D ZACHODNI PRZEGLA 2008, nr 1

ADAM KRZYMOWSKI Adam Krzymowski Warszawa

SKA WIZJA ROLI AMERYKAN NOCNOATLANTYCKIEGO SOJUSZU PO PO UPADKU SYSTEMU BLOKOWEGO

Amerykan ska wizja roli sojuszu po nocnoatlantyckiego po upadku systemu blokowego

zalez Amerykan ska wizja roli Sojuszu Po nocnoatlantyckiego zmieniaa sie nie dzynarodowej, zwaszcza stosunko od sytuacji mie w Wscho d Zacho d. Odpowie USA na zmiennos dzynarodowej bya adaptacja polityczna, dzia c sytuacji mie strukturalna, militarna i finansowa Organizacji Traktatu Po nocnoatlantyckiego. Od momentu jednak zakon czenia zimnowojennego, blokowego podziau Europy koncepcja euroatlantyckiego mechanizmu bezpieczen stwa przechodzi proces bokiej ewolucji. Dokonuje sie ona w obszarze adaptacji si Sojuszu Po ge nocnoatlantyckiego do nowych zadan oraz budowy Europejskiej Toz samos ci w zakresie puje na tle zmian Bezpieczen stwa i Obrony (ESDI). To wszystko zas naste dzynarodowym, redukcji zbrojen ws rodowisku mie i wejs cia w nowe jakos ciowo dzy Stanami Zjednoczonymi a Wspo Europejska w konteks stosunki pomie lnota cie jej integracji i pro b budowy autonomicznych zdolnos ci obronnych. dne stao sie ro Niezbe wniez przeamanie fizyczne i konceptualne ro z nic dzy dwiema erami wyznaczaja cymi dwa sposoby prowadzenia dziaan pomie na masowos wojskowych. Podczas zimnej wojny, Sojusz koncentrowa sie ci i sile c sie do oczekiwanej wojny na wyczerpanie kaz ognia, przygotowuja da jednostka lub zdolnos c oferowana przez pan stwa czonkowskie byaby przydatna do od byc straszenia przeciwnika. W nowej rzeczywistos ci siy zbrojne musza zwinne zachowywac i nastawione proaktywnie oraz musza zdolnos ci manewrowe w warunkach bojowych, gdzie brak jasno okres lonych linii frontu. Podczas zimnej wojny siy pan stw czonkowskich walczyyby blisko ojczyzny i polegayby na swojej wasnej, narodowej logistyce, rozmieszczonej w niewielkiej odlegos ci od pola byc bitwy. W obecnych innych warunkach siy NATO musza przygotowane do w dowolnym miejscu na s rozmieszczenia i utrzymania sie wiecie 1. Rada Po nocnoatlantycka podczas spotkania w dniach 29-30 maja 1989 r. Brukselska , w kto za podje ciem poszerzonej przyjea Deklaracje rej opowiedziaa sie zywania problemo wspo pracy ze Wschodem, m.in. w zakresie rozwia w globalnych 2.
J. L. Jones, Przeksztacanie struktury wojskowej NATO, NATO Review Wiosna 2005. Declaration of the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council, Brussels 29-30 May 1989.
2 1

8*

116

Adam Krzymowski

Stany Zjednoczone razem z pan stwami sojuszniczymi z NATO w sytuacji Niemiec i zapocza tkowania proceso jednoczenia sie w transformacyjnych w caym byym bloku wschodnim wyday 6 lipca 1990 r. podczas szczytu londyn skiego londyn o przeobraz Deklaracje ska eniu Sojuszu Po nocnoatlantyckiego. Stwierdziy instytucja , w kto w niej, z e NATO musi stac sie rej Europejczycy, Kanadyjczycy nie tylko we wspo i Amerykanie wspo dziaaja lnej obronie, ale takz e po to, aby budowac partnerstwo ze wszystkimi krajami Europy. Deklaracja mo wi ponadto, iz ku krajom Wschodu, kto Wspo lnota Atlantycka musi zwro cic sie re byy jej gna c przeciwnikami w zimnej wojnie i wycia do nich don przyjaz ni 3. pnym posunie ciem pan cie koncepcji niepodzielNaste stw Sojuszu byo przyje dzynarodowego w caej Europie, kto wyrazia Deklaranos ci bezpieczen stwa mie ra pny przeom cja Kopenhaska z czerwca 1991 r. By to swego rodzaju naste w stosunkach Wscho d Zacho d. Wyartykuowane zostao w sposo b jednoznaczny ce, iz zane stanowisko mo wia bezpieczen stwo krajo w NATO jest nierozerwalnie zwia z bezpieczen stwem wszystkich pozostaych pan stw europejskich. Wobec zarysowucej sie coraz wyraz s ja niej pro z ni w sprawach bezpieczen stwa we wschodniej cze ci 4 Starego Kontynentu inicjatywe w tym wzgledzie przejey Stany Zjednoczone . ce w NATO u progu lat 90. XX w. moz zac Zmiany zachodza na wia co najmniej z kilkoma kwestiami: organizacji w ksztatowaniu pozimnowojennej, geopolitycznej mapy rola Europy; zku Radzieckiego Federacji Rosyjskiej na ograniczaniem wpywu Zwia dotychczas podlege pan stwa; poszerzaniem zakresu dziaalnos ci od militarnej obrony i ochrony po kszanie bezpieczen zwie stwa wszystkich tych podmioto w, kto re podejmoway polityczno-wojskowa (w ramach Po z sojuszem wspo prace nocnoatlantyckiej Rady pnie programu Partnerstwo dla Pokoju) 5. Wspo pracy, a naste NOCNOATLANTYCKI W AMERYKAN SKIEJ KONCEPCJI NOWEJ EUROPY SOJUSZ PO I NOWEGO ATLANTYZMU strategicznej Koniec zimnej wojny pozbawi Stany Zjednoczone i Europe y zmierzac harmonii. Polityczne polemiki zacze w duz o bardziej niz dotychczas odmiennych kierunkach 6. systemu blokowego zacze to stawiac W okresie szybkiego zaamywania sie ce roli Sojuszu Po pytania dotycza nocnoatlantyckiego w nowej sytuacji. Do tej
3

London Declaration on a Transformed North Atlantic Alliance, NATO Press Communique, 6 July

1990. J. Czaputowicz (red.), Bezpieczen stwo europejskie, Warszawa 1997, s. 105-106. J. Gryz, Bezpieczen stwo mie dzynarodowe w stosunkach transatlantyckich, Zeszyty Naukowe AON nr 1(66), 2007, s. 94. 6 R. D. Asm us, NATO Koncepcja Bezpieczen stwa w XXI wieku, Warszawa 1997, s. 16.
5 4

Amerykan ska wizja roli sojuszu po nocnoatlantyckiego po upadku systemu blokowego

117

czyli sie takz debaty wa e przedstawiciele go wnych nurto w teoretycznych w nauce dzynarodowych. Na fali optymistycznych, wre cz naiwnych, o stosunkach mie prognoz lansowanych przez amerykan skich zwolenniko w neoliberalnej szkoy dzynarodowych, goszono pogla d o nastaniu ery trwaego w nauce o stosunkach mie wpywu ideologii liberalnej pokoju, kto rego gwarancje ma stanowic poszerzanie sie i budowanie demokratycznych systemo w politycznych po upadku rez imo w auto rytarnych i totalitarnych we wschodniej czes ci Europy oraz w innych regionach zku z tym odrzucono tezy neorealisto s wiata. W zwia w (strukturalnego realizmu), c utrzymywanie sie rywalizacji mie dzy mocarstwami i powro kto rzy prognozuja t za przydatnos Sojuszu ro do walki o strefy wpywo w opowiadali sie cia wniez cy sie do tez neolibew epoce postzimnowojennej. Amerykan scy badacze odwouja cie przeciwnika NATO z czaso ralnych wskazywali, ze zniknie w zimnowojennego podziau stawia pod znakiem zapytania sens dalszego istnienia Sojuszu, a jes li juz we wspo cywilna . Wyma on przetrwac , to powinien przeksztacic sie lnote znawana przez nich teoria wspo zalez nos ci pokoju i demokracji prowadzia do tezy, z e NATO stanowi nie tylko sojusz dla zapewnienia wspo lnej obrony, ale wspo lnote podzielanych przez sygnatariuszy wartos ci. Z kolei amerykan scy neorealis ci dzynarodowych decyduja ce znaczenie ma reprezenuwaz ali, z e w stosunkach mie towanie przez pan stwa jasno zdefiniowanych intereso w narodowych. Przestrzegali, dzie przyjmowac z e jes li Organizacja Traktatu Po nocnoatlantyckiego be nowe funkcje, to nie przetrwa 7. Szybko jednak zaro wno w USA, jak i ws ro d ich z d o potrzebie utrzymania zachodnioeuropejskich sojuszniko w zwycie y pogla Organizacji Traktatu Po nocnoatlantyckiego. W przeddzien podpisanego w dniu 5 kwietnia 1989 r. w Warszawie przez strone dowa i opozycje porozumienia dotycza cego s cych do reform rza rodko w prowadza politycznych w Polsce, a w dzien uroczystos ci 40. rocznicy powoania Sojuszu Po nocnoatlantyckiego przedstawiciele administracji Stano w Zjednoczonych wypopuja ce sowa: Dzisiaj w zmieniaja cym sie ws wiedzieli naste wiecie nasz Sojusz nie tylko utrzymuje poko j i wolnos c atlantyckiego s wiata, ale takz e moz e wnies c wspo lny wysiek w budowanie bardziej konstruktywnych stosunko w ze Wschodem. Europa wchodzi w okres bezprecedensowych zmian i wielkich nadziei. Bez naszej gu minionych czterech dekad nigdy by sie to moralnej i politycznej jednos ci w cia 8 ci posuz przez Amerykano nie zdarzyo . Bya to zapowiedz che enia sie w Traktatu Po Organizacja nocnoatlantyckiego do budowania nowej Europy, a tym starego samym zapewnienia Stanom Zjednoczonym w sytuacji zaamania sie dku zbudowanego w okresie zimnej wojny i rywalizacji supermocarstw porza dku oraz utrzymania przewodniej udziau w tworzeniu w Europie nowego porza roli USA na Starym Kontynencie.
ba, Instytucjonalizacja Bezpieczen R. Zie stwa Europejskiego, Warszawa 1999, s. 139. Remarks at a Ceremony Commemorating the 40RF Anniversary of the North Atlantic Treaty, April 4, 1989.
8 7

118

Adam Krzymowski

Nowej Europy, polegaja cej Prezydent George Bush ogosi wkro tce koncepcje c w Warszawie 9 lipca 1989 r., na Europie niepodzielonej i wolnej. Przebywaja Europy powiedzia: Tu, w sercu Europy, obywatele amerykan scy z arliwie z ycza caej i wolnej 9. ce koncepcji Podczas pobytu G. Busha w Paryz u zadano mu pytanie dotycza z Europy caej i wolnej. Poprzez to pytanie da ono do zro wnania koncepcji G. Busha wspo z koncepcja lnego europejskiego domu Gorbaczowa. Prezydent Stano w euroatlantycka . Zjednoczonych odpowiedzia, iz Europa caa i wolna jest koncepcja ca nacisk na prawa czowieka i wie ksza otwartos Jest to koncepcja szersza, kada c . zku Oznacza takz e poparcie przez Stany Zjednoczone pierestrojki i zmian w Zwia Radzieckim i Europie Wschodniej 10. z sekretarzem generalnym NATO G. Bush 11 paz dziernika 1989 r. spotka sie Manfredem Woernerem. Obaj przywo dcy dyskutowali o ro z nych problemach Sojuszu i analizowali przebieg wydarzen w Europie Wschodniej. Prezydent G. Bush wskaza, iz deklaracja majowego szczytu Sojuszu wyznaczya nowy kurs c Sojuszowi NATO w okresie zmian w stosunkach Wscho d Zacho d, powierzaja misje pokonywania podziau Europy, ponadto wyrazi swoje mocne poparcie dla grzech 11. procesu ekonomicznych i politycznych reform w Polsce i na We Podczas szczytu NATO w Brukseli 4 grudnia 1989 r. G. Bush stwierdzi, iz najwaz niejszym zadaniem dla przyszos ci Europy jest pokonywanie podziau Europy poprzez zagwarantowanie wolnos ci. Ponadto podkres li, z e Stany Zjednoczone nigdy nie zaakceptoway podziau Europy. Jego zdaniem Wspo lnota z Europejska nie moz e ponosic cie aro w jednoczenia Europy sama i dla tego Stany wysiki Wspo bowiem powia zane z Europa poprzez Zjednoczone popra lnoty. Sa wspo lne wartos ci i demokratyczne instytucje, a takz e poprzez wspo lne interesy. znacza ce Poza tym prezydent G. Bush ogosi, iz Stany Zjednoczone pozostawia da pragna c siy militarne w Europie tak dugo, jak dugo ich sojusznicy be da cej cze s wspo amerykan skiej obecnos ci, be cia lnego wysiku na rzecz bezpieczen sda zaangaz twa. Oznacza to, z e Stany Zjednoczone nadal be owane w przyszos c obrone . G. Bush przedstawi takz Nowego Europy i we wspo lna e koncepcje czona z koncepcja Nowej Europy. Atlantyzmu, kto ra jak stwierdzi jest poa i zmieni sie w sposo Wedug niego Europa zmienia sie b zasadniczy. Transatlantyc Nowej Europy i Nowego Atlantyzmu, kie partnerstwo moz e tworzyc architekture pi przymus i tyranie , wolnos w kto rych zdecydowanie indywidualna wolnos c zasta c i stagnacje , a trway poko gospodarcza kierowanie gospodarka j zostanie wzmocniony poprzez wspo lne respektowanie praw czowieka 12.
Remarks at the Welcoming Ceremony in Warsaw, July 9, 1989. The Presidents News Conference in Paris, July 16, 1989. 11 Statement by Press Secretary Fitzwater on the Presidents Meeting with NATO Secretary General Manfred Woerner, October 11, 1989. 12 Outline of Remarks at the North Atlantic Treaty Orgaization Headquarters in Brussels, December 4, 1989.
10 9

Amerykan ska wizja roli sojuszu po nocnoatlantyckiego po upadku systemu blokowego

119

cego Poa czonego Prezydent USA 16 stycznia 1990 r. poprosi przewodnicza Komitetu Szefo w Sztabo w generaa Colina Powella o przedstawienie po raz pierwszy publicznie w imieniu Stano w Zjednoczonych doktryny militarnej. Obecconemu doktrynom nos c G. Busha w Wiedniu na seminarium KBWE pos wie wojskowym bya namacalnym dowodem amerykan skiego transatlantyckiego zaangaz owania nie tylko w obszarze bezpieczen stwa, ale takz e w otwartos c i dialog ws ro d narodo w jako czynniko w sprzyjajacych pokojowym zmianom i bezpiecznej przyszos ci wszystkich obywateli 13. cy Komisji Europejskiej Charles Prezydent USA G. Bush i przewodnicza Hungary, we wspo lnym os wiadczeniu podkres lili, z e takz e Wspo lnota Europejska interesy Stano i jej pan stwa czonkowskie podzielaja w Zjednoczonych w rozwijaniu transatlantyckich stosunko w. Ponadto wskazali na poczyniony waz ny krok w kiezko runku nowej struktury dla wzmocnienia ekonomicznych i politycznych zwia w dzy Wspo Europejska a Stanami Zjednoczonymi 14. pomie lnota Po wydarzeniach takich, jak m.in.: kryzys w Zatoce Perskiej i zawieszenie 28 lutego 1991 r. przez prezydenta G. Busha operacji wojskowych na tym obszarze, Najwyz Zwia zku Radzieckiego traktatu ratyfikacja 4 marca 1991 r. przez Rade sza w sprawie zjednoczenia Niemiec oraz wydanie os wiadczenia przez szefo w dyplomacji pan stw NATO zebranych w dniach 6-7 czerwca 1991 r. w Kopenhadze rodkowej i Wschodniej, Stany w sprawie partnerstwa z pan stwami Europy S Zjednoczone skuteczniej mogy wcielac wz ycie w nowej Europie swoje koncepcje ce realizacji ich intereso suz a w. c w Berlinie 18 czerwca 1991 r. Sekretarz stanu James A. Baker przebywaja y budowe transatlantyckiej podkres li, iz was nie tu USA i Europa rozpocze wspo lnoty. Przypomnia swoje wczes niejsze przemo wienie w Berlinie w grudniu ce wspo dy co do architektury Nowej Europy i Nowego 1989 r. nakres laja lne pogla Europejska Atlantyzmu. Stwierdzi, iz Stany Zjednoczone razem ze Wspo lnota cy poste p w tym wzgle dzie. Podkres uczyniy znacza li ponadto, iz obie strony rodkowa i Wschodnia, powie kszac wspo o Europe S musza transatlantycka lnote zek Radziecki. Celem USA jest zbudowanie zaro a takz e o Zwia wno Europy caej ga sie od Vancouver do i wolnej, jak i euroatlantyckiej wspo lnoty, kto ra rozcia Wadywostoku. J. Baker przypomnia sowa prezydenta G. Busha o nowych wspo wspo lnych wartos ciach wolnos ci, o podzielanych zasadach, kto re stanowia lne budowa szerszej euroatlantycwartos ci. J. Baker ogosi ponadto, iz rozpoczyna sie kiej wspo lnoty. Istnieje przy tym jednak potrzeba wyobraz enia sobie miejsca kaz dego pan stwa w tej nowej architekturze. Stwierdzi takz e, iz taka struktura wymaga wyznaczenia dugookresowego celu NATO. Te ostatnie zas wymagaja
Secretary by Press Secretary Fitzwater on the Vienna Meeting of the Conference on Security and Cooperation in Europe, January 16, 1990. 14 Joint Statement by President Bush and President Charles Hungary of the European Council, February 27, 1990.
13

120

Adam Krzymowski

ustanowienia skadniko w kooperatywnego bezpieczen stwa dla Europy caej i wolnej oraz zademonstrowania tego, jak integracja europejska radzi sobie z nowymi cymi sie ze starych ukado niebezpieczen stwami wywodza w wrogos ci. Ponadto J. Baker stwierdzi, iz budowanie euroatlantyckiej wspo lnoty moz e przynies c efekty przyje te zasady demokratyczne. Z tego powodu architekci tylko wtedy, gdy zostana li zasade subsydiarnos zjednoczonej Europy przyje ci, czegos w rodzaju jak podkres li J. Baker amerykan skiego federalizmu. Mocno zaakcentowa tez , z e dzy Wspo umocnienie euroatlantyckiej wspo lnoty zalez y od wspo pracy pomie lnota a Stanami Zjednoczonymi w utrzymaniu tempa integracji europejskiej i jej instytucjonalnego rozwoju. Ponadto warto wspomniec o Deklaracji US-EC, kto ra stanowi pierwszy krok na tej drodze. J. Baker wskaza, iz NATO odgrywa w tym dzie role uzupeniaja ca . Mocny sojusz obronny pozwoli jednak na utrzymanie wzgle dzie fundament wewne trznej na wysokim poziomie si militarnych i stanowic be stabilnos ci Europy 15. a modyfikuja co na role Sojuszu Po Nowa sytuacja w Europie wpyne nocnoatce haso Europy niepodzielonej i wolnej lantyckiego. Stany Zjednoczone gosza rodkowej z interesami USA. Nowe ambicje zay jednak takz wia e kraje Europy S wykorzystac Wspo lnoty Europejskiej Stany Zjednoczone staray sie dla tworzenia c Nowego Atlantyzmu, zgodnie ze swoimi strategicznymi interesami, utrzymuja role swych si zbrojnych. Ws s wiatowa ro d europejskich czonko w NATO przewaz ao nadal przekonanie, iz dla ich indywidualnego i wspo lnego bezpieczen stwa potrzebna jest wojskowa obecnos c Stano w Zjednoczonych na kontynencie. Byli oni te obecnos zarazem s wiadomi, z e Amerykanie moga c utrzymac tylko w ramach struktury Organizacji Traktatu Po nocnoatlantyckiego. Stwierdzi to bardzo wyraz nie ambasador Stano w Zjednoczonych w Niemczech Vernon A. Walters: Kongres dzie akceptowa obecnos nie be ci amerykan skich wojsk w Europie pod innym patronatem aniz eli NATO 16. Rok 1990 przynio s Stanom Zjednoczonym sukces. Ich cele polityczne zostay caa i wolna. Dzisiaj cele polityki Stano zrealizowane. Europa staa sie w Zjednoczonych w istocie pozostay te same: kontynuowanie procesu rozszerzenia dny podzia cie z zaro wno NATO, jak i Unii Europejskiej, rozsa aro w oraz utrzymanie obecnos ci USA w Europie.
GLOBALNA MISJA SOJUSZU

Londyn w 1990 r. zostay przyZmiany zainicjowane przez Deklaracje ska s pieszone przez zakon czenie zimnej wojny. Moz na je podsumowac jako przejs cie od defensywnej i reaktywnej strategii bezpieczen stwa do bardziej proaktywnej
The Euro-Atlantic architecture: From West to East, Secretary Baker Address to the Aspen Institute, Berlin, Germany, June 18, 1991. 16 dzyJ. Stefanowicz, Bezpieczen stwo w Europie w latach dziewie c dziesiatych, Sprawy Mie narodowe nr 5, 1991, s. 13.
15

Amerykan ska wizja roli sojuszu po nocnoatlantyckiego po upadku systemu blokowego

121

strategii, ukierunkowanej na rozszerzenie bezpieczen stwa i stabilnos ci. O ile jednak zanie do zapewniania bezpieczen zobowia stwa zbiorowego, zawarte w Traktacie dzie utrzymane, aby zapewnic strukture Waszyngton skim, jest i be podstawowa cza ca Europe i Ameryke Po 17. Sojuszu oraz wiez a nocna dzynarodowego oraz proceso Mimo zmian s rodowiska mie w adaptacyjnych bie samego NATO, kolektywna obrona bez wa tpienia pozostanie nadal w obre funkcja Sojuszu XXI w. Postrzeganie z zasadnicza ywotnych intereso w bezpieczen sdzie twa Sojuszu, a przede wszystkim postrzeganie tych intereso w przez USA be oddziaywac na operacje prowadzone poza terytorium pan stw czonkowskich 18. wya cznie na Europie jako takiej, Jest to wizja Sojuszu, kto ra nie koncentruje sie nie ogranicza do jej terenu swoich zainteresowan ani dziaan . Stany Zjednoczone szerzenia wartos i Europa w nowej roli powinny identyfikowac sie z misja ci europejskich oraz stania na straz y swych intereso w w skali globalnej. Filozofia ca u podoz tkwia a tego ukadu jest nader prosta: jes li sam nie moz esz sprostac dziesz dziaa w zespole. zadaniu, skuteczniej be Model rozwoju Organizacji Traktatu Po nocnoatlantyckiego nie podlega ograniczeniom geograficznym, lecz wymaga od Stano w Zjednoczonych i Europy zdeficia ich z niowania poje ywotnych intereso w oraz wspo lnych intereso w; i one was nie da decydoway o zakresie dziaalnos c be ci nowego NATO skonnego przyja na siebie znacznie szersze zadania w skali globalnej 19. Europa i amerykan ska koncepcja Europejskiej Toz samos ci w zakresie olbrzymie znaczenie dla s Bezpieczen stwa i Obrony maja wiatowej strategii Stano w Zjednoczonych. ESDI, realizowana zgodnie z duchem USA, pozwoli Amerykanom ca pozycja na kontynencie europejskim. Jest ona waz utrzymac dominuja nym hegemonie od czego w duz elementem gry o s wiatowa ej mierze moz e zalez ec dkowanie s wiatowy prymat USA. Stany Zjednoczone bowiem poprzez podporza wywierac z sobie Europy moga pote ny wpyw na pan stwa spoza tego kontynentu. europejskich sojuszniko USA potrzebuja w do realizacji globalnej misji Sojuszu, w wielu przypadkach na zasadach okres lonych przez Waszyngton. dzie w przyszos Europa jest i be ci waz nym centrum s wiatowej gospodarki zachowac hegemonie i polityki. Jes li zatem Stany Zjednoczone zamierzaja swoja sobie w s wiecie, kluczowego znaczenia nabiera kwestia, w jaki sposo b poradza z coraz bardziej skomplikowanymi stosunkami politycznymi w Europie. ce na celu wypracowanie definicji globalnej misji Sojuszu byy Dziaania maja podejmowane od czasu upadku systemu blokowego. Moz na je wskazac w przedstawionych amerykan skich koncepcjach Nowej Europy i Nowego Atlantyzmu. w czasie kryzysu w Zatoce Perskiej, do kto Koncepcje te pojawiy sie rej w latach
J. Parish, Utrzymac znaczenie, NATO Review Wiosna 2005. W. Cohen, Shaping NATO to Meet the Challenges of the 21QR Century, Remarks to the NATO Defense Planning Committee, Brussels, June 11, 1998. 19 R. D. Asm us, NATO koncepcja bezpieczen stwa w XXI wieku, Warszawa 1997, s. 28.
18 17

122

Adam Krzymowski

1987 i 1990 wysano sojusznicze siy morskie. Iracka agresja na Kuwejt w sierpniu tpliwie przyczynia sie do zdefiniowania sojuszniczych operacji 1990 r. niewa out-of-area, czyli do wyjs cia Sojuszu poza jego obszar traktatowy. cym do globalnej wizji Sojuszu byo niewa tpliwie spotkanie Krokiem zmierzaja 1 kwietnia 1992 r. w Brukseli ministro w obrony pan stw NATO z ministrami obrony krajo w partnerskich w ramach Po nocnoatlantyckiej Rady Wspo pracy (NACC). Podczas tego spotkania ministrowie przewidzieli prowadzenie w przyszos ci wspo lnych akcji ratowniczych i misji pokojowych typu peacekeeping 20. 4 czerwca 1992 r., kilka tygodni przed szczytem KBWE Helsinki II w Oslo, spotkanie Rady Po odbyo sie nocnoatlantyckiej (NAC). Podczas spotkania Rada zgosia zaro wno gotowos c wsparcia prowadzonych przez KBWE misji pokojoc pnienia zasobo wych, jak i che udoste w Sojuszu Po nocnoatlantyckiego, a takz e dna pomoc swoich eksperto niezbe w 21. ca w Brukseli Rada Po Z kolei 17 grudnia 1992 r. obraduja nocnoatlantycka zadeklarowaa gotowos c Sojuszu Po nocnoatlantyckiego do udzielenia wsparcia Rady Bezpieczen operacjom pokojowym prowadzonym pod egida stwa ONZ 22. Wszystkie te wydarzenia miay miejsce w czasie, gdy w Jugosawii toczya sie wojna domowa. Juz w lipcu 1992 r. Sojusz Po nocnoatlantycki wraz z UZE operacje si morskich na Adriatyku: pocza tkowo w celu monitorowania rozpocza pnie takz i wsparcia embarga na dostawy broni, a naste e w celu zatrzymywania i inspekcji statko w. 12 kwietnia 1993 r. przy uz yciu mys liwco w i samoloto w y operacje Deny Flight. Do rozpoznawczych siy lotnicze Sojuszu rozpocze pierwszego w historii starcia si NATO z przeciwnikiem doszo 28 lutego 1994 r. Zestrzelono wo wczas cztery wojskowe samoloty Serbo w bos niackich. Natomiast 5 sierpnia 1994 r. w Bos ni doszo do pierwszego ataku lotniczego si NATO na cel naziemny. na temat odpowiedzialnos Te wydarzenia przys pieszyy dyskusje ci Sojuszu za obszary pozatraktatowe. 28 marca 1998 r. w wywiadzie dla Frankfurter Allgemeine Zeitung o wczesny minister obrony RFN Volker Rhe powiedzia, powane iz dotychczasowe jednowymiarowe definiowanie wzorca zagroz enia zaste sie do sytuacji jest wielopoziomowym ryzykiem i wyzwaniami, kto re odnosza cie: Bakany, Kaukaz i Bliski kryzysowych i konflikto w w strategicznym tro jka Wscho d, Afryka Po nocna. W takiej sytuacji organizacja o charakterze obronnym zek wyjs jedynie terytorium czonko (NATO) ma obowia c poza obrone w organizacji, wspo w imie lnego interesu zachowania i obrony pokoju, stabilizacji w Europie i dla Europy 23.
20

Statement Issued at the Meeting of Defence Ministers, NATO Headquarters, Brussels, 1 April Ministerial Meeting of the North Atlantic Council, Oslo, 4 June 1992, Final Communiqu. Ministerial Meeting of the North Atlantic Council, NATO Headquarters, Brussels, 17 December Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28 III 1998.

1992.
21 22

1992.
23

Amerykan ska wizja roli sojuszu po nocnoatlantyckiego po upadku systemu blokowego

123

ta 24 Interwencja zbrojna Sojuszu Po nocnoatlantyckiego w Kosowie rozpocze walka o Bakany, kto marca 1999 r. wyraz nie pokazaa, z e toczy sie re stanowia jedno z potencjalnych trofeo w geopolitycznych w rywalizacji o supremacje w Europie 24. Ta operacja NATO spowodowaa odejs cie od amerykan skiego dzynarodowych do amerykan systemu nowojorskiego stosunko w mie skiego sys temu waszyngton sko-brukselskiego. Warto w tym miejscu przypomniec debate ratyfikacyjna nad Traktatem Po nocnoatlantyckim w Kongresie Stano w Zjednoczonych, podczas kto rej podkres lano prymat odpowiedzialnos ci Rady Bezdzynarodowego i uzupeniaja ca funkcje pieczen stwa ONZ za utrzymanie pokoju mie Traktatu w stosunku do Karty Narodo w Zjednoczonych. Ponadto kryzys w Kosowie powao i interwencja Sojuszu Po nocnoatlantyckiego ukazay to wszystko, co naste w ostatnich latach: daz enie Stano w Zjednoczonych do samodzielnego przywo dztwa w jednobiegunowej strukturze bezpieczen stwa; osabienie, poprzez zmiany indzynarodowej ONZ, w kto stytucjonalne w polityce mie rej Rosja miaa duz e z znaczenie; da enie NATO do rozszerzenia strefy odpowiedzialnos ci bloku, w wynipio wyparcie Rosji z regiono ku czego nasta w, w kto rych tradycyjnie odgrywaa waz na role. c, od samego pocza tku zmian zachodza cych w Sojuszu Po Tak wie nocnoatlantyckim, transformacja NATO bya zamierzona jako dwuwymiarowy proces, co role tej organizacji: zaro odzwierciedla podwo jna wno jako obronnego sojuszu wojskowego, jak i proaktywnie nastawionej organizacji politycznej. Polityczne dziaania NATO byy jednak konsekwentnie w cieniu jego reformy wojskowej. Przejs cie od statycznej, obronnej postawy w kierunku bardziej sprawnych, mobilnych i ekspedycyjnych si od zawsze wskazywao, z e w przyszos ci Sojusz z zagroz wykroczy poza swoje granice, aby konfrontowac sie eniami u ich z ro da 25. atwo ro wniez zauwaz yc , z e w caym obszarze zainteresowan Sojuszu Po nocnoatlantyckiego go wnym kierunkiem strategicznym jest poudniowa flanka Sojuszu i Zakaukazie, czyli jak wskaza cytowany juz w Volker Rhe strategiczt: Bakany, Kaukaz i Bliski Wscho ny tro jka d, Afryka Po nocna. Na tym obszarze cego widac , jak wprowadzana jest w z ycie koncepcja globalnego Sojuszu, zmieniaja w s cego przede wszystkim amerykan sie wiatowego z andarma, realizuja skie interesy. Poudniowa flanka Sojuszu c o poudniowej flance Sojuszu, maja na mys Amerykanie mo wia li obszar cy wszystko na poudnie od Gibraltaru do Iranu oraz to, co znajduje sie obejmuja dzy tymi punktami, a wie c Bliski Wscho Perska . Tu ujawniaja sie pomie d i Zatoke amerykan skie interesy strategiczne 26.
24 25 26

Z. Brzezin ski, Wielka szachownica, Warszawa 1998, s 124. M. Joyce, Poste py we wdraz aniu programu transformacji, NATO Review wiosna 2005. R. D. Asm us, op. cit., s. 51.

124

Adam Krzymowski

Kluczowym dla Stano w Zjednoczonych teatrem dziaania na tym obszarze jest Zatoka Perska, czego dowodem bya przeprowadzona w 1998 r. interwencja zbrojna naftowa . Waszyngton w celu zapewnienia w Iraku. Po pierwsze, chodzio o rope c sobie moz liwos ci regulowania cen ropy naftowej goto w by podja dziaania czony na dugi okres z mie dzywojenne. W wyniku takich dziaan Irak zosta wya narodowego rynku naftowego. Po drugie, po rozpadzie ZSRR Stany Zjednoczone z do potwierdzenia swojej roli jako jedynego supermocarstwa. Interwencja da a okazja do umocnienia tej roli i potwierdzenia hegemonii w Iraku bya dogodna z do wyeliminowania rosyjskich i chin USA. Po trzecie, Stany Zjednoczone da a skich rodkowego Wschodu. Po czwarte, Waszyngton wpywo w w regionie Bliskiego i S rodkowego Wschodu. chciaby pooz yc kres niestabilnos ci w regionie Bliskiego i S Dezintegracja terytorialna Iraku i nowy podzia polityczny granic w Mezopotamii pem do realizacji tego celu. byby wste Tuz po szczycie waszyngton skim w 1999 r. i opracowaniu nowej Koncepcji poje cie europejskich poudniowych peryferii jako bliska Strategicznej pojawio sie piy na s zagranica NATO. Zmiany polityczne i gospodarcze, kto re nasta wiatowej pan scenie politycznej po upadku systemu blokowego, czynia stwa poudniowego regionu NATO kluczowymi aktorami dla Stano w Zjednoczonych w konteks cie zabezpieczenia ich intereso w na poudniowej flance Sojuszu. , Hiszpanie , Wochy, Poudniowy region NATO tradycyjnie obejmuje Portugalie i Turcje . Przysta pienie do Sojuszu We gier formalnie dodaje je jako szo Grecje stego czonych Si Zbrojnych NATO Europy czonka poudniowego regionu do Poa Poudniowej (AFSOUTH). Koncentracja uwagi na poudniowej flance NATO jest krokiem w kierunku bardziej globalnego Sojuszu, ze stanowczym naciskiem na na geograficzne granice. Moz interesy wspo lnej obrony bez powoywania sie e to zaro wno w politycznym, jak i operacyjnym znaczeniu. stanowic sie Wobec zmian w Organizacji Traktatu Po nocnoatlantyckiego i strategii Stano w role pod wzgle dem Zjednoczonych region s ro dziemnomorski odgrywa kluczowa wystawienia si sojuszniczych na Bliskim Wschodzie, peryferiach Europy (np. na Bakanach), a takz e w pan stwach Maghrebu i Afryki na poudnie od Sahary. Ten olbrzymi obszar oferuje ponadto wiele moz liwos ci dla polityki zagranicznej i bezpieczen stwa, jes li chodzi o rozwiazywanie problemu Cypru 27, skuteczniejsze oddziaywanie na proces bliskowschodni, czy tez popieranie stosunko w z Iranem cych rozwoju i transportu kaspijskich zasobo w sprawach dotycza w energetycznych. USA Wszystko to z kolei moz e oddziaywac na bezpieczen stwo europejskie i role gi globalnej. jako pote Region s ro dziemnomorski jest naturalnym przedpokojem dla wystawiania si w rejon Zatoki Perskiej i kaspijski. Podczas operacji Pustynna Tarcza i Pustynna
T. Pickering, Greece and the United States: A partnership for Southereastern Europe, Greece, February 2, 2000.
27

Amerykan ska wizja roli sojuszu po nocnoatlantyckiego po upadku systemu blokowego

125

dnych Burza przez ten region przetransportowano okoo 90% si i materiao w niezbe do prowadzenia operacji. Z tego powodu w Atenach w czerwcu 1993 r. w czasie spotkania ministro w spraw zagranicznych NATO podkres lono, iz bezpieczen stwo zane z pan Europy jest s cis le zwia stwami s ro dziemnomorskimi 28. Ministrowie spraw zagranicznych NATO w grudniu 1994 r. w Brukseli ogosili zanie kontakto dzy Sojuszem a poszczego nawia w pomie lnymi pan stwami s ro dziemcymi do Sojuszu Po c, z nomorskimi nie nalez a nocnoatlantyckiego, wskazuja e moz e do umocnienia ro to przyczynic sie wnowagi w regionie 29. Perska i region Bardzo istotnym problemem w rejonie od Gibraltaru po Zatoke pu do zasobo kaspijski jest bezpieczen stwo energetyczne. Ochrona doste w energetycznych Zatoki Perskiej nakada na Stany Zjednoczone i przynajmniej niezek wystawiania si w celu ksztatowania kto rych sojuszniko w NATO obowia bezpiecznych stosunko w w regionie s ro dziemnomorskim. ciem 8 lipca 1997 r. szczytu madryckiego mocno Francja przed rozpocze w Neapolu zabiegaa o powierzenie dowo dztwa teatru poudniowego z kwatera ce szerszym wachlarzem nacisko Europejczykom. Stany Zjednoczone dysponuja w ca w tym regionie VI flota na swoich europejskich sojuszniko w oraz stacjonuja zania. Transformacja jest dla Sojuszu nie dopus ciy jednak do takiego rozwia cym wyzwaniem. Chociaz niezwykle wymagaja podstawowym zadaniem transformacji jest przys pieszenie rozwoju zdolnos ci i interoperacyjnos ci Sojuszu, gaja znacznie dalej w kategoriach skali, zakresu i tempa niz ambicje sie w przypadku jakiegokolwiek podobnego programu w historii Sojuszu. Punktem wyjs ciowym do stworzenia koncepcji transformacji by model Dowo dztwa Poczonych Si USA (USJFCOM), kto nape dowa wewne trznych zmian a re jest sia na tym modelu, NATO zdec sie w amerykan skich siach zbrojnych. Opieraja c finiowao pie go wnych filaro w transformacji: Koncepcje Strategiczne; Rozwo j Doktryny i Polityki; Wymogi, Zdolnos ci, Planowanie i Wdraz anie; Przysze czone i Wielonarodowe Zdolnos Poa ci, Badania i Technologie; Wspo lne Pro by, 30 wiczenia i Ocena; Wspo lna Edukacja i Szkolenie . C Jednak Nowa Koncepcja Strategiczna dostarczya konkretne wytyczne dla cej wzmocnic restrukturyzacji si NATO, maja zdolnos ci Sojuszu do ich wystawiania. Szczego lny nacisk pooz ono na zdolnos c rozmieszczenia, mobilnos c i utrzymanie si oraz ich zdolnos ci do dziaania poza granicami Sojuszu. W tym Zdolnos konteks cie Stany Zjednoczone opracoway Inicjatywe ci Obronnych (DCI), ta w 1999 r. podczas szczytu w Waszyngtonie. Inicjatywa ta ma pomo przyje c we wzros cie interoperacyjnos ci i wzmocnieniu zdolnos ci Sojuszu do wystawiania si.
Press Communiqu M-NAC-1(93) 38, Ministerial Meeting of the North Atlantic Council, Greece, 10 June 1993. 29 Communiqu NATO M-NAC-2(94) 116, Issued at the Ministerial Meeting of the North Atlantic Council, Brussels, 1 December 1994. 30 A. Vallance, Radykalnie nowa struktura dowodzenia dla NATO, NATO Review jesien 2003.
28

126

Adam Krzymowski

c zagroz Podczas takiej reorientacji nalez y pozwolic NATO zaja sie eniami, kto rym Sojuszu stwarza moz e stawic czoo w przyszej dekadzie. Takie dostosowywanie sie wraz enie w niekto rych pan stwach Bliskiego Wschodu i Po nocnej Afryki, z e globalnym policjanOrganizacja Traktatu Po nocnoatlantyckiego pro buje stac sie sto pan , z Bliski tem. Bardzo cze stwa te podkres laja e Stany Zjednoczone postrzegaja cznych wpywo d jako region ich wya w (wasny ogro dek), i Srodkowy Wscho stosowac w kto rym w zalez nos ci od potrzeb moga ro z nego typu dziaania ce ich wpywy. umacniaja

Zakaukazie , Azerbejdz Strategiczny region poudniowego Kaukazu obejmuje Armenie an , rozcia gaja c sie na wscho i Gruzje d od Morza Czarnego i na zacho d od Morza , Turcja i Iranem. Kaspijskiego. Graniczy on z Rosja prawie W okresie zimnej wojny Sojusz Po nocnoatlantycki koncentrowa sie rodkowa w tym czasie bya pod cznie na froncie europejskim. Azja S wya zsowieckimi wpywami. Region poudniowo-kaukaski zas by zas ciankiem Zwia ku Radzieckiego. Dopiero po 1990 r. wzroso postrzeganie przez NATO tego regionu jako obszaru wasnych intereso w. USA wyraz nie zainteresoway sie dopus wykorzystywaniem bogactw tego regionu i nie chca cic , by Rosja ponownie czna dominacje geopolityczna 31. zdobya w tym regionie wya puja cymi w tym regionie jest go Bogactwami naturalnymi wyste wnie ropa naftowa, gaz ziemny i zoto. Wedug amerykan skiego resortu energetyki zapotrzebowanie ropy pod koniec XX w. byo oceniane na okoo 72 miliono w baryek jego wzrostu do okoo 103 mbd. Takz dziennie (mbd). Do 2015 r. oczekuje sie e 32 pnych latach znacznie wzrosna c zuz ycie gazu ziemnego moz e w naste . Rozlege i w duz ym stopniu prawdopodobnie nieodkryte zasoby energetyczne regionu olbrzymie moz kaspijskiego stwarzaja liwos ci rozwoju s wiatowego rynku paliwo wego. Nowe energetyczne dostawy urozmaica s wiatowe zasoby paliwowe i pomoga kontrolowac wzrost cen podczas spodziewanego szybkiego wzrostu globalnego du Stano popytu na paliwa. Wedug rza w Zjednoczonych region ten posiada zasoby cymi sie na Morzu Po ropy naftowej poro wnywalne ze zoz ami znajduja nocnym ksze od zo puja cych w Zatoce Perskiej i w Zatoce Meksykan i wie z wyste skiej. w latach dziewie c tych W basenie Morza Kaspijskiego pojawiy sie dziesia ciekawe moz liwos ci handlowe dla amerykan skich i zachodnich korporacji paliwowych. Realne perspektywy eksploatowania kaspijskich zasobo w ropy naftowej
31 32

Z. Brzezin ski, Wielka szachownica..., s. 141. NATO and Caspian Security: A mission Too Far?, RAND, MR-1164 SMD, 1999, s. 141.

Amerykan ska wizja roli sojuszu po nocnoatlantyckiego po upadku systemu blokowego

127

ciy zachodnie koncerny paliwowe do znacznego poszerzenia i gazu ziemnego zache swojej obecnos ci i finansowego udziau w basenie kaspijskim. Pod koniec ubiegego wieku firmy, go wnie zachodnie, zainwestoway w tym regionie ponad 40 mld dzynarodowych korporacji paliwowych, kto zdominowane dolaro w. Zyski mie re sa kszos do 2010 r. wynosic w wie ci przez Stany Zjednoczone, moga 5-10 miliardo w 33 dolaro w rocznie . rodkowej dla Zachodu Geopolityczne znaczenie Poudniowego Kaukazu i Azji S dzie wzrastao z uwagi na wspomniany i NATO w perspektywie 10-15 lat be du na to, z potencja energetyczny regionu oraz ze wzgle e konflikty i niestabilnos c pocia gna c interwencje militarna Rosji i przyczynic w tym regionie moga za soba sie gu do odrodzenia rosyjskiego imperializmu. Ponadto wobec spodziewanego w cia najbliz szych 15 lat wzrostu s wiatowego zapotrzebowania na zasoby energetyczne dzie korzystny dla bezpieczen dostep do tych zasobo w be stwa energetycznego nad tymi zasobami be dzie miaa istotny wpyw na Zachodu. Rywalizacja o kontrole wewne trznej i zagranicznej polityki geopolityczny krajobraz Eurazji oraz ewolucje takich pan stw, jak Rosja, Chiny, Turcja i Iran. zku z tym polityka Stano W zwia w Zjednoczonych zmierza do: umocnienia niezalez nos ci i rozwoju nowych pan stw regionu kaspijskiego; wzmocnienia bezpieczen stwa energetycznego Stano w Zjednoczonych poprzez nowe z ro da ropy naftowej i gazu ziemnego; zan dzy nowymi pan ustanowienia ekonomicznych powia mie stwami regionu kaspijskiego w celu agodzenia konflikto w regionalnych; wzmocnienia perspektyw prowadzenia intereso w dla firm ze Stano w Zjednoczonych 34. Kontrola Stano w Zjednoczonych nad zasobami ropy naftowej oznacza moz liwos c wpywania na gospodarki pan stw zachodnioeuropejskich (ich gospodarki sie w 70% na imporcie ropy) i Japonii (90%). Z kolei opanowanie zo opieraja z kaspijskich przez inne niz Stany Zjednoczone pan stwa oznaczaoby zredukowanie rodkowego Wschodu. Z tego wzgle du Stany strategicznego znaczenia Bliskiego i S zaangaz Zjednoczone sa owane w projekty kaspijskie. Pos rodku obu regiono w, nad panowac cy bogatymi kto rymi chca USA, pozostaje Iran, ro wniez dysponuja z ro dami energetycznymi. Oznacza to, z e Stany Zjednoczone w swej dugofalowej da musiay rozwia zac iran . polityce be ro wniez kwestie ska go Stany Zjednoczone sa wnym partnerem handlowym kilku pan stw w tym cej, USA odgrywa aktywna role w pro regionie. Co wie bach mediacji w wypuja cych tam konfliktach etnicznych, uz c swego skutecznego narze dzia ste ywaja c tych Sojuszu Po nocnoatlantyckiego. Dodatkowo NATO w latach dziewie dziesia ubiegego wieku rozszerzyo kontakty wojskowe z kilkoma pan stwami kaspijskimi
33 34

NATO and Caspian Security: A mission Too Far?, RAND, MR-1164 SMD, 1999, s. 7. Ambasador John S. Wolf, Oil and Gas Symposium, London, May 31, 2000.

128

Adam Krzymowski

c tym pan poprzez program Partnerstwa dla Pokoju, pomagaja stwom w reformie li regularnie podro ich si zbrojnych. Przywo dcy pan stw kaspijskich zacze z owac do c wojskowej, politycznej i ekonomicznej pomocy, Waszyngtonu. NATO, udzielaja na wzgle dzie przede wszystkim strategiczne interesy w stabilizowaniu maja bezpieczen stwa Azerbejdz anu, Uzbekistanu i Kazachstanu. Do drugiej grupy Gruzje i Turkmenistan, mimo z pan stw zalicza sie e Gruzja zasugiwaaby na ksza uwage ze wzgle du na poste p w reformach demokratycznych 35. wie z c do rozszerzenia strefy odOrganizacja Traktatu Po nocnoatlantyckiego da a c zaro powiedzialnos ci bloku, pro buje odepchna Rosje wno od tranzytu nos niko w energii w regionie kaspijskopo nocnokaukaskim, jak i osabienie tam jej politycz to m.in. poprzez utworzony zwia zek Gruzji, Ukrainy, nych wpywo w. Odbywa sie zany ze Stanami Zjednoczonymi 36. Azerbejdz anu i Modawii (GUAM) zwia dzynarodowej konferencji na temat 8 listopada 2000 r. w Tbilisi podczas mie cznos planowania wielonarodowych manewro w pokojowych wojsk a ci Combined Endeavour 2000 w ramach Partnerstwa dla Pokoju szef sztabu generalnego gruzin skich si zbrojnych genera Dz oni Pircchaaiszwili os wiadczy, z e Gruzja z NATO i Unia Europejska . W konferencji obraa strategiczny kurs na integracje uczestniczyo 250 wojskowych z 35 krajo w. Genera D. Pircchaaiszwili podkres li, dzynarodowymi, przy z e armia gruzin ska jest tworzona zgodnie ze standardami mie aktywnej pomocy krajo w Sojuszu Po nocnoatlantyckiego. Zaznaczy takz e, z e dzynarodowej konferencji NATO jest kolejnym zorganizowanie w Tbilisi mie wiczenia krokiem Gruzji w kierunku jej zbliz enia z Sojuszem Atlantyckim. C wojskowe pod patronatem Partnerstwa dla Pokoju oraz s cise kontakty wojskowe dzy NATO a pan znaczenie tego regionu dla pomie stwami kaspijskimi potwierdzaja Zachodu. c Siy Lotnicze Stano w Zjednoczonych (USAF) byy w latach dziewie dziesia tych coraz wyraz niej obecne w Azerbejdz anie i Gruzji. Amerykanie i Gruzini wspo lnie pracowali nad programem kontroli ruchu gruzin skiej przestrzeni powietrznej. Prowadzone byy ro wniez c wiczenia, szkolenia oficero w i programy szkolen technicznych dla specjalisto w wojskowych. Ponadto Dowo dztwo Si Zbrojnych Stano w Zjednoczonych w Europie (USEUCOM) prowadzi programy pomocy wojskowej dla Azerbejdz anu, Gruzji, Uzbekistanu i Kirgistanu. c, nalez ki amerykan Podsumowuja y stwierdzic , iz dzie skiej obecnos ci wojsda miay moz kowej oraz realizacji globalnego NATO, Stany Zjednoczone be liwos c ce przepywu ropy naftowej. Jednak dla militarnego nacisku na sprawy dotycza blisko wspo uwiarygodnienia swych poczynan Amerykanie musza pracowac z Tur ze wzgle du na jej bliskos cja c z regionem kaukaskim oraz trudnos ci w utrzymaniu
NATO and Caspian Security: A mission Too Far?, RAND, MR-1164 SMD, 1999, s. 21. W czasie istnienia kryzysu kosowskiego, podczas jubileuszowych uroczystos ci szczytu waszyngzku o Uzbekistan tworza c GUAM. ton skiego ogoszono poszerzenie zwia
36 35

Amerykan ska wizja roli sojuszu po nocnoatlantyckiego po upadku systemu blokowego

129

pu do baz tureckich. odpowiednich si konwencjonalnych w tym regionie bez doste kotwica Sojuszu Po Turcja zas jest poudniowa nocnoatlantyckiego. Ma za zadanie cza ce ten region stabilizowac region Morza Czarnego, kontrolowac cies niny a ro dziemnym oraz ro wnowaz yc wpywy Rosji na Kaukazie. z Morzem S W okresie rozpadu systemu blokowego Stany Zjednoczone przedstawiy zaczone ze soba koncepcje Nowej Europy i Nowego planowane i celowo poa ce architekture nowej Atlantyzmu, oparte na Sojuszu Po nocnoatlantyckim, buduja dkowywaa Wspo Europejska oraz rzeczywistos ci. Owa architektura podporza lnote rodkowej i Wschodniej interesom USA. Ponadto Stanom Zjedpan stwa Europy S noczonym bardzo odpowiada uz ycie Organizacji Traktatu Po nocnoatlantyckiego swoja pozycje jako s rodka do integracji Europy, poniewaz jednoczes nie umacniaja w Europie. cego zdecydoNalez y ro wniez zauwaz yc , iz mimo optymizmu lat 90., zakadaja poprawe bezpieczen dzynarodowej wana stwa, obecnie obawy spoecznos ci mie w optymizm pozwoli na nie mniejsze niz o jego stan sa w latach zimnej wojny. O dokonanie pewnych zmian w funkcjonowaniu instytucji bezpieczen stwa s wiata 37 przedmiotem coraz wie kszej zachodniego, w tym NATO . Sojusz staje sie dzie w przeciwdziaaniu globalnym instrumentalizacji. Z jednej strony jako narze zagroz eniom, z drugiej jako karta przetargowa w dyskusji o roli UE w polityce bezpieczen stwa. Polityczna przyszos c NATO bo nikt nie kwestionuje jego roli cej zdolnos wojskowej, jako instytucji integruja ci wojskowe pan stw czonkowskich dzaja cej o ich zdolnos wie c jako wybo i przesa ci do wspo dziaania rysuje sie r dzy sojuszem de facto globalnym, angaz cym sie w zaprowadzanie porza dku mie uja dzaja cym siecia w wielu zapalnych rejonach s wiata, a sojuszem marginalnym, zarza cym przemiany w sektorze bezpieczen partnerstw, wspomagaja stwa partnero w i przyszych czonko w, uz ywanym do dziaan wojskowych jedynie jako skrzynka dziami 38. Zdaniem Ronalda Asmusa, cis nienie globalnych problemo w zmusi z narze i Europe do wspo jedynie pytanie, czy Zacho ki Ameryke pracy. Pojawia sie d, dzie dremu przywo do tego czasu zrestrukturyzowac ma dztwu, zdoa sie , by stawic czoa wyzwaniu 39.

M. Wagrowska, B. Wisniewski, NATO i Artyku V. Sprawozdanie z konferencji zorganizowanej 8 marca 2007 r. w ramach Projektu Changing NATO and the Central and East European Agenda, realizowanego we wspo pracy z German Marshall Fund of the United States, s. 5-6. 38 O. Osica, Bezpieczen stwo Polski w obliczu zmierzchu idei atlantyckiej (wykad wygoszony w Akademii Obrony Narodowej 30 stycznia 2007 r.) Zeszyty Naukowe AON nr 1(66) 2007, s. 16. 39 Stosunki transatlantyckie wobec problemo w s wiatowego bezpieczen stwa, Podsumowanie Mie dzynarodowych w Warszawie dzynarodowej Konferencji zorganizowanej przez Centrum Stosunko w Mie w dniach 14-15 listopada 2003 r., s. 4.
d Zachodni 2008, nr 1 9 Przegla

37

130

Adam Krzymowski ABSTRACT

The article presents the United States vision and instruments of influencing the role of the NATO in the years 1989-2000. In his discussion of the processes that took place in trans-Atlantic relations at the beginning of the 1990s the author draws attention to the fact that the new situation in Europe after the collapse of the political block system affected the new role of the North Atlantic Treaty. The United States, while proclaiming the slogan of an undivided and free Europe, connected the countries of central Europe with American interests. On the other hand, in the process of European integration which was entering a new stage, the USA strove to join in the construction of the new reality in accordance with its strategic interests, maintaining the world role of its armed forces. The author also shows that at the same time the US passed on to the realization of its vision of the Treaty as an organization which engages not only in Europe and does not limit its concern or activity to the European territory, but protects its interests worldwide. It is also stressed that the USA need their European allies, especially in conducting the Treatys global mission that exceeds the defense of just the territory of the member states of the organization. Moreover, after initial optimism regarding security at the beginning of the 1990s, the international community has become aware of serious challenges and threats that need to be addressed by means of global instruments.