You are on page 1of 22

D ZACHODNI PRZEGLA 2008, nr 1

TOMASZ BUDNIKOWSKI Tomasz Budnikowski Poznan

NIEMIECKI RYNEK PRACY. SYMPTOMY POPRAWY Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy
1. GOSPODARKA NIEMIEC WYCHODZI Z KRYZYSU

sie w dramatycznym kryzysie, kto bi wielu polityko Niemcy znajduja rego ge w dzie, takz do dzisiaj nie pojmuje. Jest on tymczasem zauwaz alny wsze e w sferze dzania 1. Te gorzkie sowa wypowiedziane wiosna 2004 r. przez Ludwiga zarza G. Brauna, prezydenta Niemieckiej Izby Przemysowo-Handlowej, nie byy wo w opinia . czas odosobniona cia W niemieckiej literaturze fachowej od lat podnoszono koniecznos c podje cych zwie kszenie konkurencyjnos radykalnych zmian umoz liwiaja ci gospodarki niemieckiej z jednej strony, a zaradzenie kryzysowi finanso w publicznych i masowemu bezrobociu z drugiej. Najdonos niejszy by chyba gos H.-W. Sinna, dyrektora renomowanego monachijskiego instytutu studio w ekonomicznych. Jego prowokaz cyjnie zatytuowana ksia ka Ist Deutschland noch zu retten? (Czy Niemcy moz na kilku wydan jeszcze uratowac ?) doczekaa sie . Lata 90. przyniosy fundamentalne zmiany w pozycji Republiki Federalnej w Europie. Jeszcze dwadzies cia lat temu kraj ten okres lano mianem ekonomicznego giganta i politycznego kara. Sytuacja ulega istotnej zmianie wraz z ponownym zjednoczeniem pan stw niemieckich. tku lat 90. mamy do czynienia ze stopniowym Jednoczes nie jednak od pocza najwaz cych o pozycji gospodarpogarszaniem sie niejszych wskaz niko w decyduja pi spadek tempa wzrostu gospodarczego, wzrost deficytu budz czej kraju. Nasta eto sytuacji na rynku pracy. wego i gwatowne pogorszenie sie W 1990 r. produkt krajowy brutto byo o 5,7% wyz szy niz przed rokiem co stawiao Niemcy na drugim po Irlandii (8,5%) miejscu w Unii Eurpejskiej. pnych latach tempo wzrostu byo coraz wolniejsze. W caym zas W naste okresie puje pozjednoczeniowym, wbrew oczekiwaniom optymisto w, rozwo j kraju poste bardzo wolno. W okresie 1991-2003 s rednioroczne tempo wzrostu realnego trznego brutto wynioso 1,3% wobec 3,2% w USA i Kanadzie, produktu wewne
Dramatische Krise, DIHK Prsident ber den Standort Deutschland, Wirtschatswoche 92004, s. 28.
1

44

Tomasz Budnikowski

g gospodarczych jedynie w Japonii wskaz 2,6%. W grupie czoowych pote nik ten by 2 tku lat 80., tempo nieznacznie niz szy . W 1993 r., po raz pierwszy od recesji pocza (91,1%). W naste pnych latach wyraz ono wzrostu przybrao wartos c ujemna ao sie wprawdzie wartos ciami dodatnimi, lecz nie byy one zbyt wysokie (por. tabela 1).
TABELA 1

Wzrost gospodarczy w Unii Europejskiej w latach 1995-2006 (Tempo wzrostu produktu wewne trznego brutto) s redniorocznie 2002 3,5 3,3 2,0 1,7 1,6 1,3 1,1 1,0 1,0 1,0 0,9 0,9 0,8 0,5

Kraj Irlandia Grecja Hiszpania Szwecja Wlk. Brytania Dania Francja Belgia Finlandia Austria Wochy Portugalia Holandia Niemcy

1995-2001 9,2 3,5 3,6 2,7 2,7 2,4 2,5 2,5 4,3 2,3 1,9 3,4 3,2 1,6

2003 1,4 4,7 2,4 1,6 2,3 0,0 0,2 1,1 1,9 0,7 0,3 91,3 90,7 90,1

2004 5,4 4,2 2,7 3,5 3,1 2,0 2,5 2,9 3,7 2,0 1,2 1,0 1,4 1,6

2005 4,7 3,7 3,4 2,7 1,8 3,4 1,4 1,4 2,2 1,9 0,1 0,3 0,9 0,9

2006 6,0 4,2 3,9 4,4 2,8 3,2 2,2 3,1 5,5 3,1 1,9 1,3 2,9 2,7

ro Z d o: Opracowano na podstawie: Wachstumsschwche. Stolperstein Arbeitsmarkt, iwd, 302002, s. 2; Deutschland und Japan. Vor Reformen zurckgescheut, iwd 472002, s. 8 oraz Die Lage der Weltwirtschaft und der deutschen Wirtschaft im Frhjahr 2004, DIW Wochenbericht 182004, s. 232; Die Lage der Weltwirtschaft und der deutschen Wirtschaft im Frhjahr 2005, DIW Wochenbericht 172005, s. 269; Die Lage der Weltwirtschaft und der deutschen Wirtschaft im Frhjahr 2006, DIW Wochenbericht 182006, s. 241 oraz Die Lage der Weltwirtschaft und der deutschen Wirtschaft im Frhjahr 2007, DIW Wochenbericht 172007, s. 247. Wyniki gospodarcze roku 2006 uzasadniay jednak optymizm zauwaz alny oni, z nie tylko efektem ws ro d analityko w. Podkres laja e pozytywne zmiany sa tku roku 2005. oz ywienia koniunktury z jakim mielis my do czynienia juz na pocza one jak susznie zauwaz w ekspertyzie przygotowywanej corocznie przez Sa a sie czoowych ekonomisto grupe w niemieckich w duz ej mierze efektem was ciwych
2

Produktivitt.Keine Angst vorm Kapital, iwd 492004, s. 6.

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy

45

du federalnego. Na podkres tutaj przede wszystkim pewne decyzji rza lenie zasuguja zmiany w systemie podatkowym, w funkcjonowaniu rynku pracy i w systemie zabezpieczen spoecznych. cym sie cieniem na pozycje gospodarcza kraju na Istotnym problemem rzucaja tku nowego tysia clecia staa sie niero pocza wnowaga budz etowa. Szybkiemu wzrostowi wydatko w pan stwa nie towarzyszy niestety proporcjonalny wzrost c juz do wpywo w. W latach 1999-2003, a wie w okresie rza w kanclerza G. Schrdera te ostatnie przyrosy az o 8,6%, przy wzros cie przychodo w jedynie dnos te przez koalicyjny rza d CDUSPD przynio ciowe kroki podje o 0,9% 3. Oszcze pstwa. W okresie 2003-2006 przychody pan kszyy sie sy pozytywne naste stwa zwie az o 11,4%, a wydatki jedynie o 1,5% 4. Pozwolio to po czterech latach na powro t do poziomu deficytu budz etowego poniz ej granicznej wartos ci wyznaczone go przez Unie Europejska, a wynoszacej 3% produktu wewnetrznego brutto. ki stopPoprawa sytuacji w dziedzinie finanso w pan stwa bya moz liwa dzie niowej zmianie struktury przychodo w, jak i wydatko w (por. tabela 2). Zdecydowaksza pozycja po stronie wydatko s nie najwie w stanowia wiadczenia finansowe transfery na rzecz krajo o charakterze socjalnym. W tej kategorii dominuja w federacji, jak i wydatki na ro z nego rodzaju ubezpieczenia spoeczne. W 2004 r. zasuguje przy stanowiy one az 40,6% ogo u wydatko w z kasy federacji. Na uwage tym fakt, iz go wnie w wyniku zmian w polityce rynku pracy w 2006 r. mielis my do czynienia ze spadkiem wysokos ci nakado w poniesionych na ten cel. Nie zmienia czna wysokos to jednak faktu, z e w okresie 2000-2006 a c tych transfero w kszya sie o 13%. zwie cia w zakresie subwencji niewa tpliwie cie Konsolidacji budz etu sprzyjaja pan stwowych. Trzeba podkres lic , z e juz koalicja socjaldemokratyczno-liberalna cy wpyw tego typu dopat na wzrost gospodarczy. Z ograniczedostrzega hamuja powinny w przyszos zie gospodaniami dotacji pan stwowych liczyc sie ci takie gae rki, jak: rolnictwo, transport czy budownictwo mieszkaniowe. Nalez y takz e cych ograniczen oczekiwac daleko ida w zakresie stosowania ulg podatkowych. takz Ograniczeniu wydatko w pan stwowych sprzyjaja e restrykcje w zakresie koszto w osobowych. Przyzwyczajonym do wysokich uposaz en Niemcom trudno zaakceptowac podejmowane w ostatnich latach ciecia w zakresie s wiadczen urlopowych czy nagro d gwiazdkowych. Konsolidacji budz etowej sprzyja takz e stosunkowo umiarkowany wzrost pac ustalanych w ramach umo w zbiorowych. W tym samym kierunku oddziaywuje spadek zatrudnienia w suz bie publicznej.
3 Obliczenia wasne na podstawie: Jahresgutachten des Sachverstndigenrates zur Begutachtung der gesamtwirtschaftlichen Entwicklung, Jahresgutachten 20022003, s. 140 oraz Jahresgutachten... 20032004, s. 168. 4 Obliczenia wasne na podstawie: Jahresgutachten des Sachverstndigenrates zur Begutachtung der gesamtwirtschaftlichen Entwicklung, Jahresgutachten 20032004, s. 168 oraz Jahresgutachten... 20072008, s. 252.

46

Tomasz Budnikowski
TABELA 2

Dochody i wydatki federacji w latach 2001-2006 w mld euro Rodzaj dochodo w i wydatko w Przychody ogo em W tym podatki: Podatki bezpos rednie Podatki pos rednie Skadki spoeczne Sprzedaz , inne otrzymane tkowe subwencje, dochody maja ce transfery i transfery Inne biez a tkowe maja Wydatki ogo em pne Z tego: nakady wste Wynagrodzenia pracowniko w najemnych wiadczone dochody z majatku S (odsetki) Subwencje z Pienie ne s wiadczenia socjalne Rzeczowe s wiadczenia socjalne ce Pozostae transfery biez a tkowe Transfery maja Inwestycje brutto Pozostae  Saldo Stopa deficytu (SaldoProdukt trzny brutto) w% wewne 2000 955,3 498,4 254,0 244,4 378,1 57,1 21,8 979,3 78,0 165,7 68,4 34,8 379,7 153,0 34,6 30,1 36,3 91,4 924,0 91,2 2003 957,5 481,6 226,0 255,6 394,8 56,1 25,0 1038,9 83,9 167,9 66,7 28,9 419,8 167,3 38,2 35,6 31,9 91,4 981,3 93,8 2004 958,1 481,3 221,1 260,2 396,9 53,3 26,7 1041,7 91,2 169,5 62,4 28,7 429,2 163,4 33,2 33,8 31,6 91,4 983,6 93,8 2005 977,0 493,0 227,6 265,5 396,9 59,0 28,1 1052,6 96,9 168,5 62,5 27,2 430,5 167,6 35,3 35,3 30,7 91,4 975,6 93,4 2006  1067,0 530,5 250,0 280,4 400,1 62,2 23,5 1054,5 97,8 167,7 64,9 26,8 428,5 171,5 35,2 35,2 32,8 91,4 937,3 91,6 przyrost w latach 2000-2006 (%) 11,7 6,4 91,6 14,7 5,8 8,9 7,8 7,7 25,4 1,2 95,1 923,0 12,9 12,1 1,7 16,9 99,6 0,0 55,4

pne.  Dane wste gleniem.  Odchylenia spowodowane zaokra

ro d o: Opracowanie i obliczenia wasne na podstawie: Jahresgutachten... 20032004, SachverZ stndigenrat zur gesamtwirtschaftlichen Entwicklung, s. 168, Jahresgutachten... 20042005, Sachverstndigenrat..., s. 206 oraz Jahresgutachten 20072008, Sachverstndigenrat..., s. 252. takz Do zmiany sytuacji finansowej pan stwa przyczyniy sie e pewne istotne cia po stronie przychodo przesunie w w tym w najwaz niejszej pozycji, czyli zasuguje przede wszystkim tendencja do s wiadczeniach fiskalnych. Na uwage ograniczenia rozmiaro w podatko w bezpos rednich przy jednoczesnym rozszerzeniu stosowania podatko w pos rednich. Najbardziej spektakularnym przykadem byo tu

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy

47

tpliwie podniesienie (od 1 stycznia 2007) wysokos niewa ci podatku od wartos ci dodanej z 16 do 19%. Bya to bardzo waz na decyzja, zwaz ywszy chociaz by na fakt, wpywy z tego tytuu uste poway jedynie przychodom realizowaz e przed reforma nym z tytuu podatku od wynagrodzen . Trzeba przy tym zaznaczyc , z e te nowe zania w sferze fiskalnej spotkay sie zz krytyka cze s rozwia ywa ci niemieckiej sceny te rozwia zania moga pocia gna c politycznej. Podnoszono obawy, z e przyje za soba ograniczenie wpywo w do budz etu federalnego, a tym samym znacznie zmniejszyc przez pan moz liwos c posikowania sie stwo instrumentami polityki finansowej w okresach zaamania koniunktury. Gosy krytyki artykuowane byy tez przez zkowych. dziaaczy organizacji zwia

2. SPECYFIKA NIEMIECKIEGO RYNKU PRACY

Oz ywienie gospodarcze z jakim mamy do czynienia od 2006 r. sprawio, z e na poprawe sytuacji na niemieckim rynku pracy. Zanim przedwzrosy nadzieje stawimy niekto re aspekty aktywnos ci zawodowej spoeczen stwa niemieckiego na pewna istotna ro mie dzy Stanami Zjednoczonymi warto zwro cic uwage z nice a RFN odnos nie do roli najwaz niejszych czynniko w wzrostu gospodarczego (por. tabela 3).
TABELA 3

Czynniki wzrostu gospodarczego w USA i RFN latach 1991-2006 (s rednie roczne przyrosty w procentach) KrajeLata USA 1991-2003 1991-1997 1997-2003 RFN 1991-2003 1991-1997 1997-2003 2004 2005 2006 1,2 1,2 1,3 1,2 0,8 2,9 2,1 2,4 1,7 0,7 1,3 2,4 90,8 91,2 90,4 0,6 90,6 0,5 3,2 3,5 3,0 1,8 1,6 2,1 1,4 1,9 0,9 Produkt krajowy brutto Wydajnos c roboczogodziny Wolumen pracy w godzinach 

 Wolumen czasu pracy : liczba zatrudnionych ; efektywny czas pracy. ro Z d o: Opracowano na podstawie: Jahresgutachten... 20042005, Sachverstndigenrat zur gesamtwirtschaftlichen Entwicklung, s. 493, Jahresgutachten... 20062007, s. 99, Jahresgutachten... 20072008, s. 81.

48

Tomasz Budnikowski

ksza sie rocznie o 1,4%, to O ile w USA okresie 1991-2003 wolumen pracy zwie w Niemczech spad on o 0,8%. Byo to efektem znacznego wzrostu wydajnos ci pracy przy stosunkowo ograniczonym tempie wzrostu gospodarczego. W odro z nieniu jednak od Stano w Zjednoczonych pracownicy niemieccy maja do dyskontowania rosna cej produktywnos raczej tendencje ci skracaniem czasu roczna liczbe godzin pracy przypadaja ca pracy. Widac to wyraz nie, gdy poro wna sie na jednego zatrudnionego. W caym okresie 1991-2003 obserwujemy w Niemczech, jak w caej starej Unii Europejskiej, tendencje spadkowa . podobnie zreszta , i to w stopniu znacznie W Stanach Zjednoczonych natomiast trend ten ujawni sie dzynarodowe wskazuja , z sabszym, dopiero w ostatnich latach. Poro wnania mie e od lat do spoeczen Niemcy nalez a stw o najkro tszym czasie pracy. Nalez y jednak tac pamie , z e towarzyszy temu bardzo wysoka wydajnos c (por. tabela 4).
TABELA 4

Czas pracy i wydajnos c (na godzine ) w krajach Unii Europejskiej w 2007 r. Tygodniowy czas pracy w godz. 35,3 36,2 34,4 35,4 34,7 35,6 37,7 36,9 37,0 38,3 Tygodniowy czas pracy w godz. 36,5 39,2 40,2 39,1 40,0 40,6 39,6 40,1 38,6 40,7

Pan stwo Belgia Francja RFN Irlandia Dania Szwecja Austria Finlandia Wochy Hiszpania

Wydajnos c 126,8 119,7 110,0 105,1 102,0 101,6 99,3 94,6 90,8 89,9

Pan stwo Wlk. Brytania Cypr Sowacja Portugalia gry We Czechy Estonia Polska Litwa Bugaria

Wydajnos c 89,8 69,5 57,6 57,6 54,9 52,2 45,2 22,4 43,6 30,4

Wydajnos c w Unii Europejskiej E 15 : 100.

ro d o: Arbeitszeiten. Kurze Arbeitszeit, hohe Produktivitt, Bcklerimpuls 172007, s. 6. Z tny Niemiec w zachodniej cze s W poro wnaniu z 1970 r. w 2002 r. przecie ci kraju 5 pracowa rocznie o ponad 300 godzin mniej (1636 wobec 1939 godzin ). To istotne po skro cenie czasu pracy byo efektem nie tylko poste w w wydajnos ci pracy, lecz zko takz e stosunkowo silnej pozycji niemieckich zwia w zawodowych. Jeszcze pare skro lat temu ich przywo dcy oficjalnie domagali sie cenia tygodniowego pensum nawet do 30 godzin. Oczekiwali oni, z e realizacja tego postulatu pozwoli nie tylko
5

Arbeitszeit. Kein zurck in die fnfziger Jahre, iwd 472004, s. 2.

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy

49

kszenie czasu wolnego, lecz takz do spadku bezrobocia. na zwie e przyczyni sie zkowco Powszechne byo bowiem ws ro d zwia w przekonanie, z e redukcja czasu pozwoli na podzielenie caego potrzebnego gospodarce wolumenu czasu pracy na ksza liczbe zatrudnionych. wie puja cego procesu skracania Nie sposo b nie zwro cic uwagi na fakt, z e mimo poste czasu pracy obserwujemy niespotykany w Niemczech od lat wzrost wolumenu gna c zmiane w ksztatowaniu sie pracy (lata 2004 i 2006). Musiao to pocia za soba najwaz niejszych wielkos ci niemieckiego rynku pracy (por. tabela 5).
TABELA 5

Rozwo j niemieckiego rynku pracy w okresie 2001-2006 2001 2002 2003 w tys. cy  Pracuja Pracownicy najemni cy na wasny rachunek Pracuja Bezrobotni Stopa bezrobocia Bezrobotni mieszkan cy kraju cy mieszkan pracuja cy kraju ; bezrobotni (w%) cy w RFN.  Mieszkaja 38 863 34 845 4 077 3 853 9,0 38 642 34 599 4 097 4 061 9,5 38 265 34 145 4 169 4 377 10,3 38 792 34 570 4 222 4 381 10,1 38 726 34 370 4 356 4 861 11,2 39 016 34 624 4 392 4 487 10,3 2004 2005 2006

ro Z d o: Opracowano na podstawie: Die Lage der Weltwirtschaft und der deutschen Wirtschaft im Frhjahr 2005, DIW Wochenbericht 172005, s. 289 oraz Die Lage der Weltwirtschaft und der deutschen Wirtschaft im Frhjahr 2007, DIW Wochenbericht 172007, s. 273. Mimo pewnych pozytywnych zmian z jakimi mamy do czynienia w ostatnim okresie masowe bezrobocie pozostaje kluczowym problemem gospodarczo-spoekszos cznym dzisiejszych Niemiec. Kraj ten podobnie jak zdecydowana wie c pan stw OECD nie jest w stanie w peni wykorzystac potencjau zdolnych do pracy ludzi. Mimo, od dawna nieobserwowanego, pewnego spadku liczby oso b pozbawionych moz liwos ci legalnego zarobkowania z jakim mielis my do czynienia gu jest to bardzo pokaz s w 2006 r., w dalszym cia na cze c niemieckiego potencjau siy roboczej. Stopa bezrobocia okres lana jest nadal dwucyfrowym wskaz nikiem. obserwowana na niemieckim rynku pracy wydaja sie byc Prawidowos cia wielkos odmiennos ci w ksztatowaniu sie ci zatrudnienia i bezrobocia w poszczego lnych fazach cyklu koniunkturalnego. Kaz dorazowe zaamanie gospodarcze pocia gwatowny wzrost bezrobocia. Jego spadek w okresie oz gao za soba ywienia by gna c uksztatowanie sie pewnej, z reguy znacznie sabszy. Musiao to pocia za soba staej i to znacznej liczby oso b pozbawionych pracy. Do wzrostu poziomu
d Zachodni 2008, nr 1 4 Przegla

50

Tomasz Budnikowski

takz bezrobocia przyczynia sie e wchodzenie w wiek aktywnos ci zawodowej roczniko w wyz u demograficznego i napyw cudzoziemco w. Nie bez znaczenia jest puja cy od lat wzrost aktywnos takz e poste ci zawodowej kobiet. c sytuacje w dziedzinie rynku pracy w pan Analizuja stwach OECD trzeba przede wszystkim na ro puja mie dzy rozwia zaniami zwro cic uwage z nice jakie wyste to w krajach, kto niemieckimi i tymi jakie przyje re w znacznym stopniu uporay z problemem masowego bezrobocia. Znacza ce sa trzy cechy niemieckiego sie rynku pracy: cych, wysoki poziom koszto w towarzysza dobre zabezpieczenie finansowe bezrobotnych, ograniczona elastycznos c rynku pracy. dzynarodowe pokazuja , z w czoo Poro wnania mie e RFN plasuje sie wce pan stw pod wzgledem koszto w pracy (por. tabela 6). Ma to szczego lne znaczenie przy uwage zasuguje przy tym ocenie pozycji konkurencyjnej pan stwa. Na szczego lna ostatnich dziesie cioleci by szybki wzrost koszto w towarzyfakt, z e prawidowos cia cych. W wie kszos sza ci pan stw rosy one szybciej niz pace. czna wysokos W 1970 r. w RFN a c narzuto w na ubezpieczenie emerytalne, z i pracownika chorobowe i na wypadek bezrobocia jakie obcia ay pracodawce na poziomie 25%. Trzydzies ksztatoway sie ci lat po z niej 4 z 10 zarobionych euro ksza , bo wynosza ca 19,5% pozycje stanowi trzeba przeznaczyc na te cele. Najwie do kas ubezpieczenie emerytalne. Nieco niz sze odpisy (14,2%) kierowane sa chorych. O ile wysokos c narzuto w wykazuje w ostatnich trzydziestu latach jedynie tendencje wzrostowa , to nie moz niewielka na tego powiedziec o ubezpieczeniu na na masowa skale tego zjawiska, wypadek bezrobocia. Od momentu ujawnienia sie pio w Niemczech po kryzysie naftowym poowy lat 70., narzuty z tego co nasta ustawiczny wzrost. W 2004 r. stanowiy one 6,5% zarobko tytuu wykazuja w brutto. z eniem koszto w pracy wprowadzonym w 1995 r. jest ubezDodatkowym obcia gnacyjne (Pflegeversicherung) gwarantuja ce przede wszystkim pieczenie piele czna wysokos s wiadczenie dla oso b w podeszym wieku. a c narzuto w z tytuu w 2004 r. na poziomie 41,9%. Trzeba zabezpieczenia spoecznego ksztatowaa sie tek wieku przynosi pozytywne zmiany w tym zakresie. jednak zauwaz yc , z e pocza Okazuje sie bowiem, z e w latach 2000-2006 was nie w Republice Federalnej ksza dyscypline pacowa w caej Unii Europejskiej. Niemiec zanotowano najwie Koszty roboczogodziny wzrosy tu jedynie o 2,1% 6. cym niemiecki rynek pracy byo do niedawna Istotnym elementem wyro z niaja bardzo dobre zabezpieczenie na wypadek bezrobocia. Osoba pozbawiona pracy z gaja ce 68% ostatniego zasiku netto. Jego moga liczyc na s wiadczenie pienie ne sie cy. Wyz zas wypata moz e trwac nawet przez okres 32 miesie szy poziom s wiadczen
6

Ch. Schrder, Industrielle Arbeitskosten im internationalen Vergleich, iw-trends 42007,

s. 10.

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy


TABELA 6

51

Koszty pracy w przemys le w wybranych krajach w 2006 r. (w euro) Koszty roboczogodziny 38,07 34,19 33,59 33,35 32,81 32,03 31,57 31,28 30,17 26,32 25,22 23,94 20,38 19,76 18,87 10,82 8,81 5,16 1,53 W tym Pace brutto 30,09 23,20 25,63 27,46 21,95 24,50 27,30 20,77 23,08 20,38 21,44 18,26 16,15 15,54 13,77 8,85 6,96 4,10 1,18 Paca netto 25,02 17,91 19,17 21,50 18,54 18,40 22,04 15,43 17,31 16,88 18,43 16,03 11,33 12,36 10,09 6,21 5,30 3,32 0,97 Osobowe koszty ce towarzysza 13,04 16,28 14,42 11,86 14,26 13,63 9,52 15,86 12,85 9,43 6,79 7,91 9,05 7,39 8,78 4.62 3,52 1,84 0,56 Nakady socjalne  7,98 10,98 7,96 5,89 10,85 7,54 4,27 10,52 7,08 5,94 3,77 5,68 4,23 4,22 5,09 1,97 1,85 1,06 0,35

Kraj

Norwegia Belgia RFN (cze c zach.) s Szwajcaria Szwecja RFN Dania Francja Holandia Wielka Brytania Irlandia USA Japonia RFN (cze c wsch.) s Hiszpania Sowenia Portugalia Polska Bugaria

 Koszty roboczogodziny Paca brutto. ro Z d o: Ch. Schrder, Industrielle..., s. 10.

powa wprawdzie w Holandii, lecz w zdecydowanej wie kszos wyste ci pan stw OECD wypaty dla bezrobotnych byy niz sze, a okres ich przysugiwania znacznie kro tszy. Niemieckie ustawodawstwo byo poza tym bardzo liberalne odnos nie do zakresu pnos zuja ce w wie kszos doste ci s wiadczen z tytuu utraty pracy. Przepisy obowia ci wprawdzie teoretycznie bezrobotnym prawo do s pan stw przyznaja wiadczen , od spenienia wielu bardzo rygorystycznych jednak ich otrzymanie uzalez niaja takie aspekty, jak: warunko w. Istotnego znaczenia nabieraja okolicznos ci utraty miejsca pracy, dyspozycyjnos c bezrobotnego, odpowiednia praca i akceptowalnos c oferty zatrudnienia,
4*

52

Tomasz Budnikowski

gotowos c do uczestnictwa w programach realizowanych w ramach polityki rynku pracy, wasna aktywnos c w poszukiwaniu pracy 7. kszos Trzeba wyraz nie podkres lic , z e na tle wie ci pan stw OECD nie tylko do daleko przepisy prawne, ale takz e praktyka niemieckich urze w odznaczay sie ca z wobec bezrobotnych. ida yczliwos cia cym sie do utrzymywania sie zej Kolejnym istotnym elementem przyczyniaja sytuacji na niemieckim rynku pracy jest jego ograniczona elastycznos c . Decyduje ce przede wszystkim na celu o tym rozbudowane ustawodawstwo pracy, maja obrone intereso w pracowniko w. Praktyka pokazuje jednak, z e takie podejs cie przeciwko nim. obraca sie s zaniem niemieckiego rynku pracy byy przeNajcze ciej krytykowanym rozwia ce na celu utrudnienie zwolnien pisy maja pracowniczych. W uregulowaniach tych w RFN rzucaa sie w oczy daleko ida ca ingerencja pan przyje stwa w ruch dina d i dziaaja cych na wasne ryzyko firm. W przekadrowy prywatnych ska dniaja cych takie elementy, jak: prowadzonych przez OECD badaniach uwzgle c odpraw gorzej wypada jedynie procedura zwolnien , ich uzasadnienie i wysokos Holandia. Najlepiej w tej klasyfikacji, zgodnie z oczekiwaniami, oceniono Stany a Brytanie , Kanade i Australie 8. Na taki wynik badan wpyne Zjednoczone, Wielka d kanclerza Schrdenowelizacja przepiso w wprowadzona w tym zakresie przez rza , poniz zuja ra w 1999 r. Obniz ay one granice ej kto rej pracodawcy nie obowia rygorystyczne zasady ochrony zwolnien . W konsekwencji tej decyzji pracodawcy cy przynajmniej szes zatrudniaja ciu pracowniko w (w 2002 r. firm takich byo prawie d dziesie ciu, musza przestrzegac 1 mln), a nie jak dota zasad okres lanych mianem prawa ochrony zwolnien (Kndigungsschutzgesetz). Przewiduje ono dugie terminy wypowiedzenia, a w przypadku ich niedotrzymania bardzo wysokie odprawy od finansowe. Przewidziany przez prawo pracy okres wypowiedzenia waha sie cy dla zatrud4 tygodni dla oso b z kro tszym staz em pracowniczym do 4 miesie nionych przez 10 lat. Stronom ukado w zbiorowych przysuguje wprawdzie prawo cy interesy pracowniko zkowcy nie skro cenia tych okreso w, ale reprezentuja w zwia na ogo pstw. sa skonni do tego rodzaju uste biorstwach zatrudniaja cych 6 i wie cej pracowniko W przedsie w zwolnienie pracownika byo moz liwe jedynie, gdy pracodawca by w stanie udowodnic , z e zko ciwie wykonywac powierzonych mu obowia w. pracownik nie by w stanie was Jes li jednak przyczyna zwolnienia lez aa po stronie pracodawcy, kto ry nie by cia, podejmuja c decyzje o wypowiedzew stanie zagwarantowac pracownikowi zaje dnic niu musia on uwzgle pewne aspekty spoeczne. Oznacza to, z e zwolnic moz na
7

Szerzej na ten temat: T. Budnikowski, Bezrobocie na s wiecie i w Polsce, Poznan 2002, s. 101 Kndigungsschutz. Eine hohe Beschftigungshrde, iwd 102003, s. 3.

i nast.
8

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy

53

, kto biorcy byo osobe ra najmniej by na tym ucierpiaa. Bardzo trudno byo przedsie na kopoty zwolniwszy obcia z obowia zkami wychowawczymi nie narazic sie ona , kto osobe ra jako jedyna w rodzinie posiadaa zatrudnienie. BA ZMIANY PODEJS CIA DO PROBLEMU BEZROBOCIA 3. KOMISJA HARTZA. PRO tku Trudna sytuacja na niemieckim rynku pracy oraz zdemaskowany na pocza 2002 r. skandal z ujawnionymi sposobami poprawiania statystyk przez Federalny d ds. Zatrudnienia postawiy rza d kanclerza G. Schrdera wobec pilnej Urza cych do poprawy sytuacji koniecznos ci podjecia radykalnych dziaan zmierzaja tej polityce spoecznej. w szeroko poje cym w tym kierunku byo powoanie specjalnej Spektakularnym krokiem ida do komisji, kto rej zadaniem miao byc zreformowanie urze w zatrudnienia i poprawa cego jego pracami funkcjonowania pos rednictwa pracy. Ciao to, kto re od kieruja Hartza, juz byego szefa kadr koncernu Volkswagena, nazwane zostao komisja w czerwcu 2002 r. przedstawio wyniki swych prac. Idea propozycji sprowadza sie rodki na do wzmocnienia znaczenia aktywnych elemento w polityki rynku pracy. S dnos ki ograniczeniu jej finansowanie miayby pochodzic z oszcze ci powstaych dzie zaniami zaproponowanymi przez rozmiaro w bezrobocia. Najwaz niejszymi rozwia byy: komisje agencje usug personalnych (Personal-Service-Agentur PSA), biorczos popieranie przedsie ci w formie Spo ki Ja (Ich AG), nowe formy zatrudnienia w niepenym wymiarze czasu pracy, wprowadzenie zasiku z tytuu bezrobocia II (Arbeitslosengeld II). juz W sferze organizacji pos rednictwa pracy komisja zaproponowaa, znana agencji usug osobowych (PSA). Jej idea sprowadza sie do z Wolfsburga, instytucje cej sie robocza na traktowania bezrobotnych jako pracowniko w firmy poz yczaja d pracy powinien zawrzec okres lony czas. Ustawa przewiduje, z e kaz dy urza umowe tego typu firma . Urza d zatrudnienia ma o wspo pracy przynajmniej z jedna zek zaproponowania agencji kandydato c sie na przeobowia w do pracy. Opieraja zek zatrudnienia wybranej osoby na 9 do prowadzonym wywiadzie ma ona obowia cy. Przewiduje sie takz dzie wypoz 12 miesie e, z e w okresie kiedy niemoz liwe be yczenie pracownika agencja zapewni mu udzia w szkoleniu zawodowym, a po jego prace . zakon czeniu zagwarantuje mu staa Za swoje usugi agencja otrzymuje wynagrodzenie w wysokos ci ryczatowej za w przypadku zatrudnienia go na kaz dego zatrudnionego bezrobotnego oraz premie z z obowia zkiem opaty skadek na ubezpieczenia stay etat, kto ry wia e sie spoeczne. Zgodnie z wytycznymi ustawy obie gratyfikacje otrzymywane przez charakter degresywny. agencje maja W zamierzeniu autoro w projektu beneficjentami tego typu pos rednictwa winni cy sie wykazac byc bezrobotni, moga odpowiednim przygotowaniem zawodowym

54

Tomasz Budnikowski

tni do podje cia pracy, a kto dy zatrudnienia, w kro i che rym urze tkim czasie, nie sa to wie c osoby, kto w stanie jej zaoferowac . Sa re bez istotnej fachowej pomocy nie byyby w stanie znalez c sobie miejsca pracy. cym na celu poprawe funkTrzeba przy tym podkres lic , z e dziaaniom maja cjonowania pos rednictwa pracy towarzyszyo zaostrzenie wymogo w w stosunku do cych z zasiku z tytuu bezrobocia. Bezrobotni, odmawiaja cy oso b korzystaja podjecia pracy, naraz aja sie na obniz enie jego wysokos ci. Ograniczeniu rozmiaro w przy tym takz bezrobocia sprzyjac maja e obostrzenia odnos nie do moz liwos ci odrzucenia oferty zatrudnienia. W szczego lnos ci osoby samotne, a takz e przebywacy na bezrobociu przez przynajmniej 6 miesie cy sa zobowia zani do podje cia ja biorstwie pooz zaproponowanej pracy takz e w przedsie onym w znacznej odlegos ci od miejsca zamieszkania Przewiduje sie ro wniez zaostrzenie kryterio w waruncych kontynuacje wypaty zasiko zko kuja w. Silny opo r ze strony zwia w zawodo z przedstawionej wczes wych spowodowa, z e Komisja wycofaa sie niej propozycji wyraz nego skro cenia okresu przysugiwania zasiku z tytuu bezrobocia oraz odejs cie od zasady bezterminowego wypacania zapomogi z tego tytuu przy pieniu jej zasikiem socjalnym. jednoczesnym zasta y dziaalnos Instytucje agencji usug osobowych rozpocze c w kwietniu 2003 r. Zgodnie z zamierzeniami autoro w reformy rynku pracy miay one pos redniczyc z tych w znalezieniu pracy dla 1% bezrobotnych. Wprawdzie wycofano sie gu instrumentowi temu przypisuje sie ambitnych celo w, to jednak w dalszym cia pozycje w przeksztaceniach firmowanych przez Komisje Hartza. Rzekluczowa cej po czywistos c tymczasem odbiega dos c wyraz nie od oczekiwan . Co wie pierwszym nie najgorszym okresie obserwujemy spadek efektywnos ci tego instrumentu rynku pracy. O ile w paz dzierniku 2003 r. relacja przypadko w pos rednict na poziomie 0,97%, to rok wa agencyjnego do wielkos ci bezrobocia ksztatowaa sie po z niej spada do 0,85%. W okresie od kwietnia 2003 r. do paz dziernika 2004 r. za agencji prace znalazo 92 tys. bezrobotnych. W tym samym jednak czasie sprawa c trwae zatrudnienie z ich pos rednictwa musiao zrezygnowac 64 tys. oso b. Tak wie cy zainteresowanych, a wie c znacznie mniej niz znalazo jedynie 28 tysie wytkowych zamierzeniach 9. znaczono to w pocza zaniem zaproponowanym przez Komisje Hartza i udoste pCiekawym rozwia nionym od stycznia 2003 r. jest tzw. Spo ka Ja. Jej wprowadzenie ma w zamierzeniu inicjatoro w pobudzac do podejmowania dziaalnos ci na wasne ryzyko oraz da ce beneficjentami ograniczyc zatrudnienie w sektorze nieformalnym. Osoby be zania moga liczyc du tego rozwia na trzyletnie dofinansowanie ze strony urze zatrudnienia. Wielkos c tych dopat, traktowanych jako popieranie tworzenia egzystencji (Frdeung von Existenzgrndung), uzalez niona jest od wysokos ci dotychczas ganych przyotrzymywanego zasiku z tytuu bezrobocia z jednej strony i osia
E.J. Jahn, Personal-Service-Agenturen. Start unter ungnstigen Voraussetzungen, IAB Forum 12005, s. 16-17.
9

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy

55

w zryczatowanej wysokos chodo w z drugiej. Te ostatnie opodatkowane sa ci 10%. Poziom uzyskiwanych w ten sposo b zarobko w nie moz e przekraczac granicy 15 000 euro rocznie. Juz dwa pierwsze lata funkcjonowania tego instrumentu polityki rynku on zdecydowanie najwie kszym powodzeniem spos pracy pokazay, z e cieszy sie ro d wszystkich propozycji Komisji Hartza. W okresie od stycznia 2003 r. do kon ca roku pnego z moz naste liwos ci finansowego wsparcia wasnej dziaalnos ci gospodarczej skorzystao 268 tys. oso b. Indagowane o motywy swoich decyzji podkres lay przede wszystkim korzystne warunki finansowe i stosunkowo ograniczone formalnos ci kszos cych z tej formy popierabiurokratyczne. Zdecydowana wie c oso b korzystaja biorczos a dziaalnos tych usugach. Wysoki nia przedsie ci podje c w szeroko poje specyfikacje ich poziom agregacji danych statystycznych nie pozwala na dokadna typu. Poza jednak tym kompleksem okres lanym mianem usugi inne duz a popularnos cia ws ro d oso b podejmujacych dziaalnos c gospodarcza cieszyy sie takie dziedziny, jak: handel, naprawy, budownictwo, hotelarstwo, ochrona zdrowia i transport. tych byo 222 tys. oso W grudniu 2004 r. tym s wiadczeniem obje b. Oznacza to, do z e z ro z nych wzgle w z takiej dotacji przestao korzystac 18% beneficjento w. Nie c bliz przyczyn, kto wchodza ej w analize re doprowadziy ich do rezygnacji moz na cym elementem by brak gotowos cia ryzyka przypuszczac , z e dominuja ci do podje wasnej dziaalnos ci gospodarczej, kto ra jak pokazuje nie tylko niemiecka rzeczywisto oznacza poprawe sytuacji materialnej, ale w pewstos c , wprawdzie bardzo cze znaczna strata finansowa . Potwierdzaja to nych przypadkach moz e zakon czyc sie przyczyne decyzji wyniki ankiet przeprowadzonych ws ro d tych oso b. Jako go wna oni przede wszystkim brak dostatecznej liczby zlecen o wycofaniu podaja . Oznacza , ba dz do w finansowych (trudnos ci finansowe, to to, z e osoby nie potrafia ze wzgle s z wasnej dziaalnos drugi najcze ciej wymieniany powo d wycofania sie ci gos w stanie podja c podarczej) nie sa szerszej akcji marketingowej. Bez niej zas jak wiadomo, na obecnym etapie rozwoju gospodarki rynkowej, bardzo trudno o powo zasuguje fakt, z az dzenie. Na uwage e spos ro d oso b, kto re wycofay sie 40% pozostaje czynnych zawodowo. Bezrobocie jest zas udziaem 54% 10. cych zmian funkcjonowania tego inLatem 2006 r. dokonano daleko ida strumentu niemieckiej polityki rynku pracy. Zlikwidowano zaro wno tego rodzaju ca dotychczas zapomoge pienie z na czas poszukiwania spo ki, jak i funkcjonuja na przez 6 miesie cy. Na ich miejsce wpropracy (berbrckungsgeld) wypacana dotacje na zaoz wadzono jednolita enie firmy (Grndungszuschuss). Nowy instrument przewiduje wypacanie osobom dotychczas bezrobotnym s wiadczenia cy. Moz pne w wysokos ci 300 euro przez 9 miesie e byc on wyduz ony o naste cy pod warunkiem udowodnieniu przez beneficjenta zdolnos 6 miesie ci do dalszego
F. Wiener, Neues von der Ich-AG. Nicht jeder Abbruch ist eine Pleite, IAB Kurzbericht 22005, s. 1-3.
10

56

Tomasz Budnikowski

rednio w 2007 r. z tego instrumentu polityki rynku pracy funkcjonowania. S skorzystao 217 tys. oso b, o 64 tys. mniej niz rok wczes niej 11. Kolejnym instrumentem polityki rynku pracy lansowanym przez Komisje reformy przepiso cych zatrudnienie w ograniczonym wymiarze Hartza sa w reguluja czasu pracy. Wprowadzenie tzw. minietato w (Minijob) powinno, zgodnie z oczekikszyc waniami autoro w, zwie atrakcyjnos c podejmowania pracy zawodowej przede wszystkim w sektorze oso b mniej wykwalifikowanych, a tym samym przyczynic sie ce tego typu zatrudnienie weszy do zmniejszenia bezrobocia. Przepisy nowelizuja wz ycie z dniem 1 kwietnia 2003 r. w ramach tzw. Hartz II. Praca w ograniczonym do zwie kszenia elastycznos rozmiarze ma z natury rzeczy przyczynic sie ci zatrudnienia. Uproszczona procedura angaz owania i zwalniania pracowniko w winny sie cieszyc popularnos powoduje, z e tego typu umowy o prace szczego lna cia w gaeziach charakteryzujacych sie znaczna sezonowos cia zatrudnienia, a wiec takich jak np.: hotelarstwo, gastronomia, turystyka czy rolnictwo. Osoby podejce tego typu zaje cie sa zwolnione z koniecznos muja ci ponoszenia jakichkolwiek czne opat czy skadek typowych dla normalnego zatrudnienia o ile ich miesie wartos uposaz enie nie przekracza sumy 400 euro. Przed reforma c graniczna wynosia 325 euro, a tygodniowy czas pracy nie mo g przekraczac 15 godzin. obcia z opaty w wysokos Zgodnie z zasadami Hartz II pracodawce aja c 25% pacy. skadaja sie : ustawowe ubezpieczenie emerytalne (12%), ubezNa wielkos c te pieczenie zdrowotne (11%) i podatek (2%). Reforma Hartza w zakresie zatrudnienia w ograniczonym wymiarze czasu pracy oznaczaa przede wszystkim uproszczenie procedury. W pierwszym kwartale 2004 r. liczba oso b, kto re skorzystay z moz liwos ci tego typu zatrudnienia przekroczya po raz pierwszy wyraz nie 7 mln oso b. Na tych zasadach zatrudnionych byo 7,6 mln oso b. Trzeba przy tym zaznaczyc , z e okoo 11% tej liczby stanowiy osoby zatrudnione na bardzo kro tki, okres lony czas. W tym samym zas okresie na poziomie 4,2 mln 12. Szczego lnego znaczenia nabiera bezrobocie ksztatowao sie w tym konteks cie odpowiedz na pytania na ile zatrudnienie na minietacie oznacza do ograniczenia powstanie nowego stanowiska pracy, a tym samym przyczynia sie rozmiaro w bezrobocia. Tak nie jest zas na pewno w przypadku, gdy powstaniu tych specyficznych miejsc pracy towarzyszy ograniczenie liczby normalnych stanowisk pracy. byo domys do Jak moz na sie lac fakt, z e tak znaczna liczba oso b angaz uje sie pracy zarobkowej jedynie w niewielkim wymiarze czasowym musi budzic przypu sie oni praca na minietacie. Tak jest rzeczywis szczenia, z e nie zadowalaja cie. We wrzes niu 2003 r. w ogo lnej liczbie 5,75 mln zatrudnionych na tych zasadach
Der Arbeits- und Ausbildungsmarkt in Deutschland. Dezember und das Jahr 2007, internet. www.iab.de, s. 30. 12 J. Schupp, E. Birkner, Kleine Beschftigungsverhltnisse: Kein Jobwunder. Dauerhafter Rckgang von. Zweitbeschftigungen? Wochenbericht, 342004, s. 489.
11

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy

57

prace jako dodatkowe z 1,35 mln traktowao te ro do utrzymania. Oznacza, to, z e 4,4 mln oso b zatrudnionych jest, przynajmniej oficjalnie, na tym ograniczonym czasowo etacie. Istnieje bowiem dos c rozpowszechnione przypuszczenie, z e bardzo sto zdarza sie , z w znaczcze e osoby zatrudnione formalnie na minietacie pracuja nie duz szym wymiarze czasu pracy. Wypaty za ten dodatkowy ekwiwalent sa nierejestrowane w sprawozdaniach finansowych firm, co poprzez rezygnacje cych pacy, pozwala na ograniczenie koszto z normalnych koszto w towarzysza w pozycji konkurencyjnej firmy. Moz i poprawe na przypuszczac , z e nielegalne wyduz enie czasu pracy oso b zatrudnionych na minietatach dotyczy przede z tych zmian obyczajowych w spowszystkim me czyzn, gdyz mimo daleko posunie z eczen stwie niemieckim, to go wnie ma jest odpowiedzialny za zapewnienie rodzinie podstaw egzystencji. Trzeba przy tym zaznaczyc , z e z moz liwos ci pracy na przede wszystkim kobiety. Pod koniec 2003 r. stanowiy tych zasadach korzystaja one 65% ogo u zatrudnionych na takich etatach 13. Zatrudnienie na minietatach ustawicznie na wysokim poziomie. W 2005 r. ksztatowao sie na utrzymuje sie poziomie 6,4 mln, a rok po z niej 6,6 mln 14. ocene pracy na minietatach na sytuacje na niemieckim Trudno o jednoznaczna zaniem rynku pracy. Dotychczasowe dos wiadczenie pokazuje, z e tym rozwia przede wszystkim osoby nie maja ce prawa do s zainteresowane sa wiadczenia che tnie zaro z tytuu bezrobocia czy zasiku socjalnego. Korzystaja wno z tej formy zatrudnienia jak i, choc w mniejszym stopniu, z midietato w (Midijob). Tym stosunek pracy, w kto w przemianem okres la sie rym wynagrodzenie mies ci sie z dziale 400,1-800,0 euro. W tym przypadku pracodawca obcia ony jest w penej c z dotacji wysokos ci odpisami z tytuu zatrudnienia, pracownik zas korzystaja cze s pan stwowych, ponosi jedynie niewielka c nalez nych skadek. pracy na midietatach sa natomiast w niewielkim stopniu Moz liwos cia zainteresowane osoby uprawnione do otrzymywania s wiadczenia z tytuu bez jest oczywis dzy robocia czy zasiku socjalnego. Przyczyna cie niewielka ro z nica mie tych transfero wysokos cia w a wynagrodzeniem. W 2004 r. s rednia wysokos c zasiku z tytuu bezrobocia wynosia bowiem 720 euro, a pracownik zatrudniony na cy brutto 800 euro otrzymywa na re ke 650 euro 15. midietacie zarabiaja cy bardzo ograniczony wpyw tego Krytycy pracy na midietacie podkres laja zan na rynku pracy zapominaja jednak, z typu rozwia na sytuacje e dla niemaej s cze ci obywateli instrument ten daje moz liwos c poprawy sytuacji budz eto w ce, z domowych. Jest to tym bardziej znacza e ws ro d ponad 4 milionowej grupy oso b cych wya cznie na podstawie tego typu stosunek pracy az pracuja 1 milion stanowia w ten sposo dz osoby w wieku ponad 60 lat, kto re dorabiaja b do renty ba
13 14

J. Schupp, E. Bi rkner, op. cit., s. 490. Jahresgutachten 20062007, Sachverstndigenrat zur gesamtwirtschaftlichen Entwicklung...,

s. 313. V. Steiner, K. Wrohlich, Minijob-Reform: Keine durchschlagende Wirkung, Wochenbericht 82005, s. 142.
15

58

Tomasz Budnikowski

emerytury. Niemalz e tak samo liczna (820 tys.) jest grupa oso b, kto re nie 16 przekroczyy 25 roku z ycia . zaniem przyje tym w ramach pakietu Hartz IV, a wprowaPrzeomowym rozwia dzonym od stycznia 2005 r. jest zasiek z tytuu bezrobocia II. Jego istota sprowadza do poa czenia zapomogi z tytuu bezrobocia (Arbeitslosenhilfe) z zasikiem sie socjalnym (Sozilahilfe). Oznacza to, z e wszystkim zdolnym do pracy ludziom, kto rzy nie sa w stanie poprzez prace zapewnic sobie godnych warunko w z ycia przysugiwac ma jednakowej wysokos ci s wiadczenie finansowe. Nalez y przy tym zanych zaznaczyc , z e w odro z nieniu od dotychczasowego uregulowania spraw zwia z tytuu bezrobocia nowe s z zapomoga wiadczenie finansowane jest w caos ci z budz etu federalnego. Wprowadzenie tego instrumentu polityki rynku pracy winno, do zwie kszenia gotowos zdaniem promotoro w Komisji Hartza, przyczynic sie ci do cia normalnej pracy zawodowej przez beneficjento podje w tego s wiadczenia. U podstaw takiego rozumowania lez y fakt, iz wysokos c nowego s wiadczenia ustalono na poziomie niz szym niz dotychczasowa zapomoga z tytuu bezrobocia. Z drugiej zas strony zdolni do pracy ludzie, kto rym nie przysugiwao nawet tego teraz znacznie lepsza typu s wiadczenie i otrzymywali jedynie zasiek socjalny maja niz dotychczas moz liwos c dodatkowego zarobku, co powinno doprowadzic general be dzie aktywnos nie do stanu, w kto rym znacznie bardziej opacac sie c zawodowa niz bierne oczekiwanie na transfery o charakterze socjalnym. Wysokos c zasiku z tytuu bezrobocia II dla osoby samotnej ustalono na s poziomie 345 euro w zachodniej cze ci kraju i 331 euro na terenach dawnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Od kwietnia 2006 r. zro wnano wysokos c d w caym kraju wynosi on 345 euro. W przypadku, gdy osoba s wiadczenia. Odta da ca beneficjentem tego s be wiadczenia zamieszkuje wspo lnie z innymi osobami odpowiednie transfery finansowe. Ich wysokos od takz e im przysuguja c waha sie 60 do 90% wymiaru podstawowego 17. Niezalez nie od tego osobom tym przysuguje wody oraz zwrot wydatko w poniesionych na mieszkanie, ogrzewanie i dostawe dnienie w transferach liczebnos odziez . Uwzgle ci gospodarstw domowych sprawia, da cych beneficjentami nowego s z e poro wnanie dzisiejszej sytuacji oso b be wiad oso z tytuu bezrobocia czenia z sytuacja b, kto re wczes niej otrzymyway zapomoge cej straca niewa tpliwie osoby prowadzi do bardzo ciekawych spostrzez en . Najwie pracy osia gay wysokie zarobki. I tak osoba o uposaz samotne, kto re, przed utrata eczny zasiek w wysoniu 3 tys. euro, kto ra miaa wczes niej zagwarantowany miesie teraz zadowolic kos ci 1590 euro musi sie s wiadczeniem na poziomie 648 euro sama (s wiadczenie finansowe ; finansowy ekwiwalent innych s wiadczen ). Na te cy zas wysokos c zasiku moz e liczyc ojciec czteroosobowej rodziny zarabiaja 1500-2000 euro. Otrzyma on teraz 1554 euro 18.
16 17 18

Mini-Jobs. Die Abgrenzung macht es mit., iwd 242004, s. 3. Internet, www. Arbeitsmarktreform.de, arbeitslosengeld II, s. 1. Hartz IV. Zwei Schritte vor einen zurck, iwd 292004, s. 4.

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy

59

zmian poczynionych Zwaz ywszy, na co juz wyz ej wskazywano, z e istota cych miao byc w systemie zabezpieczenia finansowego oso b potrzebuja skonienie cia normalnej pracy zarobkowej zrezygnowano ich do moz liwie szybkiego podje ce zapomoge z limitowania ich czasu pracy. Poprzednio bowiem osoby otrzymuja c narazic na pozbawienie s z tytuu bezrobocia, nie chca sie wiadczenia, nie mogy pracowac duz ej niz 15 godzin tygodniowo. Przy podejmowaniu dziaalnos ci zarobkowej osoby bedace beneficjentami zasiku z tytuu bezrobocia II musza sie s cona przy wypacie. Cze sto liczyc z tym, z e znaczna cze c ich zarobku zostanie potra , z cym takie s podje cie zdarza sie e osobom otrzymuja wiadczenie proponuje sie prostych prac na rzecz gminy czy miasta zamieszkania. Stawka za tego typu roboty . Osoba samotna zatrudniona w penym wymiarze godzin wynosi 2 euro za godzine ksza jej miesie czny budz pracy otrzymuje na reke 330 euro, co zwie et do 978 euro. pace netto otrzymac Taka moz e osoba zatrudniona na zasadzie normalnego stosunku pracy, kto rej uposaz enie brutto wynosi 1350 euro, a stawka brutto za pracy 8,20 euro. Jes cy taka prace beneficjent s godzine li podejmuja wiadczenia jest czteroosobowej rodziny otrzymuje na re ke 1 884 euro, tj. odpowiednik pacy gowa netto osoby, kto rej zarobek brutto jest stosunkowo wysoki, bo wynosi 2 050 euro, a stawka godzinowa 12,40 euro. Dla poro wnania wykwalifikowany pracownik branz y papierniczej moz e liczyc na godzinne wynagrodzenie brutto na poziomie tac 11,50 euro 19. Trzeba jednak pamie , z e finansowane przez lokalne budz ety proste byc prace wykonywane na rzecz lokalnej spoecznos ci nie moga postrzegane jako zanie problemu bezrobocia. Szczego rozwia lnego znaczenia nabiera, jak juz wspokszenie bodz cia normalnej pracy w sektorze rynkowym. minano, zwie co w do podje gnie cia tego celu jest ograniczenie rozmiaro cen Jednym z warunko w osia w potra tpliwie susznego wniosku doszli promotorzy reformy pacowych. Do takiego, niewa c juz cach funkcjonowania nowych zasad rynku pracy wprowadzaja po 3 miesia cych zasiek z tytuu bezrobocia. O ile w pierwotnej wersji otrzymuja cy to reguluja liczyc cia pracy w ramach s wiadczenie bezrobotny musia sie , z e w przypadku podje dzie zmuszony potra cic minietatu z zarobionych 400 euro pracodawca be mu az dzie to jedynie 70-50% 20. 85%, to po nowelizacji be co szeroki zasie g ne dzy powodoOlbrzymie rozmiary bezrobocia oraz zaskakuja way, z e oczekiwano, iz liczba beneficjento w nowego typu s wiadczenia moz e byc znaczna. Trzeba przy tym podkres lic , z e w jego wprowadzeniu widziano niejako cego dota d zasiku z tytuu bezrobocia, kto uzupenienie funkcjonuja ry okres lany pracy jest teraz jako Arbeitslosengeld I. Przysuguje on osobom, kto re przed utrata co dugi okres aktywnos miay wystarczaja ci zawodowej, w kto rym opacay odpowiednie skadki. Wysokos c zasiku z tytuu bezrobocia nr I od lat ksztatuje sie na niezmienionym poziomie. I tak w przypadku, gdy osoba bezrobotna ma na utrzymaniu dziecko wynosi on 67%; dla oso b bezdzietnych o szes c punkto w
19 20

Hartz IV. Zwei Euro sind zu viel, iwd 342004, s. 2. Hartz-IV-Korrekturen. Unerwnschte Effekte, iwd 132005, s. 2.

60

Tomasz Budnikowski
TABELA 7

Beneficjenci s wiadczen z tytuu bezrobocia w latach 2005-2007 (w tys.) Lata 2005 2006 2007 Zasiek z tytuu bezrobocia I 1 630 1 461 999 Zasiek z tytuu bezrobocia II 4 707 5 224 5 356 Ogo em 6 337 6 685 6 355

ro Z d o: Hartz IV. Grere Abhngigkeit vom Staat, iwd 342007, s. 7.

procentowych mniej. Tego typu s wiadczenie moz na otrzymywac nie duz ej niz cy. przez 12 miesie Zgodnie z przewidywaniami zasiek z tytuu bezrobocia II (Arbeitslosengeld II), cego komisji reformuja cej niemiecki rynek pracy zwany od nazwiska przewodnicza bardzo duz popularnos w Niemczech czesto Hartz IV, od poczatku cieszy sie a cia pne lata pokazay, z (por. tabela 7). Naste e wzrostowi liczby beneficjento w nowego cych tradycyjny zasiek. Na s wiadczenia towarzyszy spadek liczby oso b otrzymuja podkres lenie zasuguje jednak fakt, z e Hartz IV zaczyna przynosic pewne pozytywce na integracji zawodowej bezrobotnych. O ile bowiem w 2005 r. ne efekty polegaja cych to s 60% oso b otrzymuja wiadczenie stanowiy osoby bezrobotne, to 2 lata po z niej wskaz nik ten spad do 47%. Jest to efektem pozytywnego oddziaywania s cych do aktywizacji omo wionych cze ciowo powyz ej instrumento w zmierzaja zawodowej oso b pozbawionych pracy. Trzeba przy tym zaznaczyc , z e 20% ce, kto osoby pracuja rych zarobek ksztatuje sie beneficjento w Hartz IV stanowia poniz ej 345 euro. Ro z nica ta jest im rekompensowana przez pan stwo. Okolicznos c ta wykorzystywana jest przez zwolenniko w wprowadzenia pacy c za takim rozwia zaniem zdaja sie oni jednak zapominac minimalnej. Optuja , s z e relatywnie niewysokie pace znacznej cze ci beneficjento w Hartz IV wynikaja znacznej cze s s z ograniczenia sie ci pracowniko w do zatrudnienia na cze ci cych otrzymuja cych to s etatu. I tak w poowie 2006 r. az poowa pracuja wiadczenie 21 d tez sto jest tak, z zatrudniona bya na minietacie . Sta cze e przejs cie z zatrudnienia okazac w niepenym wymiarze czasu pracy moz e sie nieopacalne. Rezygnacji cego dota d s z przysuguja wiadczenia Hartz IV towarzyszy wprawdzie znacznie gnie cia tej ro wyz sze uposaz enie, jest to jednak koszt osia z nicy jakim koniecznos c pracy na penym etacie dla wielu potencjalnie zainteresowanych okazuje sie za wysoki. kszos Nalez y w tym konteks cie podkres lic , z e Niemcy w odro z nieniu od wie ci pan stw Unii Europejskiej nie wprowadziy ogo lnokrajowej pacy minimalnej.
21

Hartz IV. Mindestlohn lst keine Probleme, iwd 312007, s. 3.

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy

61

puje ona w niewielu branz Wyste ach 22. I tak np. w budownictwie stawka ta ksztatuje na poziomie 12,47 euro na godzine na zachodzie i 10,01 euro na wschodzie 23. sie minimalna wprowadzono w wybranych zawodach zwia zanych W 2007 r. pace . Wielkos ustalono na poziomie 9,8 euro na zachodzie i 9,0 euro na z poczta c te wschodzie 24. ga za soba istotne Znaczna popularnos c s wiadczenia zwanego Hartz IV pocia pstwa. Ros negatywne naste nie bowiem liczba oso b, kto rych egzystencja uzalez ocene niona jest od pan stwa. Oznacza to, z e bardzo trudno o jednoznaczna skutecznos ci reformy niemieckiego rynku pracy. Na duz e trudnos ci napotyka przede wszystkim realizacja naczelnego celu jaki stawiali sobie jej autorzy, w okresie trzech lat (por. tabela 8). a mianowicie ograniczenie bezrobocia o poowe ono zaledwie, a moz W latach 2003-2007 zmniejszyo sie e zwaz ywszy na dotychczasowe dos wiadczenia az o prawie 14%. Na uwage zasuguje istotna poprawa sytuacji na wschodnioniemieckim rynku pracy, w tym wydatne ograniczegu jednak w caym kraju nie liczby oso b dugotrwale bezrobotnych. W dalszym cia ponad po tora miliona Niemco w pozbawionych jest moz liwos ci legalnego zarobkowania przez okres przynajmniej roku. zan Generalnie trzeba podkres lic pozytywny aspekt nowych rozwia w zakresie zabezpieczenia na wypadek bezrobocia. Mimo z e jak wskazano, w niekto rych przypadkach ich stosowanie doprowadza do sytuacji, z e na pierwszy rzut oka podejmowanie pracy zawodowej jest nieopacalne, to jednak ograniczenie sie zania daja osobom jedynie do takiego wniosku byoby nieuzasadnione. Nowe rozwia bezrobotnym szanse powrotu do aktywnos ci zawodowej, w czym upatrywac nalez y przynajmniej dwa pozytywne aspekty: psychologiczny i ekonomiczny. I tak po cie pracy zawodowej podnosi w istotny sposo zatrudpierwsze podje b samoocene do poprawy jego stanu psychicznego. Po drugie zas nionego, przyczynia sie zanie ponownie kontaktu z zakadem pracy moz nawia e zaowocowac zawarciem , co przy rezygnacji z otrzymywania dotychczasowego normalnej umowy o prace s wiadczenia, moz e oznaczac wzrost pacy netto z jednej strony i powro t do normalnos ci z drugiej.
zuje ustawa z 1952 r., przewiduja ca funkcjonowanie pacy De facto w Niemczech obowia minimalnej. Nie jest ona jednak respektowana; ustalanie dolnej granicy uposaz en przekazano uczestnikom rozmo w taryfowych. 23 koalicje , a maja cym za zadanie uniemoz Innym instrumentem planowanym przez nowa liwienie cy wprowadzenie specjalnych plakietek idenpodejmowanie nielegalnej pracy jest projekt przewiduja cych. Byyby one wyposaz zani pracownicy tyfikuja one w chipy. Do ich noszenia byliby zobowia sto mamy do czynienia z praca nielegalna . Trudno nie zatrudnieni w branz ach, w kto rych szczego lnie cze wraz kojarzy. Moz oprzec sie eniu, z e taki sposo b znakowania ludzi bardzo z le sie na wyrazic przekonanie, z e projekt ten nie zostanie nigdy zrealizowany (P. Jendroszczyk, Kopoty polskiego glazurnika, Rzeczpospolita z 14 XI 2005, s. B 2), por. takz e: W. Mschel, BB-Forum: Lohndumping und Entsendegesetz, Betriebsberater nr 21, 2005, s. 1164-1167. 24 Jahresgutachten 20062007, Sachverstndigenrat zur gesamtwirtschaftlichen Entwicklung..., s. 367.
22

62

Tomasz Budnikowski
TABELA 8

Bezrobocie w Niemczech w latach 2003-2007 (w tys.) Wzrost w latach 2003-2007 w% 913,7 98,8

2003

2004

2005

2006

2007

Bezrobotni Dugookresowo bezrobotni cy) (przynajmniej 12 miesie

4 377 1 521

4 381 1 681

4 861 1 588

4 487 1 676

3 776 1 387

s Cze c zachodnia Bezrobotni Dugookresowo bezrobotni cy) (przynajmniej 12 miesie 2 753 872 2 783 984 3 247 990 3 007 1 124 2 486 902 99,7 3,4

s Cze c wschodnia Bezrobotni Dugookresowo bezrobotni cy) (przynajmniej 12 miesie 1 624 649 1 599 697 1 614 598 1 480 552 1 291 485 920,5 925,3

ro Z d o: Opracowano na podstawie: Der Arbeits- und Ausbildungsmarkt in Deutschland. Dezember


und das Jahr 2007, www.iab.de, s. 71.

wskazywac Przedstawiona analiza zdaje sie z e gospodarka niemiecka wychodzi wszy od 2004 r. mamy do czynienia powoli z bardzo trudnego okresu. Pocza z dodatnim tempem wzrostu gospodarczego. Po paru latach pozytywne skutki d koalicyjny zaczyna przynosic reforma rynku pracy zainicjowana przez rza SPDZieloni. Kluczowym zagadnieniem niemieckiego rynku pracy jest, obok jego cych zatrudniewielkiej elastycznos ci, bardzo wysoki udzia koszto w towarzysza nieniu siy roboczej. Poprawie sytuacji w dziedzinie bezrobocia mia suz yc cay pakiet dziaan Hartza. Rozwia zania przez nia zaproponowane ida zaproponowany przez Komisje kszenia niemieckiego rynku pracy. Obrany kierunek jest bez w kierunku zwie tpienia was dz wa ciwy. Czonkom Komisji Hartza zabrako jednak determinacji ba zan tez siy politycznej dla przeforsowania rozwia , kto re poprzez przymus ekonomiksza aktywnos czny, zapewniyby wie c oso b pozbawionych pracy. da ce niewa tpliwie zmora spoeczen Bezrobocie, be stwa niemieckiego, wykazy spadkowa . Na szczego lne podkres lenie wao w latach 2006 i 2007 tendencje s zasuguje fakt, z e dotyczy to takz e wschodniej cze ci kraju. Istotne jest tu zas przede wszystkim ograniczenie wielkos ci bezrobocia dugoterminowego.

Niemiecki rynek pracy. Symptomy poprawy ABSTRACT

63

After a few years of meager economic growth even marked by negative values German economy has begun to regain vigor since the end of 2005. Improvement can be seen in the situation of public finances and a gradual sanation of the work market. Changes in the latter, however, encounter impediments due to some specific solutions adopted nationwide, such as: a particularly high share of pay accompanying costs, limited flexibility of the work market, or relatively good financial security of the unemployed. Systematically introduced reforms initiated by the Hartz Commission already in 2002 have brought slow but positive changes of the major indexes of utilizing the workforce potential. From 2005 onward there has been a reduction in the size of unemployment, and what is especially important, the process proceeds faster than in the new states of the Federation. It is noteworthy that the number of long-term unemployed has been reduced. However, the number of people who are satisfied with obtaining welfare benefits and do not show any readiness to take up paid employment is still too high.

NASZE WYDAWNICTWA
INST YT UT ZACHODNI ul. Mostowa 27 61-854 Pozna tel. 061 852 28 54 fax 061 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan. pl

REGIONALNYCH O NOWY MODEL HISTORYCZNYCH BADAN


Praca zbiorowa pod red. Krzysztofa A. Makowskiego
ISBN 978-83-87688-83-7 Poznan 2007, 158 ss.
Podczas gdy w rozwijaja cej sie Europie regiono w coraz bardziej ros nie zapotrzebowanie na syntezy dziejo w poszczego lnych dzielnic lub ziem, w Polsce w ostatnich latach ukazao sie ich znacznie mniej aniz eli syntez dziejo w Polski. W celu ksztatowania i utrwalania zwia zko w mieszkan co w z ich maymi ojczyznami wielce poz a dane byoby opracowanie nowoczesnych historii Maopolski, Mazowsza, Wielkopolski czy Pomorza, jak ro wniez rozmaitych miast i miasteczek, kto re mogyby wywoac odpowiedni rezonans spoeczny. Dostrzegaja c taka potrzebe , grono badaczy skupionych w dziaaja cym od 2002 r. na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Centrum Instytut Wielkopolski postanowio zainicjowac dyskusje nad modelem takiej nowoczesnej syntezy dziejo w regionu oraz monografii miasta i zastanowic sie , jaki powinny one przybrac ksztat, by trafic do dzisiejszego czytelnika, a tym samym dotrzec do znacznie szerszego niz obecnie grona odbiorco w. Ucieles nieniem tej idei staa sie konferencja metodologiczna zatytuowana O nowy ksztat historycznych badan regionalnych, kto ra Centrum Instytut Wielkopolski zorganizowao 7 grudnia lnie z poznan skim Instytutem Zachodnim. Niniejszy tom stanowi jej pokosie. 2005 r. w Poznaniu wspo Chociaz konferencja zasadniczo dotyczya badan regionalnych, u jej genezy lega ro wniez ge boka troska organizatoro w o stan nauki historycznej w Polsce, kto ra znajduje sie w stanie kryzysu. Jednym z najbardziej widocznych jego symptomo w jest brak refleksji teoretycznej i powaz nego dyskursu w s rodowisku historyko w. Ksia z ka, podobnie jak wczes niej konferencja, skada sie z dwo ch cze s ci. W pierwszej znalazy sie rozwaz ania na temat nowego modelu syntezy dziejo w regionu, w drugiej nowego modelu monografii miasta. Obie cze s ci maja taki sam ukad. Na pocza tku znajduja sie teksty wioda ce, wprowadzaja ce w zagadnienie i przedstawiaja ce pewne propozycje rozwia zan , po nich naste puja zas trzy komentarze. Caos c uzupenia omo wienie dyskusji i glosa. wbrew Oddaja c do ra k Czytelniko w tom zapisko w z konferencji autorzy wyraz aja nadzieje , iz ogo lnym tendencjom panuja cym w polskiej historiografii pobudzi on jednak do przemys len i przyczyni sie do podje cia szerszej dyskusji nad nowym ksztatem historycznych badan regionalnych. vacat (ze Wste pu K.A. Makowskiego)

You might also like