Biule tyn nr 1 Maj 2013

Inteligentny samorzd inteligentna sie

Biuletyn FPGLD Ciuchcia Krasiskich

SPIS TRECI
Sowo wstpne 3

Inteligentne Sieci Energetyczne w interesie konsumentw

Inteligentna energia w domu i w gminie Smart cities Smart metering w polityce energetycznej Inteligentne liczniki i smart metering
Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania Ciuchcia Krasiskich Prezes Zarzdu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org Biuletyn redaguje zesp w skadzie: Mikoaj Niedek, Wodzimierz Kaleta

4 9 11 15 18

Biuletyn wydawany jest w ramach projektu Inteligentna energia w domu i w gminie. Kampania edukacyjna na rzecz promowania Inteligentnych Sieci Energetycznych w Polsce wspfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej.

Szanowni Pastwo!
Mamy przyjemno przedstawi pierwszy numer z cyklu biuletynw elektronicznych powiconych tematyce Inteligentnych Sieci Energetycznych (ISE). Cho sama nazwa ISE i pojawiajce si w dyskusji na ten temat terminy jak Smart Grid, Smart metering, Prosumpcja, Inteligentny licznik wielu jeszcze nic nie mwi i brzmi do zagadkowo, na amach biuletynu bdziemy wanie starali si wyjani i zilustrowa te, jak si okae, bardzo wane kategorie. Temat ISE, jak si moe na pierwszy rzut oka wydawa, nie jest tematem kosmicznym lub kolejn nowomow zwizan z nowymi projektami i filozofi Unii Europejskiej. Temat inteligentnych sieci jest wbrew pozorom zagadnieniem bardzo praktycznym, ktre dotyczy kadego odbiorcy i konsumenta energii czyli kadego z nas. To, co moe przekona, a nawet zmotywowa do zainteresowania si ISE mog by dwa spojrzenia. Pierwsze porwnujce wprowadzanie inteligentnych, informatycznych rozwiza do systemu elektroenergetycznego bo na tym zasadniczo polega ISE do zmian jakie w sposobach komunikowania si ludzi wprowadzia telefonia komrkowa. Donioso tego faktu ograniczaaby si jednak tylko do stwierdzenia ot ciekawostka technologiczna!. Drugie spojrzenie, to spojrzenie biznesowe. Kady chciaby zarobi, a przynajmniej zaoszczdzi. I takie wanie moliwoci stwarza ISE tak przynajmniej dowodzi wiele przykadw z krajw zachodnich, gdzie inteligentne liczniki energii w domach i wytwarzanie energii z odnawialnych rde na wasne potrzeby jest ju codziennoci. Moliwo oddawania nadwyek energii do sieci wytworzonej np. w ogniwach fotowoltaicznych na dachu naszego domu lub w maej, przydomowej elektrowni wiatrowej bez uzyskiwania specjalnych koncesji, pozwole czy prowadzenia dziaalnoci gospodarczej staje si ju rzeczywistoci, a to, co stoi temu na przeszkodzie prosumpcji wanie, bo tak to si fachowo okrela to bardziej regulacje prawne (i oczywicie finansowe), ni kwestie technologiczne. Tym elementem uruchamiajcym lawin prosumpcji ma by wanie przyjcie ustawy o odnawialnych rdach energii, ktra mamy nadziej bdzie ju w tym roku wreszcie uchwalona. Wiemy ju zatem z grubsza o co w temacie ISE idzie. Reasumujc, o wykorzystanie korzyci, jakie wi si z zastosowaniem rozwiza (tele)informatycznych (inteligentnych) do systemu elektroenergetycznego i zarzdzania energi i to zarwno przez operatorw sieci energetycznych i dystrybutorw energii, jak i indywidualnych konsumentw. Wanym zagadnieniem zwizanym z ISE jest rwnie korzy, jak moe odnie z tych rozwiza rodowisko. Dziki lepszemu i sprawniejszemu zarzdzaniu sieci, popytem na energi i jej poda, mona uzyska znaczcy wzrost oszczdnoci i efektywnoci energetycznej, a dziki umoliwieniu wczania do sieci energii ze rde odnawialnych z wielu mikroinstalacji czyli od Prosumentw, ktrymi moe by kady z nas stopie negatywnego oddziaywania na rodowisko przez emisj gazw cieplarnianych i zanieczyszcze ze strony konwencjonalnej energetyki ulegnie znacznemu zmniejszeniu. Dlatego te temat ISE znalaz si w obszarze zainteresowa NFOiGW, a projekt edukacyjny pt. Inteligentna energia w domu i w gminie realizowany przez nasz Fundacj, ma na celu wanie przyblienie tematu ISE i korzyci, jakie si z tym wi, zarwno konsumentom czyli nam wszystkim, jak i samorzdowcom. Planowanie energetyczne to bowiem jeden z kluczowych wymiarw lokalnej polityki samorzdowej, a wzrost efektywnoci energetycznej i rozwj energetyki odnawianej, co inteligentne sieci mog znacznie uatwi i przyspieszy, ley w interesie kadej gminy.

W biuletynie prezentujemy wic cele naszego projektu, szkole e-learningowych na platformie www.ise.ews21.pl do ktrych serdecznie zapraszamy, jak rwnie konkursu edukacyjnego pn. Inteligentny konsument inteligentny samorzd inteligentna sie. Szkolenia internetowe Abc inteligentnych sieci rozpoczy si ju w kwietniu, lecz przystpi do nich mona praktycznie w kadej chwili. Na amach niniejszego, pierwszego z cyklu biuletynu, podejmujemy kluczowe dla ISE zagadnienia, ktre, mamy nadziej, wzbudz Pastwa zainteresowanie i ch do lektury kolejnych numerw biuletynu, ktre bd ukazywa si ju wycznie w formie elektronicznej. Biuletyny te dostpne bd na stronie www.inteligentnaenergia.com.pl, gdzie mona rwnie zgosi ch ich nieodpatnego otrzymywania. Na dobry pocztek polecamy interesujcy i wprowadzajcy w tematyk ISE wywiad z Dariuszem Kocem, ekspertem Krajowej Agencji Poszanowania Energii.
yczymy miej i ciekawej lektury! Mikoaj Niedek, redaktor.

INTELIGENTNE SIECI ENERGETYCZNE W INTERESIE KONSUMENTW

energetycznych zapewniaj obnienie kosztw i zwikszenie efektywnoci oraz zintegrowanie rozproszonych rde energii, w tym take energii odnawialnej. Nazywa si je
smart grid.

Rozmowa z Dariuszem Kocem ekspertem Krajowej Agencji Poszanowania Energii.

Dlaczego powstanie inteligentnych sieci stao si tak wane dla naszego kraju? Na rozwj inteligentnych sieci wpywa wiele czynnikw zarwno ekonomicznych, politycznych jak i spoecznych. Polska naley do Unii Europejskiej i dlatego jako jej czonek jest zobowizana do unowoczenienia sieci elektroenergetycznej. Na wiecie z roku na rok ronie popyt na energi elektryczn. Z pomoc wyzwaniom z tym zwizanych przychodz m.in. inteligentne sieci elektroenergetyczne, ktre pomog zapewni bezpieczestwo energetyczne, ekonomiczne i przeciwdziaa zmianom klimatycznym. Inteligentne sieci, dziki lepszemu wykorzystaniu odnawialnych rde energii pomog rwnie zmniejszy emisj gazw cieplarnianych. Pozwol te na efektywniejsze wykorzystanie energii i modernizacj starzejcej si infrastruktury, co moe przyczyni si do poprawy odpornoci sieci na awarie. Kraj nasz musi te sprosta dyrektywie Unii Europejskiej. Polega ona na tym, aby 15% energii pochodzio z odnawialnych rde do roku 2020. Inteligentna sie daje moliwo atwiejszego przyczania rde energii odnawialnych (w Polsce najbardziej obiecujcymi rdami s wiatr i biomasa), a take ich rozbudowy. Smart grid mog by bardzo pomocne w zarzdzaniu energi wytwarzan na wasne potrzeby przez odbiorcw i producentw energii.
Jakie jeszcze korzyci drzemi w ISE?

Kiedy mieszkaniec wsi czy maego miasteczka syszy termin inteligentne sieci energetyczne (ISE), to najpewniej nie bardzo wie, co si pod nim kryje?
Sie inteligentna to nowy rodzaj sieci energoelektrycznej, inny od tych, z ktrymi mamy obecnie do czynienia, w ktrych wytwrca wytwarza energi, aby nastpnie przesya j sieciami do konsumenta. Sieci inteligentne wykorzystuj w tym celu nowoczesne technologie telekomunikacyjne, telemetryczne oraz innowacyjne systemy i urzdzenia do sterowania, regulacji i zabezpieczenia sieci, optymalizujc tym samym zuycie energii. Kluczow rol we wdraaniu ISE peni warstwa telekomunikacyjno - telemetryczna, ktra umoliwia dwukierunkowy, bezpieczny - z zachowaniem zasad prywatnoci przesy danych: zarwno w kierunku od odbiorcy i urzdze do centrw decyzyjnych, jak i w kierunku przeciwnym. Warstwa ta umoliwia realizacj dziaa zwrotnych - zarzdzanie i sterowanie sieci, jak rwnie zarzdzanie poda i popytem na energi odbiorcy kocowego. Mgby Pan to samo przedstawi bardziej zrozumiaym jzykiem? Dzisiejsze systemy s obsugiwane przez due elektrownie, ktre dostarczaj energi do odlegych odbiorcw przez sie przesyow i dystrybucyjn zasadniczo w jedn stron. Sie przyszoci (inteligentna) bdzie systemem dwukierunkowym, w ktrym moc bdzie generowana przez wiele maych elektrowni rde rozproszonych co wymaga wanie sieci inteligentnych, aby zapewni stabilno systemu i racjonalniejsze wykorzystanie energii. Sie inteligentna zatem to taka, w ktrej konsument moe, cho nie musi i ma do tego zapewnione warunki, aby by aktywnym uczestnikiem rynku energii w tym m.in. sensie, e moe rwnie produkowa energi i wprowadza j do sieci, to znaczy sprzedawa i pobiera za to okrelone korzyci. Z drugiej strony inteligentna sie winna jednoczenie zapewni tym wszystkim konsumentom, ktrzy nie dysponuj nadwykami energii, moliwoci zaopatrywania si w t energi. Inteligentne sieci elektroenergetyczne, pozwalajce na komunikacj midzy wszystkimi uczestnikami rynku energii oraz majce na celu dostarczanie usug

Korzyci jakie maj inteligentne sieci, jest wiele. Do najwaniejszych nale m.in., oprcz wspomnianego ju atwiejszego i lepszego poczenia oraz eksploatacji generatorw rnej wielkoci, take efektywniejsze wykorzystanie energii. W inteligentnych sieciach bdzie moliwa optymalizacja zuycia energii nawet w cyklu kilkuminutowym. Konsumenci bd mogli rwnie odgrywa rol w optymalizowaniu dziaania systemu dziki zapewnieniu dokadniejszych informacji, a take moliwoci lepszego wyboru dostawcw energii, co winno przysuy si zwikszeniu konkurencji na rynku energii i wpyn na zmian ceny za energi. Lepsza winna te by niezawodno systemu oraz wiksze bezpieczestwo i mniejsze przerwy w zasilaniu.

Jaki konkretnie potencja smart grid moe by wykorzystany przykadowo w gminie?

Jednym z przykadw, jak ja to widz jako osoba zajmujc si uytecznym wykorzystaniem tych systemw moe by choby moliwo produkcji energii dla gminy z rnych rde, jak choby z tak ciekawego, jakie stanowi metan. Do produkcji energii wykorzystywanoby np. silnik ga-

zowy. Silnik gazowy dziaajcy dziki metanowi napdzaby generator, ktry wytwarzaby energi elektryczn. Natomiast ciepo, ktre pochodzi z chodzenia silnika i z chodzenia spalin mogoby by dostarczane do systemu ciepowniczego. Z rozwojem inteligentnych sieci elektroenergetycznych w gminie wie si wiele inwestycji, takich chociaby, jak rozproszone rda energii elektrycznej, co powinno spowodowa ograniczenie kosztw korzystania z krajowej sieci elektroenergetycznej i zapewni minimalny poziom zasilania w warunkach krytycznych, czy technologie zarzdzania zapotrzebowaniem na energi, (redukcja zapotrzebowania na energi i moc w razie potrzeby, co wie si ze zmniejszeniem kosztw), a take utylizacji odpadw (oszczdno energii zuywanej na ten cel).
Ostatecznym beneficjentem tych wszystkich zmian powinien by konsument. Skd na przykad bdzie wiadomo, kto dysponuje nadwyk energii, a kto jej potrzebuje?

prd jest najtaszy, bdzie mona zaoszczdzi nawet do 10 proc. kosztw energii elektrycznej. Dyrektywa efektywnociowa Komisji Europejskiej (2006/32/WE) zakada, e rachunki powinny by oparte na rzeczywistym zuyciu, co zmobilizuje system do powanych oszczdnoci energii. Jak z t oszczdnoci jest dzisiaj, kady z nas wie doskonale. Rachunki z zakadu energetycznego czy gazowni nie s nazbyt przejrzyste, oparte na jakiej dziwnej prognozie zuycia, bez moliwoci negocjacji wysokoci opat. Firmy sieciowe powszechnie przerzucaj koszty na odbiorc kocowego. Komisja Europejska stana wic w obronie klienta. W oparciu o dane uzyskane dziki inteligentnym licznikom mona wprowadzi cay system zrnicowanych taryf dziaajcych w okrelonych godzinach dnia czy nocy. Skutkiem tego, przykadowo, moe by nawet tak, e niektrzy konsumenci energii bd pra czy zmywa naczynia midzy pnoc, a drug w nocy, kiedy energia jest najtasza. Zaoszczdz wtedy na rachunkach za prd. Jednoczenie u operatora sieci znika kopot z dystrybucj energii. Ma on bowiem moliwoci i narzdzia do regulowania poborw mocy. Nie zaskoczy go sytuacja, e o godzinie 17-tej nagle wszyscy wracaj do domu i wczaj jednoczenie masowo urzdzenia pobierajce energi: telewizory, pralki, zmywarki i powstaje problem, jak im tej mocy dostarczy.
Obawiam si, e te wszystkie korzyci i udogodnienia zwizane z ISE mieszkacom gminy czy miasteczka mog przypomina troch bajk o elaznym wilku - maszynerii z dalekiej przyszoci.

Fundamentem idei inteligentnych sieci jest inteligentne opomiarowanie. Wanym za elementem inteligentnego opomiarowania u klienta, ktry energi zuywa jest inteligentny licznik. ISE to sie zoona z odbiorcw, ktrzy maj inteligentne liczniki, ktrych dane s na bieco odczytywane i rejestrowane w specjalnym centrum przetwarzania danych - centrum, ktre steruje prac caego systemu.

Centrum to przyrwna mona by do supernowoczesnego samochodu gdzie kierowca siedzi za pulpitem i ma w zasigu jednej rki narzdzia do zarzdzania energi w caym samochodzie. Mercedes klasy S ma super opcj tak, e jak si jedzie po drodze ze sta prdkoci, to wycza poow cylindrw z silnika. Jest dziesitki rnych systemw w samochodzie, ktrych nie opanowaoby si bez takich systemw. To samo dotyczy inteligentnego systemu energetycznego. Zarzdzanie sieci, w ktrej jest par tysicy licznikw stwarza nieprawdopodobne moliwoci do sterowania t sieci. Jeli inteligentny licznik ma funkcj odcz zacz pobr mocy, to operator jeli ronie pobr mocy do niebezpiecznych granic, odcza odbiorcw sieci z mniejszymi priorytetami by dba o bezpieczestwo sieci. Ma automatyczny system bilingowy, dane z inteligentnych licznikw s mierzone nawet co 15 minut, spywaj do regionalnego centrum obliczeniowego i tam maszyna wystawia dla wszystkich rachunki czy faktury.
Przy okazji par tysicy inkasentw straci prac, bo nie bd potrzebni do odczytywania danych z licznikw

Korzyci zwizane z potencjaem, jaki nios ze sob smart grid s realne ju dzi. Ale inteligentne opomiarowanie (smart metering), to tylko pierwszy etap, wstp do prawdziwie inteligentnej sieci, ktra pozwoli na zarzdzanie popytem, atwe podczanie do sieci i wyczanie OZE, na dynamiczne podejcie klienta do ofert dystrybucyjnych, atwiejszy wybr dystrybutora (dzi konkurencja na tym rynku jest praktycznie fikcyjna), rozwijanie

ISE bd za to korzystne dla operatora. Mwi si o moliwoci zarzdzania stron popytow. To znaczy, e jeeli licznik jest w stanie zmierzy zuycie energii co 10 minut, to znaczy, e potrafi rwnie zidentyfikowa o jakiej porze dnia i nocy, ile jakiej energii byo pobieranej. Eksperci wyliczyli, e dziki inteligentnym licznikom oraz inteligentnym urzdzeniom elektrycznym domowego uytku, choby zmywarka, ktra samodzielnie wcza si w godzinach, gdy

systemw oszczdnociowych domu inteligentnego, itd. Jak dotd w Polsce nie wykorzystuje si tych wszystkich funkcji. Podczas jednego z seminarium w NFOiGW prelegentowi, przedstawicielowi jednego z amerykaskich instytutw technologicznych, ktry mwi o zaletach tego systemu, zadaem pytanie: jaki jest sens robienia takich inteligentnych sieci w takim chociaby miecie jak Olsztyn. Pikne miasto, ale zasilane z jednej tylko sieci 110 KW. Nie ma tu adnych producentw energii, adnych farm fotowoltaicznych, paneli sonecznych, adnych biogazowni czy innych rozproszonych wytwrcw energii. Wikszych odbiorcw przemysowych rwnie nie ma. Jaki zatem jest sens budowy w miecie inteligentnego opomiarowania? Inteligentnego? Tak. ISE to pojcie bardziej obszerne od inteligentnego licznika, co z angielskiego nazywa si smart metering czyli inteligentne opomiarowanie. Wracajc jednak do rozpocztego wtku. Prelegent dugo si zastanawia i w kocu przyzna, e rzeczywicie ISE nie maj tam, w takiej jak akurat obecnie sytuacji energetycznej wikszego sensu, no bo czym ta sie miaa by tam sterowa. Pobr jest znany, zrnicowanie taryf mona wprowadzi w prostszy sposb. U mnie w domu, jak rwnie i w wielu innych, dwutaryfowy licznik mielimy ju w latach siedemdziesitych. I jest do tej pory. Funkcj odpowiednio wikszego i mniejszego zuywania energii w okrelonych porach mona rozwiza w inny sposb.

A c to znowu za nowo?

Wedug oglnej powszechnie przyjtej definicji elektrownia wirtualna (ang. virtual power plant), to ukad wzajemnie powizanych jednostek wytwrczych energii rozproszonej, sieci teleinformatycznych, systemu zarzdzania oraz mechanizmw rynkowych. Elektrownia wirtualna stanowi zamknit, sterowaln cao (jednostk), ktra zaspokaja lokalne potrzeby lub wsppracuje z sieci elektroenergetyczn. Wirtualne elektrownie s zatem sposobem na stae zasilanie z maych OZE. Jak wiadomo jednym z mankamentw w produkcji energii przez turbiny wiatrowe czy panele soneczne s wahania w uzyskiwaniu tej energii. Inaczej mwic brakuje im staoci i niezawodnoci w dostarczaniu energii. Jest to jedna z wikszych przeszkd stojcych na drodze do powszechnego wczania tego typu rde energii odnawialnej do sieci energetycznej. Std pomys na elektrownie wirtualne, bdce sposobem na wcielenie takich nieduych farm wiatrowych czy kolektorw sonecznych do sieci energetycznej. Mae OZE czyyby si w grupy, ktre razem miayby du wydajno cakowit i mogyby dostarcza energi tak samo niezawodnie jak elektrownie tradycyjne. Naukowcy z Uniwersytetu w Southampton opracowali systemy oprogramowania do tworzenia takich "spdzielczych" elektrowni wirtualnych (ang. skrt CVPP) oraz mechanizm patniczy oparty na tzw. zasadach punktowania, ktry ma wspomc planowanie dostaw w sieci energetycznej. Na podstawie szacunkw wielkoci produkcji deklarowanej przez dostawcw sie jest w stanie wybra odpowiedni liczb tradycyjnych generatorw, potrzebnych do wytworzenia i dostarczenia energii tam, gdzie jest potrzebna. Sie potrafi tym lepiej zaplanowa swoje funkcjonowanie, im precyzyjniejsze i pewniejsze s szacunki.
Z pewnoci wpynoby to na rozwj OZE w gminach i powiatach, zwaszcza w sytuacji, kiedy wytwrcy energii mieliby z jej produkcji korzyci.

To si oczywicie zmieni, kiedy zostan wypracowane korzystne zasady wykorzystywania energii przez indywidualnych wytwrcw z OZE. Chodzi o stworzenie systemu zorganizowanego zakupu energii elektrycznej przez tzw. elektrownie wirtualne.

W dyskusji na temat ISE najbardziej brakuje mi wanie tego, e w ogle lub zbyt mao mwi si o korzyciach dla odbiorcy kocowego. Owszem, podkrela si jedynie bardzo oglnie, e klient z inteligentnych linii i oprogramowania bdzie mia korzyci, ale nie bardzo wiadomo skd one u przysowiowego Kowalskiego miayby si bra. Jeli rzeczywicie ma si przekona do inteligentnych sieci powinien widzie w czasie rzeczywistym, jak i na co energia w jego domu czy mieszkaniu jest zuywana. Powinien mie w kadej chwili moliwo przekonania si, e jeli zrezygnuje z wczenia jakiego urzdzenia domowego (nie chodzi o takie wyrzeczenia, jak rezygnacja z wczanie telewizora czy schodzenia piwa w lodwce), albo przeniesie czas korzystania z niego na inne godziny, przykadowo nocne, to taryfy bd tak skonstruowane, e bdzie si to opaca gospodarstwu domowemu. W kontekcie ISE, biorc pod uwag jakie moliwoci stwarza dwukierunkowy przesy danych, nie powinno to by trudne. Najgorsza dla przyszoci rozwoju ISE byaby konkluzja,

e robimy w tym zakresie rzeczy, ktre mona zrobi najatwiej i to, przede wszystkim, kosztem uytkownikw. I nic z tego nie bd mieli. A przecie na realizacje tego celu planuje si przeznaczy wcale niemae pienidze. Koszt wdroenia inteligentnego opomiarowania w Polsce powinien wynie nieco powyej 6 mld z, czyli okoo 400 z na punkt pomiarowy. Inteligentne sieci jak najbardziej - tak, ale najpierw powinnimy zadba o to, by rozwin energetyk prosumenck. Mwi si, e energi w duszej perspektywie czasowej powinni wytwarza konsumenci, czyli ci, ktrzy z niej na co dzie korzystaj, ale te j wytwarzaj i maja moliwo sprzedawania jej w okrelonych okresach czasu do sieci. Tak wanie program jest realizowany we Francji. Tamtejsi spece od energii wpadli na pomys, e po 2020 roku bd budowa tylko budynki, ktre maj dodatni bilans energetyczny czyli wicej energii oddaj do sieci ni jej pobieraj. Zatem zamiast budowa kolejn elektrownie atomow postanowiono o zbudowaniu 100 tysicy nowych domw, ktre wyprodukuj energi z nadwyk w bilansie. Elektrownia atomowa to bardzo dobre, stabilne dla sieci rdo energii. Jednak w kontekcie energii prosumenckiej, przy zaoeniu, e kady hotel, szpital czy dom jednorodzinny sam bdzie produkowa energi, to wtedy bdzie duo odnawialnej energii wiatraki, biogazownie, panele fotowoltaiczne. Dopiero na etapie zarzdzania takim systemem staje si potrzebna inteligentna sie energetyczna.

citnemu odbiorcy energii daje inteligentna sie energetyczna w sytuacji, kiedy dane mona przesya w dwch kierunkach - od licznika do zakadu i odwrotnie?

W kontekcie inteligentnych sieci energetycznych, o czym wspomniaem ju wczeniej, nie mwi si o adnych aplikacjach dla konsumentw, ktre mogyby spowodowa, e odbiorca energii na kocu tego acuszka bdzie widzia kadego dnia i w kadej chwili, ile i kiedy tej energii zuywa. System taki dysponuje du iloci szczegowych danych dotyczcych zuycia energii u konsumentw czy grupy konsumentw czerpicych energi w mniej lub bardziej podobnych warunkach w tym samym czasie. Operator moe te dane podzieli na okrelone segmenty.
Jak to miaoby zachca do oszczdzania energii?

A my, jak to zwykle bywa, zaczynamy budow ISE nie z tej, co trzeba strony. Byoby bardzo le, gdybymy ktrego dnia obudzili si znowu z rk w nocnym naczyniu zdumieni, e wybudowalimy inteligentne sie energetyczne z ktrymi nie za bardzo wiadomo co zrobi. To nadwyryoby bardzo dobra ide racjonalnego gospodarowania energi. W wielu krajach ISE przynosz wymierne w pienidzach korzyci. Dlaczego tak samo miaoby nie by w Polsce? W Danii np. parlament wstrzyma na dwa lata decyzj o wdraaniu ISE, dopki rzd nie wykaza, e korzyci z tego wdroenia odnios przede wszystkim kocowi uytkownicy, konsumenci energii.
Zwaszcza w sytuacji, kiedy o ustawie o odnawialnych rdach energii dyskutuje si ju od trzech lat i wci jej nie ma. Nie ma jednoznacznych przepisw umoliwiajcych maemu wytwrcy sprzedawanie wytworzonej energii, w zwizku z czym nie ma chtnych do produkcji energetyki prokonsumenckiej

Przykadowo operator moe pokazywa wskaniki zuycia energii w mieszkaniach do 60 m2, czy do 80 m2, albo powyej 100m2 w domach jednorodzinnych, budynkach wielorodzinnych, szkoach itp. Mona kademu klientowi kocowemu udostpni aplikacj, z ktrej bez trudu odczyta, ile i w ktrych godzinach zuywa energii. Bdzie mg sprawdzi na wykresie, jak ze swoimi potrzebami energetycznymi lokuje si na tle innych konsumentw energii. Jeli zauway, e w jego klasie odbiorcw zuywa o 30 proc. energii wicej, ni inni uytkownicy w podobnych, co on warunkach, znaczy to, e co u niego z odbiornikami energii jest nie tak. Albo zbyt duo urzdze ma wczonych w czasie najdroszej taryfy energetycznej, albo ma star pralk, ktra zuywa piciokrotnie wicej energii, ni te nowoczesne, a moe owietlenie arowe jest mniej oszczdne. Zacznie szuka i eliminowa przyczyny nadmiernego zuycia energii, ale dopiero wtedy, gdy si dowie, e rzeczywicie jest za due. Na razie yje w bogostanie i nie zdaje sobie z tego sprawy. Taki system monitorowania i porwnywania swoich parametrw na tle innych uczestnikw tego samego rynku (mieszkaniowego np.) ma swoj wasn nazw. To

I dlatego Olsztyn nadal zasilany jest z jednej tylko sieci 110 KW i trudno zgadn, czym ISE miayby obecnie w tym miecie sterowa. W aglomeracji lskiej jest troch rozproszonych rde energii. Tam byby sens takie sieci tworzy. Jest jednak wiele dziesitek, setek miast, gdzie te sieci, w obecnych warunkach, do niczego nie s potrzebne. Tworzy takie sieci tylko po to, by by ruch w interesie, mona si byo pochwali energetycznymi bajerami, a wszystko to kosztem kocowego uytkownika energii, to nie byoby dobre rozwizanie.
Moe powie Pan co wicej o potencjale, jaki prze-

benchmarking.
To wane, eby uytkownik widzia w czasie rzeczywistym, jak ta energia przepywa?

przez ostatnie dwie czy cztery godziny uytkowania danego sprztu.

Wydaje si to zbyt fantastyczne, by mogo by prawdziwe

Oczywicie. Dziki temu uytkownik bdzie bowiem mg w kadej chwili dostrzec na aplikacji, e w okrelonym czasie waciciele takich jak on mieszka, w ktrych mieszka mniej wicej podobna liczba osb zuywaj o 30 proc. mniej energii, a najlepsi w jego klasie nawet o 60 proc. mniej. Widzi to i ma wiadomo, e moe zuycie energii ograniczy, moe wprowadzi odpowiednie zmiany w sposobie wykorzystywanie energii elektrycznej i paci mniejsze rachunki. Inteligentne oprogramowanie mona odnie rwnie do sieci ciepowniczych, gazowych bo to wszystko mona zmierzy w ISE i przesa dane do kadego odbiorcy. S nawet obecnie specjalne nakadki na liczniki analogowe, ktre odczytuj zuycie i wysyaj informacje. Mona budowa zoone wielofunkcyjne systemy zarzdzania energi, ktre np. bd monitoroway stany awaryjne rnego typu sieci energetycznych, wskazyway usterki niemal w tym samym czasie, w ktrym nastpuje awaria. Taki system natychmiast sygnalizowaby, e co le dziaa, bo gdzie w sieci powstao zwarcie, przebicie, czy inna awaria i licznik zaczyna wariowa. Urzdzenie powiadomi operatora, e powinien zacz szuka usterki i wskae miejsce jej najbardziej prawdopodobnego powstania. Wszystkie te aplikacje, ktre skupiaj si na kocowym uytkowniku mog te by dostpne albo przez strony internetowe, czy przez wywietlacze domowe, na ktrych odbiorca energii bdzie mg m.in. zobaczy, ile bdzie kosztowaa zuyta przez niego energia w cigu ostatnich dwch tygodni. Skoro operator ma tak nieograniczony dostp do danych i moe je ksztatowa w dowolne konfiguracje i sposoby, moe zatem rwnie przesa okrelone informacje na smartfona, ktre np. przypominaj, e gdy wychodz z domu to powinienem sprawdzi czy wyczyem wszystkie urzdzenia, albo, jeli zapomniaem, ebym zrobi to przez telefon lub sprawdzi czy pod moj nieobecno co jest w domu wczone. S te specjalne wywietlacze domowe informujce uytkownikw, jaki jest w danej chwili w domu poziom zuycia energii, emisji dwutlenku wgla, jaki koszt ponis

Ale jest. I dziaa z powodzeniem. Kiedy si bowiem widzi, jak licznik bije niemal w kadej godzinie, o kadej porze dnia, to odbiorca energii automatycznie niemale i z wikszym zaangaowaniem pilnuje, aby wycza zbdne urzdzenia zuywajce energie. Gwnie chodzi o to, by dotrze do klienta z odpowiedni informacj, ktra bdzie go stymulowaa do prooszczdnociowego odbioru energii. Pomijam przy tym kwestie odbiorcw przemysowych, bo oni takie aplikacje najczciej ju maj i ledz najrniejsze otrzymywane dane na bieco. Robi to oczywicie rwnie z czysto biznesowego powodu. Dane te pozwalaj im na wygenerowanie oszczdnoci czy zwikszenie efektywnoci wykorzystania energii. Skoro s takie aplikacje w zakadach przemysowych, centrach handlowych, obiektach usugowych, dlaczego wic nie miaoby by ich, w mniejsze oczywicie skali, w mieszkaniach? W innych krajach w pierwszej kolejnoci zadbano o to, by tego rodzaju informacje docieray w pierwszej kolejnoci do kocowego klienta i owocowao to realnym zmniejszeniem zuycia energii. Jak ju wspomniaem w 2009 roku np. parlament duski na dwa lata zamrozi wszystkie prace nad inteligentnymi sieciami energetycznymi, dopki rzd nie wykae, e kocowi uytkownicy energii czyli mieszkacy bd mieli z tego korzyci. Bo o tym, e smart grid przynios przedsibiorstwom energetycznym ewidentne korzy, nikogo nie trzeba przekonywa. W sytuacji, kiedy klient nie zapaci rachunku, to mona mu odci prd jednym klikniciem. Wcale nie trzeba w tym celu wysya do mieszkania monterw, by odczali kable. Wystarczy zalogowa si na okrelony licznik i da komputerowi komend, by odci dopyw prdu. Operator dysponujc szczegowym zestawem bilingowym, ma rwnie moliwo zarzdzania ca stron popytow energii, np. rnicujc taryfy, by stymulowa ludzi do korzystania z energii w okrelonym czasie. Oszczdniejsza gospodarka energi przyczyni si do tego, e przedsibiorstwa przesyowe bd ponosiy nisze koszty modernizacji sieci. Dziki temu, e ludzie bd bardziej racjonalnie i rwnomiernie rozkada zuycie energii przedsibiorstwa, zamiast zwiksza zdolnoci przesyowe, co wymagaoby setek milionw wydatkw, nie bd musieli tego robi jeszcze przez par lat. S operatorzy systemu dystrybucyjnego, tego powyej 110 KW, jak chociaby PSE, ktrzy dostarczaj energi do kocowego odbiorcy i maj ju wdroone systemy monitorujce. Problem w tym, eby z posiadanymi danymi zej na sam d do kocowego odbiorcy. Stworzyoby to zupenie inn jako pozwalajc zagodzi wszystkie niedoskonaoci i problemy bilansowania energii w sieci. Rozmawia: Wodzimierz Kaleta

INTELIGENTNA ENERGIA W DOMU I W GMINIE

za planowanie, wspieranie, wdraanie i rozwijanie przedsiwzi zwizanych z zarzdzaniem energi, efektywnoci energetyczn i energetyk odnawialn, ochron rodowiska
i tworzeniem warunkw trwaego i zrwnowaonego rozwoju lokalnego. E-szkolenia

rojekt "Inteligentna energia w domu i w gminie. Kampania edukacyjna na rzecz promowania Inteligentnych Sieci Energetycznych w Polsce" realizowany jest przez Fundacj Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania "Ciuchcia Krasiskich" we wsppracy z Fundacj Promocji Gmin Polskich w okresie kwiecie 2013 r. marzec 2014 r. W ramach projektu realizowany jest Konkurs szkoleniowy pn. "Inteligentny Konsument Inteligentny Samorzd Inteligentna Sie" i szkolenia e-learningowe Abc Inteligentnych Sieci za porednictwem platformy www.ise.ews21.pl
Cele i adresaci kampanii

Elementem Konkursu s szkolenia e-learningowe, skadajce si z cyklu omiu moduw tematycznych. Szkolenia odbywaj si na zasadach opisanych regulaminie dostpnym na platformie e-learningowej www.ise.ews21.pl. Konkurs polega na zaliczeniu omiu wymaganych testw i uzyskaniu jak najwikszej punktacji w dziewitym tecie konkursowym. Zdanie omiu testw dotyczcych wykadw jest warunkiem zaliczenia szkole i uzyskania zawiadczenia ich ukoczenia oraz - w przypadku uzyskania wymaganej liczby punktw w tecie konkursowym - otrzymania nagrody konkursowej, jak jest watomierz do uytku domowego. Konkurs edukacyjny trwa w okresie od 1 kwietnia 2013 do marca 2014 r. W trakcie szkole przekazywana bdzie wiedza nt. moliwoci wykorzystywania tych urzdze do sprawdzania faktycznego zuywania energii elektrycznej przez domowe elektrosprzty, a tym samy uwiadomienie sobie energochonnoci poszczeglnych urzdze i praktyk konsumpcyjnych, jak rwnie zaplanowanie dziaa oszczdnociowych i lepsze, inteligentne zarzdzanie energi w gospodarstwie domowym. Przystpienie do szkole moliwe jest w trybie cigym, w caym okresie trwania konkursu szkoleniowego. Absolwenci Konkursu edukacyjnego, ktrzy zalicz wszystkie wymagane testy, otrzymaj drukowane, imienne certyfikaty ukoczenia szkolenia, wystawiane i wysyane pod koniec trwania szkole na adres wskazany w formularzu rejestracyjnym.

Celem kampanii informacyjno-edukacyjnej Inteligentna Energia w Domu i w Gminie jest dostarczenie rzeczowej wiedzy nt. Inteligentnych Sieci Energetycznych (ISE) oraz promowanie zrwnowaonych wzorcw konsumpcji energii elektrycznej i cieplnej wrd konsumentw indywidualnych i zbiorowych. Zadaniem projektu jest te nakrelenie wizji rozwoju ISE w jednostkach samorzdowych i wrd spoecznoci lokalnych (indywidualnych konsumentw energii), w szczeglnoci korzyci, jakie si z tym wi dla rodowiska, mieszkacw i budetw domowych i samorzdowych oraz dostarczenie rzeczowej wiedzy nt. kluczowych aspektw zwizanych z ISE.
W ramach projektu organizowany jest konkurs edukacyjny pt. "Inteligentny Konsument Inteligentny Samorzd Inteligentna Sie" i powizane z nim e-szkolenia Abc Inteligentnych Sieci, ktrych celem jest dostarczenie uczestnikom praktycznej wiedzy z zakresu zasad funkcjonowania i potrzeby wprowadzania Inteligentnych Sieci Energetycznych w Polsce. Szkolenia maj pomc rozwin umiejtnoci wprowadzania dziaa racjonalizatorskich i ekoinnowacyjnych w zakresie konsumpcji energii elektrycznej i cieplnej w gospodarstwie domowym i w gminie. Projekt adresowany jest do osb fizycznych indywidualnych odbiorcw i konsumentw energii elektrycznej i cieplnej w gospodarstwach domowych oraz do pracownikw jednostek samorzdu terytorialnego szczebla gminnego, powiatowego i wojewdzkiego oraz innych instytucji publicznych, odpowiedzialnych w swojej pracy zawodowej

Wygraj watomierz we udzia w konkursie ! Przewidziany w ramach projektu konkurs polega na zaliczeniu przez uczestnikw kompletu testw do wykadw tematycznych przewidzianych w programie szkole oraz uzyskaniu odpowiedniej punktacji, warunkujcej uzyskanie nagrody. Uczestnicy szkole, ktrzy zalicz pierwsz cz moduw (1-3) - przewidzianych dla konsumentw indywidualnych - otrzymaj zawiadczenia ukoczenia szkole pt. Domowy doradca inteligentnej energii, z intencj upowszechniania zdobytej wiedzy - nt. proekologicznych zachowa w odniesieniu do konsumpcji energii i postpowania z elektrourzdzeniami - w otoczeniu rodzinnym, ssiedzkim i towarzyskim. Do uzyskania zawiadczenia wymagane bdzie uzyskanie minimum punktowego, warunkujcego zaliczenie testw.

Tematyka e-szkole Abc Inteligentnych Sieci Energetycznych

Gwnym elementem szkole s moduy tematyczne, ktrych jest osiem:

Modu 1. Bd wiadomym konsumentem energii! Modu 2. Efektywno energetyczna w domu i na co dzie Modu 3. Zosta Prosumentem Modu 4. Inteligentne Sieci Energetyczne ISE Modu 5. Efektywno energetyczna w gminie Modu 6. Energia odnawialna w Inteligentnych Sieciach Modu 7. Planowanie energetyczne w gminie w wietle ISE Modu 8. Finansowanie przedsiwzi inteligentnej energetyki ze rodkw krajowych i zagranicznych W skad kadego moduu tematycznego wchodz: wykad merytoryczny i prezentacja szkoleniowa; baza pyta i odpowiedzi - do kadego wykadu tematycznego zalogowani uczestnicy maj moliwo zadawania pyta autorom wykadw; testy on-line, do ktrych mona podchodzi w comiesicznych sesja testowych.

Z kolei uczestnicy (absolwenci czci konsumenckiej szkole), ktrzy zalicz pozostae pi moduw szkoleniowych i zdaj dziewity i dziesity test konkursowy, otrzymaj, jako laureaci, nagrody w postaci watomierza do uytku domowego. Przewiduje si, e w konkursie bdzie uczestniczy 600 osb, z czego laureatami zostanie 200 osb, ktre otrzyma nagrody (watomierze). 10-ty test konkursowy przeprowadzony bdzie w przypadku, gdy liczba absolwentw testu konkursowego bdzie wiksza, ni 200 osb. Kryterium otrzymania nagrody bdzie czas zaliczenia 10-tego testu konkursowego i uzyskane miejsce w rankingu.

W ramach projektu wydanych zostanie 10 edycji e-biuletynu w formacie pdf dostpnych do pobrania na stronie www.inteligentnaenergia.com.pl. Zainteresowanych subskrypcj kolejnych numerw zapraszamy do rejestracji na stronie lub informacj na adres subskrypcja@inteligentnaenergia.com.pl

10

SMART CITIES

B
nych,

Obszary miejskie zajmuj znaczcy i cigle rosncy procent powierzchni Polski. Co zrobi, aby staway si one coraz bardziej przyjazne dla mieszkacw i rodowiska? Aby byy bardziej funkcjonalne i mniej emitoway zanieczyszcze? Koncepcja Smart City zmierza w kierunku tzw. miasta zrwnowaonego, czyli rozwijajcego si zgodnie z koncepcj trwaego i zrwnowaonego rozwoju (Sustainable Development).

udowa Inteligentnych Sieci Inteligentnych (Smart Grid) staje si wyzwaniem podyktowanym zmianami zachodzcymi we wspczesnej energetyce, do ktrych przede wszystkim nale: wzrost efektywnoci, obnienie zuycia energii oraz redukcja emisji gazw cieplarnianych. Spektrum rozwiza wspierajcych budow takich sieci obejmuje:

Z now ide Smart City cile wie si pojcie Smart Grid i Inteligentnych Sieci Energetycznych (ISE), czyli systemw teleinformatyczno-elektroenergetycznych, w ktrych zasada dziaania jest analogiczna jak w przypadku interakcji midzy miastami. Do prawidowego funkcjonowania konieczna jest nieustanna komunikacja midzy uczestnikami rynku energii. Chodzi o dostarczanie usug energetycznych przy jednoczesnym obnianiu kosztw i zwikszenie efektywnoci. Koncepcja Smart City zakada wic cis wspprac midzy przedsibiorstwami, administracj, przemysem, sektorem naukowym i spoeczestwem. Pierwotnie pod pojciem Smart Grid (Inteligentne Sieci) kryy si projekty zmierzajce do optymalizacji i oszczdnoci energii w sieci elektroenergetycznej. Obecnie jednak pojcie to zostao rozszerzone do kompleksowego zagadnienia oszczdnoci energii elektrycznej i cieplnej oraz racjonalnego generowania energii uwzgldniajcego take wykorzystania odnawialnych rde w celu stworzenia rozproszonej sieci rde poligeneracyjnych. Prowadzi to do moliwoci wdroenie przedsiwzi poprawy efektywnoci energetycznej w danej organizacji, przedsibiorstwie, dzielnicy, gminie, miecie lub regionie oraz do zamiany w niektrych przypadkach roli biernego konsumenta zarwno indywidualnego, jak i zbiorowego i instytucjonalnego na aktywnego prosumenta zdolnego nie tylko do konsumowania, ale take do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej na wasne potrzeby i sprzedajcego nadwyk energii (lub innego wytarzanego medium) do sieci. Dobre Przykady... W Europie na miano inteligentnego smart city zasuy projekt wdroony przez Holendrw w Amsterdamie. Od czterech lat bior w nim udzia lokalne firmy i wadze miasta. Program zakada dochodzenie do zrwnowaonego modelu ycia, pracy, mobilnoci i przestrzeni publicznej z udziaem nowoczesnych technologii, ale take poprzez zmian zachowa uczestnikw (czyli mieszkacw) i promocj partnerstwa licznych podmiotw (firm, organizacji). Smart city to jednak nie tylko mdre strategie, ale i konkretne rozwizania. Przykad? Wochy. Tam firma Enel najwikszy dystrybutor energii zainstalowaa inteligentne liczniki. Za ich pomoc przedstawiciele przedsibiorstwa wiedz ju dzi jak zapotrzebowanie na energi rozkada si u kadego klienta nawet w cyklu godzinowym. Mowa zarwno o klientach indywidualnych, jak i korporacjach. Dziki temu proponuje taryfy w ten sposb, by zmniejszy do minimum ryzyko przecienia sieci.

optymalne zarzdzanie infrastruktur sieci dystrybucyj zaawansowane obliczenia techniczne, bazujce na danych statycznych i dynamicznych,

znoszenie barier w rozwoju rde generacji rozproszonej, w tym produkcji energii z OZE,

kontrol i regulacj poziomw napi i mocy biernej mechanizmy aktywnego oddziaywania na popyt konsumentw energii (i innych mediw, jak ciepo, woda, gaz).

Polskie miasta kadego dnia mierz si z problemami zwizanymi z ochron rodowiska i energi. Polska boryka si z fataln jakoci powietrza, wci rosncym zapotrzebowaniem na energi czy wytwarzaniem odpadw i ciekw. Tym kopotom aglomeracji ma stawi czoo wanie idea smart city.

rdo rysunku

W Polsce w zakresie wdraania idei smart city przoduje Bielsko-Biaa, gdzie od kilkunastu lat miasto stawia na unowoczenianie sieci energetycznej. Bielsko-Biaa ju w 1993

11

r. nawizaa wspprac z Energie Cites Europa - organizacj skupiajca miasta europejskie zainteresowane racjonalnym wykorzystaniem energii i wymian dowiadcze w zakresie zrwnowaonego jej wykorzystywania oraz wdraania polityki energetycznej i celw proponowanych przez UE. W 1997 r. powstao w Urzdzie Miasta biuro zarzdzania energi, ktre koordynuje wszystkie sprawy zwizane z wykorzystaniem energii w miecie. Od tego czasu miasto przeprowadzio liczne projekty z zakresu zarzdzania energetyk komunaln. Ponadto wykorzystuje take odnawialne rda energii kolektory soneczne, koty na biomas, biogazownie, pompy ciepa, ogniwa fotowoltaiczne, geotermi, elektrownie wiatrowe i wodne. Rada Miasta przyja plan dziaa na rzecz zrwnowaonej energii dla miasta Bielsko pomocny w ograniczaniu emisji dwutlenku wgla m.in. przez takie dziaania jak termomodernizacja budynkw, zastosowanie urzdze i technologii energooszczdnych, wykorzystanie odnawialnych rde energii czy zmiana przyzwyczaje transportowych. W projekcie efektywnoci energetycznej Bielsko-Biaa zdecydowaa si np. na energetyczny monitoring szk podstawowych i budynkw uytecznoci publicznej. Stworzyli baz danych pochodzcych wanie z tego monitoringu i innych obiektw komunalnych i doszli do wniosku, e w podobnych budynkach zuycie znaczco si od siebie rni. Standaryzacja tego zuycia daje oszczdnoci. Z prezentacjami dobrych praktyk smart grids z Amsterdamu i Bielska Biaej mona zapozna si na stornie http:// www.elektroonline.pl/a/2461,Energia-dla-inteligentnychmiast,,Energetyka

Program Smart Cities Zaangaowanie miast w budow Smart Cities pomoe w realizacji celu, jakim jest redukowanie wpywu dziaalnoci czowieka na rodowisko i zmiany klimatyczne. Z aktualnych prognoz wynika, e do 2030 roku liczba ludzi yjcych w miastach podwoi si, dlatego niezbdne jest podjcie zintegrowanych dziaa w celu efektywnej produkcji i wykorzystania energii w kadym sektorze, przy jednoczesnej ochronie rodowiska oraz poprawie jakoci ycia mieszkacw. Celem programu Smart Cities jest przeksztacenie europejskich miast w jednostki bardziej wydajne i zrwnowaone w dziedzinie energii, transportu, informacji i technologii komunikacyjnych. Inicjatywa ta ma na celu przyspieszenie na szerok skal innowacyjnej technologii niskoemisyjnej, ktra zostaa zaprezentowana przez Komisj Europejsk w projekcie Energia 2020 - Strategie dla konkurencyjnej, zrwnowaonej i bezpiecznej energii. Inicjatywa ta jest czci planu Strategicznej Technologii Energetycznej (Strategic Energy Technology- SET) i wspiera projekty demonstracyjne w miastach, ktre podejm si transformacji systemu transportu, budownictwa i sieci energetycznych. Koncepcja Smart Cities rozwija si na podstawie kombinacji zawartych w szeciu nastpujcych dziedzinach: 1. Smart Economy/ Inteligentna Ekonomia (konkurencyjno) ; 2. Smart Mobility/ Inteligentny transport (transport i ICT); 3. Smart Environment/ Inteligentne rodowisko (zasoby naturalne); 4. Smart People/ Inteligentni Ludzie (kapita spoeczny i ludzki) ; 5. Smart Living/ Inteligentne Mieszkanie (jako ycia); 6. Smart Governance/ Inteligentne Zarzdzanie (uczestnictwo); Idea Smart optymalizuje zuycie energii, wykorzystuje przede wszystkim odnawialne rda energii, nie emituje zanieczyszcze, tworzy przyjazne rodowisko do ycia (ziele, infrastruktura komunikacyjna, ciepownicza, elektryczna, gazownicza, informatyczna, organizacja aktywnoci kulturalnej i inne), w pewnym zakresie jest samowystarczalna (produkcja energii, ywnoci, utylizacja lub unicestwienie odpadw, itp.). Rozwj w tym kierunku wymaga zmian w mentalnoci pojedynczych ludzi, stworzenia odpowiednich procedur zarzdzania miastem, wspdziaania mieszkacw, organizacji miejskich, firm, przemysu i administracji oraz tworzenia i wykorzystywania nowych technologii. Miasto Smart jest przyjazne dla mieszkacw, czyli:

zapewnia prawidowe funkcjonowanie organw i instytucji miejskich: szpitale, przychodnie, szkoy, suby utrzymania czystoci, urzdy, itp.

wspiera przedsibiorczo i innowacyjno, zapewnia odpowiedni infrastruktur komunikacyjn,

12

 zapewnia odpowiedni infrastruktur telekomunikacyjn

i informatyczn,

nie zanieczyszcza odpadami (potrafi je utylizowa lub

niszczy),

jego budownictwo wykorzystuje nowoczesne, ekoinnowacyjne technologie,

wspiera dziaalno kulturaln, rozrywkow, posiada obszary rekreacyjne, jest bezpieczne, jego rozwj jest zrwnowaony,
Oficjalnie inicjatywa Smart Cities zostaa powoana 21 czerwca 2011 roku w Brukseli podczas Konferencji Smart Cities & Communnities Initiative.

nych na jego bazie. Poprzez monitoring aktualnej sytuacji i istniejcych ju usug inteligentnego opomiarowania zbierane byy informacje, ktre posu opracowaniu rekomendacji w zakresie regulacji prawnych dla wdraania usug energetycznych zwizanych z inteligentnym opomiarowaniem. Realizacja projektu wesprze proces decyzyjny i wzrost akceptowalnoci wdraania inteligentnych usug energetycznych oraz inteligentnego opomiarowania dziki wykonaniu poszerzonych analiz ekonomicznych, rodowiskowych i analizie skutkw spoecznych. Trzeci Pakiet Energetyczny UE zakada przygotowanie krajowych ocen oddziaywania inteligentnego opomiarowania i w przypadku pozytywnych ich wynikw, instalacj inteligentnych licznikw w 80% gospodarstw domowych do 2020 roku. Projekt moe przyczyni si do wsparcia przygotowania ww. oceny poprzez opracowanie bazy danych kryteriw i narzdzi obliczeniowych do oceny kosztw ekonomicznych, rodowiskowych i spoecznych zwizanych z wdraaniem usug energetycznych. Identyfikacj dobrych praktyk w zakresie wdraania innowacyjnych narzdzi i rozwiza zwizanych z usugami energetycznymi opartymi na inteligentnym opomiarowaniu. Projekt obejmowa te dziaania promujce wdraania inteligentnych usug energetycznych opartych na inteligentnym opomiarowaniu w budynkach mieszkalnych, usugowych i uytecznoci publicznej. Dotyczy takich usug, jak zarzdzanie energi, oddziaywanie na zachowanie kocowych uytkownikw energii poprzez dostarczanie penej informacji "on-line" o zuyciu energiirwnie na potrzeby rachunku, benchmarking energetyczny, wiksze zrnicowanie oferty taryf energetycznych oraz redukcja zapotrzebowania na moc w okresach najwikszego obcienia sieci przesyowych. Ponadto, dla regionw, gdzie technologie i prawodawstwo dotyczce inteligentnych systemw opomiarowania s mniej rozwinite i wci sabo zdefiniowane, opracowane zostay mapy drogowe rozwoju usug inteligentnego opomiarowania.

http://www.smartcities.info/aim

Inicjatywa Smart Regiony W kwietniu 2013 r. zakoczya si realizacja midzynarodowego projektu Smart Regions - Promocja najlepszych praktyk w zakresie rozwoju i wdraania innowacyjnych usug energetycznych (IUE) opartych na platformie inteligentnego opomiarowania. Z polskiej strony w projekcie tym braa udzia Krajowa Agencja Poszanowania Energii. Celem projektu bya promocja wdraania innowacyjnych usug energetycznych opartych na inteligentnym opomiarowaniu smart metering (takich jak rachunki z rzeteln informacj, zmienne taryfy czy usugi zapobiegania przekroczeniom poboru mocy), ktre mog przynie najbardziej prawdopodobne oszczdnoci energii, obnienie obcienia sieci w godzinach szczytu energetycznego oraz integracj odnawialnych rde energii. Poprzez dziaania projektu Smart Regions jego realizatorzy chcieli wesprze i zachci przedsibiorstwa energetyczne, przedsibiorstwa wiadczce usugi energetyczne jak rwnie prawodawcw w caej Europie do rozwijania innowacyjnych usug inteligentnego opomiarowania poprzez opracowanie dla krajw UE analiz aktualnej sytuacji w zakresie rozwiza prawnych i standaryzacji dot. wdraania inteligentnego opomiarowania oraz narzdzi zwizanych z realizacj usug energetycz-

http://www.smartregions.net/

13

Smart Gmina Koncepcja smart city/community to zarzdzanie energi w spoecznoci lokalnej (miecie, gminie) w inteligentny, racjonalny zrwnowaony sposb. Kompetencje ustawowe i zadania planistyczne, jakimi dysponuj obecnie gminy, predestynuj je do aktywnych dziaa na polu tworzenia warunkw sprzyjajcych wdraaniu koncepcji smart community, czyli zrwnowaonej - nie tylko energetycznie, spoecznoci lokalnej. Gmina posiada kompetencje w zakresie planowania przestrzennego i rozwoju infrastruktury, zaopatrzenia w energi, stymulowania rozwoju gospodarczego w wymiarze lokalnym. Jest te aktywnym odbiorc energii, prowadzcym lokaln polityk energetyczn. Infrastruktura smart grid w instalacjach gminnych obejmuje:

przedsibiorstw i planami (zaoeniami) opracowywanymi przez gminy;

obowizku opracowania przez wjta projektu zaoe do

planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczna i paliwa gazowe i uchwalenia zaoe do planu przez rad gminy;

obowizku opracowania przez wjta i uchwalenia przez

rad gminy planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe w przypadku, gdy plany przedsibiorstw energetycznych nie zapewniaj realizacji zaoe do planu energetycznego. Lokalna sie inteligentna (smart grid) moe by rdem informacji o: biecym stanie energetycznym i potrzebach rozwojowych lokalnej sieci oraz instalacji odbiorczych, jak rwnie skutecznoci i efektywnoci zrealizowanych inwestycji. Jak pokazuj dotychczasowe statystyki wprowadzenie inteligentnego opomiarowania w USA zmniejszyo zapotrzebowanie na energi o 10%, a w UE midzy 6 a 10 %. Zapotrzebowanie na energi w najbliszych latach bdzie najprawdopodobniej wzrasta, a obserwujc obecnie wystpujce tendencje rynkowe niewykluczone, e rosn bd rwnie ceny energii. Mniejsze zapotrzebowanie na energi, jakie moemy osign dziki oszczdzaniu energii, zarzdzaniu ni dziki systemowi ISE i smart metering, stosowaniu energooszczdnych urzdze, wprowadzeniu audytw energetycznych oraz stosowanie odnawialnych i rozproszonych rde energii oraz prosumpcji moe znaczco pomc w zapewnieniu bezpieczestwa energetycznego i trwaoci dostaw energii i sprawi, e miejsca w ktrych yjemy bd mniej zanieczyszczone i przez to przyjaniejsze do ycia.

centrum zarzdzania energi w gminie; wewntrzn platform komunikacyjn; inteligentne liczniki wewntrz obiektw gminnych; inwestycje w gminie, oparte na infrastrukturze smart
grid - w obiektach gminnych i na terenie gminy;

zarzdzanie poborem energii w obiektach podlegych

gminie (np.: dynamiczne stopniowanie liczby czynnych punktw wietlnych, redukcja poboru w odpowiedzi na zmiany cen). Wdraanie koncepcji smart grid w gminie nakada si na proces planowania energetycznego i powinien by elementem realizacji obowizkw gminy w zakresie:

wsppracy przedsibiorstw energetycznych z gminami

celem zapewnienia spjnoci midzy planami rozwoju

W artykule wykorzystano informacje ze stron: http://www.smartregions.net; http://www.smartcities.info/aim

14

SMART METERING W POLITYCE ENERGETYCZNEJ

Systemy inteligentnego opomiarowania funkcjonuj ju na szerok skal w gospodarstwach domowych w takich krajach jak Wochy, Wielka Brytania, USA, Kanada, Holandia, Niemcy, Wgry. W zaoeniach Komisji Europejskiej wprowadzenie powszechnego inteligentnego pomiaru ma by jednym z podstawowych elementw stworzenia Inteligentnej Sieci Energetycznej. Inteligentny licznik

stania energii i zwikszenie oszczdnoci energii. W dyrektywie przedstawiono smart metering jako jedn ze cieek osignicia tego celu, w sytuacji, gdy bdzie to technicznie wykonalne, uzasadnione finansowo oraz proporcjonalne do potencjalnych oszczdnoci energii. Ostatnim aktem prawnym, jaki chciabym przytoczy, jest naleca do trzeciego pakietu liberalizacyjnego energii dyrektywa 2009/72/WE, dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej. Wrd celw tej regulacji znajduje si zapewnienie wszystkim podmiotom, zwaszcza konsumentom, korzyci z liberalizacji rynku, utrzymanie bezpieczestwa zasilania i utworzenie w peni funkcjonalnego rynku wewntrznego energii elektrycznej. W dyrektywie wielokrotnie jako sposb osignicia wyznaczonych celw wymieniony zosta inteligentny pomiar. W zaoeniach dyrektywy, pastwa czonkowskie maj zapewni wdroenie inteligentnych systemw pomiarowych. W zalenoci od ekonomicznej oceny i uwarunkowa gospodarczych, jeli jest uzasadniona z ekonomicznego punktu widzenia i najbardziej opacalna, do 2020 r. pastwa maj osign poziom 80% odbiorcw kocowych z zapewnionym dostpem do inteligentnych systemw pomiarowych zuycia energii.
Liczniki w Europie i na wiecie

de, na ktrej zasadza si projekt inteligentnego pomiaru jest stworzenie platformy komunikacji midzy wszystkimi podmiotami dziaajcymi na rynku energii elektrycznej, pozwalajcej na uzyskiwanie informacji o biecym zuyciu energii w czasie rzeczywistym, a take umoliwienie dwukierunkowej wymiany informacji dla klientw, dostawcw, producentw i podmiotw regulujcych. Moliwy jest transfer informacji z licznika do sprzedawcy, ale take w kierunku odwrotnym, dziki czemu moliwe jest zdalne konfigurowanie licznika (np. zmiana grupy taryfowej), podczanie i odczanie zasilania czy te analiza danych o poziomie i jakoci energii. Z drugiej strony, dla potrzeb konsumenta, liczniki takie, co bardzo akcentuj zwolennicy tej koncepcji, oferuj najaktualniejsz informacj o zuyciu, cenach i moliwociach obnienia kosztw, przez unaocznienie moliwoci zarzdzania energi we wasnym domu. Systemy inteligentnego opomiarowania funkcjonuj ju w ponad 30 milionach gospodarstw domowych w samych Woszech, ale take m.in. w takich krajach jak Wielka Brytania, USA, Kanada, Holandia, Niemcy, Wgry. Co nie mniej wane, w zaoeniach organw unijnych, wprowadzenie powszechnego inteligentnego pomiaru ma by jednym z podstaw stworzenia inteligentnej sieci energetycznej.
Troch historii

Chcc przeledzi histori unijnej regulacji, na mocy ktrej jestemy zobowizani do wprowadzenia inteligentnego pomiaru trzeba wyj od dyrektywy 2005/89/WE z 18 stycznia 2006 r. dotyczcej dziaa na rzecz zagwarantowania bezpieczestwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji infrastrukturalnych, gdzie znalaz si przepis, ktry w celu zapewnienia rwnowagi midzy poda a popytem nakania pastwa do zachcania przyjmowania technologii zarzdzania popytem w czasie rzeczywistym, upowaniajc do udzielania pomocy publicznej na ten cel. Pniejsza dyrektywa w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych z kwietnia 2006 r. oraz tak zwany pakiet klimatyczno-energetyczny 3x20 Rady Europejskiej z marca 2007 r. za swj cel stawiay sobie ekonomicznie opacaln popraw efektywnoci kocowego wykorzy-

Rne pastwa Unii reprezentuj odmienne podejcie do sposobw osignicia wyznaczonego celu. Norwegia i Niemcy wprowadziy obowizek instalacji opomiarowania ze zdalnym odczytem dla duych odbiorcw, zuywajcych ponad 100 000 kWh/rok. W Hiszpanii od lipca 2006 r. przepis wymaga instalacji tego typu opomiarowania w nowych punktach dostaw energii oraz wymian starego typu miernikw na nowe z rejestracj godzinow lub ze zdalnym odczytem w przypadku umw na dostawy energii z moc powyej 15 kW. We Woszech gwnym zadaniem projektu byo poprawienie relacji z klientami, uczynienie ich prostszymi i bardziej przejrzystymi oraz bardziej elastycznymi. Woski regulator proponowa co wicej naoenie finansowych sankcji karnych na przedsibiorstwa dystrybucyjne, ktre nie wywi si z obowizkw ilociowych. W innych pastwach podchodzi si do sprawy rnorodnie. Rozwaa si wprowadzenie bezporedniego obowizku instalacji, wsparcie finansowe w tym wspfinansowanie wymiany, bd te wsparcie rozwoju standardw przez narzucenie minimalnych puapw technicznych lub standaryzacj. We Woszech, Szwecji oraz Hiszpanii planowane byo wprowadzenie bezporedniego obowizku. W Portugalii tego typu obowizek istnieje w odniesieniu do wybranych klas odbiorcw. Dodatkowo, Portugalczycy wprowadzili systemy zacht finansowych oraz obowizek zgodnoci z ustalonymi standardami powszechnymi.

15

W Sowenii promowany jest system zacht finansowych, rozumianych jako wspfinansowanie kosztw operacyjnych.

W naszym kraju w ramach Polityki energetycznej Polski do 2030 roku przewiduje si wprowadzenie technik zarzdzania popytem przez wprowadzenie zrnicowanych cen dobowych energii elektrycznej i jednoczesne przekazywanie jej na bieco odbiorcom kocowym, lub te wprowadzenie oglnopolskich standardw dotyczcych cech technicznych, instalowania i odczytu elektronicznych licznikw energii elektrycznej. Przewidziane s kolejne fazy wprowadzania inteligentnego pomiaru. I tak nastpi ma stopniowe wprowadzanie obowizku stosowania licznikw elektronicznych, jak rwnie wprowadzenie jednolitego cyfrowego standardu cznoci radiowej, realizujcej funkcj cznoci gosowej i transmisji danych. Przewidywane jest rwnie wprowadzenie przepisw ustanawiajcych wasno licznikw dla operatora sieci. Przewidziane jest te upowszechnienie elektronicznych licznikw ju po wprowadzeniu standardw instalowania, odczytu i cech technicznych inteligentnego opomiarowania.
Pomiar Pierwszym krokiem do zwikszenia efektywnoci energetycznej odbiorcw jest zainstalowanie w systemie energetycznym instrumentw pomiarowych. Maj one umoliwi analiz danych o poziomie zuycia w systemie godzinowym pen i atwo dostpn informacj o rzeczywistym zuyciu energii. Obecny system, oparty w duej mierze na licznikach indukcyjnych, nie daje wystarczajcych informacji zarwno odbiorcom energii, jak i pozostaym uczestnikom rynku elektroenergetycznego. Dziki rozwojowi technologii informatycznych i odpowiednich aplikacji istnieje ju dzi moliwo budowy i rozwoju systemu automatycznego odczytu urzdze pomiarowych, rejestrujcego zuycie energii dla masowej liczby odbiorcw tak zwany systemu AMR (Automated Meter Reading). Zarzdzanie tego typu systemem elektroenergetycznym jest moliwe w takim zakresie, na jaki pozwala rozwj IT. Licznik elektroniczny z rejestracj dobowego profilu zuycia energii z transmisj danych pomiarowych i sterowaniem

elementami wykonawczymi (wyczniki, styczniki) jest rodzajem komputera umieszczonego w najdalszym punkcie sieci. Sterowanie tymi urzdzeniami odbiorca moe powierzy operatorowi wiadczc tym samym rodzaj usugi systemowej. Taka usuga moe by wiadczona na podstawie odrbnej umowy lub by uwzgldniona w taryfie. Styczniki i wyczniki w ukadach pomiarowych mog suy zapewnieniu bezpieczestwa systemu elektroenergetycznego, a take dla celw windykacyjnych. Szybko i czstotliwo, z jak mona odbiera dane pozwoli na biece rozliczenie kadego uczestnika rynku energii. Poza rozliczeniami rynku bilansujcego, sprzedawcy, jak i odbiorcy mog codziennie otrzymywa dane pomiarowe. Odbiorcy bd mogli wpywa na koszty wasnego zuycia, a sprzedawcy w celu planowania zakupw i zgaszania grafikw na dzie nastpny dla swoich klientw. Ilo i czstotliwo zmian sprzedawcy moe by nieograniczona, poniewa odczyt jest prowadzony na bieco. Zachowania konsumenta w ramach systemu

W ramach funkcjonujcego systemu inteligentnego pomiaru, w zamierzeniach twrcw, ma nastpi (poza przyznaniem uprawnie i zwizanych z regulacj systemu korzyci) zmiana zachowa konsumentw. Ich aktywizacja staje si kluczowa dla realizacji zamierzonych celw 3x20. W ocenie ekspertw, cztery grupy przesanek bd miay tutaj znaczenie w zwizku z wprowadzeniem systemw inteligentnego opomiarowania. Nalee do nich bd: rosnce koszty energii elektrycznej, wzrastajca wiadomo spoeczna, informacja zwrotna o zuyciu energii i rozwj rynku konkurencyjnego. Dokadne opracowanie danych, jak i czynnikw jest jednak utrudnione ze wzgldu na zmienn sytuacj na rynku. Jednak mona, jak si wydaje, jednoznacznie stwierdzi, i podstawowym elementem wpywajcym na zachowania odbiorcy bdzie wysoko rachunkw za energi elektryczn. W zwizku z tym naley oczekiwa, i wprowadzenie zrnicowanych taryf, poczonych z precyzyjn informacj z licznika, spowoduje oczekiwane trendy w zakresie efektywnoci konsumpcji. Bez tej informacji zmiana trendw w postulowanym kierunku jest raczej nierealna.
W deniu do ISE

Wprowadzenie inteligentnego pomiaru (smart metering) jest etapem budowy inteligentnej sieci. Stworzenie tego systemu jest czone z wieloma celami. Optymalizacja wykorzystania energii elektrycznej, po wprowadzeniu automatycznego przekazywania informacji o zuyciu, pozwoli na wprowadzenie indywidualnych profili odbiorcy, a co za tym idzie, umoliwi sporzdzenie oferty ukierunkowanej na poszczeglnych konsumentw. W poczeniu z tym nastpi ograniczenie strat sieciowych przez automatyczne zarzdzanie iloci energii znajdujcej si w sieci, zmniejszenie ryzyka powstania blackoutw, poprawa efektywnoci zuycia i obnienie w konsekwencji kosztu zakupu energii. Poprawiona efektywno na rynku przyczyni si do rozwoju konkurencji, uatwi zmian sprzedawcy i ograniczenie wpywu na rodowisko, uatwi te wprowadzanie konsumenckich rde energii odnawialnej do sieci (prosumpcja).

16

Wyedukowany popyt Istotnym celem wprowadzenia pomiaru tak czytelnego dla odbiorcy jest ich edukacja. Zuycie energii elektrycznej przez klientw jest obecnie praktycznie niepowizane z jej cenami na rynku hurtowym. Precyzyjna informacja o rzeczywistych kosztach energii moe wpyn na zwikszenie elastycznoci cenowej popytu, ktra na ten moment jest bliska zeru, co wpynie na oszczdno jej poboru. Naley take zwrci uwag na fakt, i dziki wprowadzeniu inteligentnego opomiarowania moliwe bdzie bezporednie rozliczanie podmiotw posiadajcych wasne rda energii (zwaszcza jeli chodzi o energi odnawialn). Podmioty te w razie uzyskania nadwyki produkcji bezporednio bd przesya j do sieci, co odnotowywa ma licznik i co bdzie brane przy wystawianiu rachunkw.

Zagroenia Nie naley w analizie inteligentnego pomiaru zapomnie jednak o zagroeniach, jakie budowa i funkcjonowanie tego systemu nios ze sob. Bardzo zoonym i skomplikowanym procesem bdzie stworzenie standardu pomiaru. Jak pokazuj efekty wprowadzenia w naszym kraju kilku programw pilotaowych, cz z nich zakoczya si niepowodzeniem, wanie ze wzgldu na bdnie sprecyzowane warunki techniczne. Ekonomicznie naley by przygotowanym na dugofalowe akcje informacyjne, ze wzgldu na trudnoci w przekonaniu odbiorcw do zmian nawykw i wymiany licznikw. Co wicej, obnienie cen nie musi by znaczne, ju tylko ze wzgldu na obarczanie odbiorcw kosztami wymiany urzdze pomiarowych. Problemem moe by take opracowanie odpowiedniej struktury podmiotw odpowiedzialnych za pomiary. Trzeba wzi pod uwag problemy wynikajce z opracowania harmonogramu wymiany, podziau kosztw, zapewnienia odpowiednio wykwalifikowanych zespow odpowiedzialnych za wymian i komplikacje rynku w wypadku stworzenia dodatkowego podmiotu odpowiedzialnego za analiz i przesy pomiarw. Sie oparta na systemie inteligentnego pomiaru, jakkolwiek nie jest panaceum, moe by skuteczn form reagowania na obecn sytuacj brany elektroenergetycznej. Inteligentne sieci pozwol zapewni odpowiedni jako dostaw dajc z jednej strony odbiorcom informacje pozwalajce na racjonalizacj zuycia energii, a z drugiej strony wyposa operatorw systemw w potrzebne i aktualne informacje, ktre umoliwi odpowiednie zabezpieczenie systemu. Inteligentna sie harmonijnie integruje dziaania wszystkich przyczonych do niej uytkownikw wytwrcw, dystrybutorw, sprzedawcw i odbiorcw zapewniajc zrwnowaone, ekonomiczne i niezawodne zasilanie. Dziki wprowadzeniu smart meteringu odbiorcy energii bd wiedzieli ile energii zuywaj i za co pac. Bd take wiadomi, jak ich oszczdnoci i dokonane wybory nowych sprzedawcw energii mog wpywa nie tylko na poziom paconych przez nich rachunkw, ale take jak te oszczdnoci przekadaj si na ochron zasobw energetycznych.

Wprowadzenie powszechnego pomiaru inteligentnymi licznikami umoliwi stworzenie indywidualnych ofert cenowych dla poszczeglnych klientw. W zwizku z tym, i sprzedawcy minimalizowa bd rnice midzy planami a rzeczywistym zuyciem energii, ktrych koszty ponosi konsument w obecnych warunkach, mona spodziewa si obnienia cen dostaw energii. Ponadto odbiorca, dziki smart meteringowi uzyskiwa bdzie realne rachunki za pobr energii, a nie jak dotychczas oparte na cyklicznych odczytach i prognozowaniu poziomu wykorzystania. Co wicej, czstsze faktury bd niewtpliwie powodowa wzrost wiadomoci i w perspektywie wpyn na motywacj do obniania zuycia energii. Dziki inteligentnym licznikom uproszczona zostanie procedura zmiany sprzedawcy, a osignicie wysokiej jakoci dostaw i parametrw energii niewtpliwie bdzie uatwione.
Dystrybutorzy dziki istnieniu inteligentnej sieci bd mogli obniy koszty zwizane ze zlecanymi w terenie odczytami i stratami handlowymi, ze wzgldu na ograniczenie rnicy bilansowej. Co wicej, pomiar wykonywany na bieco umoliwi ograniczenie kradziey infrastruktury technicznej i kradziey energii. Ekonomicznie istotne jest take uatwienie windykacji nalenoci wobec osb nieregulujcych rachunki i zdalne odczanie uytkownika. Co wicej, bezporedni przesy danych umoliwi wprowadzenie systemu zapobiegania blackoutom, z jednej strony umoliwiajc porednie sterowanie poborem energii przez wprowadzenie taryf, ale take bezporedni zakontraktowan wczeniej ingerencj polegajc na redukcji mocy w sytuacjach kryzysowych. Sprzedawcy, w zwizku z uzyskiwaniem dokadnych pomiarw, umoliwi precyzyjne zakupy energii, urealnienie taryf czy te precyzyjne kalkulacje ryzyka zwizanego z przerwami w dostawach. Inn zalet, zwizan z dokadnoci i czstotliwoci pomiarw jest uatwienie mniejszym podmiotom wejcia na rynek energii, dziki minimalizacji strat i zwikszeniu dokadnoci prognozowanego popytu. Nie do przecenienia s take korzyci, jakie z racji obnienia zuycia energii odniesie rodowisko naturalne.

W artykule wykorzystano informacje z publikacji: Prezes URE, Polska polityka energetyczna wczoraj, dzi, jutro

17

INTELIGENTNE LICZNIKI I SMART METERING

Trzeci Pakiet Energetyczny zatwierdzony przez Parlament Europejski w kwietniu 2009 niejako wymusza instalacj nowoczesnych miernikw zuycia energii. Zawarto w nim zaoenie, e 80% konsumentw powinno by wyposaonych w inteligentne liczniki przed rokiem 2020. Zawarte s tam take wytyczne obejmujce dostawcw, sposoby zbierania informacji o zuyciu energii i wymaganym poziomie jakoci monitorowania. i przedpaconym. Tryby da si zmienia w kadym momencie, bez koniecznoci modyfikowania domowej instalacji elektrycznej. Jest to szczeglnie przydatne wtedy, gdy nieruchomo jest zamieszkiwana stale jedynie przez kilka miesicy w roku. Taki licznik sprawdzi si wic wietnie w domku letniskowym czy wakacyjnym mieszkaniu. Przez 3-4 miesice w roku moe on pracowa w trybie kredytowym, przez pozostay okres w przedpaconym. Raz kupiona energia jest wana przez duszy czas, mona j wykorzystywa podczas okazyjnych, kilkudniowych wizyt.

wikszoci mieszka i budynkw komercyjnych do pomiaru zuycia energii elektrycznej wykorzystuje si liczniki mechaniczne. S one co prawda relatywnie niezawodne i tanie, ale nie nadaj si do uytku w nowoczesnych systemach dystrybucji energii. Spowodowane jest to wymagan dokadnoci, powtarzalnoci pomiarw oraz zdolnoci komunikowania si z otoczeniem, w tym w sposb bezprzewodowy. Z tego wzgldu du popularno zyskuj nowoczesne liczniki energii elektrycznej okrelane mianem inteligentnych. Pozwalaj one na dokadniejsze pomiary energii oraz biece ledzenie jej zuycia i zwizanych z tym kosztw. Dziki komunikacji z dostawc energii, liczniki takie mog wskazywa dokadny koszt za rzeczywicie wykorzystane kWh zamiast rachunkw zryczatowanych. Umoliwiaj one te pacenie w formie przedpaty. Inteligentny licznik zawiera w swoim wntrzu mikrokontroler, przetworniki, czujniki do pomiaru prdu i napicia, zasilanie rezerwowe (bateria) oraz modu do komunikacji bezprzewodowej. Obecno mikroprocesora pozwala nazwa urzdzenie "inteligentnym", bo dziki niemu na wywietlaczu mona zaprezentowa wiele uytecznych informacji, np.: cakowite zuycie energii w kWh i koszt, biece zapotrzebowanie na energi, koszt 1 kWh i inne. W przypadku rozliczania si z zakadem energetycznym na zasadzie przedpaty, dodatkowo mog by zaprezentowane dane dotyczce rodkw pozostaych do wykorzystania i przewidywanego terminu odczenia zasilania. Wanym parametrem nowoczesnych licznikw energii jest ich efektywno energetyczna, czyli prd pobierany przez pracujcy przyrzd. Wszystkie nowe liczniki s zintegrowane z infrastruktur informatyczn, co umoliwia zdalny odczyt (pod warunkiem, e w budynku znajduje si odpowiednia instalacja). Wymiana danych jest dwukierunkowa informacje mog by przesyane zarwno z licznika do centrali, jak i z centrali do licznika. Wikszo inteligentnych licznikw pozwala na rozliczanie si zarwno w tradycyjnym trybie kredytowym, jak

Licznik mechaniczny a inteligentny

Inteligentne liczniki w Europie Obecno nowoczesnych miernikw zuycia energii elektrycznej w Europie jest w duej mierze uwarunkowana wprowadzaniem regulacji prawnych. Wikszo krajw Europy Zachodniej opracowaa polityk wprowadzania tych przyrzdw do powszechnego uytku. Pierwsza w tym wzgldzie bya Szwecja, za ktr podya Holandia, Irlandia, Norwegia, Francja, Wochy i Hiszpania. Wielka Brytania i Finlandia ogosiy to odpowiednio w padzierniku 2008 i lutym 2009 r. Prawdopodobnie Dania rwnie pody w tym kierunku. Dodatkowo, midzynarodowy projekt prowadzony przez publiczne spki energetyczne jest rozwijany w Portugalii i na Malcie. Wochy s pierwszym krajem europejskim, w ktrym zainstalowano inteligentne liczniki na masow skal w pierwszej poowie 2000 roku.

Rzd Wielkiej Brytanii planuje instalacj 26 mln nowoczesnych miernikw zuycia energii elektrycznej do 2020 roku. Propozycj rzdu Wielkiej Brytanii jest, aby zakady energetyczne byy odpowiedzialne za dostarczenie i zain-

18

stalowanie nowoczesnych miernikw. Przewidywany koszt wymiany licznikw wyniesie 7 mld funtw, czyli okoo 15 funtw na gospodarstwo domowe. Wedug raportu przygotowanego przez Berg Insight, liczba instalowanych licznikw energii elektrycznej nowego typu na terenie Unii Europejskiej bdzie wzrastaa corocznie o 16%. Docelowo ma to by 80% gospodarstw zlokalizowanych na terenie wsplnoty. Pomys instalacji tych urzdze popieraj rwnie ekolodzy, ktrzy dostrzegaj w nim szans na uwiadomienie spoeczestwu iloci marnowanej energii. Inteligentne liczniki w Polsce Jeeli chodzi o Polsk, to w poowie 2009 roku Urzd Regulacji Energetyki (URE) wraz z Federacj Konsumentw, Stowarzyszeniem Konsumentw Polskich, Krajow Agencj Poszanowania Energii oraz Forum Odbiorcw Energii Elektrycznej i Gazu podpisay deklaracj w sprawie wprowadzenia inteligentnych licznikw do polskiego systemu elektroenergetycznego. Przygotowane zostao studium wykonalnoci instalacji urzdze pomiarowych. URE uzasadnio przygotowanie tego projektu obowizkiem zwikszenia efektywnoci energetycznej, ktry zosta naoony przez Uni Europejsk na pastwa czonkowskie. Termin wprowadzenia tych postanowie w ycie upywa w 2020 roku. Na rynku polskim dostpne s rne inteligentne liczniki energii elektrycznej.

bie zainstalowanych inteligentnych licznikw jest EnergaOperator.

Korzyci odnios take dystrybutorzy energii, zyskujc m.in. likwidacj niektrych barier rozwoju rynku (w oparciu o otrzymywane dane moliwe bdzie zminimalizowanie strat wywoanych bdnymi prognozami dotyczcymi zakupu energii, co otworzy rynek rwnie dla mniejszych przedsibiorcw).
Istotne jest te zmniejszenie strat wywoanych kradzie infrastruktury i energii, wiksza dokadno pomiarw, ktra umoliwi rejestracj prdu pobieranego przez urzdzenia pozostajce w trybie standby, oszczdnoci wynikajce ze zdalnego odczytu stanu licznikw (redukcja kosztw zwizanych z tradycyjnym odczytem licznikw) oraz uatwiona egzekucja nalenoci, gdy nowoczesne liczniki pozwalaj na zdalne odcicie zasilania w przypadku zalegania z patnociami. W 2009 r., wzorem innych pastw, takich jak Wochy, USA czy Holandia, pojawiy si w Polsce urzdzenia elektroniczne, umoliwiajce bezporednie przesyanie stanw do dostawcy energii elektrycznej. Takie liczniki s dzi instalowane w wikszoci nowych nieruchomoci. Waciciele starszych domw jednorodzinnych oraz zarzdcy istniejcych ju od jakiego czasu wsplnot mieszkaniowych take coraz czciej wymieniaj liczniki na nowoczesne, elektroniczne urzdzenia. Wiele zaley jednak w tym przypadku od polityki zakadu energetycznego, ktry podejmuje decyzj o modernizacji. Inteligentne zarzdzanie Elektroniczne liczniki energii elektrycznej pozwalaj sprawnie zarzdza zuyciem prdu. Takie urzdzenia potrafi dokadnie wskaza, ktre domowe sprzty zuywaj najwicej energii. Waciciel domu czy mieszkania moe wic przeanalizowa, kiedy te sprzty s zwykle wczane i na tej podstawie wybra najkorzystniejsz dla siebie taryf u dostawcy.

Maj one moliwo zdalnego odczytywania pomiarw i funkcj automatycznego przeczania trybu kredytowego na przedpatowy. Pozwala to na wiadome planowanie zuycia energii polegajce na jej zakupie w dowolnej chwili i na dowoln kwot. Prowadzi to do wiadomego oszczdzania i wyduania czasu, na jaki energia ta wystarczy.
Okres zwrotu na przykadzie projektu woskiego jest szacowany na 4 lata, a oszczdnoci roczne przecitnego odbiorcy domowego wynikajce z ograniczenia zuycia energii o 10% to okoo 100 z/rok. Obecnie liderem w liczHAN inteligentna domowa sie

Takie rozwizanie generuje realne oszczdnoci od 10 do nawet 30%, czyli od 100 do 300 z rocznie dla przecitSkrt HAN (Home Area Network) oznacza obszar sieci nej rodziny. Sporo daje te stae korzystanie z systemu domowej obejmujcej dowolne urzdzenia uytkownika. przedpacowego, na razie mao popularne, ale stopniowo Moliwoci komunikacyjne nowoczesnych licznikw ener- coraz chtniej wybierane. Model ten wymusza niejako plagii sprawiaj, e mog one wchodzi w skad takiej sieci. nowanie zuycia energii, pomaga przewidywa wydatki Oprcz biecej informacji o kosztach i zuyciu energii, i prowadzi do wyksztacenia dobrych nawykw. dostawca energii bdzie mg wysya komunikaty informujce o zmianach taryfy, np. o wyszej cenie energii w najbliszych godzinach. Zachci to konsumentw do odczenia urzdze od sieci i oczekiwania na godziny poza szczytem, kiedy energia bdzie tasza. Idc krok dalej, moliwa bdzie zdalna komunikacja z licznikiem i sterowanie niektrymi urzdzeniami, pozwalajc w ten sposb zakadowi energetycznemu na wczenie ogrzewania, lub np. wyczenie pompy w basenie. Podstaw takiej dziaalnoci jest jednak wyposaenie urzdze domowych w ukad radiowy umoliwiajcy komunikacj z zainstalowanym licznikiem.

19

Zalet systemu przedpacowego jest likwidacja faktur opartych na szacunkach. Czasami moliwe jest to take w tradycyjnym trybie kredytowym. Wiele zaley tu od polityki zakadu energetycznego. Niektre firmy w peni wykorzystuj potencja elektronicznych licznikw, analizuj ich stany co miesic i na tej podstawie wysyaj faktury.
Problemy z wdroeniami i funkcje przyszoci

Niestety, wiele zakadw wci trzyma si tradycyjnego modelu take w stosunku do uytkownikw dysponujcych najnowoczeniejszymi licznikami. Odczytuj stany co kilka miesicy i na tej podstawie obliczaj nadpat, niedopat oraz wystawiaj oparte na szacunkach wysokoci opat na kolejny duszy okres. To bdzie si jednak z czasem zmienia. Zakady energetyczne mog liczy na spore korzyci zwizane z instalacj nowoczesnych urzdze. Tak jak ju wspomniano, prowadzi to do obniki kosztw odczytw i strat handlowych, minimalizuje ryzyko kradziey prdu. Pozwala wic na znaczne obnienie kosztw eksploatacji caej sieci. Niestety, nowoczesny licznik kosztuje kilkaset zotych. Teoretycznie urzdzenia s wasnoci zakadu energetycznego i to on podejmuje decyzj o wymianie, a take ponosi koszty. Nie brakuje jednak obaw, e w procesie umasowienia inteligentnych licznikw firmy zaczn przerzuca wydatki zwizane z ich zakupem i instalacj na klientw. Po prostu podnios ceny.

przez gospodarstwa domowe. Udostpnienie informacji o rnicowaniu cen energii w cigu doby skania moe do uytkowania odbiornikw o wikszej mocy w godzinach niszych cen energii. System ten moe by poczony z systemem pomocy spoecznej dla odbiorcw wraliwych ekonomicznie. Obecny system, oparty w duej mierze na licznikach indukcyjnych, nie daje wystarczajcych informacji zarwno odbiorcom energii jak i pozostaym uczestnikom rynku elektroenergetycznego. Nie pozwala on zatem na pene wykorzystanie wszystkich moliwoci, jakie daje konkurencyjny rynek energii elektrycznej. Wobec powyszego, rekomendowane jest wprowadzenie nowych, bardziej zaawansowanych technologicznie rozwiza w zakresie systemu opomiarowania zuycia energii. Zarwno dla zachowa odbiorcw, jak i dla zachowa pozostaych uczestnikw rynku, istotny jest sam model systemu opomiarowania. Powinien on przede wszystkim umoliwi odbiorcom energii aktywny udzia w tym rynku. Ich dane pomiarowe dotyczce zuycia energii elektrycznej powinny by podstaw otrzymywania ofert ze strony konkurujcych ze sob sprzedawcw. Te dane powinny by dostpne dla zainteresowanych podmiotw w formie umoliwiajcej przygotowanie takich ofert. Powinny one by przy tym na tyle precyzyjne, aeby mogy by podstaw do analizy kosztowej dla sprzedawcw energii. Dla realizacji celu poprawy efektywnoci energetycznej, istotne jest modelowanie zachowa odbiorcw energii. Bodcem dla zmiany zachowa konsumentw jest wskazanie moliwoci, jakie daje system w zakresie wikszej oszczdnoci zuycia energii, poczone z szacunkiem realnych korzyci powstajcych z tego tytuu. Takie moliwoci daje system inteligentnego opomiarowania zuycia energii, umoliwiajcy zwrotn transmisj danych. Dziaania podmiotw zarzdzajcych systemem elektroenergetycznym powinny stymulowa zachowania uytkownikw tego systemu do zachowa majcych wpyw na popraw efektywnoci energetycznej. Wymiana ukadw pomiarowych moe by jednym z elementw poprawy tej efektywnoci i powinna przynie korzyci przede wszystkim kocowym uytkownikom systemu elektroenergetycznego.

By moe ju za kilka lat inteligentne liczniki energii elektrycznej zyskaj kolejne, przydatne funkcje. Bd np. ostrzega uytkownika przed wczaniem niektrych prdoernych sprztw w okresie, gdy kilowatogodzina jest najdrosza. Dziki sprzeniu z domow infrastruktur informatyczn licznik bdzie mg nawet sterowa domowymi sprztami, takimi jak lodwka czy pralka. Dostawca prdu bdzie oferowa dwukierunkow komunikacj midzy licznikiem a central. Gdy zmieni si cena kilowatogodziny lub zostanie zmodyfikowana taryfa, licznik automatycznie otrzyma aktualizacj oprogramowania i od razu zacznie wywietla nowe ceny oraz kosztorysy. Dziki przyjaznemu, opartemu na duym ekranie LCD interfejsowi, urzdzenie wywietli nie tylko podstawowe dane. Zaprezentuje szczegowe symulacje kosztw oparte na parametrach podczonych do licznika urzdze. W kilka sekund policzy np. ile w danym miesicu bdzie kosztowaa praca lodwki czy komputera. Wyliczy te zyski wynikajce z zakupu nowego, bardziej energooszczdnego urzdzenia.
Z analiz Urzdu Regulacji Energetyki dotyczcych wpywu wymiany urzdze pomiarowych na systemy inteligentnego opomiarowania wywieranych na otoczenie spoeczno -gospodarcze, a w szczeglnoci na popraw efektywnoci zuycia energii przez odbiorcw wynika szereg wnioskw. Po pierwsze, analiza zachowania odbiorcw korzystajcych z ukadw pomiarowych o wikszej liczby stref wskazuje na potencjalne moliwoci zmian zuycia energii elektrycznej

W artykule wykorzystano informacje i materiay z portali: www.ure.gov.pl; www.elektrykadlalaika.pl; www.automatykab2b.pl

20

21