Logistyka nauka

Ewa KULISKA*

METODY ANALIZY RYZYKA W PROCESACH LOGISTYCZNYCH

Streszczenie Celem kadej organizacji jest, midzy innymi, zarzdzanie efektywnymi procesami logistycznymi. Jego realizacja wymusza wdraanie systemu zarzdzania ryzykiem, aby moliwe stao si: oszacowanie istotnych grup ryzyka towarzyszcych realizacji procesw logistycznych, wypracowanie zintegrowanych strategii zarzdzania ryzykiem, opracowanie narzdzi analizy ryzyka w procesach logistycznych. W publikacji omwiono wybrane metody analizy ryzyka procesw logistycznych, takich jak: metoda matematyczna, metoda szacunkowa oraz metoda mieszana. Sowa kluczowe: ryzyko, zarzdzanie ryzykiem, proces logistyczny, metoda matematyczna, metoda szacunkowa, metoda mieszana.

1. WPROWADZENIE Przedmiotem artykuu jest analiza sposb typowania obszarw zagroonych wystpujcych w procesach logistycznych, tj. takich, w ktrych istnieje najwiksze prawdopodobiestwo wystpienia czynnikw ryzyka. Ustalone obszary ryzyka stanowi istotne rdo wiedzy dla menederw w procesie zarzdzania. Przytoczone w pracy metody matematyczna, szacunkowa i mieszana s powszechnie wykorzystywane przez audytorw wewntrznych podczas kontrolowania poprawnoci funkcjonowania organizacji. Ich znajomo i systematyczne stosowanie pozwala na biece kontrolowanie sytuacji i due prawdopodobiestwo uzyskania od audytorw zapewnienia o prawidowoci funkcjonowania poszczeglnych obszarw przedsibiorstwa. W artykule uwag skoncentrowano na procesach logistycznych.

2. ISTOTA KATEGORII RYZYKO I ZARZADZANIE RYZYKIEM Pojcie ryzyko zarwno w przeszoci jak i obecnie jest nierozerwalnie zwizane z niemal kad dziaalnoci wykonywana, przez czowieka i stanowi integraln cz tej dziaalnoci. Ryzyko jako pojcie doczekao si niezliczonej liczby definicji oraz podziaw, z ktrych na potrzeby publikacji wybrano jedynie niewielk cz w celu prezentacji omawianego zagadnienia. Prekursorsk prac dotyczc zjawiska ryzyka jest ksika Franka H.Knighta Risk, Uncertainty and Profit,1 w ktrej szczegowo analizuje on wpyw ryzyka na ekonomi. Nie by pierwszym ekonomist, ktry zwrci uwag na kategori ryzyko, lecz dopiero on potraktowa je jako istotny element gospodarki, by powici mu rozpraw. Opracowane przez niego definicje ryzyka i niepewnoci do dnia dzisiejszego nie straciy na aktualnoci i s powszechnie analizowane, cytowane w literaturze przedmiotu jak rwnie stosowane w badaniach z tego zakresu.
Politechnika Opolska, Wydzia Zarzdzania F.H. Knight, Risk, Uncertainty and Profit, http://www.econlib.org/library/Knight/knRUP.html, oryg. Schaffner & Marx, Boston 1921.
1 *

Logistyka 2/2011

385

Logistyka nauka

Przed Knightem kategoria ryzyka pojawiaa si w pracach A.Smitha i D.Ricardo. Wymienieni autorzy uwzgldniali ryzyko jako jeden z kosztw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. W swoich traktatach zaznaczali, e ponoszcy ryzyko oczekuje w zamian wynagrodzenia, ktre uwaali za element naturalnego, sprawiedliwego zysku. A. Smith posikowa si take zjawiskiem ryzyka, aby wykaza zasadno zysku przedsibiorcy. Jednak aden z prekursorw ekonomii nie przeprowadzi analizy samego zjawiska ryzyka w jego rnych odmianach, ani analizy jego wpywu na uczestnikw rynku. W rezultacie ryzyko zostao uznane za kolejny skadnik normalnych kosztw dziaalnoci2. Przechodzc do istoty tej kategorii, F.H. Knight zdefiniowa ryzyko jako mierzaln niepewno. Co oznacza, e z ryzykiem mamy do czynienia, kiedy jestemy w stanie okreli prawdopodobiestwa wystpienia poszczeglnych przyszych zdarze, np. zysku, straty. Natomiast niepewno utosami on z niemonoci podjcia racjonalnej decyzji wobec braku informacji o przyszych wydarzeniach3. Przykadem innego definiowania ryzyka s prace K.J. Arrowa4. W swoich rozwaaniach uzna on ryzyko za jeden z wymiarw niepewnoci i zrezygnowa ze szczegowego definiowania tych poj. Czsto uywa obydwu terminw zamiennie. Niepewno zdefiniowa przy tym jako stan umysu danej osoby, rezygnujc z okrelania zwizku midzy tym stanem umysu a rzeczywistym prawdopodobiestwem losowych zdarze. Zupenie inny kierunek rozwaa wybrali autorzy przeomowego artykuu z 1958 roku, M. H. Miller i F. Modigliani5. Cho pocztkowo wydawali si utosamia ryzyko z niepewnoci, podobnie jak czyni to Arrow, to z ich pniejszych rozwaa wynika, e pod obydwoma terminami rozumieli ryzyko probabilistyczne. Wiele z aktualnie stosowanych definicji ryzyka w gruncie rzeczy bazuje na osigniciach wymienionych autorw6, wybrane prezentuje tab. 1. Tab.1. Wybrane definicje kategorii ryzyko
AUTOR A Willet 1901 F.H. Knight 1921 K.J. Arrow D. Baszczuka K.Czerwiski DEFINICJA Ryzyko jest zobiektywizowana niepewnoci wystpienia niepodanego zdarzenia. Ryzyko zmieni si wraz z niepewnoci, nie za ze stopniem prawdopodobiestwa. Ryzyko to mierzalna niepewno. Ryzyko to jeden z wymiarw niepewnoci Przez ryzyko rozumie si moliwo wystpienia skutkw innych od oczekiwanych. Ryzyko to potencjalna moliwo poniesienia przez jednostk straty w wyniku bdu, oszustwa, przypadku, dziaania siy wyszej, nieskutecznego dziaania. Ryzyko jest sum tych wszystkich zdarze oraz ich konsekwencji, ktrych jednostka chciaa by unikn. Ryzyko jest funkcj prawdopodobiestwa, e takie konsekwencje nastpi. Ryzyko rynkowe wie si z grob poniesienia straty w zwizku z niekorzystn zmian cen aktyww lub kontraktw znajdujcych si aktualnie w posiadaniu przedsibiorstwa. Ryzyko to wariancja stopy zwrotu, ktra jest rzecz niepodan i ktrej wielko inwestor chce zminimalizowa.

R. Kendall H. Markowitz

szerzej: E.Kuliska, A. Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja modelowanie zastosowanie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.9-15. 3 F.H. Knight, Risk, Uncertainty and Profit, http://www.econlib.org/library/Knight/knRUP.html, oryg. Marx, Boston 1921, rozdzia VII. 4 K. J. Arrow, Eseje z teorii ryzyka, PEN, Warszawa 1979, s. 15-97. 5 M.H. Miller, F. Modigliani, The Cost of Capital, Corporation Finance and the Theory of Investment, American Economic Review 1958, Vol. 48, s. 261-297. 6 szerzej: E.Kuliska, A. Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja modelowanie zastosowanie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.9-15.

386

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

J.Mikolaj

Ryzyko definiuje si z reguy jako co niestaego, nieokrelonego, co wie si z przebiegiem zjawiska i podkrela, e ryzyko, niepewno i nieokrelono s elementem dziaania czowieka w okrelonym rodowisku. Ryzyko jest kombinacj elementw hazardu i jest mierzone prawdopodobiestwem; niepewno jest mierzona przez poziom wiary, Ryzyko jest stanem wiata; niepewno jest stanem umysu. Ryzyko jest moliwoci urzeczywistnienia si czego niepodanego, negatywn konsekwencj jakiego zdarzenia. Ryzyko to niepewno zwizana z jakim zdarzeniem lub dochodem w przyszoci. Niepewno za jest odzwierciedlona przez nieoczekiwane zmiany wydarze. Ryzyko to ilociowe i jakociowe wyraenie zagroenia, stopie lub miara zagroenia. Jest to prawdopodobiestwo powstania negatywnego zjawiska i jego skutkw. Ryzyko jest moliwoci zaistnienia niekorzystnej sytuacji podczas realizacji planw i wykonywania budetw przedsibiorstwa. Ryzyko to moliwo zaistnienia zdarzenia, ktre bdzie miao wpyw na realizacj zaoonych celw. Ryzyko jest mierzone wpywem (wielkoci skutkw) oraz prawdopodobiestwem jego wystpienia.

I. Pfeffer

W.A.Rowe J. Sinkey L. imk L. Tepnan Midzynarodowe Standardy Profesjonalnej Praktyki Audytu Wewntrznego Podrcznik Audytu Wewntrznego w Administracji Publicznej

Ryzyko jest prawdopodobiestwem wystpienia dowolnego zdarzenia, dziaania lub braku dziaania, ktrego skutkiem moe by szkoda w majtku lub wizerunku danej jednostki lub przeszkoda w osigniciu wyznaczonych jej celw i zada.

rdo: opracowane na podstawie: K. J. Arrow, Eseje z teorii ryzyka, PEN, Warszawa 1979, s. 15-97; P. L. Bernstein, Przeciw bogom. Niezwyke dzieje ryzyka, WIG PRESS, Warszawa 1997, s. 227; K. Czerwiski, Audyt Wewntrzny, InfoAudit Sp. z o.o., Warszawa 2005, s. 70; R. Kendall, Zarzdzanie ryzykiem dla menederw. Praktyczne podejcie do kontrolowania ryzyka, K.E.Liber, Warszawa 2000, s. 55; F.H. Knight, Risk, Uncertainty and Profit, http://www.econlib.org/library/Knight/knRUP.html, oryg. Marx, Boston 1921, rozdzia VII; J. Mikolaj, Rizikov manament, RVS FI U, ilina 2001, s.17; Midzynarodowe Standardy Profesjonalnej Praktyki Audytu wewntrznego, Zacznik do komunikatu Nr 1 Ministra Finansw z dnia 19 lutego 2009r. Dz. Urz. MF Nr 2, poz. 12; I. Pfeffer, Insurance and Economic Theory, Illinois 1956, s.42; Podrcznik Audytu Wewntrznego w Administracji Publicznej, Ministerstwo Finansw Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2003, s. 21; A. Rowe, An Anatomy of Risk, New York 1977, s.24; Ryzyko kryzysu finansowego w Polsce, identyfikacja i monitorowanie pod red. D. Baszczuka, Ryzyko kryzysu finansowego w Polsce, identyfikacja i monitorowanie, Poltext, Warszawa 2006, s. 16; J.F.Sinkey, Commercial Bank Financial Management, Macmillan Publishing Co., New York 1992, s.391; L. imk, Krizov manament vo verejnej sprve, ilinska Univerzita, ilina 2001, s.39; L.N. Tepnan, Riski w ekonomikie junitidana, Moskwa 2002, s.20; A.H. Willet, The Economic Theory of Risk Insurance, The University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1951, s.6.

Na podstawie przytoczonych definicji wida i kategoria ryzyko jest trudna do sprecyzowania. Nie sposb przytoczy wszystkich definicji, jednake mona wyoni pewne charakterystyczne nurty jakie obieraj ich autorzy: Nurty akcentujce aspekt decyzyjno-skutkowy w kontekcie realizacji okrelonych celw. Ryzyko zgodnie z tym punktem widzenia to niebezpieczestwo niezrealizowania celu przyjtego przy podejmowaniu decyzji, Nurty podkrelajce zakres zmiennoci wartoci docelowej w stosunku do jej wartoci oczekiwanej, Nurty stosowane w praktyce ubezpieczeniowej, akcentujce brak pewnoci co do zaistnienia wydarzenia, ktrego prawdopodobiestwo wystpienia jest znane, Nurty utosamiajce ryzyko z jego miarami probabilistycznymi: rozkad prawdopodobiestwa, oraz statystycznymi: miernikami wartoci oczekiwanej oraz miarami dyspersji: wariancj, semiwariancj, odchyleniem standardowym, Nurty eksponujce przyczyny ryzyka,
Logistyka 2/2011 387

Logistyka nauka

Nurty wskazujce na negatywny zwizek pomidzy ryzykiem a wiedz, Nurty konkretyzujce pojcie ryzyka w perspektywie dziaalnoci okrelonych podmiotw gospodarczych. Wskazuje si tu potencjalne wahania oczekiwanego dochodu lub niepewno, co do rozkadu prawdopodobiestwa przyszego dochodu jako podstawowej cechy ryzyka, Nurty wskazujce na informacyjny charakter przyczyn powstawania ryzyka. Ryzyko oznacza sytuacj lub zjawisko polegajce na tym, e na skutek niepenej informacji s podejmowane decyzje, ktre nie s optymalne z punktu widzenia przyjtego celu. Warto zauway rwnie, i ryzyko nie zawsze musi by kojarzone ze strat, ale czasami moe by ono rwnie zwizane z moliwoci uzyskania nieoczekiwanych, nieplanowanych zyskw zwizanych z prowadzon dziaalnoci. Std te mona wnioskowa, e ryzyko zwizane jest z nastpujcymi czynnikami: po pierwsze czynnikiem niepewnoci co do przyszego przebiegu zdarze, po drugie z zagroeniem strat/zyskiem. W dziaalnoci gospodarczej na wyniki przedsibiorstw wpywaj czynniki o charakterze zewntrznym i/lub wewntrznym. Na czynniki o charakterze zewntrznym podmioty gospodarujce nie maj wpywu natomiast czynniki wewntrzne, zale od decyzji podejmowanych przez ich kadr zarzdzajc. Reasumujc ryzyko to moliwo zaistnienia zdarzenia, ktre bdzie miao wpyw na realizacj celw organizacji. Ma ono wymierny skutek i prawdopodobiestwo. Postrzegane jest jako zjawisko negatywne, ktrego naley unika. Jednake zapewnia ono rwnie pewne moliwoci, jak na przykad moliwo innowacji i korzystnej zamiany wynikajcej z zainwestowania rodkw w celu minimalizowania skutkw i prawdopodobiestwa zagroenia ryzykiem7. Mona je pojmowa jako: Moliwoci. Ryzyko oznacza moliwo, e wynik dziaania nie zawsze jest zgodny z oczekiwaniami. Ujcie potoczne tego terminu jest bardziej radykalne i oznacza moliwo poniesienia szkody. Niektrzy autorzy ryzyko w sensie moliwoci odnosz do innych zdarze ocenianych negatywnie, takich jak: nieuzyskanie zamierzonych efektw dziaalnoci gospodarczej, poniesienia niezamierzonych strat lub nakadw wyszych od przewidywanych, powstanie odchyle od zamierzonych efektw dziaania, przy czym odchylenia te podlegaj prawu wielkich liczb i mog by przewidziane za pomoc rachunku prawdopodobiestwa. Sumy moliwoci. Ryzyko to suma moliwoci, e oczekiwania (cele) systemu (przedsibiorstwa) nie zostaj spenione wskutek istniejcych zakce. Definicja ta wydaje si trudna do przyjcia gdy termin "suma" uyty zosta nie w sensie arytmetycznym, lecz w sensie kolektywnym. Niepewnoci. Ryzyko okrela si jako niepewno przewidywania zdarze w przyszoci, wynikajc z niepewnoci i niedokadnoci danych statystycznych, na podstawie ktrych dokonuje si szacowania przyszoci. Funkcji. Ryzyko stanowi funkcj dwch zmiennych: prawdopodobiestwa niepowodzenia i wielkoci straty. Wedug innych autorw jest ono funkcj iloci i jakoci dostpnych informacji o procesach gospodarczych i spoeczno-politycznych, stopnia zmiennoci oraz sprzecznoci wewntrznych i zewntrznych warunkw dziaania. Dziaania. Ryzyko to dziaanie, a wic angaowanie rodkw materialnych, ludzkiej energii i pomysowoci, w celu pokonania groby odchylenia ujemnego od oczekiwanego rezultatu, natomiast niepewno oznacza ewentualno powstania ujemnych i dodatnich odchyle od tego rezultatu. Zmiennoci. Ryzyko mona okreli jako zmienno oczekiwanych przyszych
7

por. E.Kuliska, A. Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja modelowanie zastosowanie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.9-15.

388

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

wpyww z projektowanego przedsiwzicia. W tej oglnej zmiennoci mona wyrni element systematyczny zwizany z kierunkiem dziaalnoci. Sytuacji. Ryzyko ( ... ) oznacza tak sytuacj, w ktrej przyszych warunkw gospodarowania nie mona przewidzie z ca pewnoci, znany jest natomiast rozkad prawdopodobiestwa wystpienia tych warunkw. Miary niepewnoci. Ryzyko jest miar niepewnoci przyszych dochodw. Tote ryzyko i dochd powinny by postrzegane cznie, np. Przy wyznaczaniu ceny akcji. Jeli ryzyko jest wysokie, powinno by ono skompensowane przez odpowiednio wysoki oczekiwany dochd (zysk). Naley zwrci uwag na fakt, i kada organizacja realizujc codzienne zadania jest naraona na wiele rodzajw rnych kategorii ryzyka. Wiele z nich wie si ze sob, co oznacza, e jeden rodzaj ryzyka moe by przyczyn do powstania nastpnego ryzyka. W zwizku z powyszym rozpoznanie przyczyn i poznanie rde warunkuje ich ograniczenie lub zminimalizowanie do akceptowanego poziomu, co bezporednio przekada si na realizacj celw przedsibiorstwa8. Do kluczowych problemw naley okrelenie gdzie ryzyko wystpuje, jak jest due, jaki moe mie wpyw na dziaanie, proces, organizacj oraz na kolejnym etapie, co mona zrobi by to ryzyko wyeliminowa lub przynajmniej ograniczy do akceptowalnego poziomu. Og tych problemw jest przedmiotem zarzdzania ryzykiem9. Zarzdzanie ryzykiem jest pojciem atwiejszym do precyzyjnego sprecyzowania ni pojecie ryzyko. Wybrane definicje prezentuje tab.2. Tab.2. Istota zarzdzania ryzykiem
AUTOR D.J.Baszczuk DEFINICJA Zarzdzanie ryzykiem jest to kilkuetapowy proces decyzyjny, wspomagajcy osigniecie zaplanowanego celu przy pomocy odpowiednich procedur przy moliwie najniszych kosztach albo osignicie najwyszego moliwego celu przy danych kosztach. Zarzdzanie ryzykiem jest elementem kierowania organizacj, systemem postpowania (i waciwie mylenia) umoliwiajcym sta kontrol nad ryzykiem, na jakie jest ona naraona. Zarzdzanie ryzykiem to identyfikacja, mierzenie i kontrolowanie ryzyka w celu jego maksymalnego ograniczenia oraz zabezpieczenie przed skutkami ryzyka. Zarzdzanie ryzykiem naley rozumie jako prowadzenie polityki zwizanej z ryzykiem w przedsibiorstwie. Zarzdzanie ryzykiem jest zespoem dziaa zwizanych z planowaniem, organizowaniem, przewodzeniem i kontrolowaniem pracy wykonawcw jak i rodkw materialnych i informacyjnych w wyniku realizacji przedsiwzi o charakterze gospodarczym charakteryzujcych si prawdopodobiestwem uzyskania sukcesu i/lub poraki (zysku i/lub straty). Zarzdzanie ryzykiem jest to proces opanowywania ryzyka obejmujcego og dziaa zwizanych z analiz, eliminowaniem, ograniczaniem oraz zarzdzanie ryzykiem w konkretnym przypadku. Zarzdzanie ryzykiem obejmuje: zastanowienie si, czy ciar ryzyka moe by przerzucony na innych, np. Wacicieli lub, w przypadku produktw pochodnych, na inne rynki, przemylenie, czy zastosowanie technik zabezpieczajcych "hedgingu" nie uchroni nas przed nieoczekiwanymi zdarzeniami, zadanie sobie pytania, w jaki sposb monitorowa ryzyko, tak by mie system wczesnego ostrzegania przed problemami,

M.Broda

D.Dziawgo T.Kaczmarek M.Krupa

D.Michalski,

R. Patterson

por. E.Kuliska, A. Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja modelowanie zastosowanie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.9-15. 9 por. E.Kuliska, A. Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja modelowanie zastosowanie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.9-15.

Logistyka 2/2011

389

Logistyka nauka

opracowanie takich technik kontroli, ktre pozwol nam reagowa na problemy przez zastosowanie odpowiednich technik. A. Schmoll M.Schulte Zarzdzanie ryzykiem jest intensywnym rozprawianiem si z polityk odnonie ryzyka i odpowiednim uwzgldnianiem jej w polityce handlowej. Zarzdzanie ryzykiem to planowa i celowa analiza, sterowanie i kontrola pozycji ryzyka. Planowanie oznacza przy tym systematyczn, a nie przypadkow analiz, za celowo oznacza wiadome ledzenie wywodzcych si z celw przedsibiorstwa pozycji szans i ryzyka konkretnej instytucji. Zarzdzanie ryzykiem to ga zarzdzania zwizan m.in. Z: zachowaniem istniejcych aktyww celem zabezpieczenia dochodw depozytariuszy, wierzycieli i inwestorw, kontrol ryzyk towarzyszcych w normalnym biznesie "aktywom ryzykownym", (np. Kredytom, obligacjom i innym instrumentom inwestycyjnym), ochron dobrego wizerunku w oczach depozytariuszy, wierzycieli i inwestorw poprzez stwarzanie im poczucia zadowolenia i zaufania, wynikajcego z cigej zdolnoci do osigania zyskw, niezalenie od przypadkowych strat, ktre mogyby obniy lub zahamowa zyski na pewien okres, utrzymaniem bezpieczestwa urzdze, wyposaenia, rejestrw oraz personelu na odpowiednim poziomie w zalenoci od ryzyka, okreleniem dziaa, ktre naley podj w odniesieniu do pewnych zidentyfikowanych ryzyk, celem kontrolowania nieoczekiwanych wydarze i strat, planowaniem i dozorem nieubezpieczonego ryzyka (tzn. Nieubezpieczenie zamienne, programy samoubezpieczeniowe, programy ubezpieczenia wizanego), opracowaniem szczegw na tych poziomach ryzyk, ktrych zarzd jest skonny si podj, cakowit odpowiedzialnoci za kupowane ubezpieczenie od ryzyka, z przypadkiem powstania strat z deniem do zminimalizowania ich skutkw, wielonarodowymi operacjami i planowanym postpowaniem w stanach zagroenia. Zarzdzanie ryzykiem obejmuje przedsiwzicia majce na celu planow i celow analiz, sterowanie ryzykami wystpujcymi w dziaalnoci przedsibiorstwa i kontrol podejmowanych przedsiwzi. Zarzdzanie ryzykiem jest cigym procesem decyzyjnym, wspomagajcym osignicie zaplanowanego celu gospodarczego, spoecznego lub politycznego, optymalnym kosztem przy pomocy procedur, umoliwiajcych cakowit eliminacj lub ograniczenie do akceptowanego poziomu wszelkich ryzyk zagraajcych osigniciu celu. Zarzdzanie ryzykiem jest gwnym elementem strategicznego zarzdzania organizacj. Jest to proces, w ramach ktrego organizacje metodycznie uwzgldniaj ryzyko, zwizane ze swoj dziaalnoci, dc do uzyskania trwaych korzyci w ramach kadego dziaania i portfela wszystkich dziaa. Zarzdzanie ryzykiem przedsibiorstwa to proces realizowany przez zarzd podmiotu, kierownictwo i innych pracownikw, w odniesieniu do strategii oraz w caoci przedsibiorstwa, ktrego celem jest ustalenie potencjalnych zdarze, jakie mogy by wpyn na podmiot, a take zarzdzanie ryzykiem, tak aby byo ono zgodne z apetytem na ryzyko, aby zapewni zasadne potwierdzenie dotyczce realizacji celw podmiotu. Zarzdzanie ryzykiem to proces identyfikacji, oceny, zarzdzania i kontroli potencjalnych zdarze lub sytuacji zmierzajcych do dostarczenia racjonalnego zapewnienia, e cele organizacji zostan zrealizowane.

T. Thornhill

Z.Zawadzka

M.Zdanowski

AIRMIC UK Risk Menagement Standard COSO

Midzynarodowe Standardy Profesjonalnej Praktyki Audytu Wewntrznego Wielka Encyklopedia Multimedialna

Zarzdzanie ryzykiem to system metod i dziaa zmierzajcych do obnienia stopnia oddziaywania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji.

rdo: opracowanie wasne na podstawie: M.Z. Broda, Zarzdzanie ryzykiem, http://stare.ryzyko.pl/karta/60; D.Dziawgo, Creditrating ryzyko i obligacje na midzynarodowym rynku finansowym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998,s.14; W Grzybowski., Ryzyko i sukcesy, UMCS, Warszawa, 1996,s.143; T.T.Kaczmarek, Zarzdzanie ryzykiem w przedsibiorstwie eksportujcym, Orodek doradztwa i doskonalenia Kadr SP Zoo, Gdask 2001,s.40; M.Krupa, Ryzyko i niepewno we zarzdzaniu firm, Krakw-Kluczbork 2002, s.19; D.Michalski, P.Leltko, Zarzdzanie ryzykiem jego miejsce i rola w przedsibiorstwie, Controlling i Rachunkowo Zarzdcza, nr 9/2003,s.56; Midzynarodowe Standardy Profesjonalnej Praktyki Audytu wewntrznego, Zacznik do komunikatu Nr 1 Ministra Finansw z dnia 19

390

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

lutego 2009r. Dz. Urz. MF Nr 2, poz. 12; R. Petterson, Poradnik kredytowy dla bankowcw, Biblioteka Bankowca, Warszawa 1995,s.75; K.Rutkowski, Zintegrowany acuch dostaw. Dowiadczenia globalne i polskie, SGH, Warszawa 1999,s.8; Ryzyko kryzysu finansowego w Polsce identyfikacja i monitorowanie, (red.) D.J Baszczuk, Podtekst, Warszawa 2006.,s.21; A. Schmoll, Risikomanagement im Kredigeschaft, Wien 1993,s.23; M.Schulte, Integration der Betriebskosten in das Risikomanagement von Kreditinstiuten, Band 18, Wiesbaden 1994,s.45; L.N.Thornhill, Risk Management for Financial Organizations, New York 1993, s. 211215.

Z przytoczonych w tab.2 definicji wynika, i nadrzdny cel zarzdzania ryzykiem jest spjny z oglnie znan formu efektywnoci gospodarowania poszerzon o etapy procesu zarzdzania. Najoglniej istot zarzdzania ryzykiem, jego celem, jest racjonalna maksymalizacja szeroko rozumianej korzyci albo racjonalna minimalizacja straty10. Pocztki nauk o zarzdzaniu to okres od 1955 do 1964 zarwno na gruncie akademickim, jak i zarzdzania przedsibiorstwami. Oznacza to, e formalne zarzdzanie ryzykiem wczeniej nie istniao, lecz raczej, e nie byo wwczas penej zgodnoci co do znaczenia zarzdzania ryzykiem wrd praktykw i teoretykw. Podobnie jak to ma miejsce w przypadku innych dziedzin, rwnie ryzykiem zarzdzano wczeniej, nie precyzowano jednak jego istoty i nie koniecznie w ten sposb nazywano. Zwizane byo ono gwnie z rynkiem ubezpiecze na bazie, ktrych powstao wiele instytucji zajmujcych si dzisiaj zarzdzaniem ryzykiem wyroso na bazie firm ubezpieczeniowych11. Po drugiej wojnie wiatowej wikszo organizacji stosujcych jakiekolwiek zarzdzanie ryzykiem lub ubezpieczeniami zatrudniaa specjalist ds. ubezpiecze. Do jego obowizkw naleao m.in. tworzenie portfela ubezpiecze i zarzdzanie nim. W wielu tych organizacjach, w miar jak roso znaczenie ryzyka i zwikszao si zastosowanie ubezpiecze, a kwestie zwizane z ich zakupem staway si bardziej zoone, zakres tych obowizkw rozszerza si. Okres ten pozostaje najbardziej owocnym okresem bada naukowych w omawianym zakresie12. Wczesne prace naukowe wskazuj na pewne kontrowersje, ktre od pocztku miay wpyw na zrozumienie istoty zarzdzania ryzykiem. Wprawdzie jego ewolucja zmierzaa w kierunku zarzdzania w szerszym znaczeniu tego sowa, ale w organizacjach traktowano je jako wycinek gospodarowania pienidzmi, a to ze wzgldu na jego finansow natur i procedury zakupu ubezpiecze. Istotn zmiana lat 60-tych jest odejcie od stosowania tradycyjnych produktw ubezpieczeniowych. Zarzdzajcy ryzykiem w przedsibiorstwach odkryli, e nie kade ryzyko moe by ubezpieczone, e ubezpieczenie nie zaspokaja specyficznych potrzeb organizacji oraz e za pomoc pewnych wewntrznych dziaa mona kontrolowa wpyw ryzyka i niepewnoci na organizacj. Due przedsibiorstwa uznay, e s w stanie przewidzie pewne typy strat rwnie dobrze jak towarzystwa ubezpieczeniowe, co doprowadzio do decyzji o samoubezpieczaniu ryzyka. W wielu z nich okazao si, i dziaania na rzecz zapobiegania stratom si skuteczn odpowiedzi na szczeglnie trudne problemy. Bez wzgldu na to, jak ten proces zmian przebiega w poszczeglnych organizacjach, wsplnym ich efektem by wzrost roli zarzdzania ryzykiem oraz wyrane odejcie od zakupu ubezpiecze. Wedug H. Snidera zarzdzanie ryzykiem weszo w faz midzynarodow w poowie lat siedemdziesitych - co nazywa faz globalizacji13. Towarzystwo na rzecz Zarzdzania Ryzykiem i Ubezpieczeniami - czoowe profesjonalne stowarzyszenie w tej brany - zaczo
por. E.Kuliska, A. Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja modelowanie zastosowanie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.9-15. 11 H.W. Snider, Risk Management: A Retrospective View, Risk Management, kwiecie 1991, s.65. 12 G.N. Crockford, The bibliography and History of Risk Management: Some Preliminary Observations, The Geneva Papers on Risk and Insurance, t.7, nr 23, 1982, 112-143. 13 H.W. Sinder, Risk Management: A Retrospective View, Risk Management, kwiecie 1991.
10

Logistyka 2/2011

391

Logistyka nauka

nawizywa kontakty z europejskimi i azjatyckimi menederami zarzdzajcymi ryzykiem, co doprowadzio do powstania rnych zawodowych stowarzysze na caym wiecie. Jeli chodzi o metody zarzdzania ryzykiem, to poszukiwania w tej dziedzinie zaczy zyskiwa szersze uznanie w latach siedemdziesitych i osiemdziesitych, a same metody staway si coraz bardziej wyszukane. Okres ten charakteryzowa si szczeglnym zainteresowaniem zagadnieniami finansowania ryzyka planami samoubezpieczeniowymi, zalenymi towarzystwami ubezpieczeniowymi, planami ubezpieczenia okresowego, grupami retencji ryzyka itp. Bardziej wyrane odejcie od stosowania ubezpieczenia jako rodka refinansowania poniesionych strat nastpio na skutek dwch powanych zaama na komercyjnym rynku ubezpiecze, z ktrych najpowaniejsze miao miejsce w poowie lat osiemdziesitych. Lata dziewidziesite to dalsza ewolucja metod zarzdzania ryzykiem. Nastpuje zrnicowanie roli menederw do spraw zarzdzania ryzykiem, przede wszystkim dlatego, e s one zdeterminowane przez specyfik ryzyka wystpujcego w ich organizacjach. Niestety ten stan rzeczy do dnia dzisiejszego nie uleg wielkim zmianom. klasyczny pogld gosi, e zarzdzanie to ma charakter interdyscyplinarny i suy zarzdzaniu czystym ryzykiem w organizacji. Teza tej opinii oparta jest na zaoeniu, e zarzdzanie ryzykiem ulega raczej ewolucji ni radykalnemu odwrotowi od zakupu ubezpiecze. Klasycy twierdz, e czynniki, ktre decyduj o wzrocie wartoci firmy, mog mie wpyw na podejmowanie decyzji i zarzdzanie ryzykiem14. H. Kloman twierdzi, e zakup ubezpiecze w dziaalnoci zarzdzania ryzykiem w rwnym stopniu stanowi przeszkod co pomoc. Przede wszystkim dlatego, e skupia uwag menedera na ryzyku ubezpieczanym, podczas gdy inne rodzaje ryzyka s ignorowane. Menederowie zarzdzajcy ryzykiem powinni zarzdza caociowo wszelkimi typami ryzyka w organizacji15. O kompleksowym zarzdzaniu ryzykiem pisa te Y. Haimes. Definiuje on kompleksowe zarzdzanie ryzykiem jako systematyczny, statystycznie uwarunkowany i caociowy proces, ktry opiera si na formalnym szacowaniu ryzyka i zarzdzaniu nim oraz jest nakierowany na cztery rda niedoskonaoci systemowej w hierarchicznej i rozbudowanej strukturze. Te cztery rda niedoskonaoci systemowej to: (1) niedoskonao sprztu, (2) niedoskonao oprogramowania, (3) niedoskonao organizacji i (4) niedoskonao ludzi16. Reprezentantem trzeciej grupy pogldw jest N. Doherty. Jego interpretacja jest w duym stopniu oparta na spojrzeniu na zarzdzanie ryzykiem przez pryzmat nowoczesnej teorii finansw. Oznacza to, e decyzje dotyczce zarzdzania ryzykiem s decyzjami finansowymi i powinny by oceniane z punktu widzenia ich wpywu na warto firmy17 Szereg z tych pogldw znajduje potwierdzenie w opracowanych standardach i modelach zarzdzania, jak: COSO Zarzdzanie ryzykiem korporacyjnym 2004 r., Pomaraczowa Ksiga Zarzdzania Ryzykiem zasady i koncepcje 2004 r., Australia/Nowa Zelandia 1999 r. aktualizacja dokonana w 2004 r., AIRMIC (Association of Insurance and Risk Managers) z 2002 r., Zurich Mutual Zarzdzanie ryzykiem w subach publicznych szansa, czy wybr, 2000r.,

C.A.Williams, R.M. Heins, Risk Management and Insurance, McGraw-Hill Book Co., New York, 1989, s.47. H.F. Kloman, Rethinking Risk Management, The Geneva Papers on Risk and Insurance, t.17, nr 64,1992, s.42. 16 Y.Haims, Toward a Holistic Approach to Total Risk Management, The Geneva Papersn on Risk and Insurance, t. 17, nr 64/1992, s. 23-25; Y.Haims, Total Risk Management, Risk Analisys, t.11, nr 2/1991, s.15. 17 N.A. Doherty, Corporate Risk Management, McGrow-Hill Book Co., New York 1985, s.16.
15

14

392

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

Zarzdzanie ryzykiem w sektorze publicznym, Podrcznik wdraania systemu zarzdzania ryzykiem w administracji publicznej w Polsce, Ministerstwo Finansw i Bentley Jennison18.

3.

METODA MATEMATYCZNA

Metoda matematyczna to analiza ryzyka przeprowadzana z zastosowaniem arkuszy kalkulacyjnych lub innego oprogramowania. Z reguy jest kosztowna i pracochonna. Jej efektywno wzrasta wraz z upywem czasu, co zwizane jest z wielokrotnym wykorzystaniem danych wprowadzonych przy tworzeniu modelu. Stwarza to moliwo porwnania wynikw analizy ryzyka dokonanej w kolejnych latach. Przeprowadzenie analizy ryzyka za pomoc metody matematycznej z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego powinno obejmowa nastpujce dziaania: identyfikacj wszystkich moliwych zada oraz okrelenie jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej za prawidowy przebieg danego procesu logistycznego, okrelenie wag dla kryteriw oceny ryzyka w modelu, okrelenie priorytetw kierownictwa, dla kadego priorytetu s ustalane wagi, ktre zostan wykorzystane w modelu, uwzgldnienie czynnika ryzyka, jakim jest czas, ktry upyn od ostatniego badania i przypisanie mu wag, przypisanie punktw kryterium oceny ryzyka przyjtym w danym modelu, punkty s przyznawane na podstawie profesjonalnego osdu osoby prowadzcej badanie, ocen ryzyka na podstawie kryteriw, wedug algorytmu: [WK1 * P1 + WK2 * P2 + + WKn * Pn ] / m * 100% (gdzie: WK1n - wagi przypisane kryteriom; P1n - punkty przypisane kryterium; m warto maksymalna, jak mona przyzna dla danego kryterium, ocen ryzyka po uwzgldnieniu daty ostatniej analizy wedug: suma kryteriw i wagi czynnika data ostatniego badania, ocen ryzyka po uwzgldnieniu priorytetu kierownictwa wedug: suma daty ostatniego badania i wagi czynnika priorytet kierownictwa, sprowadzenie uzyskanych wynikw procentowych do wsplnego mianownika, przez podzielenie wartoci uzyskanej dla danego zadania przez maksymaln warto, ktr moe uzyska zadanie w analizie ryzyka, przyporzdkowanie poszczeglnym zadaniom odpowiedniej liczby dni roboczych na podstawie wynikw kocowych19. W celu przeprowadzenia analizy ryzyka metod matematyczn naley uwzgldni nastpujce kryteria: istotno, jako zarzdzania, kontrola wewntrzne, czynniki zewntrzne, czynniki operacyjne. Przykad zastosowania metody matematycznej do oceny ryzyka przedstawiaj tab. 3-12.
Tab.3. Kryteria oceny ryzyka LP. 1 2 3
18

KRYTERIUM Istotno Jako zarzdzania Kontrola wewntrzna

WAGA 0,15 0,20 0,25

por. E.Kuliska, A. Dornfeld, Zarzadzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja modelowanie zastosowanie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.9-15. 19 Audyt wewntrzny w jednostkach sektora finansw publicznych, T. Kiziukiewicz (red.), Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007, str. 82.

Logistyka 2/2011

393

Logistyka nauka

4 5 Suma wag

Czynniki zewntrzne Czynniki operacyjne

0,20 0,20 1,00

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22. Tab.4. Jako zarzdzania LP. 1 2 3 4 OCENA Bardzo wysoka Wysoka Umiarkowana Niska LICZBA PUNKTW 1 2 3 4

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22. Tab.5. Istotno LP. 1 2 3 4 OCENA Brak implikacji finansowych Mae implikacje finansowe Due implikacje finansowe Kluczowy system finansowy LICZBA PUNKTW 1 2 3 4

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22. Tab.6. Kontrola wewntrzna OCENA LICZBA PUNKTW Bardzo wysoka Wysoka Zadawalajca Niska 1 2 3 4

LP. 1 2 3 4

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22. Tab.7. Jako zarzdzania LP. 1 2 3 4 OCENA Bardzo wysoka Wysoka Umiarkowana Niska LICZBA PUNKTW 1 2 3 4

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

394

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

Tab.8. Kontrola wewntrzna LP. 1 2 3 4 OCENA Bardzo wysoka Wysoka Zadawalajca Niska LICZBA PUNKTW 1 2 3 4

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22. Tab.9. Czynniki zewntrzne LP. 1 2 3 4 OCENA Niski wpyw Umiarkowany Wysoki Bardzo wysoki LICZBA PUNKTW 1 2 3 4

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Tab.10. Czynniki operacyjne LP. 1 2 3 4 OCENA Maa rednia Dua Bardzo Dua LICZBA PUNKTW 1 2 3 4

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22. Tab.11. Data ostatniego audytu LP. 1 2 3 4 5 OCENA Nigdy Cztery lata temu Trzy lata temu Dwa lata temu Rok temu WAGA MODELU 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22. Tab.12. Priorytet kierownictwa (menadera) LP. 1 2 OCENA Bardzo duy Duy WAGA MODELU 0,40 0,30

Logistyka 2/2011

395

Logistyka nauka

3 4 5

redni Niski Bardzo niski

0,20 0,10 0,00

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Po ustaleni wszystkich kryteriw oceny osoba prowadzca badanie ustala poziom ryzyka w obszarze z podziaem na ryzyko: wysokie, rednie i niskie. Zestawienie poziomw ryzyka przedstawia tab.11.

Tab.13. Poziom ryzyka w obszarze POZIOMY RYZYKA Ryzyko wysokie Ryzyka rednie Ryzyko niskie OPIS RYZYKA Ryzyko to, wie si z powanymi brakami w rodowisku kontrolnym i procedurach kontrolnych, ktre mog potencjalnie wpyn na kluczow dziaalno jednostki, niezbdne s dziaania naprawcze. Ryzyko to, zwizane jest z nieprecyzyjnymi procedurami, ktre w przypadku braku zmian, mog wywiera wpyw na kluczow dziaalno jednostki. W zwizku z powyszym w tej sytuacji naley monitorowa i sprawdza ten poziom ryzyka. Ryzyko to jest wynikiem pojedynczych bdw i brakw w dokumentacji. Nie zmienia ono obrazu caego procesu funkcjonujcego w jednostce. Posiada ono niewielkie znaczenie dla jednostki. W zwizku z powyszym naley monitorowa to ryzyko i w miar potrzeby sprawdza, czy jest prawidowo kontrolowane.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Wynik ostatecznej oceny ryzyka dokonanej metod matematyczn, tab.12. przedstawia caociowe zestawienie kryteriw ryzyka, priorytetu kierownictwa i daty ostatniego badania w odniesieniu do poszczeglnych zada. W oparciu o te parametry dokonano analizy ryzyka i ustalono warto punktow. Tab.14. Ocena ryzyka dokonana metod matematyczn
KATEGORIE RYZYKA 50% OCENA RYZYKA Po uwzgldnieniu Nr obszaru ryzyka Kocowa ocena warto punktowa 12 86,00 84,00 84,00 Priorytet kierownictwa (menadera) 30% Kontrola wewntrzna Jako zarzdzania Operacyjne Czynniki zewntrzne Daty ostatniego audytu

Istotno

0,15

0,2

0,25

0,2

0,2

1 15 10 17

2 3 3 3

3 3 3 3

4 3 2 2

5 3 3 3

6 3 3 3

7 0,4 0,4 0,4

8 0,4 0,4 0,4

9 75,00 71,25 71,25

10 115 111,25 111,25

11 155,00 151,25 151,25

396

Logistyka 2/2011

Priorytetw kierownictwa (menadera)

Data ostatniego audytu 20%

Kryteriw

Logistyka nauka

11 18 19 36 37 28 12 33 34 26 13 22 38 27 20 32 35 24 3 29 21 23 7 39 14 30 16 25 31 2 4 5 40 6 8 1 9

3 3 3 4 3 4 3 3 3 3 3 3 3 3 4 3 4 3 3 3 3 2 3 3 3 2 3 2 2 3 3 3 3 3 2 1 1

3 3 3 4 3 3 3 2 3 2 2 2 2 2 4 3 4 2 3 3 3 3 2 2 2 2 2 1 2 1 1 1 3 3 2 2 2

2 2 2 3 3 3 2 2 2 3 3 3 3 3 4 2 3 3 2 3 2 2 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 4 2 2 1 1

3 3 3 4 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 3 3 4 3 1 2 2 3 3 2 2 3 2 3 2 2 2 2 3 3 2 2 2

2 2 3 3 2 3 2 3 2 3 3 3 3 3 4 3 4 2 2 2 2 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 4 3 2 2 2

0,4 0,4 0,3 0,4 0,3 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,3 0,2 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 0,1 0,1 0,2

0,4 0,4 0,4 0,1 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,1 0,4 0 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0 0 0,4 0,4 0,4

66,25 66,25 71,25 91,25 70,00 80,00 66,25 66,25 66,25 63,75 63,75 63,75 63,75 63,75 93,75 71,25 96,25 65,00 53,75 63,75 60,00 61,25 61,25 60,00 58,75 56,25 55,00 51,25 50,00 50,00 50,00 50,00 83,75 71,25 50 41,25 41,25

106,25 106,25 111,25 101,25 110 120 106,25 106,25 106,25 103,75 103,75 103,75 103,75 103,75 103,75 111,25 96,25 105,00 93,75 103,75 100,00 101,25 101,25 100,00 98,75 96,25 95,00 91,25 90,00 90,00 90,00 9,000 83,75 71,25 90,00 81,25 81,25

146,25 146,25 141,25 141,25 140,00 140,00 136,25 136,25 136,25 133,75 133,75 133,75 133,75 133,75 133,75 131,25 126,25 125,00 123,75 123,75 120,00 121,25 121,25 120,00 118,75 116,25 115,00 111,25 110,00 110,00 110,00 110,00 103,75 101,25 100,00 91,25 101,25

81,00 81,00 78,00 78,00 77,70 77,70 76,00 76,00 76,00 74,30 74,30 74,30 74,30 74,30 74,00 72,90 70,00 69,00 69,00 68,75 67,00 67,00 67,00 66,60 66,00 64,50 64,00 61,80 61,10 61,00 61,00 61,00 57,60 56,00 56,00 51,00 51,00

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Logistyka 2/2011

397

Logistyka nauka

Podsumowujc, naley zauway, e w oparciu o matematyczn metod analizy ryzyka zadania naley przypisa do odpowiednich poziomw ryzyka Wysoki poziom ryzyka- zadania nr: 15, 10, 17,11, 18 redni poziom ryzyka zadania nr: 19, 36, 37, 28, 12, 33, 34, 26, 13, 22, 38, 27, 20, 32, 35; Niski poziom ryzyka - zadania nr; 24, 3, 29, 21, 23, 7, 39, 14, 30, 16, 25, 31, 2, 4, 5, 40, 6, 8, 1, 9; W zwizku z zaoeniem, e w pierwszej kolejnoci przeprowadzane s zawsze zadania wykazujce wysoki poziom ryzyka, do zrealizowania w danym roku, wytypowane zostay zadanie 15, zadanie 10, zadanie 17, zadanie 11, zadanie 18 . Kolejne zadania, ze wzgldu na mniejsz wag zostan przeprowadzone w pniejszym terminie, tzn. w kolejnych latach. Wzory pisa rwnie czcionk o rozmiarze 12 wycznie w edytorze rwna- z wyrwnaniem do rodka. Numery wzorw umieszcza w nawiasach zwykych na kocu wiersza: 4. METODA SZACUNKOWA

Drug metod wykorzystywan w analizie ryzyka, jest metoda szacunkowa. Metoda ta zwana jest rwnie metod delfick grupy eksperckiej. Jest to metoda subiektywna, gdy oparta jest na wasnym osdzie powoanych do badania ekspertw. Wymaga ona dogbnej znajomoci badanych obszarw jednostki. Kady z czonkw grupy przypisuje wytypowanym wczeniej obszarom odpowiedni poziom ryzyka. W tej metodzie, poziom ryzyka przypisywanego poszczeglnym obszarom i zadaniom ma charakter subiektywny. Jest bowiem okrelany przez oceniajcego na podstawie jego osdu. Analiza ryzyka metod szacunkow realizowana jest w nastpujcych etapach20: utworzenie grupy eksperckiej, kady czonek grupy niezalenie, a wic bez porozumienia z innymi, tworzy wasn list rankingow, w kolejnoci wynikajcej z oceny nasilenia ryzyka, liczba punktw jest uzaleniona od liczby wyodrbnionych zada, zadanie, ktre powinno by realizowane jako pierwsze, otrzymuje najwysz liczb punktw, kade kolejne zadanie otrzymuje o 1 punkt mniej; ostatnie zadanie na licie otrzymuje 1 punkt, punkty przypisane poszczeglnym zadaniom przez wszystkich ekspertw powoanej grupy s sumowane, hierarchizacja zada nastpuje w kolejnoci malejcej liczby punktw, zaczynajc od zadania ktre otrzymao najwiksz ilo punktw, dla wyraenia otrzymanego wyniku w procentach dzieli si sum punktw poszczeglnych zada przez czn liczb punktw, ktre otrzymao zadanie pierwsze na licie, a nastpnie mnoy przez 100%.
Tab.15. Analiza ryzyka przeprowadzona metod szacunkow Nr zadania Eksperci Pozycja w rankingu 8 Suma uzyskanych punktw 30

nr 1

nr 2

nr 3

nr 4

nr 5

Zadanie nr 1

12

Audyt wewntrzny w jednostkach sektora finansw publicznych, T. Kiziukiewicz (red.), Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007, s. 79.

20

398

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

Zadanie nr 2 Zadanie nr 3 Zadanie nr 4 Zadanie nr 5 Zadanie nr 6 Zadanie nr 7 Zadanie nr 8 Zadanie nr 9 Zadanie nr 10 Zadanie nr 11 Zadanie nr 12

7 8 11 12 6 3 5 4 1 2 3

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

6 3 5 2 7 1 8 12 10 11 9

3 2 1 5 6 7 8 11 12 10 9

11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

29 26 30 32 32 24 34 40 36 36 34

10 11 9 6 7 12 4 1 2 3 5

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Do analizy przedstawionej w publikacji dobrano 5ekspertw, gdzie kady przyznawa poszczeglnym zidentyfikowanym ju wczeniej zadaniom, odpowiedni warto punktow (przy zaoeniu, e maksymalna przyznana warto punktowa poszczeglnym zadaniom, wynosi tyle ile jest zidentyfikowanych zada, a najnisza warto punktowa wynosi 1, z zastrzeeniem, e wartoci punktowe nie mog si powtarza). Analiz ryzyka metod szacunkow, przeprowadzon przez 5 ekspertw przedstawia tab.15. Kady z ekspertw nada zadaniom okrelon liczb punktw. W oparciu o tak przeprowadzon analiz ryzyka do realizacji w pierwszej kolejnoci w danym roku wytypowano zadania nr 9, 10, 11. Zadania te otrzymay najwysz ilo punktw (najwyszy poziom ryzyka), czyli ocenione zostay jako najbardziej zagraajce realizacji procesw logistycznych

5.

METODA MIESZANA

Metod wykorzystywan w analizie ryzyka jest rwnie metoda mieszana, zwana metod szacunkowo matematyczn. W tej metodzie ustala si hierarchi obszarw procesw na podstawie wartoci ryzyka waonego, wyliczonego dla poszczeglnych obszarw i procesw. Wyrniamy nastpujce etapy metody mieszanej21: przypisanie wag czynnikom ryzyka zidentyfikowanego w ramach procesu logistycznego z zachowaniem zasady, e suma wag musi wynosi 100%, a czynnik ryzyka musi wynosi przynajmniej 10%; przypisane wagi musz odzwierciedla istotno i znaczenie danego czynnika ryzyka, przy czym naley uwzgldnia opini kierownictwa oraz poziom akceptowanego ryzyka, ocena ryzyka przez okrelenie wartoci natenia czynnika ryzyka w procesie w czterostopniowej skali, gdzie 1- oznacza natenie niskie, 2 - oznacza natenie rednie, 3 - oznacza natenie wysokie, 4 - oznacza natenie bardzo wysokie, obliczenie ryzyka waonego jako iloczynu oceny ryzyka danego czynnika i przypisanej mu wagi,

Audyt wewntrzny w jednostkach sektora finansw publicznych, T. Kiziukiewicz (red.), Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007, s. 86.

21

Logistyka 2/2011

399

Logistyka nauka

obliczenie redniego poziomu ryzyka waonego dla kadego procesu w danym obszarze, co wymaga zsumowania w ramach procesu obliczonych wartoci ryzyka waonego i podzielenie przez liczb ocenianych czynnikw, wykonanie omwionych czynnoci w odniesieniu do wszystkich zidentyfikowanych procesw logistycznych, obliczenie ryzyka waonego dla caego acucha procesw logistycznych, uporzdkowanie procesw logistycznych wedug malejcej wartoci ryzyka waonego. Oglnym celem analizy ryzyka jest dostarczenie menaderowi organizacji racjonalnego zapewnienia, e mechanizmy zarzdzania i kontroli funkcjonuj prawidowo. W zwizku z powyszym realizacj zadania rozpoczyna si od przeprowadzenia testw. Testy to techniki suce do ustalenia stanu faktycznego poprzez zebranie danych do badania. Wyniki przeprowadzonych testw pozwalaj odpowiedzie na pytanie jak jest? Zakres testw zaley od wynikw wstpnego rozpoznania procesu i oceny oglnej wiarygodnoci procedur kontroli. Do podstawowych rodzajw testw nale: Testy zgodnoci dla uzyskania wystarczajcych dowodw, e dany system dziaa zgodnie z rozumieniem oceniajcego uzyskanym poprzez ocen systemu kontroli wewntrznej, czyli e mechanizmy kontroli s stosowane. Testy wiarygodnoci (rzeczywiste) polegaj na sprawdzeniu, czy informacje zawarte w dokumentacji s kompletne, dokadne oraz czy odzwierciedlaj stan faktyczny. Jeli na podstawie testw zgodnoci stwierdza si stosowanie danych mechanizmw kontroli, testy wiarygodnoci przeprowadza si na maych prbach. W przypadku stwierdzenia, e mechanizmy kontroli nie s stosowane testy wiarygodnoci prowadzi si na odpowiednio zwikszonych prbach. Testy zgodnoci i wiarygodnoci mona przeprowadza cznie. Osoba dokonujca analizy ryzyka w danym przedsibiorstwie moe sformuowa opinie w odniesieniu do caego zestawu danych (sprawdzenie 100%) lub moe posuy si np. badaniem wyrywkowym. Badanie wyrywkowe obejmuje mniej ni 100% jednostek populacji i jest stosowane, gdy analiza caej populacji jest utrudniona lub niecelowa. Dobr prby do badania moe dotyczy zarwno wyboru jednostek, jak i operacji czy dokumentw w badanej jednostce22. Zastosowanie metody mieszanej odzwierciedlaj opisane niej zestawienia. Analiza zostaa przedstawiona w oparciu o zidentyfikowane obszary ryzyka badanej organizacji. W ramach niej wyrniono cztery gwne obszary, w ktrych wyrniono procesy, a w procesach czynniki. Obszar I: proces nr 1: czynniki A, B, C, D, E, proces nr 2: czynniki F, G, proces nr 3: czynniki H, I, J, proces nr 4: czynniki K, L, Obszar II: proces nr 5: czynniki M, N, O, proces nr 6: czynniki P, R Obszar III: proces nr 7: czynniki S, T, proces nr 8: czynniki U, W, Obszar IV:
szerzej por. E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowaniezastosowanie, WPO, Opole 2009, s.45-52.
22

400

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

proces nr 9: czynniki Z, , , proces nr 10: czynniki , , proces nr 11: czynniki , , Realizacj oceny ryzyka metod mieszan rozpoczto od przypisania czynnikom ryzyka wag i wartoci natenia, z uwzgldnieniem zaoenia, e kady czynnik ryzyka musi mie wag wynoszc co najmniej 10%, suma wag musi wynosi 100%. Tabel z przypisanymi wagami i wartociami natenia czynnikw ryzyka, opracowano odrbnie dla kadego obszaru z podziaem na poszczeglne procesy. Obszar nr I Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 1 w obszarze nr I. Tab.16. Ryzyka waone dla procesu nr 1
PROCES NR 1 Czynnik ryzyka Czynnik A Czynnik B Czynnik C Czynnik D Czynnik E suma Waga a 30% 20% 15% 25% 10% Ocena ryzyka b 1 2 3 4 5 Ryzyko waone axb= c 0,30 0,20 0,45 1,00 0,50 2,65

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 2 w obszarze nr I.
Tab.17. Ryzyka waone dla procesu nr 2 PROCES NR 2 Czynnik ryzyka Czynnik F Czynnik G suma Waga a 70% 30% Ocena ryzyka b 2 1 Ryzyko waone axb= c 1,40 0,30 1,70

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 3 w obszarze nr I.

Logistyka 2/2011

401

Logistyka nauka

Tab.18. Ryzyka waone dla procesu nr 3 PROCES NR 3 Czynnik ryzyka Czynnik H Czynnik I Czynnik J suma Waga a 30% 45% 25% Ocena ryzyka b 3 2 1 Ryzyko waone axb= c 0,90 0,90 0,25 2,05

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 4 w obszarze nr I.
Tab.19. Ryzyka waone dla procesu nr 4 PROCES NR 4 Czynnik ryzyka Czynnik K Czynnik L suma Waga a 60% 40% Ocena ryzyka b 2 1 Ryzyko waone axb= c 1,20 0,40 1,60

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Obszar nr II Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 5 w obszarze nr II.
Tab.20. Ryzyka waone dla procesu nr 5 PROCES NR 5 Czynnik ryzyka Czynnik M Czynnik N Czynnik O suma Waga a 40% 20% 40% Ocena ryzyka b 3 1 2 Ryzyko waone axb= c 1,20 0,20 0,80 2,20

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 6 w obszarze nr II.

402

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

Tab.21. Ryzyka waone dla procesu nr 6 PROCES NR 6 Czynnik ryzyka Czynnik P Czynnik R suma Waga a 60% 40% Ocena ryzyka b 2 1 Ryzyko waone axb= c 1,20 0,40 1,60

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Obszar nr III Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 7 w obszarze nr III.
Tab.22. Ryzyka waone dla procesu nr 7 PROCES NR 7 Czynnik ryzyka Czynnik S Czynnik T suma Waga a 70% 30% Ocena ryzyka b 2 1 Ryzyko waone axb= c 1,40 0,30 1,70

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 8 w obszarze nr III. Tab.23. Ryzyka waone dla procesu nr 8
PROCES NR 8 Czynnik ryzyka Czynnik U Czynnik W suma Waga a 50% 50% Ocena ryzyka b 2 1 Ryzyko waone axb= c 1,00 0,50 1,50

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Obszar nr IV Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 9 w obszarze nr IV.

Logistyka 2/2011

403

Logistyka nauka

Tab.24. Ryzyka waone dla procesu nr 9

PROCES NR 9 Czynnik ryzyka Czynnik Z Czynnik Czynnik suma Waga a 40% 30% 30% Ocena ryzyka b 3 2 1 Ryzyko waone axb= c 1,20 0,60 0,30 2,10

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 10 w obszarze nr IV.

Tab.25. Ryzyka waone dla procesu nr 10

PROCES NR 10 Czynnik ryzyka Czynnik Czynnik suma Waga a 70% 30% Ocena ryzyka b 2 1 Ryzyko waone axb= c 1,40 0,30 1,70

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Okrelenie przez osob prowadzca badanie ryzyka waonego dla procesu nr 11 w obszarze nr IV. Tab.26. Ryzyka waone dla procesu nr 11
PROCES NR 11 Czynnik ryzyka Czynnik Czynnik suma Waga a 50% 50% Ocena ryzyka b 2 1 Ryzyko waone axb= c 1,00 0,50 1,50

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

404

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

Po wyliczeniu ryzyka waonego dla kadego z procesw wyliczono ryzyko waone dla poszczeglnych obszarw. Tab.27. Ryzyko waone w obszarze nr I
OBSZAR I Nazwa procesu Suma ryzyk waonych d Proces 1 Proces 2 Proces 3 Proces 4 suma 2,65 1,70 2,05 1,60 Ilo czynnikw ryzyka e 5 2 3 2 Ryzyko waone dla procesu d/e = f 0,53 0,85 0,68 0,80 2,86

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Tab.28. Ryzyko waone w obszarze nr II

OBSZAR II Nazwa procesu Suma ryzyk waonych d Proces 5 Proces 6 suma 2,20 1,60 Ilo czynnikw ryzyka e 3 2 Ryzyko waone dla procesu d/e = f 0,73 0,80 1,53

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Tab.29. Ryzyko waone w obszarze nr III

OBSZAR III Nazwa procesu Suma ryzyk waonych d Proces 7 Proces 8 suma 1,70 1,50 Ilo czynnikw ryzyka e 2 2 Ryzyko waone dla procesu d/e = f 0,85 0,75 1,60

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Logistyka 2/2011

405

Logistyka nauka

Tab.30. Ryzyko waone w obszarze nr IV

OBSZAR IV Nazwa procesu Suma ryzyk waonych d Proces 9 Proces 10 Proces 11 suma 2,10 1,70 1,50 Ilo czynnikw ryzyka e 3 2 2 Ryzyko waone dla procesu d/e = f 0,70 0,85 0,75 2,30

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Na koniec wyliczono rednie ryzyko waone, cznie dla wszystkich badanych obszarw I, II, III, IV Tab.31. Ryzyka waone dla obszarw I, II, III, IV
RYZYKO WAONE DLA OBSZARW NR I, II, III, IV Nazwa obszaru Suma ryzyk waonych f Obszar I Obszar II Obszar III Obszar IV 2,86 1,53 1,60 2,30 Ilo procesw obszarze g 4 2 2 3 w Ryzyko waone dla obszaru f/g 0,715 0,765 0,800 0,766

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja-modelowanie-zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009, s.40-52 i 135149; E.Kuliska, A.Dornfeld, Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009, s.15-22.

Z przeprowadzonej metod mieszan analizy wynika, e w pierwszej kolejnoci interwencji wymaga obszar III, poniewa ryzyko waone dla tego obszaru jest najwysze. Zatem zostaje poddany analizie jako pierwszy. Po ustaleniu obszaru, badaniu naley podda funkcjonujce w nim procesy. Badanie obszaru rozpoczynamy od uszeregowania poszczeglnych procesw pod wzgldem iloci otrzymanych punktw. Wg poziomu ryzyka waonego dla procesw obszaru III: pierwszy proces nr 7, drugi proces nr 8, Nastpnie rozpatrujemy czynniki w procesie 7, czyli z najwiksz liczba punktw, naley uszeregowa nastpujco: pierwszy czynnik S, drugi czynnik T. Czynniki w procesie 8: pierwszy czynnik U, drugi czynniki W. W drugiej kolejnoci naley podda audytowi obszar IV, nastpnie obszar II, a jako ostatni obszar I. W ramach obszaru IV kolejno badania procesw powinna by nastpujca: pierwszy proces 9,
406

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

drugi proces 10, trzeci proces 11. W obszarze II: pierwszy proces 6, drugi proces 5. Natomiast w obszarze z najmniejsz iloci punktw: pierwszy proces 2, drugi proces 4, trzeci proces 3, czwarty proces 1. Korzystny dla badanej jednostki jest fakt, i obszar o najwyszym poziomie ryzyka zawiera jedynie dwa procesy i to te o najmniejszej liczbie czynnikw, wrd rozpatrywanych 6. WNIOSKI

Realizacja metod zarzdzania ryzykiem powoduje zaangaowanie kierownictwa w budow procesw logistycznych. Podnosi wiadomo o mogcych powsta zagroeniach i moliwociach wprowadzania na czas stosowanych mechanizmw zabezpieczajcych i kontrolnych. Dziki systematycznej identyfikacji ryzyka i wprowadzeniu w odpowiednim momencie mechanizmw kontrolnych i interwencyjnych przedsibiorstwo zostaje w pewnym stopniu zabezpieczona i moe dy, poprzez terminow realizacj zda, do osigania swoich celw. Reasumujc, naley jasno stwierdzi, e zarzdzanie ryzykiem jest jednym z podstawowych i niezbdnych systemw zarzdzania kad organizacj. Jest dziaaniem przynoszcym korzyci, moliwo sprawnego funkcjonowania i zarzdzania. LITERATURA [1] [2] [3] [4] [5] Audyt wewntrzny w jednostkach sektora finansw publicznych, T. Kiziukiewicz (red.), Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007. Arrow K. J., Eseje z teorii ryzyka, PEN, Warszawa 1979. Bernstein P. L., Przeciw bogom. Niezwyke dzieje ryzyka, WIG PRESS, Warszawa 1997.. Broda M.Z., Zarzdzanie ryzykiem, http://stare.ryzyko.pl/karta/60. Crockford G.N., The bibliography and History of Risk Management: Some Preliminary Observations, The Geneva Papers on Risk and Insurance, t.7, nr 23, 1982. Czerwiski K., Audyt Wewntrzny, InfoAudit Sp. z o.o., Warszawa 2005. Doherty N.A., Corporate Risk Management, McGrow-Hill Book Co., New York 1985, s.16. Dziawgo D., Creditrating ryzyko i obligacje na midzynarodowym rynku finansowym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Grzybowski W., Ryzyko i sukcesy, UMCS, Warszawa, 1996. Haims Y., Toward a Holistic Approach to Total Risk Management, The Geneva Papersn on Risk and Insurance, t. 17, nr 64/1992. Haims Y., Total Risk Management, Risk Analisys, t.11, nr 2/1991. Kaczmarek T.T., Zarzdzanie ryzykiem w przedsibiorstwie eksportujcym, Orodek doradztwa i doskonalenia Kadr SP Zoo, Gdask 2001. Kendall R., Zarzdzanie ryzykiem dla menederw. Praktyczne podejcie do kontrolowania ryzyka, K.E.Liber, Warszawa 2000.
Logistyka 2/2011 407

[6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13]

Logistyka nauka

[14] Kloman H.F., Rethinking Risk Management, The Geneva Papers on Risk and Insurance, t.17, nr 64,1992. [15] Knight F.H., Risk, Uncertainty and Profit, http://www.econlib.org/library/Knight/knRUP.html, oryg. Schaffner & Marx, Boston 1921. [16] Krupa M., Ryzyko i niepewno we zarzdzaniu firm, Krakw-Kluczbork 2002. [17] Michalski D., Leltko P., Zarzdzanie ryzykiem jego miejsce i rola w przedsibiorstwie, Controlling i Rachunkowo Zarzdcza, nr 9/2003. [18] Mikolaj J., Rizikov manament, RVS FI U, ilina 2001. [19] Midzynarodowe Standardy Profesjonalnej Praktyki Audytu wewntrznego, Zacznik do komunikatu Nr 1 Ministra Finansw z dnia 19 lutego 2009r. Dz. Urz. MF Nr 2, poz. 12. [20] Kuliska E., Dornfeld A., Zarzdzanie ryzykiem procesw. Identyfikacja Modelowanie - Zastosowanie., Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2009. [21] Kuliska E., Dornfeld A., Zarzdzanie ryzykiem procesw logistycznych studium przypadku, Logistyka 3/2009. [22] Miller M.H., Modigliani F., The Cost of Capital, Corporation Finance and the Theory of Investment, American Economic Review 1958, Vol. 48. [23] Petterson R., Poradnik kredytowy dla bankowcw, Biblioteka Bankowca, Warszawa 1995. [24] Pfeffer, Insurance and Economic Theory I., Illinois 1956. [25] Podrcznik Audytu Wewntrznego w Administracji Publicznej, Ministerstwo Finansw Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2003. [26] Rutkowski K., Zintegrowany acuch dostaw. Dowiadczenia globalne i polskie, SGH, Warszawa 1999. [27] Rowe A., An Anatomy of Risk, New York 1977. [28] Ryzyko kryzysu finansowego w Polsce, identyfikacja i monitorowanie pod red. D. Baszczuka, Ryzyko kryzysu finansowego w Polsce, identyfikacja i monitorowanie, Poltext, Warszawa 2006. [29] Schmoll A., Risikomanagement im Kredigeschaft, Wien 1993. [30] Schulte M., Integration der Betriebskosten in das Risikomanagement von Kreditinstiuten, Band 18, Wiesbaden 1994. [31] Sinder H.W., Risk Management: A Retrospective View, Risk Management, kwiecie 1991. [32] Snider H.W., Risk Management: A Retrospective View, Risk Management, kwiecie 1991. [33] Sinkey J.F., Commercial Bank Financial Management, Macmillan Publishing Co., New York 1992. [34] imk L., Krizov manament vo verejnej sprve, ilinska Univerzita, ilina 2001. [35] Tepnan L.N., Riski w ekonomikie junitidana, Moskwa 2002. [36] Thornhill L.N., Risk Management for Financial Organizations, New York 1993. [37] Willet A.H., The Economic Theory of Risk Insurance, The University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1951. [38] Williams C.A., Heins R.M, Risk Management and Insurance, McGraw-Hill Book Co., New York.

408

Logistyka 2/2011

Logistyka nauka

METODS FOR RISK ANALISYS IN LOGISTICS PROCESSES

Abstract As each organization aims at managing effective logistics processes, risk factors can and should be controlled through proper system of risk management. Implementation of complex approach to risk management allows for the following: evaluation of significant risk groups associated with logistics processes implementation, composition of integrated strategies of risk management, composition of tools for risk analysis in logistics processes. The subject of this publication is an analysis of tools selected for logistics processes analysis. Keywords: risk, risk management, logistics processes

Logistyka 2/2011

409