You are on page 1of 8

Mikroskop warsztatowy

Instrukcja pomiarowa Instytut Fizyki Politechniki Wrocawskiej Laboratorium Pomiarw Optycznych

WSTP TEORETYCZNY
Mikroskop warsztatowy jest przeznaczony do precyzyjnych pomiarw dugoci oraz ktw. Szczeglnym przeznaczeniem mikroskopu warsztatowego moe by pomiar parametrw geometrycznych wyrobw i narzdzi gwintowanych oraz narzdzi pomiarowych. Mikroskop warsztatowy w szczeglnych wypadkach moe by rwnie uywany do pomiarw sprawdzianw.

13

14

15

rys. 1. a

rys. 1 b

Mikroskop warsztatowy skada si z nastpujcych zespow podstawowych: owietlacza. podstawy z mikrometrycznym wzdunym i poprzecznym ruchem stou wraz z urzdzeniami odczytowymi wielkoci przesuni tubusu mikroskopu zawierajcym obiektyw i ukad pryzmatyczny gowicy okularowej z siatk ogniskow. Mikroskop warsztatowy duy MWD ma sztywn podstaw, na ktrej zmontowane s sanki podune i poprzeczne. Na sankach poprzecznych znajduje si st obrotowy 1 (Rys. 1a). Mierzony przedmiot kadzie si na stole z okrg szklan pytk przedmiotow lub tez zamocowuje si go w kach umieszczonych w tym celu na stole mikroskopu. St mikroskopu mona przesuwa w dwch wzajemnie prostopadych kierunkach na sankach za pomoc dwch rub mikrometrycznych 2. Skok ruby mikrometrycznej wynosi 1mm. Skala na bbnie staym jest naniesiona co 1mm. Dziaka elementarna na bbnie obrotowym wynosi 0,005mm. rednica stou wynosi 280mm. Wielkoci przesuwu stou odczytuje si wedug podziaek

znajdujcych si na tulejkach i pokrtkach zwizanych ze rubami mikrometrycznymi. Sanki wzdune przesuwaj si po prowadnicach za pomoc dwigni. Zakres przesuwu pyt stolika za pomoc rub mikrometrycznych wynosi 25mm. W kierunku wzdunym st mona przesun niezalenie od ruby mikrometrycznej jeszcze o 125mm i o 25mm w kierunku poprzecznym. W ten sposb oglny przesuw wzduny stolika wynosi 50mm i 150mm. Dodatkowe przesuwy wykorzystuje si do pomiarw za pomocy pytek wzorcowych. Pytki wzorcowe o dugoci powyej 30 mm zakada si na wysuwan podstawk. St obraca si za pomoc pokrta (3). Do unieruchomienia stou suy zacisk (4). Ruch stou jest spowalniany przez dwa amortyzatory. W celu uzyskania ostrego widzenia zarysu mierzonego gwintu naley pochyli kolumn (6) (rys 1 b) z korpusem mikroskopu (7) o kt wzniosu gwintu. Do pochylania kolumny suy pokrto (5). Najwikszy kt pochylenia wynosi 1230'. Korpus mikroskopu (7) ze wspornikiem (8) przesuwa si wzdu pionowej kolumny (6) za pomoc zbatki przymocowanej do kolumny. Pokrtem (9) ustawia si zgrubnie na ostre widzenie. Wspornik blokuje si w danym pooeniu rub (10). Dokadne ustawienie na ostro osiga si przez przesuw obiektywu mikroskopu za pomoc piercienia (11). Do korpusu mikroskopu wkrca si wymienne obiektywy (12) o powikszeniu 1x, 1,5x, 3x i 5x. Cakowite powikszenie mikroskopu wynosi wic 10x, 15x, 30x i 50x. rednice pola widzenia wynosz 21, 14, 7 i 4,2mm.

rys. 2. Okularowa gowica goniometryczna

W grnej czci tubusu w specjalnym gniedzie osadzona jest i przymocowana wkrtem okularowa gowica goniometryczna z okularem (13) i mikroskopem odczytowym (14) (rys. 2). Ustawienie gowicy jest fabrycznie wyregulowane za pomoc wkrta oporowego. Wewntrz gowicy znajduje si krg szklany oraz pytka z krzyem z 4 liniami, nacitymi rwnolegle i symetrycznie do poziomej linii krzya. Pytka z krzyem z liniami jest sztywno poczona z krgiem, na ktrym wykonano skal ktow w stopniach, owietlon wiatem dziennym lub z owietlacza przez lusterko znajdujce si u spodu gowicy. Obrt krgu i krzya odbywa si za pomoc pokrta umieszczonego pod gowic okularow. Kt obrotu krzya odczytuje si na krgu za pomoc mikroskopu odczytowego (14) z noniuszem. Powikszenie mikroskopu odczytowego wynosi 40x, a dokadno odczytu kta 1. Przez okular (13) o powikszeniu 10x obserwowa mona mierzony przedmiot oraz pyt z krzyem. Zamiast gowicy goniometrycznej na mikroskop mona naoy inne gowice profilowe. Do przyrzdu dodawane s jeszcze wymienne gowice okularowe z pytkami szklanymi, na ktrych wykonane s zarysy gwintw (metrycznych, calowych i trapezowych), jak rwnie gowice okularowe do pomiaru krzywizn ukw o rnych promieniach.

rys. 3. Schemat ukadu optycznego mikroskopu warsztatowego

UKAD OPTYCZNY I BIEG PROMIENI Ukad optyczny mikroskopu warsztatowego skada si z (rys. 4): obiektywu, w ktrego ognisku gwnym umieszczona jest przesona pryzmatu dachowego odwracajcego obraz siatki ogniskowej okularu. Ukad optyczny owietlacza skada si z: rda wiata (arwka) zielonego filtru wietlnego przesony zwierciada kondensora pytki przedmiotowej. Do oprawy owietlacza wbudowana jest przesona irysowa oraz czci optyczne ukadu owietleniowego. Przesona irysowa o zmiennej rednicy otworu w zakresie od 3 do 30 mm umoliwia uzyskanie najlepszego owietlenia przedmiotu podczas pomiaru.

Wielko rednicy otworu przesony odczytuje si na skali. W przypadku stosowania wiata naturalnego, owietlacz z arwk, naley wyj z oprawy ukadu owietlajcego, a w oprawie umieci matwk w oprawce. Wizka promieni wietlnych od arwki przechodzi przez filtr zielony (lub matwk) i przyson irysow, odbija si od zwierciada ustawionego pod ktem 45 do osi i po odbiciu pod ktem 90 przechodzi przez soczewk kondensora, szybk przedmiotow (pytka szklana), owietla przedmiot mierzony i wchodzi do obiektywu mikroskopu. Za obiektywem mieci si odwracajcy pryzmat dachowy, dziki ktremu otrzymuje si prosty (nie odwrcony) obraz przedmiotu mierzonego. Nastpnie promienie wietlne przechodz przez szkl ochronne tubusu oraz gowicy okularowej. Obraz mierzonego przedmiotu otrzymuje si na pytce ogniskowej obserwowanej przez okular. Mikroskop odczytowy w gowicy okularowej owietla si za pomoc zwierciada. Wizka promieni odbita od zwierciada przechodzi przez zielony lub matowy filtr (ktry jest rwnoczenie szkem ochronnym) i owietla podziak stopniow. Obraz kresek krgu stopniowego jest odwzorowany ostro przez obiektyw mikroskopu odczytowego w paszczynie podziaki minutowej (noniusz), obserwowanej przez okular mikroskopu odczytowego Do wyposaenia zasadniczego mikroskopu naley: Stolik kowy Suy do mierzenia przedmiotw posiadajcych ky i nakieki (stokowe wgbienia na osi cz przedmiotw o ksztacie cylindrycznym) oraz krtkich przedmiotw bez nakiekw. Mocuje si go na stoliku obrotowym za pomoc specjalnych wkrtw, ktrych koce wsuwa si do kanaw teowych stolika obrotowego. Stolik kowy powinien by tak ustawiony na mikroskopie, aby o kw bya rwnolega do przesuwu wzdunego stolika mikroskopu. Do tego celu suy waek ustawczy. Podstawki pryzmatyczne. Su one do ustawiania na mikroskopie dugich przedmiotw cylindrycznych Przedmioty mierzone musz mie jednakowe rednice w miejscach, gdzie spoczywaj na pryzmach. Listwa mocujca. Listwa mocujca jest wyposaona w apki mocujce. Sama listwa mocowana jest do stolika obrotowego, natomiast apki su do mocowania przedmiotw paskich o rnej wielkoci na stole obrotowym. Pytki wzorcowe. Mikroskop wyposaony jest w komplet pytek wzorcowych o dugociach 25, 50 i 75mm. Pytki umoliwiaj pomiar w caym zakresie przesuwu stolika. Owietlacz do obserwacji w wietle odbitym. Kadub owietlacza jest wykonany z materiau izolacyjnego i ma ksztat wieca na ktrego obwodzie s 4 arwki poczone rwnolegle. U gry wieca znajduj si apki umoliwiajce zamocowanie owietlacza na dolnej czci obiektywu mikroskopu. arwki owietlajce zasilane s prdem o napiciu 6V. W skad wyposaenia zasadniczego wchodzi transformator umoliwiajcy zasilanie owietlacza z sieci. Owietlacz gowicy goniometrycznej W przypadku niedostatecznego owietlenia dziennego do owietlania skali na krgu w gowicy goniometrycznej suy specjalny podwieszany na zewntrz tubusu mikroskopu owietlacz. Owietlacz skada si z maego kaduba do ktrego wkrcana jest arwka 6V Owietlacz ten podcza si przez transformator. OPIS UYTKOWANIA MIKROSKOPU WARSZTATOWEGO Przed rozpoczciem pomiarw naley uzyska zarwno ostre widzenie siatki z krzyem jak i ostre widzenie kresek krgu i siatki mikroskopu odczytowego. Ostre widzenie siatki z

krzyem uzyskuje si poprzez obracanie pokrtem okularu mikroskopu warsztatowego, a ostre widzenie kresek krgu i siatki mikroskopu warsztatowego otrzymuje si poprzez obrt pokrta okularu mikroskopu odczytowego. Skal mikroskopu odczytowego naley koniecznie owietli przy pomocy odpowiedniego ustawienia lusterka pod gowic okularow. Nastpnie naley ustawi tubus na ostre widzenie przedmiotu mierzonego. Dokonuje si tego najpierw zgrubnie pokrtem (9), poprzez przemieszczenie caego tubusu razem ze wspornikiem wzdu prowadnicy pryzmatycznej. Nastawienie dokadne ostroci osiga si przez obrt piercienia (11) (Rys. 2). Podczas mierzenia elementw geometrycznych gwintu lub przedmiotw o cylindrycznej powierzchni naley tak nastawi tubus aby paszczyzna ostroci przechodzia przez rodek kw mocujcych. W tym celu przed zamocowaniem przedmiotu badanego naley umocowa w kach opraw nastawcz i nastawi na ostre widzenie tej oprawy Nastpnie naley wyj opraw i zaoy przedmiot do pomiaru. Tubusu do pomiaru nie powinno si przestawia. Niezbdne jest rwnie takie ustawienie rednicy przesony irysowej owietlacza, aby w polu widzenia mikroskopu wyranie byo wida krawd przedmiotu mierzonego. Przy pomiarach gwintw konieczne jest nachylenie kolumny z tubusem tak, aby obie strony profilu gwintu byy widoczne ostro. Pochylanie kolumny z tubusem dokonuje si pokrtem (5) (Rys. 2). Tubus w takim pooeniu powinien by ustawiony rwnolegle do linii gwintu w miejscu obserwacji (pochylenie w lewo lub prawo zalenie od tego czy gwint jest lewo czy prawoskrtny). UKADANIE PRZEDMIOTW NA STOLE MIKROSKOPU Przedmiot mierzony powinien by uoony symetrycznie w stosunku do otworu koowego, znajdujcego si w stole oraz symetrycznie w stosunku do dwch rub mikrometrycznych. Przy pomiarach dugoci, przedmiot mierzony powinien ustawiony tak, aby mierzona dugo bya rwnolega do ruchu stou podczas pomiaru. Przy sprawdzaniu gwintu w kach, konieczne jest ustawienie przedmiotu mierzonego tak. aby o gwintu mierzonego byo rwnolega do wzdunego ruchu stou. Sprawdzanie przeprowadza si w sposb nastpujcy: W kach zamocowuje si opraw ustawcz. rodek siatki pokrywa si z praw krawdzi tworzcej cylinder oprawy Nastpnie przy pomocy uchwytu odsuwa si st w prawo i zwalniajc uchwyt powoduje si powolne przesuwanie si siatki w lewo. Podczas tego ruchu cay czas obserwuje si, czy krzy siatki znajduje si w wyjciowym pooeniu w stosunku do tworzcej cylindra oprawy (to znaczy czy pokrywa si z t tworzc). Jeeli nie ma rwnolegoci pomidzy kierunkiem ruchu stou a osi kw to doprowadza si do rwnolegoci przy pomocy obrotu rk grnej pyty stou. POMIAR ELEMENTW GWINTU Przy pomocy mikroskopu warsztatowego mona mierzy takie podstawowe parametry geometryczne gwintw jak: skok rednic zewntrzn i wewntrzn kt profilu gwintu pooenie profilu gwintu w stosunku do osi gwintu

rednice zewntrzna i wewntrzna. Przy okreleniu rednicy zewntrznej gwintu najpierw ustawia si zerowe pooenie na skali mikroskopu odczytowego. Dokonuje si tego w ten sposb, ze obracajc pytk ze skal w gowicy okularowej przy pomocy pokrta (Rys. 3) ustawia si siatk tak, aby kreska zero" stopniowej skali zgraa si z kresk zerow mikroskopu odczytowego (Rys. 3). Nastpnie ustawia si o mierzonego przedmiotu rwnolegle do kierunku ruchu stou w sposb opisany wyej. Kolejnym krokiem jest zgranie poziomej linii krzya siatki z wierzchokiem profilu gwintu. Dokonuje si tego przez odpowiedni przesuw stolika mikroskopu. Po zgraniu odczytuje si warto na rubie mikrometrycznej stolika mikroskopu. Dokonujc przesuwu poprzecznego stolika mikroskopu przy pomocy ruby mikrometrycznej ustawia si t sam lini siatki na przeciwlege wierzchoki gwintu. Ponownie odczytuje si warto na rubie mikrometrycznej stolika. rednic zewntrzn gwintu okrela si jako rnic pomidzy odczytami w dwch pooeniach stolika. Pomiaru dokonujemy kilkakrotnie i obliczamy redni arytmetyczn. rednic wewntrzn okrela si analogicznie jako rnic odczytw odpowiadajcych pooeniom linii siatki we wrbach po obu stronach gwintu. Skok gwintu Przy okreleniu skoku gwintu nastawia si punktowane kreski siatki w gowicy goniometrycznej tak, aby pokryy si z tworzc profilu gwintu. Nastpnie co najmniej trzykrotnie odczytuje si pooenie na rubie mikrometrycznej przesuwu wzdunego. Nastpnie ruchem wzdunym stolika ustawia si lini punktow na ssiedni profil gwintu lub na profil gwintu w odlegoci n zwojw. Ponownie dokonuje si co najmniej trzech pomiarw. Rnica pomidzy pooeniami przesuwu wzdunego dla dwch ssiednich profilw jest wartoci skoku gwintu. Skok mona rwnie obliczy jako rnic pomidzy odczytami odpowiadajcymi profilom odlegych od siebie kilku zwojw, podzielonych przez ilo zwojw. Pomiar skoku naley rwnie przeprowadzi po drugiej stronie profilu gwintu. Warto skoku naley obliczy jako redni arytmetyczn wielkoci z obu stron profilu. Kty stokw Po przygotowaniu mikroskopu do pomiaru (patrz wyej) kreska 90" na skali stopniowe! zgrywa si z kresk 0" na skali minutowej mikroskopu odczytowego. Ky uchwytu ustawia si rwnolegle do wzdunego ruchu stou przy pomocy obrotu grnej pyty stou. Ustawienie sprawdza si przesuwem stolika do dwch skrajnych pooe w stosunku do dowolnego punktu siatki. Nastpnie stoek badany przemyty w benzynie umieszcza si w kach Pomiar stokw przeprowadza si na dwa sposoby:
a b

rys. 4. Zasada pomiaru ktw zbienoci stokw.

Sposb pierwszy polega na okreleniu rednic dwch przekrojw poprzecznych stoka, znajdujcych si na okrelonej odlegoci L od siebie (rys. 4a). W tym celu ruchem poprzecznym stolika przy pomocy ruby mikrometrycznej doprowadza si do pokrycia si rodka krzya z tworzc stoka, czynic trzy odczyty Za kadym razem naley rodek krzya ustawie na nowo. Nastpnie ruchem poprzecznym stolika naley doprowadzi rodek krzya do pokrycia si ze rednicowo - przeciwleg tworzc i ponownie odczyta pooenie ustawiajc krzy trzykrotnie. Rnica pomidzy rednimi arytmetycznymi wielkoci odczytw okrela rednic J w danym miejscu. Po zmierzeniu rednicy d naley przesun stolik w kierunku wzdunym na okrelon dugo L przy pomocy ruby mikrometrycznej o ile warto przesunicia nie przekracza 25mm. W przypadku wikszych przesuni naley pomidzy zderzak stolika a zderzak podstawy umieci pytk wzorcow. W nowym pooeniu wzdunym stolika naley podobnie jak poprzednio obliczy rednic stoka D, poprzez ustawienie poprzeczne dla dwch przeciwlegych pooe na tworzcej stoka. Kt stoka okrela si ze wzoru Dd = arctan , gdzie D - wiksza rednica stoka, d - mniejsza rednica stoka, L L odlego pomidzy tymi rednicami. Bd bezwzgldny pomiaru kta (w radianach) obliczony metod rniczki zupenej wynosi L Dd = 2 D + d + L , gdzie: D - bd bezwzgldny pomiaru 2 L L + (D d ) wikszej rednicy stoka, d - bd bezwzgldny pomiaru mniejszej rednicy stoka, L - bd bezwzgldny pomiaru odlegoci L. Sposb drugi polega na okreleniu poowy kata rozwarcia stoka (rys. 4b). W tym celu podobnie jak poprzednio doprowadzamy najpierw do pokrycia rodek krzya z tworzc stoka w wybranym miejscu. Nastpnie po odczytaniu pooe obu rub mikrometrycznych przesuwa si stolik w kierunku wzdunym na okrelon odlego L. Przesuwem poprzecznym z kolei ustawiamy rodek krzya na tworzcej stoka dla nowego pooenia wzdunego. Warto rnicy pooe poprzecznych stolika oznaczmy przez a. Zatem kt a pomidzy tworzc stoka a wysokoci wynosi a = arctan . W podobny sposb okrela si kt pomidzy tworzc stoka a L wysokoci dla tworzcej stoka po drugiej stronie osi stoka. Cay kt rozwartoci stoka jest sum dwch otrzymanych ktw. Bd bezwzgldny pomiaru kta a (w L a a + L . radianach) wyliczony metod rniczki zupenej wynosi = 2 2 L L +a

Promienie krzywizn uku. Na szybce stolika umieszcza si przedmiot mierzony i nastawia si mikroskop na ostro widzenia uku, ktry zamierza si zmierzy. Pytk z krzyem ustawia si w pooeniu zerowym. Promie krzywizny uku okrela si na podstawie znajomoci elementw segmentu uku, takich jak wysokoci h oraz dugoci ciciwy 2a. Przedmiot ustawia si tak, aby linia pozioma krzya dotkna mierzonego uku w rodku krzya (Rys. 7A). Wykonuje si trzy razy pomiar, za kadym razem nastawiajc pooenie krzya na nowo za pomoc ruby mikrometrycznej mikroskopu. Jako odczyt przyjmujemy warto redniej arytmetycznej poszczeglnych odczytw. Przy pomocy ruby mikrometrycznej przesuwamy stolik do dowolnej odlegoci ale tak, aby kreska pozioma nie wysza poza granice uku (powinna przecina uk w punktach M oraz N jak na Rys. 7B). Rnica odczytw stanowi wysoko h mierzonego uku.

rys. 5. Zasada pomiaru promieni krzywizn ukw

Do okrelenia dugoci polowy ciciwy a przesuwamy stolik jedynie tak, aby rodek krzya zetkn si z lukiem w punkcie M. Dokonujemy trzech odczytw. Przesuwamy stolik w kierunku przeciwnym a do pokrycia si rodka krzya z ukiem z drugiej strony w punkcie N. Promie krzywizny luku okrela si ze wzoru: a2 h R= + 2h 2 Bd bezwzgldny pomiaru promienia krzywizny wyliczamy ze wzoru: a a2 1 R = a + 2 h + h h 2 2h gdzie a, h - bd pomiaru dugoci ciciwy i wysokoci uku. Ze wzoru wynika, e w celu zmniejszenia bdu naley bra moliwie najwikszy odcinek uku do pomiaru.

You might also like