Professional Documents
Culture Documents
LABORATORIUM Z ANALIZY
JAKOŚCIOWEJ
2
Ćwiczenie nr 1.
Identyfikacja i własności podstawowych kwasów i zasad.
Zagadnienia teoretyczne - własności kwasów i zasad, dysocjacja elektrolityczna
kwasów i zasad, stała i stopień dysocjacji, mocne i słabe kwasy i zasady.
Wiadomości ogólne
Za podstawę klasyfikacji różnych substancji chemicznych na kwasy i zasady oraz
takie które nie są kwasami ani zasadami początkowo przyjęto spostrzeżenia z badań
doświadczalnych. Badania substancji ujawniły wspólne charakterystyczne cechy kwasów i
zasad. Za typowe własności kwasowe przyjęto: kwaśny smak roztworów, zmiany
zabarwienia barwników roślinnych (np. lakmusu) oraz specyficzne działanie na metale i
alkalia połączone często z wydzieleniem gazowego wodoru. Także roztwory wodne
wodorotlenków posiadają typowe własności np. gorzki smak, są śliskie w dotyku i
zobojętniają kwasy.
Istnieje wiele substancji o własnościach podobnych do własności kwasów lub zasad,
które jednakże nimi nie są. Obecnie klasyfikacja substancji na kwasy i zasady opiera się na
powiązaniu własności kwasowo-zasadowych ze strukturą cząsteczkową i jonową. Istnieje
szereg teorii kwasów i zasad. Najstarszą z nich jest teoria Arrheniusa (1884) definiująca
kwasy jako substancje odszczepiające w roztworach wodnych jony wodorowe H+ zaś zasady
odszczepiają jony wodorotlenowe OH-. Obecnie powszechną jest teoria Brönsteda -
Lowry’ego (1923) wg której kwasy określa się jako substancje zdolne do oddawania protonu
H+ (donory protonu), natomiast zasady jako substancje zdolne do przyłączenia protonu
(akceptory protonu). Kwas HA odając proton H+ staje się zasadą.
HA ⇔ H+ + A-
kwas zasada
W przemyśle chemicznym jak również w laboratorium chemicznym stosuje się wiele
różnych kwasów i zasad. Do najważniejszych z nich należą kwasy: siarkowy, solny i azotowy
oraz zasady: sodowa, potasowa i amonowa. Oczywiście w procesach przemysłowych nie
zawsze są potrzebne roztwory o wysokiej czystości, jaka jest wymagana dla odczynników
laboratoryjnych.
7
Wykonanie ćwiczenia
Do probówki pobrać po kilka kropli roztworów rozcieńczonych kwasów HCl, HNO3,
H2SO4 i CH3COOH oraz zasad NaOH, KOH i NH4OH.
1) sprawdzić odczyn za pomocą wskaźnika pH (papierka wskaźnikowego)
2) przeprowadzić reakcje wg schematu (str.4) zapisując jednocześnie równania
zachodzących w roztworze reakcji wg załączonej tabeli.
Uwaga: Równania reakcji odpowiednich kationów (dla zasad) i anionów
(dla kwasów) są podane przy następnych ćwiczeniach.
9
łatwo rozpuszczalne w rozcieńczonych kwasach. Wyjątek stanowią jony Al3+ i Cr3+, które
pod wpływem odczynnika grupowego tworzą trudno rozpuszczalne wodorotlenki.
Odczynnikiem grupowym III grupy jest (NH4)2S, w środowisku alkalicznym, obecność
buforu amonowego (NH4OH + NH4Cl), który strąca odpowiednie siarczki lub wodorotlenki
Al(OH)3 i Cr(OH)3.
IV grupa analityczna (grupa węglanu amonowego). Występujące w tej
grupie jony: Ca2+, Sr2+, Ba2+ są strącane przez (NH4)2CO3 w obecności buforu amonowego
(NH4OH + NH4Cl) w postaci trudno rozpuszczalnych węglanów.
V grupa analityczna (brak odczynnika grupowego). Do grupy zaliczane
są kationy: Na+, K+, NH4+, Mg2+, które pozostają w roztworze po kolejnym oddzieleniu
kationów grup I-IV. Jony tej grupy nie mają odczynnika grupowego. Chlorki, siarczki i
weglany tej grupy są rozpuszczalne w wodzie. Wyjatek stanowi zasadowy węglan
dihydroksymagnezu Mg2(OH)2CO3, który jest trudno rozpuszczalny w wodzie, ale łatwo jest
rozpuszczalny w roztworach soli amonowych i nie ulega strąceniu, jeżeli do roztworu doda
się NH4Cl.
Szczegółowy podział kationów na grupy analityczne przedstawiono jest na poniższym
schemacie.
Obecnie tok analizy kationów oparty jest na stosowaniu 0.5 M wodnego roztworu
tioacetamidu zamiast siarkowodoru i siarczku amonu. Związki siarkodoru są szkodliwe dla
zdrowia, charakteryzują się wyjątkowo przykrym zapachem.
Tioacetamid hydrolizuje w środowisku kwaśnym lub alkalicznym, podczas
ogrzewania, z utworzeniem siarkowodoru, który w chwili powstania wytrąca osady
odpowiednich siarczków. Ten sposób wytrącania siarczków z roztworów homogenicznych
daje siarczki o zwartej, grubokrystalicznej strukturze, łatwe do sączenia i przemywania,
co ułatwia analizę.
11
S O
H+lub OH-
H3 C C NH2 + 2 H2 O H2S + H3C C O + NH4
tioacetamid
Przy omawianiu reakcji charakterystycznych w poszczególnych grupach
analitycznych uwzględniono tylko niektóre kationy, a mianowicie: Ag+, Pb2+, Hg2+,Cu2+,
Cd2+, Ni2+, Cr3+, A13+,Fe3+, Zn2+, Mn2+, Ca2+,Mg2+,K+,NH4+.
Są to kationy najczęściej spotykane w środowisku jako jego składniki naturalne lub
zanieczyszczenia oraz występujące w odczynnikach chemicznych stosowanych w procesach
technologicznych inżynierii środowiska
12
Al3+, Cr3+, Fe2+, Fe3+, Co2+, Ni2+, Zn2+, Mn2+ -III grupa
Ca2+, Sr2+, Ba2+ - IV grupa
NH4+, Na+, K+, Mg2+ - V grupa
2 M HCl
wytrącanie
Wykonanie: Próbę należy wykonać w suchej probówce. Do 3 kropli badanego roztworu dodaj 1 -2
krople NH4OH (do oznaczania Ag+) - widać zmętnienie /powstał osad AgCl/. Dodanie dalszych 2 - 3
kropli roztworu NH4OH powoduje rozpuszczenie osadu.
biały
Pb(OH)2 + 2 NaOH → Na2PbO2 + 2 H2O
Pb(OH)2 + 2 HNO3 → Pb(NO3)2 + 2 H2O
Wykonanie: Do 2 - 3 kropli badanego roztworu dodaj 1 - 2 krople 3 M roztworu NaOH. Wytrąca się
czerwonobrązowy osad przechodzący w nadmiarze odczynnika strącającego w żółty.
Wykonanie: Do 2 kropli badanego roztworu dodaj 1 kroplę 0.1 M. roztworu KJ (wytrąci się osad).
Następnie dodaj dalsze 1 - 2 krople roztworu KJ do rozpuszczenia osadu.
2. NaOH, KOH wytrącają osad wodorotlenku miedzi (II), który przy podgrzaniu
przechodzi w tlenek
Cu + 2 OH- → Cu (OH)2↓
2+
niebieskozielony
Wykonanie: Do 2 - 3 kropli badanego roztworu powoli dodawaj kroplami 0.5 M roztwór NH4OH aż
do wytrącenia osadu, i dalej aż do jego rozpuszczenia.
16
4. KJ wytrąca osad jodku miedzi (II), który rozkłada się na jodek miedzi (I) z
równoczesnym wydzieleniem jodu
2 Cu2+ + 4 J- → 2 CuJ2↓ → Cu2J2↓ + J2↑
czarny biały czerwonobrunatny
Odczynnikiem grupowym III grupy jest siarczek amonu (NH4)2S. Ponieważ jest to
sól w dość znacznym stopniu zdysocjowana, stężenie jonów siarczkowych S2- jest
wystarczające do przekroczenia iloczynów rozpuszczalności siarczków kationów III grupy i
wytrącenia osadów. Iloczyny rozpuszczalności tych siarczków są bowiem znacznie większe
od iloczynów rozpuszczalności siarczków II grupy (np. Ir CuS = 8.0 ⋅10-36; Ir MnS = 1.0 ⋅10-11).
Aby zapobiec hydrolizie siarczku amonowego, stosuje się dodatek NH4OH (przesunięcie
równowagi reakcji hydrolizy w lewo).
(NH4)2S + 2 H2O ↔2 NH4OH + H2S↑
Oprócz amoniaku należy dodać do roztworu kationów III grupy chlorku amonu,
NH4Cl. Z jednej strony zapobiega to strącaniu się wodorotlenku magnezu, Mg(OH)2 pod
wpływem amoniaku, a z drugiej przeszkadza w powstawaniu koloidalnych roztworów
siarczków i wodorotlenków III grupy, pod warunkiem, że proces strącania prowadzony jest z
roztworu ogrzanego uprzednio do wrzenia.
Wykonanie: Do 2-3 kropli badanego roztworu dodaj 4-5 kropli 2 M r-ru NH4Cl i 1 kroplę 2 M r-ru
NH4OH do odczynu zasadowego (sprawdź odczyn roztworu papierkiem uniwersalnym). Do
przygotowanej mieszaniny dodać 3-4 krople AKT i całość ogrzewać na łaźni z wrzącą wodą 10-15
min.
Wykonanie: Do 2-3 kropli badanego roztworu dodaj 5-6 kropli roztworu NaOH lub KOH i 4-5
kropli wody chlorowej. Mieszaninę ogrzać.
Wykonanie: Do 2 - 3 kropli badanego roztworu dodać 3 - 4 krople NaOH lub KOH. Mieszaninę
ogrzewać przez ok.10 min. na łaźni wodnej.
Wykonanie: Do 2 kropli badanego roztworu dodać 1 kroplę 3 M. roztworu NaOH /wytrąci się osad/ i
następnie dalsze 2 -3 krople do rozpuszczenia powstałego osadu.
Wykonanie: Do 1 kropli badanego roztworu dodać 1 kroplę 2 M. roztworu NH4OH /wytrąci się osad/
i następnie ok. 1 ml roztworu wodorotlenku amonu do rozpuszczenia powstałego osadu.
Wykonanie: Do 1 - 2 kropli badanego roztworu dodać 1 kroplę roztworu KSCN lub NH4SCN.
Wykonanie: Do 2 kropli badanego roztworu dodać 2 krople 2 M. NH4OH, 4 krople 0.5 M. NH4Cl i 3
krople AKT. Mieszaninę ogrzewać na łaźni z wrzącą wodą ok.5 min.
Wykonanie: Do 2 kropli badanego roztworu dodać 2 krople 2 M. NH4OH, 4 krople 0.5 M. NH4Cl i
3 krople AKT. Mieszaninę ogrzewać na łaźni z wrzącą wodą 5 - 10 min, aż do wytrącenia na dnie
probówki jasnoróżowo - cielistego osadu.
Wykonanie: Do 2 - 3 kropli badanego roztworu dodać 1 (!) kroplę 3 M. NaOH. Probówkę z osadem
energicznie wstrząsnąć. Wytrącony osad przez moment jest biały i natychmiast ciemnieje na
powietrzu.
jasnoróżowy ciemnofioletowy
Wykonanie: Do 1 kropli (nie więcej!) badanego roztworu dodać 50 kropli wody i wymieszać. Z tego
roztworu pobrać 1 ml i dodać do niego 2 krople stężonego HNO3 i 10 kropli 1% roztworu AgNO3
(pojawia się zmętnienie) oraz szczyptę (NH4)2S2O8 i wymieszać. Mieszaninę ogrzewać na wrzącej
łaźni wodnej ok. 3 - 5 min. Probówkę z wytrąconym brązowo - brunatnym osadem wyjąć z łaźni i
energicznie wstrząsnąć - osad opada na dno probówki, a roztwór ma fioletowo - różowe zabarwienie.
Probówkę odstawić na chwilę - osad opadnie, a kolor będzie wyraźniejszy.
Wykonanie: Do 1 kropli badanego roztworu dodać 1 kroplę roztworu (NH4)2C2O4. Wytrąca się osad,
który rozpuszcza się w 5-6 kroplach 6 M HNO3.
Wykonanie: Do 2 kropli badanego roztworu dodać 3 - 4 krople roztworu NH4Cl i 4 krople roztworu
Na2HPO4.
Wykonanie: Do 2 - 3 kropli badanego roztworu dodaj 3 krople 0.5 M NH4Cl i 3-4 krople roztworu
Na2HPO4.
żółtobrunatny
Wykonanie: 1-2 krople badanego roztworu wkroplić do probówki i rozcieńczyć 8-10 kroplami wody
destylowanej. Dodać 1-2 krople odczynnika Nesslera.
26
Jeżeli po dodaniu odczynnika grupowego I grupy kationów osad nie wytrąca się, do
tej samej porcji roztworu dodaje się odczynnik grupowy II grupy. Brak reakcji wytrącania
oznacza brak kationu II grupy w badanym roztworze. Następnie dodaje się odczynnik
grupowy III grupy. Jeżeli i w tym przypadku nie powstanie osad, dodaje się odczynnik
grupowy IV grupy. Jeżeli osad nie powstanie, oznacza to, że badany kation należy do V
grupy lub w roztworze brak jest w ogóle kationów. Po stwierdzeniu, do której grupy
analitycznej należy kation, przeprowadza się opisane uprzednio reakcje charakterystyczne.
Wykonanie: Do 4 kropli badanego roztworu dodaj kroplę stężonego KMnO4 i 1kroplę stęż. H2SO4.
Mieszaninę należy ogrzać ok. 10 - 15 min. (pod wyciągiem!).
Stosowane roztwory muszą być zimne, gdyż siarczan nitrozowy żelaza (II) w wyższej temperaturze
ulega rozkładowi wg reakcji:
Fe(NO)SO4 → FeSO4 + NO
Jon fosforanowy PO43- jest anionem kwasu ortofosforowego H3PO4. Jest to kwas
średniej mocy i jako kwas trójzasadowy tworzy trzy rodzaje soli:
fosforany trójmetaliczne (obojętne): np. Na3PO4, Ca3(PO4)2
fosforany dwumetaliczne (kwaśne): np. Na2HPO4, CaHPO4
Fosforany jednometaliczne (kwaśne): np. NaH2PO4,Ca(H2PO4)2
Wykonanie: Do 2 kropli badanego roztworu dodaj 10 - 15 kropli (!) roztworu molibdenianu amonu.
Powstaje żółte zabarwienie roztworu. Probówkę wstrząśnij energicznie i odstaw na chwilę. Wytrąca
się żółty krystaliczny osad.
32
Część praktyczna