dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie

39

D. Zagrodzka kon czy swo j artyku z 1997 r. takim apelem:

W procesie polsko-niemieckiego pojednania nastaje powoli nowa era. W swojej kro tkiej historii z byo ono nastawione gownie na przezwycie enie skutko w wojny, hitleryzmu byo to podawanie sobie k nad grobami. Ten silny impuls powoli wygasa. Istnieje obawa, z ra e wraz z odejs ciem generacji c wojennej ten waz ny proces moz e utkna ws ro d cakiem nowych stereotypo w. Czas pomys lec o tym, jak zbliz yc do siebie nie polityko w, ale zwykych Niemco w i zwykych Polako w 20.

Was nie w Krzyz owej przez ostatnie 10 lat dochodzi do takiego zbliz enia zwykych Polako w i Niemco w.
ANNEMARIE FRANKE du Fundacji Krzyz Czonek zarza owa dla Porozumienia Europejskiego Tumaczenie: Katarzyna Mynczak cej informacji o dziaalnos (Wie ci Fundacji na stronie www.krzyzowa.org.pl).

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Ewa Guziak, Joanna DyduchDialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie

DIALOG POLSKO-NIEMIECKI W MIE DZYNARODOWYM DOMU MODZIEZ Y W OS WIE SPOTKAN CIMIU

Moz e przez to spotkanie nie zmienimy s wiata, ale na pewno zmienilis my siebie. Maciek, 2007.

dzynarodowych warsztatach fotograficzTak podsumowa swo j udzia w mie cych sie w Mie dzynarodowym Domu Spotkan nych odbywaja Modziez y (MDSM) cimiu 2007 r. jeden z uczestniko w Os wie w. W istocie pojedynczy projekt edukacyjdu na jego wyja tkowos ny, bez wzgle c , poziom merytoryczny i determinacje c uczestniko w nie jest w stanie wpyna , a przez to zmienic s wiata. Niemniej jednak Domu Spotkan kiedy spojrzymy na prace w szerszej perspektywie, dostrzegamy z e ce spotkan historia Domu to setki, tysia . Spotkania te miay kaz dorazowo wiele cy do Domu wymiaro w, paszczyzn, znaczen i form. Modzi ludzie przybywaja cimiu konfrontowani byli z trudna historia : z historia ludzi Spotkan w Os wie zniewolonych w obozie koncentracyjnym i zagady KL Auschwitz-Birkenau. skomplikowanych stosunko W szerszej perspektywie natomiast, z historia w polsko-niemiecko-z ydowskich. W MDSM, co szczego lnie waz ne, czekao ich takz e spotkanie i dialog czasem trudny i bolesny z ro wies nikami z innego kraju.
20

Gazeta Wyborcza, 26 VI 1997, s. 16.

40

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

W OS WIE CIMIU IDEA I GENEZA UTWORZENIA DOMU SPOTKAN da cego dla modych ludzi z ro Koncepcja stworzenia Domu Spotkan , be z nych stron s wiata, przede wszystkim miejscem nauki, poznawania wasnej historii i siebie w onie niemieckiej organizacji Akcja Znaku Pokuty nawzajem, narodzia sie downikiem pomysu Suz ba dla Pokoju (AZP) 1 juz w latach 60. Wielkim ore cimiu by niez cy juz zbudowania Domu Spotkan w Os wie yja niemiecki poeta Volker von Trne. Chcia on, by Dom by nie tylko miejscem nauki o Auschwitz, ale ro wniez miejscem porozumienia i pojednania narodo w. Zanim jednak doszo do cia w MDSM pierwszych gos przyje ci 7 grudnia 1986 r., inicjatorzy projektu po i skomplikowana droga negocjacji, zbierania funduszy stronie AZP, przebyli duga i przekonywania do swojego pomysu przero z nych s rodowisk w Polsce i w Niemcym okazao sie pozyskanie zaufania i przychylnos czech. Decyduja ci byych z role odegra tutaj mie dzy innymi byy wie zien wie nio w KL Auschwitz. Kluczowa c Stowarzyszenie Polskich KL Auschwitz nr 471 Alfred Przybylski. Reprezentuja tku nie tylko gora co popiera idee budowy, ale ro Architekto w, od pocza wniez w peni zaakceptowa opracowane przez niemieckiego architekta Helmuta Morloka ki poparciu Przybylskiego, a takz zaoz enia projektowe Domu. To was nie dzie e z faktem. zaangaz owaniu innych byych wie nio w, idea i wizja Domu staa sie ustrojowa w Polsce, a przez to zmieniaja cymi sie Wraz z transformacja uwarunkowaniami spoeczno-polityczno-prawnymi, podjeto w 1995 r. decyzje o utworzeniu polsko-niemieckiej Fundacji na Rzecz MDSM. Fundatorami byo cim, przekazuja c grunt oraz gwarantuja c infrastrukture oraz AZP Miasto Os wie c z Berlina wnosza budynki i wyposaz enie Domu. Od tego czasu najwaz niejsze ce funkcjonowania instytucji podejmowane sa na forum 24 osobodecyzje dotycza cych wej Rady Fundacji, gdzie 12 czono w pochodzi z Niemiec i 12 z Polski. O biez a d. sprawach Domu decyduje polsko-niemiecki czteroosobowy zarza

1 AZP Akcja Znaku Pokuty Suz ba dla Pokoju zostaa zaoz ona w 1958 r. przez utworzenia Akcji wysuna prezes synodu Lothar Kreyssig, kto ewangelickich chrzes cijan. Inicjatywe ry powa przeciwko mordowaniu ludzi kalekich i upos w okresie narodowego socjalizmu wyste ledzonych. wyjs dla powstania Akcji. Uznanie winy historycznej Niemco w za okres 1933-1945 stanowio baze ciowa w oparciu o historie tak brzmi, zwie z Uczyc sie le wyraz ony, program Akcji Znaku Pokuty. przeciwko zapominaniu i wypieraniu W deklaracji programowej czytamy nasza praca kieruje sie ci dyktatury narodowosocjalistycznej. Cia z zek przypominania ich z pamie y na nas wobec ofiar obowia pstwa rza do z ycia i cierpienia. Naste w narodowych socjalisto w o charakterze politycznym i ludzkim wiadomos do dzisiejszych czaso oddziaywaja w. S c winy sprawco w oraz zapominanie na skutek strachu tnos cze s , z i oboje ci przez duz a c narodu niemieckiego sprawiaja e wyraz niej dostrzegamy zagroz enie i lekcewaz enie godnos ci ludzkiej, http:www.kki.net.plmuseumakcjapokuta.htm, stan z dnia 23 VIII 2007 r.

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie KONCEPCJA PRACY PEDAGOGICZNEJ W MDSM

41

tkowym okresie istnienia MDSM najwie kszy nacisk pooz W pocza ono na opracowanie optymalnej, z punktu widzenie modego czowieka, koncepcji podro z y ci. Podkres cia dziaalnos do miejsca pamie lic trzeba, z e okres rozpocze ci pedagogici bya cznej w MDSM by czasem, gdy tak zwana pedagogika miejsc pamie wyzwaniem absolutnie pionierskim. Choc problematyka zbrodni narodowego biana bya przez historyko socjalizmu w okresie II wojny s wiatowej, od lat zge w, , powstao ro wniez wiele publikacji o charakterze wspomnieniowym, to wydaje sie ci KL Auschz e brak byo ogo lnej refleksji jak uczynic z miejsca pamie historii, ale ro wizt-Birkenau, nie tylko miejsce refleksji nad tragedia wniez miejsce aktywnej nauki. Jochen August pierwszy kierownik dziau pedagogicznego c pocza tki pracy w MDSM, pisa czas sta w MDSM z ramienia AZP wspominaja czynnikiem wspo cym swoiste warunki pracy wychowawczej, a fakt ten sie tworza tkowego okresu dziaalnos by jednym z najwaz niejszych dos wiadczen pocza ci cimiu. (...) Maja c do pedagogicznej AZP z grupami modziez y niemieckiej w Os wie cej czasu znikaa wtedy niespodziewanie presja jego braku, a wie c dyspozycji wie tym samym uwarunkowaniem pedagogicznym pomagaja cym zwaszczas sta sie cza modym ludziom sprostac wyzwaniom uczuciowym, poznawczym i komunikatywnym wobec trudnej konfrontacji z Auschwitz 2. Innymi sowy jednym z istotniejszych zalet pobytu i nauki w MDSM byo danie modym ludziom czasu na ci oraz dalsza refleksje . poznanie historii miejsca pamie Pedagogika miejsca pamieci, szczego lnie zas takiego jakim jest Auschwitz, czeniu elemento polega na a w poznawczych, poprzez dostarczanie uczestnikom dnej wiedzy faktograficznej z elementami emocjonalnymi. Owe programo w niezbe sie po wizycie modziez ci, emocje, kto re kaz dorazowo pojawiaja y w miejscu pamie swoistym katalizatorem dla poge bionych przemys sa len nad istnieniem i obecnos cia w naszym z yciu wartos ci uniwersalnych, takich jak wspo czucie i wspo odd czuwanie, solidarnos c , tolerancja, prawda, odpowiedzialnos c i partnerstwo. Sta jedynie do stwarzania moz praca pedagogo w w MDSM nie sprowadza sie liwos ci zdobywania fachowej, historycznej wiedzy, a wchodzi ro wniez w obszar szeroko definiowanej tematyki implikowanej przez Auschwitz. Edukacja historyczna, tkowym, autentycznym miejscu, staje sie zatem punktem wyjs w tym wyja cia dla wychowania obywatelskiego z wykorzystaniem ro z nego rodzaju pionierskich metod w projektach warsztatowych, seminario w tematycznych oraz wymian modziez y. Koncepcja pedagogiczna Domu zawarta zostaa w 3 zaoz eniach: lekcja dla czowieka i ludzkos Auschwitz by zbyt bolesna ci, aby moz na byo o nim zapomniec ,
2 J. August, Moz liwos ci i zadania spotkan modziez y w Os wie cimiu. Dos wiadczenia z pracy MDSM w latach od 1987 do 1992, w: S. Orth (red.), Jakz e mam s piewac ... 10 lat Mie dzynarodowego Domu Spotkan Modziez y, Bielsko-Biaa 1996, s. 91.

42

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

uczyc gac historii moz na sie i wycia z niej wnioski na przyszos c , podstawa le ko niewiedza i nieznajomos c siebie nawzajem sa w, uprzedzen dzy ludz i wrogos ci mie mi (program seminaryjny MDSM, styczen 2006). cy don Przez dwie dekady Dom wspo tworzyli jego pracownicy oraz przybywaja gos cie. Jednakz e najwaz niejszym elementem-budulcem specyfiki tego miejsca od tku do dzisiaj sa byli wie z samego pocza niowie KL Auschwitz-Birkenau. To oni, jak bya o tym mowa wyz ej, wsparli idee budowy Domu, dali tym samym bezdyskusyj legitymacje dla jego dziaalnos kszy na ci pedagogicznej. To oni wywarli najwie modelowych projekto wpyw na ksztat i forme w Domu. Bezpos redni s wiadkowie tku istnienia Domu spotykali sie i spotykaja dramatu Auschwitz, od samego pocza wiadkowie historii z grupami modziez sie y, a jest tych grup kaz dego roku ok. 160. S Auschwitz, przekonywali modych ludzi o potrzebie przebaczenia, pojednania z i porozumienia. Ws ro d licznej grupy byych wie nio w KL Auschwitz, kto rzy zani byli i sa : niez cy juz odwiedzili Dom, najmocniej z nim zwia yja Zofia Pohorecka, Tadeusz Szyman ski, Jerzy Hronowski, Adam Jurkiewicz, Stanisaw z obecnos zaszczycaja nas Zofia Gadyszek, Stanisaw Cienciaa. Wcia swoja cia Posmysz, Kazimierz Albin, Stanisaw Hantz czy August Kowalczyk. Staymi Henryk Mandelbaum, Tadeusz bywalcami Domu, moz na by rzec domownikami sa poprzez rozmowy Sobolewicz, Kazimierz Smolen . Spotkania modziez y z historia z dzy wydarzeniami sprzed 60 lat z byymi wie niami stanowiy swoisty pomost mie . a wspo czesnos cia tkowym okresie do Domu przybywaa w przewaTrzeba zauwaz yc , z e w pocza cej z aja wiekszos ci modziez niemiecka. Olgierd Lissowski, pierwszy polski kierow nik naukowy w MDSM w latach 1987-1988, dostrzega wyzwania jakie ze soba niesie to historyczne miejsce, w konteks cie porozumienia polsko-niemieckiego. z Pisa on, z e dla modziez y niemieckiej obcia enie psychiczne wynika z konfroncymi na ocena wasnego narodu. Jednakz tacji z faktami fatalnie wpywaja e z punktu widzenia Polako w modzi Niemcy, gotowi do poznania prawdy o Auschwitz gania z tego wniosko nowy autorytet tego narodu i nadzieje na i wycia w, tworza lepsze uoz enie stosunko w w przyszos ci. (...) Dziaalnos c MDSM potwierdzia, z e cza ca poznanie historii ludobo dwuelementowa formua programowa, a jstwa hit z ponura przeszos lerowskiego z poznaniem Polski wspo czesnej, konfrontacje cia z optymizmem spotkan modziez y, jest w swej konstrukcji bardzo dobrym pomysem pedagogicznym 3. By rozmowa o stosunkach polsko-niemieckich w konteks cie historycznym, boki sens musiaa szczego lnie zas w konteks cie Auschwitz, miaa prawdziwie ge dialogiem. Poszukiwano wie c form spotkan stac sie modych Polako w i Niemco w. cy do MDSM niemieccy nastolatkowie i studenci che tnie spotykali I tak przybywaja z Polskimi ro cimskie liceum, sie wies nikami. czasem miejscem spotkania byo os wie
O. Lissowski, Wybrane zagadnienia pracy programowej MDSM w pierwszym okresie jego istnienia, w: S. Orth (red.), Jakz e mam s piewac ..., s. 100-101.
3

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie

43

cimska modziez ca z Domem oprowaczasem MDSM, Czasem os wie wspo pracuja cimiu. Juz to dzaa Niemco w po swoim mies cie Os wie w latach 90. rozpocze organizowanie kilkudniowych polsko-niemieckich seminario w. Tematyka porusza Auschwitz. Pedagodzy na w projektach zawsze pozostawaa w zgodzie z historia zbliz trudna historia . Te projekty do MDSM starali sie yc i oswoic modziez z owa trzon pracy pedagogicznej. dzisiaj stanowia Dalsze przeobraz enia i zmiany w postrzeganiu historii Auschwitz, obserwowane w Polsce i w Niemczech, a takz e istotne zmiany percepcji Holocaustu w s wiatowej opinii publicznej, postawiy przed Domem kolejne wyzwanie, a mianowicie dzynarodowienia oferty pedagogicznej. Innymi sowy chciano wykorzystac umie dobre dos wiadczenia w pracy z grupami niemieckimi i polskimi do projekto w z innych krajo z modziez a w. Dzia pedagogiczny MDSM z roku na rok coraz odwaz niej proponowa programy tro jstronne, gdzie opro cz Polsko w i Niemco w zapraszano, modziez z Ukrainy, Biaorusi, Francji, Wielkiej Brytanii i Izraela. Poniz ej przedstawimy i omo wimy kilka przykado w dziaalnos ci pedagogicznej Domu.

Z E STUDYJNE PODRO ! Nadzieje, kto c tu, speniy sie bardziej niz Opacao sie re miaem jada tego oczekiwaem. To co zobaczyem w Auschwitz i Birkenau, zmienio mnie bardziej opinie odnos niz mys laem. Zmuszony byem jeszcze raz przemys lec moja nie do cej szacunku dla ludzi z innych krajo obozo w koncentracyjnych (...). Mam wie w 4. Mathias, 17 lat, 1995. gu kilkunastu lat dziaalnos W cia ci MDSM jako miejsca edukacji historycznej program podro ci i politycznej uksztatowa sie z y studyjnych do miejsca pamie Auschwitz-Birkenau, w kto rych uczestniczy przede wszystkim modziez niemiecka go wnie klasy szkolne, modzi ludzie z organizacji pozaszkolnych, kos cielnych, studenci, ale ro wniez doros li, nauczyciele oraz mutiplikatorzy. Pracownicy pedago strone spotkania, zagiczni odpowiedzialni ze strony MDSM za merytoryczna caja bezpos che rednio opiekuno w grup studyjnych do zorganizowania spotkan cych do konfrontacji z tematyka Auschwitz juz przygotowuja w Niemczech. Przed ciem zwiedzania Miejsca Pamie ci Auschwitz-Birkenau, sugeruja zaporozpocze z naste puja cymi tematami: znanie sie do ideologia narodowosocjalistyczna, historiarozwo j rza w narodowosocjalistycznych, ydo narodowosocjalistyczna polityka przes ladowania i zagady Z w oraz narodo w sowian skich, historia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
4

S. Orth (red.), Jakz e mam s piewac ..., s. 134.

44

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

stworzyc , kto Przemilczenia i niedomo wienia moga bariere ra, tak jak niedoinformowanie, nie pozwoli na was ciwy odbio r miejsca oraz zrozumienie fakto w historycznych. Dlatego istotne jest, by przygotowanie obejmowao ro wniez dysku na temat oczekiwan ko zanych ze zwiedzaniem byego obozu KL sje i le w zwia Auschwitz 5. KL Auschwitz-Birkenau, Podczas pobytu w MDSM modziez poznaje historie Polski i miasta Os cimia. Przybliz biez ce zagadnienia a takz e historie wie one zostaja a ce sytuacji spoeczno-politycznej w Polsce. dotycza mie dzy innymi zwiedzanie byego obozu konProgramy studyjne przewiduja centracyjnego Auschwitz I (Stammlager) oraz terenu byego obozu zagady cz namacalne dos Auschwitz II-Birkenau. Autentyczne, wre wiadczenie, miejsce cy oso kaz ni setek tysie b, jest wydarzeniem emocjonalnie i poznawczo bardzo trudnym, determinuje ono zarazem dalszy przebieg podro z y studyjnej. Dlatego i zakres zwiedzania do potrzeb grupy. Wpisy do istotne jest by dostosowac forme gi pamia tkowej Domu stanowia niezaprzeczalny dowo i znaczenie Ksie d na wage tkowym Muzeum, jakim jest byy obo wizyty w wyja z zagady. Jedna z oso b z Niemiec tak opisuje swo j pobyt w Muzeum Auschwitz-Birkenau Przyszedem do byego obozu i nie mogem sobie wyobrazic , z e staem dokadnie tam, gdzie moz e z rozstrzelano wie nia? W pierwszej chwili nie wiedziaem jak powinienem sobie z tym poradzic , zobaczyem tak duz o rzeczy naraz, kto rych nie rozumiaem (...). Dlaczego czowiek moz e miec takie pragnienia, z eby tak duz o niewinnych ludzi czono? Dlaczego tak cie z zgadzic ? Dlaczego dzieci, was nie dzieci tak me ko karano tych ludzi? (...) Jes li ktos pyta, czy wiem cos o Auschwitz, moge powiedziec , z e by. Wiem takz ludzie, kto , by cos naprawde e, z e sa rzy walcza takiego nie zdarzyo wie cej 6. sie zaleta kilkudniowego pobytu w Os cimiu jest moz Ogromna wie liwos c powrotu na teren byego obozu. Po zwiedzeniu byego obozu z przewodnikiem, faktycznie sto wyraz z opiekunowie, ale i uczestnicy grup cze aja yczenie powrotu na teren w sposo z miejscem pamie ci. Muzeum. Chca b indywidualny i osobisty zmierzyc sie Jest to takz e czas na odwiedzenie tzw. wystaw narodowych, gdzie ekspozycja jest zana z narodowos wie z bienie wasnej wiedzy, s cis le zwia cia nio w Auschwitz, poge dokumento ilustracja potrzeby bardziej osobistego przez analize w. Sugestywna ycia miejsca pamieci, aniz eli w ramach zwiedzania z przewodnikiem jest wypowiedz w kulturze, w kto Yulii Samsonovej z Lwowa. Wychowaam sie rej zrealizowano wiele filmo w o wojnie, bardzo emocjonalnych, zrobionych tak, by na nich zapakac o na wojnie, nie tutaj i na wielu z nich pakaam. W mojej rodzinie takz e wielu zgine o tym mo c tutaj bezpos rednio w Auschwitz, ale wiele sie wio. Dlatego przyjez dz aja spodziewac tego spotkania. Tego ogromu wiedziaam czego sie , ale baam sie czen spotkac me stwa, z jakim przyjdzie mi sie , moich reakcji ale dobrze, z e sie
5 6

Strona internetowa, www.mdsm.pl, stan z dnia 23 VIII 2007 r. S. Orth (red.), Jakz e mam s piewac ..., s. 130-131.

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie

45

z tym zmierzyam i znalazam w sobie miejsce na nie. Nazwaam wasne odczucia trzny spoko wobec Auschwitz, dlatego teraz odczuwam wewne j, jest mi z tym lz ej, 7 kiedys z e przez yam bo l, z kto rym spotkali sie moi bliscy . ce przekaz Opro cz zwiedzania terenu byego obozu, niezwyke i wzmacniaja spotkania modziez historyczny zawarty w programie pobytu sa y z s wiadkami spotkania modziez czasu, ludz mi, kto rzy przez yli obo z. Jak waz ne sa y z tymi kaz z osobami, podkres laja dorazowo zaro wno uczestnicy, jaki i sami wie niowie KL zga, uczestniczka jednego z polsko-niemiecAuschwitz-Birkenau. Dagmara Hare kich projekto w, stwierdzia: Pana Tadeusza Sobolewicza poznaam podczas ki niemu moglis z historia , stana c w twarz ze projektu. Dzie my zmierzyc sie twarza Europe s wiadkiem najtragiczniejszych wydarzen , jakie targay dwudziestowieczna dla niego spenieniem obowia zku wobec (...). Jak sam mo wi, spotkania te sa z jest opowiadac pomordowanych wspo wie nio w. Jego misja o zbrodni, tak, aby nie powto Auschwitz nigdy sie rzy 8. wage do spotkan zuja takz z Ogromna z modymi przywia e sami byli wie niowie. zien Stanisaw Cienciaa (1919-1997), byy wie obozu KL Auschwitz-Birkenau, zany z Domem przyzna: Kilka lat wspo z MDSM przez lata silnie zwia pracuje z grupami modziez i spotykam sie y niemieckiej. Odbyem ponad 300 spotkan . Spotkania przebiegay w serdecznej i penej wzajemnego zrozumienia atmosferze. boko i powaz Widac byo, z e modziez niemiecka przez ywa bardzo ge nie to, co cimiu. (...) Nie zaobserwowaem nigdy z zobaczya i usyszaa w Os wie adnego 9 negatywnego zachowania sie grupy lub pojedynczych modych ludzi! cych z Domem nauczycieli, animatoro Wielu wspo pracuja w i opiekuno w pracy w procesie wychowawczym. Sta d od lat wiele modziez y podkres la role na prace na rzecz Miejsca Pamie ci, chodzi spos ro d niemieckich grup, decyduje sie dkowe (usuwanie chwasto go wnie o ogrodnicze prace porza w, zmiatanie lis ci, gu dwo ochronne malowanie poto w, w cia ch ostatnich lat przede wszystkim odsanianie fundamento w i ulic obozowych). Owa praca ma ro wniez inny wymiar, cia konkretnych, wymierwymiar symboliczny. Refleksja, zaduma i poczucie podje cych zaangaz nych dziaan , wymagaja owania, wysiku i czasu, wpywa na intensywniejsze przez ycie i dos wiadczenie miejsca. W zalez nos ci od charakteru grupy, zainteresowan oraz czasu jakim dysponuje sto program pobytu studyjnego wzbogacany jest o wprowadzenie dodatgrupa cze przez kowych elemento w merytorycznych. Wykady i warsztaty prowadzone sa pedagogo w MDSM, pracowniko w Dziau Naukowego Pan stwowego Muzeum oraz
7 dzynarodowy E. Pasternak, Trzy granice. Mie dzynarodowe warsztaty ekspresji two rczej, Mie cimiu, 17-25 XI 2002, s. 13. Dom Spotkan w Os wie 8 Dokumentacja polsko-niemieckiego projektu ze s wiadkami historii: Tadeusz Sobolewicz. Biografia jako argument, uczestniczka warsztato w, s. 11-13. 9 S. Ciencia a, W obozie okazywao sie , kto jest czowiekiem!, w: S. Orth (red.), Jakz e mam s piewac ..., s. 20-22.

46

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

prelegento w z os rodko w akademickich, dziennikarzy i trenero w. W programach ro ba dz prace tematyczna . grup pojawia sie wniez czas na indywidualna grupowa ksia z Zbiory biblioteki MDSM zawieraja ki o tematyce II wojny s wiatowej, ze dnieniem okresu narodowego socjalizmu, historii KL Auschszczego lnym uwzgle witz-Birkenau, kopie dokumento w i relacji z Archiwum Pan stwowego Muzeum i opracow ro z nych jezykach. Umoz liwia to modziez y szczego owe zapoznanie sie wanie danego tematu w ramach projektu. Efekty tych pracy prezentowane sa cego w danym dniu. podczas spotkania podsumowuja Ostatnim, niejako konstytutywnym elementem podro z y studyjnej jest zwiedzacimia. Wydaje sie , z nie miasta Os wie e ws ro d licznych i ro z norodnych wydarzen jakie miay miejsce na przestrzeni 800 lat istnienia miasta, to was nie wybudowanie kszego obozu koncentracyjnego i obozu zagady przez niemiecw 1940 r. najwie kiego okupanta, najbardziej zdeterminowao dalsze jego losy. To wydarzenie stao brzemieniem wspo cimia. Rzucio takz sie czesnego Os wie e cien na postrzeganie . Jakim zaskoczeniem dla miasta w Polsce, ale przede wszystkim zagranica uczestniko w podro z y studyjnych jest odkrycie miasta, jego mieszkan co w, i tak zapoznanie sie z wycinkiem dzisiejszej rzeczywistos naprawde ci dnia codziennego w Polsce. modzi mieszkan Podczas spaceru po mies cie grupom towarzysza cy miasta cimskich szko dz uczniowie os wie , ba wolontariusze go wnie modzi Niemcy historyczny, symboliczny i wspo i Austriacy, swoim opowiadaniem przybliz aja czesny wymiar miasta.
cim, miasto o ro Os wie z nych twarzach, trudnych do rozro z nienia. cim i Auschwitz, Os wi e ce jedno miejsce, dwa sowa okres laja kto re w swej wielkos ci cia jest, nie do poje nawet wtedy, gdy przez yo sie tutaj cae z ycie albo tylko okres lony czas10. Michael Kuhn, wolontariusz w MDSM

Wiele grup pragnie ro wniez wykorzystac moz liwos c zwiedzenia Krakowa. , z c Krakowa. Dlatego Mo wi sie e nie moz na zrozumiec Polski i Polako w nie znaja podro w przeszos tez podro z do Krakowa jest swoista z a c Polski.

lady historii w Os E. Guziak, S wie cimiu przewodnik po mies cie modziez y niesyszacej i niedosyszacej z Polski i Niemiec. Dokumentacja projektu 11-19 I 2002, s. 6.
10

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie DZYNARODOWE SEMINARIA MIE

47

Drugim, po podro z ach studyjnym, elementem pracy pedagogicznej MDSM jest dzynarodowych. Jak czytamy w koncepcji pedagogicznej organizacja projekto w mie dzynarodowe forum spotkan Domu: MDSM dziaa przede wszystkim jako mie . Pracy w Domu Spotkan przys wieca przekonanie o koniecznos ci zapewnienia i ochrony podstawowych praw kaz dego czowieka 11. tku lat 90. projekty mie dzynarodowe pocza tkowo byy Realizowane od pocza wzie ciami adresowanymi do Polsko przedsie w i Niemco w. Projekty owe ewoluowa, organizatorzy i partnerzy kaz y i rozwijay sie dorazowo zdobywali nowe dos wiadczenia, przez co spotkania nabieray nowego wymiaru. Zdobyte dos wiadczenia polsko-niemieckich kontakto w, poznawanie mentalnos ci, motywacji uczestniko w, ich zaangaz owania, czasem ro wniez uprzedzen , stanowiy, i do dzis dnia stanowia o dobrym przebiegu i realizacji zamierzonych celo w programowych. serie projekto Na bazie dos wiadczen polsko-niemieckich MDSM rozpocza w wielonarodowych. W ostatnich latach Dom zrealizowa projekty z udziaem modziez y m.in. z: Republiki Poudniowej Afryki (Lekcja z przeszos ci problem siedzi rasizmu we wspo pracy miedzynarodowej), Francja (Nowi sa w Europie) oraz Izraela (W sercu Europy perspektywy postrzegania narodowosocjalistycz droga do przyszos nego ludobo jstwa i Spotkanie z historia ci). wioda ca jest historia KL AuschKaz dorazowo w projektach tematyka ro witz-Birkenau, a w zalez nos ci od charakteru i metod proponowane sa z ne formy jako: pracy, kto re na przestrzeni kilkunastu lat uksztatoway sie seminaria warsztatowe, seminaria tematyczne, wymiana modziez owa, seminaria ksztaceniowe dla nauczycieli, pedagogo w i multiplikatoro w wymiany modziez owej. do modziez Projekty adresowane sa y szko s rednich, studento w, wolontariuszy, ale ro wniez do nauczycieli, pedagogo w oraz oso b zainteresowanych problematyka . historyczna cza prace nad tematem historycznym z praktycznymi Seminaria warsztatowe a dziaaniami w postaci two rczej ekspresji uczestniko w wyraz onej poprzez sowo, k. Wymiernym efektem pracy uczestniko : obraz, ruch, dz wie w, kaz dorazowo sa wystawy, spektakle teatralne, strony internetowe, gazety, broszury, katalogi, czy happeningi prezentowane pod koniec seminarium szerszej publicznos ci. W projek do tego, z tach warsztatowych proces two rczy przyczynia sie e uczestnicy pro buja z miejscem historycznym, przy wsparciu pedagow aktywny sposo b zmierzyc sie go w, fachowej opieki merytorycznej.
11

Preambua do dokumentu Koncepcja pedagogiczna pracy MDSM.

48

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

Ws ro d licznych projekto w zrealizowanych w ro z nym okresie pracy Domu : znalazy sie Poznane i nieznane. Poz egnaniarozstania spotkania polsko-niemiecko-ukrain skie warsztaty teatralne; Oblicza miejsca polsko-niemieckie warsztaty fotograficzne; Nadzieje... polsko-niemiecko-izraelskie warsztaty fotograficzne; Trzy granice polsko-niemiecko-ukrain sko-austriackie warsztaty ekspresji two rczej; Gdyby kamienie mogy mo wic ...; Cierpliwos c papieru polsko-niemieccej; kie warsztaty artystyczne dla modziez y niewidomej i niedowidza ...jak drzewo; Nie do wyrzucenia polsko-niemieckie warsztaty artyscej i sabosyszacej; tyczne dla modziez y niesysza Dziaania wolne od przemocy i odwaga cywilna polsko-niemiecki program treningowy dla modziez y; c Historia i pamie 60 lat po wojnie polsko-niemiecko-austriackie warsztaty dziennikarskie. zane sa z poge bieniem wybranych Zaoz enia seminarium tematycznych zwia dnieniem zagadnien z zakresu historii II wojny s wiatowej ze szczego lnym uwzgle historii KL Auschwitz-Birkenau. W ramach jasno okres lonego tematu modzi ludzie szczego wiedze , analizuja c ja w konteks zdobywaja owa cie omawianych probc refleksji i kon lemo w, poddaja cowym wnioskom. najcze s Tego rodzaju projekty adresowane sa ciej do konkretnych sprofilowadz nych grup modziez y licealnej ba studento w. Przykady projekto w przedstawiaja m.in. zakres zrealizowanych temato w: zrozumiec Poznac historie wspo czesnos c ksztatowac przyszos c warsztaty historyczne dla modziez y z Polski; Tadeusz Sobolewicz. Argument biografie polsko-niemieckie seminarium tematyczne; Refleksje na temat banalnos ci za polsko-niemieckie seminarium tematyczne; Kobiety w Auschwitz polsko-niemiecko-austriackie seminarium tematyczne; ce percepcji Historia contra historie polsko-niemieckie warsztaty dotycza cznikach szkolnych; Holocaustu w podre Architektura w suz bie narodowego socjalizmu polsko-niemieckie seminarium dla studento w architektury; gniarstwo w okresie narodowego socjalizmu polsko-niemieckie Piele seminarium dla studento w medycyny. formua programowa w perspektywie 20-letnich dos Sprawdzona wiadczen sa s polsko-niemieckie wymiany modziez y. Dwucze ciowe seminaria, gdzie jedna w Os cimiu, druga u niemieckiego partnera dawaa i daje czes c odbywa sie wie modym ludziom, opro cz waloro w edukacji historycznej, ro wniez moz liwos c

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie

49

siada, spotkania i dialogu w perspektywie istotnych poznania kraju swojego sa aktualnych problemo w. Projektem realizowanym przez Dom Spotkan od roku 1987 jest polsko-niemiecka wymiana Nauka poprzez spotkanie, w kto rej uczestniczy modziez szkoy Volkswagena oraz Zespo Szko Technicznych i Handlowych w Biels Szkoe ku-Biaej, Zespo Szko Zawodowych w Bieruniu oraz Przyzakadowa w Polkowicach. Celem pedagogicznym projektu jest zachowanie Zawodowa ci o wydarzeniach z przeszos cych pamie ci oraz us wiadomienie modziez y istnieja wspo czes nie zagroz en dla demokracji i praw czowieka. Waz nym elementem ci KL Auschwitz-Birkenau, przyspotkania jest wspo lna praca w Miejscu Pamie c sie w ten sposo czyniaja b do zachowania obiekto w poobozowych. Merytorycznym wzie cia jest Christoph Heubner, wiceprzewodnicza cy Mie dzyopiekunem przedsie cimskiego, a takz du Funnarodowego Komitetu Os wie e wieloletni czonek zarza dacji na Rzecz MDSM. tkowana w 1990 r. wymiana grup ucznio Jednym z przykado w bya zapocza w cimia i okolic Dachau. By to cykl spotkan ze szko zawodowych z Os wie s czeniem punktu cie z miejsc dwustronnych i dwucze ciowych z poa kos ci na historie ci Auschwitz-Birkenau i Dachau oraz z uwzgle dnieniem wspo pamie czesnej historii cim i Dachau. miasta Os wie Kolejnym bya wymiana modziez owa z Jugendhoff Scheersberg, realizowana od 1993 r. Tematyka spotkan dotyczya problematyki pokonywania stereotypo w przyczyn i strategii przeciwdziaania negatywnym aktom i uprzedzen wraz z analiza wrogos ci i przemocy wobec innych. W latach 2000 i 2001 zrealizowane polsko-niemiecko-ukrain skie projekty Wspomnienia, rzeczywistos c , marzenia w ramach tro jstronnej wymiany otrzyma Fundacji im. Boscha. y nagrode Akademia Waren od 1995 r. prowadzi Dom Spotkan wraz z Europejska modziez cimia i Waren. Projekt zatytuowany Polacy i Niemcy wymiane y z Os wie s wspo lnie w Europie wartos ci, drogi, cele w pierwszej cze ci realizowanej z historia wspo w Niemczech, umoz liwia modziez y zapoznanie sie czesnej Unii cimiu dotyka Europejskiej, natomiast w drugiej realizowanej w MDSM w Os wie ci o Holocaus zagadnien pamie cie i Auschwitz z perspektywy polskiej i niemieckiej. Od 2002 r. realizowana jest ro wniez wspo praca MDSM z Internationales s Forum Burg Liebenzell. Efektem tej kooperacji jest dwucze ciowy program pt. Przejs cia. kategoria dziaan Ostatnia pedagogicznych Domu jest organizacja szkolen cych programy studyjne i seminario w dla nauczycieli i multiplikatoro w realizuja cimiu. Szkolenia dla multiplikatoro ce sie pod hasem: Praca w Os wie w odbywaja ci oraz Polsko-izraelska edukacyjna z grupami modziez y w miejscu pamie wymiana modziez y, czy projekt pt. Historia Shoah i jej przekaz w szkole, to tylko niekto re ze zrealizowanych projekto w skierowanych do oso b, kto re
d Zachodni 2007, nr 4 4 Przegla

50

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

sie partnerami Domu Spotkan cimiu przy realizacji w przyszos ci stana w Os wie podro z y studyjnych. c, kaz dzynarodowy wia z z duz Reasumuja dy zrealizowany projekt mie e sie ymi przez yciami i emocjami uczestniko w, rozwijaniem zainteresowan , aktywnos ci to spotkania, i indywidualnych oczekiwan modych ludzi. Przede wszytki jednak sa ce osobowos ce trway s wzbogacaja c i niejednokrotnie pozostawiaja lad. Uczestniczka jednego z polsko-niemieckich projekto w Claudia Seidel, w dojrzay i przemys lany sposo b podkres lia znaczenie takiego rodzaju spotkania tez i dialogu w ramach edukacji w historycznym miejscu: Zastanawiaam sie nad wstydzic tym, czy my Niemcy, moja generacja, musi sie za obozy koncentracyjne za to wina . Nie powinnis czuc i obarczac sie my sie winni, ale musimy cos zrobic , nie powto , z aby historia nigdy sie rzya. Mys le e nadal istnieje groz ba, z e kolejny raz, w dowolnym czasie mogaby powstac nowa Trzecia Rzesza. Nie musimy sie wstydzic , z e jestes my Niemcami, ale nie musimy byc dumni z tego rozdziau historii wydarzyo. Niemiec. Przede wszystkim nie moz emy zapomniec o tym, co sie tek nowej, przeraz cej katastrofy. Bardzo sie Zapomnienie moz e oznaczac pocza aja ucieszyam, kiedy usyszaam od naszych polskich kolego w i kolez anek, z e historia byc wcale nas nie dzieli i z e bardzo chca naszymi przyjacio mi 12. dwa projekty, kto wieloletnia tradycje , Poniz ej omo wione zostana re maja d na ich specyfike wpisuja sie w pionierski kierunek edukacji a przez wzgla . Trzeba jednak zaznaczyc one jedynie historycznej poprzez sztuke , z e stanowia niewielki wycinek z dorobku Domu.

EDUKACJA HISTORYCZNA HISTORIA PRZEZ SZTUKE Y NIEPENOSPRAWNEJ CI DLA MODZIEZ W MIEJSCU PAMIE

Poznanie historii KL Auschwitz-Birkenau i zrozumienie tych tragicznych wydarzen dla wszystkich ludzi, ro wniez dla oso b niepenosprawnych, ma wielkie znaczenie. Osoby niepenosprawne powinny zatem miec moz liwos c integrowania z historycznym procesem spoeczen sie stwa. Zaniechanie edukacji historycznej, jej c nauki o KL Auschwitz-Birkenau ws szczego lnego wycinka, a wie ro d modziez y niepenosprawnej, moz e stac sie niejako ich nies wiadomym wykluczeniem ze , aby edukacja historyczno-polityczna spoeczen stwa. Dlatego tak waz ne staje sie giem ro . obejmowaa swoim zasie wniez modziez niepenosprawna cej zagadW programach historyczno-spoecznej edukacji pozaszkolnej dotycza dz nien II wojny s wiatowej oraz narodowego socjalizmu elementy sztuki ba rzadko. Art-terapia ba dz art-terapii 13 wykorzystywane sa elementy pedagogiki
12 E. Guziak, Polsko-niemieckie warsztaty artystyczne dla oso b niesyszacych, 13-21.11.1999. Dokumentacja projektu. 13 teoretyczna art-terapii, inaczej terapii przez sztuke , psychologia uznaje teorie Za podstawe , z prawidowos jednostki jest da z emocji, uznaje sie e naturalna cia enie do doznania emocji o znaku

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie

51

aktywnie wspierac z histosztuki, jak podkres la Birgit Dorner, moga konfrontacje i maja wie ksze zastosowanie tam, gdzie je zyk (werbalny) jako s ria rodek komunikadz pnych cji nie wystarcza ba nie spenia oczekiwan adresato w w moz liwie doste ga bowiem do najprostszych sposobo formach wyrazu 14. Art-terapia sie w autoekspresji, do kto rych zdolny jest kaz dy czowiek, niezalez nie od wieku, stanu zdrowia i zdolnos ci artystycznych. ci moz Zastosowanie elemento w sztuki w pracy edukacyjnej miejsc pamie e byc wykorzystywane w pracy z grupami docelowymi, takimi jak modziez z problemami emocjonalnymi, socjalnie zaniedbana czy z upos ledzeniami wzroku lub sto zdarza sie , z suchu, gdyz cze e nauczanie metodami tradycyjnymi nie przynosi danych wyniko poz a w.

W ARTYSTYCZNYCH DLA OSO B NIEPENOSPRAWNYCH GENEZA WARSZTATO W MDSM Jednym z przykado w pracy pedagogicznej Domu z wykorzystaniem zaoz en 15 warsztaty artystyczne dla modziez art-terapii sa y niepenosprawnej z Polski c szanse i moz i Niemiec. MDSM dostrzegaja liwos ci rozwoju tego rodzaju projekto w, od kilku lat ma je w swojej ofercie seminaryjnej. Pierwszy projekt zrealizowany zosta w MDSM w listopadzie 1999 r., byy to cej i niedosysza polsko-niemieckie warsztaty artystyczne dla modziez y niesysza cej. Koncepcja pierwszego projektu, wedug pomysodawczyni Ewy Guziak, z dwoma technikami zakadaa stworzenie modziez y moz liwos ci zapoznania sie w glinie na artystycznymi: malowaniem farbami olejnymi martwej natury i praca pod kierunkiem znanych artysto wybrany temat. Praca artystyczna odbywaa sie w cimskich. Temat historyczny ogranicza sie do dwudniowego zwiedzania os wie cego zwiedzanie obozu KL Auschwitz-Birkenau. Seminai spotkania podsumowuja . rium zakon czone byo wystawa
i przyjemnos zuje dodatnim, do kto rych moz na zaliczyc rados c , nadzieje ci zmysowe. Art-terapia nawia podstawowymi stymulatorami ludzkiego dziaania, do potrzeby ro wniez do teorii potrzeb, kto re sa cej na podejmowanie odwaz samorealizacji, pozwalaja nych i two rczych dziaan i polega na konstruktywzywaniu problemo zana jest nym rozwia w. W odro z nieniu od pedagogiki sztuki, art-terapia zwia ce. z oddziaywaniem terapeutycznym, w kto rym proces tworzenia posiada was ciwos ci uzdrawiaja Estetyczne dziaania zakada samooczyszczenie, aktywnos c w wyraz aniu siebie i kreatywne tworzenie, jak ro wniez zmysowy, duchowy i emocjonalny rozwo j osobowos ci. 14 B. Dorner, Bilder der Verfhrung Bilder der Erinnerung gestaltete Bilder, Kunstpdagogik in der Gedenkstttenarbeit, w: B. Dorner, K. Engelhardt, Arbeit an Bildern der Erinnerung, sthetische Praxis, ausserschulische Jugendbildung und Gedenkstttenpdagogik, Lucius und Lucius, Stuttgart 2006, s. 7. 15 c sie poje ciem niepenosprawnos tylko do oso Posuguja ci ograniczam sie b, dla kto rych byy c dla niewidomych i niedowidza cych, jak ro cych realizowane projekty, a wie wniez dla niesysza cych. i niedosysza
4*

52

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

Podobne cele i struktura seminarium towarzyszyy drugiemu projektowi zorganizowanemu w 2000 r. Podczas tego projektu zastosowane zostay inne techniki artystyczne: linoryt, collage na po tnie, instalacje przestrzenne. Izabela Bieniawska cej i Magorzata Lesiak, opiekunki polskiej grupy, w publikacji dokumentuja cej z Niemiec warsztaty artystyczne, podkres liy, z e spotkania modziez y niesysza baza nie tylko do rozbudzenia aktywnos i Polski byy doskonaa ci two rczej, ale ro wniez do integracji tego s rodowiska 16. cim na szkle zostay Cele i zaoz enia trzeciego projektu zatytuowanego Os wie zmienione na podstawie wczes niejszych dos wiadczen . Tematem seminarium staa historia miasta Os cimia, czyli historia przedwojenna i wojenna miasta. sie wie Historia KL Auschwitz-Birkenau zostaa potraktowana na ro wni z wczes niejsza miasta. Realizacja artystyczna dotyczya malowania na szkle, niekto historia rych wybranych zabytko w miasta i opatrzeniem ich przez uczestniko w komentarzem sownym. Organizatorzy podkres lali, z e seminarium umoz liwio modziez y z Polbsze poznanie miejsca, zasmakowanie przygody intelektualno-arski i Niemiec ge tystycznej i zupenie nowe przez ycia historii 17. ce zmiany merytoryczne i organizacyjne. Czwarty projekt przynio s znacza koncepcji Nadane tytuy i motto seminarium zawsze byy spo jne z caos cia historyczno-artystycznej. Zakon czeniem projektu bya wystawa prac uczestniko w seminarium. Do projektu zostali zaproszeni art-terapeuci, kto rzy odpowiedzialni . Kolejne spotkania modziez byli za czes c warsztatowa owe bazoway na dos wiadcych (organizatoro czeniach projektowych oso b prowadza w i art-terapeuto w). puja ce seminaria: W kolejnych latach byy zrealizowane naste 30 V6 VI 2003 Gdyby kamienie mogy mo wic polsko-niemieckie warsztaty dla modziez y niewidomej, Nikolauspflege Stuttgart SOSW Krako w; 25 VI2 VII 2004 ...jak drzewo polsko-niemieckie warsztaty dla modziez y cej, BW Neuwied SOSW Wrocaw; niesysza 3 VI10 VII 2006 czes c I Cierpliwos c papieru polsko-niemieckie warsztaty s dla modziez y niewidomej, Nikolauspflege Stuttgart SOSW Krako w, cze c II Cierpliwos c papieru Stuttgart; 1 V7 V 2007 Nie do wyrzucenia polsko-niemieckie warsztaty dla modziez y cej, BBW Neuwied SOSW Wrocaw. niesysza Y NIEPENOSPRAWNEJ POLSKO-NIEMIECKIE SPOTKANIE MODZIEZ KL AUSCHWITZ-BIRKENAU A KONFRONTACJA Z HISTORIA Projekt umoz liwia modziez y z Polski i Niemiec spotkanie ze swoimi ro wies . Polscy nikami. Poprzez spotkanie modziez oddziaywuje na siebie i poznaje sie
E. Guziak, Spotkania artystyczne. Polsko-niemieckie warsztaty dla oso b niesyszacych. dzynarodowy Dom Spotkan 18.11.-12.11.2000, Mie Modziez y. Dokumentacja projektu. 17 lady historii w Os E. Guziak, S wie cimiu przewodnik po mies cie modziez y niesyszacej dzynarodowego Domu Spotkan i niedosyszacej z Polski i Niemiec, Fundacja na Rzecz Mie Modziez y, s. 12.
16

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie

53

sie dla Niemco cych udzia w projekcie nie jakimis uczestnicy staja w biora Polakami, ale konkretnymi osobami, proces ten dziaa w dwie strony. tkowos Na wyja c tego polsko-niemieckiego spotkania dla oso b niepenospraw seminarium, a zarazem punktem wyjs nych 18 wpywa fakt, z e osia cia jest poznanie ce stosunko historii KL Auschwitz-Birkenau. Zagadnienia historyczne dotycza w dzynarodowych, a wie c polsko-niemieckich, jest dla modziez mie y kolejnym miejsca i samym faktem spotkania. wyzwaniem, niejako implikowanym historia . Po wizycie w KL Auschwitz-Birkenau proces integracyjny zacies nia sie zane z miejscem pamie ci stanowia punkt wyjs Wspo lne przez ycia i dziaania zwia cia . Dokonuje do wymiany dos wiadczen , rozmo w, dyskusji i bliz szego poznawania sie proces pojednania w konteks . sie cie historycznym co dodatkowo integruje grupe cych modziez Podczas rund podsumowuja za kaz dym razem podkres laa, zanie kontakto z e najwaz niejszym przez yciem dla nich jest moz liwos c nawia w z innymi.

RCZY DZIAANIA ARTYSTYCZNE PROCES TWO . Nie wymaga Warunkiem uczestnictwa w projekcie jest zainteresowanie historia szczego sie lnych zdolnos ci i dos wiadczen artystycznych. Projekt zakada, z e podstawowe informacje zwia zane z konkretna wszyscy uczestnicy otrzymuja sztuki, a udzia art-terapeuto , doradzaja i kieruja praca , technika w, kto rzy czuwaja stwarza ro wne szanse dla wszystkich uczestniko w. Na kaz dym etapie tworzenia, potrzebna pomoc. Zadania artystyczne zostaja tak zaplanowauczestnicy otrzymuja przecia z ne, aby modziez nie czua sie ona, gdyz zbyt wysokie wymagania moga . ograniczac motywacje Dos wiadczenia projektowe potwierdziy, z e proces two rczy i dziaania artys znacza ca role , kto moz tyczne speniaja ra na przedstawic jako: pomaganie w przepracowaniu emocji i wraz en po wizycie w KL Auschwitz-Birkenau, wzmacnianie procesu integracyjnego grupy polsko-niemieckiej, poznawanie nowej techniki artystycznej, przygoda z materiaem, odkrywanie wasnych moz liwos ci.
WYSTAWA PRAC

cej Zakon czeniem seminarium jest uroczyste otwarcie wystawy prezentuja zaproszeni sa mieszkan cimia i grupy wykonane dziea. Na wystawe cy Os wie ce w MDSM, co nadaje range i znaczenie wystawie. Wo przebywaja wczas to,
dzynarodowe modziez sie Organizowane projekty mie y niepenosprawnej raczej nie zajmuja ci. tematami historycznymi w miejscach pamie
18

54

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

zaprezentowana jest caos c stworzonych dzie. Dla uczestniko w wystawa jest puja w roli autoro przez yciem szczego lnym, poniewaz wyste wtwo rco w, a nie cych. zwiedzaja Projekt zakada zorganizowanie kolejnych wystaw w szkole lub organizacji, modziez zana. Zaprezentowanie wystawy w najbliz z kto ra jest zwia szym s rodowisku ucznia posiada dodatkowe aspekty edukacyjne i psychologiczne.

W EFEKTY PRACY UCZESTNIKO W ARTYSTYCZNYCH POLSKO-NIEMIECKICH WARSZTATO WIC GDYBY KAMIENIE MOGY MO nas wsze dzie. Dla wie kszos zimne, nieprzyste pne Kamienie otaczaja ci sa i twarde. i oddychaja . W takim miejscu jak, Auschwitz-Birkenau Ale kamienie z yja one dla nas symboliczne znaczenie, sa w kamieniach tkwi historia, dlatego maja z s wiadkami czasu. Potrafimy us wiadomic sobie cie ar tych dni, kto ry jest w nich ty. zamknie w naszym projekcie, medium Kamien , jako materia artystyczny, sta sie cza cym przeszos . Poa czy modych ludzi z pokoleniem oso a c z teraz niejszos cia b, cych, pamie taja cych tamte dni. Pomies ki, juz odchodza ci w sobie, te wszystkie le boko, w zakamarkach obawy i emocje modych ludzi, kto re tkwiy bardzo ge umysu i duszy, a odz yy w trakcie zwiedzania obozu. Empatii, wspo czuciu tnianiu zostay nadane odpowiednie formy. i upamie ycie, mios s Z c , poko j to us wiadomione kamienie milowe do szcze cia ludzkos ci. sowa, wyrazi swoja niesamowita historie ... Kamien odz y, przemo wi, dotkna Ewa Guziak Ta don jest otwarta w ges cie pros by, a na opuszkach ma takie ciemniejsze podoba, uwaz miejsca, co symbolizuje odmroz enie. Moja praca mi sie am, z e re ka . Na kaz zrobiam to, o co prosi mnie ten kamien , zanim jeszcze sta sie dego przychodzi czas, kaz dy kiedys musi umrzec . Kiedys nie znaczy teraz. Jedyne, co to don i brudna (...). widze , otwarta Barbara Kozowska Mo j kamien mo wi o cierpieniu czowieka. Przedstawiam to w postaci kania. Z jednej strony serce serca, na kto rym moz na zobaczyc liczne pope naderwane. Wygla da to tak jakby zostao uamane, ale nikt nie jest troche to stao i gdzie. Mo wie, w jaki sposo b sie j kamien prosi mnie, z e jes li jestem w stanie go naprawic , abym to zrobia. Ale ja wiem, z e jest to nie moz liwe, bo was nie taki mia byc jego los. Marta Dziedzic

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie POLSKO-NIEMIECKIE I POLSKO-NIEMIECKO-IZRAELSKIE WARSZTATY FOTOGRAFICZNE

55

sie w MDSM od pie tnastu Polsko-niemieckie warsztaty fotograficzne odbywaja pokusa by wykorzystac formue lat. W ostatnim roku pojawia sie sprawdzona grupe narodowa z Izraela. programu i zaprosic do uczestnictwa w projekcie trzecia Z merytorycznego punktu widzenia podobnie jak w latach ubiegych, tematyka woko cimia. Dodatkowo warsztato w koncentrowaa sie historii miasta Os wie pana Wilhelma Brasse, byego jednak postanowiono wyeksponowac biografie z wie nia KL Auschwitz, kto ry w obozie pracowa jako fotograf 19. cy wyraz Fotografia jako s rodek ekspresji to instrument uatwiaja enie emocji z wobec wcia z ywej historii waz nej, choc w inny sposo b, dla uczestniko w cych z ro seminarium pochodza z nych krajo w. Zamierzeniem projektu byo danie modym ludziom moz liwos ci wizualizacji swojej osobistej refleksji nad biografia miejsca, a w szerszej perspektywie nad historia w uje ciu jednostki, historia uniwersalnym. Wspo lna nauka i praca miaa kaz dorazowo stworzyc modym Polakom, Niemcom i Izraelczykom nie tylko przestrzen , gdzie mogliby przyjrzec wraz sie liwos ci partnero w, ale ro wniez przestrzen dla wspo lnego poszukiwania ce przyszos zwia zanych. odpowiedzi na pytania dotycza ci i nadziei z nia Dwa podstawowe komponenty merytoryczne seminarium, jakimi byy: historia cimia oraz biografia Wilhelma Brasse spotykaja sie na i oblicza miasta Os wie terenie byego obozu Auschwitz-Birkenau. Poprzez interaktywne poznawanie cimia, zwiedzanie Miejsc Pamie ci, dokumentalno-biograficzny film miasta Os wie ywcu, cy historie Brasse oraz wizyte w jego rodzinnej miejscowos opowiadaja ci Z uczestnicy seminarium odkrywali zoz onos c historii i jej konsekwencji. Zamierze niem organizatoro w byo skonienie uczestniko w seminarium do pochylenia sie cimiem nie tylko jako miastem naznaczonym stygmatem Auschwitz, nad Os wie ale ro wniez miastem o wielowiekowej tradycji i historii. Miastem, w kto rym dzisiaj z toczy sie ycie ludzi, zwyczajnych i normalnych, kto rzy podobnie jak mieszkan cy
Wilhelm Brasse, dzis 89-letni mieszkaniec malowniczego miasteczka pooz onego w Beskidzie ywieckim. Przed wojna pracowa jako fotograf w duz Z ym zakadzie fotograficznym w Katowicach. 28 zienia w Baligrodzie, Sanoku i Tarnowie razem z tak marca 1940 r. zosta aresztowany i poprzez wie zwanym drugim transportem tarnowskim trafi 31 sierpnia 1940 r. do obozu koncentracyjnego tkowo pracowa w ro Auschwitz. Tam pocza z nych Komandach, by w styczniu 1941 r. trafic do tak cia ewidencyjne wie z zwanego Erkennungsdienst, gdzie robiono zdje niom. W po z niejszym okresie cia na potrzeby pseudonaukowych eksperymento wykonywa zdje w doktora J. Mengele, doktora Wirthsa. W. Brasse pracowa w komandzie fotograficznym do stycznia 1945 r. 20 stycznia 1945 r. zosta wywieziony transportem ewakuacyjnym z Auschwitz do Mauthausen, gdzie otrzyma numer 116 588, wyzwolenia. po z niej przewieziono go do obozo w w Melku i Ebensee, gdzie 6 maja 1945 r. doczeka sie ywca, gdzie osiad na stae. Choc Wro ci do rodzinnej miejscowos ci Z po wojnie pro bowa wro cic do ce wspomnienia obozowe uniemoz zawodu fotografa, powracaja liwiy mu wykonywanie zawodu. Wykorzystano relacje i os wiadczenia Wilhelma Brasse zoz one przed pracownikami Pan stwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.
19

56

Ewa Guziak, Joanna Dyduch

dzaja c wolny czas w kawiarni, innych polskich, niemieckich i izraelskich miast spe w pike , a w upalne dni cae rodziny wybieraja sie nad w parku, gdzie dzieci graja . I choc czarno-biaa fotografia , wykonywana woda z zaoz enia posugiwano sie technika , podsumowuja c projekt jego uczestnicy podkres tradycyjna lali, z e rzeczy przyszo im obserwowac cia, nie jest wistos c kto ra i utrwalac , inaczej aniz eli zdje czarno-biaa. wystawa fotografii, kto Wymiernym efektem pracy seminarzysto w staa sie rej ewaluacja programu. Kaz uroczyste otwarcie byo artystyczna dy z uczestniko w cznie wyeksponowano ponad 50 prezentowa 2-3 fotografie (co sprawio, z e a c zdje ). Mnogos c motywo w, ro z norodny styl i wielos c artystycznych interpretacji tpliwym atutem projektu, jednoczes bya niewa nie pod czujnym okiem kuratorki, a zarazem czonka zespou organizacyjnego Hamutal Davidi indywidualne realiza caos cje modych fotografiko w stworzyy harmonijna c . Modzi two rcy z wy trema czekali na komentarze i recenzje licznie czekiwaniem i nieukrywana cimia, a takz zgromadzonych na wernisaz u mieszkan co w Os wie e innych gos ci cie efekto MDSM. Ciepe przyje w pracy seminarzysto w byo ukoronowaniem cej wspo wspo lnej, wymagaja dziaania i wzajemnej pomocy pracy. Wraz liwos c , wnikliwos c obserwacji, wyostrzenie pewnych zmyso w tak charak, pomaga terystyczna dla artysto w i tych, kto rym przyszo obcowac i tworzyc sztuke z historia . Pomaga w przezwycie z dzykulturowych, w zmierzeniu sie aniu barier mie pokonywaniu problemu innego postrzegania konkretnych wydarzen historycznych i wasnej roli w procesach spoeczno-politycznych oraz dialogu dwo ch lub trzech zanych zwia ze soba historycznie narodo w.
PODSUMOWANIE

CIE STOSUNKO W POLSKO-NIEMIECKICH PRACA DOMU W KONTEKS , z tu w cia gu jednego Cieszymy sie e tu przyjechalis my, bo nauczylis my sie tygodnia na cae z ycie (...), z e z aden czowiek nie jest lepszy ani gorszy od innych 20. Dennis, Sebasian, Gregor, Ina, Lena, Britta, Christina, 1995. ci Auschwitz-Birkenau z nauka Kombinacja dos wiadczenia miejsca pamie bionej refleksji, ale takz i spotkaniem w MDSM stwarza moz liwos c poge e interaktywnego dziaania, poprzez kto re przesanie Auschwitz niejako uwspo . Staje sie ono bliskie dla modziez cej do Polski, do czes nia sie y przybywaja cimia, wreszcie do Auschwitz. Os wie , stanowia Omo wione wyz ej propozycje pracy pedagogicznej z modziez a jedynie wycinek 20-letniego dorobku w edukacji pozaszkolnej, jakim legitymuje sie nie tylko MDSM. Dom jak chcieli tego jego pomysodawcy i two rcy, sta sie
Inna strona s wiata. Twarzaw twarz spotkania, Katalog do wystawy z okazji jubileuszu 20-lecia cim 2006, s. 38. MDSM, Os wie
20

dzynarodowym Domu Spotkan cimiu Dialog polsko-niemiecki w Mie Modziez y w Os wie

57

d modziez lekcje historii, ale miejscem ska wyrusza by odebrac niezapomniana ro wniez jest miejscem pojednania, dialogu i narodzin wielu polsko-niemieckich przyjaz ni. cych nas gos W ostatnich latach liczba odwiedzaja ci, z kto rych ok. 65-70% Niemcy oscyluje woko na okoo 5000 oso stanowia 170 grup, co przekada sie b cej rocznie. Sa to w przewaz aja wiekszos ci uczestnicy podro z y studyjnych, ale ro statystyki z ostatnich 7 lat pokazuja wniez , z e Dom jest organizatorem okoo 25 wyja tkowego znaczenia, jes seminario w rocznie. Liczby te nabieraja li us wiadomi czas, zaangaz my sobie, z e oznaczaja owanie, mys li konkretnych oso b. Oso b, kto re na droge dorosego z lada moment wkroczyc maja ycia, trudnych wyboro w z nim wia z c odpowiedzialnos ci. Pobyt w Domu Spotkan , z wszystkim, co sie e, a wie w Auschwitz i spotkaniem modych, zmienia. Ida c tropem przede wszystkim wizyta tku, kto so w jednego z seminarzysto w, cytowanego na pocza ry powiedzia, z e moz e przez to spotkanie nie zmienimy s wiata, ale na pewno zmienilis my siebie, ce odbywaja cych sie w MDSM rokrocznie spotkan jes tysia , zmieniaja li nie s wiat, to na pewno jakis jego fragment. Ch. Heubner, w publikacji jubileuszowej z okazji 10-lecia istnienia Domu, stwierdzi: tutaj nie istnieje cos takiego jak ostateczna norma, jedna koncepcja pedagogiczna, czy jednoznaczna perspektywa 21. Faktycznie tam, gdzie istota bokie spotkanie ludzi nie jestes i celem jest prawdziwe i ge my w stanie wszystkiego uchwycic i przewidziec . Dom i jego dziaalnos c nie jest bezpos rednio naraz ona na dzypan zmiany nastrojo w w mie stwowych stosunkach polsko-niemieckich. Wydaje jednak, z cy sie kryzys bez wa tpienia be dzie mia sie e ewentualny przeduz aja Domu utrudnic negatywne przeoz enie na prace MDSM. Prace moz e ograniczenie moz liwos ci dziaania jednego z naszych najwaz niejszych instytucjonalnych partcia nero w, jakim jest Polsko-Niemiecka Wspo praca Modziez y. Od chwili rozpocze dziaalnos ci tej organizacji w roku 1993 do dzisiaj, realizowano przy jej wsparciu 40 907 polsko-niemieckich projekto w w Polsce i w Niemczech 22. W tym prawie wszytkie wspomniane tutaj edukacyjne inicjatywy MDSM.
EWA GUZIAK Koordynator i pedagog w MDSM JOANNA DYDUCH Kierownik Dziau Programowego MDSM

S. Orth (red.), Jakz e mam s piewac ..., s. 7. dwunarodowa , polsko-niemiePolsko-Niemiecka Wspo praca Modziez y (PNWM) jest pierwsza organizacja posiadaja ca osobowos organizacji mie dzynarodowej. Utworzona zostaa w roku cka c prawna dy Polski i Niemiec, kto dzynarodowej przekazay PNWM swoje 1991 przez rza re w formie umowy mie kompetencje w zakresie wspierania polsko-niemieckiej wymiany modziez y. http:www.pnwm.pl z dnia 23 VIII 2007 r.
22

21

58

Magorzata Jazgar

SZKOLNA IZBA PAMIE CI ci Magorzata Jazgar Szkolna izba pamie placo . Szkoa Podstawowa im. ks. Jakuba Wujka w Siennie jest wiejska wka kno krajobrazu sprzyjaja wycieczkom Rozlege tereny zielone, bliskos c natury i pie rowerowym oraz uprawianiu biego w przeajowych. Jest tu cicho i spokojnie, a przede wszystkim bezpiecznie. Wychowujemy nasze dzieci w duchu tolerancji otwarte dla i poszanowaniu wartos ci chrzes cijan skich. Uroczystos ci szkolne sa wszystkich, nie tylko rodzico w, ale ro wniez innych czonko w wspo lnoty lokalnej. Kaz de dziecko moz e znalez c u nas sposo b na rozwo j wasnych talento w i zamioc sie w dziaalnos c swoja wan angaz uja c szkolnych grup teatralnych, publikuja two rczos c na amach czasopisma szkolnego Siennik, czy wreszcie dbac o zdrowie c biegi przeajowe. Otaczamy troska nasza przyrode inicjuja c i oruprawiaja wiata, Dzien c na szeroka skale akcje Sprza tanie S ganizuja Ziemi i inne. Wspo pracujemy na tym polu z Koem owieckim Drop, Nadles nictwem Durowo oraz dem naszej Gminy. Urze zasuguje masowa impreza sportowa organizowana przez nasza Na uwage od 15 lat. Sa to Siennen placo wke skie Biegi Przeajowe. Go wnym jej celem jest promocja zdrowego stylu z ycia oraz wychowania poprzez sport. W biegach uczestniczy ponad 1200 biegaczy z 40 szko ro z nego typu, takz e gos cie zagraniczni. g wojewo Impreza ma zasie dzki. c sie wyjs Staraja c naprzeciw potrzebom szkoy, w kwietniu 2003 r. nauczyciele wraz z rodzicami oraz przyjacio mi zaoz yli Stowarzyszenie Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego w Siennie. Go wnym jego celem, jest wyro wnanie szans z czy ludzi edukacyjnych naszych dzieci i modziez y. Wie emocjonalna, jaka a cym do jeszcze skupionych na realizacji wspo lnych celo w jest czynnikiem stymuluja patrzymy w przyszos lepszej pracy. Jestes my dobrze zmotywowani i z ufnos cia c . ce W archiwach szkolnych znajduja sie stare dokumenty siegaja pamiecia do biaja c sie w lekture poz dnia zaoz enia placo wki. Zage o kych kronik i dzienniko w gaja cych przeomu XIXXX w. postanowilis na szkolnych sie my poszerzyc wiedze du na wielotemat dziedzictwa kulturowego naszego regionu, kto re ze wzgle narodowos c byych mieszkan co w nabrao wymiaru europejskiego. skarbnica wiedzy nie tylko o funkcjonowaniu placo Dokumenty te sa wki, ale o z caej o wczesnej polsko-niemieckiej spoecznos ci. Opowiadaja yciu codziennym wydarzenia zabawne, niekiedy trywialne, ale takz szkoy, wsi, kraju. Relacjonuja e ce ogo c moz powaz ne, dotycza u spoecznos ci. Tak wie emy tam przeczytac na cej niemieckiego nauczyciela, kto c przykad o suz a ra popenia samobo jstwo truja trutka na szczury z powodu zawodu miosnego, o tym, jak zodzieje ukradli sie . Na uwage zasuguje wpis dotycza cy tworzenia nauczycielowi an cuch od psa i kure tzw. wsi gromadzkich z 15 V 1935. Podczas ro z nych okazji cytowalis my fragmenty tych kronik, aby nie tylko spoecznos wzbudzic zainteresowanie mieszkan co w, ale zmobilizowac caa c woko

58

Magorzata Jazgar

SZKOLNA IZBA PAMIE CI ci Magorzata Jazgar Szkolna izba pamie placo . Szkoa Podstawowa im. ks. Jakuba Wujka w Siennie jest wiejska wka kno krajobrazu sprzyjaja wycieczkom Rozlege tereny zielone, bliskos c natury i pie rowerowym oraz uprawianiu biego w przeajowych. Jest tu cicho i spokojnie, a przede wszystkim bezpiecznie. Wychowujemy nasze dzieci w duchu tolerancji otwarte dla i poszanowaniu wartos ci chrzes cijan skich. Uroczystos ci szkolne sa wszystkich, nie tylko rodzico w, ale ro wniez innych czonko w wspo lnoty lokalnej. Kaz de dziecko moz e znalez c u nas sposo b na rozwo j wasnych talento w i zamioc sie w dziaalnos c swoja wan angaz uja c szkolnych grup teatralnych, publikuja two rczos c na amach czasopisma szkolnego Siennik, czy wreszcie dbac o zdrowie c biegi przeajowe. Otaczamy troska nasza przyrode inicjuja c i oruprawiaja wiata, Dzien c na szeroka skale akcje Sprza tanie S ganizuja Ziemi i inne. Wspo pracujemy na tym polu z Koem owieckim Drop, Nadles nictwem Durowo oraz dem naszej Gminy. Urze zasuguje masowa impreza sportowa organizowana przez nasza Na uwage od 15 lat. Sa to Siennen placo wke skie Biegi Przeajowe. Go wnym jej celem jest promocja zdrowego stylu z ycia oraz wychowania poprzez sport. W biegach uczestniczy ponad 1200 biegaczy z 40 szko ro z nego typu, takz e gos cie zagraniczni. g wojewo Impreza ma zasie dzki. c sie wyjs Staraja c naprzeciw potrzebom szkoy, w kwietniu 2003 r. nauczyciele wraz z rodzicami oraz przyjacio mi zaoz yli Stowarzyszenie Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego w Siennie. Go wnym jego celem, jest wyro wnanie szans z czy ludzi edukacyjnych naszych dzieci i modziez y. Wie emocjonalna, jaka a cym do jeszcze skupionych na realizacji wspo lnych celo w jest czynnikiem stymuluja patrzymy w przyszos lepszej pracy. Jestes my dobrze zmotywowani i z ufnos cia c . ce W archiwach szkolnych znajduja sie stare dokumenty siegaja pamiecia do biaja c sie w lekture poz dnia zaoz enia placo wki. Zage o kych kronik i dzienniko w gaja cych przeomu XIXXX w. postanowilis na szkolnych sie my poszerzyc wiedze du na wielotemat dziedzictwa kulturowego naszego regionu, kto re ze wzgle narodowos c byych mieszkan co w nabrao wymiaru europejskiego. skarbnica wiedzy nie tylko o funkcjonowaniu placo Dokumenty te sa wki, ale o z caej o wczesnej polsko-niemieckiej spoecznos ci. Opowiadaja yciu codziennym wydarzenia zabawne, niekiedy trywialne, ale takz szkoy, wsi, kraju. Relacjonuja e ce ogo c moz powaz ne, dotycza u spoecznos ci. Tak wie emy tam przeczytac na cej niemieckiego nauczyciela, kto c przykad o suz a ra popenia samobo jstwo truja trutka na szczury z powodu zawodu miosnego, o tym, jak zodzieje ukradli sie . Na uwage zasuguje wpis dotycza cy tworzenia nauczycielowi an cuch od psa i kure tzw. wsi gromadzkich z 15 V 1935. Podczas ro z nych okazji cytowalis my fragmenty tych kronik, aby nie tylko spoecznos wzbudzic zainteresowanie mieszkan co w, ale zmobilizowac caa c woko

ci Szkolna izba pamie

59

schronienie pamia tki idei utworzenia w szkole wspo lnego miejsca, w kto rym znajda lokalnej przeszos ci. Wymagao to wiele dyplomacji i cierpliwos ci. Zrodzi sie projekt Wspo lne polsko-niemieckie europejskie dziedzictwo kulturowe w Siennie, kto ry skierowalis my do Fundacji Wspo pracy Polsko-Niemieckiej. Z otrzymanych Pamie ci, swoiste wiejskie muzeum. W dniu s rodko w utworzono m.in. Izbe 8 grudnia 2003 r. miao miejsce uroczyste jej otwarcie. Towarzyszya temu dzynarodowa konferencji Historia dla przyszos wydarzeniu mie ci. Wsparcia finano sowego na pokrycie koszto w konferencji udzielio MENiS. W konferencji wzie udzia 160 gos ci, przedstawicieli wadz wojewo dzkich i lokalnych, posowie, przedstawiciele stowarzyszen , duchowni, dyrektorzy szko , przyjaciele siennenskiej podstawo wki, media. Przybya ro wniez liczna delegacja z Lneburga z premierem naukowa sprawowa Instytut Saksonii Georgiem Milbradtem na czele. Opieke Wolff-Powe ska . Wszyscy uczestnicy mieli Zachodni w Poznaniu z profesor Anna pio uroczyste odzapewnione tumaczenie symultaniczne. Po konferencji nasta cie tablicy pamia tkowej na cmentarzu ewangelickim w Sien sonie sku. Otwarcie ci poprzedzia uroczysta akademia w s Izby Pamie wietlicy szkolnej. Scenariusz c elementy folkloru oparto na fragmentach starych kronik szkolnych wplataja cia wste gi dokona premier Saksonii. Z tej okazji przygotowano pauckiego. Przecie ro wniez okolicznos ciowe wydanie czasopisma szkolnego Siennik. Wydarzenie to k w mediach tak lokalnych, jak i niemieckich. znalazo bardzo pozytywny oddz wie ci staa sie obiektem zainteresowania. Odwiedzaja nas gos Szkolna Izba Pamie cie to wizyty zaplanowane, ba dz z Niemiec, Danii, a takz e mieszkan cy powiatu. Sa ce dz okazjonalne, wynikaja z potrzeby serca, ba zwykej ciekawos ci. Gos c mi Izby sa do zaro wno parlamentarzys ci, przedstawiciele samorza w z kraju i zagranicy, przedstawiciele s wiata kultury, nauki i sztuki, media, a takz e zwykli obywatele, kto rzy przypomniec jabon ca na podwo chca sobie dziecin stwo, popatrzec na stara rosna rzu ci magiczny zapach smaz dawnego domostwa, przywoac w pamie onych przez powide. Rados ze wzruszeniem i tak naprawde nawet bariera babcie c miesza sie zykowa nie stanowi przeszkody, gdy mo serca i otwarte umysy. je wia czni Fundacji Wspo Jestes my wdzie pracy Polsko-Niemieckiej za okazane kujemy naszym przyjacioom z Lneburga oraz zaufanie i wsparcie finansowe, dzie z , dos . wszystkim, kto rzy obdarzyli nas swoja yczliwos cia wiadczeniem i pomoca . Utworzona Izba Pamieci staa sie przysowiowa kula s niegowa To dzieki niej zrealizowanie kilku kolejnych projekto moz liwe stao sie w, tj. Poliglota, kto ry pracownie je zykowo-informatyczna . Korzysta z niej nie przynio s nam nowoczesna c swoje umieje tnos zykowe. tylko modziez , ale ro wniez doros li ksztaca ci je kki, Duz ym naszym sukcesem, o kto rym nalez y wspomniec , by tzw. projekt mie kto ry zrealizowalis my w ubiegym roku. Go wnym zaoz eniem projektu Poczto wki zanie partnerstwa pomie dzy szkoami. Przebiega on w dwo z Polski byo nawia ch ro etapach. Pierwszy w Polsce: dzieci z SP Sienno za pomoca z norodnych technik plastycznych wykonay poczto wki. Opowiaday w nich o swoich upodobaniach, cic tradycjach, rodzinie, domu, szkole, ojczyz nie. Prezentacja ta miaa zache