Streszczenie referatu wygoszonego na seminarium Instytutu Metrologii Elektrycznej (IME) w dniu 20.03.1984 r przez prof. A.

Jellonka

W kraju dyskutuje si i wprowadza zmiany do procesu ksztacenia inynierw. Postpowanie takie, jeeli ma by skuteczne, powinno uwzgldnia trendy wiatowe w tym zakresie. Reformowanie ksztacenia inynierw przebiegao po drugiej wojnie wiatowej rnie, w zalenoci od warunkw, ktre wytworzyy si w poszczeglnych krajach bezporednio po zakoczeniu dziaa wojennych. W najlepszej sytuacji byy Stany Zjednoczone Ameryki Pnocnej, na ktrych terenach nie byo dziaa wojennych, a ktrych przemys, nauka i technika rozbudowane zostay ogromnie do celw wojskowych. W sytuacji typowo zej natomiast bya Japonia, zniszczona, okrojona terytorialnie, okupowana przez sze lat przez wojska USA. W referacie omwiono zatem rozwj ksztacenia inynierw w latach 1945 do 1984 w USA i w Japonii oraz konsekwencje jakie z tego wynikny dla ycia ekonomicznego tych pastw. Polska miaa bezporednio po wojnie warunki nie gorsze od Japonii, tymczasem postp w ksztaceniu inynierw jest o wiele gorszy, co zarzutowao negatywnie na rozwj przemysu i warunki ekonomiczne Kraju. W referacie omwiono powody tego stanu, jak i postulaty majce spowodowa jego popraw. Rozwj procesu ksztacenia metrologw przebiega podobnie jak zmiany ksztacenia inynierw w caej Polsce. Aktualny stan budzi wic obawy i wymaga dobrze przemylanych zmian. W referacie sprbowano zestawi pytania, na ktre powinna znale si odpowied, jeeli ma nastpi poprawa ksztacenia inynierw metrologw adekwatna z tym, co dzieje si w uprzemysowionej czci wiata.

Stan ksztacenia inynierw w chwili zakoczenia 2-giej wojny wiatowej. W czasie wojny studia inynierskie byy praktycznie przerwane w wikszoci krajw. W pastwach, na terenach ktrych prowadzone byy dziaania wojenne, spowodowane to byo zniszczeniami oraz podporzdkowaniem caego personelu nauczajcego i studentw potrzebom wojska. Stan ten by zrnicowany: Francja, Anglia, Wochy doznay w czasie wojny stosunkowo niewielkich zniszcze, a startoway po wojnie jako pastwa wprawdzie zuboae, ale niezawise. Japonia i Niemcy byy i zniszczone i okupowane. Kraje, ktre wojny nie prowadziy, jak Szwecja i Szwajcaria, ktre tym samym unikny zniszcze, wprowadziy w czasie wojny ostre pogotowie na przypadek rozszerzenia si dziaa na ich tereny i podporzdkoway uczelnie tym celom. Co gorsze przerwany zosta na caym wiecie przepyw informacji o postpach nauki i techniki. Przerwa w ksztaceniu inynierw, jak i brak informacji o postpach nauki i techniki byy wic oglne.

Ksztacenie inynierw w USA. Pooenie USA byo po wojnie szczeglnie korzystne. Wprawdzie i tu personel uczelni i studenci zostali zatrudnieni w zadaniach wojskowych, a postpy nauki i techniki zostay formalnie utajnione, ale kraj nie by zniszczony; nawet przeciwnie - przemys rozbudowa si ogromnie w czasie wojny, potencja badawczy szk wzrs znacznie i powikszya si kadra, a w postpach nauki i techniki uczestniczyli prawie wszyscy pracownicy uczelni, byy im wic znane informacje formalnie tajne. Tote kiedy po zakoczeniu wojny pojawi si problem ksztacenia nowych inynierw, prby jego rozwizania podjto ju w 1944r. Stowarzyszenia inynierw wystpiy z projektami zreformowania studiw inynierskich, celem dostosowania ich do zaistniaych okolicznoci. Twrc wstpnego, oglnego projektu by Everitt, przewodniczcy Stowarzyszenia Inynierw Radiotechnikw (IRE), profesor Uniwersytetu w Ohio, w czasie wojny penicy funkcj gwnego specjalisty prac badawczych wojsk ldowych USA w zakresie cznoci. Przystpienie do dyskutowania i wdraania planu Everitta opnia najpierw zimna wojna, a pniej recesja gospodarcza lat 60-tych i 70-tych. Dopiero zamieszki studenckie, ktre wybuchy przy kocu lat szedziesitych przyspieszyy zajcie si reform studiw inynierskich. W 1980r. przedrukowano in extenso propozycje Everitta, przedyskutowano dotychczasowe wyniki prb poszczeglnych uczelni oraz uwagi i zastrzeenia przemysu i przystpiono do wdraania nowych programw i metod ksztacenia inynierw. Przygotowanie reformy rozpoczto od zreasumowania warunkw, ktre wystpiy na skutek wojny: w czasie wojny nastpi ogromny rozwj nauk podstawowych i techniki, nie liczyy si bowiem wwczas koszty prac, ktrych wyniki mogy zaskoczy przeciwnika; koncentrowano wic na takich problemach prac grup moliwie najlepszych pracownikw; prace nad tym problemem prowadzono wieloma drogami, wyniki wdraano w kilku wariantach bez wzgldu na koszty produkcji, bezporednio po wojnie nastpio odtajnienie wynikw wielu prac; umoliwio to nagy wzrost produkcji. Tym samym zwikszya si wielokrotnie warto wynikw prac inynierw, a ich produktywno liczona w wartoci przerobu przypadajcego na pojedynczego pracownika wzrosa nagle wielokrotnie (w USA od 4 do 20 razy). Zwikszy si te stosunek inynierw badaczy do inynierw bezporedniej produkcji, co rzutowao na rodzaj zapotrzebowa w ksztaceniu inynierw; powstaa wic potrzeba przygotowania liczniejszych doktorw.

Rwnoczenie jednak wystpiy niedomagania wczesnego ksztacenia, ujawniajce si w postaci zej pracy inynierw. Inynierowie pracowali bowiem w czasie wojny w zespoach, ktrych zadaniem byo przede wszystkim osiganie wynikw w dziedzinach mao znanych. Uczestnicy zespow stawali si wic specjalistami wskich dziedzin, ale ignorantami w szerszej problematyce, w dodatku oduczali liczy si z warunkami ekonomicznymi oraz ze wzgldami humanistycznymi. Nie nadawali si wic do normalnej pracy przemysowej, a nie potrafili si przekwalifikowa na skutek braku szerokich wiadomoci.

Pracownicy ci ksztacili z kolei w uczelniach inynierw na wasn mod, a wic znw le przygotowanych do pracy w przemyle. Nic wic dziwnego, e popyt na takich inynierw mala, zaczynao si bezrobocie; zacza take male liczba chtnych na studia na skutek braku perspektyw korzystnego zatrudnienia. Rwnoczenie jednak wystpi ostry brak inynierw dobrych wedug kryteriw przemysu, zwaszcza w dziedzinach rozwojowych, wymagajcych wszechstronnych wiadomoci, jak technologia elektronowa, elektroniczna aparatura komputerowa i kontrolno-pomiarowa, energetyka atomowa itp. Pozytywn okolicznoci byo natomiast istnienie przerwy w rekrutacji na studia, spowodowane powoaniem do wojska wikszoci kandydatw na inynierw. Umoliwio to wprowadzenie radykalnych zmian w programach ksztacenia, ktre w normalnych czasach wnosiyby zbyt wiele zaburze w yciu uczelni. Cele potrzebnych zmian byy znane; byy nimi: dostosowanie ksztacenia do powojennego poziomu wiedzy i do pokojowych potrzeb spoeczestwa. uwzgldnienie w ksztaceniu zmian, ktre zaszy w spoeczestwie, w jego skadzie socjologicznym, potrzebach, w psychice modziey itp. Natomiast jak osign powysze cele byo ju dyskusyjne i trudne do szybkiego ustalenia, poniewa przez wojn zosta przerwany w caym wiecie proces studiw nad ksztaceniem, jak i dyskutowanie zwizanych z nim problemw. Naleao wic moliwie szybko podj dyskusj nad popraw ksztacenia inynierw w warunkach powojennych. Prace te nasiliy si jadnak dopiero okoo 1980 roku; rozpoczto je od przedrukowania in extenso prac Everitta i od przejcia jego tez jako podstawy dyskusji. Tezy Everitta byy zaskakujco proste; postulowa on bowiem potrzeb jednoznacznego okrelenia pojcia inynierii (engineering), jak i podania czym rni si ona od nauki (science), z ktr bya czsto utosamiana. Gdyby taki znak rwnoci mona byo pooy, niepotrzebne byoby powoywanie osobnych szk technicznych, wystarczyyby wydziay przyrodnicze na uniwersytetach. Everitt uwaa jednak, e istniej decydujce rnice, ktrych nie brano pod uwag przy ewolucyjnym rozwoju programw ksztacenia inynierw, ktrego pocztki tkwi na uniwersytetach: one wanie spowodoway dzisiejsze niedomagania. Definicje obu poj zaczerpn Everitt ze sownika Webstera, ktry przyj jako autorytatywne rdo informacji jzykowo-pojciowych. Wedug Webstaer nauka (science) to jest zgromadzona wiedza, usystematyzowana i zdefiniowana w stosunku do odkry oglnie uznanych oraz posugiwanie si oglnymi prawami i opisujcymi je wyraeniami. Natomiast inynieria (engineering) jest to: sztuka, za pomoc ktrej waciwoci materii czyni si poytecznymi dla czowieka pod postaci budowli, maszyn, urzdze. Zasadnicze rnice pomidzy nauk i inynieri odpowiadaj wic rnicom pomidzy analiz i syntez. Nauka jest zainteresowana w odkrywaniu i uczeniu o nastpstwach dziaa okrelonych przyczyn oraz odpowiada na pytanie, dlaczego materia fizyczna lub biologiczna zachowuje si tak, jak to widzimy. Innymi sowami: nauka zajmuje si analizowaniem stanw i okreleniem, czego naley oczekiwa przy okrelonym zespole (splocie) warunkw. Natomiast inynieria idzie dalej, jest bowiem zainteresowana w zgromadzaniu razem materii i ludzi w celu osignicia zaoonych celw (wynikw). Jest to typowy proces syntezy. Proces analizy musi by opanowany przed rozpoczynaniem syntezy, musimy bowiem przede wszystkim wiedzie jakie nastpstwa wynikn z okrelonych przyczyn wystpujcych

pojedynczo lub w zespoach (zalenociach, kombinacjach); nastpnie dopiero moemy to zjawisko stosowa do syntezy materiaw. Niektre z metod analizy i syntezy mona wyrozumowa, inne wymagaj osdu apriorycznego oraz prb i powtrze; niektre oparte s na intuicji, ktr poszczeglni ludzie posiadaj w rnym stopniu. Znaczenie wszystkich tych czynnikw powinno by brane pod uwag w czasie opracowywania programw ksztacenia inynierw, przy czym synteza wymaga dojrzalszego sdu ni analiza. Mona to zilustrowa przykadami: w dziecistwie oddzielamy zegar od jego tykania i opisujemy je osobno; dopiero jednak umys czowieka dorosego potrafi zaprojektowa urzdzenie do pomiaru czasu zoone z zespou sprynek, kek zbatych itp. Proces syntezy wymaga powizania elementw skadowych; analiza moe by prowadzona na oddzielnych, niezalenych fragmentach. Przykadem moe by rozpatrywanie odbiornika radiowego. Dziaanie jego mona analizowa bez uwzgldniania zagadnie ekonomicznych i potrzeb ludzkich; natomiast pominicie tych czynnikw nie daje jeszcze konstrukcji, a na pewno nie zapewnia konstrukcji inynierskiej. W dotychczasowym ksztaceniu inynierw uczy si prawie wycznie zasad analizy, rzadko natomiast pozwala si studentom na zgromadzenie elementw wiedzy i materii celem zrobienia czego konkretnego. Dotychczasowe programy ksztacenia inynierw nie uwzgldniaj wic podstawowej cechy inynierii. Wida wic wyranie sens i potrzeb ksztacenia problemowego, posugujcego si przede wszystkim metodami syntezy w odrnieniu od uczenia podawanego /na wykadach/ stosujcego z zasady metody analityczne. Inynieria jest wiedz dynamiczn; wymaga zatem cigego dziaania, ktre musi wnosi stale elementy nowoci; nie jest inynieri powtarzajce si krcenie gaek czy wciskanie przyciskw nawet bardzo skomplikowanego przyrzdu pomiarowego lub urzdzenia obliczeniowego, tj. praca wedug raz na zawsze ustalonego algorytmu postpowania; naley jednak do inynierii posugiwanie si komputerem przy konstruowaniu coraz nowych przyrzdw. Tym bardziej nie moe by nauczycielem akademickim profesor czytajcy na wykadach od lat ten sam skrypt. Inynieria jest zawodem, ale i drog ycia, ktr trzeba wybra a nie tylko nauczy si rozpoznawania znakw drogowych. Spostrzeenia te powoduj szereg postulatw pod adresem programw ksztacenia w zakresie inynierii: studentom trzeba przede wszystkim jasno przedstawi czym jest inynieria, na ktrej studiowanie si decyduj; na pocztku studiw powinno zatem istnie wprowadzenie w postaci wykadu: Filozofia i metody pracy inynierii. Podobnie kada wsza specjalizacja inynierii powinna by wprowadzona wykadem tego rodzaju; nierozumienie tej potrzeby mwi o nieinynierskim podejciu do ksztacenia. W IME przedmiotem takim miay by Podstawy Metrologii, programy inynierii powinny zawiera wicej syntezy ni analizy; dzisiaj jest odwrotnie, programy ksztacenia w zakresie inynierii nie mog by przeadowane, bo i tak nie starczy czasu na przekazanie caej aktualnej wiedzy; zreszt nauczyciele akademiccy te nie posiadaj wszystkich potrzebnych wiadomoci, - studia musz zatem przede wszystkim uczyni studenta pimiennym tj. umiejcym czyta i rozumie raczej ni zapamitywa,

studia musz nauczy porozumiewania si z innymi ludmi, tj. poprawnego wysawiania si i jasnego pisania, synteza inynierska wymaga przyjmowania uproszcze, a czsto i zgadywania skutkw dziaa, opartych na niekompletnych lub nawet czciowo bdnych danych. Programy ksztacenia inynierw powinny zawiera i takie metody postpowania, studia powinny da studentowi prawie tyle samo wiedzy o czowieku, co o technice, motto ksztacenia powinno zatem brzmie: ucz si i stosuj, a nie, jak obecnie czsto si zdarza: studiuj i zapomnij; nie ma sensu wykad, po ktrym pozostaje wraenie: dziki Bogu skoczyo si!, w wywaaniu proporcji syntezy i analizy w ksztaceniu inynierw konieczny jest udzia dowiadczonych pracownikw przemysu w okresie ksztacenia na uczelni, a nauczycieli akademickich w doksztacaniu w czasie pracy zawodowej; w ukadaniu programw powinni zatem uczestniczy pracownicy uczelni i przemysu, tj. caa spoeczno inynierska, programy powinno ukada si inynierskimi metodami pracy, a wic syntetycznie, z uwzgldnieniem dynamicznego rozwoju treci, staego denia do nowoci, ale i z zachowaniem odpowiedzialnoci za caoksztat ksztacenia, a nie tylko za swj przedmiot, studia nie powinny trwa duej ni cztery lata, tj. tyle ile wynika z przesanek psychologicznych i ekonomicznych; nikt dotychczas nie zbada, czy wyduanie studiw, czsto postulowane, powoduje opacalne polepszenie pracy inynierw; jedynie ksztacenie pracownikw wasnych uczelni i niektrych instytucji naukowych musi trwa duej, wymaga bowiem innego stopnia dojrzaoci. Takim wanie przedueniem ukierunkowanym na przygotowanie inynierw badaczy s prace doktorskie. Nie mona jednak rozpoczyna studiw doktorskich ju w czasie kursu inynierskiego, bo jeeli czteroletni okres takich studiw jest za dugi, to naley odpowiednio przerobi programy nauczania; jeeli za jest to czas optymalny to nie mona obcia niektrych studentw dodatkow prac. Niesusznym jest rwnie argument o moliwoci krtszego studiowania zdolniejszych studia indywidualne! poniewa ju raz przyjto rozrnienie zdolnoci i pilnoci za pomoc stopni i dyplomowej oceny studiujcych; nie mona zatem wprowadza nowej skali, tym razem czasowej, w dziaalnoci inynierw potrzebne jest zachowywanie praw etyki. Okrelenie inynierii zawiera bowiem sowa: waciwoci materii czyni si poytecznymi dla czowieka. Oznacza to, e:
-

nieetyczne jest postpowanie inyniera, kiedy nie ocenia on ujemnych skutkw swej pracy, np. w zakresie niszczenia rodowiska, nieetyczne jest postpowanie inyniera godzcego si na wykonywanie takiej pracy celem uzyskania osobistych zyskw, nie jest rol inyniera produkowanie obiektw przynoszcych szkody ludziom, jak to zakada produkcja wojskowa w wojnach ukierunkowanych na agresj.

Everitt uwaa, e inynier powinien skada przy dyplomie przyrzeczenie zachowywania etyki zawodowej, podobnie jak lekarze uznajcy haso Hipokratesa. Rozwaania powysze oznaczaj praktycznie, w przypadku programw nauczania inynierii, e: Programy powinny by wynikiem wsppracy wszystkich inynierw, Stowarzyszenie inynierw, lub ich sekcje, jak: mechanicy, elektrycy, chemicy itd., powinny wyoni zespoy przygotowujce programy ksztacenia w swych dziedzinach, Wyniki prac zespow powinien skomasowa i przedstawi, jako oglne postulaty w sprawach ksztacenia inynierw, Komitet Ksztacenia Stowarzyszenia Inynierw /w USA np. IEEE Comitettee on Education/ grupujcy tak nauczycieli akademickich, jak i inynierw z przemysu, jak w kocu inynierw z administracji i z wolnych zawodw.

Wyniki prac Komitetu Ksztacenia IEEE. Komitet rozpatrujc postulaty Everitta doszed do przekonania, e: ju w 1985 roku wystpi potrzeba ksztacenia dwukrotnie liczniejszych inynierw ni w 1980 roku, przede wszystkim w takich dziedzinach jak technologia elektronowa, aparatura komputerowa i pomiarowo kontrolna, jzyki i programistyka komputerowa, energia jdrowa, kosmonautyka,trzeba zatem pomc uczelniom, bo podoay temu zadaniu, a rwnoczenie zapewni wpyw wszystkich inynierw na ksztacenie, poniewa: ksztacenie inynierw jest zbyt wan spraw, by pozostawi je wycznie nauczycielom akademickim. Naley wic stworzy fundusz umoliwiajcy udzielenie takiej pomocy. Czonkowie IEEE reprezentujcy przemys zadeklarowali na ten cel kwot okoo 100 milionw $ na rok, proponujc rwnoczenie, by za te pienidze: lepiej wyposay uczelnie w aparatur naukow i dydaktyczn, lepiej opaca personel nauczajcy, zapewni nauczycielom akademickim patne stae w przemyle, opaci dowiadczonych pracownikw przemysu, decydujcych si na kilkuletnie stae dydaktyczne w uczelniach, opaci komisj mieszan, ktra przepracowaaby gruntownie programy, a nastpnie czuwaa nad ich staym unowoczenieniem. Komitet zaleci te powoanie staej komisji spoecznej, ktra czuwaaby nad wykonaniem planu i ktra korygowaaby go na bieco, starajc si w razie potrzeby o dodatkowe fundusze. W wyniku prac IEEE zorganizowano ju w 1983 roku wymiany pracownikw

uczelni i przemysu; stworzono przy niektrych uczelniach laboratoria badawcze finansowane przez grupy wytwrni niekiedy nawet konkurujcych ze sob, w ktrych pracownicy danej uczelni i zrzeszonych wytwrni rozwizywali wsplnie problemy zalecone przez Rady Nadzorcze zoone z przedstawicieli wszystkich kontrahentw. Do 1984 roku powoano kilka takich laboratoriw o tematyce od technologii elektronowej do kosmonautyki. Koszty wyposaenia ponoszone przez przemys wynosiy od 12 do 20 milionw $, utrzymanie roczne od 2 do 3 milionw $ na rok. Udzia uczelni obejmowa zapewnienie potrzebnej powierzchni i opacenie personelu spord nauczycieli akademickich, doktorantw i studentw oraz zorganizowanie wymiany informacji w postaci publikacji, seminariw itp. Plan IEEE zaczto realizowa w 1980 roku, skutki jego wprowadzenia stay si odczuwalne ju w 1983 roku, poniewa: zwikszya si liczba kandydatw na studia, na preferowanych kierunkach nawet dwukrotnie,
-

wzrosa liczba wydanych dyplomw do okoo 50000 na rok, zwikszya si znacznie liczba podejmowanych doktoratw, poprawi si stosunek studiujcych na preferowanych kierunkach do ogu studentw, po raz pierwszy od kilkudziesiciu lat rozwj ksztacenia dorwna rozwojowi przemysu.

Rozwj ksztacenia inynierw w Japonii. Japonia, dzisiaj druga po USA potga przemysowa, wysza z wojny ze zniszczeniami: 40% w miastach, wyludnionych o ponad 50% stanu przedwojennego; 70% w uczelniach; okrojona terytorialnie wyspy pnocne zaj ZSRR; pozbawiona praktycznie surowcw, bo jedyne wydajne kopalnie wgla i elaza znajdoway si na terenach zaanektowanych przez ZSRR, ktry ponadto odci Japoni od ewentualnych zasobw ropy w szelfie przybrzenym przez zadeklarowanie 200 km strefy wpyww wok zajtych terytoriw; podstawowe rdo wyywienia Japonii rybowstwo stracio najzasobniejsze owiska pnocne po ogoszeniu strefy 200 milowej wodami terytorialnymi ZSRR, a na poudniu na skutek zatrucia ryb odpadami radioaktywnymi prbnych wybuchw atomowych; kraj musia przyj szecioletni okupacj wojsk amerykaskich i zapaci za ni. Wydawao si w 1945 roku, e rozwj Japonii zosta wstrzymany na dziesitki lat. Tymczasem stao si zupenie inaczej. Japoczycy zawdziczaj szybkie podwignicie si z trudnoci przede wszystkim wasnej pracowitoci i elaznej organizacji; ale rwnie i okolicznociom na pozr utrudniajcym rozwj, w rzeczywistoci stymulujcym go. Pierwsz tak okolicznoci bya wymuszona redukcja armii i zakaz jej odbudowy. Odciyo to ogromne fundusze, pozwolio przestawi przemys wojenny na zupenie nowe gazie produkcji; oszczdzio fundusze wydawane w innych pastwach na zbrojenia zwizane z zimn wojn, pniej z utrzymaniem parytetu si; cz zwolnionych rodkw Japoczycy przeznaczyli na ksztacenie techniczne. Poza tym Amerykanie wymusili demokratyzacj szkolnictwa, midzy innymi odstpienie od tradycyjnego, elitarnego rekrutowania na wysze studia i udostpnienie ich wszystkim chtnym, co pozwolio na zasilenie uczelni licznymi

kandydatami dotychczas nie majcymi dostpu do wyszych studiw, ktrym tytu inyniera dawa powany awans yciowy, co stwarzao siln motywacj do pracy. Japoczycy ocenili zreszt doskonale sytuacj. Postanowili skierowa gwny wysiek na rozbudow przemysu przetwrczego, mao materiaowego, o duej precyzji, a wic i drogich produktach kocowych, wymagajcego pracy wielu wysokokwalifikowanych inynierw; rwnoczenie pracownicy o niszych kwalifikacjach mogli by skierowani do odbudowy zniszcze. Z przemysu zbrojeniowego zachowano jedynie zakady mogce wykorzysta dowiadczenia z czasw wojny np. przemys samochodowy. Ju w miesic po zawieszeniu okupacji zostaa powoana (w 1951 roku) komisja spoeczna, ktra ustalia, e ksztacenie jest podstaw rozwoju przemysu, a wic i ekonomii kraju; nieco pniej: wspzawodnictwo ekonomiczne pomidzy pastwami jest wspzawodnictwem technicznym, a wspzawodnictwo techniczne stao si wspzawodnictwem w ksztaceniu. Komisja ta zadaa technizacji caego szkolnictwa podstawowego i redniego, utworzenia w cigu kilku lat 19 Collegw technicznych o picioletnim okresie nauczania, z czego dwa pierwsze lata s ostatnimi latami szkoy redniej, a trzy nastpne wyszej; zasypano w ten sposb rw przeciwczogowy oddzielajcy szkolnictwo wysze od redniego, ktrego w Polsce nie moemy si pozby od 40 lat. Komisja zadaa rozbudowania i unowoczenienia technicznego szkolnictwa wyszego majcego prawa akademickie. Postpowanie takie poparte odpowiednimi funduszami (2,3 % dochodu narodowego) pozwolio na zwikszenie liczb ksztatowanych inynierw inynierw 6500 w 1951 roku do 27500 inynierw w roku 1962, 44000 w 1982 i na zaplanowanie docelowo liczby 75000 inynierw na rok w roku 1985. Ponadto okoo 20000 studentw ksztaci si za granic, z tego 13500 w USA. W ten sposb Japonia wysuna si na pierwsze miejsce w iloci ksztaconych inynierw w stosunku do ludnoci 115 milionw, osigajc liczb 650 inynierw na milion mieszkacw na rok; wyprzedzia wic np. USA ju w 1968 roku, ktre dopiero w 1983 roku osigny liczb 450 inynierw na milion ludnoci na rok (przy 220 milionach ludnoci). W obecnej chwili Japonia ksztaci zatem 2,3 razy wicej inynierw o poziomie bakaarza (inynier pierwszego stopnia) ni USA, ktre wyprzedzaj j jedynie w nadanych stopniach magisterskich i doktoranckich. Logiczna organizacja przemysu i rozbudowa szkolnictwa technicznego day takie rezultaty, e w 1983 roku Japonia ma 8 bil.$ nadwyki handlowej, a USA 45 bil.$ deficytu. Charakterystycznym rysem technicznego szkolnictwa w Japonii jest, e zarzdza nim, jak i kontroluje jego dziaanie, Rada Spoeczna, zoona z przedstawicieli zwizku przemysowcw, stowarzysze inynierw, oraz uczelni; na wniosek Rady przemys i rzd powouj nowe uczelnie, przydzielaj fundusze itd. Ministerstwo jest tylko koordynatorem zalece Rady. Ostatnio Rada zalecia powoanie specjalnej wyszej uczelni do ksztacenia i doksztacania dydaktycznego pracownikw naukowo-dydaktycznych wszystkich uczelni technicznych, jak rwnie do ledzenia rozwoju ksztacenia inynierw w wiecie, prowadzenia bada naukowych z psychologii ksztacenia i z jego metod, bada wynikw pracy inynierw w przemyle, oraz ich staego doksztacania itp.

Ksztacenie w krajach Europy. W pozostaych krajach uprzemysowionych ksztacenie inynierw plasuje si na poziomie osigni USA, lub niszym. Niektrymi swymi waciwociami przewysza jednak ksztacenie tak w USA, jak i w Japonii. Tak na przykad Francja ma, po reformie z roku 68, szkolnictwo najbardziej drone i tak rozbudowane, e wyksztacenie o kadym poziomie dostpne jest kademu. NRF ma wysze szkolnictwo techniczne najbardziej nasycone treci przemysow. J edynie Anglia zbyt dugo zwlekaa z reform studiw, za co paci obecnie niekonurencyjnoci swego przemysu, co zreszt rekompensuje rozwojem innych nauk, gwnie medycyny i biologii. W kocu kraje, ktre w wojnie nie bray udziau, miay do niedawna przemys tradycyjny, opniony rozwj nowych gazi techniki i ksztacenie o niewiele zmienionej od wojny postaci. Ostatnio kraje te, w szczeglnoci Szwajcaria i Szwecja, szybko nadrabiajce zalegoci za pomoc powiza midzynarodowych w przemyle; ksztacenia za granic, gwnie w USA, kadr uczelni; i uzupeniania wiadomoci wasnych pracownikw przez planowe zapraszanie licznych visiting professors. Silna waluta i zamono pozwalaj na szybkie realizowanie takich poczyna.

Powojenny rozwj ksztacenia inynierw w Polsce. W Polsce pierwszy okres po wojnie odznacza si nieograniczon chonnoci na inynierw tradycyjnie przygotowanych, potrzebnych do odbudowy monstrualnie zniszczonego Kraju. Podstawow trudnoci ksztacenia byy wwczas zniszczenia poskiego wyszego szkolnictwa technicznego. Jedyna czynna przedwojenna polska politechnika (w Warszawie) zniszczona bya w kilkudziesiciu procentach; Politechnika Lwowska przesza, w raz ze Lwowem, do ZSRR; restytuowane zaraz po wojnie politechniki Gdaska i we Wrocawiu nie miay praktycznie kadry naukowej. Natomiast napyw kandydatw na studia by duy, ich motywacja do studiowania bardzo dobra, zaczynaa si repatriacja profesury ze Lwowa; ksztacenie polepszao si wic szybciej ni produkcja przemysowa. Po 1948 roku zaczo si jednak selekcjonowanie kandydatw na studia i personelu nauczajcego wedug kryteriw niemerytorycznych, a wic nie wedug zdolnoci i chci do pracy. Polska wycofaa si z planu Marshalla, uczelnie straciy wic dopyw aparatury z zachodu, co przy rwnoczesnym zrzeczeniu si odszkodowa wojennych od Niemiec zmusio je do ksztacenia inynierw za pomoc szczupej i archaicznej aparatury Gdaska i Wrocawia; w lepszym pooeniu bya Akademia Grniczo Hutnicza, ale ksztacia ona jedynie w kierunkach odpowiadajcych jej nazwie. Poziom ksztacenia inynierw zacz obnia si stopniowo, a jego model coraz bardziej upodabnia si do wzorcw niedostosowanych do wczesnych warunkw polskich i do stanu wiatowego. Sytuacja poprawia si czciowo po 1956 roku; czasy te znaj pastwo albo z autopsji, albo z bezporedniej tradycji.

Aktualny stan ksztacenia inynierw w Kraju mona krtko scharakteryzowa nastpujco:ksztaci si obecnie okoo 550 inynierw na milion ludnoci rocznie, co odpowiada krajom o najbardziej rozwinitym przemyle, ktrego Polska nie posiada, liczba Wyszych Uczelni Technicznych jest dua; s to uczelnie o powanym majtku inwestycyjnym, ale o niewystarczajcej kadrze nauczajcej; nie ma natomiast krajowego planu przygotowania kadry dla tych uczelni, w wyniku ksztaci si za duo inynierw w ogle, ale za mao dobrych inynierw, zwaszcza do pracy w kierunkach rozwojowych; musi si to odbi w niedalekiej ju przyszoci na konkurencyjnoci przemysu krajowego, programy ksztacenia wikszoci Wyszych Uczelni Technicznych s niedostosowane ani do poziomu wiadomoci kandydatw na studia, ani do potrzeb przemysu, zwaszcza przyszociowych, ani do poziomu i trendw rozwojowych ksztacenia wiatowego, zupeny jest brak wyspecjalizowania poszczeglnych uczelni i skupienia wysikw, po zaspokojeniu potrzeb lokalnych, na oryginalnych profilach, bardzo niskie i malejce s nakady na dydaktyk, co powoduje stae obnianie si poziomu studiw, tre prac badawczych i rodki na nie powicane nie s skoordynowane z procesem dydaktycznym, czsto go nawet utrudniaj. Wikszo rodkw na badania podstawowe zabiera PAN (okoo 80%), a na badania techniczne niewiele mniej zuywa orodek warszawski, w tych warunkach produkcja inynierw dostarcza wiele bubli, na ktre zaczyna brakowa zapotrzebowania, co wywouje utajone bezrobocie inynierw, czego nastpstwami s: zmniejszenie si liczby chtnych na studia inynierskie i zanik motywacji do pracy ze strony studentw, badania nad procesem ksztacenia s wyranie niepowaane w polskich uczelniach technicznych; powoduje to coraz wiksze spnianie si ksztacenia w Polsce za ksztaceniem w pastwach uprzemysowionych, coraz sabsza jest znajomo pracy przemysowej nauczycieli akademickich; powoduje to i brak wzajemnej wsppracy uczelnia-przemys i stawia pod znakiem zapytania sens pracy uczelni jak i przyszo przemysu, ograniczenia etatw dydaktycznych powoduj walk o godziny zaj, co odbija si na programach i ich uytecznoci, na moliwociach rozwoju dydaktycznego modych pracownikw, na stosunkach midzyludzkich.

Zakoczenie Na zakoczenie chciabym si jeszcze podzieli osobistymi refleksjami: Wyksztacenie inynierw bdzie ostatecznie tylko takie, jacy bd prowadzcy je nauczyciele. Warunkiem koniecznym dobrego ksztacenia jest zatem odpowiedni dobr nauczycieli i dopenienie ich wiadomoci i waciwoci przez naleyte przygotowanie. Oba zadania nie s do dzisiaj jednoznacznie rozwizane, przy czym trudniejsz wydaje si sprawa doboru waciwych kandydatw na nauczycieli. Sprawdzianw przydatnoci do zawodu nauczyciela akademickiego naley prawdopodobnie szuka w psychologii i w etyce zawodowej; a oto propozycja: podstaw kadej dobrze wykonywanej dziaalnoci ludzkiej musi by odpowiednie do niej nastawienie - pasja do wykonywanej pracy; w przypadku pracownikw naukowych jest to pasja do przygody intelektualnej, jak jest kada praca twrcza, a w dziaalnoci nauczyciela akademickiego rwnie pasja do ksztacenia i wychowywania innych, wedug przyjtego przez siebie modelu. Sama pasja jednak nie wystarcza; musi by poparta chocia szczypt talentu. Pasji i talentu nie mona nauczy; trzeba je po porostu mie. Wyselekcjonowanie ludzi, ktrzy posiadaj przynajmniej ich zacztki jest wic pierwsz i podstawow czynnoci w przygotowaniu nauczycieli akademickich. Dalsze czynnoci maj za zadanie stwierdzenie posiadania przez kandydatw waciwoci z zakresu etyki zawodowej: musi bowiem istnie pena lojalno pracownikw w stosunku do instytucji w ktrej pracuj; w przypadku nauczyciela akademickiego do uczelni i instytutu czy katedry, musi by zachowana solidarno midzyludzka pracownikw instytutu czy katedry. Etyki zawodowej nie mona wpoi sloganami, ani narzuci przepisami; etycznymi trzeba po prostu by, lub sta si pod wpywem rodowiska. Reszta wymaga w stosunku do nauczycieli akademickich to danie mudnej, uczciwej, niebyskotliwej pracy i powicenia jej dostatecznego czasu i wikszoci myli, bez aptekarskiego liczenia czy to si opaci. Kto nie spenia tych postulatw nie nadaje si na nauczyciela akademickiego. Pod takim ktem widzenia powinna by chyba prowadzona ocena przydatnoci pracownikw Instytutu i ich selekcja. Od tytuowego zagadnicia: ksztacenia inynierw, doszlimy do przygotowania ich nauczycieli. Byo to chyba jednak konieczne, bo powtarzam: inynierowie bd ostatecznie tacy, jacy bd ich nauczyciele.