Redakcja Przegladu Zachodniego zwro cia sie do ro znych instytucji z propozycja zaprezentowania wszelkiego rodzaju dziaan na rzecz porozumienia

enia mie dzy Polakami i Niemcami. Dzie kujemy wszystkim, kto rzy zechcieli pokazac , ze poza sfera oficjalnych kontakto w w ro znych dziedzinach zycia, istnieje dialog, wspo praca i trwae wie zi. Efektem jest bardzo ro znorodna, ciekawa i budujaca panorama. Nadesane materiay publikujemy poniz ej, w ukadzie alfabetycznym wedug nazwisk autoro w.

DEUTSCHES POLEN-INSTITUT W DIALOGU Z POLSKA

Dieter Bingen Deutsches Polen-Institut w dialogu z Polska

Nowa jakos c stosunko w polsko-niemieckich, bezpos rednie, juz nie utrudniane wzgledami politycznymi i biurokratycznymi spotkanie towarzystw, kultur, mentalcy brak przygotowania na tak bezpos nos ci i intereso w, ale tez daleko ida rednie siedztwo Polako co w ostatnich latach sa w i Niemco w, zwielokrotniy znacza cych zapotrzebowanie i popyt na moderowanie i aktywnos c organizacji pos rednicza oraz na os rodki wymiany. Swobodna wymiana ro z norodnych kultur potrzebuje jednak jakos ciowo i ilos ciowo rozbudowanych i ulepszonych instrumento w. suszna , z Jest rzecza e normalizacja i brak gwatownych perturbacji w codziennych spotkaniach Polako w i Niemco w od czasu przeomu systematycznie przybieray na sile. Jednoczes nie nalez y jednak stwierdzic , z e was nie na paszczyz nie politycznej w minionych latach w silniejszym stopniu day o sobie znac pewne irytacje, jak ro wniez silne ro z nice intereso w, kto re polsko-nie wspo intereso Krzysztof Skubiszewski miecka lnote w w Europie (jak to uja pro , i kto ze w lutym 1990 r. w Poznaniu) wystawiy na nowa be re niosa niebezpieczen dnie dobrze funksoba stwo negatywnego oddziaywania na wzgle ce stosunki spoeczne. cjonuja Zakorzeniony w przestrzeni politycznej Deutsches Polen-Institut DIP (Niec okres miecki Instytut Polski), maja lone znaczenie kulturalno-polityczne, ze swym zadaniem spoeczno-politycznym i profilem naukowo-politycznym przed przeo Polska mem i po przeomie, posiada centralne miejsce jako symbol roli, jaka zajmuje w niemieckiej polityce, kulturze i spoeczen stwie oraz w stosunkach

12

Dieter Bingen

dzy Polakami i Niemcami. Jego dziaalnos tku na mie c nastawiona od pocza i dugofalowos kontynuacje c jest dowodem na znaczenie, jakie strona niemiecka przypisuje wspieraniu partnerstwa, a tym samym ro wniez na powaz ne traktowanie niemieckiej polityki wobec Polski. Niemiecki Instytut Polski postrzegany jest w Niemczech, jak ro wniez w Polsce nie tylko symboliczne akty niezmiennie jako latarnia, czego s wiadectwem sa cych sie wizyt polskich i niemieckich prezydento w postaci powtarzaja w w Darmcy sie zapotrzebowastadt, lecz co znajduje ro wniez wymiar praktyczny, wyraz aja niem na ro z norodne produkty Instytutu w sferze kultury, polityki, nauki i opinii publicznej. tku byo widoczne, z Od samego pocza e Deutsches Polen-Institut nie lez a s bynajmniej na wyspie szcze liwco w. Instytucja ta, kto ra utworzona zostaa jako cej na krytyke rzeczywistos kontrapunkt wobec zasuguja ci stosunko w poltki lat w sposo sko-niemieckich, i kto ra przez niemal dwie dziesia b niezwykle istotny do poszerzenia i poge bienia wiedzy na temat sa siado przyczynia sie w Niemiec ki pos (Polski) i ich lepszego rozumienia dzie rednictwu literatury polskiej z jej nadzwyczajnym spiritus rector i dyrektorem w latach 1980-1997, Karlem Dedeciuta zostaa radykalnym przeomem europejskim 19891990. sem ro wniez dotknie ta w sposo I to byc moz e dotknie b szczego lny, poniewaz wiosna narodo w przed niemal dwudziestu laty doprowadzia, zwaszcza w stosunkach polsko-niemieckich, do pewnej nieprzewidzianej zmiany paradygmato w oraz do podejmowania nowych wyzwan i zadan . Po zakon czeniu wielkich projekto w literackich wedug koncepcji Karla Dedeciusa, wydaniu 50-tomowej Biblioteki Polskiej (Polnische Bibliothek) w wydawnictwie Suhrkamp (1982-2000), oraz 7-tomowej Panoramy literatury polskiej XX wieku (Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts) w wydawnict okazja, bazuja c na renomie literackiego profilu wie Ammann, nadarzya sie cych kultury i nauki. Instytutu, do rozwiniecia nowych tres ci w dialogu dotycza kszej uwagi Instytut poczytuje sobie dzis za szczego lnie pilne zadanie, skupienie wie d w Niemczech polonikach w nauce i os na zaniedbanych dota wiacie. Go wnymi adresatami zaro wno w nowych, jak tez w sprawdzonych juz polach niezmiennie decydenci oraz struktury decydenckie, dziaalnos ci Instytutu, pozostaja dzania, jak ro wniez multiplikatorzy w sferze polityki, kultury, os wiaty, zarza przy tym od medio w i gospodarki. Znacznie silniej niz w przeszos ci rozwijane sa zane z tworzeniem sieci i usug w zakresie nauki, badan niedawna projekty zwia , modziez y i edukacji. Profil i zadania Niemiecki Instytut Polski jest centrum pracy naukowej, informacji oraz orcych polskiej kultury, historii, polityki, spoeczen ganizowania imprez dotycza stwa i stosunko w polsko-niemieckich w konteks cie integracji europejskiej. Powstay

 Deutsches Polen-Institut w dialogu z Polska

13

w 1979 r. jako zarejestrowane stowarzyszenie Instytut, dziaa aktywnie od marca : miasto Darmstadt, kraje federacji Hesja 1980 r. Jego organami zaoz ycielskimi sa i Nadrenia-Palatynat oraz federacja. Od 1987 r. odpowiedzialnos c za Instytut zostaa gnie ta na Konferencje Ministro rozcia w Kultury Krajo w Federacji (Kultusministerkonferenz der Lnder). Istotny wkad w urzeczywistnienie celo w instytutowych publiczne oraz prywatne fundacje, jak ro ce przedsie biorstwnosza wniez sponsoruja wa i osobistos ci. Od 1999 r., po tymczasowym kierownictwie byego nadburmistrza Darmstadt Gnthera Metzgera, Niemieckim Instytutem Polskim kieruje politolog i historyk Dieter Bingen. Sekretariat prowadzi Kriemhild Kern. W Instytucie cznie z dyrektorem Instytut zatrudnia szes zatrudnionych jest 12 oso b. Wa ciu tku cej pracowniko w naukowych. Od pocza 2006 r. funkcje przewodnicza sprawuje ca Bundestagu Rita Sssmuth, jako naste pczyni hrabiny Marion bya przewodnicza Dnhoff (1980-1995), byego kanclerza federalnego Helmuta Schmidta (1995-1999) oraz byego burmistrza Bremy Hansa Koschnicka (2000-2005). W 2006 r. powoana zostaa Rada Naukowa Instytutu pod kierownictwem prof. dra Martina Schulze Wesela z Monachium. do wzajemnego Zadaniem Instytutu jest zgodnie ze statutem przyczynienie sie bienia wiedzy na temat kulturalnego, duchowego i spoecznego z poge ycia Polako w i Niemco w. Zadanie to spenia Instytut, w mys l statutu, przede wszystkim poprzez: badania, publikacje i organizowanie imprez, i piele gnowanie kontakto wspo prace w z osobami i instytucjami, kto re sobie podobne cele, stawiaja i fachowe doradztwo. informacje dnione zostao z W ten sposo b uwzgle yczenie (sformuowane w wytycznych dzy Niemcami a Polakami wzbudzic Instytutu z 1997 r.), aby w kontaktach mie cego w danym czasie podoz zrozumienie dla istnieja a kulturalnego w sensie uwarunkowan historycznych i spoecznych, jak ro wniez uksztatowanych wzorco w zachowan i mentalnos ci. Na wielki przeom i otwarcie w Europie oraz w stosunkach polsko-niemieckich w latach 1989-1991 Niemiecki Instytut Polski odpowiedzia nowymi formami te zostay w wie kszym stopniu dialogu w sferze kultury. Od kon ca lat 90. podje gnie to tez gi oso wpyw na tematy spoeczne; wcia nowe kre b, kto re wywieraja kontakty polsko-niemieckie. Stosownie do tego, od kon ca lat 90. Instytut wprowadza do swego rocznego kszym stopniu tematy ze styku polityki, kultury, spoeczen programu pracy w wie stwa i gospodarki. Jednak go wnym trzonem dziaalnos ci Instytutu pozostaje w dalgu promowanie literatury polskiej w Niemczech. szym cia na naste puja cych W obecnym czasie dziaalnos c Instytutu koncentruje sie obszarach programowych: i sympozja specjalistyczne (warsztaty, konferencje, badania nad Polska akademie, imprezy, opieka nad modymi pracownikami naukowymi, stypendia badawcze),

14

Dieter Bingen

dziaalnos c wydawnicza (serie naukowe, pojedyncze publikacje, prace zbioczniki), rowe materiao w pokonferencyjnych, roczniki, podre publiczne upowszechnianie kultury (przyznawanie nagrody im. Karla Dedeciusa, publiczne dyskusje, odczyty, wykady i inne imprezy kulturalne), pnianie, wa czenie do sieci, dokumenta biblioteka i archiwum (zakup, udoste cja literatury, opieka nad uz ytkownikami, bibliografie).

Zakres programowy 1: Badania nad Polska i sympozja specjalistyczne Obserwacja niemieckiego krajobrazu naukowego pozwala stwierdzic , iz w za istnieje ogromny deficyt, i z kresie naukowych badan nad Polska e tendencja ta gu sie poge bia. W zwia zku z tym nalez w dalszym cia y wskazac na zalecenia dla studio w regionalnych (Area-Studies) w szkoach wyz szych oraz pozauniwersytec Naukowa latem 2006 r., kto kich placo wkach badawczych wydane przez Rade ra cej sie juz mo wi o nie daja kontrolowac dynamice progresji i regresji zasobo w . Juz w tej dziedzinie. Dotyczy to szczego lnie badan naukowych nad Polska od tku tego stulecia Deutsches Polen-Institut poszukuje nowych sposobo pocza w, aby istnieja cemu trendowi w tym zakresie. W drugiej poowie tego przeciwstawic sie ciolecia praca Instytutu ogniskuje sie wie c woko z dziesie nowego punktu cie kos ci: stac stkowych badaniach nad Instytut ma sie miejscem koncentracji wiedzy o cza prowadzonych w Niemczech, posiadaja cym funkcje sieci, jako katalizator Polska w Niemczech oraz miejsce dyskursu naukowego. badan nad Polska dzony przez Instytut zarys uniwersyteckich i pozauniwersyteckich badan Sporza w Niemczech (polonistyka w najszerszym tego sowa rozumieniu) nad Polska wydaje w kro pokaza, z e jak sie tkim i s rednim okresie sytuacja ta nie zmieni sie raczej na lepsze. Proponowane przez Deutsches Polen-Institut innowacje maja s w przyszos ci, przynajmniej cze ciowo, wyro wnac dostrzez one braki w instytucjonalnej infrastrukturze na uniwersytetach, szkoach wyz szych i w pozauniwersyteckich instytucjach badawczych, i wnies c dugotrway wkad w stworzenie sieci cych w Niemczech, aczkolwiek rozproszonych i pene wykorzystanie istnieja powia zanych kompetencji w nauce i os i ledwie ze soba wiacie (szkoy). Tym do naukowego i kulturalnego samym Instytut moz e w sposo b istotny przyczynic sie . Trzon tych zadan : dialogu z Polska stanowia w Niemczech, monitoring badan nad Polska , inicjowanie idei (pomyso w) dla badan nad Polska miejsce nauki, badan i wspierania modych kadr, kultur: polskiej i niemieckiej, miejsce spotkania sie miejsce tworzenia i upowszechniania wiedzy dla celo w edukacyjnych (szko ).

 Deutsches Polen-Institut w dialogu z Polska

15

Waz nym krokiem dla stworzenia sieci jest ramowe porozumienie o partnerstwie dzy Deutsches Polen-Institut a Technische Universitt (TU) w Darmzawarte pomie stadt, kto re zostao podpisane w listopadzie 2006 r. Istotna funkcja w poszerzeniu zadan instytutowych przypada przy tym bibliotece Instytutu z jej go wnym zakresem dziaalnos ci (m.in. pozycja monopolisty, jes li zyk niemiecki, chodzi o zbiory literatury polskiej w oryginale i w przekadzie na je dzie ona waz wielodyscyplinarna biblioteka fachowa). Be nym filarem dla wycej z Instytutu sieci. Juz systematycznie w kierunku chodza teraz rozwija sie centrum spotkan stawania sie , miejscem kontakto w spoecznych oraz miejscem zdobywania wiedzy dla naukowco w polskich i niemieckich, a zwaszcza dla modej kadry naukowej. i sympozjo Program w zakresie badan nad Polska w by moz liwy do zrealizowaki istotnemu poszerzeniu wspo nia dzie pracy z instytucjami naukowymi i kulturalnymi w Niemczech, Polsce i innych krajach europejskich. Dotyczy to aktualnych, cych sie do praktyki projekto odnosza w w zakresie nauk politycznych i historii nowoz ytnej, takich jak np. prowadzony od 2000 r. projekt z niemieckimi (Uniwersytet w Mannheim i in.) i polskimi (Centrum Badan Wschodnich w Warszawie) partnerami na temat wspo lnej polskiej i niemieckiej polityki wschodniej, a takz e dzeniom, kto dyskurs naukowy o Centrum przeciwko wype ry zrealizowany zosta w 2002 r. w Darmstadt we wspo pracy z Humanistycznym Centrum Historii rodkowo-Wschodniej w Lipsku (Geisteswissenschaftliches i Kultury Europy S Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas Leipzig), Uniwersytetem Euro, Instytutem Historycznym Uniwersytetu pejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odra dana jest wspo Warszawskiego oraz Karl-Universitt w Pradze. Poz a praca z pos rednikami ksztacenia politycznego oraz instytucjami naukowymi w celu wykorzystania efekto w synergii wspo pracy interdyscyplinarnej oraz dla wzmocnienia kompetencji w zakresie polityki kulturalnej i kompetencji interkulturowej. Instytut tnie przyja na przykad oferte wspo che pracy z Instytutem Fizyki Ciaa Staego (prof. Fujara) na Technische Universitt w Darmstadt, az eby wzbogacic polsko szkoe letnia dla fizyko pst-niemiecka w o zagadnienia polityki kulturalnej. W naste w latach 2002, 2003 i 2005 wspo wie tego Instytut sta sie organizatorem tejz e szkoy letniej. W ostatnich dwo ch latach projekty sympozjo w w ramach programu I byy puja cymi partnerami: Akademia Baltica w Lubece, Koo realizowane m.in. z naste robocze polskich i niemieckich historyko w sztuki i konserwatoro w zabytko w, Niemieckie Towarzystwo Wiedzy o Europie Wschodniej (Deutsche Gesellschaft fr Osteuropakunde), Niemieckie Forum Kultury Europy Wschodniej (Deutsches Kulturforum stliches Europa), Instytut Herdera (Herder-Institut), Instytut Niemiec i Europy Po nocnej w Szczecinie, Os rodek Studio w Wschodnich w Warszawie, Instytut Zachodni w Poznaniu, University of Warwick, Centre Marc Bloch w Berlinie, Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie, Fundacja Friedricha Eberta (Friedrich-Ebert-Stiftung), Fundacja Konrada Adenauera (Konrad Adenauer

16

Dieter Bingen

Stiftung), Fundacja Friedricha Naumanna (Friedrich-Naumann-Stiftung). Partnerami Instytutu byy tez uniwersytety i szkoy wyz sze w Niemczech (m.in. w Darmstadt, Humbold-Universitt i Freie Universitt w Berlinie, uniwersytety w Bremie, , Lipsku oraz ZittauGrlitz), Oldenburgu, Kilonii, Moguncji, Frankfurcie n. Odra uniwersytety w Polsce (m.in. w Toruniu, Wrocawiu, Poznaniu, Warszawie, Katolicki Uniwersytet Lubelski, uniwersytet w Krakowie), a takz e Instytuty Polskie w Berlinie, Lipsku, Dsseldorfie; ponadto Centrum Studio w Niemieckich i Europejdzynarodowych skich im. Willy Brandta we Wrocawiu, Centrum Stosunko w Mie SED (Stiftung Aufarbeitung der w Warszawie, Fundacja Badan nad Dyktatura SED-Diktatur) w Berlinie, Humanistyczne Centrum Historii i Kultury Europy rodkowo-Wschodniej (Geisteswissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur S Ostmitteleuropas) w Lipsku, Niemieckie Forum Kultury Europy Wschodniej (Deutsches Kulturforum stliches Europa) w Poczdamie, Berlin sko-Brandenburski Instytut ds. Francusko-Niemieckiej Wspo pracy w Europie (Berlin-Brandenburgisches Institut fr deutsch-franzsische Zusammenarbeit in Europa) w Genshagen, Wschodnia Uniwersytetu w Bremie (Forschungsstelle Os rodek Badan nad Europa Osteuropa der Universitt Bremen), Uniwersytet Paryski (Universit Paris IV Sorbona). w latach 2006 Spos ro d sympozjo w, konferencji i warsztato w, jakie odbyy sie i 2007 moz na wskazac na kilka z nich: rodkowo-Wschodniej Po rozszerzeniu Unii Europejskiej o pan stwa Europy S dzy Polska a jej wschodnimi sa siadami opadnie nowa powstao zagroz enie, z e mie dana ani przez Unie Europejska , ani przez kurtyna, kto ra w istocie nie jest poz a . To polityczne wyzwanie byo nowych czonko w Unii, a zwaszcza przez Polske tematem cyklu konferencji organizowanych w latach 2000 do 2003 przez Deutsches Polen-Institut oraz Instytut Niemiec i Europy Po nocnej w Szczecinie. Ostatnim dzynarodowe sympozjum dotycza ce zagadnien spotkaniem tego cyklu byo mie ze sfery polityki, w kto rym udzia wzieli uczestnicy z Niemiec, Polski i innych krajo w Unii Europejskiej, przedstawiciele Rady Europy oraz Europejskiej Komisji ds. ono w czerwcu 2006 r. i przepolityki wschodniej UE w Brukseli. Odbyo sie prowadzone zostao wspo lnie z go wnym os rodkiem polskim w zakresie badan nad Wschodnia Os odbyc Europa rodkiem Studio w Wschodnich. W roku 2008 ma sie w sprawdzonym juz miejscu obrad, przedstawicielstwie Hesji w UE w Brukseli, czonych do UE pod ponowna analiza dalszego rozwoju pan stw wschodnich przya tem polityki wewne trznej, jak ro dnie stagnacji wschodka wniez ewolucji wzgle siedztwa Unii Uuropejskiej. Na bazie inicjatywy niego wymiaru polityki sa a sie siec ca go darmstackiej z roku 2000 rozwine obejmuja wnie modych poli obecnie niezalez tologo w polskich i niemieckich, kto rzy dziaaja nie od Instytutu na polu strategiczno-politycznym. mie dzynarodowe sympozjum naukowe na temat: W marcu 2007 r. odbyo sie Interesy i konflikt. O politycznej ekonomii stosunko w polsko-niemieckich (1900-2006). Miao ono miejsce w Darmstadt z udziaem uczestniko w z Niemiec,

 Deutsches Polen-Institut w dialogu z Polska

17

Polski, Wielkiej Brytanii i in. Konferencja ta zostaa przeprowadzona we wspo pracy z Warwick University. g ok. 18 eksperto cych Grupa Kopernika, to kra w z Niemiec i Polski, zajmuja badaniem stosunko zwaszcza na styku sie w polsko-niemieckich, kto rzy dziaaja je zykiem polskim i niemieckim, polityki, nauki i dziennikarstwa; pynnie wadaja sie dwa razy do roku na przemian w Niemczech i w Polsce. i spotykaja Na zaproszenie Deutsches Polen-Institut oraz Instytutu Niemiec i Europy Po nocnej waz w Szczecinie grupa ta od wiosny 2000 r. zajmuje sie nymi wyzwaniami z dziedziny polityki kulturalnej i spoecznej, jak ro wniez problemami stosunko w sie coraz cze s polsko-niemieckich, jakie pojawiaja ciej w ramach wspo lnego zywania wzgle dnie czonkostwa w UE. Grupa wypracowuje propozycje ich rozwia na celu zapobieganie aktualnym i potencjalnym turbulencjom realizacji, kto re maja we wzajemnych stosunkach. Ustne i pisemne os wiadczenia Grupy Kopernika ce tres wya cznie i jej uczestniko w dotycza ci temato w posiedzen odzwierciedlaja oceny i opinie ich uczestniko w. z zainteresowaOpublikowane od 2000 r. raporty (do tej pory 13 oraz Apel) sa gach dziennikarskich. niem czytane przez polityczne gremia decyzyjne oraz w kre spowodowao, z Ukierunkowanie protokoo w roboczych na praktyke e niekto re w obu krajach (nawet na 1 stronie Frankfurter z raporto w wzbudziy uwage Allgemeine Zeitung FAZ) i doprowadziy do publicznych dyskurso w, a takz e polsko-niemieckich debat. W przynajmniej dwo ch przypadkach moz na wykazac bezpos redni, konkretny efekt ich oddziaywania: zan Zainicjowanie dyskusji na temat nowych rozwia w kwestii rewindykacji do br kultury utraconych podczas II wojny s wiatowej (Raport 2), cznika polskiego wedug Konkretne plany stworzenia od 2003 r. podre zainicjowanej przez Deutsches Polen-Institut umowy ministro w kultury Meklemburgii-Przedpomorza, Brandenburgii, Berlina i Saksonii (Raport 4). rola Grupy Kopernika przemawia ro Za awangardowa wniez fakt, iz raport cy kwestii do ponownie przedmiotem rozmo dotycza br kultury sta sie w, przywoany przez polskie i niemieckie media w lecie 2007 r. po tym, jak na nowo rozgorza polsko-niemiecki spo r woko Berlinki. 30 listopada 2007 r. Grupa Kopernika otrzymaa nagrode Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad . Odra inicjatywa , zwia zana z utworzeniem przez Instytut sieci, byy Warsztaty Nowa , kto 16-17 listopada na temat stanu niemieckich badan nad Polska re odbyy sie 2007 r. w Darmstadt. Zaproszono na nie naukowco w, kto rzy w niemieckich sie szkoach wyz szych i pozauniwersyteckich instytutach badawczych zajmuja i stosunkami polsko-niemieckimi w najro Polska z niejszych dyscyplinach. W miniotkach lat przedstawiciele tych dyscyplin pozostawali cze sto w swoim nych dziesia w Niemczech wzmocnic ksza gronie. Az eby badania nad Polska i nadac im wie w spoecznos dane range ci naukowej, jak ro wniez w szerszej opinii publicznej, poz a
d Zachodni 2007, nr 4 2 Przegla

18

Dieter Bingen

dwa kroki: 1) zwie kszyc sa moz liwos ci zapoznania ze wspo czesnymi badaniami i nauki o Polsce w ramach kre gu badaczy rozmaitych kierunko nad Polska w cych sie Polska na niemieckich szkoach wyz zajmuja szych i w pozauniwersyteckich do instytucjach badawczych i 2) ze wzgle w strategiczno-badawczych znacznie ksza wage niz d miao miejsce nalez wie to dota y przypisac podejs ciu wielodyscyplinarnemu. Poszczego lne cele warsztato w to: d naukowych badan w ro przegla nad Polska z nych dyscyplinach w Niemczech (historia, aktualny stan, dezyderaty, pola badawcze), dyskusja na temat moz liwych w przyszos ci dziaan (Brainstorming): nowe formy wzajemnego przepywu informacji oraz moz liwos ci wspo pracy, ce dezyderato propozycje rozwijania projekto w dotycza w badawczych, rozwijanie wielodyscyplinarnych hipotez naukowych i projekto w badawczych, w polityce i spoeczen lepsze postrzeganie niemieckich badan nad Polska st o kwestie badawcze wie poprzez nadanie im odpowiedniej rangi i troske i wyniki badan , zgoszenie propozycji na organizowane w Darmstadt przez Instytut we 2009 r. Pierwsze niemieckie sympozjum wspo pracy z partnerami na wiosne cych sie Polska . badaczy zajmuja byc W celu wspierania modych naukowco w niemieckich i polskich maja wykorzystane od 2008 r., poprzez organizowanie Akademii Letnich, w wiekszym d stopniu, kompetencje Instytutu na rzecz ksztacenia modej kadry niz dota co na lepsze postrzeganie Instytutu przez szkoy naukowej, co wpynie znacza dniona wyz sze i uniwersytety. Przy wyborze temato w na kursy ma byc uwzgle zaniami z nauka i kultura w konteks specyfika profilu Instytutu z jego powia cie ca polsko-niemieckim oraz pewna cecha szczego lna odro z niaja ja od tematyki cych juz istnieja szko letnich.

Zakres programowy 2: Dziaalnos c edytorska Edytorski profil Instytutu jest, od momentu jego powstania przed 27 laty, bardzo wyrazisty. W sposo b oczywisty upowszechnianie sowa pisanego, a zwaszcza knej z Polski stanowio w pierwszych dwudziestu latach zasadniczy literatury pie gu podstawowym zadaniem Niemiectrzon dziaalnos ci Instytutu. W dalszym cia kiego Instytutu Polskiego jest wydawanie, upowszechnianie i popularyzowanie wspaniaych dzie sowa pisemnego w dziedzinie historii, polityki, spoeczen stwa drogi do i beletrystyki, tych, kto re inaczej z trudem lub w ogo le nie znajduja gu czytelniko niemieckiego kre w. Markowym znakiem Instytutu jest przede wszystkim wydawanie wprowadzonych juz na rynek lub nowych serii wydawniczych.

 Deutsches Polen-Institut w dialogu z Polska

19

Mys lenie i wiedza. Biblioteka Polska (Denken und Wissen. Eine Polnische Bibliotek) (Wydawca: Dieter Bingen, Redakcja: Peter Oliver Loew) Po ukon czeniu serii Biblioteka Polska Deutsches Polen-Institut postawi sobie bionego i systematycznego zapoznawania za zadanie, wnies c swo j wkad do poge z naukowym i politycznym dyskursem w Polsce. Do prowadzenia dialogu polsko-niemieckiego i europejskiego potrzebna jest znajomos c naukowego i polityczsiado nego mys lenia sa w, zwaszcza w zakresie nauk humanistycznych i socjologicznych. Recepcja niemieckiego mys lenia naukowego i politycznego w Pol, zwaszcza po 1990 r. wzorcowa, i to zaro dem sce staa sie wno pod wzgle pragmatycznego wykorzystania chociaz by badan gospodarczych, prawniczych niemieci socjologicznych, jak ro wniez w odniesieniu do zapoznania z refleksja ki serii Poznan kich autoro w na temat ich narodu, kultury i cywilizacji, dzie skiej Biblioteki Niemieckiej [wydawanej przez Wydawnictwo Poznan skie]. Z kolei niemiecka znajomos c wybitnych prac polskich socjologo w, filozofo w, kulturoznawtrznych dyskurso co w itd. oraz waz nych wewne w w Polsce (np. na temat Europy, Wschodu, czy przeszos ci komunistycznej) pozostawia wiele do z yczenia. Rozoz ona na 15 tomo w seria Mys lenie i Wiedza. Biblioteka Polska, kto ra od 2003 r. w wydawnictwie Suhrkamp, rozwine a sie juz ukazuje sie jako nowy serie wydawnicza Instytut statek flagowy pracy edytorskiej Instytutu. Poprzez te chciaby fachowcom i naukowcom ro z norodnych dyscyplin, politycznej opinii gom opiniotwo pnic publicznej, mediom oraz kre rczym w Niemczech udoste waz ne c, z one do publicznos dziea polskie, nie oczekuja e dotra ci masowej, ale po to, z eby wiedze o Polsce ws poszerzyc faktycznie do dzisiaj niezmiennie skromna ro d elit zaprezentowane dziea, autorzy i tematy, kto niemieckich. W serii tej zostana re zaro polskich tradycji wzgle dnie tocza ce sie aktualodzwierciedlaja wno specyfike ich zakorzenienie w dyskursie europejskim, jak nie dyskusje, i dokumentuja znacza cy wkad do kluczowych temato ro wniez takie, kto re stanowia w moderny w Europie. Podobnie jak Biblioteka Polska, tak ro wniez ta nowa seria wydawana d ukazay sie : jest w wydawnictwie Suhrkamp we Frankfurcie n. Menem. Dota T.1: Jerzy Szacki, Liberalizm po komunizmie (Der Liberalismus nach dem Ende des Kommunismus); T.2: Wadysaw Tat arkiewicz, Historia szes ciu poje c piewak (red.), antologia: Anty(Geschichte der sechs Begriffe); T. 3: Pawe S totalitaryzm. Debata polska (Anti-Totalitarismus. Eine polnische debatte); T.4: Peter Oliver Loew (red.), Polska mys li po europejsku (Polen denkt Europa); T. 5: Henryk Elzenberg, Kopoty z istnieniem (Kummer mit dem Sein); T. 6: Andrzej Chwalba, Polska i Wscho d (Polen und der Osten); T. 7: Micha Gowin ski, Mity w przebraniu (Mythen in Verkleidung); T. 8: Micha Heller, Sens zycia i sens wszechs wiata (Der Sinn des Lebens und der Sinn des Universums); T. 9: Maria Ossowska, Etos rycerski i jego warianty (Das ritterliche Ethos und seine Varianten); T. 10: Jerzy Jedlicki, Zdegenerowany s wiat (Die entartete Welt).
2*

20

Dieter Bingen

Rocznik Polska (Jahrbuch Polen) (Redakcja: Andrzej Kaluza, Jutta Wierczimok) Wydawany od 1989 r. przez Instytut w wydawnictwie Harrassowitz w Wies od 2006 r. wedug baden rocznik (do 2005 r. zatytuowany Ansichten) ukazuje sie nowej koncepcji merytorycznej i w nowej szacie graficznej jako Rocznik cy sie co roku tematyczny punkt POLSKA (Jahrbuch POLEN). Zmieniaja z cie kos ci prezentowany jest w nim w formie esejo w, kro tkich teksto w i form literackich autoro w polskich, a zwaszcza fragmento w dzie autoro w polskich d w je zyku niemieckim. Ukazuja ce sie od 1989 r. w Roczniepublikowanych dota w nowym wydaniu nadal kontynuowane, wzgle dnie niku kroniki i bibliografie sa prezentowane na stronach internetowych Instytutu. p rozpoczyna sie naTematem rocznika 2007 jest polskie MIASTO. Wste puja cym zdaniem: Polska 2007: Wspo pewnos mo ste czesnos c z duz a cia wi o tryumfie miast, i chodzi tu przede wszystkim o wielkie miasta, metropolie, powe nadaja ce krok gospodarczemu i spoecznemu rozwojowi: Warmiasta poste , Poznan szawe , Wrocaw, Krako w, Gdan sk. I jest to uzasadnione... Zdanie to wzbudza zainteresowanie boomem i zaamaniami w rozwoju przestrzeni miejskiej w Polsce.

Verffentlichungen des Deutschen Polen-Instituts (VDPI) (Wydawca: Dieter Bingen i Peter Oliver Loew) nowe tomy serii PublikaSwo j wkad do edytorskiego profilu Instytutu wnosza cje Niemieckiego Instytutu Polskiego (Verffentlichungen des Deutschen Polen sie bibliografie, dokumentacje, wyniki konferencji -Instituts), w kto rych ukazuja oraz artykuy m.in. na tematy polityczne, spoeczne, historyczno-kulturowe i litera publikacja pod redakcja Dietera Bingena, Petera turoznawcze. W 2007 r. ukazaa sie Olivera Loewa i Kazimierza Wo ycickiego, Destrukcja dialogu. O wewnatrzpolitycznej instrumentalizacji negatywnych obrazo w obcych i wroga. Polska, Czechy, Niemcy i Holandia jako poro wnanie. 1900-2005 (Zur innenpolitischen Instrumentalisierung negativer Fremd- und Feindbilder. Polen, Tschechien, Deut schland und die Niederlande im Vergleich, 1900-2005) oraz publikacja pod redakcja Dietera Bingena i Kazimierza Wo ycickiego, Grupa Kopernika. Bilans polsko-niemieckiej grupy dyskusyjnej (Die Kopernikus-Gruppe. Zwischenbilanz eines w 2007 r. W roku deutsch-polnischen Gesprchskreises). Obie prace ukazay sie zasuguje niemieckie tumaczenie pracy Marii Jarosz, Wadza, 2006 na uwage przywileje, korupcja. Spoeczen stwo polskie 15 lat po przeomie (Macht, Privilegien, Korruption. Die polnische Gesellschaft 15 Jahre nach der Wende).

 Deutsches Polen-Institut w dialogu z Polska

21

Projekty dotycza w ce podre czniko Powstaymi w latach 2002-2006 publikacjami Literatura polska i polsko-niemieckie stosunki literackie w podre cznikach do je zyka niemieckiego (red. Matthis Kneipp, Manfred Mack) oraz Historia Polski i stosunki polsko-niemieckie w nauczaniu historii (red. Matthias Kneipp, Manfred Mack) pooz ono podwaliny dla zaangaz owania Instytutu w sferze: Polska w nauczaniu szkolnym. Oba te projekty szersze zainteresowanie mie dzy innymi dlatego, z wzbudzaja e z adna inna instytucja a dota d na tym polu dziaalnos dzyw Niemczech nie podje ci (Instytut Mie cznikami w Braunschweigu pracuje na mniej dydaknarodowych Badan nad Podre cznik Je zyk polski jako je zyk obcy tycznym poziomie). Planowany podre (Polnisch als Fremdsprache) dla II poziomu nauczania w gimnazjach (opiekun: Matthias Kneipp, red. naukowa: prof. Erika Works, Uniwersytet w Moguncji) dzie pierwszym podre cznikiem je zyka polskiego jako je zyka obcego w nauczaniu be szkolnym, jaki wejdzie na rynek w historii niemieckiej polityki edukacyjnej za tkiem nieprzydatnego pod wzgle dem merytorycznym i dydaktycznym podre czwyja dzie mo nika enerdowskiego. Projekt ten be g byc zrealizowany po pozytywnej ocenie ministro w kultury Brandenburgii, Meklemburgii-Przedpomorza, Berlina i Saksonii oraz we wspo pracy z polsko-niemieckim koordynatorem ds. szko berlin skich, dr. Rolandem Jez ewskim. i dalszym rozwijaniem ukon Kontynuacja czonych niebawem trzech projekto w zyk polski jako je zyk obcy) ma sie stac (polska literatura, polska historia, je byc cyposzerzona oferta pomocy dydaktycznych, kto re maja zintegrowane z biez a mi planami nauczania (np. spoeczen stwo polskie obecnie, Polska a Europa). Analizy dotycza ce Polski (Polen-Analysen) (Redakcja w DPI: Dieter Bingen) trznej i zagranicznej wzbudzaja narastaja ce zacieTendencje w polityce wewne obserwatoro kawienie u zainteresowanych polityka w oraz partnero w Polski. W obliczu aktualnego rozwoju w Polsce wzrasta jednoczes nie potrzeba przekazu informacji. Aby byc pomocnym w ocenie tych proceso w Deutsches Polen-Institut wydaje od listopada 2006 r. wspo lnie z Os rodkiem Badan Europy Wschodniej na Uniwersytecie w Bremie oraz z Niemieckim Towarzystwem Wiedzy o Europie ce przyWschodniej (Deutsche Gesellschaft fr Osteuropakunde), analizy dotycza udoste pnic , uzyskana dzie ki czyn tych proceso w. Polen-Analysen maja wiedze badaniom naukowym, na potrzeby polityki, kultury, gospodarki, spoeczen stwa niemieci medio w, jak ro wniez zainteresowanej opinii publicznej. Ich autorami sa dzynarodowi naukowcy i eksperci. cy, polscy i mie cych polskiej polityki wewne trznej, spoeAnalizy aktualnych temato w dotycza dokumentacjami, cznej, kulturalnej, gospodarczej i zagranicznej uzupeniane sa rozsyane nieodpatnie w kaz tabelami i wykresami. Polen-Analysen sa dy 1. i 3. ca poczta elektroniczna jako dane PDF. wtorek miesia

22

Dieter Bingen

Rezonans opublikowanych dotychczas wydan jest nadzwyczaj pozytywny . Oznacza to, z i wskazuje na wielkie zapotrzebowanie na informacje e tego rodzaju suz ba informacyjna o krajach ma ogromny, ro wniez praktyczny wymiar i bardzo jej d brakowao. Kra g odbiorco zko dota w z zakresu polityki, gospodarki, zwia w, nauki, medio w ros nie z tygodnia na tydzien . Obecnie Polen-Analysen sa rozsyane do ok. 2600 adresato w.

Zakres programowy 3: Publiczne upowszechnianie kultury

Poprzez organizowanie wystaw, wieczoro w literackich, muzycznych i innego do wzbogacerodzaju imprez kulturalnych Niemiecki Instytut Polski przyczynia sie tu ro nia programu kulturalnego swego miasta, a takz e regionu. Nalez a wniez czanie nagro imprezy reprezentacyjne, jak np. wre d czy imprezy jubileuszowe. Jes li nawet miejscem siedziby DPI jest Darmstadt, to jednak Instytut jako ca na rzecz caych Niemiec, jest obecny ro waz na instytucja dziaaja wniez w innych byc miejscowos ciach w kraju, gdzie organizuje imprezy. Przykadem moga z zwaszcza chociaz by Targi Ksia ki w Lipsku. Obecnos c w Berlinie okazaa sie tku tego dziesie ciolecia Instytut w ostatnich latach szczego lnie uz yteczna. Od pocza przynajmniej raz w roku wspo stara sie lnie ze swymi partnerami (go wnie s kz przedstawicielstwem Kraju Hesji i Nadrenii-Palatynatu) zrealizowac jaka wie impreze w stolicy. sza Od 1997 r. DPI przeprowadza polsko-niemieckie rozmowy podiumowe siednich krajo z wybitnymi osobistos ciami z Niemiec, Polski i sa w europejskich. dzy prezydentami: Pierwsza dyskusja miaa miejsce w paz dzierniku 1997 r. mie Aleksandrem Kwas niewskim i Romanem Herzogiem. W rozmowach podiumowych c tych sa one dokumenbierze udzia ok. 250-500 gos ci. Od kon ca lat dziewie dziesia c towane w formie ilustrowanych broszur. W listopadzie 2007 r. mieli wzia udzia: byy minister spraw zagranicznych Polski, prof. Stefan Meller, a takz e prof. Andrei Zagorski z Moskwy, prof. Wolfgang Eichwede z Bremy oraz Penomocnik ds. zasad w stosunkach zagranicznych Unii Europejskiej w Ministerstwie Spraw Zagranicz na temat: Tro t Niemcy-Polnych [RFN], Rolf Rafael. Przewidziano dyskusje jka ska-Rosja. Wyzwanie dla polityki europejskiej. da takz Jako kontynuowanie popularyzacji literatury polskiej realizowane be e odczyty z udziaem go wnie pisarzy polskich modego pokolenia, kto rzy zyskali juz jeszcze mao znani. w Polsce uznanie krytyki i opinii publicznej, a w Niemczech sa i jesienia be dzie sie odbywao w Darmstadt i w innych miejscowos Na wiosne ciach w Niemczech, ro wniez sporo koncerto w, wystaw, prezentacji filmo w, wykado w publicznych oraz innych imprez kulturalnych.

 Deutsches Polen-Institut w dialogu z Polska

23

Nagroda im. Karla Dedeciusa Fundacji im. Roberta Boscha dla polskich tumaczy literatury niemieckiej i niemieckich tumaczy literatury polskiej (Opieka: Andrzej Kaluza, Manfred Mack) Instytutowi nadal lez y na sercu to, by poprzez sowo pisane budowac mosty dzy Niemcami a Polska , czego wyrazem jest przyznanie w 2003 r. po raz mie im. Roberta pierwszy Nagrody im. Karla Dedeciusa ufundowanej przez Fundacje Boscha dla tumaczy polskich literatury niemieckiej oraz tumaczy niemieckich przy tym na siebie sprawy merytoryczne literatury polskiej. Instytut przeja czenie nagrody z udziaem ok. 200 i organizacyjne. Pierwsze uroczyste wre w czerwcu 2003 r. zaproszonych gos ci ze s wiata kultury, nauki i polityki odbyo sie dzyw Heskim Muzeum Krajowym w Darmstadt, drugie w czerwcu 2005 r. w Mie narodowym Centrum Kultury w Krakowie, a trzecie w czerwcu 2007 r. ponownie w Darmstadt. Nagroda ta jest przyznawana wybitnym tumaczom zaro wno w uznaniu za ich jako pos dzy polska dokonania fachowe, jak ro wniez ich funkcje redniko w pomie 1 kultura . a niemiecka Zakres programowy 4: Biblioteka i Archiwum (Kierownik biblioteki: Angela Miemietz-Thiel) specjalistyczna , Biblioteka Niemieckiego Instytutu Polskiego jest biblioteka ca literature polska , tumaczenia polsko-niemieckie i literature dotycza ca gromadza uniwersalstosunko w kulturalnych w przeszos ci i wspo czes nie. Jest tez biblioteka gromadza ca literature o Polsce i stosunkach polsko-niemieckich. Ksie gozbio na r zawiera obecnie ok. 51 000 wolumino w. przede wszystkim naste puja ce dziedziny: Zbiory biblioteki obejmuja polska w oryginale i w przekadzie niemieckim, literature literature w przekadzie polskim, niemiecka , polityke , spoeczen itd.), stosunki polsko-niemieckie (historie stwo, kulture kulture , historie , polityke , gospodarke i in., polska niemieckie czasopisma fachowe, polskie czasopisma fachowe i kulturalne.
1 im. Karla Dedeciusa otrzymali: Krzysztof Jachimczak i dr Hans-Peter Do tej pory Nagrode Hoelscher-Obermaier (2003), Maria Przybyowska i dr Olaf Khl (2005), Tadeusz Zatorski i Martin dla tumaczy w uznaniu ich zasug w dziedzinie przekadu literatury Pollack (2007). Wczes niej nagroda zyk polski przyznawana przez Fundacje im. Roberta Boscha zostali odznaczeni: niemieckiej na je dkowska-Jetkiewicz (1983), Sawa Lisiecka (1985), Jerzy Prokopiuk Sawomir Baut (1981), Teresa Rza (1987), Jacek Buras (1989), Magorzata ukasiewicz (1991), Jan Garewicz (1996), Egon Naganowski za tumaczenie konkretnych dzie otrzymali: Eliza Borg (1998), Andrzej Kopacki (2000). Nagrode tek i Maria Przybyowska (1993), Ryszard Wojnakowski (1994), Anna Wokowicz (1996), Anna Wzia (1998) oraz Jarosaw Zio kowski (2000).

24

Dieter Bingen

istotna podstawe dla: Biblioteka i Archiwa tworza naukowych projekto w Instytutu, pnej promocji kultury, historii i nauki polskiej, publicznie doste publiczna z opracowan codziennego korzystania przez opinie z zakresu poszczego lnych dyscyplin naukowych. dnym celem Instytutu jest, az Nadrze eby zasoby Biblioteki oraz Archiwo w byy intensywnie wykorzystywane przez naukowco w z kraju i z zagranicy, a takz e przez pne powszechnie dla oso studento w, dziennikarzy, tumaczy oraz aby byy doste b, sie Polska i stosunkami polsko-niemieckimi (ro kto re interesuja wniez w celach turystycznych). Instytut dysponuje wieloma archiwami. W Archiwum prasowym prowadzona jest codzienna kwerenda (elektroniczna kwerenda ok. 200 niemieckich gazet i czasopism). Archiwum Video zawiera 988 artykuo w naukowych nagranych 220 kaset. Archiwum na 356 kasetach video. W Archiwum Audio znajduje sie ciami oraz niemieckimi i polskimi artykuami jest do Autoro w wraz z licznymi zdje dyspozycji przede wszystkim dla studento w i naukowco w. naste puja ce dziay: Prasowy i Instytutowy, ArZasoby archiwalne obejmuja chiwum Autoro w (pisarzy polskich), Archiwum Fotograficzne (autoro w polskich), dzia Dokumentacji Informacji o Polsce (1970-2000) (depozyt Khna), Zbio r Plakato w, Archiwum Audio, Archiwum Video.

Stypendia badawcze ki programowi stypendialnemu Sparkassen-Kulturstiftung Od 2005 r. dzie pobyty kwerendalne i badawcze modej kadry Hessen-Thringen wspierane sa dne do przygotowania pracy dyplomowej, licencjackiej, magisternaukowej, niezbe skiej i doktorskiej.

Perspektywy Deutsches Polen-Institut by efektem polityki porozumienia na najwyz szej paszczyz nie politycznej po obu stronach granicy i pozosta nim po zmianie systemu cej: oczekiwania wobec Instytutu ze strony niemieckiej w 1990 r. do dzisiaj. Co wie kszym stopniu, niz polityki kulturalnej i naukowej wzrosy w znacznie wie przed przeomem politycznym. Pozostaje skonstatowac , z e Niemiecki Instytut Polski rozwija projekty zwasztkach lat uzyska szczego cza w tych obszarach, w kto rych w minionych dziesia lne to projekty, kto byc te przez inne kompetencje i dos wiadczenie. Sa re nie moga przeje stowarzyszenia i inicjatywy w ramach polsko-niemieckiej sieci z uwagi na ich to do sfery edytorskiej przy odmienne interesy, kompetencje czy zadania. Odnosi sie przejmowaniu funkcji bilateralnej grupy dziaania (Task-Force) w spoecznych

Byc razem, byc obok bliskos c czy obcos c ?

25

i politycznych obszarach wspo pracy i konfliktu (Grupa Kopernika) oraz funkcji cych sfery kultury i nauki odnosza cych inicjatywnej w przypadku projekto w dotycza do bilateralnych i multilateralnych zadan sie w przyszos ci (skoncentrowanych woko Polski i Niemiec). Was nie owa mieszanina kognitywnych i emocjonalgna stopien no-sensytywnych funkcji pos rednika spowodowaa, z e Instytut osia pozycje w sferze polityki kulturalnej. akceptacji, kto ry zapewnia mu okres lona Niezmienione od czaso w Karla Dedeciusa priorytety zadan Niemieckiego Instytutu Polskiego szerzenie wiedzy o Polsce ws ro d niemieckiej opinii publicznej zobowia zuje Instytut do przyje cia oraz agitowanie na rzecz porozumienia z Polska dzie kontynuacja tych zadan dzie to mianowicie w przyszos ci strategii, kto ra be . Be z prezentowanie polskiej kultury w Niemczech, wydawanie dobrych ksia ek, tworzece polityki kulturalnej, suz nie forum dyskusyjnego na tematy dotycza enie informa i porada , a zarazem wyraz cja ne sprecyzowanie profilu naukowego oraz utworzenie wspo lnie z innymi instytucjami naukowymi sieci dla nauki i badan . Pewna dzie polegaa na powia zaniu wiedzy na temat badan cakowicie nowa forma usug be w Niemczech oraz wiedzy o Polsce i stosunkach polsko-niemieckich. nad Polska o duz Niemiecki Instytut Polski by, jest i pozostanie instytucja ej randze politycznej i tym samym nadzwyczaj uwaz nym obserwatorem stanu stosunko w polsko-niemieckich.
DIETER BINGEN Dyrektor Deutsches Polen-Institut Tumaczenie: Maria Wagin ska-Marzec

Andrzej Cechnicki Byc razem, byc obok bliskos c czy obcos c ?

RAZEM, BYC OBOK BLISKOS C CZY OBCOS C ? BYC

POLSKO-NIEMIECKIE PARTNERSTWA W DZIEDZINIE PSYCHIATRII

o Polsko-Niemieckie Towarzystwo Zdrowia Psychicznego (PNTZP) rozpocze swoja dziaalnos c w 1989 r. i postawiao sobie za cel budowanie porozumienia dzy Polakami i Niemcami poprzez wspo zi pomie tworzenie polsko-niemieckich wie nadal bardzo aktualne w dziedzinie psychiatrii. Cele sprzed niemal 20 lat sa w dziaania wspieraja ce i z perspektywy czasu moz na stwierdzic , iz wpisyway sie cej sie Europie. Impulsem do powoania stopniowe zmiany polityczne w jednocza PNTZP bya z jednej strony s wiadomos c tragicznej przeszos ci, bycia przeciw, bokie przes bycia obok, z drugiej zas strony ge wiadczenie o koniecznos ci tworzenie wspo lnej przyszos ci, tj. bycia razem. Proces budowania bycia razem by i nadal jest niezmiernie trudny i dugotrway, poniewaz prawdziwe bycie razem moz liwe jest jedynie wtedy, gdy