MOSIEWICZ MILK FURGAŁ SIPOWICZ DRAG KINGI QUEER

dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ

magazyn bezpłatny ISSN 1896-3617

Dominika Buczak
i Mike Urbaniak
mają „Gejdar“
 wstępniak
Spis treści
02 W S T Ę P N I A K
Maria Konopnicka to fajna lesbijka
03 R A P O R T
Podsumowanie 2008
05 O P I N I E
Jaka powinna być Parada Równości
2009?
06 W Y W I A D
Prywatne jest polityczne
wywiad z Magdą Mosiewicz
08 N E W S Y
Wiadomości z kraju i ze świata
Maria Konopnicka to fajna lesbijka
Jakiś czas temu
miałam okazję
wziąć udział w
prowadzonym
przez Agnieszkę
Weseli, akty-
wistkę i badacz-
kę, współtwór-
foto: Oiko
czynię UFY,
warsztacie
„(Nie)zapomniana historia LGBT“ odbywającym
się w ramach projektu wydania publikacji o obec-
ności lesbijek, biseksualistek, osób trans i queer w
polskiej historii. Na tego typu spotkaniach zazwy-
czaj pojawiają się osoby aktywnie działające na
rzecz praw osób nieheteronormatywnych, tak że
nie spodziewałam się, że poruszana tam tematy-
ka może wzbudzić specjalne kontrowersje. Tym-
czasem najgorętsza dyskusja wywiązała się nie
na przykład wokół tego, w jaki sposób źródła his-
toryczne pozwalają nam stwierdzić, że Maria Ko-
nopnicka lub Maria Dąbrowska były homoseksu-
alne, ale czy w ogóle mamy prawo o to pytać. Bo
być może obie panie i szereg innych znamienitych
dla polskiej kultury postaci nie życzyłoby sobie,
aby ich tożsamość seksualna była przedmiotem
dyskusji. Bo w końcu to ich prywatna sprawa.
Osoby podnoszące podobne zastrzeżenia zapew-
ne miałyby trochę racji, gdyby życie osobiste zna-
nych postaci w ogóle było w naszej kulturze tema-
tem tabu. Gdybyśmy już w liceum nie dowiady-
wali się na przykład, że odbiorczynią wielu wier-
szy miłosnych Mickiewicza była niejaka Maryla
Wereszczakówna, a Słowackiego Maria Wodziń-
ska na spółkę z matką poety, a Franz Kafka nie po-
trafił wprawdzie ułożyć sobie życia z Felicją Bauer,
2
09 O P I N I E
Jak walczyć z homofobią
Kościoła katolickiego?
10 S P O Ł E C Z E Ń S T W O
Queer your mind!
12 W Y W I A D
Gej polski 2008
Wywiad z Dominiką Buczak
i Mikiem Urbaniakiem
14 K R A J
Powstaje grupa KPH Wschód
Biedroń nie będzie prezesem KPH
ale za to pisał do niej piękne listy, które ta, zresztą
wbrew jego woli, upubliczniła. Prawda jest jednak
taka, że, choć w dobie postmodernizmu czytanie
twórczości artystów przez pryzmat ich biografii jest
średnio nowoczesną metodą interpretacji, do
biografii, dzienników i innych zapisków znanych
osób nadal sięgamy nader często i raczej bez
poczucia, że pakujemy się z butami w ich intymne
sprawy. Skąd zatem ta nagła powściągliwość, gdy
dochodzimy do kwestii ich homo- bądź biseksual-
ności, powściągliwość zresztą tak wielka, że
rozciągająca się nie tylko na rozlicznych mniej lub
bardziej konserwatywnych krytyków książki
Krzysztofa Tomasika „Homobiografie“, ale
również na co poniektórych działaczy na rzecz
praw LGBT? Odpowiedź jak zwykle jest prosta – z
homofobii, która dla niepoznaki ukrywa się pod
płaszczykiem szacunku dla cudzej intymności. Sza-
cunku, który, co ciekawe, istnieje tylko wówczas,
kiedy owa intymność jest homoseksualna, bo
heteroseksualnej już się żadna ochrona nie należy.
I – co być może jeszcze ciekawsze – który dotyczy
tylko polskich gejów i lesbijek, bo już z zagranicz-
nymi, jak Gertruda Stein czy Truman Capote,
nawet konserwatyści nie mają szczególnego
problemu – jakby tylko Polakom nie wypadało
mieć sławnych osób homoseksualnych w historii.
I choć z faktu, że wszyscy będą wiedzieli, że nie
tylko Sokrates, Czajkowski czy Michał Anioł, ale
również Komornicka, Żmichowska i Waldorff nie
byli heteroseksualni, dla osób homoseksualnych
bezpośrednio nic (poza czymś w rodzaju wspar-
cia moralnego) nie wyniknie – nie sprawi na
przykład, że automatycznie zyskamy prawo do
zawierania związków czy ochrony przed dyskry-
minacją – to, że akurat ich seksualność ma po-
Tekst: Ewa Tomaszewicz
Nowa strona KPH
III Festiwal Równe Prawa do Miłości
Buntowniczka z powodem
15 H I S T O R I A
Inne spojrzenie
16 K U L T U R A
Testosteron w trzech odsłonach
Odwieczne zamiany ról
Ekstremalna poezja
Recenzje najnowszych książek i filmów
23 C Z A J N I K
czyli orientacje gwiazd
zostać tabu, pokazuje bardzo wiele. Szczególnie
o nas samych, skoro również niektórzy z nas go-
dzą się rozmawiać o licznych kochankach pisa-
rza/pisarki, pod warunkiem że są to kochanko-
wie płci przeciwnej, ale milczą o osobie, z którą
ów pisarz/pisarka pozostawał/a przez dwadzieś-
cia lat w związku, bo była to osoba tej samej płci.
Rok 2008 był w pewnym sensie rokiem co-
ming outów – mieliśmy m.in. wspomniane
„Homobiografie“, akcję „Odkrywamy się“,
echa coming outu Tomasza Raczka i Marcina
Szczygielskiego (uwieńczone uznaniem ich za
najpiękniejszą parę roku przez czytelników i
czytelniczki „Gali“)... Wszystkie te tematy moc-
no przebiły się do mediów, które chyba nigdy
przedtem tak szeroko i chętnie nie dyskutowa-
ły kwestii ujawnienia swojej tożsamości. Tak
że może i my spróbujmy o tym porozmawiać i
zamiast się zastanawiać, czy Konopnicka na
pewno by sobie tego życzyła, zacznijmy od
małej mantry afirmacyjnej. Na przykład takiej:
„Maria Konopnicka była fajną lesbijką“.
Lubisz „Replikę“? Wpłać 1% podatku na
Kampanię Przeciw Homofobii! Dzięki Twojej
wpłacie nadal będziemy mogli drukować i rozwi-
jać nasze pismo!
Wydawca: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ul. Żelaz-
na 68, Warszawa, tel.: 022 423 64 38, gazeta@kph.org.pl
Redaktorka naczelna: Ewa Tomaszewicz
www.replika.kph.org.pl
Zastępca redaktorki naczelnej: Mariusz Kurc
Redakcja: Paweł Fischer-Kotowski, Anna Piżl, Magda Pocheć,
Małgorzata Rawińska, Bartosz Reszczak, Krzysztof Tomasik
Współpraca: Robert Biedroń, Łukasz Maciejewski, Radek Oliwa
Skład: Agnieszka Kraska www: Monika Czaplicka
Redakcja nie zwraca tekstów niezamówionych oraz zastrzega sobie
prawo do ich redagowania i skracania. Przedruki po uzyskaniu
pisemnej zgody wydawcy.
Okładka: Monika Rakowska
Podsumowanie
2008
Najważniejsze wydarzenia LGBT
Tekst: Mariusz Kurc
Krzysztof Tomasik
Ewa Tomaszewicz
Warszawskiej Paradzie Równości zabrakło poli-
tycznych akcentów, krakowski Marsz Tolerancji
wszedł wreszcie na Rynek, a w Poznaniu na
Marszu Równości więcej było policjantów niż
uczestników. Ale najważniejszy, bo pierwszy (!),
był Marsz Równości na Śląsku. 18 maja 2008 r.
ulicami Katowic przeszło kilkadziesiąt osób.
Tomasz Raczek i Marcin Szczygielski brylowali
w mediach, po roku od coming outu zostali
okrzyknięci najpiękniejszą parą roku w ple-
biscycie tygodnika „Gala“ (nie spodobało się to
homofobicznemu zarządowi TVP, która trans-
mitowała uroczystość), a w grudniu odbyła się
teatralna premiera „Berka“ Szczygielskiego z
Pawłem Małaszyńskim i Ewą Kasprzyk. Szkoda
tylko, że entuzjastyczne przyjęcie coming outu
Raczka i Szczygielskiego nie sprowokowało do
odkrycia się żadnej innej osoby publicznej.
Miała w tym pomóc akcja „Odkrywamy się!“ to-
warzysząca warszawskim Dniom Równości. W
jej ramach kilkoro wyoutowanych gejów i lesbi-
jek opowiadało o swoim ujawnieniu na łamach
„Gazety Wyborczej“, a kilkaset innych – zrobiło
coming out na stronie www.odkrywamysie.pl
Brendan Fay i Tom Moulton, znani lepiej jako
„geje z orędzia“ Lecha Kaczyńskiego, którymi
Prezydent RP chciał straszyć Polaków i Polki,
mieli swoje pięć minut w mediach i Sejmie.
Diwy gejowskie nie próżnowały. Madonna wy-
dała udaną płytę „Hard Candy“ i odbyła trasę
koncertową „Sticky & Sweet Tour 2008“. Jej brat
napisał wspomnienia, w których ujawnił homo-
fobię męża gwiazdy. Zanim rok się skończył,
diwa była już po rozwodzie. Cyndi Lauper też
wydała nową płytę („„Bring ya to the brink“) i też
ruszyła w trasę (druga edycja „True Colors Tour“,
z której dochód przeznaczono na walkę z homo-
fobią w USA). W Stanach koncertowały też Cher
i Tina Turner, do Polski zaś zawitał Rufus Wain-
wright. Po 19 latach milczenia Grace Jones wró-
ciła z płytą „Hurricane“. Kora postawiła na muzy-
kę elektroniczną i wydała „Metamorfozy“, Kasia
Nosowska nagrała album z piosenkami Agniesz-
ki Osieckiej. Za debiut roku możemy uznać Katy
Perry z hitami „I kissed a girl“ i „You are so gay“.
Osoby transseksualne zaczęły wychodzić z sza-
fy – w Warszawie powstała organizacja Trans-
Fuzja. Gratulujemy i życzymy powodzenia!
Homofobia Kościoła katolickiego przybrała na
sile (czy to jeszcze możliwe?) – patrz wiado-
mości z kraju na stronie 8.
raport
Marazm i brak nowych pomysłów w polityce (czy-
li bez zmian). Donald Tusk odmówił spotkania z
przedstawicielami organizacji LGBT, badania nad
działaczami SLD ujawniły, że ta podobno
lewicowa partia niewiele różni się od swoich
prawicowych koleżanek w kwestii podejścia do
mniejszości seksualnych, a PO w przygotowy-
wanej ustawie o in vitro chce zabronić parom
homoseksualnym starań o posiadanie dziecka. W
KPH 11 grudnia 2008 r. odbyła się debata „LGBT
a polska lewica“ z udziałem przedstawicieli naj-
ważniejszych partii i środowisk lewicowych.
Odbył się pierwszy ślub humanistyczny wzięty
przez dwie lesbijki, które na uroczystość
zaprosiły media.
Jak zwykle w kwestiach LGBT najwięcej dzieje się
w literaturze. Otrzymaliśmy wreszcie tłumaczenie
jednej z najpiękniejszych historii lesbijskich – „Ai-
mée i Jaguar“ Eriki Fischer. 20 lat trzeba było cze-
kać na „Zatokę ostów“ Tadeusza Olszewskiego
(historia wydania tej powieści w 2008 r. zaczyna
się od opublikowania eseju „Zapomniany prekur-
sor“ przypominającego twórczość Olszewskiego
na łamach „Repliki“ – nr 10/2007). Po polsku mo-
żemy wreszcie przeczytać „biblię“ queer „Uwikłani
w płeć“ Judith Butler. Mamy również książkę o sek-
sualności kobiet nieheteroseksualnych – „Kiedy ko-
bieta kocha kobietę“ Alicji Długołęckiej, Agaty En-
gel-Bernatowicz, Agnieszki Weseli i Agnieszki
Kramm. Agnieszka Graff w zbiorze „Rykoszetem“
wykazała, co wspólnego mają nacjonalizm, homo-
3
 fobia i antysemi- 25 grudnia 2008 r. w wieku 81 lat zmarła na raka Eartha Kitt – piosenkarka
tyzm. Monografii i aktorka, diwa uwielbiana przez wielu gejów. Do historii „gay disco“ przeszły
doczekał się też jej kampowe hity z lat 80.: „Where is my man?“, „I love men“, „This is my life“
kamp („„Campania“ i nagrany z udziałem Bronski Beat – „Cha cha heels“. Debiutowała na początku
lat 50. W latach 60. grała słynną postać Kobiety-Kotki w serialu TV o przygo-
pod redakcją Piotra dach Batmana. Z tamtych czasów pochodzi jej słynny koci pomruk, który
Oczki). Dzięki bio- wielokrotnie powtarzała na scenie. Twarda przeciwniczka wojny w Wietnamie
grafii Jerzego Wal- – po kilku „niestosownych“ wypowiedziach przez 4 lata zmuszona była kon-
dorffa „Waldorff – certować tylko poza granicami USA, a tajne służby zaczęły zbierać na nią ha-
Eartha Kitt na okładce ki. Z jej teczki można się ponoć dowiedzieć tylko tyle, że klęła jak szewc i mia-
ostatni baron ła wielu partnerów. W ostatnich latach była regularną gwiazdą nowojorskich
swojej ostatniej płyty
PRL-u“ Mariusza wydanej w październiku klubów, również gejowskich. Występowała prawie do końca. Jej największe
Urbanka wiemy 2008 r. przeboje to – poza wspomnianymi – „Santa baby“, „C’est si bon“, „I want to
także o homosek- be evil“ i wiele innych. Eartha, żegnamy Cię z wielkim smutkiem.
sualnej stronie je-
go życia, a 16 szki- było „Factory 2“, czyli opowieść Krystiana Lupy o tyjny kolega oświadczył, że pozostawał z
ców biograficznych Andym Warholu. Przy okazji Lupa urzekł opo- Haiderem w związku bynajmniej nie koleżeńskim.
podejmujących po- wieścią o sobie w głośnej rozmowie z Katarzyną
dobny wątek Bielas dla „Dużego Formatu“.
(m.in. Konopnic-
kiej, Szymanow- Norwescy geje i lesbijki zyskali prawo zawierania
skiego, Gombrowi- małżeństw. W Hiszpanii ponownie wybory wygrał
cza) znajdziemy w W polskim kinie pojawił się gej jako jedna z „santo subito“ Zapatero. 44. – i 1. czarnym! –
głośnych „Homo- głównych postaci (rzadkość). To przypadek prezydentem USA został przychylny sprawom LGBT
biografiach“ „Senności“ Magdaleny Piekorz. Barack Obama, ale dzień jego zwycięstwa był nies-
Krzysztofa Tomasi- tety też dniem, w którym mieszkańcy Kalifornii, Ar-
ka. Mocny akcent kansas, Arizony i Florydy opowiedzieli się w referen-
na koniec roku to dach za wpisaniem zakazu małżeństw homo-
„Gejdar“ – 16 wy- W lutym miał premierę dokument Roberta seksualnych do konstytucji stanowych.
wiadów z gejami Glińskiego „homo.pl“ o polskich gejach i lesbij-
autorstwa Domini- kach (dość zachowawczy, ale na bezrybiu...).
ki Buczak i Mike’a
Urbaniaka. Pasz- Transseksualny Amerykanin Thomas Beatie,
port „Polityki“ w który 10 lat temu przeszedł niepełną operację
kategorii „literatu- Nowe teorie trafiają do Polski. Dzięki KPH zmiany płci (zachował żeńskie narządy płcio-
ra“ za 2008 rok ot- można wreszcie studiować queer studies (dru- we), urodził 29 czerwca 2008 r. dziewczynkę,
rzymała Sylwia ga edycja będzie w 2009 r.). której matką jest jego żona. Media donoszą,
Chutnik za „Kie- że obecnie Beatie jest w drugiej ciąży.
szonkowy atlas ko-
biet“ – dowcipną
i przenikliwą opo- Na forum publicznym zaistniała wreszcie kwestia
wieść o niezbyt ró- homorodzicielstwa. Temat macierzyństwa lesbijek Po raz trzeci rozdano Europejskie Nagrody To-
żowych losach kil- był przedmiotem świetnego raportu „Les-mamy“ lerancji, przyznawane przez przedstawicieli
ku kobiet z war- Joanny Podgórskiej w „Polityce“, Kinga Dunin gejowsko-lesbijskiego Trójkąta Weimarskiego
szawskiej Ochoty. I napisała list otwarty do Donalda Tuska z pytaniem, z Polski, Niemiec i Francji. Z Polski nagrodzo-
nie tylko o nich – czy słowa Stefana Niesiołowskiego o odbieraniu no Marzannę Pogorzelską, nauczycielkę z Kę-
wielbiciel(k)om homoseksualistom dzieci to oficjalne stanowisko dzierzyna-Koźla, autorkę słynnego listu do Ro-
wątków gejows- PO, a przed sądem toczyła się sprawa Anny K., któ- mana Giertycha, w którym „przyznała się“ do
kich podpowiada- rej m.in. ze względu na lesbianizm dziecko chciała „propagowania homoseksualności“.
my: tak, jest. Syl- odebrać matka. Do tego KPH zorganizowała pier-
wia, gratulujemy! wszy Festiwal Tęczowych Rodzin, zawiązała się też
nieoficjalnie grupa homorodziców – GruHa.
UFA, czyli warszawskie centrum niekomercyjnych
inicjatyw społecznych i kulturalnych dla kobiet i
W teatrze bezape- osób queer, działała tak prężnie, że z nowym ro-
lacyjnym hitem Jörg Haider, lider skrajnej prawicy w Austrii, zmarł kiem postanowiła zmienić siedzibę na większą
minionego roku w wypadku samochodowym. Po jego śmierci par- (nowy adres: al. „Solidarności“ 82, Warszawa).

4
Jaka powinna być

opinn i e
Parada Równości 2009?

Na nasze pytanie odpowiada Agnieszka Graff, pisarka, publicystka i feministka. A jaka

Waszym zdaniem powinna być parada? Czekamy na listy: gazeta@kph.org.pl

Agnieszka Graff: Rewolucja
ciągle przed nami
Agnieszka Graff (po prawej) na Paradzie
Równości 2008 r.
Tak się złożyło, że rok temu konferencja amery-
kanistyczna w Berlinie zbiegła się w czasie z
tamtejszymi paradami równości, a my (czwórka
przyjaciół z Warszawy) z tego zbiegu okolicz-
ności skorzystaliśmy. Parady idą dwie, a jak się
człowiek uprze, to można przejść się przez ka-
wał miasta z jedną – tą komercyjną, baloniko-
wą i mocno pornograficzną, po czym przesko-
czyć metrem na tę drugą – przaśną, czysto poli-
tyczną i kontrkulturową. Zestawienie jest o tyle
pouczające, że warszawskie parady lokują się w
stylistyce dokładnie pośrodku. Na pierwszej jest
tak: sponsorowane platformy (po 28. przesta-
łam liczyć), ostra muzyka, sporo golizny oraz
kampowo podkręcony S/M – czyli skóry, dziury,
koafiury. Do tego masa alkoholu. Cóż, zgorsze-
nia nie widać, bo ktoś by się musiał zgorszyć, a
berlińczycy przyprowadzają dzieciaki, żeby so-
bie na panów w skórach popatrzyły i im poma-
chały (w tej roli też kilkoro dzieci muzułmań-
skich). Mój zachwyt oraz dreszcz emocji wzbu-
dziły Sisters of Perpetual Indulgence – kto nie
widział, niech sobie wygoogluje. Druga parada
(maleńka – może 200 osób) była dla nas prze-
życiem nostalgicznym – nabazgrane transpa-
renty z hasłami wielce radykalnymi, skrzeczące
tuby, bębny, bojowe okrzyki, patriarchat sko-
na… Zupełnie jak pierwsze manify i parady.
Co z tej wycieczki wynika dla nas? Otóż mimo
ewidentnego obciachu parady nr 2 i mimo
wszystkich rozkoszy wizualnych parady nr 1
czysta komercja wydaje mi się w polskich wa-
runkach przedwczesna. Kryje się wszak za nią
założenie, że nikt się już niczego nie boi i o nic
nie walczy, ale mniejszość to target, target to
zysk, więc sponsor sponsoruje platformę.
Słuszne to założenie w warunkach niemiec-
kich, gdzie mniejszości seksualne swoje poli-
tyczne interesy w dużej mierze załatwiły, a te-
raz „celebrują“ swoją odmienność, dostarcza-
jąc (na koszt sponsorów) rozrywki przechod-
niom. W Polsce jest to założenie absurdalne -
czytelni(cz)kom „Repliki“ nie trzeba tego chyba
wyjaśniać. Dlatego trochę mnie dziwi i martwi,
że warszawskie marsze równości odchodzą od
polityki w kierunku czystej komercji. Że golizny
(w tym, ku mojemu zdumieniu – kobiecej, w
stylu hetero-porno) oraz hałasu coraz więcej, a
konkretów-postulatów coraz mniej.
Nie zrozumcie mnie źle: nie tęsknię za skrzeczącą
tubą i przaśnym transparentem – to se ne vrati,
wiem, wiem. I doceniam profesjonalizm. Kocham
też kamp i koafiurę, a nawet dziurę i skórę, choć
nieco mniej. Nie chodzi nawet o te panie (z
agencji towarzyskiej?) tańczące na jednej z plat-
form sprzed roku – wkurzyłam się, ale mogę o
tym dla sprawy zapomnieć. Rzecz w tym, że ja
bym chętnie przeczytała potem w gazecie, że
była konferencja prasowa, że przedstawiono listę
postulatów, że koalicja takich to a takich organi-
zacji domaga się od polskiego rządu tego oraz
owego, bo jak nie, to tamto i owamto. Nie cza-
rujmy się, my tu ciągle jesteśmy przed rewolucją:
to bardzo fajnie, że na paradach jest nam fajnie,
ale parę rzeczy mamy do załatwienia całkiem na
serio. Piszę „my“, chociaż jestem hetero. Piszę
tak, bo nie chcę żyć w kraju, gdzie moi przyjaciele
geje na moim weselu mogą potańczyć, a ja na
ich weselu – nie. Dlatego byłam na wszystkich
paradach równości i na tegorocznej też będę.

W Fundacji List do redakcji

o Paradzie 2009
22 listopada 2008 r. z inicjatywy Fundacji Rów-
ności i w jej siedzibie odbyło się spotkanie o-
twarte dotyczące przygotowań do warszawskiej
Parady Równości 2009. Przyszło ok. 25 osób.
Narzekaliśmy na błędy Parady 2008, ale pojawiło
się też parę pomysłów na przyszłość (trzymamy
kciuki przede wszystkim za „dykes on bikes“).
Sporo miejsca poświęcono kwestii, jak uczynić
Paradę wydarzeniem wesołym, a zarazem poli-
tycznym. Emocje wzbudziła dyskusja o haśle Pa-
rady. „Replika“ wita z uznaniem ideę „konsultacji
społecznych“ przed Paradą i z niecierpliwością
czeka na kolejne spotkanie w Fundacji. Do
Parady zostało wszakże już tylko kilka miesięcy.
(MK)
Widziana z amsterdamskiej perspektywy Polska nie jest
wcale zapadłą dziurą. (...) Zeszło- i tegoroczna zaś nagła polska erupcja książek LGBT, kamingautów, wy-
wiadów, blogów, inicjatyw kulturalno-społecznościowych (np. UFA) wygląda na światowy ewenement.
Aż żal EU-migranta ściska, że nie ma go w kraju, gdy tyle się dzieje. (...) Nie ma jednak co siadać na lau-
rach lub dawać sobie taryfę ulgową. Z jednej strony wiele możemy z „Zachodu“ zaczerpnąć, z drugiej mu-
simy zacząć samych siebie na nowo wymyślać tak, jak „Zachód“ od wielu lat robi to sam. Do naszego Eu-
ro, czyli EuroPride 2010 w Warszawie, zostały raptem dwa lata. (...) Oczywiście uważam, że jak na razie
podstawowym celem politycznych demonstracji LGBT w Polsce powinno być żądanie legalizacji związków
partnerskich. Jest to hasło wyraziste, o wyrazistym adresacie, Sejmie. Pod Sejm łatwo się przejść i wygłosić
mowę Katona. Ale dla kulminacji marszu, czyli tuż przed jego zakończeniem, koniecznie trzeba też złożyć
projekt ustawy na ręce odpowiednich komisji czy zrobić coś równie efektownie rytualnego. (...) Lepszą
strategią jest rozdanie uczestnikom marszu politycznego przygotowanych listów-petycji do odpowiedniej
instytucji mającej inicjatywę ustawodawczą. (...) Uczestnicy, którzy zechcą list wziąć, powinni przynieść
znaczek pocztowy i długopis, aby się pod listem podpisać (wyzwanie dla integracji i zaangażowania tłu-
mu!). Następnie z tymi podpisanymi listami idziemy przez miasto pod jakąś pocztę (np. Pocztę Główną)
i po kolei indywidualnie wrzucamy listy do publicznie dostępnej skrzynki pocztowej. Ta czynność trochę
trwa, jest telegeniczna, a zaraz potem możemy nagrodzić się jakimś festynem czy jarmarkiem na innym
pobliskim częściowo zacienionym placu (np. Placu Defilad), gdzie rozwiązujemy marsz. (...)
Łukasz Dębowski, Amsterdam, grudzień 2008
Całość listu na www.replika.kph.org.pl

5
 wywiad
Wywiad z Magdą Mosiewicz, współprzewodniczącą Zielonych 2004 w latach
2004-2008, członkinią zarządu Europejskiej Partii Zielonych od 2008 r.
Ujawnianie się i legalne związki partnerskie -
dwa wielkie tematy LGBT. Zacznijmy od ujaw -
niania się: co sądzisz o publicznym coming ou -
cie jako strategii zmieniania mentalności spo -
łeczeństwa?
Tomasz Raczek zrobił wielką, pozytywną kam-
panię, bez dwóch zdań... Najlepszy czas w te-
lewizji, okładki w prasie... Rewelacja. Oczywiś-
cie nie była to tylko „strategia zmieniania men-
talności społeczeństwa“, najwyraźniej jemu
osobiście było to potrzebne. Jeśli
osoba publiczna nie chce się ou-
tować, to jej prawo, jej wolność
i trudno mieć pretensje. Ja w
każdym razie nie mam pretensji.
Chyba że ktoś wypowiada się w
sposób homofobiczny albo mo-
lestuje. Takich outowałabym na-
tychmiast. Szczególnie polity-
ków, w tym biskupów – bo ich
zaliczam do polityków. Popiera-
łam działania dziennikarzy w
sprawie Paetza.
Ty jesteś polityczką i o swojej o -
rientacji dotąd nie mówiłaś.
Nie? To skąd to pytanie? Pewnie
telepatia. Ale rzeczywiście, nie
chcę kampanii medialnej z elementami mojego
życia prywatnego. Zwłaszcza że ono słabo się
nadaje na wyrazisty plakat. Mam problem już
z samym pojęciem „orientacja“, kojarzy mi się
z determinacją, której nie czuję. Jestem „nie-
zorientowana“ – ale to chyba nic szczególne-
go. Myślę, że to dotyczy większości ludzi, choć
tylko mniejszość w ogóle dopuszcza do świa-
domości takie emocje, nie mówiąc już o pójś-
ciu za tymi emocjami. W każdym razie teraz
mam dziewczynę – o ile można tak powiedzieć
o osobie czterdziestoparoletniej – i tyle mam
do powiedzenia.
Czy to dobrze, że homoseksualizm – lub sze-
rzej: seksualność stała się polityczna?
Seksualność zawsze była sprawą polityczną,
6
Prywatne jest
polityczne
bo „prywatne jest polityczne“. Społeczeństwo i
państwo wpływają na prywatną sytuację każ-
dego człowieka. Natomiast w tej chwili mamy
do czynienia z inną zmianą. Homoseksualizm
stał się medialny, o nim się teraz w mediach
dyskutuje chętnie i często.
A w polityce ostatnio nie bardzo.
Tak. Platforma Obywatelska daje jasny sygnał:
my, „poważni“ ludzie, „takimi“ sprawami się
foto: archiwum prywatne
Magda Mosiewicz na Manifie 2008 r.
nie zajmujemy i to też jest wybór polityczny.
Wiele osób wciąż tak myśli – to prywatna
sprawa i politykom nic do tego. Zieloni od po- mógłby się poczuć trochę pewniej, a nawet
czątku uważali inaczej.
Kiedy robiliśmy kampanię, dlaczego w refe-
rendum głosować za wejściem Polski do UE,
postanowiliśmy zwrócić uwagę na 4 aspekty,
o których rzadziej się mówiło. A więc na uni-
jne standardy ekologiczne, na to, że UE
gwarantuje pokój (co nie jest banalne, kiedy
pomyślimy o Bałkanach) i na to, że w UE dąży
się do wyrównywania szans kobiet i mężczyzn
i zrównania praw mniejszości seksualnych.
Wyprodukowaliśmy 4 plakaty i... ten z parą
gejów i hasłem „Miłość to miłość“ był najczęś- Pokazuje to choćby liczba głosów oddanych
Rozmawiał: Mariusz Kurc
ciej zdzierany. Zaraz potem nastała fala
zakazów demonstracji i już dla wszystkich
było jasne, że nie da się myśleć „politykom nic
do tego“.
Większość ludzi nie zastanawia się nad spra-
wami LGBT. Naprawdę sądzą, że nie ma żad-
nej dyskryminacji. Może gdyby usłyszeli choć
o jednej sprawie spadkowej po zmarłym ho-
moseksualnym partnerze czy partnerce, to
dotarłoby do nich, że są sytuacje, które trze-
ba uregulować prawnie, a pra-
wo reguluje państwo i to jest
polityka.
Wielu gejom i lesbijkom upolity-
cznienie ich orientacji nie od -
powiada.
Trochę to pewnie wynika z lęku
przed agresywną reakcją. Choćby
to była tylko agresja słowna, w
stylu Giertycha, nie jest to przy-
jemne. A przecież na Śląsku strze-
lano z wiatrówki do ludzi przed
klubem, jacyś faszyści założyli lis-
tę Redwatch i wysyłali SMS-y z
pogróżkami... I taki „zwykły,
spokojny gej“ myśli sobie: „Niech
oni skończą z tymi paradami, z
tym chodzeniem po telewizjach,
bo mi zaraz ktoś wybije szyby“.
Jednak fala agresji spowodowała falę poparcia
z drugiej strony, więc „zwykły, spokojny gej“
pomyśleć: „Skoro Kazimierz Kutz czy Róża
Thun idą na paradę, to może ja też powinie-
nem?“.
Niestety, powiedzmy sobie szczerze, geje i
lesbijki, którzy chodzą na demonstracje,
działają w organizacjach czy czytają „Replikę“,
to jest niezwykła mniejszość całego
środowiska LGBT, jeśli takowe w ogóle ist-
nieje. Polscy homoseksualiści wykazują mini-
malne zainteresowanie upolitycznieniem
swych potrzeb, poglądów, swojej sytuacji.
na kandydatów, co do których można było
mieć pewność, że będą walczyć o prawa
mniejszości – Roberta Biedronia i Krystiana
Legierskiego – w wyborach w 2005 r. PiS już
pukał do bram, w Warszawie prezydentem
był Lech Kaczyński, który zakazał parady. I co?
W dwumilionowym mieście oddano na nich
razem 3600 głosów.
Może nie odpowiadały im te partie? Biedroń
startował z SLD, Legierski z Zielonych.
Ale wybór był. Jak ktoś nie może znieść SLD,
mógł wybrać Legierskiego. Jak ktoś uważał, że
głos na Zielonych to głos stracony, bo i tak nie
wejdą do Sejmu, mógł głosować na Biedronia.
Taka abnegacja to czytelny sygnał dla polity-
ków z PO czy SLD, że mogą lekceważyć pewne
tematy, bo elektorat sam je lekceważy. Ale są
i pozytywy – organizacje są już moc-
niejsze, pewne siebie, wytaczają
procesy politykom. Nie wiem, czy
pamiętasz, ale jak Kaczyński zakazał
parady w 2004 r., to organizatorzy
chcieli się wycofać. Wiec, który w
końcu się odbył, został zgłoszony
wcale nie przez środowiska
homoseksualne, tylko przez organi-
zatorów antyszczytu ekono-
micznego – anarchistów, ruch Stop
Wojnie, Zielonych, część Unii Pracy.
To ci ludzie walnęli w stół – nikt
nam nie będzie zabraniał poko-
jowych demonstracji! Sprawa parad
jest już na szczęście załatwiona,
mamy wyroki Trybunału Kon-
stytucyjnego i Trybunału w Stras-
burgu jasno stwierdzające, że za-
kazy były bezprawne.
Dlaczego mobilizacja u nas jest taka
słaba?
Trochę z braku praktyki. Nie jesteś-
my nauczeni, jak robić długofalowe
kampanie społeczne, Obama by tu-
taj przepadł. A trochę ze strachu.
Może nikt nie walczy o ustawę o
związkach partnerskich, bo nawet
gdyby ta ustawa była, to niewiele
osób zdecydowałoby się taki związek
zawrzeć? Bo żeby go zawrzeć, trzeba się
ujawnić. Stąd propozycja Zielonych, by
wprowadzić w Polsce takie same rejestrowane
związki partnerskie dla par i homo-, i hete-
roseksualnych. Informacja, że ktoś pozostaje w
takim związku, nie będzie „automatycznie“ oz-
naczać, że jest to osoba homoseksualna.
Chcielibyśmy, żeby prawo ułatwiało życie i lik-
widowało niesprawiedliwość, ale nie narażało
ludzi na szykany, np. w pracy.
Walka o związki w obecnej sytuacji politycznej
jest chyba skazana na porażkę. Nie lepiej
wziąć się do czegoś, gdzie jest choćby mała
szansa na sukces? Na przykład do edukacji?
Trzeba walczyć o ustawę o związkach partner-
skich i o edukację seksualną jednocześnie. Ale
też o mniej spektakularne zmiany prawne, np.
dotyczące opieki nad dzieckiem partnerki czy
partnera. Nie ma albo, albo. Ale chyba wiem,
o co ci chodzi. Brak sukcesów, ciągłe walenie
głową w mur może być frustrujące. Tyle lat
działania, a ciągle nie ma ustawy o związkach!
Są za to lokalne kampanie w coraz mniejszych
miastach, publiczne akcje typu „żywa bibliote-
ka“. Prowadziłam w zeszłym miesiącu warsz-
taty filmowo-teatralne dla licealistów, mieli do
wyboru dwa dramaty – Masłowską i „Anioły
w Ameryce“. Zastanawialiśmy się, gdzie robić
zdjęcia do „Aniołów...“, i wywiązała się dysku-
sja na temat klubów gejowskich w Warsza-
wie. Zdziwiona zauważyłam, ze oni wszyscy
foto: archiwum prywatne
dokładnie wiedzą, w którym klubie jak jest, ja-
kie towarzystwo, jaki klimat itd. Jest mnóstwo
takich drobnych rzeczy, które jeszcze z pięć lat
temu byłyby nie do pomyślenia. W Białym
Miasteczku był występ drag queen, który dał
jeden z pielęgniarzy – nie w klubie, tylko na
ulicy, wśród koleżanek z pracy. Część sarkała,
ale większość po prostu świetnie się bawiła,
zero sensacji. Niedawno obwoziłam znajome z
z zagranicy po wschodniej Polsce. Powiedzia-
łam w hotelu, że chcemy dwa dwuosobowe
pokoje i recepcjonista – widząc cztery kobiety
– zapytał, czy mają łóżka zsunąć ,czy rozsunąć.
Zwykła opcja, zwykłe pytanie. Zaczęło się też
coś dziać w kwestii transseksualistów.
Widziałam program z udziałem Anny Grodzkiej
na kanale Religia TVN - superwystęp. Osoba
transseksualna z imieniem i nazwiskiem, z
twarzą, otwarcie mówi o sobie w telewizji. To
jest niewiarygodny postęp, nawet tabloidy
odeszły od tonu egzotycznej sensacji.
Oczywiście legalne związki homoseksualne
wykreowałyby nową sytuację społeczną. To
będzie jasny przekaz od państwa do obywate-
la, że bycie gejem/lesbijką to zupełnie normal-
ne zjawisko. Prawo zmienia mentalność, więc
więcej ludzi zacznie się ujawniać, przez to
zmieni się też nastawienie społeczeństwa.
Nie jestem za tym, by równocześnie z legalny-
mi związkami domagać się prawa do adopcji.
Chciałabym, żeby w sytuacji, gdy np. ksiądz w
szkole wygłosi jakiś nieprzyjemny komentarz
pod adresem dziecka, które ma dwóch ojców
czy dwie mamy, to żeby za tym
dzieckiem solidarnie stanęła klasa i
nauczyciele. By tak się stało, ludzie
muszą przez jakiś czas „popatrzeć“
sobie na pary homoseksualne
żyjące w legalnych związkach
obok nich i pozbyć się fobii.
Jakie są widoki na pojawienie się
w Sejmie partii jednoznacznie gay-
-friendly?
Zakładając nasza partię, mieliśmy
pełną świadomość, że zestaw po-
glądów, który reprezentujemy, nie
przełoży się na masowe poparcie,
to się nie zdarzyło nigdzie. 15% to
jest górny pułap możliwości Zielo-
nych w Europie. Ale przez to, że
naprawdę wierzą w to, co robią, i
nie odpuszczają, udaje się wiele
zdziałać. Fińscy Zieloni są w
prawicowej koalicji rządowej
i dzięki nim zalegalizowano tam
adopcję dzieci przez pary
jednopłciowe. W katolickiej
Irlandii Zieloni są w rządzie, też
prawicowym – i niedługo za-
wieranie legalnych związków
partnerskich będzie tam możliwe.
Niestety nasz system polityczny
jest bardzo hermetyczny i eliminuje nowe
ugrupowania. To wina m.in. ordynacji wybor-
czej, ustawy o finansowaniu partii. Oznacza to
koalicje już na etapie tworzenia list wybor-
czych. Właśnie negocjujemy koalicję do wy-
borów do Parlamentu Europejskiego.
Jaka powinna być Parada Równości 2009?
Polityczna! Ale rozrywkowa. Kiedyś na para-
dzie w Nowym Jorku widziałam przemarsz ge-
jów nurków. Było ich kilkudziesięciu. Szli w
pełnym rynsztunku, w tych swoich kombinezo-
nach, z płetwami. Wyglądali rewelacyjnie.
Przemawia do mnie taka siła wygłupu. Coś ta-
kiego mi się marzy u nas.
7
 newsy
Homofobia Kościoła wzrasta
Ostatnie miesiące przyniosły cały szereg działań
i wypowiedzi przedstawicieli katolickiej hierar-
chii otwarcie dyskryminujących mniejszości sek-
sualne. W listopadzie kardynał Zenon Grocho-
lewski, szef Kongregacji ds. Wychowania Ka-
tolickiego, powiedział: Nawet jeśli homoseksu-
alista nie grzeszy, to i tak nie może być księ-
dzem. I dalej: Tu chodzi o naturę kapłaństwa,
której częścią jest duchowe ojcostwo wobec
wiernych. A nawet wstrzemięźliwi seksualnie
homoseksualiści są do tego niezdolni. Skłon-
ności homoseksualnych nie można porówny-
wać z heteroseksualizmem. Bo one oznaczają,
że z psychiką takiego człowieka nie wszystko
jest w porządku. To komentarz do niedawnej
instrukcji watykańskiej, zgodnie z którą każdy
kandydat na księdza musi przejść testy mające
Kraj
Użytkownicy forum internetowego ultrakonser-
watywnej „Frondy“ nawołują do bojkotu skle-
pów IKEA po publikacji w katalogu opisu i zdjęć
mieszkania urządzonego przez parę gejów.
Wiceprezydent Opola nakazał odwołanie „żywej
biblioteki“, w której miała wziąć udział osoba ho-
moseksualna. Mimo decyzji prezydenta impreza
odbyła się. Na Uniwersytet Opolski, który nie
podlega miastu, przyszło 500 osób.
Nowe logo promocyjne Białegostoku jest łu-
dząco podobne do znaku nowojorskiej organi-
Świat
Gruntowne reformy prawne w Burundi w
środkowej Afryce – zniesienie kary śmierci i
penalizacja homoseksualności, za którą grożą
dwa lata więzienia.
Podczas Zgromadzenia Ogólnego ONZ aż 66
krajów, w tym Polska i cała Unia Europejska,
poparło francuską deklarację na rzecz depena-
lizacji homoseksualności. Kontrpropozycję z
Syrii podpisało 57 państw. Watykan, razem z
m.in. Iranem, Nigerią, Jemenem i Arabią Sau-
dyjską, nie poparł rezolucji.
Szwedzka Partia Lewicy zaproponowała, żeby
duchowni Luterańskiego Kościoła Szwecji, któ -
rzy odmawiają ślubów osobom tej samej płci,
8
pomóc w wykluczeniu mężczyzn „niepewnych
swej męskiej tożsamości psychoseksualnej“. Do
tej pory wielu katolików argumentowało, że ich
Kościół nie jest przeciwko samym homo-
seksualistom, uznaje tylko „akty homoseksual-
ne“ za „nieuporządkowane moralnie“.
W grudniu Watykan sprzeciwił się rezolucji
ONZ wzywającej do zniesienia kar za homo-
seksualizm stosowanych wciąż w kilkudziesię-
ciu krajach świata (w siedmiu karą jest śmierć
przez powieszenie lub ukamienowanie). W
przedświątecznej mowie papież Benedykt XVI
stwierdził, że ocalenie ludzkości od homo- i
transseksualizmu jest równie ważne, co ochro-
na lasów deszczowych. Wypowiedział się
również na temat płci kulturowej (gender): To,
co często wyraża się i rozumie jako „gender“,
zacji LGBTQ. Wywołało to niemały skandal i
oburzenie wśród mieszkańców oraz homofo-
biczne komentarze na forach internetowych.
Jeleniogórski radny PiS nie chce, by jedna z ulic
nosiła imię cenionego przewodnika po Sudetach
Zachodnich, bo ponoć był gejem.
Janusz Palikot (PO) zasugerował, że Jarosław Ka-
czyński (PiS) jest gejem. Znany reżyser filmów doku-
mentalnych Sylwester Latkowski stwierdził, że Pa-
likot jest biseksualny. Palikot odpowiedział na
blogu: jestem BI. Albo TRI. A nawet QUADRO.
tracili w ogóle prawo do ich udzielania. 1 maja
2009 w Szwecji wejdzie w życie prawo legali-
zujące małżeństwa homoseksualne.
Państwowy Urząd Statystyczny w Wielkiej Brytanii,
odpowiednik polskiego GUS, od 2009 roku będzie
w swoich ankietach pytał o orientację seksualną.
Ułatwi to ustalenie liczby osób homoseksualnych,
o co zabiegały tamtejsze organizacje LGBTQ.
Węgierski Trybunał Konstytucyjny uznał usta-
wę o rejestrowanych związkach jednopłcio -
wych za niezgodną z konstytucją. Według nie-
go przepisy te upodabniają związki partnerskie
do małżeństw, które mają specjalny status w
konstytucji.
Teksty: Mariusz Kurc
Paweł Fischer-Kotowski
foto: STR AP
W 2005 r. w Iranie dwaj młodzi mężczyźni zostali
przyłapani na romansie. Najpierw ich wychłosta-
no, a potem oskarżono o gwałt i powieszono
prowadzi ostatecznie do autoemancypacji
człowieka od stworzenia i od Stwórcy. Oficjal-
na wrogość Watykanu wobec gejów to jedy-
nie czubek góry lodowej. Problem zakazu ka-
płaństwa kobiet, w tym lesbijek, okazuje się
niegodny nawet najmniejszego komentarza ze
strony hierarchów. (MK)
Grupa polskich organizacji pozarządowych i
naukowców podpisała porozumienie na rzecz
upowszechniania edukacji seksualnej dzieci i
młodzieży w polskiej szkole.
PiS proponuje przyjęcie przez Sejm rezolucji
wzywającej Radę Europy do zaprzestania „in -
gerencji w polski system prawny dotyczący
sfery moralności“.
Madonna postanowiła przedłużyć trasę koncer-
tową „Sticky and Sweet“ i 15 sierpnia br. wystą-
pi w Warszawie na lotnisku Bemowo. (PFK)
COC-Nederland przygotowało w Amsterdamie
specjalną szopkę bożonarodzeniową, gdzie nad
Jezusem czuwa dwóch Józefów i dwie Maryje.
Kontrowersyjna instalacja w siedzibie Rady UE
– Włosi onanistami, Polacy homofobami.
Polska skrytykowana za homofobię w dorocznym
raporcie organizacji Human Rights Watch.
Parlament Europejski wzywa państwa członkowskie
do uznania związków homoseksualnych i aborcji.
Kościoły chrześcijańskie w Etiopii nawołują
parlamentarzystów do wpisania „zakazu ho-
moseksualizmu“ do konstytucji. (PFK)
Jak walczyć z homofobią

opinn i e
Kościoła katolickiego?

Gejowo.pl Homiki.pl InnaStrona.pl

To najtrudniejsze pytanie, jakie
postawiła „Replika“. O ile wiem,
przez całe stulecia nie udzielono
Krzysztof
na nie odpowiedzi. Czemu więc Halama
ja miałbym jej udzielić? Wiemy z
historii, że do tego, co naukowcom zajęło kilka
wieczorów, Kościół dojrzewał całymi latami, a
nawet stuleciami. Bo – mimo zdobyczy nauk
społecznych i przyrodniczych – Kościół wszystko
wie lepiej. Zatem nawet najbardziej racjonalne
argumenty nie zdołają szybko przekonać tej ins-
tytucji. Oczywiście można i należy pokazywać
niekonsekwencję Kościoła, przekonywać, że nie
da się rozdzielić człowieka homoseksualisty od
jego czynów, dowodzić, że domaganie się od
gejów i lesbijek wstrzemięźliwości seksualnej to
żądanie niegodziwe, niesprawiedliwe i niere-
alne. Ale homofobii to nie ograniczy! Bo Kościół,
poza argumentami, jest też odporny na krytykę.
Co można zrobić? Jedynie to, co byłoby odpo-
wiedzią na pytanie „jak zmniejszyć wpływ Koś-
cioła na społeczeństwo?“, to
jest kluczowa kwestia dla tej
sprawy.
Moja wypowiedź odzwierciedla
perspektywę osoby, dla której
aspekt wiary i katolickiej wspól-
Tomasz
noty religijnej jest istotny. Wiem Wrona
doskonale, że nie jest to głos
odosobniony. Myślę, że pozytywna aktywność
jest właściwym środkiem na homofobię
Kościoła katolickiego. Dla mnie bycie
wierzącym gejem nie oznacza ani zanegowania
swej homoseksualności, ani walki z Kościołem.
Czy Bóg rzeczywiście wymaga od nas rzeczy
niemożliwych? Otóż nie. „Miłości pragnę, nie
krwawej ofiary“ – mówi On do nas (Ozeasz
6,6). Sztywne i archaiczne stanowisko hierar-
chów pewnie nieprędko ulegnie zmianie. Ale
jesteśmy my i szkoda spędzać życie w kościel-
nej poczekalni. Pokażmy, że możliwa jest alter-
natywa: ruch wierzących, którzy z różnych
powodów są wykluczeni z macierzystych
wspólnot, a dla których sfera wiary jest isto-
towo ważna. Może nią być na przykład Refor-
mowany Kościół
katolicki w Pols-
ce.
Walka z homofobią Kościoła ka-
tolickiego to walka z wiatrakami.
Radek Oliwa
Trudno oczekiwać, żeby orga-
nizacja, która żywi się zabobonnością, stra-
chem oraz frustracją Polaków, zmieniła się w
oazę wzajemnego zrozumienia.
Dojrzałe społeczeństwa obywatelskie tylko
w niewielkim stopniu ulegają wpływom
Kościoła, wymuszając na nim równocześnie
rewizję dotychczasowych poglądów w sfe-
rze obyczajowości.
Wydaje mi się więc, że zamiast walić grochem
o ścianę, powinniśmy się zająć edukacją spo-
łeczeństwa, zaczynając od naszego najbliższe-
go otoczenia.
A co z Kościołem? Kościół pójdzie za wierny-
mi, choć doświadczenie
pokazuje, że czasami trwa
to kilka wieków. Poczeka-
my.

r e k l a m a
KrytykaPolityczna.pl Kobiety-
Kinga Dunin napisała kiedyś: Kobietom.com
„Nie mówię zmień się, mówię Zasiadając do tego tekstu,
posuń się“. Nie chodzi o to, jakie wewnętrznie się buntowałam
Adam biskupi mają poglądy. Praw- Dagmara przeciw walce, walce z religią,
Ostolski Molga
dziwy problem z Kościołem ale przecież nie o religię tu
katolickim to nadmierny wpływ chodzi, ale o Kościół katolicki.
episkopatu na polskie życie polityczne. Dotyka
on osób LGBT, feministek, mniejszości religijnych Kościół, jak każda instytucja tworzona przez
i ludzi niewierzących, osób, które chcą refundacji ludzi, jest jak ludzie – ułomna i niestety pełna
leków antykoncepcyjnych, itp., itd. Także wielu uprzedzeń.
katolików i katoliczek, którzy w różnych spra-
wach chcieliby się sami wypowiadać jako oby- Problem z Kościołem polega na tym, że ma
watele. Często Kościół wywiera na polityków dużą władze wśród ludzi, dlatego też nie
presję w kwestiach, do których nie potrafi walczmy z Kościołem, walczmy ze stereotypa-
przekonać własnych wiernych, np. w sprawie in mi wśród tych ludzi, a kiedyś Kościół będzie
vitro. Dlatego potrzebna jest nam świecka sfera musiał zweryfikować swoją postawę wobec
publiczna. Walka o nią może połączyć wiele osób homoseksualnych,
osób i środowisk, niezależnie od ich stosunku do bo tego będą oczekiwali
wiary. wierni tego Kościoła.

Zapraszamy na nową piękną stronę Kampanii

Przeciw Homofobii. Wejdź na www.kph.org.pl!

9
 społeczeństwo
Słowo queer zrobiło ostatnio prawdziwą karierę. Mamy queerfesty, festiwale filmów
queer, dni kultury queerowej i queer studies. Ukazało się też pierwsze polskie wyda-
nie swoistej biblii teorii queer – „Gender trouble“ („Uwikłani w płeć“) Judith Butler
Z okazji pojawienia się tej ostatniej postanowiliś-
my zapytać studentów queer studies i specjalis-
tów w tej dziedzinie – dr. Jacka Kochanowskiego
i dr. Tomasza Basiuka – jak zdefiniowaliby teorię
queer, co wydaje im się w niej rewolucyjne i/lub
kontrowersyjne i jak realizują ją w praktyce.
Queer theory – co takiego?
Dla jednych – teoria Innego:
Osobiście wiążę perspektywę queer z szeroko
rozumianą problematyką „inności“; swoistą „kse-
nologią“, jako nauką (również praktyką kulturo-
wo-społeczną) dotyczącą wszystkiego, co od-
mienne, obce, dziwne, nienormatywne, a jedno-
cześnie wpisujące się w pluralistyczną rzeczywis-
tość społeczną – na zasadzie twórczego konfliktu
(koncepcja demokracji agonistycznej) raczej niż
consensusu (wymuszonej akceptacji czy wyuczo-
nej poprawności politycznej).
Dla innych – dekonstrukcja i krytyka zastanej
rzeczywistości dotyczącej płci i seksualności:
Dla mnie queer to kwestionowanie pseudo-
oczywistości związanych z tym, kim jesteśmy, i
dekonstruowanie tożsamości, które bezrefleksyj-
nie przyjmujemy za swoje własne. Queer to
uwolnienie od myślenia uwarunkowanego funk-
cjonującymi w kulturze od stuleci założeniami na
temat płci, seksualności, a co za tym idzie wszyst-
kimi kategoriami tożsamości.
Lub wreszcie kategoria, którą trudno zdefiniować i
zrozumieć bez szerszego kontekstu historycznego:
Aby zrozumieć to pojęcie, trzeba zrozumieć
historię dyskryminowania wszelkich mniejszości
religijnych rasowych i płciowych. Poznanie histo-
rii wyzwalania się spod jarzma stereotypów ko-
biet, przemian obyczajowych, to prześledzenie
przemian, jakie zachodziły przez dziesięciolecia w
10
Queer
your mind!
Opracowała: Ewa Tomaszewicz
mentalności społecznej kultury Zachodu. Na-
leży uzmysłowić sobie, jak w XX wieku media
wpływały na obyczajowość, jak nauka przy-
czyniła się do pojmowania płciowości człowieka.
Dr Jacek Kochanowski: Queer to perspektywa
lokalna – podejmowana z różnych pozycji
(płciowych, seksualnych i in.) oraz w różnych
kontekstach społecznych. Można jedynie wska-
zać na pewne wspólne elementy owych różno-
rodnych, teoretycznych i praktycznych, przedsię-
wzięć. Po pierwsze, to ujawnienie i odrzucenie
tożsamości jako konstrukcji normatywnej, jako
narzędzia władzy. Wszelką stałość, stabilność,
dookreślenie osiąga się dzięki gestom prze-
mocy, arbitralnie ograniczającym płynność tego,
co ludzkie i wymuszające jego ustabilizowanie.
Jednoznaczność jest możliwa tylko za cenę wyk-
luczenia tego, co owej jednoznaczności
przeszkadza. Płeć może znaczyć w jeden sposób
tylko dlatego, że skazujemy na zapomnienie te
wszystkie sposoby odgrywania płci [teoria
queer kwestionuje istnienie płci biologicznej –
wg niej płeć jest konstruktem kulturowym i jako
taka jest performatywna – dlatego płci nie
mamy, lecz ją odgrywamy – przyp. E.T.], które
nie mieszczą się w owym usankcjonowanym
znaczeniu, oraz zmuszamy tych, którzy poza
przyjęte ramy wykraczają, do powrotu do nor-
matywnych klatek. Dzięki temu uzyskujemy
iluzję „oczywistości“ tego, czym jest męskość i
kobiecość. Podobnie seksualność: jej nieskoń-
czone zróżnicowanie jest ograniczane do kilku
wybranych i usankcjonowanych modeli. (...)
Perspektywa queer związana jest z ujawnia-
niem arbitralności normatywnego definiowania
„właściwego“ sposobu odgrywania płci czy
„wartościowej“ seksualności i wskazywaniem,
że tego rodzaju zabiegi zawsze wiążą się z wy-
kluczeniem i cierpieniem osób, których zacho-
wanie nie mieści się w owych jednoznacznych
Rysunek: Monika Rak
definicjach. Z tego powodu – po drugie – pers-
pektywa queer zainteresowana jest opisywa-
niem świata z perspektywy tych, którzy uznani
są za „niewłaściwie odmiennych“ (...). Perspek-
tywa queer pyta o to, jak powstaje to, co kurio-
zalne jako „zewnętrzne“ do normalności, jakie
procesy są odpowiedzialne za jej wyznaczanie i
w jaki sposób można owe procesy osłabiać. Po-
nieważ – po trzecie – queer jest także strategią
polityczną: już samo podjęcie opisu rzeczywis-
tości z perspektywy queer, a zatem danie głosu
temu, co kuriozalne, czyli skazane na milczenie
i niewidzialność, jest aktem politycznym.
Dr Tomasz Basiuk: Wydaje się, że etykieta
queer pełni w Polsce nieco inną funkcję niż w
krajach, z których tutaj przywędrowała. Funkcja
queer w Polsce to przede wszystkim wspomi-
nana w cytowanych wypowiedziach mentalna
rewolucja, której zasadniczą treścią jest dos-
trzeganie różnorodności społecznych wyklu-
czeń i ich wzajemnego przenikania się, co mo-
że prowadzić do zniesienia widoczności niektó-
rych podmiotów – chodzi o to, żeby dostrzegać
zarówno różnice, jak i podobieństwa między
sytuacją dobrze zarabiającej lesbijki i lesbijki na
bezrobociu, albo o to, że gej transseksualista
może nie zostać uznany za geja przez innych
gejów, jeśli dostrzegą w nim tylko transseksua-
listę, albo o to, żeby homoseksualna Romka
mogła funkcjonować jako lesbijka bez zaciera-
nia swojej etnicznej podmiotowości.
Co jest kontrowersyjne w QT?
Kontrowersyjny w QT jest hermetyczny, a cza-
sem dość mętny język stosowanego dyskursu.
Pojemność. Z jednej strony daje przestrzeń dla wielu
zjawisk i postaw, z drugiej strony może się rozpłynąć
w tej różnorodności. Co może odebrać siłę queer.
 Czy odpowiedź na pytanie o seksualną orien-
tację w rodzaju „ja nie lubię się określać“ to odpo-
wiedź queerowa, czy głos z szafy? Jak je rozróżnić?
Czy za tą niechęcią do określenia się stoi rzeczy-
wista niemożność jednoznacznej autodefinicji sek-
sualnej, czy strach przed homofobią i niepogo-
dzenie się z własnym homo- lub biseksualizmem?
To jest mój problem z teorią queer: w praktyce mo-
że ona służyć jako zasłona dymna do zinternali-
zowanej homofobii. Szczególnie wśród polskich
gejów i lesbijek, którzy nie mają za sobą – jak ich
amerykańscy „bracia i siostry“ – 40 lat emancypacji
i Parad Równości, tylko co najwyżej 20.
Dr Tomasz Basiuk: Warta zastanowienia jest
kwestia spolszczenia queer, tak w wymiarze
językowej etykiety, jak i przyswojenia samej
kategorii myślowej do lokalnego kontekstu.
Słowo queer niewątpliwie może funkcjonować
w Polsce jako językowa szafa (closet), ponie -
waż znakomita większość nie wie, co ono zna-
czy. Wtrącone do tekstu napisanego po polsku
(jak ten) słowo to traci swój negatywny, pas-
kudny wydźwięk (queer w języku angielskim
przypomina polskie „pedał“ i „ciota“). W tej sy-
tuacji rzeczywiście trudno porównywać wyau-
towanie się jako queer z ujawnieniem się jako
lesbijka albo osoba transseksualna.
A co rewolucyjne?
Rewolucyjność queer polega na uświadomie-
niu sobie ograniczeń ruchu feministycznego czy
ruchu LGBT, czyli ruchów orbitujących wokół poli-
tyki tożsamości, które nieuchronnie generują ka-
tegorię Innego i w efekcie prowadzą do wyklu-
czenia. (...) Rewolucyjność queer to również kon-
testacja heteromatriksu oraz myślenie w katego-
riach postpłciowości.
QT ma raczej charakter rewelacyjny niż rewolucyj-
ny. Więcej odsłania czy ujawnia, otwiera raczej
oczy niż prowokuje do nagłych działań czy spon-
tanicznych gestów.
Jacek Kochanowski: Perspektywa queer jest
kontrowersyjna, bo przemawia w imieniu te-
go, co „kontrowersyjne“, kuriozalne, niepo-
prawne, niewłaściwe. I także na tym polega jej
rewolucyjność. Rzeczywiście, bardzo nieprzy-
jemną stroną tej perspektywy jest ujawnianie
mechanizmów przemocy działających wew-
nątrz środowisk, które same czują się ofiarami.
To dlatego część środowisk feministycznych
przyjmuje twórczość Judith Butler z oburze-
niem: ujawnia ona, że nikt nie jest niewinny,
że także feminizm może być odpowiedzialny
za różnego rodzaju wykluczenia [historycznie –
wykluczając ze swojego grona osoby, które nie
pasowały do określonego wzorca – np. lesbij-
ki butch, transseksualistów – przyp. E.T.]. Po-
dobnie irytujące jest ujawnienie, że organizac-
je lesbijek i gejów, walczące rzekomo o prawa
wszystkich LGBT, w rzeczywistości dążą do
społecznej akceptacji dla jedynie części z nich:
tych porządnych, monogamicznych, uporząd-
kowanych płciowo i seksualnie [tak jak w przy-
padku akcji „Niech nas zobaczą“, która spotka-
ła się z zarzutami o wykluczanie gejów i lesbi-
jek z mniejszych miast, singli, osób niemono-
gamicznych itp. – przyp. E.T.]. (...) Rewolucyj-
ność queer polega na tym, że choć opiera się
on na świadomości nieuchronności przemocy
w stosunkach międzyludzkich, to jednak nie
zgadza się na jej legitymizowanie w imię racji
„moralnej większości“ czy jakiejkolwiek innej
większości.
Co ma queer do geja,
lesbijki i heteryka?
Określanie się jako queer jest przyznaniem się
do istnienia poza/pomiędzy zdefiniowanymi toż-
samościami, niemożnością/niechęcią jedno-
znacznej kategoryzacji – seksualnej czy płciowej.
Heterykiem/heteryczką, gejem czy lesbijką można
być w danej chwili czy kontekście, który wymaga
zdefiniowania się w jakiś sposób, ale te określe-
nia istnieją tylko „tu“ i „teraz“.
Według Jacka Kochanowskiego „gej“ czy „les-
bijka“ i „queer“ to zupełnie różne perspekty-
wy: queer to strategia wyśmiania wszystkich
tożsamościowych kategorii, ukazanie ich ab-
surdalności i przypadkowości. Te kategorie po
prostu nic nie znaczą, ich znaczenie jest sztucz -
nie konstruowane. Co
to właściwie znaczy, że
jestem gejem? Czy co-
kolwiek ponad to, ja-
kiego rodzaju płeć ma
mój partner seksualny?
(...) Nie musimy „być“
kimkolwiek: gejem czy
lesbijką, kobietą czy
mężczyzną, możemy
wypowiedzieć
posłuszeństwo obo -
wiązkowemu posia -
daniu tych wszystkich
etykietek. Po co? Po to,
żeby nie starać się im
„dorównać“, po to, że-
by nie wkładać całej
swojej energii w napełnianie tych pustych
nazw treścią, żeby ich nie materializować na
powierzchni naszych ciał, ponieważ są to ety-
kietki wymierzone przeciwko nam. Nie chodzi
o to, żeby ich zupełnie przestać używać – mo-
gą być z wielu powodów, także politycznych,
przydatne. Ale nie powinno się w nie wierzyć.
Nie powinno się starać wypełnić oczekiwań w
nich zawartych, ponieważ dzieje się to kosz-
tem wygłuszania naszych pragnień, zamykania
sobie wielu możliwości, które pozwoliłyby
nam być szczęśliwszymi. Queer to nie jest ko -
lejna nazwa „osób LGBT“, bardziej modna, bo
mniej zrozumiała. To strategia bycia poza kate-
goriami, bycia na przekór tym kategoriom.
Polityka queer
Jak twierdzi Jacek Kochanowski, polityka queer
oznacza budowanie ruchu społecznego na rzecz
tego, co nienormatywne, ruchu opartego nie na
sojuszu „zdefiniowanych tożsamości“, ale koali-
cji tych wszystkich, którym bliska jest wizja spo-
łeczeństwa opartego na odmienności i różnico-
waniu. Polityka queer to także polityka walki o
przejęcie wiedzy: wykazująca uwikłanie wiedzy
– wiedzy naukowej, ale także medialnego obra-
zu rzeczywistości – w procedury przemocy [wy-
nikającej z tego, że rzeczywistość oparta na res-
trykcyjnych normach represjonuje jednostki, któ-
re się w tych normach nie mieszczą – przyp.
E.T.]. Dlatego polityka queer to wkraczanie w
przestrzeń akademicką, organizowanie kursów,
konferencji i szkoleń wprowadzających do rewi-
zji humanistyki z perspektywy queer, ujawnianie
procedur służących normatywizacji w szkołach
różnego stopnia i przeciwdziałanie im, to budo-
wa alternatywnych źródeł wiedzy, alternatyw-
nych mediów. Polityka queer to także wprowa-
dzanie kuriozalności do codzienności i rozbraja-
nie lęku przed nią, to jawność, widzialność i sły-
szalność odmienności, to świadome afiszowanie
się z tym, co kuriozalne, po to, by przestrzeń
publiczna nie była zarezerwowana dla tego, co
właściwe i usankcjonowane, ale by stała się do-
mem dla wszystkich. Polityka queer to także
zmiana prawa na takie,
które sprzyja różnorod-
ności i nie sankcjonuje
wybranych sposobów
życia jako bardziej
w a r t o ś c i o w y c h , ale
sprzyja odmienności i
chroni odmienność
przed normatywnym
atakiem. (...) Przedtem
jednak musimy zacząć
chcieć i umieć być kurio-
zalnymi, odrzucić po-
stawione przed nami
wezwania do normal-
ności, także normalności
środowiskowej – nor-
malności lesbijskiej, nor-
malności gejowskiej itp. Największy wysiłek na-
leży zatem do każdej/każdego z nas. Chodzi o
to, co zwykle: by uwolnić swój umysł od norma-
tywnych kategorii. Queer your mind!
Dr Jacek Kochanowski – socjolog i filozof, pub-
licysta. Zajmuje się socjologią queer i gender, soc-
jologią i filozofią kultury, socjologią wiedzy, jest
komentatorem prac Michela Foucaulta, włącza do
teorii społecznej wątki dekonstrukcjonizmu.
Dr Tomasz Basiuk – adiunkt w Ośrodku Studiów
Amerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego
oraz dyrektor Ośrodka. Opublikował szereg arty-
kułów i współredagował trzy prace zbiorcze z
dziedziny queer studies.
11
 wywiad Gej polski 2008
Rozmawiał: Mariusz Kurc
Książka Anny Laszuk „Dziewczyny, wyjdźcie z
szafy“ była o polskich lesbijkach, wasz „Gej -
dar“ to 16 wywiadów z polskimi gejami. Inspi -
rowaliście się książką Laszuk?
D.B.: Nie, mieliśmy już jasną ideę „Gejdaru“,
zanim wyszła książka Laszuk. Kilka wywiadów
było już nawet wtedy gotowych.
Od początku miał być tylko o gejach, a nie o
gejach i lesbijkach?
D.B.: Mam wielu przyjaciół gejów, ich opowieści
o życiu kompletnie odbiegały od stereotypu, z
którym często się stykałam – że gej to modny,
pachnący, glamour facet „skazany“ na bycie sty-
listą. Chciałam pokazać, że to nieprawda. Opo-
wiedziałam o tym Mike’owi, z którym się przy-
jaźnię.
I co ty na to, Mike?
M.U.: Fabulous, let’s do it, girl! Ja chciałem
wziąć za rogi drugi stereotyp – geja jako
strasznego, zboczonego typa, który czyha
gdzieś w krzakach na młodziutkich chłopców,
bo oczywiście jest pedofilem.
Ale właściwie dlaczego nie chcieliście rozma-
wiać z lesbijkami?
D.B.: Ciekawe, czy Annę Laszuk też ciągle się
pyta, dlaczego nie napisała o gejach.
Na spotkaniach autorskich mówiono raczej:
„To fajnie, że w końcu lesbijki mają głos“.
D.B.: W naszym przypadku pytanie o lesbijki
ciągle powraca.
Może to dobrze, przestają być niewidoczne,
skoro dostrzega się ich brak?
12
Wywiad z Dominiką Buczak i Mikiem Urbaniakiem,
autorką i autorem książki „Gejdar“
Foto: Monika Rakowska
M.U.: Według mnie nie ma „gejów i lesbijek“
jako jednej grupy. Łączy nas tylko walka z ho-
mofobią. Poza tym to są odrębne światy, różne
problemy. Kiedy lesbijki idą za rękę ulicą, to
nikt nie zwraca uwagi, a z facetami jest inaczej.
D.B.: Zdajemy sobie sprawę z tego, że lesbijki
są podwójnie dyskryminowane: jako kobiety i
jako osoby homoseksualne. Ale my od począt-
ku chcieliśmy napisać książkę o gejach, o ich ży-
ciu i problemach. Gdybyśmy zrobili wywiady i z
gejami, i z lesbijkami, książka siłą rzeczy kon-
centrowałaby się na różnicach i podobieńs-
twach między nimi, a nie to było naszym celem.
Czy nie jest też tak, że do prawdziwego życia
gejów miałaś dostęp poprzez te przyjaźnie, a
do lesbijek nie?
D.B.: Masz rację. Mam tylko jedną koleżankę
lesbijkę, a gejów było wokół mnie sporo. Czu-
łam, że mam w miarę pełny obraz.
Wszystkie wywiady robiliście razem? Był jakiś
podział obowiązków?
M.U.: Zrobił się samoistnie. Ja częściej eksplo-
rowałem zakamarki seksualnego życia, a Do-
minika – mizoginię.
Ty nie jesteś feministą?
M.U.: Oczywiście, że jestem. W kwestii mizoginii
byłem zastępcą Dominiki. Zadawaliśmy pytania z
dwóch perspektyw – faceta homo i kobiety het-
ero, co dało ciekawe rezultaty. Dominika na
początku trochę się wstydziła pytać o seks, ale
szybko się przełamała i drążyła też te kwestie.
Zadawała także pytania, których ja bym nie zadał,
bo wydawały mi się oczywiste z racji tego, że
jestem gejem. Kiedy jeden rozmówca twierdził, że
doskonale rozumie kobiety, to ja może bym to
przepuścił, a Dominika od razu go kontrowała.
Facet homo i kobieta hetero się uzupełniali?
D.B.: Zgodnie ze stereotypem istnieje jakieś
specjalne porozumienie między gejami i kobie-
tami hetero. Z naszych wywiadów wynika, że
ten opiewany przez seriale rodzaj przyjaźni jest
mocno przereklamowany. Ale w naszym przy-
padku tak rzeczywiście jest. Więc nasza współ-
praca była owocna.
M.U.: Kuba w wywiadzie „Homopodteksty“
mówi, że geje i kobiety mają pewną wspólno-
tę doświadczenia dyskryminacji – seksizmu,
mizoginii, homofobii. Grzesiek z „Kleine Prin-
cessa“ twierdzi, że z lesbijkami nie miałby o
czym gadać, a z heteryczkami ma – o facetach.
Ja przyjaźnię się i z kobietami, i z mężczyznami
hetero, choćby z mężem Dominiki. Łukasz jest
modelowym przykładem otwartego, walczące-
go z homofobią i wszystkimi innymi fobiami
faceta. Był także pierwszym – bardzo krytycz-
nym – recenzentem naszych wywiadów.
Trudno było wam znaleźć rozmówców?
M.U.: Nie. Zaczęliśmy od znajomych i jakoś
poszło. W trakcie okazało się na przykład, że
nie możemy nie mieć księdza, bo w tych pier-
wszych wywiadach ciągle się jacyś księża po-
jawiali. Znaleźliśmy nawet kilku, ale wszyscy,
jak przychodziło do wywiadu, odmawiali. Ma-
my więc księdza niedoszłego.
Łączenie religii katolickiej z homoseksualiz -
mem – częsty problem polskich gejów.
D.B.: Sami byliśmy zdziwieni tym, jak często
powracał. To jest główny motyw i w wywia-
dzie z niedoszłym księdzem – „Przystanek
Jezus“ – i w wywiadzie „Dziecko Boże“. Jego
bohater ma wciąż płonną nadzieję, że będzie
w stanie się z katolickim Kościołem jakoś
ułożyć. Wydaje mu się, że jeśli zbuduje trwały
związek i nie będzie zmieniał partnerów – zna-
jdzie w Kościele własną ścieżkę. Tuż po ukaza-
niu się naszej książki Watykan odmówił pod-
pisania dokumentu ONZ, który wzywa wszyst-
kie kraje do depenalizacji homoseksualizmu.
To bardzo twarde powiedzenie ludziom takim
jak nasz bohater: „jeśli jesteś gejem, jeśli bu-
dujesz relacje z mężczyznami – wynocha“.
Od początku wywiady miały być anonimowe?
D.B.: Tak. Zaznaczaliśmy wszystkim rozmów-
com, że jeśli chcą, wystąpią bez nazwiska i
pod zmienionym imieniem. Ale kilku z nich
można zidentyfikować – Tomka Szypułę czy Je-
rzego Nasierowskiego. Sami tego chcieli.
M.U.: Nie mielibyśmy szans na tak intymne
zwierzenia, gdybyśmy chcieli wszystkich
przedstawić z nazwiska. Ja sam, mimo że jes-
tem wyoutowany przed samą Najświętszą Pa-
nienką, seksualnych i innych intymnych szcze-
gółów bym o sobie nie opowiedział. A anoni-
mowo oni nie mieli oporów. Co ciekawe, w
większości nie chcieli być identyfikowalni przez
swoich sąsiadów, krewnych czy znajomych z
pracy, ale przez swoich kolegów gejów - jak
najbardziej.
D.B.: Coming out jest chyba jedynym przeży-
ciem, o którym opowiadali wszyscy nasi boha-
terowie. To z reguły bolesne doświadczenie.
Wyszedł nam we wszystkich tych wywiadach
ogromny trud ujawnienia się, praca, którą trze-
ba nad sobą wykonać, by go zrobić.
M.U.: Czasami ta praca była wykonywana pra-
wie na naszych oczach. Dawid z wywiadu
„Chcemy być sobą“, jak dostał „Gejdar“, to
stwierdził: „Żałuję, że zmieniłem sobie imię“.
Ten ogólny obraz polskiego geja 2008 wyła -
niający się z „Gejdara“ nie jest wesoły.
D.B.: Tak, to jest smutna książka. Zanim zaczę-
liśmy przeprowadzać wywiady, naiwnie myś-
lałam, że ludzie żyjący pod społeczną presją
mają trochę więcej empatii dla innych dyskry-
minowanych. Bzdura.
To są w większości ludzie pełni sprzeczności,
skrywający uwewnętrznioną homofobię.
M.U.: Widać to dobrze w wywiadzie z Jarkiem
„Szpilek nie noszę“. On był prawdziwym gejem
homofobem i ta skomplikowana psychologicz-
nie konstrukcja runęła na naszych oczach.
Jak to?
D.B.: Byliśmy pierwszymi osobami, które z nim
rozmawiały o jego gejostwie, o jego poglądach.
Przyjaźni się z ludźmi, którzy twierdzą, że „pe-
dałów trzeba zajebać“ i koniec, zero refleksji.
My na to: „No co ty? To jak można się z kimś ta-
kim przyjaźnić?“. Mówił, że denerwują go geje
przegięci, że nie wyobraża sobie romantyczne-
go, pełnego czułości wieczoru z facetem, my py-
taliśmy, dlaczego. Kiedy spotkaliśmy się z nim
po 4 miesiącach, wypalił, że teraz w jego życiu
jest rewelacyjnie – poznał chłopaka, zakochał
się i wyoutował przed kilkoma znajomymi. I to
wszystko dlatego, że po wywiadzie z nami so-
bie przemyślał różne sprawy. Zatkało nas. Na-
szym zamierzeniem nie było zmienianie jego
mentalności, choć w sumie dobrze się stało.
M.U.: To była niesamowita metamorfoza. On
nigdy wcześniej nie spotkał nikogo, kto by mu
zadał te proste pytania.
Wrażenie robi tez wywiad z żonatym gejem sek-
soholikiem. Wrył mi się w głowę obraz: żony nie
ma w domu, a on z malutkim synkiem na ręku
wyrywa facetów na czacie.
D.B.: Kiedy od nas wyszedł po wywiadzie, nie
byliśmy w stanie nic powiedzieć. Rozbolała
mnie głowa.
M.U.: Jeśli musisz ciągle kłamać, zmyślać, uda-
wać, to nic dziwnego, że twoje życiowe decyz-
je są często koślawe. Jaka jest sytuacja żony te-
go człowieka? W jakiej atmosferze wychowy-
wany jest ich synek? Co z tymi wszystkimi ge-
jami, których on potraktował instrumentalnie?
Dwie, góra trzy osoby w tej książce mają
ugruntowaną gejowską tożsamość, która nie
ogranicza się do uprawiania seksu z facetami.
D.B.: Na przykład?
Tomek Szypuła.
D.B.: Jego postawa jest cudowna. On jest spo-
łecznikiem, jakich mało.
Mike, ty dużo działałeś na rzecz walki z homofobią.
Spotykałeś się z „działaczofobią“ wśród gejów?
M.U.: Tak, bardzo często.
D.B.: Ja też się spotykałam: „o co tym działaczom
chodzi, po co te parady, gdyby było o tym cicho,
to byśmy sobie spokojnie żyli…“ itd. Szczególnie
niewyoutowanym gejom działacze przeszkadzają.
Tak jakby homofobia nie istniała, gdyby dzia-
łaczy czy parad nie było.
M.U.: Jest też analogiczny pogląd w stosunku
do antysemityzmu. Często słyszałem, że „właś-
nie to ciągłe gadanie o Jedwabnem wywołuje
antysemityzm“.
Dwóch waszych bohaterów ma dzieci i mówi
o tym, a więc pojawia się problem homorodzi -
cielstwa. Temat homoadopcji w ogóle by nie
zaistniał, gdyby niektórzy z innych rozmówców
nie czuli, że powinni się w tej kwestii wypo -
wiedzieć, mimo że w ogóle nie byli pytani. I
mówią, że są jej przeciwni.
D.B.: To samo wyszło. Symptomatyczne. Tak jak
i seks, którego w książce Laszuk właściwie nie
ma, zauważyłeś? Naszych rozmówców nie trzeba
było specjalnie zachęcać do mówienia o seksie, a
my chętnie słuchaliśmy. Czasem te dosłowne
opisy trudno było przelać na papier, bo wycho-
dziło niemal porno. Jeden z bohaterów drobiaz-
gowo opisywał różnice między seksem z kobietą
i z mężczyzną, inny powiedział dokładnie, po
czym poznał, że jego chłopak chwilę wcześniej
uprawiał seks z innym… Wątki seksualne to jest
chyba podstawowa różnica między „Gejdarem“
a książką Laszuk. Widać dokładnie, o ile trudniej
jest dziewczynom mówić o seksie, co wynika z
różnej socjalizacji dziewczyn i chłopaków.
13
 W grudniu Prawie całe swoje życie spędziłem na Białoru-
2008 odbyło si, gdzie się urodziłem. Absolutna większość
się spotkanie gejów, lesbijek i osób trans cały czas żyje w
założycielskie obawie przed „ujawnieniem“. W sumie na
nowej grupy Białorusi i w Polsce problemy są podobne: ho-
działającej w mofobia, brak tolerancji i negatywne wypo-
KPH Warsza- wiedzi ze strony przedstawicieli władzy. Jed-
wa – KPH nak zasadniczą różnicą jest to, że na Białorusi
Wschód. Ko- brak jest jakichkolwiek gwarancji wolności sło-
rzystając z wa, a ruch LGBT praktycznie nie istnieje. Mam
polskich doś- nadzieję, że nasza grupa KPH Wschód pomo-
wiadczeń, w tym ponad 7 lat funkcjonowania KPH, że w nawiązaniu kontaktów między Zachodem
nowa grupa będzie działała na rzecz poprawy sytu- i Wschodem – powiedział Rodion Bohusz.
acji osób LGBT na Białorusi i Ukrainie, a w przysz-
łości być może w Rosji i innych krajach b. ZSRR. W grupie działa kilkanaście osób, które mają
doświadczenie we współpracy z organizacjami
Koordynatorem grupy KPH Wschód został Bia- z Europy Wschodniej lub interesują się kulturą
łorusin Rodion Bohush, który przez 3 lata dzia- wschodnich sąsiadów Polski. Kontakt do koor-
łał w Białoruskiej Lidze Lambdy (BLL), gdzie dynatora KPH Wschód: wschod@kph.org.pl
zajmował się prawami gejów i lesbijek. Obec- Lista dyskusyjna grupy: kph_grupa_wschod-
nie Rodion studiuje i mieszka w Warszawie. subscribe@yahoogroups.com (TS)
Inne spojrzenie
Homoseksualizm w PRL-u (5)
Tekst: Krzysztof Tomasik
Kiedy na początku lat 90. oglądałem po raz
pierwszy „Inne spojrzenie“ w kinie studyj-
nym Pod 12, siedząca za mną kobieta opo-
wiadała swojej koleżance, jakie wrażenie
wywarło na niej zobaczenie tego filmu w
połowie lat 80., jak zaraz następnego dnia
pobiegła do kina jeszcze raz, a potem za
każdym razem, gdy była tylko okazja, szła
zobaczyć historię miłości Livii i Evy, choć od
jakiegoś czasu film ma na wideo. Dziś trud-
no sobie wyobrazić, czym było wówczas
„Inne spojrzenie“, przez długie lata jedyny
film lesbijski rozprowadzany w kinowej dys-
trybucji, w dodatku z polskimi aktorkami w
rolach głównych.
Pod prąd
Grażyna Szapołowska po latach tak opisy-
wała swój udział w węgierskiej produkcji:
„"Inne spojrzenie" dzieje się po stłamszeniu
powstania na Węgrzech, ale to nie jest ale-
goria polityczna. Jadwiga Jankowska-Cieś-
lak gra dziennikarkę, która idzie pod prąd
swoich czasów. Bycie sobą oznacza dla niej
nie tylko pisanie bez wewnętrznej cenzury,
ale jeszcze miłość do drugiej kobiety. Tę ko-
bietę grałam ja. Obie dostawałyśmy potem
listy od feministek i lesbijek z całego świata
– podtrzymywały nas na duchu, zwierzały
się ze swojego wyobcowania“. Nie ma
pewności, dlaczego w głównych rolach
wystąpiły Polki, legenda głosi, że żadna wę-
gierska aktorka nie chciała grać lesbijki. A
może po prostu taka była koncepcja reży-
serska, który chciał, żeby od początku obie
bohaterki wyglądały na osoby jakby z „inne-
go świata“, niemogące odnaleźć się w zas-
tanej rzeczywistości? Zabierając się do „In-
nego spojrzenia“, Karoly Makk był twórcą
cenionym w Europie, miał na swoim koncie
liczne sukcesy, można powątpiewać, czy
artysta z mniejszym dorobkiem dostałby
zgodę na ekranizację powieści Erzsebet
Galgoczi „W ramach prawa“, nie tylko bard-
zo politycznej, ale także poruszającej rzadko
podejmowany temat lesbijskiej miłości.
Kultowy film lesbijski od 25 lat w Polsce
Produkcja ruszyła w 1981 roku, na
Węgrzech trwały właśnie zdjęcia, gdy w
Polsce wprowadzono stan wojenny.
Wkrótce aktorkom udało się wrócić do kraju,
a w maju 1982 zdobyć zgodę na wyjazd do
Cannes, gdzie na Festiwalu Filmowym
„Innemu spojrzeniu“ przyznano nagrodę
FIPRESCI, a Jadwigę Jankowską-Cieślak
wyróżniono za najlepszą rolę kobiecą.
Odbiór w Polsce
Informacje o wielkim sukcesie polskiej aktor-
ki w Cannes dotarły do Polski, ale dopiero w
październiku 1984 roku wprowadzono film
na ekrany. Niezwykłość „Innego spojrzenia“
polegała na tym, że był to pierwszy pokazy-
Plakat Macieja Kałkusa reklamujący
„Inne spojrzenie“ na polskich ekranach
wany w Polsce obraz, którego nie dało się
omówić bez poruszenia kwestii kobiecego
homoseksualizmu. A jednak film przyjęto
dość przychylnie, recenzenci często apelo-
wali wręcz o tolerancję dla „innej miłości“.
Adam Horoszczak w tygodniku „Ekran“ pi-
sał: „miłość Evy do innej kobiety, Livii – jest
występna, naganna, grzeszna. Tym samym
piętnem nacechowana jest jej
bezkompromisowa miłość do prawdy. Obie
miłości, aczkolwiek niby realne, są rodzajem
historia
utopii: obie są "niemożliwe", bo, z różnych
względów, nie akceptowane społecznie.
Mądry, głęboki, humanistyczny film“. W
podobnym tonie recenzował „Inne spojrze-
nie“ Jerzy Płażewski w „Filmie“: „Eva jest
lesbijką. Pociągają ją kobiety. Zakochuje się
w pięknej koleżance redakcyjnej, stawia
fiołek w doniczce między sąsiadującymi
biurkami. Od czasów procesu Oscara Wilde
nie minęło jeszcze sto lat, ewolucja w spoj-
rzeniu na homoseksualizm jest ogromna,
przejście problemu z domeny kryminalistyki
do domeny medycyny jest faktem. Ale tyle
tolerancji, by taką miłość związać z pojęciem
piękna, fizycznego i duchowego? (...) Dzięki
temperamentowi i sile przeżycia dwóch pol-
skich aktorek, Jadwigi Jankowskiej-Cieślak i
Grażyny Szapołowskiej, to nieopatrzone na
ekranach uczucie rozwija się przed nami z
całą oczywistością“.
W ramach prawa
Przy okazji omawiania „Innego spojrzenia“
mówiło się też o homoseksualizmie autorki
literackiego pierwowzoru. Płażewski wyjaś-
niał: „Erzsebet Galgoczi napisała rzecz w
znacznej mierze autobiograficzną. Jej lesbij-
skie skłonności, konieczność obrony swych
uczuć przed światem, uczulenie na zniewa-
gi i upokorzenie przesadziły o jej reakcjach
także politycznych i o losach – bliskich lo-
som ekranowej Evy“. Szybko „Inne spojrze-
nie“ pokazano w telewizji, na polskim rynku
ukazały się także dwie powieści Galgoczi, w
1985 roku „Wspólna wina“, a trzy lata póź-
niej „Dowodu winy brak“. Nie przetłuma-
czono jednak „W ramach prawa“, które sta-
ło się podstawą „Innego spojrzenia“, jego
fragmenty spolszczone przez Alinę Kamp za-
mieściła dopiero w 2000 roku lesbijska
„Furia pierwsza“. Galgoczi zmarła w 1989
roku. „Inne spojrzenie“ pozostaje jednym z
najwybitniejszych osiągnięć w karierze Gra-
żyny Szapołowskiej i Jadwigi Jankowskiej-
Cieślak. Obie aktorki nigdy więcej nie
zagrały lesbijek.
15
 kultura Testosteron
w trzech
odsłonach
Tekst: Magda Pocheć Foto: Monika Kokoszyńska

Trzy odmienne osobowości. Z trzech

różnych miast. Na scenie tworzą jednak
zgrany boysband. Co rusz kombinują,
jak namieszać nam w głowach swoim
show. I nieustannie prowokują. Klu-
czem do sukcesu są natomiast trzy skar-
petki... Chodzi oczywiście o Da Boyz,
jedyny dragkingowy zespół w Polsce
Wieczni chłopcy

Uwalnianie chłopca
Sobotni wieczór w warszawskiej UFIe. Błysk
lamp i głośna muza. Przez środek parkietu
pewnym, acz wyluzowanym krokiem zmie-
rza koleś w szerokich spodniach i bejsbolów-
ce. Bluza z kapturem, staranna bródka i cięż-
ki zegarek. Wizerunek wyraźnie inspirowany
seksistowską kulturą hip-hopu. Kieruje się w
stronę sceny. Mijając mnie, rzuca tylko non-
szalanckie i zaczepne „Siema, lala!“. Stoję
jak wryta. A Tivv już na scenie w swoim ży-
wiole wywołuje piski fanek i... fanów!
Ania vel Tivv bierze z męskości wszystko, co
najlepsze i najgorsze zarazem. Wciela się w ro-
lę brutalnego macho i casanowy (ale nie tyl-
ko...) już od trzech lat. Deklaruje, że na co
dzień jest zupełnie inna – przyjacielska i po-
godna. Zapewnia też, że prowadzi absolutnie
zwyczajne życie – pracuje w korporacji, nie-
ustannie krążąc między różnymi miastami
Polski i poza jej granicami. Na scenie, gdy wy-
chodzi z niej ukryty gdzieś w środku chłopiec,
jest jednak nie do poznania. – Zawsze wie-
działam, że tradycyjny model kobiecości nie
jest modelem, do którego chciałabym się ogra-
niczać. Uwielbiam zarost. Nieraz robiłam sobie
wąsy i brodę z piany w kąpieli. Potem okazało
się, że mogę tak występować na scenie – wyz-
naje Ania. Dla niej dragowanie to forma sztu-
ki, a poprzez swoje występy pragnie dostar-
czać ludziom rozrywki i inspiracji.
Igranie z płcią
Drag kingi czerpią z ikon i celebrities. Uważnie
studiują komercyjny geniusz idoli, by później
przerysowywać pewne jego aspekty. Ucie-
leśnić to, co w danej postaci najbardziej in-
trygujące. Tradycyjne podejście do dragu za-
kłada ośmieszanie stereotypowej męskości,
deklasowanie roli społecznej. – Dla mnie to w
rzeczywistości feministyczne narzędzie walki z
patriarchatem. – dopowiada Morfi (prywatnie
Megi). Ale drag wciąż ewoluuje w kierunku
bardziej radykalnego eksperymentowania z
płcią niż tylko kwestionowanie stereotypów.
Genderfuck, czyli ukazywanie niejedno-
znaczności płci, to element coraz częściej
pojawiający się w występach drag kingów.
Również naszych rodzimych Da Boyz.
Dziewczyny nie stronią także od pokazywania
nienormatywnej męskości. Postać George’a
Michaela, w którą wciela się Tivv w piosence
Outside, jest tego wyraźnym przykładem. W
czapce policjanta, czarnej skórze, z kajdanka-
mi i pałką w dłoni Ania staje się po prostu
gejowską ikoną seksu. – Dla mnie dragkin-
gowanie nie dotyczy wyłącznie igrania z płcią,
ale można to rozszerzać także na inne ka-
tegorie, w tym seksualność. Tivv w swoim
show pokazuje na przykład nienormatywną
seksualność S/M. Drag generalnie uderza w
status quo – sugeruje Offca. Dziewczyny z Da
Boyz już w pierwszych latach życia opierały
się socjalizacji i dziecięca jeszcze intuicja pod-
powiadała im, że gorset narzucanej im roli
społecznej – zarówno w zakresie ubioru, jak i
zachowań – jest zbyt ciasny. Mając kilka lat,
Ania oprotestowała noszenie spódnic, które
ograniczały możliwości swobodnego
poruszania się i zabawy. Z wiekiem stało się
również jasne, że żadna z dziewczyn nie
zamierza realizować heteronormy. Dziew-
czyny poza sceną kochają dziewczyny. Na
scenie natomiast kwestionują wszystko,
również kategorię tożsamości seksualnej.
Tożsamość zróżNICowana
Offca także zaczynała swą przygodę z dra-
giem poprzez przeginanie męskości. Na war-
sztat wzięła latynoskiego kochanka – An-

16
tonio Banderasa. Ksywka Antonio przylgnęła
do niej do dziś. Obecnie jednak przechodzi
fascynację Freddiem Mercurym. – Moje po-
dejście do dragowania zmieniło się całkowi-
cie po międzynarodowym festiwalu drag kin-
gów w Berlinie, gdzie zobaczyłam na przy-
kład, jak dragowania można użyć do pokaza-
nia różnych zjawisk związanych z cielesnoś-
cią, np. anoreksji. Teraz uważam, że najlep-
sze role to te, których nie da się jednoznacz-
nie skategoryzować. Antonio pragnie, aby
przy kolejnym występie publiczność nie miała
absolutnie żadnej pewności co do tego, kim
jest osoba na scenie. – Chciałabym płynnie
przejść od kobiecości do męskości i z powro-
tem. A to wszystko na waszych oczach.
Morfi natomiast to typ chłopaka z deskorol-
ką, któremu jest tak właściwie trochę
wszystko jedno. Zdystansowany i wyluzo-
wany. Nigdy nie dorasta. Sceniczna specjal-
ność Morfi to Justin Timberlake. Megi jest
prawdziwą weteranką polskiej sceny DK. To
ona z dziewczyn ma najdłuższy staż – wys-
tępuje od pięciu lat. Da Boyz to jej trzeci zes-
pół. – Coraz trudniej jest mi opracowywać
nowe numery, gdyż coraz więcej od siebie
wymagam. Dla mnie ważne jest, aby to by-
ło interesujące na wielu poziomach – za-
równo pod względem wizualnym, ale też
tym bardziej abstrakcyjnym, ideologicznym.
3 skarpetki
Megi przyznaje, że drag ma dla niej olbrzy-
mie znaczenie osobiste. – Po tylu latach wys-
tępów doszłam do takiego poziomu samo-
stanowienia, że moja płeć jest mi właściwie
obojętna. Ludzie na ulicy mają często prob-
lem z jej określeniem. Czasami jest to frustru-
jące, ale czasami myślę, że to tak ma być. Nie
Da Boyz w miejskiej dżungli
chcę na siłę być za-
szufladkowana do
jakiejś kategorii.
Początki z dragiem
nie były jednak
proste. – Wchodze-
nie w klimaty drag
to proces dystanso-
wania się do włas-
nej płciowości.
Okazało się, że jes-
tem w jakimś stop-
niu przywiązana do
swoich atrybutów
kobiecości. Ukrycie
piersi i wypchanie
majtek skarpetami,
a potem wyjście z
tym do ludzi nie
przyszło mi bez tru-
du – przyznaje Me-
gi. Tivv dodaje, że
po latach praktyki
nasuwa się jeden
wniosek – Trzy
skarpetki włożone
w majtki dają opty-
malny efekt. Zdają
się to potwierdzać
również heterosek-
sualne dziewczyny. Od lewej: Tivv, Morfi, Antonio
– Włożenie tych skarpetek w kroku to symbo-
liczne przejście; narzędzie, za pomocą którego nakładanie makijażu czy eksperymentowanie
udaje ci się zdystansować do siebie i zakwes- z ubiorem. Przecież nawet idąc do fryzjera,
tionować własną tożsamość – stwierdza Anto- czujesz, że zmiana pozornie fizyczna wpływa
nio i dodaje – Ta rola przekonuje również in- na samopoczucie – dodaje Offca.
nych. Drag budzi pożądanie zarówno hetero,
jak i homoseksualnej publiczności. – Ciało to element władzy – kontynuuje An-
tonio. – Kanony atrakcyjności dla kobiet i
Pomimo że dziewczyny identyfikują zjawis- mężczyzn są bardzo wąsko i restrykcyjnie us-
ko DK z kulturą lesbijską, bardzo chciałyby talone. Gdy uświadamiasz sobie, jak wiele
występować dla szerokiej publiczności. jesteś w stanie ze swoją cielesnością zrobić,
Można pokusić się o stwierdzenie, że drag to to odkrywasz jednocześnie, że masz w tym
zakresie pewien obszar wolności. Możesz
Przebieranki z morałem być, kim chcesz, i realizować alternatywne
wyobrażenia na temat tego, co jest piękne.
takie przebieranki z pożywką intelektualną.
Manipulowanie ciałem i wyglądem pozwala Da Boyz powstało w kwietniu 2006. W skład
nam wcielać się w dowolne role. Da Boyz grupy wchodzą 3 dziewczyny o pseudonimach ar-
tystycznych Antonio, Morfi i Tivv. Da Boyz ma już
przekonują nas, że wszystko jest możliwe, na koncie wiele występów, w tym w ramach mię-
zarówno na scenie, jak i w życiu prywatnym. dzynarodowej imprezy Drag Festival Berlin 2008 i
– Oprócz tego, że przebieram się na scenie, na występie organizowanym przez węgierską orga-
to przebieram się właściwie notorycznie. Co- nizację Ösztrosokk w Budapeszcie. W repertuarze,
który nieustannie rozwijają, znajdują się m.in.
dziennie wchodzę w inne role, a ubiór i wy- utwory takich gwiazd jak Justin Timberlake, George
gląd to tylko symboliczne przejście. – przeko- Michael, Antonio Banderas oraz stale unowocześ-
nuje Megi i opowiada o zestawach ciuchów, niany zestaw kawałków polskiego i zagranicznego
w które obfituje jej szafa. Inne do pracy, inne hip-hopu. Da Boyz poprowadziło również szereg
warsztatów dragkingowych, po których uczestnicz-
po pracy, inne po domu. A jeszcze inne na ki występowały z zespołem na scenie, a niektóre
spotkanie z rodzicami. – Za każdym razem rozpoczęły nawet karierę solową.
jestem kimś trochę innym, ale jednocześnie
to cały czas ja – stwierdza. – Myślę, że każdy W najbliższym czasie Da Boyz będzie można
zobaczyć 21 lutego w warszawskiej UFIE.
uprawia swoje prywatne drag, np. poprzez
17
 kultura
foto: Ewa Murawska
Kamil Sipowicz ze swoją partnerką Korą Jackowską na promocji jego
najnowszej książki „Hipisi w PRL-u“, październik 2008 r.
To, co dziś nazywamy transwestytyzmem,
transgenderyzmem czy po prostu zamianą ról
płciowych, to zjawiska, których rodowód jest
starszy niż nasza europejska cywilizacja. Wys-
tępowały już u starożytnych Greków, dla któ-
rych była to okazja do przeglądania się w
dziwnym i obcym świecie. Dzięki zanurzeniu
się w świecie ksenos (innych) Grecy mogli na-
rysować granice własnej tożsamości. Wspom-
nijmy choćby Herkulesa. Temu greckiemu hero-
sowi, archetypowi tego, co męskie, wręcz sam-
cze, przydarzyła się zdumiewająca przygoda. A
właściwie kilka przygód. Podczas wykony-
wania jednej ze swych dwunastu prac, zdoby-
wania pasa królowej Amazonek Hipolity, mu-
siał przebierać się za kobietę. Uciekając przed
mieszkańcami miasta Antimacheja, na wyspie
Kos ukrył się u trackiej niewolnicy przebrany w
niewieście szaty. Karl Kerenyi w „Mitologii
Greków“ pisze: W barwnej szacie niewieściej
świętował później gody z córką królewską Cha-
likope, o „żelaznym obliczu“. Od tego czasu
kapłani Herkulesa w Antimachei w trakcie skła-
dania ofiar przebierają się w niewieście szaty i
noszą kobiece ozdoby głowy. Drugi raz przy-
trafiła się Herkulesowi crossdreserowa przy-
goda, gdy sprzedano go jako niewolnika li-
dyjskiej królowej Omfale. Przebrał się w kobie-
ce stroje, aby przypodobać się królowej, która
miała upodobanie do zamiany płci: Herkules
zamienia się z nią na szaty: on zakłada delikat-
18
Odwieczne
zamiany ról
Eksperymenty ze stereotypowo rozumianą
płciowością są starsze niż świat
ny i kosztowny ubiór królo-
wej, ona naciąga na siebie
lwią skórę i bierze w dłoń
maczugę. Herkules na dwo-
rze Omfale zajmował się
przede wszystkim tkaniem.
Androginiczni
szamani
Androginiczni słudzy Królowej
Matki to częsty motyw zdobni-
czy na naczyniach ludów irańskich. Mężczyźni,
którzy przyjęli rolę kobiety, wielokrotnie stawali
się szamanami w społeczeństwach na wielkich
obszarach Syberii. Bo ktoś, kto przekroczył grani-
cę płci, nadaje się do tego, aby przekraczać gra-
nicę światów. Stać się medium. Pomiędzy ziemią
a niebem. Wedle religioznawców szamanizm
był i jest prareligią, z której poprzez różne pro-
cesy racjonalizujące i różnicujące powstały
wszelkie inne religie. Bóstwo szamańskie było
amoralne i niejednoznaczne seksualnie. Szamani
postępowali paradoksalnie. W swoim za-
chowaniu przekraczali moralne normy. Szaman
jest na ziemi odpowiednikiem dwupłciowego,
androginicznego bóstwa. Jest łącznikiem z ta-
jemniczym jestestwem. Poza dobrem i złem. Po-
za mężczyzną i kobietą. Rytualny transwesty-
tyzm miał jeszcze w średniowieczu potężną moc.
Ta tradycja przetrwała do dziś, szczególnie w
świętach karnawału. Na monachijskim Faschin-
gu można zobaczyć tabuny mężczyzn poprzebie-
ranych za kobiety. I niekoniecznie są to zadekla-
rowani transwestyci, raczej stateczni mieszcza-
nie, nierzadko członkowie bawarskiego CSU.
Osłabienie terroru
tożsamości seksualnej
W dzisiejszym świecie następuje rozluźnienie
genderowego paradygmatu zachowań spo-
łecznych. Terytorium przyzwolenia na to, co
Specjalnie dla „Repliki“: Kamil/a Sipowicz
dotychczas uważano za sprzeczną z duchem
chrześcijaństwa aberrację, powiększa się. I to
nie tylko w buddyjskiej Tajlandii, znanej ze sto-
sunkowo dużej liczby osób transseksualnych.
W Europie, gdzie tradycja szalonego szamana
i pomieszania płciowego być może jakoś w
podziemny sposób przetrwała, przyzwolenie
na grę z własną tożsamością płciową jest coraz
większe. Szczególnie w społeczeństwach za-
chodniej Europy, tam otwarcie głosi się opinie,
iż normy postępowania chrześcijańskiego lub
kryptochrześcijańskiego niekoniecznie muszą
wykluczać prawo obywatela do szukania włas-
nej płciowej tożsamości.
Polska z jej dzisiejszym antyhomoseksualnym
histerycznym dyskursem stoi w tej dziedzinie
na samym końcu. Wydaje się, że niewiele się
zmieniło od czasów, gdy poetka Maria Komor-
nicka w transgenderowym akcie szalonej od-
wagi postanowiła być Piotrem Włastem i za to
został/a skazana/y na wieloletni pobyt w za-
kładzie dla obłąkanych. U nas chrześcijaństwo
nadal związane jest z powtarzalnym rytuałem
i sztywnym ceremoniałem wyzbytym często
wszelkiej empatii wobec Innych. Inni są dobrzy
i godni kochania tylko wtedy, gdy dadzą prze-
robić się na takich samych jak my. Hasło „ko-
chaj bliźniego swego jak siebie samego“ brzmi
u nas „zrób z bliźniego siebie samego“.
Kamil Sipowicz – filozof, poeta, malarz. De-
biutował tomikiem wierszy „Tajemnicze dzieje
pierwiastków“ (1983) wydanym w podziem-
nym wydawnictwie Przedświt, autor tekstów
wielu piosenek Maanamu, m.in. „Wieje pias-
kiem od strony wojny“, „Hotel Nirvana“, „Bądź
ostrożny“ oraz homoerotycznego „Derwisza“.
W 1999 r. był redaktorem naczelnym miesięcz-
nika „Max“. Partner życiowy Kory Jackowskiej, z
którą napisał „Podwójną linię życia“. W paź-
dzierniku 2008 r. ukazała się jego najnowsza
książka „Hipisi w PRL-u“.
Ekstremalna
poezja
Wywiad z Ewą Furgał, autorką „Ekstremizmów“
Rozmawiała: Nina Olszewska
W 26. numerze olsztyńskiego kwartalnika lite-
rackiego „Portret“, który ukazał się jesienią
2008 roku, zamieszczono obszerny wywiad z
Ewą Furgał, działaczką społeczną i otwartą les-
bijką. Autorka debiutuje właśnie jako poetka
zbiorem „Ekstremizmy“, a w rozmowie mówi
o niewidzialności kobiet homoseksualnych,
trudnościach coming outu, a także zdradza, na
czym polega ekstremalność jej wierszy. Poniżej
publikujemy fragment wywiadu, redakcji
„Portretu“ dziękujemy za zgodę na przedruk.
Tomik twoich wierszy nosi tytuł „Ekstremiz -
my“, na czym polega to ekstremum?
W tej chwili ekstremalny wydaje mi się po-
ziom intymności tych wierszy. Natomiast ty-
tuł tomu nawiązuje do odbioru społecznego
sytuacji, w której osoba nieheteroseksualna
otwarcie mówi o swojej orientacji psycho-
seksualnej. Doświadczam tego na każdym
kroku: określając się jako feministka, co dla
wielu osób jest synonimem agresywnej his-
teryczki nienawidzącej mężczyzn, i określa-
jąc się jako lesbijka, co powoduje natych-
miastowy zarzut, że „obnoszę się ze swoją
seksualnością“. Bardzo często spotykam się
z opiniami, że moje poglądy są radykalne, a
ocena rzeczywistości mylna i przesadzona.
Jednak najbardziej deprymujące jest dla
mnie zestawianie wszelkich ruchów wol-
nościowych z ruchami, które nawołują do
nienawiści i przemocy. Pamiętam takie zda-
rzenie, kiedy młody mężczyzna działający w
ruchu antyfaszystowskim został pobity przez
neonazistę i komentarz jednej z gazet w to-
nie: „nam, normalnym obywatelom, nic do
tego, niech się ekstremiści wybiją między
sobą“. Pomyślałam sobie wtedy: no, ładnie,
czyli tzw. normalne społeczeństwo mnie
także uważa za ekstremistkę!
Czy literaturę homoerotyczną można jeszcze
nazywać ekstremalną, nawet w konserwa -
tywnej Polsce? Czy Ewa Sonnenberg, Ewa
Schilling, Michał Witkowski i wielu innych
twórców nie sprawili, że twórczość „branżo-
wa“ przestała być niszowa?
Nie wiem, czy jakąkolwiek literaturę można
nazwać ekstremalną. Może taką, która pow-
staje na bazie ekstremalnych przeżyć? Ale
takie kryterium jakoś szczególnie literatury
homoerotycznej nie wyróżnia. Jeśli chodzi o,
eufemistycznie rzecz ujmując, ekskluzyw-
ność interesującego nas zjawiska, to nie
wrzucałabym do jednego worka tzw. litera-
tury gejowskiej i tzw. literatury lesbijskiej.
Cieszę się, że wymieniłaś aż dwie kobiety,
ale jednocześnie zastanawiam się, ile naz-
wisk piszących lesbijek jest w stanie wymie-
nić przeciętny/-a czytelnik/-czka. Społeczna
niewidzialność lesbijek dotyka także literatu-
ry, twórczość lesbijek wydaje się raczej eg-
zotyczna niż ekstremalna. Oczywiście cieszy
mnie każdy sukces twórców otagowanych
jako „branżowi“, natomiast nie zauważam
jakiejś klęski urodzaju w tym względzie.
O wielu homoerotycznych twórcach można
usłyszeć: ceniony/ceniona także poza bran-
żą. Czy tak wyraźnie ukierunkowana litera -
tura potrzebna jest bardziej „branży“, czy ra-
czej „reszcie świata“, po to, by oswajała jed-
nocześnie z całością zjawiska, nie tylko na
gruncie sztuki?
Szczerze mówiąc, nie znam żadnych homoero-
tycznych twórców ani twórczyń cenionych tylko
przez branżę [śmiech]. Nie sądzę, aby można
było uczynić proste przełożenie pomiędzy czyta-
niem literatury homoerotycznej a postawą wo-
bec homoseksualności. Pozbywanie się uprze-
dzeń, refleksja nad własnym światopoglądem i
zmiana postaw to skomplikowany i długotrwały
proces. Fantastycznie byłoby, gdyby literatura
zdolna była czynić zmianę społeczną, ale jestem
przekonana, że rzetelna edukacja ma tutaj więk-
sze pole do popisu i większą szansę na skutecz-
ność. Natomiast z pewnością dzięki literaturze
możemy zaznaczyć swoją obecność. Szcze-
gólnie dla kobiet, w kontekście społecznej nie-
widzialności lesbijek, o której mówiłam wcześ-
niej, ma to duże znaczenie.
„Ekstremizmy“ to twój pierwszy tomik, na
dodatek – tak się przynajmniej wydaje –
kultura
foto: Natalia Sarata
szalenie osobisty. Czy łatwo było zdecydo -
wać się na takie uzewnętrznienie?
Sama decyzja została podjęta spontanicznie,
nad ewentualnymi skutkami niewiele się zas-
tanawiałam. I teraz publikacja tych wierszy
wydaje mi się totalnym ekshibicjonizmem.
Jednocześnie cieszę się, że się tak stało, bo
dosyć mam już mojej pielęgnowanej przez la-
ta zachowawczości, wiecznego uciekania
przed tym, co może się zdarzyć. A coming out
zawsze był dla mnie traumatycznym przeży-
ciem. Myślę, że największa w nim trudność
jest taka, że nie wystarczy go dokonać raz, że
ciągle pojawiają się nowe osoby, wobec któ-
rych trzeba się ujawniać od nowa. Wciąż
trzeba dokonywać diagnozy, w którym mo-
mencie najlepiej to zrobić, decydować, czy
powinno się powiedzieć, czy raczej nie, prze-
widywać reakcje, planować własną reakcję
na możliwe różne reakcje, a potem jeszcze
radzić sobie z tymi reakcjami, obłęd po pros-
tu. Straciłam kilka bliskich osób po ujawnie-
niu się i potwornie mnie to rozczarowało. By-
ło też parę cudownych reakcji, ale w takich
przypadkach bilans nigdy nie wychodzi na
zero. Jednak życie w ukryciu byłoby nie do
zniesienia, zdecydowanie nie polecam.
Ewa Furgał – ur. w 1979 roku w Olsztynie,
mieszka i pracuje w Krakowie. Związana z sekto-
rem pozarządowym, fundraiserka, trenerka,
współzałożycielka Fundacji Przestrzeń Kobiet. Au-
torka recenzji i felietonów, blogerka. W 2008 ro-
ku w „Portrecie“ ukazał się jej debiutancki tom
poezji „Ekstremizmy“.
19
 kultura
Człowiek, który chciał być księciem
Samuel Blumenfeld,
„Człowiek, który chciał być
księciem“, Świat Książki,
2008
Michał Waszyński był reżyse-
rem ponad 40 najbardziej kasowych przedwojen-
nych komedii i melodramatów. To on zrealizował
„Znachora“, „Antka policmajstra“, „Dybuka“ i „Co
mój mąż robi w nocy?“. Właściwie to wszystko, co
dotąd o nim wiedzieliśmy. Oto jednak francuski
dziennikarz Samuel Blumenfeld, po obejrzeniu naj-
wybitniejszego filmu kina jidysz „Dybuka“, postano-
wił odkurzyć postać jego reżysera. Zatem kim na-
prawdę był Michał Waszyński? Żydem urodzonym
Truman Capote
Autor „Śniadania u Tiffany’ego“ życie miał ciekawe,
choć nie do pozazdroszczenia. W dzieciństwie czuł
się permanentnie odrzucony – rodzice pojawiali się
i znikali, potem zaliczył okres triumfu i prosperity, a
ostatnie kilkanaście lat spędził głównie w towarzys-
twie narkotyków, alkoholu i prochów. Od mło-
dzieńczych lat nie ukrywał swego homoseksualiz-
mu. Wyróżniał się. Przegiętym sposobem bycia, mi-
niaturową posturą i wysokim, piskliwym głosem.
Oraz wybitnym talentem literackim. Najważniejsza
– uznawana za arcydzieło – pozycja w dorobku
Trumana Capote’a to wnikliwe studium mordu „Z
zimną krwią“. Historia powstania tej książki sama
Opium życia
Hanna Faryna-Paszkie-
wicz, „Opium życia. Niez-
wykła historia Marii Mors-
kiej, muzy skamandry-
tów“, Jeden Świat, 2008
Maria Morska (1895-1945) została zupełnie za-
pomniana, ale w międzywojniu jej nazwisko zna-
czyło wiele. Deklamatorka wierszy skamandrytów,
publicystka „Wiadomości Literackich“, żona cenio-
nego matematyka Bronisława Knastera. Kochała
się w niej Anna Iwaszkiewicz, utwory dedykowali
T.E.O.R.E.M.A.T.
1 lutego 2009 r. odbyła się w TR Warszawa
premiera spektaklu Grzegorza Jarzyny „T.E. -
O.R.E.M.A.T.“ na podstawie twórczości Pie -
ra Paolo Pasoliniego . To opowieść o zamoż-
nej mieszczańskiej rodzinie, której nudny ży-
20
na Wołyniu. Wyrafinowanym homoseksualistą.
Mężem 80-letniej włoskiej hrabiny, która zapisała
mu cały swój majątek. Mitomanem podającym się
za księcia. Prawą ręką Samuela Bronstona w jego fil-
mowym imperium (to pozwoliło mu zdefraudować
olbrzymie sumy i doprowadzić tym samym wytwór-
nię do bankructwa). Waszyński swego homo-
seksualizmu nigdy specjalnie nie ukrywał. O jego
seksualności wiedziało przedwojenne środowisko
filmowe (młodzi lokaje w jego warszawskiej re-
zydencji byli również jego kochankami). Wiedzieli
członkowie polskiej armii pod dowództwem gen.
Andersa, w szeregi której wstąpił w grudniu 1941 r.
(„Nawet jego powszechnie wiadomy homoseksua-
lizm nie stwarzał żadnych problemów“ – mówiła
w sobie jest tak fascynująca, że poświęcono jej
dwa filmy: „Capote“ i „Bez skrupułów“. Gerald
Clarke pracował nad biografią Trumana 13 lat. Je-
go opasłe dzieło nieodmiennie czyta się z zaintere-
sowaniem. Podejścia do homoseksualizmu mogli-
by się od Clarke’a uczyć polscy biografowie: żadnej
sensacji i żadnego tabu. Autor szczegółowo opisuje
kolejne – często mocno toksyczne – związki swego
bohatera. Pierwszą miłością Trumana był krytyk li-
teracki Newton Arvin. Potem ponad dwadzieścia
lat spędził Capote z pisarzem Jackiem Dunphym.
Po nim nastąpiła zmiana: zaczął szukać partnerów
wśród... nudnawych ojców i mężów. „Truman mo-
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Antoni Słonim-
ski, a Irenę Krzywicką zainspirowała do napisania
opowiadania, w którym tak scharakteryzowano
główną bohaterkę: „miała skłonność do obu płci,
dzieląc swoje upodobania po równi, czasem była
zakochana w mężczyźnie, czasem w kobiecie,
zawsze z jednakową egzaltacją“. Niebanalne życie
Morskiej zostało wreszcie opowiedziane, Hanna
Faryna-Paszkiewicz wykonała ogromną pracę,
zbierając w całość rozsiane wspomnienia zna-
jomych, a także odnajdując szereg niepub-
likowanych dotąd materiałów, w tym liczne zdjęcia.
wot zakłóca przybycie tajemniczego mło-
dzieńca. Młody przystojny mężczyzna stanie
się obiektem pożądania wszystkich jej człon-
ków. W obsadzie między innymi Jadwiga
Jankowska-Cieślak, Danuta Stenka, Katarzy -
Teksty: Sebastian Jagielski
Mariusz Kurc
Krzysztof Tomasik
Renata Bogdańska, przyszła żona gen. Andersa).
Wiedzieli też jego współpracownicy z Bronston Pro-
ductions, którego filarami byli zresztą homoseksual-
ni mężczyźni (Waszyński, Colasanti, Moore). Zatem
reżyser „Dybuka“ wydaje się pierwszym polskim re-
żyserem, o którym możemy powiedzieć, że był –
przynajmniej do pewnego stopnia – jawnym ho-
moseksualistą. Choć w tej rewelacyjnej i pasjonują-
cej książce Blumenfeld więcej miejsca poświęca
kwestii żydowskiej, to sporo też możemy się z niej
dowiedzieć o doświadczeniu homoseksualnym re-
żysera. Bo prawdziwym arcydziełem Waszyńskiego
bynajmniej nie była jego twórczość, lecz własne ży-
cie, będące perfekcyjnie zaprojektowaną maskaradą
w iście hollywoodzkim stylu. (SJ)
Gerald Clarke, „Truman
Capote“, Państwowy Instytut
Wydawniczy, 2008
że mieć tylko heteroseksualnych
mężczyzn, ponieważ w oczach ho-
moseksualnych był skrajnie nie-
atrakcyjny“ – komentował znajomy. Brak w pracy
Clarke’a tylko głębszej analizy publicznego funkcjo-
nowania homoseksualizmu Capote’a – pupila me-
diów. Czy chętnie rozmawiał o swej orientacji w
talk shows i jak to odbierano? Jak postrzegał ruch
emancypacji gejów i lesbijek, który rodził się na je-
go oczach w Nowym Jorku? Te wątki pojawiają się,
ale trochę na marginesie. (MK)
Starannie wydana książka składa się z trzech częś-
ci: pierwsza jest rekonstrukcją życia, drugą stanowi
opowiadanie Krzywickiej inspirowane wojennymi
prerypetiami Morskiej, jej męża i kochanka, a trze-
cia to artykuły z lat 1933-45 podpisywane
pseudonimem Marjusz Dawn. O ile teksty publi-
cystyczne mają już tylko wartość historyczną, o tyle
dwie pierwsze części stanowią fascynującą lekturę.
Na szczęście autorka nie przemilcza biseksualizmu
Morskiej, cały rozdział poświęcono relacji z Iwasz-
kiewiczową, choć chciałoby się przeczytać także o
innych jej związkach z kobietami. (KT)
na Warnke, Jan Dravnel,
Jan Englert, Rafał Maćko -
wiak, Sebastian Pawlak.
Bardzo gorąco polecamy!
(MK)
Gej Bohater

kultura
„Obywatel Milk“, polska premiera 23 stycznia

Tekst: Sebastian Jagielski

„Obywatela Milka“ otwierają pochodzące z lat
60. dokumentalne sceny policyjnych nalotów
na gejowskie bary. Spostrzegłszy kamerę, szar-
pani, pałowani mężczyźni zakrywają rę-
kami twarze, lękając się społecznego os-
tracyzmu i napiętnowania. Wiedzą, że
będąc homoseksualistami, w tym świe-
cie nie mogą być sobą. Muszą się ukry-
wać. Tak jak ukrywa się sam Milk (znako-
mity w tej roli Sean Penn) – w konserwa-
tywnym domu i na Wall Street, gdzie
pracuje. Do czasu jednak, gdy w przed-
dzień swoich 40. urodzin spotyka przys-
If a bullet should enter my
brain, let that bullet destroy
every closet door
(Jeśli dosięgnie mnie kula,
niech rozwali każde drzwi
[szafy], w której ukrywają się
geje i lesbijki).
Harvey Milk
tojnego Scotta (James Franco), z którym
spędza noc. Wkrótce obaj decydują się
na wyjazd do San Francisco, gdzie otwie-
rają zakład fotograficzny, który szybko
staje się miejscem spotkań gejów. Film
Van Santa opowiada losy człowieka, który
walcząc z dyskryminacją mniejszości seksual-
nych, został – jako pierwszy w historii jawny
gej – wybrany do rady miejskiej (San Francisco
w 1978 r.).
Gus Van Sant, który nowatorskimi „Gerrym“,
„Słoniem“, „Paranoid Park“ i „Last Days“ zasłu-
żył na miano najwybitniejszego współczesnego
Sean Penn jako Harvey Milk
reżysera amerykańskiego, skonstruował „Oby-
watela Milka“ według klasycznych reguł holly-
woodzkiego widowiska biograficznego. A
wszystko po to, by o geju, któremu w kinie
głównego nurtu jeszcze do niedawna przypa-
dała rola antybohatera, opowiedzieć tak jak o
najprawdziwszym Bohaterze, o kimś niezwyk-
łym zatem i wyjątkowym. Van Sant
zawłaszcza więc gatunek, który dotąd
wznosił pomniki wyłącznie heterobohate-
rom, kierując swój przekaz do jak najszer-
szego adresata. Tym razem – jak się zda-
je – przede wszystkim zależało mu na
tym, by jego głos został usłyszany.
Film Van Santa jest również o narodzi-
nach tożsamości gejowskiej. – Byłem do-
tąd w czterech poważnych związkach.
Trzech z czterech moich partnerów otarło
się o samobójstwo. Tu nie chodzi o
„sprawę“ – walczymy o nasze życie –
mówi Harvey Milk. Żeby walczyć z wyk-
luczeniem, potępieniem i stygmatyzacją,
by w opresyjnym, heteronormatywnym
świecie być sobą – należy się ujawnić,
należy zdobyć się na coming out. To
przesłanie filmu Van Santa (ujawnionego
geja, dodajmy) i samego Milka, które w
Polsce AD 2009 wydaje się szczególnie
aktualne i ważne. (SJ)
„Obywatel Milk“ Gusa Van Santa otrzy -
mał 8 nominacji do Oscara.
„Obywatel Milk“, USA, 2008. Reż. Gus Van
Sant; wyk. S. Penn, J. Brolin, D. Luna, J. Fran-
co; dystrybucja Best Film, premiera: 23 stycz-
nia 2009 r.

Harvey Milk (1930-1978) – radny San Francisco od stycznia do listopada 1978 r.,
działacz gejowski. Pierwszy na świecie otwarcie homoseksualny polityk piastujący
wybieralne stanowisko. Zastrzelony 27 listopada 1978 r. przez Dana White’a, kon-
serwatywnego katolika, politycznego oponenta.

Milk startował w wyborach do rady San Francisco dwukrotnie – w 1973 i w 1975 r.,
zanim został wybrany w 1977 r. Skutecznie sprzeciwiał się propozycji senatora
Johna Briggsa zakładającej zakaz pracy dla homoseksualnych nauczycieli w stanie
Kalifornia (podobną propozycję prawie 30 lat później wysuwał polski wiceminister
edukacji Mirosław Orzechowski). Milk wspierał też wprowadzenie zakazu
dyskryminacji ze względu na orientację seksualną w miejscu pracy.

Dan White, który tego samego dnia zastrzelił również George’a Moscone’'a, bur-
mistrza San Francisco, otrzymał wyjątkowo łagodny wymiar kary – 7 lat więzienia
(adwokaci podnosili m.in., że to... fastfoodowa dieta była przyczyną jego chwilowej
niepoczytalności), który spowodował tzw. Zamieszki Białej Nocy (White Night Riots)
w gejowskiej dzielnicy San Francisco. Hospitalizowano ponad 160 osób. White
wyszedł z więzienia po 5 latach. W 1985 roku popełnił samobójstwo. Magazyn
Harvey Milk
„Time“ zaliczył Milka do 100 najważniejszych postaci XX wieku. (MK)

21

kultura
Kontrola współczesności
Irena Krzywicka, „Kontrola
współczesności. Wybór
międzywojennej publicys-
tyki społecznej i literackiej
z lat 1924-1939“, oprac.
i wstęp Agata Zawi-
szewska, Feminoteka, 2008
Prawdziwa uczta, 500 stron z Ireną Krzywicką,
sztandarową feministką międzywojnia, wraz z
Boyem główną sojuszniczką mniejszości seksual-
nych. To publicystyka najwyższej próby, mądra,
Filtry
Adam Wiedemann to ceniony poeta, jego naj-
nowsza książka nie jest jednak tradycyjnym
zbiorem wierszy, bardziej przypomina swoisty
dziennik.
Tematem pisanych w pierwszej osobie czter-
nastu zapisków jest, jak zawsze u tego au-
tora, niezwykłość codzienności. Wszystko za-
czyna się w końcu stycznia wraz z telefonem
do Julii Hartwig, a kończy miesiąc później wi-
zytą u koleżanki, która wyjeżdżając, udostęp-
niła Adamowi i jego chłopakowi Michałowi
swoje mieszkanie. Na plan pierwszy wysuwa
Waldorff. Ostatni baron Peerelu
Mariusz Urbanek,
„Waldorff. Ostatni baron
Peerelu“, Iskry, 2008
Solidna, dobrze udoku-
mentowana i bogato ilus-
trowana, wydana w dużym wydawnictwie
biografia jednej z najbarwniejszych postaci XX
wieku. W porządku chronologicznym towarzy-
szymy losom Jerzego Waldorffa, od poznania
rodziny, w której przyszedł na świat, do śmier-
ci pod koniec 1999 roku. Niby nic wielkiego, a
jednak miłe zaskoczenie, bo homoseksualizm
bohatera nie jest tu przemilczany, autor pisze
o nim bez niepotrzebnej ekscytacji, regularnie
relacjonując kolejne stadia wieloletniego
związku z tancerzem Mieczysławem Jankows-
kim. Znalazły się także opisy, w jaki sposób
Waldorff sugerował swój heteroseksualizm, a
z partnera robił dla opinii publicznej kuzyna.
Kolejną zaletą tej książki jest fakt, że Urba-
nek nie próbuje wybielać swojego bohatera.
Kiedy trzeba, pisze zarówno o przedwojen-
22
dowcipna, zawsze przedstawiająca niebanalny
punkt widzenia, zarówno w opisie książek czy
zjawiskach społecznych, jak i przy relacjach z pro-
cesów sądowych. Moim absolutnym faworytem
jest recenzja powieści Colette o niezwykłym trój-
kącie, w którym „tą trzecią“ nie jest wcale inna
kobieta, tylko kotka bez pamięci zakochana (z
wzajemnością) w swoim panu: „Obie – kotka i
kobieta – czekają na tego samego mężczyznę,
obie spoglądają na siebie z nienawiścią. Nagle
kotkę przebiega dreszcz przerażenia. W oczach
dwunożnej bestii przeczytała wyrok na siebie. Jej
się właśnie ten związek dwóch mężczyzn,
wzajemne animozje, radości, wspólne spę-
dzanie czasu, wspominanie poprzednich
partnerów. Kluczowy moment to chwilowe
rozstanie, gdy Michał, zainteresowany tema-
tyką żydowską, jedzie do Auschwitz, a jego
powrót nie wygląda tak, jak sobie wcześniej
Adam wyobrażał: „Co za psi los!, pieprzony
Auszwic zabrał mi chłopaka; wrócił stamtąd
skonany, postarzały, jeszcze bardziej kłótliwy
niż zwykle. Teraz w kółko śpi albo płacze, a
jak się śmiejemy, to z tego, że w końcu zosta-
nie przewodnikiem po obozie“.
nej fascynacji faszyzmem, antysemickich tek-
stach, jak i egotyzmie, który sprawił, że tylko
jego własne inicjatywy były dla Waldorffa
coś warte. Biografia przypomina szereg ma-
ło znanych faktów z życia „ostatniego baro-
na Peerelu“, choćby jego rolę przy wydaniu
Teksty: Krzysztof Tomasik
aksamitne łapki zaczynają się pocić ze śmiertelne-
go lęku. Zeskakuje z krawędzi, biegnie do drzwi,
ale samica przyjaciela zagradza jej drogę“. W
zbiorze znalazł się wstęp do słynnej lesbijskiej
powieści Radcliffe Hull „Źródło samotności“, o
której Krzywicka pisała: „Spospolitowana w lite-
raturze poezja miłości zakwita w niej nowym uro-
kiem. Mówi się w tej książce o wiele więcej o
uczuciu niż zmysłach, a miłość tych dwóch kobiet
już przez to samo, że jest w konflikcie ze świa-
tem, powiedzmy – z normą (nie z normalnością),
nabiera patosu i siły tragicznej“. (KT)
„Filtry“ oznaczają nie tylko
adres (mieszkanie na ul.
Filtrowej), ale także przefil-
trowywanie rzeczywistości, co robi Wiede-
mann, wybierając do zapisania nieliczne wy-
darzenia z codzienności. To jedna z najsym-
patyczniejszych książek ubiegłego roku, któ-
rej nieodłącznym elementem są rysunki Ma-
cieja Sieńczyka. (KT)
wspomnień Władysława Szpilmana, zapom-
nianą powieść „Godzina policyjna“ z 1946 r.
czy ostry spór z Bogusławem Kaczyńskim,
nazywanym wcześniej „naszym ukochanym
Bogusiem“. A także przekonanie Waldorffa,
że Jezus też był gejem. (KT)

Pokaż mi swoich kolegów...
Medialnie bardzo uaktywnił się ostatnio Szzymon
Hołownia, który, jak przystało na 33-letniego
katolika wychwalającego tradycyjną rodzinę,
wciąż jest kawalerem. W „Przekroju“ ten re-
ligijny showman, zapytany o gejów w reklamie
IKEA, postanowił posłużyć się wypowiedzią
innego katolickiego dziennikarza: „Mój kolega
Jan Pospieszalski powiedział, cytuję: "że jest
prawidłowo anatomicznie zbudowanym
mężczyzną i wie, do czego służy odbytnica oraz
członek męski". Gratulując Jankowi tej wiedzy,
nie poszedłem tym tropem“. Wbrew temu, co
się Hołowni wydaje, cytując podobne wypowie-
dzi, idzie dokładnie tym samym tropem,
udowadniając przy okazji, że nawet jeśli wraz z
kolegą Pospieszalskim wiedzą, do czego służy
odbyt, to nie mają pojęcia, do czego służy mózg.
Wieczorek już wypromowała?
Wciąż głośno o Tomaszu Raczku i Marcinie
Szczygielskim, tym razem w związku z nagro-
dą Piękna Para. Werdykt skomentowała w
grudniowym „Pressie“ Ewa Wieczorek, redak-
torka naczelna „Wysokich Obcasów“: – To
znak, że normalniejemy. Gdyby to była nagro-
da „Obcasów“, komentowano by: „libertyńska
"Wyborcza" znów wypromowała gejowską pa-
rę“ – stwierdziła Wieczorek. Znów? „Obcasy“
czytamy regularnie, ale jakoś nie mogliśmy so-
bie przypomnieć, żeby tygodnik wypromował
jakąś homoparę albo nawet geja singla. Dlate-
go radzimy wziąć się do roboty bez oglądania
się na krytykę skrajnej prawicy (bo już chyba
tylko oni uważają „Wyborczą“ za libertyńską),
a potem ogłaszać sukcesy na polu promocji
gejowskich (i lesbijskich!) par.
W tym szaleństwie nie ma metody
Kolejnej produkcji duetu Konecki – Saramono-
wicz towarzyszy wielka kampania promocyj-
na. Czy powtórzy sukces frekwencyjny? Za-
pewne tak. A szkoda, bo film rozczarowuje w
pełni. Irytuje i męczy tendencyjnością przeka-
zu. Pokazane w przerysowany sposób dwa
światy: radiomaryjny i feministyczno-lesbijski,
to tylko przyczynek, by zaprezentować widzo-
wi ostateczne szczęście, które odnajdujemy w
żyjącym po bożemu młodym heteroseksual-
nym małżeństwie z dzieckiem. Ręce opadają.
Ideałem martwy gej
Szybko okazało się, kogo Ewa Wieczorek mo-
gła mieć na myśli, ale chyba nie ma się czym
chwalić. W „Wysokich Obcasach“ z 10 stycz-
nia zagościł angielski reżyser Terence Davies.
Szczególnie wyeksponowana została jedna
wypowiedź autora „Neonowej biblii“ dotyczą-
ca jego homoseksualizmu: „Nie znoszę tej
części mnie, ona jest jak drzazga w sercu. Dla-
tego żyję w celibacie. Gdybym mógł być zwy-
czajnym heteroseksualnym samcem, nie wa-
hałbym się ani chwili. Miałbym żonę, dwoje
dzieci, samochód i psa o imieniu Rover. I był-
bym bardzo szczęśliwy“. Gdyby chcieć być
złośliwym, można by napisać, że celibat u 64-
-letniego mężczyzny nie jest szczególnie
dużym osiągnięciem, ale tak nie napiszemy. W
gruncie rzeczy to kolejny, bardzo smutny
przykład braku akceptacji samego siebie. Na
pocieszenie mamy informację, że miesz-
czańskie wartości można realizować także w
homoseksualnym związku. Samochód, dzieci
ani nawet pies Rover nie są dobrami zare-
zerwowanymi dla heteryków.
Asia kocha Olę
Trochę transgenderowego
klimatu wprowadziła Jo-
anna Liszowska, zwierza-
jąc się na łamach „Vivy!“
ze swojej nowej miłości:
„– Tak szczęśliwa jak teraz
nie byłam jeszcze nigdy w
życiu. I mówię to z pełną
świadomością – jestem zakochana i jestem ko-
chana. To Szwed – Ola Serneke. Wiem, wiem,
jak to brzmi, ale to naprawdę męskie imię, a
„Idealny facet dla mojej dziewczyny“, reż. To-
masz Konecki, Polska 2009, ITI Cinema
on jest prawdziwym mężczyzną. Mogę powie-
dzieć tylko tyle, że życie jest jak pudełko czeko-
ladek. Nigdy nie wiadomo, na co trafisz. A ja
nie spodziewałam się, że ta, którą wyciągnę
teraz, będzie miała aż tak cudowny smak“.
Ciesząc się ze szczęścia Liszowskiej, jednocześ-
nie ubolewamy, że polskie aktorki są w stanie
opowiedzieć publicznie o swojej miłości do Oli
tylko wtedy, gdy Ola jest mężczyzną.
Operetkowa diwa
Bogusław Kaczyński udzielił obszernego wy-
wiadu „Gazecie Wyborczej“. Jak zwykle w ta-
kich wypadkach pan Bogusław mówił dużo,
chętnie i bardzo osobiście: o swojej chorobie,
rehabilitacji, silnej relacji ze zmarłą siostrą i uk-
rywaniu biedy podczas zagranicznych wojaży
w czasach PRL-u. Zwierzył się także, że gdyby
mógł wybrać, w skórze jakiej diwy chciałby się
urodzić, to zdecydowałby się na Marię Callas,
która zresztą była do niego bardzo podobna.
Jedynie na temat swoich związków Kaczyński
mówił niewiele. Najpierw wyznał tylko: „kon-
takty osobiste to margines mojego życia“, po-
tem opowiedział o trudnej relacji z pięknym...
dalmatyńczykiem, który cierpiał w czasie jego
licznych podróży, a przyciskany, wymienił jesz-
cze „czteroletnie małżeństwo“ zawarte, by
„sobie nie wyrzucać, że nie spróbowałem“.
To ciekawa motywacja do wzięcia ślubu,
podobnie jak odpowiedź na pytanie, skąd
wzięła się jego egzaltacja i patos: „Z opery. Bo
ja od najmłodszych lat oddychałem powie-
trzem operowym“. Nie chcemy nie doceniać
możliwości opery, ale wydaje nam się, że
znaczący wpływ miały także inne czynniki.
Prenumerata
Jeśli chcesz otrzymywać „Replikę“ na bieżąco i
do domu – wpisz się na listę dystrybucyjną!
Aby pokryć koszty przesyłki (jeden rok, przesył-
ka krajowa), konieczna jest wpłata 48 zł tytu-
łem darowizny. Co dwa miesiące otrzymasz
„Replikę“ prosto do domu.
Wpłat należy dokonywać na: Kampania Przeciw
Homofobii, numer konta: 35 2130 0004 2001
0344 2274 0001, z dopiskiem: Replika – pre-
numerata (darowizna) oraz podaniem dokładne-
go adresu do przesyłania magazynu.
23