9
0AH
zarezerwowane - IRQ10
zarezerwowane - IRQ11
zarezerwowane - IRQ12
koprocesor arytmetyczny - IRQ13
sterownik dysków twardych - IRQ14
drugi sterownik dysków twardych - IRQ15
port szergowy nr 2 (RS 232C) IRQ3 -
port szergowy nr 1 (RS 232C) IRQ4 -
port równoległy nr 2 (CENTRONICS) IRQ5 -
sterownik dysków elastycznych IRQ6 -
port równoległy nr 1 (CENTRONICS) IRQ7 -
Rozmieszczenie końcówek na 8 - bitowej magistrali ISA

Sygnał Końcówka Końcówka Sygnał

Masa B1 A1 - I/O CHK

RESET DRV B2 A2 Dane 7
+ 5 V dc B3 A3 Dane 6
IRQ2 B4 A4 Dane 5
- 5 V dc B5 A5 Dane 4
DRQ 2 B6 A6 Dane 3
-12 V dc B7 A7 Dane 2
- CARD SLCTD B8 A8 Dane 1
+ 12 V dc B9 A9 Dane 0
Masa B10 A10 - I/O CH RDY
- SMEMW B11 A11 AEN
- SMEMR B12 A12 Adres 19
- IOW B13 A13 Adres 18
- IOR B14 A14 Adres 17
-DACK 3 B15 A15 Adres 16
DRQ 3 B16 A16 Adres 15
- DACK 1 B17 A17 Adres14
DRQ 1 B18 A18 Adres 13
- Odświeżanie B19 A19 Adres 12
CLK (4,77 MHz) B20 A20 Adres 11
IRQ7 B21 A21 Adres 10
IRQ6 B22 A22 Adres 9
IRQ5 B23 A23 Adres 8
IRQ4 B24 A24 Adres 7
IRQ3 B25 A25 Adres 6
- DACK 2 B26 A26 Adres 5
T/C B27 A27 Adres 4
BALE B28 A28 Adres 3
+ 5 V dc B29 A29 Adres 2
OSC (14,3 MHz) B30 A30 Adres 1
Masa B31 A31 Adres 0
Rozmieszczenie końcówek na 16 - bitowej magistrali ISA

Sygnał Końcówka Końcówka Sygnał

Masa B1 A1 - I/O CHK

RESET DRV B2 A2 Dane 7
+ 5 V dc B3 A3 Dane 6
IRQ9 B4 A4 Dane 5
- 5 V dc B5 A5 Dane 4
DRQ 2 B6 A6 Dane 3
-12 V dc B7 A7 Dane 2
- 0 WAIT B8 A8 Dane 1
+ 12 V dc B9 A9 Dane 0
Masa B10 A10 - I/O CH RDY
- SMEMW B11 A11 AEN
- SMEMR B12 A12 Adres 19
- IOW B13 A13 Adres 18
- IOR B14 A14 Adres 17
-DACK 3 B15 A15 Adres 16
DRQ 3 B16 A16 Adres 15
- DACK 1 B17 A17 Adres14
DRQ 1 B18 A18 Adres 13
- Odświeżanie B19 A19 Adres 12
CLK (4,77 MHz) B20 A20 Adres 11
IRQ7 B21 A21 Adres 10
IRQ6 B22 A22 Adres 9
IRQ5 B23 A23 Adres 8
IRQ4 B24 A24 Adres 7
IRQ3 B25 A25 Adres 6
- DACK 2 B26 A26 Adres 5
T/C B27 A27 Adres 4
BALE B28 A28 Adres 3
+ 5 V dc B29 A29 Adres 2
OSC (14,3 MHz) B30 A30 Adres 1
Masa B31 A31 Adres 0

- MEM CS 16 D1 C1 - SBHE
- I/O CS 16 D2 C2 Latch Adress 23
IRQ 10 D3 C3 Latch Adress 22
IRQ 11 D4 C4 Latch Adress 21
IRQ 12 D5 C5 Latch Adress 19
IRQ 15 D6 C6 Latch Adress 18
IRQ 14 D7 C7 Latch Adress 17
- DACK 0 D8 C8 Latch Adress 16
DRQ 0 D9 C9 MEMR
- DACK 5 D10 C10 MEMW
DRQ 5 D11 C11 Dane 8
- DACK 6 D12 C12 Dane 9
DRQ 6 D13 C13 Dane 10
- DACK 7 D14 C14 Dane 11
DRQ 7 D15 C15 Dane 12
+ 5 V dc D16 C16 Dane 13
Master D17 C17 Dane 14
Masa D18 C18 Dane 15
Poszczególne linie tego złącza mają następujące znaczenie:

I/OCHCK (I/O Channel Check) - jest sygnałem dostarczającym do płyty głównej informacji o
biedzie urządzeń zewnętrznych.
I/OCHRDY (I/O CHANNEL READY) - linia umożliwiająca wydłużenie cyklu transmisji
danych. Transmisja trwa tak długo, aż nie pojawi się wysoki poziom na linii I/O CH RDY.
Stan tej linii nie powinien być niski dłużej niż 2.5 ms, gdyż grozi to zniszczeniem danych
zawartych w pamięci RAM (I/OCHRDY=0 blokuje odświeżanie pamięci RAM).
AEN (ADDRESS ENABLE) - sygnał (generowany przez HLDA mikroprocesora 80286)
umożliwia przejęcie kontroli przez sterownik DMA nad szyną adresową.
SAO...SAI9 - linie adresowe wykorzystywane do adresowania pamięci oraz portów. Linie te
wraz z linami SLA17...SLA23 umożliwiają adresowanie pamięci do 16 MB.
GND (GROUND) – masa
RST DRY (RESET DRIVE) - sygnał zerujący układy zewnętrzne w trakcie załączania napięć
zasilających lub w trakcie zerowania systemu klawiszem RESET.
BALE - strob dla linii adresowych SAO...SA19, który wpisuje przednim zboczem stan tych
linii do bufora. W trakcie cyklu DMA na linii BALE wymuszony jest wysoki poziom.
OWS (Zero-Wait-State) - linia sygnalizująca że mikroprocesor może zakończyć bieżący cykl
transmisji bez dodatkowych stanów WATT.
IOW (INPUT/OUTPUT WRITE) - sygnał zapisu danych do portu. Może być generowany
przez mikroprocesor lub przez układy obsługujące transmisję w trybie DMA.
IOR (INPUT/OUTPUT READ) - sygnał odczytu danych z portu. Może być generowany
przez mikroprocesor lub przez układy obsługujące transmisję w trybie DMA.
S MEMW - sygnał zapisu danych do pamięci. Jest aktywny tylko w przypadku zapisu danych
do pamięci zawartej w obszarze 000000...OFFFFF (zerowy MB pamięci). Sygnał może być
generowany przez mikroprocesor lub przez układy obsługujące transmisję DMA.
S MEMR - sygnał odczytu danych z pamięci. Jest aktywny tylko w przypadku odczytu
danych z pamięci zawartej w obszarze 000000.,, OFFFFF (zerowy MB pamięci). Sygnał
może być generowany przez mikroprocesor lub przez układy obsługujące transmisję DMA.
REFRESH - linia wyjściowa, sygnalizująca realizację cyklu odświeżania pamięci RAM
systemu.
CLK - sygnał zegara systemowego, o częstotliwości ok. 8 MHz, przeznaczony do
synchronizacji układów zewnętrznych. Nie należy go używać jako źródła stałej
częstotliwości, T/C (TERMINAL COUNT) - strob zakończenia transmisji w trybie DMA.
OSC (OSCILLATOR) - sygnał wyjściowy o częstotliwości 14.31818 MHz. Sygnał ten nie
jest zsynchronizowany z zegarem mikroprocesora. +5V, -5V, +I2V, -12V- zasilanie
sterowników (kart) urządzeń zewnętrznych. Napięcia te pochodzą z zasilacza jednostki
systemowej.
DRQO...DRQ3, DRQ5...DRQ7 - linie sygnalizujące żądanie transmisji w trybie DMA,
zgłaszane przez urządzenia zewnętrzne. Linie DRQO...DRQ3 inicjują 8-bitową transmisję
DMA, natomiast DRQ5...DRQ7 transmisję 16-bitową.
DACKO...DACK.3, DACK.5...DACK7 - linie sygnalizujące potwierdzenie przyjęcia żądania
transmisji w trybie DMA.
BHE (BUS HIGH ENABLE) - linia sygnalizująca, że aktualnie realizowana jest transmisja
magistralą danych SD8-SD15. Sygnał może być generowany przez mikroprocesor lub przez
układy sterujące transmisją w trybie DMA.
SLA17...SLA23 - linie adresowe wykorzystywane jako sygnały wejściowe dekoderów
pamięci, sygnały te nie są zapamiętywane w rejestrach, są one ważne tylko w czasie trwania
aktywnego stanu sygnału BALE.
IRQ3...IRQ7, IRQ9...IRQ12, IRQ14, IRQ15 - linie sygnalizujące pojawienie się
zewnętrznego przerwania.
System przerwań może być zrealizowany za pomocą dwóch kaskadowo połączonych
układów 8259.
Układ l obsługuje przerwania IRQO...IRQ2, IRQ3...IRQ7, przy czym przerwanie IRQ2
pochodzi od drugiego układu 8259. Układ drugi obsługuje przerwania IRQ8...IRQ15.
MEMW - sygnał zapisu danych do pamięci. Sygnał jest generowany (przez mikroprocesor lub
układy sterujące transmisją DMA) przy zapisie do dowolnego adresu pamięci.
MEMR - sygnał odczytu danych z pamięci. Sygnał jest generowany (przez mikroprocesor lub
układy sterujące transmisją DMA) przy odczycie z dowolnego adresu pamięci.
MEM CS16- linia wejściowa, sygnalizująca że aktualnie realizowana jest transmisja o
organizacji 16-bitowej z l stanem WAIT,
I/O CS16 - linia wejściowa, sygnalizująca że aktualnie realizowana jest transmisja do/z portu
o organizacji 16-bitowsj.
MASTER - linia ta umożliwia przejęcie sterowania zasobami systemu przez urządzenie
zewnętrzne. Realizowane to jest poprzez zgłoszenie żądania cyklu DMA linią DRQ, a po
akceptacji zgłoszenia (DACK), ustawienie linii MASTER w stan niski. Stan ten powoduje
odłączenie od szyn danych, adresowych oraz linii sterujących mikroprocesora i układów
DMA. Sterowanie tymi szynami może być przejęte przez urządzenie zewnętrzne. Sygnał
MASTER nie może trwać dłużej niż 15 mikrosekund, gdyż po tym czasie procesor musi
wykonać rutynowe odświeżanie pamięci RAM.
MAGISTRALA EISA

Standard EISA (ang. Enhanced ISA) powstał jako 32-bitowe rozszerzenie magistrali.
Karty rozszerzające EISA mają do dyspozycji oprócz wielu sygnałów sterujących 32 bity
systemowej szyny adresowej i 32 bity systemowej szyny danych. Na magistralę zewnętrzną
EISA składa się 98 sygnałów ISA oraz 90 nowych linii. Nie wszystkie nowe sygnały są
jednoznacznie zdefiniowane, pozostawiono tu miejsce dla specyficznych rozwiązań
producentów wysoce wyspecjalizowanych kart. Aby zachować wymóg zgodności z kartami
ISA, gniazda EISA mają szczególną konstrukcję, styki gniazd ułożone są na dwóch
poziomach. Poziom górny dostarcza wszystkich sygnałów ISA, natomiast poziom dolny
położony w głębi EISA. Normalna karta ISA nie może być wsunięta tak głęboko by sięgać
nimi dodatkowych styków, uniemożliwiają to poprzeczne zapory. Nie są one jednak
przeszkodą dla kart EISA posiadających w odpowiednich miejscach wycięcia. System EISA
dysponuje podobnie jak ISA 15 kanałami IRQ.
Nowością jest zmiana sposobu wyzwalania przerwań. Standard ISA używał zbocza impulsów
co jest metodą bardzo podatną na zakłócenia. EISA wymaga od zgłaszającego przerwanie
urządzenia utrzymania aktywnego poziomu sygnału, przekroczenia określonego poziomu
napięcia a nie tylko jego wzrostu. 64 bajty pamięci konfiguracji z architektury AT zastąpione
zostały 4kB w standardzie EISA. Pamięć ta przechowuje nie tylko informację o konfiguracji
płyty głównej ale i o zainstalowanych kartach. W kartach EISA nie ma żadnych
przełączników konfiguracyjnych, ani zwór. Konfigurowanie systemu odbywa się
programowo.
Magistrala pracuje z częstotliwością 8MHz, co daje maksymalną teoretyczną prędkość ok.
32MB/S. W praktyce jednak szybkość ta nie przekracza 5 MB/S.
Rozwiązanie to zdobyło sobie pewne uznanie i było stosowane, jednak obecnie jest prawie
nie używane. Szyna ta jest zgodna ze standardem ISA, można więc wprowadzać karty
wyposażone w szynę ISA do gniazd EISA, co nie oznacza oczywiście że karty ISA będą
pracować szybciej w złączu EISA.
MAGISTRALA PCI

Magistrala lokalna PCI (ang. Peripheral Component Interconnent - standard połączeń

układów peryferyjnych) została opracowana przez firmę INTEL w roku 1992, z myślą o
obsłudze kart wymagających dużych szybkości transmisji (np. kontroler dysków twardych,
kart sieciowych, graficznych itd.).
Koncepcja PCI polegała na umieszczeniu magistrali pomiędzy magistralą lokalna procesora a
magistrala zewnętrzną, zrealizowano to za pomocą tzw. Mostów. Opracowano nowy układ
kontrolera magistrali, co pokazuje poniższy rysunek:

procesor

Pamięć cache

Sterownik układów
pamięci / interfejs Pamięć DRAM Karta Karta
magistrali PCI dźwiękowa video

Magistrala lokalna PCI

LAN SCSI Interfejs Karta

magistrali graficzna
zewnętrznej

Standardowe
urządzenia
wejścia / wyjścia

Magistrala ISA / EISA

Magistrala PCI taktowana zegarem o częstotliwości 33 MHz, przesyła dane całą szerokości
32-bitowej szyny, osiągając tym samym maksymalną szybkość transmisji 132 MB/s.
Wszystkie współczesne płyty główne wyposażone są w kilka gniazd PCI.
Magistrala PCI wyposażona jest w 32-bitową multipleksowaną szynę adresową/danych
AD[31:0], taktowaną zegarem CLK o częstotliwości 33 MHz.
Procesor transmisji danych wykonany jest w trybie przesyłania seryjnego (ang. Burst). W
pierwszym cyklu inicjującym transmisję wystawiany jest adres początkowy, zaś w następnych
cyklach przesyłane są dane, przy czym ich ilość nie jest limitowana. Standard PCI wyróżnia
dwa rodzaje współpracujących ze sobą urządzeń: urządzenia inicjujące transmisję (inicjatory)
i urządzenia docelowe. Transmisję danych rozpoczyna inicjator, który na szynie AD [31:0]
wystawia adres urządzenia docelowego, a na liniach C/BE [3:0] - kod rodzaju operacji
(przykładowe kody operacji we/wy: 0010 - odczyt danych, 0011 - zapis danych). Inicjator
uaktywnia również sygnał FRAME (początek wysyłania ramki). Wybrane urządzenie
docelowe odpowiada uaktywnieniem sygnału DEVSEL. W ciągu kolejnych taktów zegara
przesyłane są dane, oczywiście tylko wtedy, gdy aktywne będą linie: IRDY - inicjator gotowy,
TRDY - urządzenie docelowe gotowe. Jeśli jeden z tych dwóch sygnałów jest nieaktywny,
następuje stan oczekiwania.
Magistrala PCI została zaprojektowana dla kart zasilanych napięciem 5V i 3.3V. Różnice
pomiędzy złączani tych kart przedstawione są na rysunku. Istniej również możliwość
zainstalowania w gnieździe PCI karty "uniwersalnej" zasilanej napięciem 5V lub 3.3V - karta
taka posiada złącze z dwoma wycięciami.
Magistrala PCI wyposażona jest w automatyczną konfigurację - procedury BIOS
automatycznie konfigurują każde nowe urządzenie dołączone do magistrali, uwzględniają
przy tym parametry konfiguracyjne innych kart dołączonych wcześniej do magistrali.

Specyfikacja PCI2.2 dopuszcza przyspieszenie zegara szyny do 66 MHz i zwiększenie jej

szerokości do 64 bitów. Z 64-bitową szyną PCI taktowaną zegarem 66 MHz spotykamy się
obecnie często w płytach głównych o przeznaczeniu serwerowym. W serwerowych
zastosowaniach kariere robi obecnie PCI-X, zgodne wstecz rozwinięcie standardu PCI,
pozwalające na zastosowanie 64 i 32 bitowych kart w szynie taktowanej zegarem do 133
MHz. Jednak jest to rozwiązanie zbyt kosztowne.
MAGISTRALA SCSI

Komputery osobiste ( PC ) pojawiły się na początku lat osiemdziesiątych. Do komunikacji

procesora z otoczeniem zewnętrznym, w pierwszych konstrukcjach wykorzystano
niektóre
interfejsy będące kontynuacją standardów istniejących w dużych komputerach, takie jak
CENTRONICS ( do podłączania drukarek ), RS232C ( łącze szeregowe ) czy interfejs
dysków
elastycznych FDD. Opracowano również kontrolery służące podłączaniu urządzeń tylko
określonego typu np. interfejs dysków twardych HDD ( różne standardy :
początkowo MFM i RLL, później IDE ).
Komputery PC zaczęto stopniowo wykorzystywać w coraz szerszych dziedzinach.
Rosła ilość różnych typów urządzeń peryferyjnych i podzespołów komputerowych.
Interfejs zewnętrzny RS232C, dość uniwersalny, wystarczający dla wolnych urządzeń
takich jak drukarki, plotery, digitizery, czytniki kodów kreskowych i innych podobnych,
miał poważne ograniczenia związane z małą szybkością przesyłania danych oraz z
obsługą
tylko jednego urządzenia przez jedno złącze. Interfejs zewnętrzny CENTRONICS
z równoległym sposobem transmisji, choć szybszy od szeregowego RS232C, dedykowany
do
podłączenia drukarek, był mało uniwersalny.
Nowo powstające urządzenia peryferyjne wykorzystywały wyżej wymienione interfejsy
lub gdy te były niewystarczające, produkowane i sprzedawane były w komplecie z
własnymi
kontrolerami przeznaczonymi tylko dla samych siebie ( np. streamery, skanery ).
Producenci
dość szybko zaczęli dążyć do opracowania wygodnego, uniwersalnego i zarazem
szybkiego
interfejsu, przeznaczonego do zastosowania w komputerach osobistych. Prace
amerykańskiego komitetu ANSI ds. standaryzacji oraz firm NCR i Shugart Associates
przyniosły
rezultat w postaci standardu SCSI (skrót od określenia Small Computer System
Interface).
Standard ten został oficjalnie zarejestrowany przez komitet ANSI w roku 1986 pod
symbolem
X3T9.2 . Został uznany przez Międzynarodową Komisję IEC za standard światowy.
W pierwszej postaci standard SCSI przewidywał obsługę dysków twardych i pamięci
taśmowych-streamerów nazywany SCSI-1. W miarę rozwoju urządzeń peryferyjnych
standard SCSI był rozszerzany. Powstawały następne, uzupełnione wersje :

SCSI-2 - uzupełniony o obsługę napędów CD-ROM, pamięci WORM, skanerów.

FAST SCSI-2 -z szybszą elektroniką ( i następne, które są opisane w części dalszej).

Interfejs SCSI rozpowszechnił się w komputerach osobistych typu MACINTOSH i jest na

wyposażeniu każdego komputera firmy APPLE. W komputerach typu PC jest traktowany
jako
luksusowy i wykorzystywany w zastosowaniach profesjonalnych: serwery, szybkie stacje
graficzne, komputery do obróbki video i dźwięku i.t.d.

SCSI - ogólne zasady działania

Jeden kontroler SCSI może obsługiwać wiele urządzeń zarówno wewnętrznych jak
zewnętrznych. Urządzenia dołączane są równolegle do wspólnej szyny t.zw. SCSI BUS,
zawierającej linie danych oraz linie sterujące. Aby kolejne urządzenia można było
dołączać
wprost do tej samej szyny wprowadzono specjalny system komunikacji oraz protokół
wymiany informacji pomiędzy urządzeniami. Każde urządzenie SCSI (włącznie z
kontrolerem)
otrzymuje własny numer identyfikacyjny ID, nadawany przez instalatora na etapie
montażu
i podłączania. Numer ten ustawia się przy pomocy zworek - w urządzeniach
wewnętrznych,
a w urządzeniach zewnętrznych na specjalnym przełączniku. Sposób ustawiania powinien
być opisany w dokumentacji związanej z danym urządzeniem, dostarczanej przez
producenta.

Rysunek 1 Fragment dokumentacji dysku HDD dotyczący ustawienia numeru ID

Ilość dostępnych numerów ID wynika z ilości bitów (zworek) przeznaczonych na tę

numerację.
Przy wykorzystaniu trzech bitów A0, A1 i A2 można ustawić numer od 0 do 7. Każde
urządzenie musi mieć inny numer ID. Numery ID mogą teoretycznie być dowolne, jednak
istnieją pewne preferencje przypisywania numerów urządzeniom określonego typu.
Dla dysków twardych HDD "zarezerwowano" numery niskie (0, 1), dla napędów CD-ROM,
CD-R/W, streamerów - numery (2, 3), dla dysków wymiennych, skanerów - numery (4,
5, 6).
Dla kontrolera zarezerwowany jest numer ID=7. Szczególne znaczenie ma numer ID=0,
przeznaczony dla urządzenia, z którego ładowany jest system operacyjny (t.zw. boot
drive).

Rysunek 2 Obudowa zewnętrzna urządzenia SCSI. Przełącznik PUSH SWITCH

służy doustawiania numeru ID. Kolejne wciskanie przycisku + lub - powoduje
odpowiednio zwiększanie lub zmniejszanie numeru ID. W okienku przełącznika
ukazuje się cyfra odpowiadająca ustawionemu numerowi.

W systemie komunikacji na szynie SCSI-BUS przewidziano jedno urządzenie nadrzędne

t.zw. HOST ADAPTER, które inicjuje tryb pracy i zarządza wymianą informacji. Funkcję
tą spełnia kontroler SCSI. Podczas startu systemu kontroler sprawdza podłączone
urządzenia nadając im numery LUN (Logical Unit Number), odpowiadające zwykle
numerom ID,
oraz podejmuje określone działania w przypadku wykrycia niektórych urządzeń (np. przy
wykryciu dysków HDD "przeładowuje" BIOS kontrolera do systemu). Numery LUN są
wykorzystywane w dalszym procesie komunikowania się poszczególnych jednostek
pomiędzy sobą.
Protokół wymiany informacji przewiduje kontrolę poprawności transmisji przy
wykorzystaniu
bitu parzystości. Dla każdego bajtu danych urządzenie nadające tworzy bit parzystości
t.zw. sumę kontrolną (suma wszystkich bitów w bajcie liczona według określonego
algorytmu).
Bit ten jest porównywany przez urządzenie odbiorcze z bitem obliczonym według takiego
samego algorytmu, na podstawie odebranego bajtu. W przypadku niezgodności,
zgłaszane
jest żądanie powtórzenia transmisji. Transmisja zostaje w miarę potrzeby powtarzana
wielokrotnie, aż do osiągnięcia satysfakcjonującej poprawności. Ilość powtórzeń jest
oczywiście ograniczona. Przekroczenie określonej ilości jest sygnałem wystąpienia błędu
niekorygowalnego, po którym kontroler przerywa pracę, sygnalizując systemowi
uszkodzenie
sprzętowe. W praktyce zdarza się to bardzo rzadko i zwykle tylko wtedy gdy rzeczywiście
wystąpią problemy sprzętowe (uszkodzenie buforów, rozłączenie kabla, zwarcie linii,
wadliwa terminacja i.t.p.).
Istotną zaletą systemu komunikacji na szynie SCSI jest możliwość wymiany danych
pomiędzy
urządzeniami, bez angażowania procesora głównego. Cecha ta pozwala na uzyskanie
dużo
większej sprawności i szybkości komputera. Poza tym pozwala na uzyskanie pewnych
mechanizmów, których bez zastosowania interfejsu SCSI nie można byłoby zrealizować
(np. macierze dyskowe RAID, mirroring dysków w serwerach, korzystanie z tego samego
urządzenia przez dwa komputery jednocześnie).
Podłączanie urządzeń SCSI dokonywane jest w sposób równoległy, tak aby do każdego
urządzenia były podłączone wszystkie linie szyny do odpowiadających im styków złącza.
W urządzeniach wewnętrznych odbywa się to przy pomocy wielozłączowej taśmy SCSI.
Ilość złącz na taśmie musi być co najmniej równa ilości urządzeń podłączanych do szyny.
Może być też większa. niewykorzystane złącza mogą zostać za ostatnim urządzeniem lub
pomiędzy urządzeniami. Należy również pamiętać o złączu dla kontrolera SCSI, który jest
jednym z urządzeń.

Rysunek 3 Przykład podłączenia urządzeń wewnętrznych SCSI.

Podłączanie urządzeń zewnętrznych dokonywane jest za pomocą zewnętrznych kabli, w

system "łańcucha". Urządzenia zewnętrzne wyposażone są w dwa złącza SCSI. Łańcuch
tworzy się łącząc wyjście kontrolera z jednym ze złącz pierwszego urządzenia. Drugie
złącze pierwszego urządzenia z jednym ze złącz drugiego urządzenia. Drugie złącze
drugiego urządzenia z jednym ze złącz trzeciego urządzenia i.t.d.
Ze względu na to, że oba złącza SCSI w urządzeniu zewnętrznym, są ze sobą
galwanicznie
połączone, nie ma znaczenia, do którego złącza podłączy się kabel przychodzący od
strony
kontrolera, a do którego kabel podłączający następne urządzenie. Łańcuch urządzeń
zewnętrznych, z punktu widzenia elektrycznego jest porównywalny z równoległą taśmą
wewnętrzną.
Rysunek 4 Przykład podłączenia urządzeń wewnętrznych i zewnętrznych SCSI.

Jak już wspomniano urządzenia SCSI podłącza się w sposób równoległy. W miarę
podłączania
kolejnych urządzeń, tworzona magistrala staje się coraz dłuższa i coraz bardziej
obciążona
dołączanymi nadajnikami i odbiornikami każdego urządzenia. Ponieważ sygnały na
magistrali są
sygnałami o dość dużych częstotliwościach, cechują się dużą wrażliwością na zakłócenia
falowe zwiększające się wraz z długością i obciążeniem magistrali. Efektem zakłóceń
może być
zmniejszenie szybkości przesyłu danych (ze względu na częste błędy i konieczność
powtórek
transmisji). Zbyt duże zakłócenia mogą też całkowicie uniemożliwić poprawną pracę
urządzeń.
Z tego powodu jednym z istotnych parametrów technicznych podawanych w opisie
standardów SCSI jest dopuszczalna, maksymalna długości magistrali. Dla poprawy
jakości magistrali stosuje się odpowiednią konstrukcję kabli oraz system terminacji. W
kablach SCSI kładzie się nacisk na ekranowanie, odpowiednie rozmieszczenie sygnałów
na taśmach wewnętrznych, przeplot sygnałów aktywnych z sygnałami masy, stosowanie
t.zw. "skrętki". System terminacji zakłada stosowanie na początku i na końcu magistrali,
elementów powodujących tłumienie odbić falowych. Elementy te, zwane terminatorami
mogą być zbudowane w oparciu o elementy bierne-rezystory (terminatory pasywne), lub
z wykorzystaniem scalonych układów półprzewodnikowych (terminatory aktywne).
Ponieważ początkiem magistrali jest zwykle kontroler SCSI, terminator jako jeden z jego
elementów jest montowany przez producentów bezpośrednio na kontrolerze. Drugi
terminator należy zainstalować na końcu magistrali (za ostatnim urządzeniem).
Terminator jest urządzeniem o niewielkich wymiarach, instalowanym w złączu taśmy
wewnętrznej lub w złączu ostatniego urządzenia zewnętrznego.
Rysunek 5 Terminatory SCSI.

Ze względu na wygodę instalacji, w wielu urządzeniach SCSI, tak jak w kontrolerach

również
montowany jest terminator. Jego funkcję można blokować lub odblokowywać
ustawieniem
odpowiedniej zworki lub przełącznika. Należy wówczas pamiętać, aby funkcja terminacji
była
odblokowana tylko na urządzeniu podłączonym na końcu magistrali. Jednocześnie funkcję
terminacji należy zablokować na pozostałych urządzeniach umieszczonych wewnątrz
łańcucha.

SCSI - rozwój kolejnych standardów

W miarę rozwoju techniki komputerowej, interfejs SCSI zmieniał swoją postać,
otrzymując
nowe, coraz lepsze parametry. Każde zmiany uwzględniane były w opisach interfejsu pod
kolejnymi oznaczeniami: SCSI-1, SCSI-2, FAST SCSI-2, WIDE SCSI, ULTRA SCSI, ULTRA
WIDE SCSI, ULTRA-2 WIDE SCSI, ULTRA 160 SCSI. Kolejne zmiany uwzględniały
osiągnięcia konstrukcyjne, dotyczące przede wszystkim szybkości przesyłania danych,
maksymalnych długości magistrali, maksymalnej ilości obsługiwanych urządzeń, ilości
bitów słowa danych.

SCSI-1
Pierwszy standard zapewniał szybkość przesyłu danych do 5 Mb/s (w trybie
synchronicznym),
8-mio bitowe słowo danych, możliwość obsługi 8 urządzeń (włącznie z kontrolerem), ilość
przewodów w magistrali 50 (w wolniejszych urządzeniach zewnętrznych do komputerów
APPLE, zrezygnowano z wielu przewodów przeznaczonych w standardzie 50-pin na
prowadzenie sygnału "masy", wykorzystując tylko 25 przewodów), maksymalną długość
magistrali do 6 m. Konieczność stosowania dłuższych kabli (głównie w większych
komputerach)
zmusiła konstruktorów do zastosowania specjalnej techniki przesyłania sygnałów,
polegającej
na wykorzystaniu dwóch przewodów do przesłania jednego sygnału. Taki sposób
transmisji pozwolił na zwiększenie maksymalnej długości magistrali do 25 m. Interfejs
wykorzystujący
taki sposób przesyłania danych nazwano DIFFERENTIAL. Dla odróżnienia, standardowy
sposób
wykorzystujący jeden przewód dla jednego sygnału nazwano SE (single ended). W
technice
differential poziom "logicznej jedynki" czy "logicznego zera", sygnału jest odzwierciedlany
przez różnicę potencjałów pomiędzy obydwoma przewodami przeznaczonymi dla tego
sygnału.
W technice single ended poziomy "jedynki" i "zera" są odzwierciedlane przez potencjał
przewodu przeznaczonego do przesyłania tego sygnału w odniesieniu do wspólnej masy
dla
wszystkich sygnałów. Protokoły wymiany informacji pozwalały na dobrą obsługę dysków
HDD i napędów taśmowych. Współpraca z napędami CD-ROM, WORM, JUKEBOX była
niemożliwa lub niezadowalająca (urządzenia te powstawały później niż standard SCSI-1).

SCSI-2
Standard, w którym zmieniono protokoły uwzględniając nowe, wyżej wymienione
urządzenia.

FAST SCSI-2
Zastosowanie nowych elementów elektronicznych, pozwoliło na zwiększenie częstotliwości
sygnałów na magistrali i uzyskanie maksymalnego transferu danych wynoszącego
10Mb/s.
Ograniczono przy tym maksymalną długość magistrali do 3 m.

WIDE SCSI
Zwiększono do 16 ilość bitów w słowie danych (słowo danych szerokie - WIDE, w
odróżnieniu
od słowa 8-mio bitowego wąskiego - NARROW). Podwoiło to szybkość przesyłania danych
(do 20 Mb/s), ale zmusiło do zwiększenia ilości przewodów w magistrali. Zastosowano
magistralę 68 stykową. Zwiększono do czterech ilość bitów adresujących numer ID
urządzenia. Pozwala to na obsługiwanie do 16 urządzeń.

ULTRA SCSI
Zwiększono częstotliwości sygnałów dla uzyskania szybkości do 20Mb/s. Jednocześnie
obniżono dopuszczalną długość magistrali do 1,5 m. Magistrala 8-mio bitowa (50
stykowa).

ULTRA WIDE SCSI

Identycznie jak ULTRA SCSI ale z magistralą 16-to bitową (68 stykową). Maksymalny
transfer
danych 40 Mb/s.

ULTRA2 WIDE SCSI

Dla zwiększenia szybkości przesyłania danych, a jednocześnie aby nie ograniczać długości
magistrali, zastosowano elementy elektroniczne nowej technologii - LVD (Low Voltage
Differential). Technika ta jest podobna do starej "differential" (dla odróżnienia nazwanej
HVD - High Voltage Differential). Poziomy potencjałów przesyłanych sygnałów w technice
LVD są o wiele niższe od poziomów sygnałów w technice HVD. Poza tym interfejs LVD
opracowano tak aby nie wykluczać możliwości podłączenia urządzeń SE. Nie ma jednak
możliwości pracy w dwóch trybach jednocześnie na jednej taśmie t.zn. LVD-dla urządzeń
Ultra2 WIDE i SE-dla urządzeń Ultra WIDE. Podłączenie jakiegokolwiek urządzenia SE,
powoduje przełączenie się całej magistrali w tryb SE (pomimo, tego że inne urządzenia są
w standardzie LVD). Na urządzeniach LVD nie są montowane terminatory. Jeden wspólny
terminator LVD stosuje się na końcu taśmy (jest to taśma o nieco innej konstrukcji niż
taśma WIDE, a terminator jest zwykle nierozłącznym jej elementem). Maksymalny
transfer
danych w standardzie Ultra2 WIDE wynosi 80 Mb/s, a maksymalna długość magistrali
wynosi 12 m. Pozostałe parametry identyczne jak w standardzie ULTRA WIDE.

ULTRA160 SCSI
Następca standardu Ultra2 WIDE. Najnowsze technologie pozwoliły na uzyskanie
szybkości
transferu do 160 Mb/s. Pozostałe parametry analogiczne do Ultra2 WIDE.

Parametry opisywanych standardów zestawiono w poniższej tabeli.

 maksymalna długość magistrali
szybkość szerokość
przesyłania słowa [m] ilość
wersja standardu danych danych urządzeń
single high voltage low voltage max.
[MB/s] [bit] ended differential differential
SE HVD LVD

SCSI-1 5 8 6 25 - 8
SCSI-2 5 8 6 25 - 8
FAST SCSI-2 10 8 3 25 - 8
ULTRA SCSI 20 8 1,5 25 - 8
WIDE SCSI 20 16 3 25 - 16
ULTRA WIDE SCSI 40 16 1,5 25 - 16
ULTRA-2 WIDE
80 16 - - 12 16
SCSI
ULTRA 160 SCSI 160 16 - - 12 16
Tabela 1 Podstawowe parametry standardów SCSI.

SCSI - typy kontrolerów

Kontroler, ze względu na pełnioną funkcję HOST ADAPTER-a, jest najważniejszym
elementem
ze wszystkich urządzeń SCSI występujących w systemie komputerowym,
wykorzystującym
technikę SCSI. W skład kontrolera wchodzi procesor SCSI (odpowiedzialny za zgodność
protokołów i sterujący całą magistralą), t.zw. "chipset", otoczony współpracującymi z nim
układami scalonymi wysokiej skali integracji, złącza wewnętrzne i zewnętrzne magistrali
SCSI, terminatory oraz inne niezbędne elementy elektroniczne. W zależności od
przeznaczenia, kontrolery są produkowane w wersjach bardziej lub mniej
rozbudowanych. Kontrolery uniwersalne, spełniające wymogi standardu, są projektowane
w oparciu o elementy wysokiej jakości, posiadają zainstalowany t.zw. BIOS czyli pamięć
programu wspomagającego pracę kontrolera, zawierającego podstawowe procedury
obsługi niektórych urządzeń, możliwość diagnostyki magistrali SCSI i jej bogatą
konfigurację. Ze względu na wysoką cenę kontrolerów uniwersalnych z BIOS-em,
producenci oferują również wersje uproszczone i tańsze. Bez wbudowanego BIOS-a nie
potrafią co prawda wystartować systemu z dysku SCSI, ale po zainstalowaniu
sterowników (z dysku IDE), z powodzeniem wykonują swoje zadanie i spełniają wymogi
standardu.
Można spotkać kontrolery bardzo zubożone, przeznaczone praktycznie tylko do jednego
urządzenia np. skanerów czy napędów ZIP. Sprzedawane w komplecie z urządzeniem,
do którego są przeznaczone potrafią mieć tylko jedno złącze magistrali SCSI
(tylko wewnętrzne lub tylko zewnętrzne), prościutki chipset procesora SCSI, tanie
terminatory
pasywne, tanie złącza najniższej jakości.
Tak jak inne karty do komputerów PC, kontrolery SCSI wykorzystywały dostępne w
danym
czasie sloty rozszerzeń instalowanych na płytach głównych komputera. Ze względu na
sposób
podłączenia do komputera rozróżnia się kontrolery ISA 8-bit, ISA 16-bit, EISA 32-bit,
VESA local bus 32-bit, PCI 32-bit. Istnieją również kontrolery zintegrowane z płytą
główną
komputera (na tzw. płytach serwerowych). Do komputerów przenośnych typu
NOTEBOOK,
dostępne są kontrolery SCSI wykonane w postaci karty PCMCIA. Kotrolery SCSI spotkać
można również na specjalizowanych kartach do obróbki VIDEO (np. AV-MASTER, DV-
MASTER),
oraz na niektórych kartach dźwiękowych. Istnieją również kontrolery-adaptery
umożliwiające
podłączenie urządzeń SCSI do portu drukarkowego tzw. PARALLEL to SCSI. Są dość
wygodne
jeżeli chodzi o uniwersalność (można za ich pomocą podłączać urządzenia SCSI do
komputerów nie posiadających kontrolera), ale ze względu na ograniczenie szybkości
przez port drukarkowy, są wykorzystywane tylko w sytuacjach koniecznych. Adaptery te
produkuje się w wersji przenośnej, w postaci zewnętrznego kabla. Można je również
spotkać wewnątrz
obudowy zewnętrznej tzw. MULTIPORT, umożliwiającej zainstalowanie w środku,
urządzenia SCSI lub urządzenia IDE (CD-ROM, CD-R/W, dysk HDD), a na zewnątrz
podłączanie do interfejsu SCSI lub portu drukarkowego.
Do zastosowań serwerowych, głównie dla lepszej obsługi dysków HDD (szybkość,
duża pojemność, systemy zwiększonej niezawodności, możliwość wymiany podczas pracy
tzw. HOT SWAP), opracowane zostały kontrolery wielokanałowe (dwu i cztero) i
kontrolery
RAID wyposażone w pamięć cache. Przeznaczone są one do obsługi macierzy dyskowych.

kontroler ADAPTEC 2940 PCI / FAST SCSI 2

kontroler SCSI do NOTEBOOKA

PCMCIA Card
 kontroler zewnętrzny PARALLEL to
SCSI
Rysunek 6 Przykłady wykonań kontrolerów SCSI.

Niektóre, nieco starsze kontrolery, szczególnie w wykonaniu uniwersalnym z BIOS-em,

wyposażone w złącze ISA, EISA lub VLB (poza PCI), posiadają zainstalowany interfejs
dysków
elastycznych FDD. Funkcję obsługi tego interfejsu można zablokować zainstalowanym do
tego
celu jumperem. Należy pamiętać o tym i przed instalacją zdecydować, do którego
interfejsu FDD będą podłączone napędy (na płycie głównej komputera czy na kontrolerze
SCSI), po czym
funkcję niewykorzystywanego z nich w odpowiedni sposób zablokować. Uniwersalne
kontrolery, w miarę powstawania nowych standardów SCSI, są na ogół wyposażone w
złącza nowego standardu, bez rezygnacji ze złączy standardów wcześniejszych. Na
przykład kontroler Ultra WIDE posiada jedno złącze wewnętrzne WIDE 68-stykowe, oraz
jedno wewnętrzne złącze NARROW 50-stykowe. Kontroler Ultra2 WIDE posiada jedno
złącze WIDE 68-stykowe dla urządzeń LVD (Ultra2), jedno złącze WIDE 68-stykowe dla
urządzeń SE (Ultra), oraz jedno złącze NARROW 50-stykowe. Rozwiązanie takie nie
blokuje możliwości podłączenia urządzeń różnych standardów SCSI, i nie wymusza
stosowania kilku kontrolerów w komputerze.

SCSI - typy złącz

Pomimo tego, że magistrala SCSI występuje tylko w dwóch różnych standardach jeżeli
chodzi o ilość linii, 68-stykowy WIDE i 50-stykowy NARROW, różnorodność spotykanych
złączy jest dość duża. Jednolitość zachowano jedynie wśród złączy urządzeń
wewnętrznych.
W standardzie NARROW, złącze urządzenia wewnętrznego jest dwurzędowe szpilkowe
"męskie"
( 2x25-pin). Kabel wewnętrzny do urządzeń NARROW ma postać taśmy 50-cio żyłowej
z zainstalowanymi złączami "żeńskimi" ( 2x25-pin). Na taśmie NARROW spotyka się od
dwóch
do ośmiu złączy. W standardzie WIDE, złącze urządzenia wewnętrznego jest złączem
68-stykowym "żeńskim", tzw. MIKRO DSUB. Na taśmie WIDE, są instalowane złącza
MIKRO DSUB-68 "męskie" (w ilości od dwóch do szesnastu).

NARROW - 50pin
 WIDE - 68pin

Rysunek 7 Złącza taśm wewnętrznych SCSI.

Na kontrolerach i na urządzeniach zewnętrznych SCSI można spotkać kilka typów złączy.

Jednym z pierwszych, uznanych za klasyczne złącze zewnętrzne SCSI jest 50-cio stykowe
złącze CENTRONICS (C-50), spotykane w standardach SCSI-1 i SCSI-2. Występuje na
kontrolerach ISA np.ADAPTEC 1542B, ADAPTEC 1522. Można je spotkać w większości
urządzeń zewnętrznych (CD-ROM, CD-R/W, dyski HDD i.t.d.).
W komputerach rodziny MACINTOSH za standard wybrano złącze 25-cio stykowe DSUB
(DB-25). Spotykane w starszych modelach komputerów APPLE, na prostszych
kontrolerach
np. ADAPTEC 1505, TRIPACE 910, oraz w wielu skanerach SCSI. W nowszych
standardach FAST SCSI-2 i ULTRA SCSI zaczęto stosować złącza 50-cio stykowe MINI
DSUB
(MINI DB-50). Spotyka się je praktycznie na wszystkich kontrolerach PCI (ADAPTEC
2940, TEKRAM DC390, INITIO CI-2500). Można je spotkać również w nowszych
urządzeniach takich jak napędy MAGNETO OPTYCZNE, CD-R/W, małe skanery do slajdów.
Standard WIDE wymusił stosowanie złączy 68-mio stykowych. Na kontrolerach i
urządzeniach zewnętrznych WIDE stosuje się złącza MINI DSUB (MINI DB-68). Są one
bardzo podobne do złączy wewnętrznych (w szczególności, urządzenia zewnętrzne można
podłączyć taśmą wewnętrzną).
Ogólna zasada stosowania złączy zewnętrznych przyjmuje stosowanie złączy "żeńskich"
(gniazd) w urządzeniach i złączy "męskich" (wtyków) na kablach.
Zestawienie złączy zewnętrznych SCSI przedstawiono na poniższym rysunku.

C-50

DB-25

MINI DB-50

MINI DB-
68

Rysunek 8 Złącza zewnętrzne SCSI.