Co to jest prd elektryczny? W drucie miedzianym jest to ruch elektronw - takich maych kulek, ktre odpychaj si od siebie.

Oczywicie w drucie miedzianym elektrony poruszaj si chaotycznie, s bardzo mae i jest ich bardzo duo. Aby wytworzy prd elektryczny musimy zmusi te mae kulki (elektrony) do przemieszczania si z jednego koca drutu na drugi. Elektrony, ktre przemieszczaj si z jednego koca drutu na drugi, tworz prd elektryczny. Aby elektrony si przemieszczay z jednej strony drutu na drug stron drutu musi by ich wicej po jednej stronie drutu ni po drugiej stronie drutu. Wtedy tam gdzie jest ich wicej bd si one odpychay od siebie przesuwajc si kolejno w stron gdzie jest ich mniej, dc do rozlunienia zupenie jak cinici ludzie w zatoczonym tramwaju lub autobusie, ktrzy po wyjciu kilku osb na przystanku zajmuj wolne miejsca, eby si nie cisn. Jak zmusi elektrony do tego, aby przemieszczay si tworzc tym samym prd elektryczny? Wystarczy do jednego koca podczy "zbiornik z du iloci elektronw" a na drugim kocu zamontowa "pusty zbiornik na elektrony" i poczy je drutem miedzianym, po ktrym popyn elektrony, zupenie jakbymy chcieli przela wod ze zbiornika penego do pustego po jakiej rynnie. Rynna dla pyncej wody jest jak drut dla pyncego prdu elektrycznego. W rynnie pynie woda a w drucie pyn elektrony czyli prd elektryczny. I co dalej? Nie wdajc si w szczegy: Pynce elektrony trafiajc na swojej drodze na odbiornik elektryczny (np. arwk) przekazuj swoj energi zamieniajc j na to, co potrzebujemy, czyli w tym konkretnym przypadku na wiato. Jak wyglda prd w kablu? Wyobramy sobie stado baranw pdzonych przez pole. W duym przyblieniu moemy przyj, e kady baran porusza si w tym samym kierunku i z t sam prdkoci. Podobnie zachowuj si elektrony w kablu. Gdybymy kabel pocili na plasterki i popatrzyli si na taki plasterek z gry, (czyli obejrzeli przekrj prostopady do dugoci kabla) to elektrony byyby poukadane mniej wicej w rwnych odlegociach od siebie - jak rodzynki na torcie rozsypane rwnomiernie po powierzchni tortu. I tak jest jak mamy do czynienia z prdem staym, czyli pyncym w jednym kierunku. Jednak, co bdzie, gdy stado baranw zaczniemy goni od jednej zagrody do drugiej i to z tak prdkoci, e ledwo bd si wyrabia? Chcc zawrci baran zrobi to zataczajc uk, ktry uatwi mu nawrt i moe si okaza, e rodek pola, po ktrym ganiane s barany zostanie pusty, bo barany bd biega jak po torze na stadionie. Podobnie elektrony, ktre pyn w t i z powrotem, nie zachowaj "grzecznego toru ruchu" i bdzie on zalea m.in. od czstotliwoci prdu elektrycznego, czyli od tego ile razy w cigu 1 sekundy prd elektryczny bdzie musia popyn w t i z powrotem. Dla prdu zmiennego (a dokadniej przemiennego) czstotliwo wynosi 50 Hz, czyli w cigu 1 sekundy prd pynie 50 razy w t i z powrotem, czyli od jednego koca drutu do drugiego koca drutu. (Sprbujmy policzy do pidziesiciu w cigu jednej sekundy to uwiadomimy sobie jak szybko nastpuj zmiany kierunku przepywu prdu). Wic dla prdu przemiennego, patrzc na przekrj przewodu, elektrony w drucie bd pyn wzdu przewodu bliej zewntrznej czci koa (po obwodzie). Wic na torcie rodzynki bd rozsypane po obwodzie a w rodku bdzie ich bardzo, bardzo mao. Jest to tak zwany efekt naskrkowoci. Szczegowe informacje dotyczce rozkadu gstoci

prdu elektrycznego (i innych jego waciwoci) dostarczaj rwnania Maxwella, ktrych jednak nie polecam amatorom do samodzielnej analizy. Kiedy prd jest niebezpieczny? Zawsze. Majc takie nastawienie mamy due szanse na przetrwanie w tym fachu. Dlaczego prd elektryczny kopie, zabija i jest niebezpieczny?Drut pod napiciem to drut po stronie, w ktrej jest bardzo duo elektronw czekajcych na rozlunienie i chccych wykorzysta kad okazj do tego, aby spyn do ziemi. Czowiek stoi na ziemi, ktra poczona jest z drugim kocem drutu, na ktrym jest bardzo mao elektronw. Ot, jeeli stojc na ziemi dotkniemy drutu, ktry jest pod napiciem to zamkniemy obwd elektryczny i popynie przez nas prd zupenie jak w drucie. Prd popynie od drutu pod napiciem, przez czowieka i do ziemi. Jeeli dotkniemy go "na krtko" np. palcem - to nas kopnie. Dua ilo elektronw przeskoczy z drutu na palec i to nas zaboli. Jeeli zapiemy drut rk, to przepywajcy przez ciao czowieka i przez minie prd elektryczny spowoduje skurcz mini. Jest to co, na co nie mamy wpywu po prostu tak si dzieje, jeeli przez minie przepywaj elektrony. Skurcz mini spowoduje zacinicie si rki na drucie znajdujcym si pod napiciem i cigy przepyw prdu elektrycznego przez organizm. Prd bdzie pyn kolejno od drutu pod napiciem, przez rk, narzdy wewntrzne, nogi i do ziemi. Skutkami przepywu prdu mog by midzy innymi zaburzenia i wstrzymanie pracy serca, i oparzenia narzdw wewntrz organizmu. Wszystko zaley od tego jak duy prd przez nas przepyn i w jakim czasie. Duy prd to znaczy duo elektronw a elektronw jest tym wicej im wysze jest napicie elektryczne. Rwnie czstotliwo prdu ma due znaczenie. Kilka woltw prdu staego z baterii nie zrobi nikomu krzywdy, ale jeeli przeksztacimy go w prd przemienny to ju go poczujemy

czniki schodowe i krzyowe - schematy. czniki schodowe su do wczania lub wyczania wiata (lub innych odbiornikw) za pomoc dwch wycznikw (cznikw) umieszczonych w dwch rnych miejscach. Np. na parterze i na strychu. Kade pstryknicie obojtnie, ktrego cznika spowoduje jedn zmian (wczenie lub wyczenie wiata). Jeeli chcemy, aby takich punktw byo wicej, czyli np. w piwnicy, na parterze i na strychu, to pomidzy czniki schodowe musimy wstawi cznik krzyowy. Jeeli jeszcze nam mao, moemy midzy cznikami schodowymi wstawi dowoln ilo cznikw krzyowych.

Co to jest "rnicwka"? "Rnicwka" to potoczne okrelenie wycznika rnicowoprdowego. Czowiek stojcy na ziemi i dotykajcy przewodu pod napiciem, zamyka obwd elektryczny i spenia rol odbiornika elektrycznego. To mao przyjemna funkcja i niebezpieczna dla ycia. W przypadku prawidowego zainstalowania wycznika rnicowoprdowego szanse na poraenie prdem elektrycznym praktycznie nie istniej, chyba, e bardzo tego chcemy i zrobimy to wiadomie. Wycznik rnicowoprdowy dziaa na zasadzie wychwytywania rnicy midzy prdem wpywajcym do obwodu instalacji domowej a prdem z niej wypywajcym. Prd wpywa po przewodzie fazowym a wypywa po neutralnym. Jeeli czowiek dotknie przewodu fazowego stojc na ziemi to prd popynie od przewodu fazowego, przez czowieka i do ziemi. Tyle prdu ile popynie przez czowieka do ziemi nie wrci prawidowo przewodem neutralnym i wytworzona w ten sposb rnica prdw spowoduje zadziaanie wycznika i wyczenie zasilania elektrycznego. Warto natenia prdu, dla ktrej nastpi wyczenie najczciej waha si w przedziale midzy 15-30 mA (miliamperw). Warto prdu wywoujcego migotanie komr serca wynosi ok. 30 mA. Zbyt niska warto prdu wyczajcego moe spowodowa zbyt czste zadziaania wycznika ze wzgldu na obecno prdw upywnociowych na poziomie do ok. 15 mA. Poniewa rezystancja czowieka wynosi ok. 1000 (omw) a warto napicia 230 V (woltw), wic z prawa Ohma wynika, e przez czowieka moe popyn prd o wartoci ok. 230 mA. Jest to warto, ktra gwarantuje poraenie i wywouje tzw. skutki patofizjologiczne. Trudno w tej sytuacji nie doceni zalet wycznika rnicowoprdowego.

Jak zmieniy si instalacje domowe? Do niedawna instalacje byy robione w ukadzie TN-C, obecnie TN-S. Ukad TN-C to przestarzay ukad, w ktrym zarwno po stronie zasilajcej (tej od elektrowni) jak i po stronie odbiorczej (instalacji w mieszkaniu) wystarczy kabel dwuyowy (dwuprzewodowy). L1 - przewd fazowy (przewd z elektronami), PEN-przewd ochronno-neutralny (uziemiony przewd powrotny i poczony z obudow np. pralki, eby w przypadku przebicia i pojawienia si napicia na obudowie odbiornika, prd spyn do ziemi po przewodzie PEN i wywali bezpieczniki (korki :) a nie popyn przez czowieka dotykajcego pralki). Ukad TN-S to obecnie stosowany ukad, w ktrym uywamy przewodu trzyyowego (lub wicej). L1 - przewd fazowy (po nim prd pynie od elektrowni do odbiornika w mieszkaniu), N - przewd neutralny (po nim prd wraca z odbiornika do elektrowni) PE - przewd ochronny (uziemiony przewd poczony do obudowy odbiornika, aby zabezpieczy przed poraeniem w przypadku uszkodzenia odbiornika i pojawieniu si na obudowie niebezpiecznego napicia). Jak wida rnica midzy TN-C a TN-S jest taka, e w przestarzaej TN-C przewd ochronny (PE) i neutralny (N) tworz jedno, jako przewd PEN. Ciekawostk jest fakt, e w zwizku z powyszym, na przewodzie PEN moe generowa si napicie. Jeeli punkt uziemienia PEN jest daleko od domu, to, poniewa pynie w nim prd przewd staje si rezystorem (opornikiem elektrycznym tym wikszym im wiksza dugo kabla). Na takim oporniku odkada si napicie. Std zdarza si, e w instalacjach TN-C po dotkniciu prbk bolca uziemiajcego w gniazdku, prbka najzwyczajniej wieci sygnalizujc napicie. Warto tego napicia nie jest niebezpieczna dla ycia czowieka. Ukad TNC-S to ukad, w ktrym po stronie zasilania jest TNC (np. napowietrzna linia zasilajca) a po stronie odbiorczej (w mieszkaniu) TNS. Przewd PE z instalacji domowej czony jest z przewodem N instalacji zasilajcej i uziemiany przed domem.

Po co przerabia si instalacje na 24 V? Przede wszystkim chodzi o ochron czowieka przed poraeniem prdem elektrycznym. Napicie sieciowe 230 V przy rezystancji czowieka ok. 1000 powoduje, e przy dobrym uziemieniu czowieka raonego, moe przez niego popyn (zgodnie z prawem Ohma dla prdu staego, moemy przyj dla prdu przemiennego) prd rzdu ok. 230 mA, co zagraa yciu czowieka, zwaywszy, e do migotania komr serca wystarczy wartoci ok. 30 mA. Co wic zrobi, aby obniy warto prdu, jaki moe porazi do wartoci poniej 30 mA? Wystarczy zmniejszy napicie i najlepiej jeszcze odseparowa od siebie obwody przed transformatorem (230 V) i za transformatorem (24 V). Zmniejszenie napicia do 24 V spowoduje, e w najgorszym wypadku popynie przez nas prd rzdu ok. 2,4 mA. Prg odczuwania

prdu zmiennego to ok. 0,5 mA, a dla prdu staego ok. 2 mA. Wic moemy go poczu w formie askotania, ale na pewno nic nam nie zrobi i formalnie zgodnie z definicj bdziemy raeni, ale nie bdziemy poraeni, czyli nie odczujemy skutkw patofizjologicznych.

Poraenie prdem - co robi? Najwaniejsze to zachowa spokj i trzewo oceni sytuacj, cho to zazwyczaj bywa bardzo trudne, bo wypadki maj to do siebie, e s nieprzewidywalne, dziej si bardzo szybko i towarzyszy im duo emocji; A umiejtnoci odpowiedniego zachowania zale oprcz dowiadczenia od indywidualnych predyspozycji kadego czowieka. W sytuacji, gdy widzimy raonego czowieka, w pierwszej kolejnoci powinnimy oceni (najszybciej jak to jest moliwe) czy moemy go w sposb bezpieczny odizolowa czy lepiej wezwa pomoc tracc cenny czas. Jeeli w pobliu nie ma nikogo a facet ley z zacinit rk na przewodzie a my nie mamy nic eby przewd przeci, nie wiemy skd jest podpite zasilanie to niestety musimy w pierwszej kolejnoci zadba o to abymy nie byli kolejn ofiar i w pierwszej kolejnoci musimy wezwa pomoc. Jeeli w pobliu wypadku nie ma nikogo dzwonimy po pomoc. Jeeli nie mamy telefonu to czeka nas trudny wybr i tu nie ma rady. Jeeli natomiast jest ktokolwiek, informujemy go, co si stao i kaemy mu wezwa pomoc, po czym przystpujemy do ratowania. Jeeli jestemy wrd wykwalifikowanej kadry pracowniczej informujemy ich (najczciej krzykiem), co si stao i moemy prbowa ratowa raonego, wiedzc, e w przypadku, gdy nas porazi bdzie, kto mia nas ratowa. Jeeli stoimy przy bezpiecznikach moemy je wyczy, jeeli jestemy monterami i mamy, czym to tniemy przewd zasilajcy, jeeli jest dostpny. Jeeli facet si opar o betoniark lepiej zama mu rce desk odrywajc go od rda prdu ni pozwoli mu umrze. Jeeli facet stoi na drabinie lepiej go zrzuci z 3 metrw ni zostawi zawieszonego na jakim gzymsie. Przy wszystkich tych operacjach trzeba zachowa zdrowy rozsdek na tyle na ile jest to moliwe. Nie jest to atwe widzc jak czowiek, ktrego najczciej znamy, jest raony. Po odizolowaniu poraonego i wezwaniu pomocy, moemy przystpi do udzielenia pierwszej pomocy medycznej, pamitajc eby zabezpieczy miejsce wypadku, aby zapobiec kolejnym poraeniom. Niebezpieczestwo poraenia Prd elektryczny to co, do czego trzeba mie szacunek , (cho to moe nieprecyzyjne okrelenie), bez wzgldu na to ile si wie, ile instalacji si zrobio, ile razy byo si raonym i poraonym, i ile arwek si wymienio:).W przypadku raenia nie mamy wiele szans na logiczne rozumowanie i samodzielne uwolnienie, chyba, e warto przepywajcego przez nas prdu jest duo mniejsza ni przy penym zwarciu, moemy sobie uwiadomi, co si dzieje i prbowa przeciwdziaa, ale nie ma reguy. Jeeli jestemy sabo uziemieni, bo mamy dobre buty albo odklejamy si od przewodzcej ciany, bo zsuwamy si z drabiny to mamy wiksze szanse na przeycie ni jak zapiemy przewd fazowy rk i prd o nateniu 200mA przepynie przez serce. Trzeba pamita, e zabija nas natenie prdu a nie napicie, pomimo tego, e te wartoci s ze sob powizane, zwaszcza, e rezystancj czowieka moemy przyj, jako sta. Napicie elektryczne mona rozumie, jako stopie "nabuzowania" elektronw

tworzcych prd elektryczny natomiast natenie to szybko ich przepywu lub ilo adunkw przepywajcych w jednostce czasu. Inaczej mwic, porwnujc prd elektryczny do rzeki, stopie wzburzenia (spienienia) rzeki moemy porwna z napiciem a szybko przepywu wody z nateniem. W instalacjach 230 V, jedyna metoda ograniczenia przepywajcego prdu przez organizm to zwikszona rezystancja przez dodanie poszczeglnych rezystancji na drodze midzy czowiekiem a czyst ziemi. Rezystancja butw, skarpetek, rkawiczek, naskrka, kafli, na ktrych stoimy, paneli, podoa betonowego itp. Miejmy tego wiadomo. Przed przystpieniem do jakichkolwiek prac pamitajmy o odczeniu zasilania elektrycznego i zabezpieczeniu bezpiecznikw przed ponownym wczeniem przez uczynnego ssiada albo kochajc on. Po sprawdzeniu, e nie ma fazy polecam dotknicie tych przewodw palcem - w najgorszym przypadku nas kopnie:). A dla pewnoci polecam zwarcie przewodu fazowego i neutralnego. Po tych czynnociach mamy gwarancj bezpiecznej pracy.