Jacek Walczyski

LEGENDA I RZECZYWISTO O YCIU KARIERZE I MIERCI

ELVISA PRESLEYA

ROZDZIA XIII

W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

Przyrwnywanie Elvisa Presleya do takich idoli jak James Dean i Rudolf Valentino nie jest goosowne. Ucielenianie z ide postaci Jamesa Deana i Rudolfa Valentino ma cisy zwizek z osobowoci trzech legendarnych postaci. Elvis prawdopodobnie mia wystpi w musicalu na Broadwayu w roli Rudolfa Valentino. Za wcielenie si w rol przedwojennego boyszcza kobiet mia otrzyma 2,5 miliona dolarw. Nie zdy Zagra natomiast w 1965 roku w filmie Harum Scarum produkcji M-G-M. Film okrelany by jako swoist y remake valentinowskiego Syna szejka. Po obejrzeniu filmu, nie mog autorytatywnie wypowiedzie si na temat zwizkw pomidzy tymi dwoma filmami, gdy nie widziaem nigdy Syna Szejka. W Harum Scarum Elvis gra piosenkarza Johnnyego Tyronea odbywajcego tourne po Bliskim Wschodzie. Zostaje porwany przez grup terrorystw zamierzajcych dokona zamachu stanu na miejscowego wadc. Zamachowcy zamierzaj wykorzysta umiejtnoci Johnnyego w zakresie walki karate. Ale Johnny nie chce pomaga rebeliantom. Wraz z crk krla, pikn Shalimar opracowuje plan ucieczki. Ich perypetiom towarzysz pikne piosenki: Mirage, Hey little girl, Kismet, Golden coins, Go east young man i chyba najadniejsza My desert serenade, wszystkie utrzymane w stylu muzyki

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

arabskiej. Obok Presleya w filmie wystpuje Mary Ann Mobley, Fran Jeffries oraz Michael Ansara, znany polskim telewidzom z roli Cochisea w indiaskim serialu Zamana strzaa. W 1979 roku ukazaa si nakadem Krajowej Agencji Wydawniczej ksika Krzysztofa Mtraka pt : Legendy nie umieraj z popularnej serii Szczliwa 7. W ksice tej autor zamieszcza szkice bohaterw, ktrzy obroli w legend amerykaskiej kultury masowej, tworzc swym yciem i twrczoci zjawiska o szczeglnej wadze dla dwudziestowiecznej mitologii spoecznej, stajc si niejako symbolami kultury popularnej. Obok Presleya przedstawiciela piosenki rozrywkowej, autor ukaza: wybitnego trbacza i piewaka jazzowego Louisa Armstronga, znanego pisarza i autora powieci sensacyjno-kryminalnych popularnych take w Polsce Raymonda Chandlera, niepodlegajcego dyskusji w swej wielkoci i osobowoci Ernesta Hemingwaya, niezapomnian wielk posta srebrnego ekranu Humphreya Bogarta i najbarwniejsz posta wiatowego boksu zawodowego Mohammeda Ali, znanego na pocztku kariery jako Cassius Clay. Plejad te zamyka ostatni z wielkich, autor tytularnej powieci, rwnie znany, co kontrowersyjny prozaik Francis Scott Fitzgerald. Co czy tych ludzi? Presleya, Armstronga, Chandlera, Bogarta, Fitzgeralda i Claya? Sprbujmy scharakteryzowa ich pokrtce opierajc si na wietnej pracy Krzysztofa Mtraka, ksieczki pasjonujcej, maej w formacie lecz wielkiej w treci. Histori kariery Elvisa Presleya znamy ju na pami. Louis Armstrong Satchmo urodzi si w ostatnim roku XIX wieku w niewielkiej, ndznej dzielnicy Nowego Orleanu. Nikt zapewne nie przypuszcza, e narodzi si jeden ze zwiastunw pionierskich cieek kultury. Trzynastoletni Armstrong jako gazeciarz piewa w ulicznych kwartetach. W latach dwudziestych powsta pierwszy film dwikowy piewak jazzbandu z Alem Jolsonem. W roku 1938 jazz przekroczy progi filharmonii, kiedy na synnym koncercie w Carnegie Hall wystpi kwartet swingowy Bennyego Goodmana. Produkowany dotychczas w szynkach, na ulicach, w spelunkach i burdelach Nowego Orleanu jazz oraz dalsza jego improwizacja wyszy poza mroczne zaktki rodowisk biedoty murzyskiej, rozpoczynajc triumfalny pochd przez estrady, ekskluzywne lokale do synnych sal koncertowych. Z muzyki pokonanych przez los, z formy paczliwej, przeszed gwatown metamorfoz stajc si rdem ekstazy i wyzwolenia od rzeczywistoci. Armstrong zetkn si z jazzem po raz pierwszy w zakadzie poprawczym, pniej muzykowa w rnych knajpach, tawernach, bu rdelach, na
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

parostatkach, na weselach i pogrzebach, bdc jednoczenie mieciarzem, gazeciarzem, mleczarzem, gocem, tragarzem, wglarzem, a najczciej bezrobotnym. Z prawdziwym jazzem zetkn si po raz pierwszy w 1918 roku grajc w zespole synnego puzonisty Kida Oryego, a pniej w 1922 roku u samego Kinga Olivera. Do historii jazzu wkroczy z takimi postaciami jak Sidney Bechet, Jelly Roll Morton, Bunk Johnson, Kid Ory. Improwizacja muzyki jazzowej zbliya j mocno do muzyki powanej, co w rezultacie doprowadzio do przernych karamboli muzycznych, ale w efekcie zmienio stosunek do jazzu wielu dotychczas mu niechtnych. Louis Armstrong by czowiekiem sukcesu i jeszcze za ycia uwaany by za geniusza, ktry wyprzedzi swj czas. Podobnie jak Presley, zdoby swe miejsce na Parnasie nie tylko, dlatego, e by muzycznym i wokalnym talentem, lecz dlatego e podobnie jak Presley, sw osobowoci ucielenia ca histori muzyki, ktr reprezentowa. I podobnie jak pniej o Presleyu, tak wczeniej o Armstrongu napisano w powanych gazetach, e w dniu 06 lipca 1971 roku, gdy zmar Louis Armstrong, skoczya si pewna epoka w dziejach kultury wspczesnej. Wielki rewelator muzyki jazzowej i rozrywkowej tchn w t muzyk dusz, jak gdyby mimochodem wyrbujc cieki do nowoczesnego wiata masowej kultury. Zafascynowany Elvisem, nie byem obojtny na inn muzyk. Zainteresowania mojego brata skupiay si wok jazzu i pyty z muzyk Armstronga byy wszechobecne w moim rodzinnym domu. Miaem wic okazj na bieco sucha gry i piewu wielkiego Satchmo. W latach trzydziestych i czterdziestych naszego wieku, wspaniay okres przey tzw. czarny krymina. Gosi on, e kompromis midzy zymi a dobrymi instynktami natury ludzkiej jest nieodzownym warun kiem ycia, poniewa w pewnych sytuacjach ludzie s zdolni do wszystkiego. Proza Raymonda Chandlera bya rygorystycznie przedmiotowa, prezentatywna w ukazywaniu wiata. Wiedza czarnej powieci to wiedza faktologiczna, std jej rzeczowa obojtno opisowa, dyscyplina, precyzja, z jak Chandler ledzi niczym kamera, ruchy, zachowania, gesty ludzkie wkomponowane w sceneri Kalifornii, Los Angeles i jego bogatych dzielnic: Beverly Hills i Bel Air. Bohaterowie Chandlera nie mwi, nie rezonuj, lecz porozumiewaj si. Nie myl, lecz dziaajc prowokuj zdarzenia, wywouj refleksj. Chandler unika abstraktw takich jak mio, przyja, wiara. S one zredukowane do niezbdnego minimum, ale za to celne, skrtowe
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

i dowcipne, a rwnoczenie sla ngowe i nieco nonszalanckie. Chandler jest mistrzem sarkastycznego aforyzmu, a jego jzyk peen jest dowcipu, ktrego istot stanowi zaskakujce porwnanie, niespodziewana metafora i przesadnia. Bogactwo tropw stylistycznych, poetycka umiejtno zaskocze nia sowem, obrazem, metafor stwarzaj jedyny w swym rodzaju styl narracji, ktrego jak dotychczas nie udao si nikomu podrobi. Sam Chandler pochodzi z angielsko -irlandzkiej rodziny. Z pocztku mieszka w Anglii, pniej w Stanach Zjednoczonych, wiodc urozmaicone ycie: by handlowcem, pilotem wojskowym, urzdnikiem bankowym. Osiad w Kalifornii i tam powstay jego najwiksze utwory z dziedziny czarnego kryminau, ktry doprowadzi do mistrzostwa: Wielki sen, egnaj laleczko, Wysokie okno, Tajemnica jeziora, Pi morderstw, Czerwony wiatr, Maa siostrzyczka, Dugie poegnanie. O sobie Chandler pisa, e jest gburowatym facetem ze swoich powieci. Faktycznie jednak by neurastenikiem coraz bardziej popadajcym w depresj i alkoholizm. Po mierci swej ony, o osiemnacie lat starszej, nastpio najtragiczniejsze za amanie koczce si kilkakrotnymi, nieudanymi prbami samobjstwa i wielotygodniowym leczeniem w klinikach i sanatoriach. Po wielu kryzysach nerwowych zmar na zapalenie puc w 1959 roku, w La Jolla w Kalifornii. Rwienikiem Armstronga by Humphrey Bogart. W okresie 25 lat zagra w siedemdziesiciu piciu filmach stwarzajc niezapomniane kreacje. Po raz pierwszy w historii kina, sympatia widzw bya zawsze po jego stronie bez wzgldu na to, czyj posta kreowa. Jego powodzenie wydawao si niezalene od kondycji ludzkiej i moralnej postaci odtwarzanych, gatunku filmu, happy-endu, jakoci reyserii. Stwarzany przez niego bohater umiera, bywa skazany na krzeso elektryczne, otrzymywa dugo letnie wyroki. Ale grywa rwnie postacie szlachetne, pene idealizmu, wzniosoci, pene, wewntrznych sprzecznoci. Wystpowa take w rolach komediowych. Magiczna sia jego osobowoci promieniowaa zza tej nieprzeniknionej i lekko przekrzywionej twarzy, ukrytej pod mask flegmatycznoci z jego przygarbionej sylwetki, poddanej wewntrznej ekonomii gestw i zachowa. A wszystko to stwarzao obraz realnego czowieka, przed ktrym ycie nie ma zbyt wielu tajemnic. Bogart by pierwszym aktorem, ktremu wybaczano wszelkie saboci, one bowiem w jaki niewytumaczalny sposb cementoway jego spjno z ekranowymi wcieleniami i rzeczywistym yciem. Kresu jego kariery nie pooyy ani pikantne skandale, ani cztery ony, ani burdy w nocnych lokalach,
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

ani powszechnie znana skonno do alkoholu. Nie mia znaczenia fakt, e jego twarz urgaa wczesnym stereotypom mskiej urody. Kiedy Humphrey Bogart umiera 14 stycznia 1957 roku w Los Angeles, w pidziesitym szstym roku ycia z powodu raka przeyku i p milion a kieliszkw wypitej whisky jego legenda bya ju ugruntowana. Jego kult bdzie powtarza si dopty, dopki bdzie bliski tym wszystkim spod kin, domw publicznych stadionw, tym wszystkim, ktrzy go znaj, nie wiedzc o tym, poniewa podwiadomie o nim marz. Legenda Bogarta wyrasta ponad mod obyczajow i powoduje, e wraca do nas wzorzec mocnego czowieka mczyzny niepoddajcego si atwo przeznaczeniu. Odywa cyklicznie, co stanowi zjawisko niebywae w historii ekranowych kultw, a nawet w caych dziejach kultury masowej. Co jaki czas przybiera na sile i wraca na wysoko wzniesionej fali retro. Francis Scott Fitzgerald zosta boyszczem amerykaskiej modziey ju w wieku 24 lat, gwnie za spraw powieci Z tej strony raju. Prawdziwym bohaterem jego powieci by styl ycia pokolenia startujcego w latach wiar porozbijanych i rozprysych, kryzysu wartoci dotkliwego zarwno wiecie jak i w artystycznej dziaalnoci. Powszechne stao si przeczucie koca cywilizacji, a waciwie tragedii kultury w nowoczesnym spoeczestwie. Fitzgerald chwyci problem: bya nim wspzaleno pienidza i mioci. Sceneria jego powieci to nieodmiennie: rezydencje milionerw, nocne lokale, ekskluzywny poszum wielkiego ycia, silni, wspaniali mczyni, pikne, nie pozbawione seksu kobiety. Pisarski egocentryzm Fitzgeralda bywa poszyty niekiedy zwyczajn grafomani, ale przejawia zadziwiajc witalno. Nawet jego sabe strony i ze pomysy yj w nieuchwytny sposb, cho niekiedy pozbawione s estetycznego smaku i wewntrznej podbudowy. Doprawdy, rzadkie to i zadziwiajce wspwystpowanie talentu i kiczu, ktre tak samo intrygowao i zastanawiao krytykw i psychologw jak pniej sukcesy i osignicia Presleya. Druga powie Fitzgeralda Pikni i potni z 1922 roku bya pocztkiem osobistego koca pisarza. Skoczya si bowiem era jego powodzenia, zachynicia si karier, skoczy si okres zafascynowania wielkim wiatem i towarzystwem. Katastrofa osobista wywoaa nastroje depresji i ataki alkoholizmu. Autor znacznie obniy swe loty, pisa niewiele. Do osobistej i literackiej klski Fitzgeralda, przyoyo rk take Hollywood. Z odraz patrzy na filmowy wiatek, w ktrym znalaz si w zwizku z ekranizacj jego powieci.
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

Przybity kopotami finansowymi w ostatnich latach ycia, zgnbiony, lekcewaony i zapomniany, umiera w Hollywood 20 grudnia 1940 roku na atak serca. Mia 44 lata. By pisarzem impulsywnym, pozbawionym zdolnoci mylenia analitycznego. By prnym, troch zoliwym, ustawicznie wykpiwajcy m wszystko, citym i byskotliwym, obdarzonym irlandzkim talentem uywania jzyka w sposb zaskakujcy i barwny. Konstruowa na papierze wyobraenia o sobie samym, impulsywnie i wiadomie wprowadza elementy autobiograficzne. Ernest Hemingway, jako jedyny chyba z wielkich wspczesnych pisarzy wszed do wiatowego panteonu kultury masowej. Modelowa obyczaje nie tylko swego pokolenia, pozostawi po sobie okrelony styl i sposb ycia. Sia jego mitu polega na tym, e nie mona go naladowa. Naladownictwo zniszczyoby mit, ktrego podstaw jest nostalgia za yciem penym, cakowitym, swobodnym, autentycznym, nie ujtym w klamry wspczesnej cywilizacji, nie obwarowanym nakazami i zakazami wspczesnej moralnoci i obyczajowoci. Hemingway nada wasnemu mitowi barw ycia, stawiajc za wzr postaw ucielenion jednoci osobowoci i twrczoci, romantyzmu i naturalizmu. Dowodzi swoim yciem, e charakter czowieka jest tosamy z jego losem. Z atwoci pokonywa barier niezrozumiaoci, ktra wytworzya si midzy dwudziestowiecznym pisarzem a publicznoci. Jego literatura trafiaa wprost w tajemne, czsto wstydliwie skrywane aspiracje wspczesnego czowieka. Aspiracje mona powiedzie romantyczne, ale romantyzm ten zna czogi, gazy trujce, masakry, trepanacje, odstrczajce widoki mierci, gwatw, rozbojw. Gloryfikowa czyn, a rwnoczenie eksponowa sentymentalizm. Fascynowa odrzuceniem wygodnej, biernej postawy wobec wiata, gloryfikowa gargantuiczn pasj i chonno ycia: yj peni ycia, nie popeniaj bdu wyrzeczenia. Nie jest wane, co robisz, chodzi jedynie o to by uy ycia. Bo jeli tego nie bdziesz mia, to co ci zostanie? Poprzez to motto Hemingway produkowa zniewalajcy mit absolutnej i prawdziwej wolnoci. W losach bohaterw przemyca to, co oni chcieli w sobie odnale. Hemingwayowski bohater staje naprzeciw siom natury i albo wygrywa albo jest zwycionym ale walka zawsze jest czysta a rozstrzygnicie jasne. Jedyn obron jest reakcja sentymentalna: przegrywajcemu wspczu, a wygrywajcemu wskaza nieuchronn perspektyw przyszej przegranej. Analiza osobowoci Hemingwaya daaby pewnie fascynujce rezultaty i ju prbuje si to czyni w odniesieniu do przesanek jego samobjstwa. W ostatnich latach swego ycia by niezwykle draliwy. Bra si za bary z wasnym
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

zaufaniem do siebie. Jego wasn wytrwa walk i karier literack najlepiej ukazuje alegoryczna opowie pt: Stary czowiek i morze. Wiedzia, e w jego twrczoci nic nie da si udowodni raz na zawsze. Twrczo jest w ogle tylko nieustannym zbieraniem dowodw na rzecz swojego talentu, natomiast talent trzeba snu przed sob i uzasadnia przed innymi. Oczywicie, psychika Hemingwaya musiaa podlega presji zaprzeczania monolitycznoci stylu i mitu, ktry stworzy na uytek innych. Realizowa wolno osobow, jako zgodno z wasn natur. Tak byo w jego micie, ale w rzeczywistoci realizowa wzr, jaki sobie narzuci, jaki sam stworzy, a wic faktycznie dziaa wbrew sobie. Pozosta w naszej pamici w dwch postaciach: jako mityczny twr oraz jako pisarz, o ktrym w poowie lat pidziesitych (pidziesitych wic jeszcze za jego ycia) John OHara napisa: najwybitniejszy spord yjcych dzi pisarzy, najwybitniejszy od mierci Szekspira. Sprzeczny w opiniach krytykw, rozbienych ocenie jego twrczoci, najbardziej skomplikowany i najmocniejszy w swych dzieach, Hemingway pozostanie zjawiskiem nietypowym, niezwykym, niezalenie od tego co o nim napisano i bez wzgldu na to, co si jeszcze o nim napisze . Ostatnim z Wielkiej Sidemki Krzysztofa Mtraka, jest jedyny yjcy z naszych bohaterw, Mohammed Ali, uywajcy niegdy (przed przyjciem islamu) nazwiska Cassius Clay. Pod takim te nazwiskiem poznalimy go, kiedy 29 padziernika 1960 roku, na Olimpiadzie w Rzymie zdobywa zoty medal, miadc wprost sw przewag wczesn saw amatorskiego boksu, czterokrotnego mistrza Europy Zbigniewa Pietrzykowskiego. Nasz znakomity, niezwyciony w wielu europejskich bojach (a niemajcy jako szczcia na olimpiadach) bokser z Bielska -Biaej, powie po kilkunastu latach: by jak z elaza, walczyem tylko po to eby przetrwa. I by nasz mistrz jedynym bokserem w Rzymie, ktry przetrwa pene trzy rundy z Clayem. Ten by bezkonkurencyjny, zdoby zoty medal olimpijski (pniej wrzuci go do rzeki Ohio), ktry by pierwszym stopniem do jego arcyciekawej kariery mistrza wiata wszechwag, ktrego na dobra spraw nikt nie zdetronizowa. Kariera ta wykroczya daleko poza ring i jest jedn z tych dziwnych i niewytumaczalnych karier ludzkich XX -stulecia. Jako amator stoczy sto osiemdziesit siedem walk, z ktrych tylko trzy przegra. W 1960 roku zdoby mistrzostwo olimpijskie, po ktrym przeszed na zawodowstwo. W 1961 owiadczy publicznie: Bd mistrzem wiata przed ukoczeniem dwudziestu jeden lat.
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

Odtd prasa czsto zacznie publikowa jego proroctwa, z ktrych wikszo bdzie si sprawdza. W 1963 roku znokautuje w czwartej rundzie Archie Moorea, dokadnie wg swojej przepowiedni. Idzie jak tornado przez ringi zawodowe, niszczc dosownie swych rywali. Jego nkajcy sposb walki, szybko, byskotliwa technika zmiataj przeciwnikw ringu. Demonstruje sw but, pyszakowato, pewno siebie, a sztab menederw zapewnia mu tak reklam prasow i psychologiczn, jakiej nikt dotd w boksie nie mia. Clay przepowiada, w ktrej rundzie, minucie, sekundzie, powali rywala, w jaki sposb go znokautuje, ile razy pole go na deski, czy zainkasuje jaki cios i sowa dotrzymuje. Zniewaa, wyszydza, lekceway swoich rywali, idealizujc jednoczenie wasn posta: Jestem tak szybki, e gdy wieczorem gasz lamp, jestem w ku zanim zrobi si ciemno. Ksiyc potrzebuje wiata sonecznego, dla siebie ja jestem tym wiatem, Beatlesi to najwiksi piewacy na wiecie, a ja jestem najlepszym, najwikszym i najpikniejszym bokserem we wszechwiecie. W 1964 roku w wieku 22 lat, na ringu w Miami Beach, Clay nokautuje Sonnyego Listona i zdobywa tytu mistrza wiata wszechwag. Dziennikarze uznaj to za najwiksz niespodziank w bokserskim showbiznesie i podejrzewaj ukartowanie walki. Wybuchaj skandale, Federacja Bokserska wytacza Clayowi proces zarzucajc mu rwnoczenie bazestwo i dawanie zego przykadu modziey. Wwczas Clay krzyczy; Jestecie band gupcw i baranw, a wic dobrze, w rewanu znokautuj Listona przed upywem dwch minut! Faktycznie, rewanowy pojedynek koczy si nokautem Listona w szedziesitej sekundzie pierwszej rundy! W tym samym roku, po zdobyciu i obronieniu tytuu mistrza wiata, Clay przyjmuje islam i jako Mohammed Ali ogasza swe posannictwo. Odbywa podre misyjne, dobroczynne, mianuje si duszp asterzem. W Ghanie przejeda wrd szalejcych tumw odkrytym samochodem. Wrd otaczajcych go, panuje mit Alego jako Samego Najwyszego. Rozwodzi si z ona tylko dlatego, e jako mahometanin nie moe znie, e ona maluje usta zbyt czerwona szmink. W lutym 1966 roku odmawia powoania do wojska i wyjazdu do Wietnamu. Sd skazuje go na 5 lat wizienia lub 10 tysicy dolarw grzywny. Federacja Bokserska pozbawia go tytuu mistrza wiata i odbiera licencj. Nie wolno mu wyjeda z USA bez specjalnego ze zwolenia. Na ring powrci dopiero w 1970 roku, pomimo e Sad Najwyszy uchyli wyrok dopiero w rok pniej. Zalegoci treningowe day zna o sobie. Przegrywa walk za walka, odnosi niemae rany. Ale ambicja, upr, dowiadczenie i cika praca sprawiaj, e dopnie swego. W 1974 roku na ringu
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

w Kinszasie odzyska tytu (ktrego nie straci na ringu) nokautujc w smej rundzie Georgea Foremana. Rok pniej pokona Joe Fraziera. Obie walki poprzedzia jak niegdy wojna psychologiczna. Na temat Alego ukazaa si nieskoczona ilo publikacji. Historia Cassius Clay alias Mohammeda Ali naley nie tylko do faszywych objawie masowej kultury, ale przede wszystkim do wspczesnego wiata. Niegdy bogobojny muzumanin i antywojenny kontestator, w latach siedemdziesi tych prowadzi swobodny styl ycia stajc si pragmatycznym biznesmenem. Mit Alego to niezwyke wcielenie sportowej niezwycialnoci, ktrej konflikty i niepowodzenia doday ludzkich rysw. Zrobi olbrzymie pienidze, nigdzie poza ringiem nie pracujc. Znokautowa wasne mczestwo i wszystkie przeszkody pitrzce si po drodze. Wykaza cywiln odwag wchodzc w konflikt z prawem. Kariery Elvisa Presleya, Louisa Armstronga, Raymonda Chandlera, Humphreya Bogarta, Francis Scott Fitzgeralda, Ernesta Hemingwaya i Cassius ClayMohammeda Ali udowadniaj niezbicie, e kultura masowa naszych czasw przywouje stale na nowo odwieczne ludzkie pragnienia. Co wsplnego maj ze sob ludzie, ktrych nazwiska tworz Wielk Sidemk? Co ich czy? Wszyscy oni s przedstawicielami kultury masowej, w ktrej wzroli i ktr, mona powiedzie wynaleli i uksztatowali. Kultura masowa wielki wynalazek naszego stulecia odmienia za spraw swych przedstawicieli ycie spoeczestw, wylansowaa nowe wzorce przey, zdemokratyzowaa gusty i obyczaje. Zrodzia mity, ktre przedstawiem powyej. Przedstawiciele tej kultury stali si jej wybracami, wybracami ich biografia poczona wyrazicie z twrczoci i dziaalnoci sprawia, e stali si symbolami. Wewntrznemu rozdarciu towarzyszy tragiczny charakter ich losw. Kady z nich odnosi sukces, cieszy si powodzeniem, zmaga si z nim, z amerykaskim spoeczestwem, z samym sob. Oprcz sukcesw powodzenia, to samo spoeczestwo, ktre wznioso ich na szczyty popularnoci i sukc esu, zadaje im cierpienia i rany. Czyni z nich swoje legendy, ale take depcze, niszczy, rujnuje. Ci wraliwi ludzie zawadnli emocjami i ludzkimi przeyciami, ale zawsze musieli podda si presji, jak narzuca im zbiorowy, masowy obrzdek podziwu, ekstazy i histerii. Ich twrczo i biografia utosamiy si ze sob, stworzyy swoist jedno legendy, ktra trwa i zdolna jest wci porusza wyobrani.
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

O nowej subkulturze modzieowej w RFN pisa obszernie zachodnioniemiecki tygodnik Der Spiegel. W niej wszystkie style s dozwolone. Wsplnym mianownikiem tych stylw jest narcyzm, akcentowanie wasnego ja, strj jakikolwiek, byle rni si od stroju mieszczucha z establishmentu. Wszystkie style dozwolone s take w muzyce, ktra dziaa niemal jak narkotyk. W jaskrawo owietlonych knajpach spotykaj si ubrani na czarno punkowie, melancholijni dandysi w bieli, chopcy kopiujcy amerykaskiego aktora Marlona Brando, dziewczta hodujce modzie z lat pidziesitych. Barwna mieszanina, zoona z muzykw i malarzy, ludzi bezrobotnych i tych, ktrzy pragn zosta artystami wszyscy oni nadaj sens szaroci dnia i nocy. W jaskrawo owietlonych knajpach nowej cyganerii, wywietlaj si niczym bajecznie kolorowe rajskie ptaki, najdziwaczniej ubrane, najdziwaczniej si zachowujce. Punkowie przedstawiciele popularnego stylu modzieowej subkultury lat siedemdziesitych, pocztkowo protestowali tylko w sposb bardzo przekorny przeciwko obudzie i bigoterii dnia powszedniego. Ich ataki w pewnym sensie si przeyy i pierwotni punkowie przeksztacili si w bajecznie kolorowe postacie, ratujce swj nihilizm w cyganerii lat osiemdziesitych. Katalizatorem sceny jest muzyka. Jednym z jej nestorw Dawid Bowie, znakomita gwiazda muzyki rockowej. Ju w latach siedemdziesitych rozpoczyna swoje wystpy stale zmieniajc wasny wizerunek. Ten Anglik prezentowa si na scenie raz w chodnej, sztucznoci, raz w pozie dekadenckiej, zmienia twarz, zmienia styl, zmienia cay wygld. Gdy Bowie przyjecha w 1976 roku z Los Angeles do Berlina Zachodniego, eksperymentowa z muzyk elektroniczn i tym razem podobnie jak w caej swej karierze wyprzedzi dzisiejsze tendencje muzyczne. Znamienn rol odgrywa jego przebj The Heroes (Bohaterowie). Ukadajc sowa tej piosenki: Nikt nie daje nam szansy, ale mimo to zwyciymy. Na zawsze. Na zawsze.
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

10

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

Bdziemy wwczas bohaterami, cho przez jeden dzie Bowie wyranie wywiera wpyw na wiadomo modzieowej publicznoci. Grace Jones pikna czarnoskra krlowa dyskotek na Jamajce, noszca fryzur, ktra przypomina pooony na gowie brykiet zdobya pierwsze miejsce na licie najbardziej charakterystycznych piewcw wasnego ja. Muzyka jest w nowych modzieowych subkulturach niemale decydujcym rodkiem wyadowania emocji. Nie jest to zjawisko nowe. Modzie wszystkich pokole bardzo czsto wyywaa si przy dwikach muzyki. W poowie lat czterdziestych, w poowie lat pidziesitych, szedziesitych, w Nowym Orlea nie, w Nowym Jorku, w Paryu, Londynie, Monachium przedstawiciele rnych stylw muzycznych zawsze zdobywali modzie. Zaraz po wojnie rock przypieszy wiatow rewolt modziey przeciwko mieszczaskiemu pokoleniu rodzicw, w poowie lat szedziesitych Beatlesi i Rolling Stonesi zagrzewali modych. Ogromnym uznaniem cieszy si punk rock. Nie ma jednak jednolitego i szerokiego frontu konsumentw jednego typu muzyki. Rozam i rozczonkowanie grup modzieowych prowadzi do rnorodnoci stylw muzycznych i do cigle nowych muzycznych md. W USA ogromn koniunktur przeywaj sklepy z towarami, ktre stanowiy dyktat mody w latach pidziesitych. Oprcz wspomnianych memorabiliw typu presleyowskiego, jak woda id pyty z nagraniami swingowymi, jazzowymi, rock-a-billy czy Franka Sinatry. W niewyczerpanym skarbcu popularnej muzyki mona wygrzebywa wszystkie style i wszystkie mody. Fale powodzenia mody retro nie s zreszt niczym nowym. Ekspresyjne style minionych dziesicioleci, ktre niegdy fascynoway publiczno, wracaj i ponownie fascynuj wspczesne pokolenia, poniewa s podniet dla marze o silnym, autonomicznym yciu modziey. Byy czasy, gdy modzi rozumieli si wzajemnie i stanowili potg. Pozostamy przy marzeniach o tej potdze. Tsknota za oryginalnoci, za akcentowaniem wasnego ja, za tym, aby by jedynym w swoim rodzaju prowadzi do coraz bardziej zwariowanych strojw i do coraz wikszej swobody w eksperymentach muzycznych. Obce jest tu pojecie zego smaku czy braku dobrego gustu operuje si bowiem cakiem inn estetyk, ktra uwidacznia si nie tylko w strojach czy muzyce, lecz take w pozach i dekoracji wntrz. Czy ta nowa subkultura dugo bdzie szokowa spoeczestwo i czy jej trwanie polega bdzie tylko na zewntrznej negacji stylu ycia zachodniego gwnie niemieckiego mieszczastwa i innych klas pracujcych? Trudno na to
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

11

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

jednoznacznie odpowiedzie. Jako zjawisko moe trwa tak jak trway kultury stworzone przez przedstawion powyej sidemk a moe przemin pozostawiajc po sobie jedynie poczucie braku przyszoci i beznadziejn pustk. Wspominani powyej bohaterowie ksiki Mtraka na og odeszli ju z tego wiata (oprcz Mohammeda Ali) ale pozostay ich mity i legendy z ktrych wyroli i elementy subkultury, ktr stworzyli, ktra ich wykreowaa i w ktr wroli na trwae wraz ze wspczesn spoecznoci. Za ycia stali si symbolami i na zawsze nimi pozostan. Gdy 16 sierpnia 1977 roku zmar Elvis Presley, Washington Star napisa: Rzadko tylko mier mw stanu, politykw, generaw i filozofw wywouje takie poruszenie. Kiedy wiadomo o mierci Presleya dotara do Biaego Domu, prezydent Jimmy Carter powiedzia: Wraz z nim umar kawaek Ameryki. Setki Amerykanw telefonowao do Biaego Domu dajc od prezydenta, by z powodu mierci piosenkarza ogosi aob narodow. W niektrych stanach, na znak aoby opuszczono flagi do poowy masztw. W depeszach kondolencyjnych wyraano al, e prezydent nie zoy specjalnej deklaracji z powodu zgonu synnego wykonawcy. Od czasu mierci prezydenta Kennedyego, Amerykanie nie przejli si tak niczyj mierci. Pod presj tych telegramw, telefonw i depesz, prezydent Carter zoy specjalne owiadczenie: Dla wszystkich ludzi na wiecie, Elvis Presley by symbolem ywotnoci, buntowniczego ducha i pogody, charakterystycznych dla Stanw Zjednoczonych. Jego mier pozbawia nasz kraj czstki nas samych. By on jedyny w swoim rodzaju i niezastpiony. Jego muzyka i jego osobowo czc elementy muzyki country i murzyskiego rhythm and bluesa wycisny trway lad na amerykaskiej kulturze masowej, zmieniy nieodwracalnie oblicze amerykaskiego spoeczestwa. Jego popularno bya ogromna. Obaj pochodzilimy z Poudnia, Elvis by przyjacielem mojej rodziny, by moim przyjacielem Jest nam ogromnie ciko Nigdy go nie zapomnimy owiadczy prezydent USA. A tocznie pyt firmy RCA pracoway na penych obrotach wasnych i wydzierawionych maszyn, aby nady za popytem. I pracuj nadal. Do koca lat osiemdziesitych ukazyway si na rynku nowe wersje piosenek Elvisa, a take nowe, niepublikowane dotd utwory. Wg nieoficjalnego owiadczenia
Opracowanie edytorskie: Jawa 48
Wszelkie prawa zastrzeone

12

Legenda i Rzeczywisto o yciu Karierze i mierci Elvisa Presleya Rozdzia XIII W AUREOLI NIEMIERTELNYCH LEGEND

dyrektora wytwrni, w specjalnie strzeonym archiwum znajduj si setki nagra Elvisa, ktrych dotychczas nikt nie sysza. Dyrektor owiadczy take, e firma jest w posiadaniu specjalistycznego materiau z nagraniami na 1000 godzin emisji, zawierajcego unikalne koncerty piosenkarza, amatorskie wystpy i nagrania, wywiady i wypowiedzi. Teraz, w dobie techniki komputerowej, ma to szczeglny wydwik i przekonalimy si, e nie byy to obietnice bez pokrycia. Wystarczy przypomnie now wersj filmu Thats The Way It Is wyemitowanego w 2001 roku czy synny remix szlagier roku 2002 Little Less Conversation. Moda na Presleya wci trwa i nadal przynosi miliony kontynuatorom jego legendy. Ma racj Krzysztof Mtrak. Legendy nie umieraj.

Nastpny rozdzia nosi tytu: Rozdzia XIV EKSPLOZJE PODEGO WIATA

Dokument w f ormacie *.pdf moe by wykorzystany wycznie do uytku osobistego bez prawa do dalszego obrotu i obiegu komercyjnego lub handlowego i nie moe by poddawany modyfikacjom bez zgody autora edycji. Naley go traktowa tak, jak ksik wypoyczon do przeczytania.

Opracowanie edytorskie: Jawa 48

Wszelkie prawa zastrzeone

13