IZA KUNA ANNA GRODZKA KABARETY GEJE W KINIE PRL

czytaj na s. 20

dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ

W PRENUMERACIE GRATIS!

Ma r t a A b r a mo w i c z
n owa prezeska K a mp a n i i P r z e c i w H o mo f o b i i
magazyn bezpłatny ISSN 1896-3617
 wstępniak
Spis treści
02 W S T Ę P N I A K
W przeddzień wielkiego paradowania
03 W Y W I A D
Związki i edukacja
wywiad z Martą Abramowicz
04 K R A J
Nowe władze KPH
Prezydent USA, jego chłopak i dziecko
Sztuka dla przyjemności
06 W Y W I A D
Transowy coming out
wywiad z Anną Grodzką
W przeddzień wielkiego paradowania
I znowu mamy
wiosnę i zaczy-
namy wielkie
maszerowanie
przez Polskę.
Zaczęły, jeszcze
zimą, coraz sze-
rzej rozlewające
foto: Oiko
się po Polsce
Manify, w tym
jubileuszowa, bo dziesiąta, warszawska. W
kwietniu i w maju będziemy iść w Krakowie – w
ramach Dni Równości i Tolerancji i Queerowego
Maja, w czerwcu na Dniach Równości w War-
szawie. Rozkwitają też nowe inicjatywy – w Lub-
linie powstał oddział KPH, a grupa rzeszowskich
zapaleńców zamierza ożywić nieobecne dotych-
czas na tęczowej mapie Polski Podkarpacie.
W poprzednim numerze „Repliki“ wydruko-
waliśmy list czytelnika, Polaka na stałe mieszkają-
cego w Amsterdamie, w którym napisał, że z je-
go perspektywy mnogość polskich inicjatyw kul-
turalno-społecznościowych LGBT wygląda na
światowy ewenement. Mamy jeszcze jeden ewe-
nement, którym niekoniecznie powinniśmy się
chwalić – znikomą liczbę inicjatyw politycznych.
Ale ostatnie miesiące i tak możemy pod tym
względem uznać za przełomowe, bo oto Warsza-
wa dorobiła się własnego pełnomocnika ds. dys-
kryminacji. W tym samym czasie Duńczycy do-
puścili adopcję dzieci przez pary jednopłciowe, do
wprowadzenia małżeństw homoseksualnych
przymierzyła się Portugalia, a premierką Islandii
została otwarta lesbijka. Tymczasem ponad 40
procent polskich gejów i lesbijek, według sonda-
żu przeprowadzonego przez portal Gejowo.pl,
najchętniej zagłosowałoby na Platformę Obywa-
2
08 N E W S Y
Wiadomości z kraju i ze świata
09 O P I N I E
Czy ujawniać homoseksualność
polityków, jeżeli są homofobami?
Jaka powinna być Parada
Równości 2009?
12 W Y W I A D
Czytam Szczukę i Graff
Wywiad z Izą Kuną
14 H I S T O R I A
Szalet albo balet
telską, która ma wprawdzie Janusza Palikota,
specjalistę od outowania polityków, ale jedno-
cześnie w tzw. sprawach obyczajowych jest i ra-
czej zawsze będzie partią konserwatywną.
Skąd ta nasza miłość do PO, której pozostanie
przy władzy oznacza brak zmian w sytuacji pols-
kich gejów i lesbijek? Mam wrażenie, że po trosze
ze zmęczenia brakiem zmian, niechęci nawet do
szukania na razie mało wpływowej, ale na pew-
no ciekawszej, jeśli chodzi o program polityczny,
alternatywy. Niewiary, że ktokolwiek – a już
szczególnie my sami – jest władny cokolwiek
zmienić. Niestety, owa niemoc nie pozostaje bez
wpływu na tych, którym po prostu musi się chcieć
– działaczy, organizacje. Po jednej z tegorocznych
Manif rozgorzała dyskusja wśród jej organizato-
rów, czy osoby homoseksualne, które zresztą bar-
dzo aktywnie pomagały w jej przygotowaniu, po-
winny były przynosić ze sobą tęczowe flagi – bo
przecież, według niektórych, Manify nie są miejs-
cem dla postulatów gejów i lesbijek. Czytając o
tym, poczułam się, jakbym cofnęła się w czasie
przynajmniej o dziesięć lat, kiedy rzeczywiście do-
piero zaczynaliśmy rozumieć, jak ważna jest
współpraca wszystkich organizacji walczących o
prawa człowieka. Oczywiście ta dyskusja była naj-
prawdopodobniej wydarzeniem zupełnie wyjąt-
kowym, jednak z drugiej strony jest symptoma-
tyczna – bo pokazuje, że kiedy coś zbyt długo
idzie nie tak, zaczynamy szukać winnych we włas-
nym gronie, zamiast zastanowić się, co moglibyś-
my zrobić, aby nam wszystkim było lepiej.
Co zatem możemy zrobić? Może zacznijmy
od tego, że choć nasze jednostkowe cele są mo-
że i różne, to na zapewnieniu równych praw
wszystkim – gejom, lesbijkom, kobietom, oso-
bom transseksualnym itd. – możemy zyskać
Tekst: Ewa Tomaszewicz
16 F E L I E T O N
Jak żyć ze skrytką?
Pogadanki Cioci R.
17 K U L T U R A
Meryl i LGBT
Parodia geja... a co dalej?
Recenzje najnowszych książek
i filmów
23 C Z A J N I K
czyli orientacje gwiazd
Boruc, Pieńkowska, Zając,
Żebrowski, Raczek, Szczygielski
wszyscy. Dlatego też wykorzystajmy wszystkie
ku temu możliwości – również takie jak nadcho-
dzące marsze i parady. Tegoroczna warszawska
Manifa, oprócz rekordowej frekwencji, mogła
się pochwalić również znakomitą organizacją,
dzięki której hasła, pod którymi szła, nie mogły
pozostać niezauważone (jej postulaty – walka z
przemocą wobec kobiet, refundacja in vitro,
wprowadzenie parytetów w wyborach, rozdział
Kościoła od państwa, szacunek dla pracy matek
– cytowane były w większości relacji). Mam na-
dzieję, że i o naszych marszach i paradach bę-
dziemy mogli niedługo napisać to samo.
Prenumerata
Jeśli chcesz otrzymywać „Replikę“ na bieżąco i do
domu – wpisz się na listę dystrybucyjną! Aby po-
kryć koszty przesyłki (jeden rok, przesyłka krajo-
wa), konieczna jest wpłata 48 zł tytułem darowiz-
ny. Co dwa miesiące otrzymasz „Replikę“ prosto
do domu. Wpłat należy dokonywać na: Kampania
Przeciw Homofobii, numer konta: 35 2130 0004
2001 0344 2274 0001, z dopiskiem: Replika –
prenumerata (darowizna) oraz podaniem dokład-
nego adresu do przesyłania magazynu.
Lubisz „Replikę“? Wpłać 1% podatku na Kam-
panię Przeciw Homofobii!
Wydawca: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ul. Żelaz-
na 68, Warszawa, tel.: 022 423 64 38, gazeta@kph.org.pl
Redaktorka naczelna: Ewa Tomaszewicz
www.replika.kph.org.pl
Zastępca redaktorki naczelnej: Mariusz Kurc
Redakcja: Paweł Fischer-Kotowski, Anna Piżl, Magda Pocheć,
Małgorzata Rawińska, Bartosz Reszczak, Krzysztof Tomasik
Współpraca: Robert Biedroń, Łukasz Maciejewski, Radek Oliwa
Skład: Agnieszka Kraska www: Monika Czaplicka
Redakcja nie zwraca tekstów niezamówionych oraz zastrzega sobie
prawo do ich redagowania i skracania. Przedruki po uzyskaniu
pisemnej zgody wydawcy.
Okładka: Monika Rak
Związki
i edukacja
Wywiad z Martą Abramowicz, nowo wybraną
prezeską Kampanii Przeciw Homofobii
Rozmawiał: Krzysztof Tomasik
Jaka będzie KPH pod twoimi rządami?
Nie wiem, czy można mówić o moich rzą-
dach. Kampanią rządzi zarząd, ja stoję na jego
czele, tak wygląda struktura. KPH ewoluuje w
zależności od wielu czynników, sytuacji poli-
tycznej, tego, ile mamy środków. Zakładałam z
Robertem Biedroniem Kampanię, do tej pory
pracowaliśmy ramię w ramię i znakomicie się
uzupełnialiśmy, więc siłą rzeczy nie zacznę nag-
le prowadzić zupełnie innej polityki. Natomiast
na pewno jesteśmy różni, mamy inną osobo-
wość, inaczej prezentujemy się w mediach.
Czyli poza wizerunkowymi nie będzie żad -
nych zmian?
Zmiany będą, bo ciągle zmienia się sytuacja
wokół nas i ciągle się uczymy. Na pewno wróci-
my do dyskusji o związkach partnerskich. Poza
tym Kampania ma przede wszystkim mnóstwo
spraw, które przejmuję i będę kontynuować. To
są projekty, które już trwają, czasem trzyletnie,
jak nasz program monitoringu przejawów ho-
mofobii, czasem roczne, jak Queer Studies. Są
też zadania stałe, jak wydawanie „Repliki“, po-
moc psychologiczna, prawna i mnóstwo innych.
Będę chciała rozwijać szczególnie dział-
kę, która zajmowałam się przez ostatnie la-
ta, czyli przeciwdziałanie dyskryminacji i
przemocy w szkołach. Szkolenia dla nauczy-
cieli i pedagogów szkolnych są naszym prio-
rytetem. Kilka lat temu udało nam się prze-
szkolić 500 osób, od tamtej pory zabiegamy
o fundusze na kolejną edycję. Mam nadzie-
ję, że w tym roku to się wreszcie uda.
Co byś odpowiedziała tym wszystkim, którzy
narzekają, że od czasu „Niech nas zobaczą“
KPH nie zrobiło podobnie medialnej akcji?
Że ta akcja wciąż trwa, ponieważ w me-
diach cały czas jest głośno o gejach i lesbij-
kach. „Niech nas zobaczą“ była robiona w
określonej sytuacji, kiedy lęk przed ujawnie-
niem homoseksualnej orientacji seksualnej był
jeszcze ogromny. Teraz też jest, ale już nie
brakuje osób gotowych pokazać twarz, są
zdjęcia z parad, w prasie pojawiają się coraz
lepsze artykuły o gejach i lesbijkach. Oczywiś-
cie rozumiem, że są ogromne oczekiwania, bo
i frustracja w Polsce jest ogromna, natomiast
trzeba zdać sobie sprawę, że KPH jest tylko or-
ganizacją pozarządową i jedną akcją nie doko-
namy cudu. Było potrzebne takie „Bum!“, jak
„Niech nas zobaczą“, ale równie ważna jest
praca u podstaw: z nauczycielami, pedagoga-
mi szkolnymi, policją, kuratorami sądowymi i
służbą zdrowia. Może mniej medialna, ale za
to skuteczna. My to wszystko robimy, to praca
rozciągnięta na wiele lat.
Natomiast jeśli wśród gejów i lesbijek jest
chęć, żeby zrobić coś dużego, to zapraszam do
działania, w Kampanii te wszystkie fajne po-
mysły możemy wspólnie zrealizować.
A czego szczególnie brakuje? Jakie obszary
działania uznajesz za najbardziej zaniedbane?
Na pewno bardzo potrzebne są organizacje
lub oddziały KPH w miejscach, gdzie ich nie ma,
np. na wschodzie Polski czy w Poznaniu. Teraz
powstają oddziały w Lublinie i Rzeszowie, jest
też grupa inicjatywna w Olsztynie, ale na ścianie
wschodniej dzieje się bardzo niewiele. Wszyst-
kie organizacje, które będą działać, szczególnie
w tych regionach, mają ogromne pole do popi-
su. Oczywiście KPH nie czeka na zmiany z zało-
żonymi rękami, szkolimy też terenowych akty-
wistów organizacji pozarządowych.
Po raz pierwszy na czele Kampanii stanęła ko-
bieta. Czy jest szansa, że twój przykład zachę-
ci inne lesbijki do działania?
Oczywiście, mam nadzieję, że dodam od-
wagi innym dziewczynom, żeby zaistnieć w
życiu polityczno-społecznym, chociaż problem
zaczyna się na bardzo podstawowym pozio-
mie. Z mojej obserwacji wynika, że brakuje
chęci do działania wśród samych lesbijek i ko-
biet biseksualnych. Lesbijki są zainteresowane
raczej wspólnym jeżdżeniem na rowerze, gra-
niem w siatkówkę, wspinaczką górską, to się
jednak nie przekłada na działania społeczne
czy nawet aktywność medialną. Jak potrzeba
do programu telewizyjnego pary lesbijskiej, to
okazuje się, że nie ma żadnej albo jest jedna,
ta sama od lat. Trzeba zresztą pamiętać, że
wywiad
foto: M. Rak
niewidzialność lesbijek to także pochodna nie-
widzialności kobiet w ogóle. W obecnym za-
rządzie KPH na szczęście mamy parytet, kobie-
ty – w tym także heteroseksualne – są bardzo
aktywne w oddziałach.
A jak jest z jednością wśród gejów i lesbijek?
Czy to jedna grupa, czy dwa osobne światy,
które niewiele łączy?
To jest bardzo poważny problem. W Kam-
panii zawsze działaliśmy razem, ale od lat ob-
serwuję, jak geje wyśmiewają, obrażają lesbij-
ki, nie traktują ich poważnie, czasem nawet
nie zauważają. Miałam parę razy takie sytuac-
je, że geje w ogóle nie byli w stanie zapamię-
tać mojej twarzy, mimo kilkukrotnych spotkań!
To mi się nigdy nie zdarzyło w kontaktach z
mężczyznami hetero czy z kobietami.
Które z postulatów uważasz w tej chwili za
najważniejsze dla polskich gejów i lesbijek?
Okrągły stół LGBTQ, czyli porozumienie
wszystkich organizacji, ustalił, że jedną z naj-
ważniejszych spraw są związki partnerskie.
Trzeba nie tylko o tym mówić, ale w końcu to
sfinalizować. W tej chwili problemem jest brak
woli politycznej, ale chcielibyśmy, żeby koalic-
ja wszystkich zainteresowanych organizacji
przygotowała ustawę. KPH jest chętna do
uczestniczenia i lobbowania na rzecz podob-
nej inicjatywy. A drugi problem to edukacja;
jest coraz większa potrzeba, żeby nauczyciele
mieli wiedzę, jak radzić sobie z sytuacją, kiedy
zgłosi się do nich nastoletni gej czy lesbijka.
A gdybyś miała powiedzieć, kiedy będziemy
mieli związki partnerskie?
Realistycznie mówiąc, nie sądzę, żeby
udało się je przepchnąć w ciągu najbliższych
dwóch lat, ale mam nadzieję, że osiągniemy to
nie później niż za lat pięć.
Oby!
3
 Nowe
władze KPH
kraj

Tekst: Tomasz Szypuła

Marta Abramowicz (patrz: wywiad na

s. 3) została nową prezeską Kampanii
Przeciw Homofobii (wcześniej pełniła
funkcję wiceprezeski). Dotychczasowe-
go prezesa – Roberta Biedronia wybra-
no do sześcioosobowego Zarządu KPH.

kiń Kampanii Przeciw temat działalności stowarzyszenia, dzieląc się

Homofobii, podczas
którego – oprócz
wyborów nowych
Nowe władze KPH, od lewej: Robert Biedroń, Anna Urbańczyk, Mariusz Kurc,
Marta Abramowicz, Tomasz Szypuła, Mirka Makuchowska władz – przyjęto
uchwałę o skierowa-
Wiceprezesem organizacji został Tomasz niu apelu do Andrzeja Czumy, ministra spra-
Szypuła (przez ostatnie 4 lata sekretarz Za- wiedliwości, Janusza Kochanowskiego, rzecz-
rządu), a sekretarzem Zarządu była ko- nika praw obywatelskich i Elżbiety Radzi-
ordynatorka KPH Wrocław – Mirosława Maku- szewskiej, pełnomocniczki rządu ds. równego
chowska. Ponadto w skład Zarządu KPH wesz- traktowania, o wprowadzenie takich zmian do
li Mariusz Kurc, zastępca redaktorki naczelnej kodeksu karnego, aby chronił on przed mową
czasopisma „Replika“ wydawanego przez nienawiści i przestępstwami z nienawiści z po-
KPH, oraz Anna Urbańczyk, koordynatorka wodu orientacji seksualnej.
KPH Trójmiasto. Członkowie i członkinie KPH z Krakowa,
21-22 lutego 2009 r. w Warszawie odby- Lublina, Szczecina, Śląska, Trójmiasta, Warsza-
ło się Walne Zgromadzenie Członków i Człon- wy i Wrocławia przez dwa dni debatowali na
swoimi problemami, a także sukcesami z
dwóch ostatnich lat działalności. Podsumowa-
no dwuletnią kadencję ustępującego zarządu.
Przyjęto także plan działania KPH na kolejne
dwa lata, w którym m.in. zapisano prace nad
utworzeniem oddziału KPH w każdym mieście
wojewódzkim, zapewnienie pomocy psycholo-
gicznej i prawnej dla ofiar homofobii, prace
nad wprowadzeniem w Polsce przepisów do-
tyczących równego traktowania, w tym usta-
wy o związkach partnerskich.
Członkowie i członkinie KPH wyrazili uzna-
nie ustępującemu prezesowi i twórcy Kampa-
nii Przeciw Homofobii Robertowi Biedroniowi,
który podziękował za ostatnie osiem lat zaufa-
nia i współpracy.

Ludzie KPH: Robert Konieczny

Prezydent USA, jego chłopak i dziecko

Robert podejmuje decyzje szybko i spontanicznie.
Młodość to dla niego pasja, coś, dzięki czemu może
pozwolić sobie na wszystko, czym może się uspra-
wiedliwić, ale czasem myśli o sobie jako o kimś sta-
rym, kto dźwiga za sobą ciężki bagaż doświadczeń.
Robert Konieczny jest szesnastolatkiem, uczy
się w gimnazjum, działa w Grupie Młodzieżowej
KPH, której jest najmłodszym przedstawicielem,
współorganizował festiwal walentynkowy KPH
„Równe Prawa do Miłości“.
Najpierw patrzy na oczy, ale na dłonie zwraca
baczniejszą uwagę. Ogląda „Seks w wielkim mieś-
cie“ i „Queer as folk“. Uwielbia wycieczki po gó-
rach. Na bezludną wyspę zabrałby starszą siostrę i
płyty Erica Claptona. Kocha życie „miejskie“, na wsi
brakowałoby mu różnorodności. Od mody woli po-
litykę. Świat Roberta za dziesięć lat to on, jego chło-
pak i dziecko. Może w Polsce, może w innym miejs- dziej gejowską
cu Europy. Ale znajomi żartują, że w przyszłości bę- rzecz świata,
dzie prezydentem Stanów Zjednoczonych. Gdyby wymienia so-
mógł zmienić świat, zacząłby od nauczenia ludzi to- nety Szekspira.
lerancji i współczucia. Przyznaje się
Gdyby miał taką możliwość, chciałby spotkać do uzależnień:
Oscara Wilde’a, by zapytać go, na co lubi patrzeć. – Najbardziej
Lubi swoje surrealistyczne sny. Pytany o kultowe na świecie jes-
miejsce, wymienia dom, a siostrę Justynę nazywa tem uzależnio-
swoim największym autorytetem. ny od bezalko-
Lubi błękit, bo kojarzy mu się z wolnością i pa- holowego mo-
suje do koloru jego oczu. Od deszczu woli słońce, jito ze sprite’em.
choć, jak wyznaje, najbardziej lubi, gdy pada Nie boi się przemocy – ani psychicznej, ani fi-
deszcz, przez który przebija się słońce, tworząc... tę- zycznej. Nie boi się samotności: – Nawet jeżeli kie-
czę. Nie lubi podróżować samochodem, wolność dyś będę sam, wierzę, że nie samotny, że znajdą się
dają mu przejażdżki rowerem. Słowa są dla niego ludzie, z którymi będzie można wypić gorącą czeko-
ważne, ale przegrywają z czynami. Pytany o najbar- ladę i pójść na spacer. (Bartosz Reszczak)

4
Sztuka dla
przyjemności!

kraj
Oprac.: Krzysztof Tomasik

Festiwal Kultura dla Tolerancji w Krakowie (16-19 kwietnia)

„Niczym panie z
ulicy Filipa czeka-
my na Was, aż
nas zabierzecie i
wykorzystacie.
Oddajemy się
Wam ciałem i
oddajemy duszą.
Dla przyjemnoś-
ci. Witajcie w
Krakowie, mieś-
cie wyzwolonym.
Witajcie na 6
Festiwalu Kultura
dla Tolerancji“ –
tak organizatorzy
i organizatorki
kolejnej edycji
Festiwalu zachę-
cają do wzięcia
w nim udziału.
W tym roku
będzie przede
wszystkim przy-
jemnie! Program
festiwalu obej-
muje 5 modułów: wystawy, seminaria Queer można określić jako nieistniejące dziecko Felik- W przeglądzie filmowym trzy cykle. Pierw-
Cafe, warsztaty artystyczne, pokazy filmowe sa Dzierżyńskiego i Jewgienija Chałdeja. Nas- szy to Girls only! / Tylko dla pań!, gdzie tematem
oraz imprezy klubowe. tępnego dnia otwarcie kolejnego wernisażu, przewodnim są związki między kobietami. Drugi
Wszystko zacznie się 16 kwietnia w Galerii tym razem w galerii Miejsce. Jedna z najcie- – Bi-Space, czyli zaproszenie na filmy podejmu-
Pauza, gdzie zostanie pokazana kultowa seria kawszych młodych polskich artystek Laura Pa- jące prawie zupełnie nieobecną w kulturze pop-
fotograficzna „Lost Boys“ przedstawiająca „za- wela zaprezentuje swoje najnowsze fotografie ularnej problematykę osób biseksualnych. Pols-
gubionych chłopców na surowym łonie Matki wykonane specjalnie na Festiwal w cyklu „Ter- kim akcentem w programie jest cykl Queerowa-
Rosji“. Autorem jest Slava Mogutin, którego rorismo Lesbico“, czyli argentyńskiej odysei w nie Wajdy, czyli poszukiwania queerowych wąt-
poszukiwaniu twardych dziewczyn. Precz z ków w filmach mistrza Andrzeja Wajdy.
machismo! Niech żyje butchismo! Nadchodzi Na zakończenie festiwalu gorąca impre-
rewolucja dziewuszysk! za w klubie Mish – zagrają Dik For Dik oraz
W cyklu spotkań Queer Café w tym roku Electrocandy!
m.in. dowiemy się wszystkiego o wątkach gej- Szczegółowe informacje: www.tolerancja.org.pl
/les w klasycznym kinie hollywoodzkim – a to Festiwal przygotowują:
dzięki Richardowi Dyerowi, profesorowi King’s Samuel Nowak (menedżer projektu)
College i University of London, jednemu z naj- Łukasz M. Maciejewski (dyrektor artystyczny)
wybitniejszych brytyjskich badaczy kina i kultury Anna Taszycka (kuratorka)
popularnej. Dyer jest autorem pionierskiej pracy Majka Sokal (kuratorka)
White Parade, fot. Slava Mogutin, o kinie gejowsko-lesbijskim „Now you can see Mario Dzurila (grafik)
część wystawy „Lost Boys“ it. Studies on Gay and Lesbian Cinema“. Sebastian Liszka (rzecznik prasowy).

5
 wywiad
W listopadzie 2008 r. wystąpiłaś w programie
Szymona Hołowni „Między sklepami“ w
kanale Religia.tv, gdzie dokonałaś publicznego
coming outu jako transseksualistka. Czy po
tym występie coś zmieniło się w twoim życiu?
Właściwie niewiele. Program nie ma wiel-
kiej oglądalności, a ja mam już za sobą udział w
„Pytaniu na śniadanie“ wiosną zeszłego roku.
Czy powinno się mówić publicznie o swojej
transseksualności?
Oczywiście, że tak! Jednak wiem, jakie to
trudne. Z jednej strony zdecydowanie popie-
ram coming out jako sposób życia dla wszyst-
kich mniejszości. Trzeba być sobą i niech oto-
czenie samo się przejmuje własnymi fobiami. Z
drugiej strony znam niestety tragiczne przy-
padki osób, którym proces zmiany płci oraz
związany z tym coming out złamały życie. Są
to bardzo przykre historie, ludzie kończyli w
skrajnej biedzie. Wierzę, że obecnie jest lepiej
niż kilkanaście lat temu, ale nadal jest tak, że
tracę pracę z powodu zmiany płci.
Dlaczego w Polsce tak rzadko dochodzi do
transowych coming outów? Przeciętny
człowiek nie ma wielu okazji, by zetknąć się z
osobami transpłciowymi.
Dlatego założyliśmy Fundację Trans-Fuzja.
Chcemy pokazywać, że osoby trans istnieją, są
normalnymi ludźmi, nie zieją ogniem i nie mają
ogona. To jednak wymaga indywidualnych poś-
więceń. Gdybym miała w tej chwili rozwiązane
problemy bytowe, podejmowałabym śmielej ry-
zyko związane z publicznym pokazywaniem się.
Na czym polegają te problemy?
Jako mężczyzna prowadziłam przedsię-
biorstwo i zasiadałam w zarządach większych
spółek. Powodziło mi się bardzo dobrze. Za-
pewniałam rodzinie dostatnie życie. Działałam
w sferze wydawniczej oraz produkcji filmowej i
telewizyjnej. Obecnie, kiedy wykluczyłam funk-
cjonowanie jako mężczyzna, znacznie trudniej
jest mi wrócić do pracy w takim charakterze.
Dlaczego?
Dawne kontakty już nie funkcjonują i teraz
jestem osobą z ulicy. Problemem dla środowis-
6
Transowy
coming out
ka jest oczywiście moja decyzja o zmianie płci,
którą podjęłam dwa lata temu. Wtedy moje ży-
cie zupełnie się zmieniło. Impulsem do zmian
była w dużej mierze choroba. Miałam raka, któ-
rego na szczęście udało się wyleczyć, ale takie
doświadczenie bardzo zmienia myślenie. Mia-
łam pięćdziesiąt parę lat i byłam zmęczona ży-
ciem wbrew sobie. W tym czasie odeszła też
ode mnie żona. Obecne trudności w sferze za-
wodowej bardzo już mnie niepokoją. Wcześniej
było we mnie więcej wiary w to, że wszystko
dobrze się ułoży. Teraz jestem w dołku i oba-
wiam się przyszłości, stąd też ten wywiad nie
do końca ci wychodzi, bo pewnie chciałaś po-
kazać, jak to wspaniale jest po coming oucie.
Interesuje mnie, jak jest naprawdę. Co obecnie
dzieje się w twoim życiu?
Już niedługo będę kobietą, jestem w trak-
cie zmiany dokumentów. Ale cóż, będę kobie-
tą, a jakie jest moje CV? Albo kontynuuję za-
wodowo coś z poprzedniego okresu życia, ale
to pociąga za sobą konieczność coming outu
w tamtym środowisku, albo szukam pracy, np.
w sklepie, jako Ania. Ale co w takim razie ro-
biłam przez całe życie? Siedziałam w więzie-
niu, zajmowałam się wychowywaniem syna?
Muszę sobie to życie jakoś ułożyć. W ostatecz-
ności zatrudnię się jako ekspedientka i zapew-
nię sobie tę podstawę bytową. Muszę wresz-
cie zacząć robić coś, co przynosiłoby mi do-
chód, bo praca w fundacji jest czysto wolon-
taryjna.
Zamierzasz kontynuować działalność w
Trans-Fuzji?
Oczywiście. Od początku lutego pełnię
funkcję prezeski. Działanie w Trans-Fuzji daje
mnóstwo satysfakcji i poczucie, że jest się po-
trzebną. Ludzie zwracają się do nas z różnymi
problemami. Należy im pomóc, porozmawiać,
zorganizować konsultacje z prawnikiem czy
psychologiem. Prowadzimy również grupy
wsparcia dla osób transseksualnych, transwes-
tytów oraz partnerek osób trans.
Czy jesteś teraz w związku?
Nie. I już raczej nie będę, bo jak…
Wywiad z Anną Grodzką
Rozmawiała: Magda Pocheć
Przecież wiele osób trans żyje w związkach.
Jak wygląda obecnie twoja sytuacja rodzinna?
Moja decyzja o zmianie płci splata się z sy-
tuacją rodzinną. Gdy rozpoczęłam sprawę ko-
rekty płci w akcie urodzenia, zorientowałam
się, że został on wystawiony, gdy miałam 18
lat. Coś mnie tknęło. To był grudzień 2007, za-
czynałam wtedy terapię hormonalną i byłam w
trakcie rozwodu. W dniu, w którym sąd orzekł
rozwód, postanowiłam to sprawdzić. W urzę-
dzie stanu cywilnego dowiedziałam się, że zos-
tałam adoptowana. Zaczęłam szukać swojej
biologicznej mamy. Pojechałam do miasta jej
urodzenia i udałam się do kościoła, najlepsze-
go źródła informacji. Okazało się, że tamtejszy
ksiądz chodził z moją mamą do szkoły. I w ten
sposób dowiedziałam się, gdzie ona mieszka.
Obliczyłam, że urodziła mnie, gdy miała 19 lat.
Kupiłam więc 19 czerwonych róż, pojechałam
pod jej dom i zadzwoniłam z komórki. Powie-
działam, że czekam w samochodzie, i spyta-
łam, czy nie przyszłaby do mnie. Ona na to, że
jest cała w mące, bo lepi właśnie pierogi. Zja-
wiła się po 45 minutach z mężem. Okazało się,
że w tym czasie powiedziała mu, że przed ślu-
bem miała dziecko. Jej mąż uznał, że świetnie,
bo do tej pory mieli trzy córki i zawsze marzył o
synu. Święta spędziłam już z nową rodziną.
Jedna z córek przyjechała specjalnie ze Stanów,
aby mnie poznać. Ta wigilia była fantastyczna,
ale miałam też olbrzymi dylemat. Wszyscy cie-
szyli się, że mają brata, syna, a ja zastanawia-
łam się, czy ujawnić, że jestem transseksualna.
Wiozłam siostrę, która jest psycholożką na uni-
wersytecie w Bostonie, do Warszawy. Była
noc, padał śnieg. Postanowiłam poprosić ją o
radę. Wiesz, mam ci coś ważnego do powie-
dzenia – zaczęłam. – Are you gay? – spytała od
razu. – No, I’m transsexual – odpowiedziałam.
Co wydarzyło się potem?
Odbyła się narada rodzinna. Początkowo
siostry uznały, że lepiej mamie nie mówić. Mi-
nął jakiś czas, kilka razy odwiedziłam mamę i
wytworzyła się między nami niezwykła blis-
kość. W pewnym momencie jedna z sióstr
„sypnęła“ mężowi mamy i w ten sposób
wszystko wyszło na jaw. Mama akurat wyjeż-
dżała tego dnia do sanatorium do Ciechocin-
ka. Odwiedziłam ją w kolejny weekend. Cały
dzień spacerowałyśmy i opowiadałam jej o
wszystkim. Wieczorem zwracała się już do
mnie „Aniu“ i wydawało się, że rozumie. Nie
jest jednak jeszcze gotowa na poznanie Ani.
Akceptuje mnie, ale jeszcze trochę się czegoś
boi. Myślę, że z czasem bardziej się otworzy.
Kiedy zrobiłaś pierwszy coming out?
Przed kilkoma osobami ujawniłam się
pierwszy raz 20 lat temu. Ale generalnie
dziewczynką czułam się od dziecka. Tylko mo-
ja przyrodnia mama o tym wiedziała.
I co mama na to?
Martwiła się i użalała. Mówiła: Moje
dziecko, przecież życie cię zje, no bądź już tym
chłopakiem. Idź na boisko jak reszta. A ja pła-
kałam, gdy na Gwiazdkę zamiast figurówek, o
których marzyłam, dostawałam hokejówki.
Czasami miałam jednak więcej szczęścia i uda-
ło mi się wybłagać lalkę albo bluzeczkę z haf-
towaną koronką, którą mogłam nosić do szko-
ły pod fartuszkiem. Do pewnego momentu w
dzieciństwie po prostu robiłam to, co chcę, w
ogóle się nad tym nie zastanawiałam i nie
rozumiałam, dlaczego czegoś mi nie wolno.
Gdy miałam 11 lat, zrozumiałam, że urodziłam
się w nieprawidłowym ciele. Wtedy mój świat
się podzielił. Zaczęłam uczyć się być chło-
pakiem, bo tak było wygodniej, a w tajemnicy
nazywałam siebie Anią. Niedługo potem na
najwyższej półce z książkami znalazłam „Sek-
suologię“ Bilikiewicza. Nie było tam wtedy po-
jęcia „transseksualizm“, ale odszukałam hasło
„transwestytyzm“, który leczono między in-
nymi rażeniem prądem. Hasło to znajdowało
się, obok homoseksualizmu, oczywiście na liś-
cie zboczeń. Po tej lekturze zamknęłam się
zupełnie w sobie i postanowiłam, że taka nie
będę. W sekrecie jednak pisałam pamiętnik i
razem z innymi przedmiotami, które kojarzyły
mi się z Anią, ukrywałam w szafie.
Masz jeszcze ten pamiętnik?
Nie, wyrzuciłam wraz z resztą rzeczy w
przeddzień ślubu. Strasznie to opłakałam, a po-
tem odreagowałam na ślubie, rozwalając
wszystkie krzesła. Jestem bardzo łagodna, a tu
nagle taka szajba. Bo z jednej strony bardzo
chciałam tego ślubu, kochałam tę dziewczynę, a
z drugiej wiedziałam, że muszę pożegnać się ze
wszystkimi marzeniami. To był okres totalnego
schowania się do szafy. Przychodziły chwile, kie-
dy było mi bardzo ciężko. Miałam straszny
wstręt do własnego ciała i odczuwałam zazdrość
wobec kobiet, które mogły robić to wszystko,
czego mnie nie wolno. Z czasem więcej zaczęło
się mówić o transseksualizmie, ale nie było jesz-
cze możliwości leczenia w Polsce, więc szłam w
życie dalej jako chłopak. Nie miałam wyjścia.
Zwierzałaś się komuś?
W dzieciństwie tylko mamie, ale też nie-
wiele. Generalnie czułam się sama.
Potem rodzice wysłali mnie do
technikum na drugi koniec
Warszawy – choć chciałam chodzić
do liceum koło domu – zakładając,
że tam nie przeniesie się zła opinia o
mnie z podstawówki, gdzie krzy-
czano za mną „pedał“ i „babski
król“. W nowej szkole poczułam się
świetnie, bo tam liczyły się inne
wartości: nie rywalizacja, siła fizycz-
na, agresja, tylko wartości in-
telektualne. Grałam na gitarze, by-
łam oczytana, występowałam w ka-
barecie. Wciągnęło mnie to życie i
było fajnie. Zaprzyjaźniłam się tam z
jednym chłopakiem. W pewnym
momencie poczułam, że to nie jest
zwykła przyjaźń. Poczułam, że go
kocham i pożądam.
Poczułaś się przy nim kobietą?
Dokładnie. Zaczęłam nawet
prowokować jakieś zabawy, prze-
bieranki. Początkowo on to trakto-
wał jak jakąś fanaberię, zabawę i
nie wiedział, że dla mnie to jest bar-
foto: Monika Rak
dzo ważne. Był osobą dominującą,
imponował mi pod wieloma względami. Bardzo różnie. Niektórzy bardzo pozytyw-
Poczułam się kobietą i po prostu się nie, inni w sposób tradycyjny, czyli przyjęli do
zakochałam. Ta miłość trwała dwa lata. wiadomości, ale odwrócili się do mnie plecami.
Pragnęłam się do niego przytulać, pieścić itd., Ujawniłaś się przed osobami, z którymi pra -
ale on mnie odrzucił. Potem zakochałam się w cowałaś?
swojej przyszłej żonie. Nie, przed nimi wszystko ukrywałam. Po-
Jesteś osobą biseksualną? wiedziałam tylko najbliższym osobom.
Chyba tak, chociaż przede wszystkim pre- Dlaczego nie zdecydowałaś się wtedy na
feruję kobiety. Nigdy nie miałam erotycznych zmianę płci?
doświadczeń z mężczyznami, choć często w Wiesz, teraz to jest bardzo traumatyczna i
marzeniach widziałam się przy nich jako kobie- trudna decyzja, ale wtedy to było ekstremalnie
ta. Ale dopiero odkąd biorę hormony, to mogę trudne. Teraz można marzyć o operacjach
cokolwiek powiedzieć o swojej seksualności. plastycznych itd., wtedy nie było takich możli-
Przed ślubem nie powiedziałam żonie o swoim wości. Ostracyzm społeczny był również dużo
transseksualizmie, co było bardzo dużym błę- większy. Decydujące znaczenie miała jednak
dem. Gdy urodził się nam syn, nasze małżeńst- moja rodzina. Postanowiłam po raz kolejny za-
wo zaczęło się psuć, żona skoncentrowała się bić Anię w sobie i obiecałam żonie, że to
wyłącznie na dziecku. Poczułam się znowu wszystko opanuję. Nie zdawałam sobie jednak
bardzo samotna. Postanowiłam wreszcie sprawy, jak bardzo to będzie trudne.
sprawdzić, co ze mną jest. Poszłam do jedyne- Jak czułaś się potem, gdy postanowiłaś z Ani
go w Polsce ośrodka, który leczył transseksua- zrezygnować?
lizm. Procedura diagnozowania trwała dwa la- Przez kilkanaście kolejnych lat było bardzo
ta. Powiedzieli, że jestem transseksualna i mo- ciężko. Wpadałam cyklicznie w depresję. „Zabija-
gę zmienić płeć. I wtedy rozpoczął się okres nie“ w sobie kobiety to codzienna walka ze sobą.
euforii, wariactwa jakiegoś. Wreszcie poczu- Narastało we mnie poczucie, że marnuję życie, że
łam, że Ania wychodzi na wierzch. Ujawniłam mijają moje lata. Z jednej strony dobrze mi było
się wtedy przed paroma osobami i to był ten przy żonie i z dzieckiem, które bardzo kochałam.
pierwszy coming out. Powiedziałam również Mój syn został przeze mnie w pełni przygotowa-
żonie, a ona zażądała rozwodu. Miałam og- ny do tolerancji i teraz całkowicie mnie akceptu-
romny dylemat. Mieliśmy trzyletnie dziecko i je. Bardzo też angażowałam się w pracę i jak
nadal ją kochałam. A z drugiej strony była wszystko szło dobrze, to tak bardzo nie bolało,
Ania. Byłam wtedy w takiej manii, przybyło mi ale jak tylko było gorzej, to się zapadałam i zaczy-
ciuchów, zaczęłam wychodzić na miasto itd. nałam transować. Zdarzało się, że moja żona od-
Przez następne trzy lata nasze małżeństwo by- najdywała moje rzeczy i była afera. No a potem
ło właściwie fikcją. A ja szalałam. już nie potrafiłam dobrze utrzymać swojej kobie-
Jak zareagowało otoczenie? cości w ukryciu. Żona odeszła, a ja zdecydowa-
7
 newsy Teksty: Paweł Fischer-Kotowski

Coming out Wiedemanna

W „Dużym Formacie“, dodatku do „Gazety Wy-
borczej“ z 9.02.2009 r., zamieszczono tekst
Moniki Redzisz „Jak się przytulamy“, w którym
poeta Adam Wiedemann zrobił publiczny coming
out (w poprzednim numerze „Repliki“ recenzowa-
liśmy najnowszy tomik jego wierszy „Filtry“). Ob-
szerny artykuł opisuje bardzo różne przytulające
się pary, w tym Adama i jego ukochanego Micha-
ła, którzy opowiadają o swoim związku. Wiede-
mann mówi m.in.: „Przytulamy się do siebie w
knajpach, Michał w tramwaju siada mi na ko-
lanach, po ulicy chodzimy, trzymając się za ręce.
Nie chcę być jednym z tych, co całują się tylko po
gej-pubach (do których zresztą nie chodzimy).
Długo to trwało, zanim przestałem się oszukiwać,
i nie chcę do tego wracać“. (MK)

8 marca w Warszawie, Gdańsku, Katowicach, Krako- Nagroda Tolerancji dla Hołdy

wie, Łodzi, Poznaniu, Tarnowskich Górach, Toruniu i Profesor Zbigniew Hołda , znany prawnik, dy Tolerancji . Nagrodę przyznają polskie,
Wrocławiu odbyły się Manify. Warszawska, odbywa-
wiceprezes Helsińskiej Fundacji Praw Czło- niemieckie i francuskie organizacje
jąca się już po raz 10., zgromadziła rekordową liczbę
6 tys. uczestników i uczestniczek. Czytaj też na s. 11
wieka, został laureatem tegorocznej Nagro - LGBTQ.

Kraj
7 marca wystartowała druga edycja Queer Stu-
dies KPH. Uczestniczki i uczestniczki zdobędą
wiedzą z zakresu gender i nieheteronormatywnej
tożsamości seksualnej. Semestr to 128 godzin
dydaktycznych. Kurs akademicki dofinansowała
Fundacja im. Róży Luksemburg w Polsce.
Poseł Artur Górski (PiS), znany z komenta-
rza do wyboru Baracka Obamy na prezydenta
USA („to koniec cywilizacji białego czło-
wieka“), znów brylował w mediach. Powód?
Kolejna wypowiedź z sejmowej mównicy:
„Homoseksualizm nie powinien być uznawany
za zwyczajną skłonność do grzechu, gdyż
przewyższa je wszystkie w nikczemności“.
KPH złożyło petycję do Parlamentu Euro -
pejskiego w sprawie dyskryminujących praktyk
polskich urzędów stanu cywilnego. USC często
odmawiają wydawania zaświadczeń lesbij-
kom i gejom, którzy chcą zawrzeć związki part-
nerskie poza granicami kraju. Komisja Petycji
uznała, że sprawa mieści się w zakresie dzia-
łalności UE, została wszczęta oficjalna proce-
dura badania skargi.
Nietypowy proces sądowy w Szczecinie.
Gej pozwał swoją sąsiadkę, która uprzykrzała
mu życie. Pierwsza rozprawa już się odbyła –
oskarżonej przedstawiono oczekiwania i za-
rzuty pokrzywdzonego. Kolejne posiedzenie
sąd zaplanował na kwiecień.
Z badania przeprowadzonego przez ma-
gazyn „Marketing & More“ wynika, że aż 43
proc. osób homoseksualnych w najbliższych
wyborach zamierza oddać głos na centropra-
wicową Platformę Obywatelską, drugą partią
– cieszącą się 21,9% poparcia – jest Sojusz Le-
wicy Demokratycznej.
Rada Warszawy, głosami PO i Lewicy,
przyjęła uchwałę, na mocy której Warszawa
będzie mieć swojego pełnomocnika ds. prze-
ciwdziałania dyskryminacji. Uchwałę przegło-
sowano dopiero za drugim razem – najpierw
PiS zerwał obrady, wychodząc przy punkcie o
pełnomocniku z sali sesyjnej, następnie złożył
propozycję powołania pełnomocnika do
spraw... rodziny.
W Rzeszowie zawiązała się nieformalna
grupa gejów i lesbijek, która zamierza ożywić
Podkarpacie – organizować cykliczne imprezy,
pokazy filmów, happeningi. Kontakt z grupą i
informacje o imprezach: www.teczowyrzes-
zow.pl.
Ulica Siostrzana rozpoczęła nabór do 7.
edycji Feministycznej Akcji Letniej. Więcej in-
formacji i zapisy na www.siostrzana.org.

Świat Lesbijka premierką

Premier Wielkiej Brytanii podczas Dnia Pamięci o Johanna Sigurdardottir została premierką Islandii Na wyspie homoseksualność 66-letniej pre-
Holocauście (27 stycznia) w specjalnym doku- – pierwszą otwartą lesbijką piastującą ten urząd. mierki nie budzi najmniejszej nawet sensacji.
mencie wśród ofiar hitlerowców wymienił osoby
homoseksualne, obok Żydów, Romów, Polaków i konkubinatów, a także adopcji dzieci przez pary żeńskiego, który należy się urzędnikom. We-
oraz innych narodowości, osób niepełnospraw- homoseksualne. Szanse na wprowadzenie tego dług władz miasta dodatek (108,14 euro mie-
nych, więźniów politycznych i religijnych. postulatu w życie na szczęście nie są duże. sięcznie) należy się wyłącznie małżeństwom
Bułgarska komisja parlamentarna do spraw Deputowani do Izby Reprezentantów sta- zawartym przez kobietę i mężczyznę.
społeczeństwa i mediów zaproponowała, by za- nu Waszyngton zamierzają przyznać związkom Duński parlament zgodził się na adopcję
kazać promowania homoseksualnych małżeństw homoseksualnym takie sama prawa, jakie dzieci przez pary jednopłciowe. Chociaż pro-
obecnie posiadają małżeństwa. Inicjatorem jektowi przeciwny był rząd, jedna z partii koa-
Polacy w NYC zmian jest demokrata Jamie Pedersen, popiera licyjnych dała swoim parlamentarzystkom i
W czerwcowej N Y C Pride w N o w ym Jorku , po je także gubernator stanu Christine Gregoire. parlamentarzystom wolną rękę – część głoso-
kilkuletniej przerwie, znów przemaszeruje Burmistrz niemieckiego Heidelbergu poz- wała jak opozycja.
polska reprezentacja. KPH Nowy Jork pójdzie wał swoje miasto do sądu administracyjnego. Portugalscy biskupi wezwali wiernych do
w składzie ok. 30 osób. Więcej informacji na Wolfgang Erichson czuje się dyskryminowany odrzucenia propozycji wprowadzenia małżeństw
www.teczowo.com. ze względu na orientację seksualną – urząd jednopłciowych. Stanęli „w obronie rodziny, któ-
miasta odmówił mu prawa do dodatku mał - ra jest dobrem całego społeczeństwa“.

8
Czy ujawniać homoseksual -
ność polityków, jeżeli są
homofobami?
Izabela Jaruga-No-
wacka, Klub Parla-
mentarny Lewicy
Postawione pytanie odbieram jako swoistą
prowokację. Przecież wszyscy rozumiemy, że sta-
wianie pytań o orientację seksualną jest zakazane
przez prawo i sprzeczne z zasadami dobrego
współżycia społecznego. Natomiast nie ma w tym
nic złego, jeśli polityk – polityczka zechce sama,
sam ujawnić swoją orientację seksualną, bo uzna,
że taki coming out jest jej albo jemu potrzebny. Uz-
nanie, że publiczne outowanie homofobów miało-
by przynieść coś dobrego, jest dla mnie niepojęte.
Czyżby ktoś w ten sposób chciał kogoś „karać za
homofobię“? Od takiego myślenia już nawet nie
mały, ale malutki kroczek do uznania, że „wyjście z
szafy“ jest swoistą karą za nieheteroseksualną
orientację wymierzaną samemu, samej sobie, a nie
aktem dobrowolnego wskazania – jestem gejem,
lesbijką i to jest moja tożsamość, którą uznaję za
ważną i normalną i mam prawo do jej ujawnienia.
Należy tworzyć prawo zakazujące homofobii i eg-
zekwować jego przestrzeganie – ale nie wolno
„karać za homofobię“ ujawnieniem. Bo to przecież
homofobia, z którą walczymy.
Dariusz Szwed,
Zieloni 2004
Jestem zwolennikiem dwustop-
niowego komunikowania się z
homofobicznymi polityczkami i politykami.
Najpierw do takiej osoby publicznie atakującej oso-
by homoseksualne powinna trafić „żółta kartka“, z
przedstawieniem listy homofobicznych wypowiedzi
czy działań. To po pierwsze pokaże, że są organiza-
cje monitorujące sferę publiczną, poza tym da czas
i możliwość zmiany postawy. Jeśli ta zmiana nie
nastąpi, upubliczniłbym „czerwoną kartkę“ z in-
formacjami na temat takiej osoby – co pokazałoby,
przez piłkarską analogię, że wykluczamy homofobię
z przestrzeni publicznej. Zresztą uważam, że to
powinno dotyczyć nie tylko polityczek i polityków,
ale wszystkich osób publicznych.
Zmarła Irena Dzierzgowska
Z głębokim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Ireny Dzierzgowskiej – nauczycielki, pedagożki,
działaczki społecznej, przyjaciółki gejów i lesbijek, w latach 1997-2000 wiceminister edukacji. Była stałą
uczestniczką Manif i Parad Równości, sygnatariuszką listów otwartych po brutalnej pacyfikacji Marszu Rów-
ności w Poznaniu w 2005 i w obronie klubu Le Madame. W ostatnich latach wielokrotnie sprzeciwiała się
polityce edukacyjnej prowadzonej przez PiS i LPR.
Kinga Dunin,
Krytyka Polityczna
To zależy... Kiedy zaczniemy za-
stanawiać się, od czego zależy,
okaże się, że w grę wchodzi
wiele czynników. Gdzie jest granica prywatnoś-
ci w świecie, w którym orientacja hetero jest
publiczna, a homo niekoniecznie? Kto jest
homofobicznym politykiem – ktoś, kto lży i
obraża, czy wystarczy, że z kamienną twarzą
utrzymuje, że w Polsce nie ma dyskryminacji?
Czy homoseksualni homofobi (niestety, to nie
oksymoron) zasługują na ostrzejsze trak-
towanie niż wszyscy inni? Co oznacza outing w
sytuacji, gdy może spowodować homofobiczną
nagonkę? Kto ma prawo to zrobić? Czy takie
mnożenie wątpliwości ma sens? Czy nie lepiej
zacząć od konkretów? Powiem prosto. Gdybym
miała w ręku pewne dowody na to, że Stefan
Niesiołowski jest homoseksualistą, tobym to
ujawniła. A potem znalazła uzasadnienie. Nie
jestem za lustracją wszystkich polityków ze
względu na orientację, poziom homofobii oraz
głębokość hipokryzji, ale można wyobrazić so-
bie sytuację, kiedy po prostu przydałaby się ta-
ka pokazowa akcja.
Marzena
Chińcz,
Partia
Demokratyczna
Orientacja seksualna jest sprawą osobistą, a
każdy ma prawo do swojej prywatności.
Ujawnianie czyjejś orientacji bez zgody tej
osoby jest takim samym złem i wyrządzaniem
krzywdy jak homofobia, która w wydaniu
osób publicznych, kształtujących świadomość
społeczną wzmacnia ją w społeczeństwie.
Jestem przeciwna ujawnianiu orientacji
seksualnej nawet takich gnid bez ich zgody i
sama bym tego nie zrobiła, ale też osoby ho-
mofobiczne powinny mieć świadomość, że kto
wyciąga miecz, od miecza ginie.
opinn i e
Katarzyna Kądziela,
Obywatelskie Forum
Kobiet
Winnam chyba potraktować pytanie jako nie-
smaczny żart albo prowokację.
Ktoś, komu wydaje się, że homofobiczne-
go polityka (polityczkę) należy „ukarać“ za ho-
mofobię ujawnieniem jego (jej) nieheterosek-
sualnej orientacji, nie rozumie, czym tak na-
prawdę jest ujawnienie, że należy się do gru-
py osób LGBT, zwłaszcza w tak konserwatyw-
nym kraju i społeczeństwie jak nasze. Jakiej
odwagi to wymaga, jakiego hartu ducha i jak
wobec tego należy podziwiać i wspierać
osoby decydujące się na taki krok.
„Karanie“ przymusowym outowaniem
„byle homofoba, cóż, że udającego polityka“
sprowadza akt ujawnienia nieheteroseksual-
ności do czegoś nieistotnego, małego i nawet
podejrzanego.
Skądinąd, gdyby ktoś dopuścił się „ukara-
nia polityka homofoba“ donosem o jego ho-
moseksualności, pierwsza, gdyby mnie o to
ten „homofob“ poprosił, pośpieszyłabym mu z
pomocą – bo z kata stałby się ofiarą.
List do redakcji
A gdzie Konrad i Paul?
Właśnie przeczytałem
podsumowanie roku
2008 „Repliki“ i... nie
znalazłem informacji o
gejowskim komiksie
„Konrad i Paul“. Tak
szczerze mówiąc, to po
prostu mnie to zdziwiło, że na tyle już posteman-
cypacyjna książka nie została nawet wspomniana.
Mam nadzieję, że to tylko niedopatrzenie.
Pozdrawiam, Szymon
Od redakcji: Przyznajemy się bez bicia, przygoto-
wując „Podsumowanie roku 2008“, przeoczyliś-
my wydanie komiksu Ralfa Königa „Konrad i
Paul“. Za błąd przepraszamy, jednocześnie cie-
sząc się, że wydarzeń LGBT było w ubiegłym roku
na tyle dużo, że w powodzi tytułów można było
o czymś zapomnieć. Umknął nam też Oscar dla
Melissy Etheridge za piosenkę do filmu „Nie-
wygodna prawda“. Niniejszym naprawiamy!
Druk „Repliki“
finansowany z do-
tacji instytucjonalnej
Fundacji im. Stefana Batorego.
9
 Jaka powinna być
Parada Równości 2009?
opinn i e
Yga Kostrzewa, rzeczniczka Lambdy Warszawa
Posłużę się dobrym przykładem, z którego war-
to czerpać to, co najlepsze. Mamy już wiedzę o
Manifie kobiecej, która się odbyła w tym roku w
marcu. W Warszawie była ona rekordowa – ok.
5 tys. uczestniczek i uczestników. Manifa obfito-
wała w happeningi, krótkie acz liczne wystąpie-
nia, wiele dobrych transparentów – a nich hasła
Robert Biedroń, członek Zarządu Kampanii Przeciw Homofobii
Tegoroczna Parada Równości będzie wyjątkowa.
Odbędzie się 40 lat po wydarzeniach w barze
Stonewall, gdzie geje i lesbijki sprzeciwili się
przemocy ze strony władz. Dało to początek dal-
szym protestom, które przerodziły się w coroczne
światowe demonstracje przeciwko dyskryminacji
osób homoseksualnych. Warto pamiętać o his-
torii, organizując kolejne Parady w naszym kraju.
Gdy prześledzimy historię większości mar-
szów gejów i lesbijek na świecie, zauważymy,
że początkowo były one protestami pełnymi
haseł politycznych i postulatów zmian praw-
nych. Osoby homoseksualne w Niemczech do-
magały się w latach 70. wykreślenia karalnoś-
ci homoseksualności, w Wielkiej Brytanii wy-
kreślenia zakazu nauczania o homoseksual-
ności w szkołach, a w USA prawa do rejestracji
związków partnerskich. Hasła i postulaty za-
czynały jednak zanikać z biegiem lat, gdy do
protestujących dołączały osoby niekoniecznie
zainteresowane bezpośrednio wpływem na
zmiany polityczno-prawne, a chcące tylko pod-
10
polityczne, postulaty, żądania. Wyszła też „Ga-
zetka Manifowa“, w której rozwinięte są te pos-
tulaty i treści (np. krytyka planowanej ustawy o
zapłodnieniu in vitro). Ze strony studentów, dla
których czasem prowadzę zajęcia i warsztaty,
słyszę często: na Paradzie brak postulatów, żą-
dań. Jest tylko lub prawie tylko zabawą. I z tą
kreślić swoje wsparcie dla równouprawnienia
gejów i lesbijek, czy też po prostu traktujące
Gay Pride jako kolejną imprezę.
Dzisiejsze parady w Nowym Jorku, Londy-
nie, Rio de Janeiro czy Sydney nie przypomina-
ją już protestów. Są świętem różnorodności,
tęczą rozmaitości gejów i lesbijek oraz ich
przyjaciół, wielką zabawą. Zatracony został
gdzieś duch odważnych aktywistów i aktywis-
tek z lat 70. i 80.
Warszawska Parada Równości też ma swo-
ją dynamikę. Zmienia się wraz ze zmianami po-
lityczno-społecznymi. Nie widzę w tym nic złe-
go. Warto jednak zastanowić się, jak wykorzys-
tać potencjał Parady do realizacji naszych postu-
latów polityczno-prawnych. Kilka tysięcy osób,
które przychodzi na Paradę, a dalej kilka milio-
nów, które przeczyta, usłyszy i zobaczy Paradę
w mediach, to poważna i godna uwagi publika.
Parada Równości musi się odbywać pod
konkretnymi hasłami będącymi konkretnymi
postulatami środowiska. Palących kwestii jest
opinią jestem się w stanie zgodzić. Aby przygo-
tować dobre hasła, wystarczy kilka otwartych
głów, chęć do pracy, umówienie się w jakimś
miejscu (może być to biuro Lambdy Warszawa)
i zorganizowanie materiałów do tzw. patykow-
ców czy innych form, na których możemy wypi-
sać nasze postulaty. Moim marzeniem jest zo-
baczyć choćby kilka takich „mówiących tablic“.
Ponadto Parada musi mieć hasło, które bę-
dzie wyraziste i polityczne. Przypomnę tutaj, iż
wciąż nie zmieniło się prawodawstwo, jeśli
chodzi o osoby homo- czy transseksualne. A ta-
ki przemarsz jest dobrą okazją do tego, aby wy-
krzyczeć, wypowiedzieć te swoje żądania: cze-
go oczekujemy, co jest dla nas niezbędne. Dla
mnie takim tematem, który należy obowiązko-
wo podnosić, jest legalizacja związków part-
nerskich i wokół tej kwestii można wiele wąt-
ków poruszyć. I dalej – życzeniowo – oczywiś-
cie chciałabym, aby Parada była zdecydowanie
bardziej liczna z roku na rok, kolorowa, aby po-
jawiały się na niej nowe grupy – zawodowe
(np. policjanci i policjantki, nauczycielki i nau-
czyciele), reprezentantki i reprezentanci firm,
organizacji, innych grup wykluczonych – na
pewno każdy znajdzie tutaj swoje miejsce.
sporo – mowa nienawiści, związki partnerskie,
edukacja… Warto tutaj wykorzystać dorobek
Okrągłego Stołu Organizacji LGBT. Konkretne i
realne postulaty powinny trafić na ręce rządzą-
cych oraz przedstawicieli parlamentu. A my,
geje i lesbijki oraz ich przyjaciele, powinniśmy
każdego dnia upominać się o ich realizację
pod wskazanym podczas Parady adresem.
Tomasz Bączkowski, szef Fundacji Równości, organizatora Parady Równości 2009
Na łamach „Repliki“ wypowiedziało się już kil-
ka mądrych i mądrzejszych głów na temat, ja-
ka powinna być Parada. Wszystkie wypowie-
dzi pełne były dobrych rad, postulatów i po-
mysłów: „koniecznie trzeba też złożyć projekt
ustawy“, „trzeba przejść do politycznych haseł
i politycznego nastroju“, „tu powinno być coś
prawdziwie dobitnego i konkretnego“, „para-
da powinna być świętem radości, kolorowym
pochodem z muzyką, tańcami i całkowicie
wolna od wszelkiej polityki“, „powinna ją po-
przedzać szeroka, otwarta dyskusja na temat",
„nic nie stoi na przeszkodzie, by po paradzie
była imprezą plenerową – roztańczoną, z je-
dzeniem i piciem“, „parada powinna jak naj-
bardziej być manifestacją postulatów“, „rozda-
wanie powinno się odbyć w miejscu zbiórki“...
Pojawiają się zarzuty typu: za mało polityki –
za dużo polityki; zbyt szybko – zbyt wolno;
niech będzie jak na Zachodzie – Polska to nie
Zachód; tylko karnawał i zabawa – smutno i
posępnie itd. Jak powiada mądre przysłowie:
jeszcze się taki nie urodził, co by wszystkim
dogodził.
Ale pierwsze pytanie, na które odpowiem
w tym miejscu, brzmi: dla kogo Parada jest ro-
biona i czym ona w ogóle jest.
Parada jest świętem, jest symbolem, jest jed-
norazowym wydarzeniem, w którym każdy
powinien znaleźć coś dla siebie. Jest manifestacją
polityczną, jest celebracją, jest imprezą, na której
każdy może choć przez chwilę być sobą – takim,
jakim jest (jeżeli jest typem dyskotekowym –
niech tańczy, jeżeli jest polityczną wojowniczką –
niech przyniesie transparent i skanduje hasła,
jeżeli jest skandalistą – niech prowokuje, a jeżeli
jest skrytką – niech stanie z boku i z bezpiecznej
odległości obserwuje, co robią inni).
Fundacja Równości stwarza tylko ramy or-
ganizacyjne Parady i Dni Równości. Treścią
wypełniają je uczestnicy! Zapytam więc reto-
rycznie: dlaczego jakaś organizacja, która na
co dzień zajmuje się lobbingiem i działaniami
politycznymi, nie eksponuje swoich postula-
tów na własnej platformie? Dlaczego ci, którzy
krzyczą, że za mało jest obecności gejów i les-
bijek w życiu kulturalnym, sami w tych wyda-
rzeniach nie uczestniczą? Czemu nie utożsa-
miamy się z samymi sobą? Odpowiedzi na te
pytania są odpowiedzią o Paradę. Zawsze
twierdziłem, że nie istnieje coś takiego jak
„środowisko“. Istnieją tylko geje, lesbijki, oso-
by trans... Wszyscy są inni! Przez to tak różno-
rodni i ciekawi. To właśnie dla nich jest Para-
Manifa w mediach
Nazajutrz po tegorocznej Manifie jej hasło prze-
wodnie „Każda ekipa – ta sama lipa“ oraz postula-
ty były cytowane przez wszystkie opiniotwórcze
dzienniki, niezależnie od ich linii politycznej.
Do mediów przebiły się takie postulaty jak:
przeciwdziałanie przemocy wobec kobiet
neutralność światopoglądowa państwa
parytety w wyborach
dostęp do świadczeń medycznych, m.in.
bezpłatnego znieczulenia przy porodzie i in vitro
równe płace kobiet i mężczyzn
wprowadzenie edukacji seksualnej
odczytane m.in. przez Marię Seweryn, Renatę Dancewicz, Hannę Samson, Paulinę Młynarską, Małgorzatę
Szumowską i Katarzynę Kwiatkowską
Media poinformowały też o liście Yoko Ono, który został odczytany na początku Manify („Serca kobiet
z całego świata biją jednym tonem, pokazując, że jesteśmy razem“ – napisała artystka), jak również o roz-
dawanej podczas marszu „Gazetce Manifowej“.
da. Nie da się zadowolić wszystkich. To, co ro-
bimy, to właśnie stwarzanie owych ram, w
których każdy znajdzie coś dla siebie.
Jeżeli czytasz ten tekst, to znaczy, że intere-
sujesz się lub nawet uczestniczysz w życiu LGBT.
Ale co z tymi, których to całe „działaczostwo“ nie
obchodzi? Dla nich też jest Parada! Albo w niej
chcą uczestniczyć, albo nie. Mają wybór. Będzie
to zawsze słuszny wybór, bo to będzie ich wybór.
Można w tym miejscu zapytać: czy zadaniem lub
nawet obowiązkiem organizatorów jest
wciąganie ich wszystkich w nasze działania?
Tyle ideologii. Jest jeszcze jeden, może
mało na zewnątrz widoczny aspekt. Organiza-
cja, logistyka, pieniądze i ludzie. Każda duża
impreza wymaga wielu przygotowań. Nieste-
ty, aktywność osób „chcących pomóc“ kończy
się najczęściej na aktywności słownej i właśnie
dobrych radach. Nie ma wielu chętnych, żeby
roznieść ulotki, zrobić dekoracje, zorganizować
to czy tamto. Polskie realia też są niestety róż-
ne od idealnych. Ustalenie trasy, zorganizowa-
nie imprezy na dworze, zapewnienie bezpie-
czeństwa czy chociażby pokrycie kosztów zaw-
sze jest wielkim kompromisem i wyzwaniem.
Garstka ludzi z Fundacji Równości nie jest w
stanie zrobić wszystkiego.

r e k l a m a
List od czytelniczki
Moim zdaniem parady mają na celu nie tylko zwrócenie uwagi otoczenia na fakt, że środowisko LGBT
istnieje w naszym kraju, ale też na kwestię polityczną – na domaganie się praw. O ile artykuły z gazet,
postulaty itp. na co dzień nie trafiają do tak dużej liczby odbiorców, o tyle parady są naprawdę widocz-
nym wydarzeniem, które warto wykorzystać. Poprzednie parady przypominały mi raczej barwne festyny,
gdzie roztańczone towarzystwo wywołuje nieco szumu, kilka telewizji o tym mówi, a potem następuje ci-
sza i wszystko „wraca do normy“. Należy więc tak zorganizować Paradę 2009, by telewizje mogły mówić
nie jedynie o tym, że „barwne pochody homoseksualistów przeszły dziś ulicami stolicy“, ale by mówiły,
że te barwne pochody wytoczyły tam ciężkie działa w postaci swych żądań, postulatów, swego zdania
i swych racji. Dobrze byłoby przygotować jakąś listę takowych „żądań“, pod którą w czasie trwania
parady zbierane byłyby podpisy, a całość ostatecznie trafiłaby do polskiego rządu. Poza tym parada po-
trzebuje kilku krótkich wystąpień, które można by głosić podczas marszu przez megafon.
Polskie parady nieśmiałym, ale zdecydowanym krokiem zmierzają w kierunku zagranicznych – całość
przypomina karnawał w Meksyku. Na takie coś może pozwolić sobie np. Holandia, gdzie prawa gejów
i lesbijek są już wywalczone. W Polsce nadal panuje duża zaściankowość w kwestii moralnej i religijnej,
więc ludzie muszą przede wszystkim zobaczyć, że geje i lesbijki to ludzie, którzy żyją wokół nich i chcą
żyć godnie. Najpierw praca, potem zabawa. Dziś Polska, a dopiero jutro Holandia.
Ania

11
 wywiad Czytam
Szczukę i Graff Wywiad z Izą Kuną

Rozmawiał: Mariusz Kurc

W dwóch głośnych filmach – „Lejdis“ i „Ideal-

ny facet dla mojej dziewczyny“ – zagrałaś role
związane z tematyką gej/les. Zacznijmy chro-
nologicznie – od Gośki, żony odkrywającej, że
ma męża geja.
Słyszałam podobne historie, ale przyjmu-
jąc rolę, raczej o nich nie myślałam. Odkrycie,
że mąż jest gejem, ma faceta, i towarzyszące
temu odczucia mogłabym chyba porównać do
odkrycia zdrady. Liczy się przede wszystkim, że

foto: Robert Pałka Fotos-Art/Van Worden

kocha kogoś innego, a czy to jest kobieta, czy
mężczyzna, to już mniej ważne.
Znam dziewczyny, które sądzą, że jeśli facet
zdradza żonę z mężczyzną, to jest to gorsze niż
zdrada z kobietą, bo z drugą kobietą można o
faceta zawalczyć, a z facetem – nie ma szans.
Ale o heteryka też już właściwie nie ma
wtedy co walczyć…! Być może mówię tak,
bo sama nie miałam podobnych doświad-
czeń. Sytuacje, że mąż gej zostawia żonę i Z Magdaleną Boczarską (po lewej) w filmie „Idealny facet dla mojej dziewczyny“
dzieci i odchodzi do mężczyzny, zdarzają się
rzadko. Ale wydaje mi się, że częściej jest
tak, że mąż gej żony nie zostawia, mężczyzn W „Lejdis“, gdy homoseksualizm wychodzi Oni to porozumienie osiągają wtedy, gdy
ma „na boku“, a „oficjalnie“ utrzymuje fik- na jaw, Gośka i Artur podejmują temat, nie znajdują swoje miłości. Wcześniej oboje czują
cję. Żona – nawet jeśli orientuje się w sytua- milczą. Dochodzą nawet do swego rodzaju się niekochani. To oczywiście jest tylko szkic.
cji – milczy. I tak sobie trwają. pojednania. Spotkałam się z opiniami, że wątek Artura i
Gośki to materiał na osobny film, który siłą rze-
czy został w „Lejdis“ skrócony.
O podobnym problemie opowiadała sztuka
wystawiana od 2005 r. w Teatrze Powszech -
nym – „Dotyk“.
Napisał ją mój mąż Marek Modzelewski.
No właśnie. Dwie „comingoutowe“ rozmo -
wy: syn (Krzysztof Szczerbiński) ujawnia się
ojcu (Sylwester Maciejewski), a żona (Edyta
Olszówka) odkrywa, że jej mąż (Szymon Bo -
browski) jest gejem.
foto: Robert Pałka Fotos-Art/Van Worden

Marek zna podobne historie z życia i nimi

Z Piotrem Adamczykiem w filmie „Lejdis“
się inspirował. Muszę ci powiedzieć, że on
ciągle o tej sztuce myśli. Ma poczucie, że faj-
nie byłoby pociągnąć tę historię dalej, że to, co
napisał, to tylko początek.
W „Idealnym facecie dla mojej dziewczyny“
grasz Klarę – feministkę, lesbijkę. Lesbijką w
życiu pozaekranowym nie jesteś, a feministką?
Jestem skromną feministką w tym sensie,
że nie działam energicznie, nie chodzę na ma-

12
nifestacje. Ale biorę udział w różnych akcjach
na rzecz kobiet. Wiele krzywdzących wypowie-
dzi, pojęć i stereotypów na temat kobiet mnie
wkurza i walczę z nimi. Czytam też literaturę
feministyczną – np. Agnieszkę Graff, Sarah
Blaffer Hrdy, Kazimierę Szczukę, a ostatnio
„Uwikłanych w płeć“ Judith Butler.
Co pomyślałaś o tej roli feministki, gdy ją
przeczytałaś?
Nie traktuję swojego zawodu jako misji.
To po prostu moja praca. Feministka lesbijka
to jest ostry rys. Po kilku rolach uciemiężonych
kobiet z mężem alkoholikiem czy piątką dzieci
pomyślałam, że to będzie odmiana. Jak to zos-
tało zrobione? Trudno mi z tym dyskutować, to
jest wypadkowa wielu rzeczy. Chciałam, żeby
to była fajna, mocna, zdecydowana kobieta.
Klara jest pierwszą w polskim kinie pierwszo-
planową postacią – lesbijką.
No, rzeczywiście. Bo „Inne spojrzenie“ z
Szapołowską i Jankowską-Cieślak to był film
węgierski. Zresztą znakomity.
Przez całe lata wiele aktorek miało opory przed
graniem lesbijek, podobnie jest z graniem ge-
jów przez aktorów.
Na szczęście to się zmienia. Może to jest
nonszalancja z mojej strony, ale nie czuję się
żadną prekursorką. Zagranie lesbijki nie jest
dla mnie w żaden sposób problematyczne czy
kontrowersyjne. Jeśli mam problem, to raczej z
tym, jak zagrać daną scenę. Ciągle się zastana-
wiam nad tym i potem nie śpię po nocach,
analizując, czy coś właściwie zagrałam, czy
nie.

foto: Grażyna Gudejko

Lesbijskie sceny erotyczne?
Wiesz, ja się lubię całować... Potraktowa-
łam to tak samo jak miłosne sceny z Piotrusiem
Adamczykiem z „Lejdis“. Całowanie się z kobie-
tą – bardzo przyjemne. Poza wszystkim Magda
jest bardzo apetyczną kobietą, więc nawet mi
przez myśl nie przeszło, że mogę się tego bać.
Luna (Magdalena Boczarska) rzuca Klarę, wy -
biera faceta. Zmienia nagle orientację?
To się zdarza, że kobieta, która jest z kobie-
tą, odchodzi z facetem. Pytanie tylko, jak to prze-
biega, jakie są motywacje itd. „Idealny facet…“
to komedia, nie ma tu miejsca na niuanse psy-
chologiczne. Odniosłam wrażenie, że Luna jest
na etapie szukania swojej tożsamości. Mogła
być z kobietą, teraz chce być z facetem. Zdaję so-
bie sprawę, że jest to przedstawione skrótowo.
W jednym z wywiadów wspominałaś o pew -
nej aktorce, która zarzucała ci, że grałaś „w pe-
dalskim klubie Le Madame“.
Tak, mam na swoim koncie kilka doświad-
czeń ostracyzmu. Że to nieetyczne, że się szla-
jam z pedałami w Le Madame. Odnośnie naj-
nowszego filmu zresztą też…
Naprawdę? Chodziło o orientację bohaterki?
Tak.
Środowisko aktorskie jest mocno homofobiczne?
Nie bardziej ani nie mniej niż każde inne.
Po coming oucie Jacka Poniedziałka cztery lata
temu żaden aktor ani aktorka nie zdecydowali
się ujawnić swej homoseksualności.
Coming out jest tak bardzo osobistą
sprawą, że mówienie o tym publicznie to akt
dużej odwagi. Jasne, że coming out Jacka
zrobił wiele dobrego dla środowiska homo-
seksualnego i w ogóle wszystkim coś uświa-
domił, wielu ludziom pewnie pomógł. Ale to
są piekielnie trudne rzeczy.
Wielu – szczególnie młodym – gejom/lesbij -
kom by to z pewnością pomogło, gdyby znani
homoseksualni aktorzy pokazali, że można żyć
normalnie w Polsce, będąc gejem.
No, daj Boże. Podobnie jak będąc Żydem
czy Afroamerykaninem. Jak słyszę, że ktoś, np.
oglądając mecz, komentuje: „O, czarnuch nie
dobiegł do piłki“, to mam od razu ochotę po-
dejść i przywalić z całej siły.
A ty, heteryczka, pamiętasz, jak odkryłaś, że
nie wszyscy są hetero?
Pamiętam. Usłyszałam, jak mój ojciec mó-
wi o jednym ze swoich znajomych, że „woli
chłopców“. Chodziło o to, by go zeswatać z
koleżanką mamy, na co tata właśnie tak odpo-
wiedział: „Nie, nie, przecież on woli chłop-
ców“. To było raczej przyjazne, nieinwazyjne.
Na pewno nie było w tym homofobii.
W wywiadzie dla „Filmu“ powiedziałaś, ze
wybierasz się na tegoroczną Paradę Równości.
Nie wiem, jak z tą Paradą będzie, bo jestem
w ciąży i coraz trudniej mi np. wchodzić po scho-
dach, ale ideę popieram. Na Manifie nie byłam,
ale wszystkie postulaty znam – Renata Dance-
wicz, moja przyjaciółka, mnie wyedukowała.
Na koniec mam jeszcze jedno pytanie. Pamię-
tasz scenę z „Hair“, w której facet zapytany o
orientację seksualną odpowiada: „hetero, ale
Micka Jaggera z łóżka bym nie wyrzucił“…
Której aktorki bym nie wyrzuciła z łóżka? Re-
naty Dancewicz bym nie wyrzuciła, ale myśmy już
w łóżku były parę razy! Z Renatą to zresztą trochę
jak kazirodztwo. Kogo jeszcze…? Halle Berry,
Umy Thurman… Jest też świetna czeska aktorka

13
 historia Szalet albo balet
Od dobrych kilku lat homoseksualizm jest stale
obecny w polskiej debacie publicznej, ale w
niewielkim stopniu przekłada się to na twór-
czość filmową. Choć minęło 20 lat od upadku
PRL-u, nie doczekaliśmy się filmu ani serialu,
który można byłoby nazwać gejowskim lub les-
bijskim. Jak to wygląda w najnowszych produ-
kcjach, opisał na naszych łamach Bartosz Żura-
wiecki w tekście „Gej – najlepszy przyjaciel ho-
mo“ („R“, nr 16). Pojawić się musi jednak pyta-
nie, w jakim charakterze ukazywane były na
ekranie osoby homoseksualne, kiedy temat
mniejszości seksualnych praktycznie nie istniał.
O kobietach pisaliśmy przy okazji raportu „Les-
bijki na srebrnym ekranie“ („R“, nr 11), więc
tym razem tylko o filmowych gejach z okresu,
gdy samego słowa „gej“ jeszcze nie było.
Schemat podstawowy
W kinie powojennym homoseksualista po
raz pierwszy pojawił się w komedii „Tysiąc ta-
larów“ (1959) Stanisława Wohla. W niewiel-
foto: Filmpolski.pl
kiej rólce młodziutki Wiesław Gołas przemknął
przez ekran, by zapowiedzieć pokaz mody. Je-
go orientacja seksualna nie budziła wątpliwoś-
ci, decydowała o tym „przegięta“ gestykulacja
i głos. Tylko tyle, ale wystarczyło, żeby wywo-
łać uśmiech u publiczności, innej funkcji dla tej
postaci nie przewidziano. Będzie to zresztą
schemat powtarzający się w następnych la-
tach, w przeważającej większości homoseksu-
aliści polskiego kina nie byli bohaterami, ale
„typami“, które przewijały się w epizodach,
aby wzbudzić odrazę lub uśmiech politowania.
Taki był wtedy pedał na ekranie: żałosny, zbla-
zowany, z apaszką i wymodelowaną fryzurą,
który rozglądał się tylko, jak zaciągnąć do łóż-
ka młodego chłopaka. Tak było choćby w tele-
wizyjnym „Ojcu“ (1967) Jerzego Hoffmana i
„Dzięciole“ (1971) Jerzego Gruzy. W tym
pierwszym mężczyzna (Józef Kondrat) próbo-
wał zaprosić do domu spotkanego w parku li-
cealistę, w tym drugim warszawiak (Wiesław
Michnikowski) bez sensu mizdrzył się do re-
portera podczas kręcenia programu tv, a głów-
ny bohater (Wiesław Gołas) został wzięty za
homoseksualistę, gdy chciał wejść do opery –
14
Homoseksualizm w PRL-u (6) – Geje w filmie
portier go wówczas poinformował: „Wyjście
dla baletu jest z drugiej strony“. Taki sposób
przedstawiania kontynuowano w następnych
latach – w trzecim odcinku popularnego „40-
-latka“ (1974) Gruzy wymalowany Wojciech
Pszoniak przystawia się do Stefana Karwow-
skiego (Andrzej Kopiczyński), a gdy ten ucieka,
kwituje to z przegięciem: „Dziwak“. Podobną
funkcję pełnił tancerz z baletu (Bohdan Łazuka)
w kinowym „Motylem jestem, czyli romans
40-latka“ (1976) i... tancerz z baletu (Euge-
niusz Priwieizencew) w „Kontrakcie“ (1980)
Krzysztofa Zanussiego. Pojawiający się w epi-
zodzie „Wielkiej majówki“ (1981) szef Labora-
torium Ekspresji Ciała o wymownym nazwisku
Zalotny – Czesław Wołłejko
w „Zaklętych rewirach“ (1975)
Radomir Korsz-Umielski (Czesław Wołłejko)
próbował uwieść młodych chłopaków, a reży-
ser (Erwin Nowiaszek) z „Punktów za pocho -
dzenie“ (1982) wymuszał za rolę usługi seksu-
alne. Tylko śmieszni mieli być grani przez Mar-
ka Kondrata zalotni faceci w „Sprawie Gorgo-
nowej“ (1977) Janusza Majewskiego i w seria-
lu „Tulipan“ (1986). Wymienić trzeba jeszcze
spekulanta mieszkaniowego Malinowskiego
(Wiesław Gołas) z komedii Stanisława Barei
„Nie ma róży bez ognia“ (1974), który wygła-
sza pamiętną kwestię „Takie ciastko, ptyś“.
Strasznie i aluzyjnie
W 1972 roku powstał „Diabeł“ Andrzeja
Żuławskiego, bez wątpienia jeden z najodważ-
niejszych filmów polskich. W tym ociekającym
krwią horrorze reżyser łamie wiele tabu, poka-
Tekst: Krzysztof Tomasik
zuje nie tylko kazirodztwo i matkobójstwo, ale
także seks z kobietą w zaawansowanej ciąży.
Jednym z bohaterów jest homoseksualista, ak-
tor Hertz (Wiktor Sadecki), który próbuje zdo-
być względy Jakuba (Leszek Teleszyński), i
choć zostanie później zabity przez swego pro-
tegowanego, w filmie po raz pierwszy mamy
do czynienia ze sceną erotyczną między męż-
czyznami (słabo widoczną i pokazaną z odda-
li). Cenzura zatrzymała jednak film i wszedł on
na ekrany w wąskim rozpowszechnianiu do-
piero w 1988 roku. Ten sam Wiktor Sadecki
grał doświadczonego konferansjera w słynnym
„Wodzireju“ (1977) Feliksa Falka. Danielak (Je-
rzy Stuhr) wyeliminował go z wyścigu do pro-
foto: Filmpolski.pl
Skryty – Jerzy Kamas w „Doktorze Judymie“ (1975)
wadzenia prestiżowego balu, szantażując
ujawnieniem jego preferencji seksualnych.
W „Doktorze Judymie“ (1975), adaptacji
„Ludzi bezdomnych“ Żeromskiego, to, że inż.
Korzecki (Jerzy Kamas) jest homoseksualistą,
dawano do zrozumienia jego powściągliwoś-
cią, zadbaniem, niechęcią do kobiet, a przede
wszystkim lekturą Platona. Również w słynnej
„Ziemi obiecanej“ (1974) Andrzeja Wajdy
jeden z trzech głównych bohaterów – Żyd Mo-
ryc Welt (Wojciech Pszoniak) – jest wyraźnie
zafascynowany czy wręcz zakochany w swoim
polskim przyjacielu Karolu Borowieckim (Da-
niel Olbrychski). Takie przedstawienie Moryca
jest zresztą autorskim pomysłem reżysera, w
powieści Reymonta z niczym podobnym nie
mamy do czynienia, a Moryc ma narzeczoną.
Również aluzyjnie, choć ładnie, ukazano mło-
dzieńczą miłość Wiktora (Piotr Łysak) do naj-
 Łukasz Uliński (Andrzej Szalawski), mieszkający
z młodym wychowankiem Adamem (Jan Pie-
chociński). Nie wiadomo, czy utrzymują stosun-
ki seksualne, ale chłopak twierdzi, że nie. Pow-
szechnie znane są preferencje Łukasza, „naba-
wił się tego“ w Anglii. Jego stróż mówi: „Ja to
mu współczuję. To jakby choroba, może gorzej,
bo wstydliwa“. Mimo wszystko można tu mó-
wić o nowatorskim podejściu do homoseksua-
foto: Filmpolski.pl
lizmu, decyduje o tym przede wszystkim świet-
na rola Szalawskiego, który na ekranie prezen-
tuje wręcz żołnierski sposób bycia.
Zakochany – Wojciech Pszoniak
w „Ziemi obiecanej“ (1974) Trzy kluczowe filmy...
lepszego przyjaciela (Mirosław Konarowski) w Najlepiej w PRL-u z kwestią homoseksua-
kryminale „Wśród nocnej ciszy“ (1978) Tadeu- lizmu poradzili sobie reżyserzy w latach 80. W
sza Chmielewskiego. Szkoda tylko, że bohater połowie dekady powstały trzy kluczowe dla tej
okazywał się w finale seryjnym mordercą. kwestii filmy: „Baryton“ (1984) Janusza Zaor-
skiego, „Magnat“ (1986) Filipa Bajona i „Zyg-
Chlubne wyjątki
Czasem bywało nawet lepiej, ale oznacza-
ło to tylko tyle, że role homoseksualistów były
większe, a celem stawało się ukazanie drama-
tu ich sytuacji: dramatu starych, samotnych,
foto: Filmpolski.pl
spragnionych uczuć ludzi. W „Zaklętych rewi-
rach“ (1975) Janusza Majewskiego postać ba-
rona Humaniewskiego zakochanego w mło-
dym kelnerze Romku (Marek Kondrat) stała się Wygrany – Jan Englert (i Aleksander
przejmująca dzięki świetnemu aktorstwu Czes- Bardini) w „Barytonie“ (1984)
ława Wołłejki, choć odbyło się to na przekór
scenariuszowi i charakteryzacji skupionej na fryd“ (1986) Andrzeja Domalika. Jednym z
efektownej koafiurze. Także Agnieszka Hol- głównych bohaterów „Barytona“ jest Froelich
land już w swoim debiucie kinowym „Aktorzy (Jan Englert), który znajduje się w świcie wy-
prowincjonalni“ (1978) bez szyderstwa poka- bitnego tenora wzorowanego na Kiepurze
(Zbigniew Zapasiewicz). Froelich ma żonę,
dzieci, należy do partii nazistowskiej, co nie
przeszkadza mu uwieść młodego kelnera (Je-
rzy Klesyk), pracownika hotelu, w którym się
zatrzymał. Z filmu pochodzi bardzo ładna sce-
na miłosna, w której Froelich wylewa szampa-
na na nagi tors kochanka, a potem go zlizuje.
foto: Filmpolski.pl
Nowatorstwo „Barytona“ polega nie tylko na
uczynieniu tej postaci zwycięzcą pod koniec fil-
mu, wraz z dojściem do władzy Hitlera, ale
także na powierzeniu tej roli Janowi Englerto-
Przegrany – Stefan Burczyk wi, który gra swego bohatera z kocim wdzię-
w „Aktorach prowincjonalnych“ (1978) kiem, bez trudu zyskując sympatię widzów.
Jeszcze odważniej Englert został obsadzony w
zała postać Andrzeja, zastraszonego aktora
homoseksualisty (Stefan Burczyk), wpatrzone-
go w głównego bohatera (Tadeusz Huk), od
którego usłyszy w chwili złości: „Czasami zas-
tanawiam się, czy jesteś moim przyjacielem,
czy tylko zakochanym pedałem“.
Krzysztof Szmagier, reżyser bardzo popu-
larnego serialu „07 – zgłoś się“, również miał
foto: Filmpolski.pl
najlepsze chęci, choć w efekcie zaprezentował
zbiór stereotypów. W pierwszym odcinku dru-
giej serii zatytułowanym „24 godziny śledzt-
wa“ (1978) jednym z podejrzanych o popełnie-
nie zbrodni jest bogaty właściciel stadniny koni Rozdarty – Jan Englert w „Magnacie“ (1986)
„Magnacie“ i jego telewizyjnej wersji – „Białej
wizytówce“. Tu wątek Conrada, syna księcia
pszczyńskiego, jest istotniejszy, nie ma też
wątpliwości, jaki charakter ma jego przyjaźń z
Jurkiem Zbierskim (Marek Barbasiewicz, pierw-
szy coming out polskiego kina), choć sceny
erotyczne zostały zarezerwowane dla par męs-
ko-damskich. Homoseksualny bohater okazuje
się jedynym z całej rodziny, który przetrwa za-
wieruchę historyczną.
Wreszcie „Zygfryd“, uważany często za je-
dyny polski film gejowski, adaptacja opowiada-
nia Jarosława Iwaszkiewicza. Można się spie-
rać, czy zaszczytne miano jest zasłużone, skoro
relacja między mężczyznami pozostaje plato-
niczna, ale rzeczywiście główny temat to fascy-
nacja konesera sztuki Stefana Drawicza (Gustaw
Holoubek) młodym akrobatą Zygfrydem (To-
masz Hudziec). Jest to także, a może przede
wszystkim, film o odkrywaniu kultury wysokiej
oraz fascynacji młodością, którą symbolizuje na-
gi Zygfryd pozujący swemu promotorowi.
...i reszta
W pozostałych obrazach tego okresu nie by-
ło już tak dobrze. Bohaterowie filmu „Pantearej“
(1987), sprzedający i zażywający w szaletach
publicznych narkotyki, byli brani za homoseksu-
alistów i wyzywani od „pedałów“. W koszaro-
wej komedii „C.K. Dezerterzy“ (1985) Janusza
Majewskiego do Czecha Chudeja (Robert Koltai)
przystawia się wymalowany homoseksualista.
Kiedy ten uświadamia sobie, o co chodzi, z ob-
rzydzeniem wypluwa właśnie spożywane jedze-
nie. Telewizyjne „Sceny nocne“ (1989) Marka
Nowickiego zaprezentowały starego szlachcica
(Ryszard Barycz) podrywającego przegiętego lo-
kaja z obowiązkowym makijażem (Ryszard Czu-
bak). Natomiast polskie podziemie mogło szan-
tażować dwóch nazistów (Eugeniusz Kujawski i
Jacek Borkowski), kiedy odkryto, że utrzymują
kontakty, za które ląduje się w Dachau (film TV
„Urodzony po raz trzeci“ z 1989 roku).
A potem był pamiętny rok 1989 i wydawało
się, że wraz ze zmianą systemu i zniesieniem cen-
zury wszystko się zmieni, także w kinie. Mariusz
Treliński zaprezentował świetną adaptację Wit-
kacego – „Pożegnanie jesieni“ (1990) z rewela-
cyjnym Janem Peszkiem w roli hrabiego Łohojy-
skiego i jedną z najodważniejszych w polskim ki-
nie scen erotycznych między mężczyznami w wy-
konaniu Peszka i Jana Frycza. Szybko okazało się
jednak, że.. to by było na tyle. Wymienić można
jeszcze „Porę na czarownice“ (1993) Piotra Łazar-
kiewicza, który, traktując o AIDS, stał się po częś-
ci obrazem o pewnej części środowiska gejows-
kiego. Postać Andrzeja Mastalerza z tego filmu
przez siedem lat, aż do 2000 r. („Egoiści“), była
jedynym homoseksualistą pierwszego planu w
polskim kinie. Na kolejnego („Senność“) trzeba
było czekać osiem lat. Miejmy nadzieję, że nas-
tępny pojawi się wcześniej.
15
 felieton Jak żyć ze skrytką?
Gdy masz coming out za sobą, a twój partner/twoja partnerka jeszcze nie
Poznałaś tę wymarzoną. Zakochałaś się w niej,
a ona w tobie. Minęło kilka miesięcy (od trzech
do sześciu – zależy od indywidualnych prefe-
rencji), szał uniesień minął i okazało się, że
twoja wybranka nie ma ochoty spędzać czasu z
twoimi homoseksualnymi znajomymi (sama w
ogóle takich nie ma), nie odczuwa potrzeby po-
jawiania się w tzw. branżowych miejscach,
przez przypadek w rozmowie wychodzi na jaw,
że jej znajomi wiedzą, że jest zakochana, ale
nie znają płci „tego kogoś“. Te przypadki
świadczą o tym, że twoja luba jest osobą po-
tocznie zwaną skrytką (wersja gejowska to ciot-
ka kryjka) – lesbijką ukrywającą swoją orien-
tację. A kiedy do niegodności dochodzi jeszcze
(o ile mieszkacie razem) konieczność usunięcia
z domu rzeczy, które mogą świadczyć o
waszym związku, łącznie z usuwaniem ciebie,
ilekroć odwiedzają was jej rodzice czy znajomi,
i przedstawianie cię jako „koleżanki“, gdy przy-
padkiem natykasz się na jej przyjaciół, czy ro-
bienie ci awantur za przypadkowe wyouto-
wanie przed obcą osobą, gdy rezerwując pokój
w hotelu, poprosisz o „łoże małżeńskie“, sy-
tuacja staje się naprawdę trudna do zniesienia.
Co zrobić, jeśli dalej
nie możesz już tak żyć?
Oczywiście możecie się rozstać. Jest to
metoda niezwykle skuteczna, ale czy rzeczy-
wiście jedyna? Moja znajoma rozstawała się
ze swoją wybranką kilka razy, zanim przeszła
16
Pogadanki Cioci R.
Tekst: Małgorzata Rawińska (Ciocia Ruda)
do możliwości trze-
ciej, o której za
chwilę.
Możesz rów-
nież dostosować się
do wymogów part-
nerki i przestać od-
bierać wasz wspól-
ny telefon (bo
wszak mogą dzwo-
nić jej rodzice!),
przestać bywać o-
raz nauczyć się zno-
sić docinki coraz
mniej licznych już znajomych na temat twojej
wirtualnej dziewczyny (która lesbijką jest
wyłącznie w czterech ścianach waszego miesz-
kania). Sposób niezły, aczkolwiek na dłuższa
metę zawodny. Sytuacja zacznie doskwierać ci
tak mocno, że albo sama z powrotem
wejdziesz do szafy, albo zaczniesz – nawet
podświadomie – oskarżać swoją drugą po-
łowę o to, co się dzieje. I zaczną się niesnaski,
kłótnie i oskarżenia (z dwóch stron): „bo ty
mnie po prostu nie kochasz…“.
Związek to „ja“, „ty“ i „my“
Innym rozwiązaniem, chociaż niełatwym,
jest szczera i długa rozmowa na temat nie-
zwykłych dla ciebie zahamowań twojej drugiej
połowy. A raczej cały szereg rozmów i innych
działań. Zanim jednak do nich przystąpisz, pa-
miętaj, że każdy związek składa się z trzech
niezależnych bytów. Owe byty to ja, ty i my. I
aby związek mógł przetrwać dłużej niż
wspomniany szał uniesień, musicie nauczyć
się zaspokajać potrzeby wszystkich trzech.
I właśnie na ten temat proponuję z drugą
połową podyskutować. Owszem, to męczące.
Ma się wrażenie, że w kółko powtarza się to
samo. Znajomy gej, który podjął się tego zada-
nia, twierdzi, że wszystkie argumenty jest w
stanie wyrecytować nie tylko wyrwany w środ-
ku nocy ze snu, ale także z głębokiej narkozy
(że to ulga żyć otwarcie jako homo itd.). Na
pocieszenie napiszę, że po miesiącach zmagań
Rysunek: Monika Rak
widzi pewną niewielką, ale jednak poprawę.
Do tego stopnia, że jego ukochana ciotka kryj-
ka chce z nim zamieszkać, narażając się nawet
na niezapowiedziane wizyty znajomych.
Przede wszystkim spróbuj się dowiedzieć,
co powoduje niechęć twojej drugiej połowy do
coming outu. Tylko nieśmiałość, strach, czy też
prawdziwa autohomofobia? Jeśli w grę wcho-
dzą dwa pierwsze powody, to jeszcze nie jest
źle. Zamiast od razu rzucać swoją partnerkę w
wir życia towarzyskiego, spróbuj oswajać ją z
nim stopniowo. Na początku zaproście do do-
mu (miejsce bezpieczne) zaprzyjaźnioną parę
homo na wspólną kolację, później, powołując
się na zasady dobrego wychowania, złóżcie
rewizytę. Kiedy już oswoisz ukochaną z taką
sytuacją, do waszych spotkań doproście kolej-
ną parę. I tak stopniowo, gdy pozna więcej
gejów/lesbijek (koniecznie wyoutowanych!),
nieśmiałość i strach powinny zniknąć. Oczy-
wiście będzie to wymagało od ciebie sporo
cierpliwości, ale czego się nie robi dla miłości.
Jeśli jednak to autohomofobia jest powo-
dem jej zachowania, to nie tylko cierpliwość bę-
dzie ci potrzebna, ale też duża dawka samoza-
parcia*. W trakcie rozmowy, a raczej rozmów,
przede wszystkim musisz przedstawić swój
punkt widzenia i swoje odczucia. Ale uwaga,
jednocześnie nie możesz czynić żadnych wyrzu-
tów. Wszak drugiej stronie także zależy na tym,
abyście czuły się szczęśliwe. Możesz również
przedstawić zalety bywania (wszak o kim moż-
na tak długo i interesująco rozmawiać jak nie o
bliźnich?) i bycia wyoutowaną. I tak po jakimś
czasie, stosując na przemian metodę stopnio-
wego oswajania oraz terapii gadanej, możesz
doprowadzić do sytuacji, w której z twojej part-
nerki, początkowo niechętnej życiu towarzyskie-
mu i przerażonej perspektywą choćby przypad-
kowego ujawnienia jej orientacji, wyjdzie znie-
nacka zwierzę towarzyskie witające nowo poz-
nanych ludzi radosnym okrzykiem „Cześć, jes-
tem Ewa/Adam i jestem lesbijką/gejem!“. Czego
ci z całego serca życzę.
*W przypadkach szczególnie silnej homo-
fobii zinterioryzowanej konieczna może być też
pomoc specjalisty.
Meryl i LGBT
Tekst: Mariusz Kurc
Miranda, Clarissa, siostra Alojzyna i wiele innych:
przy okazji premiery „Wątpliwości“ spoglądamy na karierę Meryl Streep
i wyławiamy jej najważniejsze role z perspektywy LGBT
„Manhattan“ (z Woodym Allenem)
W „Manhattanie“ W. Allena (1979) Meryl ma
niewielką, ale znaczącą rolę. Gra Jill, byłą żonę
Isaaca (Woody), która zostawiła go dla kobie-
ty. Panie wychowują wspólnie kilkuletniego
synka Jill i Isaaca. Chłodna i rzeczowa bohater-
ka Streep stanowi komiczną przeciwwagę dla
wiecznie hamletyzującego eks-męża.
„Silkwood“
(z Cher)
„Silkwood“ M. Nicholsa (1983) to opo-
wieść o robotnicy, która rzuca wyzwanie praco-
dawcom niezapewniającym standardów bez-
pieczeństwa w fabryce przetwarzającej pluton.
Sytuacja osobista Karen Silkwood nie jest typo-
wa: żyje z facetem Drew (Kurt Russell), ale ma
też najlepszą przyjaciółkę – lesbijkę Dolly (Cher)
– mieszkają we trójkę. Nie jest jasne, czy zwią-
zek Karen i Dolly ma też charakter seksualny,
ale uczuciowy – na pewno. Queer family?
W czarnej komedii R. Zemeckisa „Ze śmier-
cią jej do twarzy“ (1992) Meryl Streep i Goldie
Hawn grają parę hollywoodzkich gwiazd, które
nie cofną się przed niczym, byle zachować mło-
dy, ponętny wygląd, przy okazji wykańczając
się nawzajem – klasyczne „drama queens“ z
panteonu gejowskich archetypów.
Słynne „Godziny“ (2002) S. Daldry’ego to
trzy przeplatające się historie kobiet, które łą-
czy powieść Virginii Woolf „Pani Dalloway“.
Streep wciela się w postać Clarissy Vaughan,
lesbijki (od 10 lat w stałym związku), która
przygotowuje imprezę na cześć przyjaciela
(również homoseksualnego) – chorego na
AIDS poety. Motywem powtarzającym się we
wszystkich trzech segmentach „Godzin“ jest
czuły pocałunek dwóch kobiet.
„Aniołów w Ameryce“ (2003) M. Nicholsa
– sześcioodcinkowej gejowskiej epopei – czy-
telni(cz)kom „Repliki“ przedstawiać nie trzeba.
Powiedzmy więc tylko, że Meryl jest genialna i
jako prowincjonalna mormonka przybywająca
do syna geja do Nowego Jorku, i jako duch za-
mordowanej na krześle elektrycznym Ethel Ro-
senberg, i jako stary, siwiuteńki i brodaty ra-
bin. Scena coming outu, który młody prawnik
po pijaku robi konserwatywnej matce przez te-
lefon, przejdzie chyba do historii kina LGBT.
W filmie „Diabeł ubiera się u Prady“ D.
Frankela (2006) trochę brak porządnego wąt-
ku gejowskiego (w końcu to komedia o świe-
cie mody, do diabła!), ale żal przynajmniej
kultura
częściowo rekompensuje bezbłędna kreacja
Meryl Streep. Jej Miranda Priestly – szefowa z
piekła rodem – jest zimna, inteligentna, ele-
gancka i bezwzględna. I nigdy nie krzyczy. Ta-
kich kobiet może boją się heterycy, ale geje –
jak najbliższy współpracownik Nigel – po
prostu je uwielbiają. That’s all.
„Mamma Mia!“ P. Lloyd (2008) – po
pierwsze: musical, ABBA, grecka wyspa i kicz,
po drugie: trzy „zdziry“ po przejściach (Meryl
+ Julie Walters i Christine Baranski), po trze-
cie: słynny skądinąd pan Darcy, czyli Colin
Firth, okazuje się gejem. I prawie 600 mln USD
dochodu – ile z tego stanowią „pink money“?
Gejowska intuicja podpowiada mi, że sporo.
„Wątpli-
wość“
„Wątpliwość“ J.P. Shanleya (2008) to roz-
grywający się w 1964 r. dramat wokół rzeko-
mego molestowania seksualnego czarnego
dwunastolatka przez księdza w katolickiej szko-
le prowadzonej przez zakonnice. Zaproszona
na rozmowę przez budzącą postrach siostrę
Alojzynę (Streep) matka chłopca rzuca nowe
światło na sprawę – jej zdaniem ewentualny
„zły dotyk“ to pestka przy innych problemach
jej syna – pada on bowiem ofiarą rasistowskiej
przemocy ze strony szkolnych kolegów, bo jest
czarny, i homofobicznej przemocy ze strony
własnego ojca, bo jest homoseksualny.
17
 kultura Parodia geja...
a co dalej?
Gej w kabarecie bywa, choć zazwyczaj jako przegięty dodatek
do heteroseksualnego człowieka, lesbijka pojawia się rzadziej niż sporadycznie.
Na szczęście bywają wyjątki – nieliczne, ale tym bardziej chlubne
Jeżeli już nie straszymy gejami, to się z nich po-
śmiejmy – ta reguła obowiązuje nie tylko w
mainstreamowym kinie, gdzie pozytywny gej (i
czasami lesbijka) rzadko kiedy nie jest jedynie
sympatycznym, lekko przegiętym dodatkiem,
ale i w kabarecie. O ile jednak kino, pewnie po
trosze ze względu na bardziej otwartą, niena-
stawioną wyłącznie na bawienie publiczności,
formułę w ostatnich dekadach zrobiło ogromny
krok do przodu, o tyle kabarety rzadko sięgają
po mniej oczywiste niż „przegiętość“ motywy.
W PRL-u nie było tak źle
W PRL-owskich kabaretach homoseksualnych
postaci było niewiele i wszystkie powielały ste-
reotyp o zniewieściałości gejów, ale dwóch rzeczy
nie można im odmówić – homoseksualność w
nich śmieszy, ale bynajmniej nie ośmiesza, a twór-
cy nigdy nie przekraczają granic dobrego smaku.
W skeczu „Karolkowa“ kabaretu Dudek
(1965-1975) do dyrektora spółdzielni mieszka-
Kabaret Barbie Girls
Mainstreamowy kabaret lesbijki pomija, ale to nie zna-
czy, że lesbijki w kabarecie nie istnieją. Autorka tekstu
„Kabarety homoseksualnego niepokoju“, a jednocześ-
nie redaktorka naczelna „Repliki“, jest także jedną trze-
cią jedynego w Polsce queerowego kabaretu Barbie
Girls. Oprócz Ewy, we wcieleniu kabaretowym ukrywa-
jącej się pod ksywą Absolutely Fabulous, Barbie Girls
tworzą Gosia Rawińska (vel Rude de Wredne) i Ag-
nieszka Weseli „Furja“ (Maryja Furyja Konopnicka). Za-
wodowo pierwsza jest pracownicą miesiąca w Agorze,
druga wolnym strzelcem (czyli ofiarą własnego lenist-
wa), a trzecia historyczką seksualności, tłumaczką, re-
daktorką, wykładowczynią, działaczką społeczną... Pry-
watnie – dwie pierwsze stanowią parę, trzecia też, ale
– jak dodaje Ewa – niestety nie z nami.
Na pomysł założenia kabaretu wpadła Gosia –
tak dawno, że już nie pamięta, kiedy. – Moja przyja-
ciółka, zwana Kurczakiem, zapaliła się do tego pomys-
łu i napisała nasz pierwszy skecz, a właściwie pierw-
18
niowej przychodzi niejaki Witold Kocibrzycki
(genialny Wiesław Gołas) i próbuje wymóc za-
mianę mieszkania w związku z przebudową
ulicy Karolkowej. Sęk w tym, że ani lokal, który
sobie upatrzył, ani ten, w którym chce za-
mieszkać, przy wspomnianej ulicy się nie mieś-
ci, co nie przeszkadza mu mnożyć przykładów
znajomych (w tym „przyjaciela“ swojego zna-
jomego), którzy w podobnej sytuacji upragnio-
ny przydział otrzymali. Dodatkowego smaczku
dodaje tu fakt, iż Kocibrzycki jest gejem, oczy-
wiście zniewieściałym, więc widz na pierwszy
rzut oka domyśla się, o co chodzi. I choć jego
homoseksualność nie jest istotą żartu, to stwa-
rza okazję do dodania kilku mniej lub bardziej
zabawnych kwestii, jak ta o „bezczelnym od-
dzielaniu Żwirki od Wigury“ (przy okazji innej
przebudowy) czy zwrócenie się do Kocibrzyc-
kiego per „proszę pani“.
Bohaterem już nie jednego, ale całej serii
skeczy zdjętego z anteny wbrew woli autorki
(prawdopodobnie za m.in. wyśmiewanie się z
foto: Anna Smarzewska
Ewa jako Shane (L word)
szą wersję skeczu, który teraz jest znany jako „Ksiądz“
lub „Spowiedź alpinistki“, i wprowadza widownię w
konfuzję zaskakującymi analogiami pomiędzy seksem
a wspinaczką. Ale wtedy pomysł spalił na panewce.
Tekst: Ewa Tomaszewicz
Kościoła katolickiego) w 2005 roku telewizyj-
nego Kabaretu Olgi Lipińskiej był odtwarzany
przez Czesława Majewskiego pan Czesio, któ-
ry po kilkanaście razy w ciągu każdego progra-
mu zadawał falsecikiem nieśmiertelne pytanie:
„Mam grać? No ale mam grać czy nie grać? –
bo już w końcu nie wiem! To mam grać czy
nie?“. Jakby tego było mało, pan Czesio co
rusz przymilał się do innych męskich postaci,
poprawiał fryzurę i makijaż, a nawet parado-
wał po teatrze w towarzystwie młodzieńca we
wzorzystej hawajskiej koszuli. Jak wspomina
Janusz Boguszewicz w opublikowanym nie-
dawno na portalu Inna Strona artykule „Pan
Czesio i inni“, Czesław Majewski, prywatnie
jak najbardziej heteroseksualny mąż i ojciec,
już po pierwszych odcinkach kabareciku „Kur-
tyna w górę“ (granego w latach 1977-81) za-
czął otrzymywać od mężczyzn listy i telefony z
podziękowaniem za wsparcie i wyrazami
uwielbienia – może również dlatego grał Cze-
sia do końca istnienia kabaretu.
Dopiero w 2005 roku, gdy na scenę wskoczyła
Ewa, Barbie Girls ruszyło pełną parą. Dziewczyny wys-
tąpiły po raz pierwszy w ramach imprezy urodzinowej
portalu Kobiety Kobietom w Trójmieście jako alternaty-
wa do występów drag kingów i drag queenek. Począt-
kową twórczość Barbie Girls charakteryzują właśnie
przebieranki. Gosia wcielała się w rolę Shakiry, Dody
oraz Michała Wiśniewskiego, Ewa natomiast specjali-
zowała się w parodiowaniu takich gwiazd, jak Magde
Femme czy Mandaryna. Stąd też dziewczyny określają
się raczej jako kabaret queerowy, a nie lesbijski.
Następnie do grupy dołączyła Furja, najpierw
jako autorka skeczy, z czasem odkryła w sobie sce-
niczne zwierzę. – Opierałam się jak jeż w rurze, bo
zawsze uważałam, że mam problem z wystąpienia-
mi publicznymi i było mi wstyd się zbłaźnić (jakby
nie o to chodziło...). Ale kiedy napisałam skecz „Z
pamiętnika Maryi Konopnickiej“ i wyszłam przed
publiczność w czarnej peruce z koczkiem i staro-
Obowiązkowo zniewieściali
Mimo że kabaretowe postacie gejów w
czasach PRL-u nie wychodziły poza stereotypy,
nie można im odmówić uroku i finezyjności.
Wydawać by się mogło, że w latach 90. i obec-
nie, wraz z zakorzenieniem się świadomości o
istnieniu gejów i lesbijek w społeczeństwie, mo-
że być tylko ciekawiej. Niestety, poza kilkoma
wyjątkami, jest raczej sztampowo i monotema-
tycznie. Mamy arystokratę ze skeczu „Kawa“ ka-
towickiego kabaretu Mumio (istnieje od 1995
roku), który, popijając kawkę, bajdurzy o przy-
jęciu, w którym wziął udział, i o strojach innych
gości. Jest też Euzebiusz z założonej w 1996 ro-
ku krakowskiej Formacji Chatelet, którego pos-
tać opiera się na przyjmowaniu tanecznych póz
(oraz obowiązkowego „czajnika“), wywołujący
aplauz widowni, gdy wyznaje, że pracuje jako
drwal („Uzależnieni od Unii Europejskiej“) czy
mówi pośrednikowi pracy, że nie chce pracy
projektanta wnętrz, bo to „zajęcie dla bab“, a
on potrzebuje czegoś bardziej męskiego („Bu-
ba“). A choć Euzebiusz jest z założenia sympa-
tyczny, to jego kabaretowi interlokutorzy reagu-
ją na niego alergicznie – w myśl zasady, że jako
że jest gejem, z pewnością marzy o przeleceniu
każdego napotkanego mężczyzny. Takie odci-
nanie się „na wszelki wypadek“ to nowość w
porównaniu z kabaretami czasów PRL-u.
Ciekawiej na tym tle wypadają cieszyńscy
Łowcy.B (działają od 2002 roku) z „człowiekiem
w sweterku“, czyli frontmanem Mariuszem Ka-
łamagą, znowuż zniewieściałym, ale też potra-
fiącym się wcielić w Romana Giertycha z czasów
jego służby wojskowej, który obiecuje, że bę-
dzie w przyszłości bronił praw gejów i lesbijek.
Te ostatnie zresztą są w mainstreamowych ka-
baretach praktycznie nieobecne. Nawet progra-
mowo kobiecy kabaret Szum (1997-2006) nig-
dy nie zdecydował się na dłuższą wzmiankę o
lesbijkach niż „nie przytulaj się tak do mnie, bo
co sobie ludzie pomyślą“ („Damy na ulicy“).
świeckiej sukni, okazało się, że problem przestraszył
się oklasków i zwiał. Teraz już nie można mnie zgo-
nić ze sceny! – przyznaje się bez bicia. Krótko przed
pojawieniem się Furji pojawiła się nazwa kabaretu.
Dlaczego Barbie Girls? – Z przekory. Chciałam wy-
myślić coś, co będzie jednocześnie głupie i w żaden
sposób nie będzie nas określać – stwierdza Ewa.
Z czego się śmieją? Z kobieco-kobiecych potyczek
miłosnych – w repertuarze Barbie Girls motyw związ-
ków z przymrużeniem oka pojawia się często, jak
choćby w skeczu o szybkich randkach, pożyczonym z
amerykańskiego Big Gay Sketch Show, który stanowi
ilustrację żartu Co lesbijka przynosi na drugą rand-
kę?.... – Meble, rzecz jasna. Jest też o podwójnym co-
ming oucie matki i córki oraz stereotypach butch i fem-
me. W repertuarze nie brakuje również odwołań do
kultowego serialu L World. Sucha nitka nie pozostanie
również na feministkach – skecz Pikieta to nowość, fir-
mowana renomowaną marką Barbie Girls.
Homofobiczne miasteczko
i homoseksualna przyszłość
Lekcję historii, ale niestety również lekc-
ję homofobii, odrobił obchodzący w tym ro-
ku dziesięciolecie istnienia gdański kabaret
Limo . W jednym ze skeczy z cyklu „Miastecz-
ko“ miejscowy gej Rysio zostaje pobity przez
ludzi szanujących „narodowe godło, flagę i
Narodowy Fundusz Zdrowia“. W odpowie-
dzi na to wydarzenie burmistrz miasteczka
zarządza tolerancję. Jeszcze tego samego
dnia powstaje sześć klubów gejowskich,
mieszkańcy organizują Love Parade, a w sa-
mochodzie pedał zostaje zastąpiony przez
„geja gazu“. Morał z tego jest taki, że „nas-
tępnym razem trzeba pobić dealera, a nuż
trawę zalegalizują“. O ile w „Miasteczku“
tak naprawdę jedynie zakończenie jest nie-
pokojące, o tyle skecz „Włamanie“ nie po-
zostawia już żadnych wątpliwości co do in-
tencji jego twórców. Dwóch przestępców –
tańczący w takt muzyki do „Różowej pante-
ry“, odziany w różowy kombinezon gej i je-
go heteroseksualny kolega (w czerni) – zos-
taje nakrytych przez córkę gospodarzy do-
mu, który okradają. Dziewczynka bierze ich
za św. Mikołaja (heteroseksualny bohater
trzyma worek z łupami) i jego trolla. Potem
robi się niesmaczne – dziewczynka namawia
św. Mikołaja, aby dosiadł trolla (z braku re-
nifera), ten ochoczo się nadstawia, a całość
kończy równie błyskotliwe „Patrz, ptaszek!“,
„Gdzie?“, „W dupie!“, „O, jak super!“. Szko-
da, że w sumie inteligentny i mogący się po-
szczycić niestandardowymi puentami kaba-
ret akurat w tym przypadku nie wyszedł po-
za homofobiczny stereotyp.
Jedyną kabaretową lesbijkę udało mi się
wytropić w „Przyszłości Polski“ powstałego w
1996 roku Kabaretu Moralnego Niepokoju.
Akcja skeczu, napisanego za rządów trójcy PiS,
LPR i Samoobrona i znakomicie przerysowują-
foto: Anna Smarzewska
Furja jako Maria Konopnicka i Gosia jako Doda
Dziewczyny twierdzą, że choć oczywiście miło
być pierwszym polskim kabaretem queerowym, tak
naprawdę robią to z bardzo przyziemnych powo-
dów. Co je interesuje? Pieniądze, pieniądze i
cego podsycane przez nią obawy związane z
nadaniem praw gejom i lesbijkom, dzieje się w
niedalekiej przyszłości. Z okazji dziesiątej rocz-
nicy zawarcia przez dwóch bohaterów homo-
seksualnego związku spotyka się grupa przyja-
ciół – dwie pary gejowskie i jedna lesbijka.
Wymieniają się nowinkami ze świata – o no-
wo powstałym centrum eutanazji w dawnym
Muzeum Niepodległości, o kasjerce, która
chciała w niedzielę uciec po dachu hipermar-
ketu do kościoła, ale szczęśliwie została złapa-
na i natychmiast zwolniona. Oburzenie wywo-
łuje wiadomość, że jeden z ich dawnych kole-
gów żyje w związku z kobietą i na dodatek
pragnie mieć z nią dziecko – „przecież w ten
sposób nasz naród nigdy nie wymrze, jak chce
tego Unia Europejska!“. A na dodatek hetero-
seksualiści chcą zorganizować marsz poparcia
dla tradycyjnego modelu rodziny – przecież
prezydent powinien im tego zabronić, a jak
nie, to powstrzymają ich oni – Homoseksualiś-
ci Wszechpolscy!
Równie ciekawy jest numer „Ojciec i syn
gej z partnerem“, w którym syn przedstawia
rodzicowi swojego nowego wybranka – nie
dość, że geja, to jeszcze Niemca, co staje się
dla ojca pretekstem do wygłoszenia serii
ksenofobicznych i homofobicznych uwag w
rodzaju „Z trudem, bo z trudem, próbuję za-
akceptować twoją odmienność seksualną.
Jesteś po prostu chory, ale będziemy cię
operować, pojedziemy do Stanów, są pie-
niądze (...) Coś ci wytną, przyszyją, wprują,
wyprują“, „Czy naprawdę twój chłopak musi
być z Hitlerjugend?“. W końcu jednak ojciec
zapomina o uprzedzeniach, a nawet przyz-
naje, że od wojny jednak minęło już trochę
czasu, gdy partner syna obiecuje oddać mu
trzy ze swoich pięciu mercedesów. Wielkie
brawa dla Kabaretu Moralnego Niepokoju
za dostrzeżenie związku między homofobią,
ksenofobią i antysemityzmem – i za kawał
dobrego humoru.
wszechświatowa sława... I fanki – dodają po krót-
kim namyśle. – Uwielbiam, jak po występie podcho-
dzą do nas ludzie i mówią, jak świetnie się bawili, że
robimy coś naprawdę fajnego. We Wrocławiu ktoś
powiedział, że w ogóle dawno się nie śmiał i że od-
tąd będzie na każdym naszym występie. Ktoś inny
pożegnał nas słowami „Do zobaczenia na Pace“. No
to było coś! – dodaje Gosia. Plany na przyszłość? –
Womyn’s Michigan Festival. I zwycięstwo w Zielono-
górskim Festiwalu Kabaretu – najlepszym w Polsce!
Barbie Girls to perełka na dosyć jednak homo-
genicznej (i homofobicznej…) polskiej scenie kaba-
retowej. To jak dotąd pierwszy i jedyny kabaret
LGBTQIetcetera, potrafiący w sposób błyskotliwy
nabijać się z lesbijek, gejów, feministek i całej nie-
normatywnej reszty. W bliskiej przyszłości najpraw-
dopodobniej zobaczycie je 4 kwietnia w UFIE. A po-
tem? Pieniądze, pieniądze i wszechświatowa sława!
(Magda Pocheć)
19
 kultura
Ciało i seksualność w kinie polskim
„Ciało i seksualność
w kinie polskim“,
pod red. Sebastiana
Jagielskiego (stałego
współpracownika „Re-
pliki“) i Agnieszki Mors-
tin-Popławskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2009
Czy polski erotyzm filmowy ma swoją specyfikę?
Jaki obraz homoseksualisty wyłania się z rodzi-
mych filmów? Czy w polskim kinie znajdziemy
postaci androginiczne? Co o płci i ciele powiedzą
Uwikłani
Tom Kalin debiutował filmem „Swoon“ (1992),
który zawierał podobne elementy co „Uwikła-
ni“ (2007) – destrukcyjne relacje, zbrodnię,
przełamywanie tabu i homoseksualnych boha-
terów. Tu dodatkowo mamy jeszcze kazirodzt-
wo. Obie historie są oparte na faktach. Stosu-
nek Barbary Baekeland (Julianne Moore) do ho-
moseksualizmu jej syna Tony’ego (Eddie Red-
mayne) jest ambiwalentny. Niby nie ma prob-
lemu – kobieta nawet nie przerywa wypowie-
dzi, gdy wchodząc do pokoju, widzi go całują-
Telenowela
Debiut filmowy duńskiej
reżyserki to opowie-
dziana w surowy spo-
sób przejmująca historia
rodzącej się bliskości
pomiędzy lokatorkami
anonimowego bloku.
Transseksualna Victoria
żyje z dnia na dzień w oczekiwaniu na zgodę na
Zła noc
Oscarowy sukces „Obywatela Milka“ Gusa Van
Santa zbiegł się w czasie z polską premierą (na
DVD) jego pierwszego filmu „Zła noc“ (1985). W
charakterystycznym dla siebie porwanym, „nied-
bałym“ stylu (z którego akurat przy „Obywatelu
Milku“ zrezygnował) snuje Van Sant bezpretensjo-
nalną balladę o miłości Walta – amerykańskiego
sprzedawcy sklepowego – do pewnego meksy-
Prezent w prenumeracie!
Dla wszystkich prenumeratorów i prenu-
meratorek „Repliki“ przygotowaliśmy nies-
podziankę! Wraz z tym numerem otrzy-
20
nam dzisiaj przedwojenne komedie „transwes-
tytyczne“? Autorzy książki sięgają zarówno po
filmy, w których erotyka znajduje się na powierz-
chni („Dzieje grzechu“), jak i po te, w których
sensy związane z cielesnością funkcjonują nie-
jako w uśpieniu („Barwy ochronne“). Analizom
poddane zostały i przedwojenne komedie („Czy
Lucyna to dziewczyna?“), i dzieła współczesnych
przedstawicieli kina autorskiego (Andrzej
Barański, Wojciech Marczewski), pamiętne skan-
dale filmowe czy wreszcie utwory zaliczane do
nurtu popularnego („Sztuka kochania“). W cen-
trum zainteresowania znalazł się problem kons-
cego się z chłopakiem. Ale z drugiej strony chce
odwieść Tony'ego od gejostwa. Stosuje w tym
celu metodę bardziej perwersyjną niż Kościół
katolicki: uprawia z nim seks. Na dodatek jedy-
na dziewczyna, z którą Tony – pod naciskiem
rodziców – próbuje nawiązać erotyczną relację,
rzuca chłopaka dla... jego ojca. Z takim baga-
żem trudno o psychiczną równowagę.
Kreacje Julianne Moore i Ediego Redmay-
ne’a mają wręcz hipnotyzującą moc, ale sa-
memu filmowi brakuje dynamiki i napięcia.
zabieg korekty płci. Piętro wyżej wprowadza się
dominująca, ekspansywna i głośna Charlotte. Ta
właścicielka imponujących piersi zachowuje się
w sposób iście samczy. Sprowadza do domu
przypadkowych partnerów seksualnych, traktuje
ich przedmiotowo, nie jest zainteresowana roz-
mową i widz nie może oprzeć się wrażeniu, że
role płciowe zostały tu pomieszane. Ale
„Telenowela“ to również film o emocjonalnym
kańskiego emigranta o niezbyt meksykańskim
imieniu Johnny. Johnny nie dość, że jest heterosek-
sualny, to jeszcze mocno homofobiczny, do tego
nieodpowiedzialny, niedojrzały i prawie nie mówi
po angielsku. To jednak naszego Walta nie zraża.
Jest w Johnnym zakochany i pójdzie na wiele
kompromisów, byle tylko z nim być. Czarno-biała
taśma i narracja Walta z offu sprawiają, że ogląda
mujecie głośne „Homobiografie“ Krzyszto-
fa Tomasika przekazane przez Wydawnict-
wo Krytyki Politycznej. Wkrótce planujemy
kolejne niespodzianki dla naszych stałych
Teksty: Magda Pocheć
Mariusz Kurc
trukcji kobiecości („Polka – dumny przedmiot
pożądania“, „Kobiecość jako źródło cierpień:
matki i córki w polskim kinie“, „Seksualność
kobiet w kinie polskich reżyserek filmowych po
roku 1989“) i mniejszości seksualnych („Manew-
ry tożsamościowe. Kobieta jako mężczyzna i
mężczyzna jako kobieta w przedwojennym pol-
skim kinie komediowym“, „Od homoseksualisty
do geja: konstrukcja ,innych seksualności’ w pol-
skim kinie okresu PRL-u“, „Agnieszka z ,Człowie-
ka z marmuru’ Andrzeja Wajdy – androgyn ze
skazą“). Analiza heteronormatywnej męskości
została odesłana do przypisu. (mat. pras.)
Mamy za to scenę seksu-
alnego trójkąta, jakiej w
kinie chyba jeszcze nie
było: matka, jej syn i ich
wspólny kochanek. W
jednym łóżku, jednocześ-
nie. (MK)
„Uwikłani“ (Savage Grace), 2007, reż. Tom Ka-
lin, wyk. Julianne Moore, Eddzie Redmayne,
Stephen Dillane. Premiera na DVD w Polsce:
marzec 2009
popapraniu, lęku przed samotnością z jednej i
prawdziwą, bezkompromisową bliskością z
drugiej strony. Inspirowana brazylijskimi
telenowelami narracja ciekawie kontrastuje z
szorstką estetyką Dogmy. (MP)
„Telenowela“, Dania/Szwecja, 2006, reż. Per-
nille Fischer Christensen; wyk. Trine Dyrholm,
David Dencik; dystrybucja: Fonografika. Pre-
miera na DVD w Polsce: 7 marca 2009
się „Złą noc“ trochę jak pa-
radokument nakręcony
amatorską kamerą. (MK)
„Zła noc“ (Mala Noche),
reż. Gus Van Sant, wyk.
Tim Streeter, Doug Coo-
eyate. Premiera na DVD
w Polsce: luty 2009
czytelników i czytel-
niczek. Szczegółowe
informacje o prenu-
meracie – s. 2.
 Teksty: Ewa Tomaszewicz
Krzysztof Tomasik
Fun Home
Alison Bechdel,
„Fun Home“,
wydawnictwo Abiekt.pl,
Timof i cisi wspólnicy,
Warszawa 2009
Równo 8. marca ukazała się polska edycja
komiksu „Fun Home“, osławionego m.in. wy-
różnieniem dla najlepszej książki roku 2006
magazynu „Time“, wielowątkowego pamiętni-
ka graficznego Alison Bechdel, pierwszej les-
bijki amerykańskiego komiksu, najbardziej
Dzianina z mięsa
W powodzi książek z czysto konfekcyjnymi roz-
mowami z tzw. znanymi ludźmi łatwo przega-
pić pozycje niebanalne, takie ja ta. Katarzyna
Bielas, dziennikarka „Dużego Formatu“, laure-
atka Hiacynta, po zbiorze „Niesformatowani“
przedstawia kolejny wybór swoich wywiadów.
Wnikliwe rozmowy, z reguły bardzo osobiste,
często pokazują portretowane osoby w waż-
nym dla nich momencie życia. Kwestia od-
mienności, w tym homoseksualizmu, to jeden
kluczowych tematów „Dzianiny z mięsa“, częs-
Czas Fem
Bernadetta Darska,
„Czas Fem. Przewodnik
po prasie feministycznej
i tematach kobiecych w
czasopismach kultural-
nych po 1989 roku“,
Portret 2008
Pomysł był prosty, ale znakomity: opisać pis-
ma feministyczne i teksty o tej tematyce po-
jawiające się w pismach kulturalnych ostat-
Lektury płci
Zbiór tekstów analizujących polską twórczość
(głównie literaturę, ale także film, teatr i sztuki
wizualne) poprzez teorię gender. Jest tu tekst o
prozie lesbijskiej, najnowszych powieściach
gejowskich, analiza postaci Żydów i Żydówek
w polskim kinie, prześledzenie ukazywania
mężczyzn w literaturze ostatnich kilku lat. Nie
mogło zabraknąć genderowego odczytywania
twórczości takich klasyków jak Gombrowicz,
Andrzejewski, Czechowicz, Pankowski czy Bia-
łoszewski, a młodsze pokolenie reprezentują
znanej dzięki stripom komiksowym (króciutkim
historyjkom przedstawionym w kilku kadrach)
„Dykes To Watch Out For“ (czyli „Lesby, na
które czekacie“).
Książka Bechdel to komiksowe arcydzie-
ło, wzruszająca, czasem bezwzględnie za-
bawna kronika dojrzewania bohaterki/autor-
ki i jej skomplikowanej relacji z ojcem – pro-
wadzącym dom pogrzebowy nauczycielem
angielskiego, zdystansowanym rodzicem i
ukrytym gejem, który – jak się okaże – od lat
romansuje z mężczyznami. Alison mocuje
to rozmowy zamieniają się wręcz w swoiste
seanse psychoterapii. O doświadczeniu co-
ming outu dziesięć lat po jego dokonaniu opo-
wiada „Uranianka“ Izabela Filipiak. Krystian
Lupa mówi m.in., w jaki sposób odkrywał
swój homoseksualizm w czasach PRL-u. Jest
też najsłynniejszy gej ze Szwecji – Jonas Gar-
dell – i pisarz izraelski – Yossi Avni (autor
„Ciotka Farhuma nie była dziwką“). A także
m.in. Bożena Umińska, Maria Janion, Grzegorz
Jarzyna, Kamil Sipowicz. Absolutna perła to ot-
nich dwudziestu lat. Autorka nie ograniczyła
się zresztą tylko do tematyki ściśle kobiecej,
uwzględnia też homoseksualizm i wszystko,
co wyrasta z teorii gender i queer. Dzięki te-
mu otrzymujemy 420 stron interesującej his-
torii polskiego ruchu feministycznego i LGBT,
w tym wędrówkę po nieistniejących już dziś
tytułach, jak gejowsko-lesbijski „Interhom“,
feministyczne „Pełnym głosem“ czy lesbijska
„Furia Pierwsza“. Uwzględnione zostały pis-
ma literackie z całej Polski (szczecińskie „Po-
Monika Mostowik, Bartosz Żurawiecki, Michał
Witkowski, Jacek Dehnel. Szczególną uwagę
warto zwrócić na tekst Grzegorza Piotrowskie-
go o Jerzym Błeszyńskim, jednej z najwięk-
szych miłości Jarosława Iwaszkiewicza, o któ-
rym wiadomości czerpać możemy właściwie
tylko z pism autora „Brzeziny“. Robert Prusz-
czyński analizuje powieść Remigiusza Grzeli
pod kątem uwielbienia dla gejowskich diw, a
Katarzyna Jędrasik proponuje nowe odczytanie
tryptyku Jana Brzechwy o Panu Kleksie w kon-
kultura
się nie tylko z ojcem, ale również z własną
tożsamością (nie tylko seksualną), a w książ-
ce, obok takich tematów jak orientacja czy
role płciowe, pojawia się też kwestia samo-
bójstwa i znaczenia literatury w zrozumienia
siebie. To bogactwo tematyczne, połączone
z niezwykle subtelnymi, pełnymi niuansów
portretami bohaterów, składa się na rzecz
przejmującą i doskonałą.
Całości dopełnia znakomity wstęp Iza-
beli Filipiak „Fun Home, czyli żałoba po nie-
obecności“. (ET)
Katarzyna Bielas,
„Dzianina z mięsa.
Rozmowy“, Czarne, 2009
wierający tom wywiad to-
talny z performerką Małgą
Kubiak, która tak ocenia
kontrowersje wokół porno-
grafii: „Nie rozumiem tego
świata – wolno zabijać zwierzęta, ale nie moż-
na kręcić pornosów! Jakaś bzdura“. (KT)
granicza“, olsztyński „Portret“, lubelskie
„Kresy“), kultowe już tytuły („bruLion“, „Ex
Libris“), a nawet pisma katolickie („Znak“,
„Więź“, „Fronda“). Omawiane są wczesne
teksty Kingi Dunin, Izabeli Filipiak, Agnieszki
Graff czy Błażeja Warkockiego i głośny wy-
wiad z Marią Janion, w którym wyznała:
„Zawsze byłam człowiekiem lewicy“. Bezcen-
ny materiał dla wszystkich piszących prace o
feminizmie lub homoseksualizmie. Najwięk-
szy minus – brak indeksu nazwisk. (KT)
„Lektury płci.
Polskie (kon)teksty“,
pod red. Mieczysława
Dąbrowskiego,
Dom Wydawniczy Elipsa,
2008
tekście teorii uwodzenia.
Wśród autorów tomu m.in.
Inga Iwasiów, Błażej Warkocki, Tomasz Kitlińs-
ki, Tomasz Kaliściak. (KT)
21

kultura
Berek, czyli upiór w moherze
Na widowni dominują odświętnie ubrane pary
hetero w bardzo różnym wieku. Na scenie –
dwójka nieznoszących się sąsiadów: szukający
chłopaka na stałe 30-letni Paweł (Paweł Mała-
szyński) oraz nienawidząca Unii i „pedałów“
radiomaryjna Anna (Ewa Kasprzyk), którzy w
wyniku splotu życiowych okoliczności zaprzy-
jaźnią się i polubią (a „moherówa“ wyleczy się
Piosenki Almodóvara
„Piosenki Almodovara“ zespołu La Luna & Ros-
sitta Perez to stworzone przez Sebastiana
Skalskiego – artystę, fotografika, autora spek-
takli muzycznych i producenta – płyta i spektakl
muzyczny inspirowany piosenkami i estetyką
filmów kultowego hiszpańskiego reżysera.
Zespół wykonuje w językach hiszpańskim,
polskim oraz angielskim najpiękniejsze pio-
senki z filmów Almodóvara („Volver“, „Złe wy-
chowanie“, „Kika“, „Wysokie obcasy“, „Pośród
Powrót do Brideshead
Sebastian zakochuje się w Charlesie. Charles
nie odrzuca Sebastiana, ale większą namięt-
nością zaczyna płonąć do jego siostry – Julii.
Portret Doriana Graya
3 marca 2009 r. w TR Warszawa miała
miejsce premiera spektaklu Michała Borczu-
cha „Portret Doriana Graya“ wg. Oscara
Wilde’a. To opowieść o pięknym
młodzieńcu, któremu pozowanie do portre-
tu znanego malarza pozwala wniknąć w
22
z homofobii). Teatr Kwadrat, mówiąc oględ-
nie, nie słynie z awangardowego repertuaru i
„Berek, czyli upiór w moherze“ na pierwszy
rzut oka nie jest tu wyjątkiem. Przy drugim rzu-
cie jednak dostrzec można coś wcale nie tak
błahego. To komedia dla rozrywkowo
nastawionej publiczności, w której nie ma
miejsca na wyśmiewanie się ze „zmanierowa-
nej ciotki“. Ba! Jesteśmy na obszarze stupro-
centowo gay-friendly. Salwy śmiechu wywo-
łują niedorzeczne tyrady Anny (Kasprzyk jest w
nich bezkonkurencyjna), a deklaracje Pawła, że
chciałby wyjść za mąż albo że uwielbia porno,
przyjmuje się spokojnie, a może nawet z apro-
batą (Małaszyński gra Pawła ze świetnym
wyczuciem ledwo dostrzegalnego przegięcia).
Groteskowe są uprzedzenia Anny, a nie
rodzący się związek Pawła z Wojtkiem.
Charles reprezentuje klasę średnią i jest ateis-
tą. Sebastian i Julia są arystokratami wycho-
wanymi w religii katolickiej. Ten skomplikowa-
ny miłosny trójkąt być może jakoś by funkcjo-
nował, gdyby nie wiszący nad nim cień groź-
nego Boga. W „Powrocie do Brideshead“ nie-
ludzki katolicyzm matki (Emma Thompson) ruj-
nuje życie jej dzieci, bo nie przewiduje ani mi-
łości między dwoma mężczyznami, ani miłości
między kobietą i mężczyzną, jeśli jedno z nich
nie wyznaje tej samej, katolickiej oczywiście,
religii co drugie.
świat wyznawców nowego hedonizmu.
Wielbiciele wątków gejowskich nie będą
zawiedzeni, choć całość sprawia wrażenie
wtórnej. Bezdyskusyjne pozostaje jednak,
że tytułowy Dorian wygląda zachwycająco
zarówno w ubraniu, jak i bez.
Teksty: Mariusz Kurc
„Berek“ to for-
poczta przemian
w pokazywaniu
tematyki LGBT w
polskim teatrze
lekkiego kalibru.
Ten sukces – o bi-
lety trudno! –
pewnie pociągnie
za sobą następne.
Na setne przed-
stawienie Paweł
powinien pocałować Wojtka na oczach Anny.
Z języczkiem. (MK)
„Berek, czyli upiór w operze“ M. Szczy-
gielskiego, reż. A. Rozhin, wyk. E. Kasprzyk, P.
Małaszyński, I. Chojnowska/K. Glinka, S. Cy-
bulski/M. Rogacki
ciemności“, „Matador“, „Prawo pożądania“,
„Kobiety na skraju załamania nerwowego“,
„Zwiąż mnie!“) w aranżacjach Marcina Partyki
oraz kultowe przeboje wszech czasów, takie
jak „Tango Jalousie“, „Besame mucho“, „You-
kali – Tango Habanera“ czy „I Will Survive“.
(materiały prasowe)
Premierowe spektakle: 14, 15 i 16 kwietnia,
godz. 20, Centralny Basen Artystyczny w War-
szawie. Premiera płyty: 1 kwietnia 2009 roku
Film jest świetny od strony wizualnej
(scenografia, kostiumy, piękne plenery itd.) i
aktorskiej (homoseksualnego Sebastiana gra
znany z „Pachnidła“ Ben Whishaw), ale
gdzieś w połowie traci tempo i zaczyna co-
raz silniej popadać w telenowelę. Pod ko-
niec jest już nie do wytrzymania. Najlepiej
więc kupcie pół biletu i po godzinie wyjdź-
cie z kina. (MK)
„Brideshead Revisited“, reż. Julian Jarrold,
wyk. M. Goode, B. Whishaw, H. Atwell, E.
Thompson, premiera w Polsce: 20 marca 2009
W obsadzie Piotr Polak,
Sebastian Pawlak, To-
masz Tyndyk, Roma
Gąsiorowska, Katarzy-
na Warnke i Lech Ło-
tocki. (MK)

Boruca drażnią kobiety
Artur Boruc udzielił „Gali“ wywiadu, z którego
wyraźnie widać, że nie ma najlepszego zdania
na temat kobiet: „Kobiety drażnią mnie tym, że
robią z igły widły. Skarpetka leży nie tam,
gdzie powinna – i jest ciśnienie cały dzień.
Drażni mnie też to, że udajecie święte. Jesteś-
cie bardziej cyniczne niż niejeden facet. Mani-
pulujecie nami. My nie jesteśmy tak małostko-
wi jak wy“. Te stereotypowe, bezsensowne
opinie świadczą, że piłkarzowi nie wiedzie się
w relacjach z kobietami. Może to najlepszy
czas, żeby otworzyć się na inne doświadcze-
nia, które najwyraźniej nurtują Boruca: „Ciężko
mi myśleć w kategoriach seksu, jeśli mówię o
piłce, bo ja jednak pracuję z facetami. Chyba
że myślisz o męskim seksie grupowym...“.
Zwyrodniała Pieńkowska
Była naczelna „Twojego Stylu“ i prezenterka
„Dzień Dobry TVN“ Jolanta Pieńkowska w jed-
nym z programów emitowanych na żywo po-
stanowiła dać wyraz swoim poglądom w
kwestii homorodzicielstwa. Przy okazji rozmo-
wy z Wojciechem Jagielskim o bliźniakach,
które dla Ricky’ego Martina urodziła zastępcza
matka, i dzieciach Jodie Foster, Pieńkowska
przyznała, że trzeba już dać spokój opowieś-
ciom o tych „wynaturzeniach“. Musi dziwić ta-
kie podejście, tym bardziej że Pieńkowska jako
samotna matka jest równie „wynaturzona“ jak
Foster czy Martin. Przy okazji prezenterka, któ-
ra niedawno wyszła za mąż za jednego z naj-
bogatszych Polaków Leszka Czarneckiego,
jeszcze raz udowodniła, że pieniądze nie tylko
nie dają szczęścia, ale i rozumu.
Zatroskana Zając
Edycie Zając, partnerce Ce-
zarego Pazury, najwyraź-
niej nie wystarcza, że stała
się pośmiewiskiem portali
plotkarskich, postanowiła
się więc pogrążyć, udziela-
jąc wraz z aktorem wywia-
du „Vivie!“, w którym opowiedziała o swoim
związku i ciąży, a nawet podzieliła się prze-
myśleniami na temat przemian obyczajowych:
„Ludzie zachowują się tak, jakby utracili wiarę
w miłość. Co innego staje się ważne. Miłość to
coś śmiesznego lub wstydliwego albo czasami
wyrachowanego. Aż trudno mi w to uwierzyć.
Powstają nowe wzorce zachowań: skrzywdzo-
na samotna kobieta z dyplomem albo szczęśli-
wa para homoseksualistów. To taki drogows-
kaz pod pretekstem pieniądza i kariery po tru-
pach“. Zachodzimy w głowę, dlaczego para
gejów kojarzy się z „pretekstem pieniądza“?
No i co to za problem, że szczęśliwi? To chyba
tylko powód do radości?! Może Zając myśli, że
ilość szczęścia na świecie jest stała i jak więcej
mają go homoseksualiści, to automatycznie
związki hetero dostają mniej? A może w ogó-
le nie myśli i to jest jej główny problem?
Po co Żebrowskiemu żona?
Rozmawiając z „Super Expressem“, Michał Żeb-
rowski, który wkrótce ma się ożenić, wyznał, dla-
czego decyduje się zmienić stan cywilny: „Jestem
już w tym wieku, że ciężko pracuję i muszę wra-
cać do domu, który jest czysty i zadbany. Sam w
domu nie sprzątam“. Pominiemy motywacje ak-
tora, który najwyraźniej chce mieć darmową
sprzątaczkę. Mamy tylko nadzieję, że zdaje sobie
z nich sprawę wybranka Żebrowskiego, i nie
przeszkadza jej drugie dno ewentualnego mał-
żeństwa z amantem polskiego kina.
Coming out = sukces!
Kolejne dobre wieści dotyczące Tomasza Racz-
ka i Marcina Szczygielskiego. Raczek został dy-
rektorem programowym kanałów filmowych w
ITI Neovision, gdzie będzie odpowiadać m.in.
za dobór repertuaru, koncepcję kanałów i pro-
dukcję własną. Natomiast Szczygielski na ante-
nie TV4 poprowadzi teleturniej „Chłopaki z
taśmy“. To koleje potwierdzenie (które już?),
że coming out wcale nie oznacza porażki za-
wodowej, raczej wręcz przeciwnie. Pytanie te-
raz, kiedy zrozumieją to wreszcie polscy cele-
bryci. I kiedy wyciągną z tego wnioski.

Zamiana
Junona Więcek (Wolszczak) ma dość samot-
nego życia u boku męża, prezydenta (Gąsows-
ki). Postanawia więc zostać… prezydentką. A
ponieważ scenarzysta wielokrotnie stara się
udowodnić, że kobieta jest istotą słabszą z na-
tury, nieco ułomną (oto np. w sztabie prezy-
denta jest tylko jedna kobieta, z reguły gada-
jąca głupstwa lub masująca kark prezydento-
wi – niezapomniana z kultowego „Misia"
Christine Paul-Podlasky), kandydatce potrzeb-
ne są atrybuty męskości. Dostaje więc penisa
i zaczyna żłopać piwo z puszki. Równocześnie
prezydentowi rosną piersi, musi używać tam-
ponów, robi makijaż i depiluje ciało. A cuda te
dzieją się za sprawą Kamili (Liszowska), asys-
tentki prezydenta, która kiedyś była mężczyz-
ną. Tylko dlatego, że spał z nią i prezydent, i
jego żona, płeć obojga ulega przeobrażeniom.
Spośród wielu „żartów“ o pedałach, pederas-
tach i ciotach, warto zwrócić uwagę na ten, że
kobieta, która była kiedyś mężczyzną, jest
„gorsza od al Kaidy“. Strrrrrasznie śmieszne.
Filmu nie ratują nawet nieoczekiwane epi-
zody – Jerzego Nasierowskiego i Krzysztofa
Materny – odpowiednio w rolach barmana w
lokalu gejowskim oraz parodiującego telewi-
zyjny magazyn „Ziarno“ księdza.
Uwaga: Okazuje się, że film „Zamiana“, naj-
mniej śmieszna komedia ostatnich lat, może
śmieszyć, o czym świadczą ekstatyczne salwy
śmiechu na widowni. Smutno. (Bartosz Reszczak)
„Zamiana“, reż. Konrad Aksinowicz, wyst.: Gra-
żyna Wolszczak, Piotr Gąsowski, Joanna Li-
szowska. Czas: najdłuższe 110 minut w życiu

23