D ZACHODNI PRZEGLA 2008, nr 1

BOGDAN KOSZEL Bogdan Koszel Poznan

POLSKA I NIEMCY A EUROPEJSKIE ASPIRACJE UKRAINY Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy c sie przesankami historycznymi i geopolitycznymi, po 1991 r. Polska Kieruja z wspara trudny proces ukrain skiej transformacji. Da ya do odseparowania Ukrainy i zbliz od s cisego wspo dziaania z Rosja enia tego pan stwa do Unii Europejskiej. Ukrainy w Europie ZachodW latach 90. Polska uchodzia za go wnego lobbyste niej, w tym ro wniez w Niemczech 1. c swoje zainteresowanie stabilnos i niezalez UkraiPolska, podkres laja cia nos cia ce sie ny, na przeomie XX i XXI w. z rozczarowaniem patrzya na zacies niaja pod rza dami prezydenta Wadimira Putina. W polskich stosunki Kijowa z Moskwa oczach wysiki Ukrain co w w dziedzinie transformacji politycznej i gospodarczej ce, a polsko-ukrain byy niewystarczaja skie partnerstwo strategiczne pozbawione byo istotnej tres ci. Wzajemne relacje zdominowane byy przez kwestie roz energetyczna i problemy historyczszerzenia NATO i Unii Europejskiej, wspo prace t we Lwowie, zbrodnie na Woyniu w latach II wojny s ne (Cmentarz Orla wiatowej). umowe pomie dzy Polska i Ukraina oraz 28 maja 2003 r. podpisano tro jstronna Europejska , dotycza ca wsparcia dla projektu korytarza komunikacyjnego Unia cego z Europy do Azji przez Kaukaz. Cze s tego przedsie wzie cia by wioda cia g Odessa-Brody. Budowa odcinka prowadza cego z Brodo rurocia w do Pocka i Gdan ska miaa otrzymac wsparcie Komisji Europejskiej. W ten sposo b Polska pnie Niemcy jako kolejne pan gu i naste stwo, do kto rego prowadziaby nitka rurocia p do ropy naftowej z dodatkowego z miayby doste ro da. Ukrain cy szybko zbudowa cze s tej inwestycji po stronie li swoja c i wyraz ali zaniepokojenie s limaczeniem sie d ukrain polskiej. W wyniku braku decyzji Warszawy, w 2004 r. rza ski podja o oddaniu rurocia gu w trzyletnia dzierz rosyjsko-brytyjskiej spo decyzje awe ce TNK c kierunek przepywu tego surowca. Miao to byc BP, tym samym zmieniaja zanie kro zania sie strony polskiej z podje tych rozwia tkoterminowe, do czasu wywia zan zobowia 2.
A. Chojnowska, Stosunki polsko-ukrain skie, Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1996, Warszawa 1996, s. 137-138; M. Menkiszak, M. A. Piotrowski, Polska polityka wschodnia, w: R. Kuz niar, K. Szczepanik, Polityka zagraniczna RP 1989-2002, Warszawa, 2002, s. 228-229. 2 A. Kublik, M. Wojciechowski, Wolty Kuczmy, Gazeta Wyborcza 30 IV-3 V 2004; W. Radziwinowicz, Oddali rure Moskwie, ibidem, 19 VIII 2004.
9*
1

132

Bogdan Koszel

pienie Polski do Unii Europejskiej spowodowao koniecznos Przysta c wprowacych granice z Polska . 30 lipca dzenia wiz dla obywateli ukrain skich przekraczaja dzy obu rza dami o zasadach 2004 r. w Kijowie podpisana zostaa umowa pomie na zaproponowany przez Warszawe ruchu wizowego. Strona ukrain ska zgodzia sie posiadac wariant, zgodnie z kto rym Polacy nie musza wiz, natomiast Ukrain cy mieli otrzymywac wizy bez wnoszenia opat, w przyspieszonym terminie. Dokumenty zaczeto wydawac od 1 paz dziernika 2003 r. O celowos ci wprowadzenia takich udogodnien s wiadczy fakt, z e w sierpniu 2004 r. polski konsulat we Lwowie wyda wize 3. milionowa W hierarchii celo w niemieckiej polityki zagranicznej Ukraina od czasu uzysdne miejsce i dopiero w ostatnich latach kania niepodlegos ci zajmowaa drugorze sytuacja zaczea sie stopniowo zmieniac . Nawet w dyskusjach o polityce bez o Ukrainie, to sowom nie przydawano pieczen stwa, jes li w ogo le wspominao sie tkach nowego stulecia zainteresowazbyt duz ego znaczenia. Przez lata 90. i w pocza i jej problemami byo niewielkie, dla gospodarki niemieckiej nie w RFN Ukraina c sie rynek ukrain ski nie przedstawia tez zbyt wielkiej wartos ci. Niemcy kieruja w swojej polityce wschodniej maksyma Russia first w gestach i zaangaz owaniu nie czynic wobec Kijowa starali sie niczego, co mogoby byc odczytane w Moskwie jako nieprzyjazny akt. W Niemczech jeszcze do niedawna nie stawiano w odro z zane z ponowna integracja pan nieniu od Polski pytan o ryzyko zwia stw byego zku Radzieckiego pod egida i twarda re ka Kremla. W niemieckim spojrzeniu Zwia problemy geopolityczne byy was na Ukraine ciwie nieobecne 4. Niemcy byy pierwszym zachodnioeuropejskim krajem (po Polsce, Kanadzie tkach i USA), kto ry 26 grudnia 1991 r. uzna niepodlegos c Ukrainy i w pocza za z nia stosunki dyplomatyczne. Ale ku rozczarowaniu polityko 1992 r. nawia w gne o to za soba wie kszego zainteresowania RFN republika , ukrain skich nie pocia ca sie z wieloma problemami. Nie byo nowego planu Marshalla i oczekiborykaja wanej szerokiej pomocy dla demokratycznych reform. Niemcy zainteresowane wojsk rosyjskich z terytodokon czeniem procesu zjednoczeniowego i ewakuacja gnowali przede wszystkim stosunki z Moskwa . Ukraina bya rium byej NRD piele nieobecna w niemieckich mediach, wypowiedziach polityko w i ko gospodarczych. Podro z prezydenta Ukrainy Leonida Krawczuka do Bonn w lutym 1992 r. i oczeki3 Umowa mie dzy Rzadem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministro w Ukrainy o zasadach ruchu osobowego, oficjalna strona internetowa Ambasady Ukrainy w RP, http:www. ukraine-emb.plplnews.php?id:62; Na Ukraine nadal bez wiz, Rzeczpospolita 31 VII 2003; P. Zychowi cz, Milionowa wiza, ibidem, 11 VIII 2004. 4 M. Fa kowski, K.-O. Lang, Wspo lne zadanie. Polska, Niemcy a Ukraina, Rzeczpospolita 30 X 2004. Wersja poszerzona artykuu: Wspo lne zadanie. Polska, Niemcy, Ukraina w przeobraz ajacej sie Europie Eine gemeinsame Aufgabe. Deutschland, Polen und Ukraine im sich wandelnden Europa, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004; por. E. Cziom er, Polska wobec wspo pracy z Niemcami i Ukraina w konteks cie europejskim u schyku XX wieku, w: W. Bonusiak (red.), Polska Niemcy Ukraina w Europie. Narodowe identyfikacje i europejskie integracje w przededniu XXI wieku, Rzeszo w 2000, s. 15-29.

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

133

ksza pomoc ze strony Niemiec okazay sie wyolbrzymione. Podpisano wania na wie jedynie niemiecko-ukrain ski ukad kulturalny (15 II 1992), co zaowocowao zyka niemieckiego otwarciem Instytutu Goethego i regionalnych os rodko w nauki je kszych niemieckich fundacji 5. oraz przedstawicielstw najwie ksze nadzieje wia zano z wizyta kanclerza Helmuta Kohla w 1993 r. Wie w Kijowie. W dniach 9-10 czerwca podczas pobytu w stolicy Ukrainy podpisano o podstawach wzajemnych stosunko deklaracje w i ukad o rozwoju wspo pracy w obszarze gospodarki, przemysu, nauki i techniki. Niemcom zalez ao przede ciu broni ja drowej z tego kraju i zamknie ciu elektrowni wszystkim na usunie w Czarnobylu. Wspomagajac program pomocowy Unii Europejskiej TACIS i wasny doradztwa TRANSFORM raczej z maym powodzeniem nakaniano Ukrain co w do wdroz enia procesu reform wolnorynkowych i budowy spoeczen stwa obywatelskiego 6. te zostay takz Kolejne lata obfitoway we wzajemne wizyty, rozwinie e ro wniez ro z ne paszczyzny wspo pracy. Nie podpisano jednak oczekiwanego przez Kijo w oficjalnego bilateralnego ukadu o przyjaz ni i partnerstwie w Europie, kto ry tkach lat 90. Niemcy podpisay prawie z wszystkimi pan w pocza stwami regionu s rodkowoeuropejskiego. Zamiast tego wprowadzono od 1998 r. regularne doroczne cej nadal olbrzymie kopoty konsultacje na najwyz szym szczeblu. Od Ukrainy maja we wdraz aniu demokratycznych regu pan stwa i wolnej od oligarchicznych powia zan gospodarki, oczekiwano zgody na poszerzenie NATO na wscho d i bliskiej wspo pracy w ksztatowaniu bezpieczen stwa europejskiego 7. py moz Niewielkie poste na byo odnotowac w dziedzinie kooperacji gospodar sie na drugim miejscu w handlu zagranicznym czej. Od 1996 r. Niemcy znajduja ce i w 2006 r. zamykay Ukrainy, po Rosji, ale wzajemne obroty nie byy imponuja kwota 6,25 mld euro. Dzie ki wa czeniu sie Niemiec do zakupu przez konsorcjum sie y sie brytyjsko-indyjskie Mittal kombinatu metalurgicznego Krzywy Ro g wysune tko one na pierwsze miejsce w inwestycjach zagranicznych w tym kraju. Od pocza w cych tam dziaalnos ponad 1000 XXI w. na lis cie firm prowadza c znajduje sie dz niemieckich firm ba przedstawicielstw. Spos ro d znanych wymienic moz na BASF, Bayer, Claas, Forum Invest, Henkel, Knauff czy Schering 8.
Beziehungen zwischen der Ukraine und Deutschland. Auswrtiges Amt, http:www.auswaertiges-amt.dediplodeLaenderinformationenUkraineBilateral.html. 6 R. Kryvonos, Die deutsch-ukrainische Beziehungen vor dem Machtwechsel in Deutschland 1998, http:www.oei.fu-berlin.demediapublikationenboiboi 1428kryvonos.pdf.; O. Alexandrowa, Stan i perspektywy stosunko w niemiecko-ukrain skich, w: W. Bonusiak (red.), Polska Niemcy..., s. 78-80. 7 Por. Die deutsch-ukrainischen Beziehungen: Gestern, heute und morgen auf dem Weg nach Europa; Zum 10. Jahrestag der Unabhngigkeit der Ukraine, Konstanz 2001; R. Lindner, Die Ukraine und Deutschland im neuen Europa: Hypotheken und Chancen ihrer Partnerschaft, w: G. Simon (Hrsg.), Die neue Ukraine, Kln 2002, s. 297-319. 8 Liste der deutschen Firmen in der Ukraine, http:209.85.129.104search?q:cache: GE7BSjfn-uIJ:www.kiew.diplo.deVertretungkiewdepdfpdffirmenliste,property%3DDaten.pdf; Liste;der;deutschen;Firmen;in;Ukraine&hl:pl&ct:clnk&cd:1&gl:pl.
5

134

Bogdan Koszel

ciu wadzy w 1998 r. przez koalicje SPD-Zieloni Ukraina jeszcze Po obje liczyc dany sojusznik. Zauroczony bardziej przestaa sie jako waz ny partner i poz a jakichprezydentem W. Putinem nowy kanclerz Gerhard Schrder wystrzega sie kolwiek samodzielnych kroko w kto re mogyby wzmacniac to pan stwo i przybliz ac powania akceptowa teze , z je do europejskich struktur. Bez skre e Ukraina znajduje w rosyjskiej strefie wpywo tnie wspieraja ce aspiracje sie w. Niemcy tak che modych demokracji do czonkostwa w Unii Europejskiej i w NATO, w przypadku gliwa postawe . Ukrainy zachowyway niezwykle pows cia Ukraina bya pierwszym krajem Wspo lnoty Niepodlegych Pan stw, z kto rym Unia Europejska podpisaa 14 czerwca 1994 r. Porozumieniu o partnerstwie i wspo pracy (PCA) 9. Podczas szczytu Rady Europejskiej na wyspie Korfu w dniach wzajemnych stosunko 24-25 czerwca 1994 r. ukad ten uznany zosta za podstawe w, cia elektrowni atomowej jednak jego wejs cie w z ycie uzalez niono od zamknie w Czarnobylu oraz przestrzegania przez Kijo w ukadu o nierozprzestrzenianiu broni drowej. Ukad wszed w z ja ycie dopiero 1 marca 1998 r. kszeniu unijnej Po zawarcia ukadu PCA trudno byo mo wic o radykalnym zwie aktywnos ci na Ukrainie. 12 grudnia 1996 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Dublinie zatwierdzono Plan dziaan (Action Plan) wobec Ukrainy, kto rego celem byo przekonanie wadz w Kijowie do zacies nienia stosunko w z Zachodem, a nie . Plan przewidywa m.in. wsparcie reform gospodarczych, pomoc w przez Rosja czenie Ukrainy do europejskiej polityki bezpieczen mianach spoecznych, wa stwa, ciu rozwo j wspo pracy dwustronnej i regionalnej, a takz e pomoc w zamknie elektrowni w Czarnobylu. Dugi okres ratyfikacji Ukadu z 1994 r. spowodowa, z e dopiero w dniach 8-9 Rada czerwca 1998 r. w Luksemburgu na pierwszym posiedzeniu zebraa sie Wspo pracy UE-Ukraina 10. Natomiast 16 paz dziernika 1998 r. doszo do pierwszego spotkania na szczycie. W komunikacie kon cowym z obrad obie strony os wiadczyy: cza ce Unie Europejska i Ukraine , kto Szczego lne i strategiczne partnerstwo a re na podzielnych wartos opiera sie ciach i wspo lnym interesie, jest z ywotnym cym poko czynnikiem poszerzaja j, stabilnos c i pomys lnos c w naszych krajach, jak z ro wniez w caej Europie. Odzwierciedla ono da enie UE i Ukrainy do zacies nienia zi handlowych, inwestycji, dialogu politycznego, a takz wie e wspo pracy technicznej i innej 11. cym znaczeniu Ukrainy w polityce zagranicznej Unii O stopniowo wzrastaja cia 11 grudnia 1999 r. na szczycie w Helsinkach Europejskiej s wiadczy fakt przyje tnastki Wspo c ten przez przywo dco w pie lnej strategii wobec Ukrainy. Przyjmuja wage , jaka Unia Europejska dokument Rada Europejska podkres lia: wysoka
Ukad o Partnerstwie i Wspo pracy mie dzy Wspo lnotami Europejskimi i ich Pan stwami Czonkowskimi a Ukraina, Official Journal of the European Communities, No. L 313, December 1994. 10 Zobacz szerszej: EU Ukraine Cooperation Council 1 Meeting, Press Release: Brussels 9.6.1998, Press: 217 Nr: 959498. 11 EU Ukraine: Summit, Press Release: Vienna 16.10.1998, Press: 343 Nr: 1211398.
9

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

135

zuje do powstania demokratycznej, stabilnej, otwartej i silnej ekonomicznie przywia jej Ukrainy (...) uznaje aspiracje europejskie Ukrainy i wita z rados cia europejski wybo r 12. Wspo lna strategia wobec Ukrainy zaro wno w formie, jak i tres ci bya zbliz ona s do strategii wobec Rosji. W pierwszej cze ci dokumentu Unia nakres lia swoja wspo wizje pracy. Do strategicznych celo w partnerstwa zaliczono: wspieranie demokracji i gospodarki rynkowej, umacnianie wspo pracy, stabilnos ci oraz bezpieczen stwa w Europie i na s wiecie, rozwo j wspo pracy gospodarczej, politycznej i kulturalnej, a takz e wspo pracy w zakresie wymiaru sprawiedliwos ci i spraw trznych. Strategia miaa sprzyjac wewne integracji ukrain skiej gospodarki z gos europejska oraz umacniac toz podarka europejska samos c Ukrainy 13. s W dalszej cze ci dokumentu zdefiniowano go wne cele partnerstwa, a takz e przedstawiono w niej instrumenty oraz s rodki ich realizacji. Jednym z go wnych rozwo zadan sta sie j wspo pracy w konteks cie rozszerzenia Unii Europejskiej na zku z tym postanowiono zaprosic wscho d. W zwia do realizacji wspo lnej strategii ce przysta pic takz e pan stwa maja do Unii w 2004 r. Bruksela zaoferowaa Ukrainie europejska i s ro wniez pomoc w zintegrowaniu jej gospodarki z gospodarka wiato. O przyszym czonkostwie Ukrainy w UE, czy tez ukadu wa choc by zawarcia z nia stowarzyszeniowego nie wspomniano 14. z 2000 r. Stosunki Ukrainy z krajami zachodnimi zostay nadwere one jesienia w wyniku tzw. afery majora Mykoy Melnyczenki. Ten byy ochroniarz prezydenta Leonida Kuczmy ujawni zapisy nagran , z kto rych wynikao, z e prezydent morderstwa opozycyjnego dziennikarza Georgija Gongadze by zleceniodawca (16 wrzes nia 2000 r.). Po tym wydarzeniu Unia wielokrotnie wzywaa Ukraine do wykrycia sprawco w i postawienia ich przed obliczem sprawiedliwos ci, a takz e zanych z wolnos medio do wyjas nienia innych istotnych wydarzen zwia cia w w tym kraju 15. ro dzy Na stosunki Unia Ukraina bardzo negatywnie wpyna wniez spo r pomie a opozycja . Dziaacze opozycji zarzucali Kuczmie niedemoprezydentem Kuczma dzenia, brak reform oraz amanie prawa. Podczas spotkan kratyczny styl rza na szczycie UE Ukraina we wrzes niu 2001 r. i lipcu 2002 r. przedstawiciele zywanie sporo Wspo lnoty nalegali na pokojowe rozwia w na Ukrainie, a takz e
Zobacz szerzej: Common Strategy of the European Union on Ukraine of 10 December 1999, w: Helsinki European Council: Presidency Conclusions, Press Relase, Brussels 11.12.1999 Nr: 0030099; S. Rynki ewicz, Rola wspo lnych strategii w ksztatowaniu Wspo lnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczen stwa Unii Europejskiej, w: C. Mik (red.), Pozycja Unii Europejskiej w s wiecie. Aspekty prawne i polityczne, Torun 2005, s. 49-53. 13 Wspo lna strategia Unii Europejskiej wobec Ukrainy z 11 grudnia 1999 r., Warszawa 2000. 14 Zobacz szerzej: European Council Common Strategy 1999CFSP on Ukraine, w: Helsinki European Council: Presidency Conclusions, Press Relase: Brussels 11.12.1999, Press: Nr: 0030099. 15 Declaration by the Presidency on behalf of the European Union regarding the Gongadze case in Ukraine, Brussels, 16 September 2004, 1245204 (Presse 267).
12

136

Bogdan Koszel

apelowali o umacnianie wymiaru sprawiedliwos ci, wolnos ci medio w, respektowania praw czowieka i budowy spoeczen stwa obywatelskiego. W tym okresie ro Europejswidoczne stao sie wniez osabienie ukrain skiej woli wspo pracy z Unia , przy jednoczesnym rozkwicie kooperacji z Rosja 16. ka cy sie zwrot w polityce europejskiej Ukrainy us Zarysowuja wiadomi pan stwom zachodnim, z e pan stwo to, podobnie jak Biaorus , w sposo b niebezpieczny dryfuje Moskwy. W 2001 r. UE rozpocze a nowa ofensywe maja ca na celu w strone wsparcie ukrain skiej proeuropejskiej opozycji. Sygna dali szef Komisji Europejskiej Romano Prodi i premier Szwecji Gran Persson. Opublikowali oni w International Herald Tribune wspo lny artyku, w kto rym pisali, z e Zacho d powinien c trzne niedostatki funkcjonowania ukrain przymkna oczy na wewne skiego pan stwa i skoncentrowac sie na budowaniu nowych stosunko w z Ukraina, mogacych byc dla jej integracji z Rosja 17. alternatywa okazja do poznania intencji polityko 4. doroczne Dobra w ukrain skich stay sie 6 grudnia 2001 r. w Kijowie. konsultacje niemiecko-ukrain skie, kto re odbyy sie zane z zamachem terrorystycznym w USA sprzed Przysoniy je jednak kwestie zwia c do relacji Ukraina trzech miesiecy i problemy wspo pracy bilateralnej. Przechodza UE kanclerz G. Schrder dos c niespodziewanie zaproponowa, aby Ukraina Europejska przygotowaa scenariusz uzyskania statusu czonka wspo lnie z Komisja stowarzyszonego 18. Po z niej juz nie wraca do tego tematu. kszej dynamiki relacje Ukrainy z Unia Europejska nabray dopiero w poWie tkach XXI w. 27 grudnia 2001 r. Komisja Europejska przedstawia strategie cza powania z Ukraina obliczona na lata 2002-2006. Na pocza tku 2002 r. kraje poste ksze zrozumienie dla potrzeby sformuowania czonkowskie wykazyway coraz wie cych poprawie stosunko dzy UE a Ukraina . ram instytucjonalnych, suz a w mie cej sie wewna trz Wspo W rezultacie tocza lnot dyskusji ministrowie spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii i Szwecji zainicjowali nowy plan znany jako siedztwa (New Neighbours Initiative), skierowany do Ukrainy, Inicjatywa nowego sa Biaorusi i Modawii. Inicjatywa ta miaa suz yc w pierwszej kolejnos ci polepszeniu jako najwaz siado stosunko w z Ukraina niejszym z nowych sa w Unii po jej upywu czasu inicjatywa ta budzia jednak coraz rozszerzeniu w 2004 r. W miare kszy niepoko s wie j. Cze c pan stw czonkowskich, a zwaszcza Niemcy i Francja , z obawiay sie e moz e byc to uznane za punkt wyjs cia na drodze do przyszego czonkostwa.

ba, Unia Europejska jako aktor stosunko R. Zie w mie dzynarodowych, Warszawa 2003, s. 162-163. 17 R. Prodi, G. Persson, Ukrainiens Progress should be a Priority for all Europe, International Herald Tribune 22 V 2001. 18 Deutsch-ukrainische Regierungskonsultationen. Botschaft der Bundesrepublik Deutschland in Kiew,http:www.kiew.diplo.deVertretungkiewde03Deutschland undUkraine Austausch4 Regierungskonsultationen.html.; Rocznik Strategiczny 20012002, Warszawa 2002, s. 234.

16

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

137

zay wspo w dziedziW czerwcu 2002 r. Ukraina i Unia Europejska nawia prace Rady Europejskiej z Sewilli z czerwca nie reagowania kryzysowego. Decyzja 2002 r. ustanowiono mechanizm konsultacji i wspo pracy na tym polu. 14 wrzes nia to Program Integracji Ukrainy 2002 r. dekretem prezydenta Leonida Kuczmy przyje cych zbliz z UE. Zawiera on wiele konkretnych wytycznych dotycza enia ustawodawstwa ukrain skiego do norm unijnych 19. pia oficjalnie do Komisji Europejskiej o przyznanie jej W 2002 r. Ukraina wysta penego statusu gospodarki rynkowej. W maju 2004 r. Komisja wydaa jednak negatywna , gdyz decyzje uznaa, z e niekto re kryteria, od kto rych prawo wspo lnotowe uzalez niao przyznanie rynkowego statusu gospodarce ukrain skiej nie zostay spenione. cia nowych 10 czonko polityczna Perspektywa przyje w do Unii zmieniaa mape koniecznos Europy i postawio przed Bruksela c nowego zdefiniowania polityki cych do czonkostwa, jak i do krajo zaro wno wobec pan stw aspiruja w, kto re do zania liczyc z ro z nych wzgle w tego nie chciay lub nie mogy na takie rozwia . W paz dzierniku 2003 r. na szczycie UE Ukraina w Jacie premier Woch Silvio Berlusconi nie zamyka drzwi przed Kijowem do czonkostwa pod warunkiem konsekwentnego wdraz ania programu reform. Oczekiwania obu stron byy jednak cia planu rozbiez ne. Strona ukrain ska chciaa doprowadzic w Jacie do przyje . wspo pracy na dwa lata, kto rego ostatecznym celem byoby stowarzyszenie z Unia li przygotowac Natomiast przedstawiciele UE pragne plan wspo dziaania obliczony na 4-5 lat bez zaoferowania Ukrainie statusu czonka stowarzyszonego. Szczego y strategii Europejskiej miay byc ustalone w przygotowywanej przez Bruksele siedztwa (EPS). Juz Polityki Sa w lutym 2004 r. unijny komisarz ds. rozszerzenia c, z Gnter Verheugen rozwia wszystkie nadzieje os wiadczaja e zaro wno Rosja, jak z i Ukraina, Biaorus i Modawia nie maja adnych perspektyw na czonkostwo. ce przygotowanie tych pan Problemem miaoby byc nie tylko niewystarczaja stw, ale trznej w ramach Wspo i zapowiedz integracji wewne lnej Przestrzeni Gospodarczej cza cej Rosje , Ukraine , Biaorus (WPG), a i Kazachstan 20. ca Po historycznym rozszerzeniu Unii o nowe pan stwa w maju 2004 r. obraduja a strategie EPS, w Brukseli w dniach 17-18 czerwca 2004 r. Rada Europejska przyje czonkostwa i ukadu stowarzykto ra wykluczaa m.in. wobec Ukrainy perspektywe szeniowego. Zakadaa ona przygotowanie na najbliz sze 3-5 lat Plano w dziaania UE wobec konkretnych krajo w. Po ich pomys lnym zakon czeniu miay zostac zwarte siedztwie, kto piyby ukady PCA. W konkluzjach Umowy o europejskim sa re zasta rzutowac da z posiedzenia stwierdzono, z e na rozwo j stosunko w UE z Ukraina be ce sposobu przeprowadzenia jesienoczekiwania pan stw czonkowskich UE dotycza nych wyboro w prezydenckich w tym kraju oraz nadzieje na zmiany negatywnej
19 cz, Poszerzona Unia Europejska wobec wschodniego sasiedztwa: K. Pe czyn ska-Na e problemy i rozwiazania, Os rodek Studio w Wschodnich, Warszawa 2003, s. 17. 20 J. Bielecki, Rosja, Ukraina i Biaorus bez szans na czonkostwo, Rzeczpospolita 26 II 2004.

138

Bogdan Koszel

oceny stanu demokracji na Ukrainie, szczego lnie w odniesieniu do wolnos ci medio w. Nie doszo do uzgodnien w kwestii perspektywy utworzenia w przyszos ci Strefy Wolnego Handlu UE Ukraina, ani w kwestii uatwien wizowych. Bliz sze zania byo przyznanie przez UE Ukrainie statusu gospodarki rynkowej, gdyz rozwia wymagay tylko dwie kwestie sporne prawo o upados ciach w stosunku do biorstw pan przedsie stwowych oraz wpyw pan stwa na ksztatowanie cen niekto rych towaro w metalurgicznych i nawozo w. Nierozstrzygnieta pozostaa kwestia nowej Ukraina miaaby podpisac umowy, kto ra z UE po zakon czeniu z sukcesem Ukraina chciaaby, aby implementacji planu dziaania. Wspierana przez Polske kszos umowa ta miaa charakter ukadu stowarzyszeniowego. Jednakz e wie c pan stw i Niemcami sprzeciwiaa sie takiemu rozwia zaniu czonkowskich na czele z Francja ca umowa sa siedzka 21. i proponowaa niewiele Kijowowi daja du na wpla tanie sie prezydenta Kuczmy w ro Ze wzgle z ne afery, ograniczanie wolnos ci medio w i wejs cia w z ycie w maju 2004 r. jednoznacznie interpretowanego ukadu o Wspo lnej Przestrzeni Gospodarczej powodoway, z e wiarygodnos c dzynarodowej stopniowo spadaa. Polska miaa olbrzymie Ukrainy na arenie mie du na s trudnos ci z jej promowaniem na unijnych forach ze wzgle wiez ej daty c czonkostwo i nieche pozostaych partnero w do podejmowania jakichkolwiek zan cych sie wyboro to zobowia w obliczu zbliz aja w prezydenckich. Uwidocznio sie na szczycie Ukraina UE w Hadze w lipcu 2004 r. Prezydentowi Kuczmie nie udao przekonac sie unijnych rozmo wco w do przyznania Ukrainie statusu gospodarki wolnorynkowej, co dawao nadzieje na uzyskanie preferencyjnych warunko w dzynarodowym. Szefowie rza do w handlu mie w i pan stw UE podtrzymali jedynie wobec Ukrainy zapisana w strategii EPS. Dodatkowo holenderski premier Jan oferte , aby zbliz ce sie wybory na Peter Balkenende ostrzeg wprost prezydenta Kuczme aja Ukrainie nie zostay zmanipulowane, a niezalez nym mediom zapewniono swobode do dziaania 22. We wrzes niu 2004 r. ambasador Ukrainy w Polsce Ihor Charczenko przedstawi koncepcje ukrain nowa skiej polityki zagranicznej. Odrzuca on opinie o zmianie jej strategicznych celo przez Ukraine w, w tym czonkostwa w UE i NATO. Stwierdzi, z e Kijo w nadal jest zainteresowany rozwojem szerokiej wspo pracy z pozytywna reakcja ze z tymi organizacjami. Os wiadczenie to nie spotkao sie dza cych przed strony Unii, kto ra podejrzewaa, ze jest to tylko manewr rza cymi sie wyborami prezydenckimi na Ukrainie 23. zbliz aja 12 paz dziernika 2004 r. w Brukseli ministrowie spraw zagranicznych Polski i Niemiec Wodzimierz Cimoszewicz i Joschka Fischer na posiedzeniu unijnej trznych wspo Rady ds. Ogo lnych i Stosunko w Zewne lnie zaprezentowali Szkic
A. Bielska, R. Dziewulski, Konkluzje Rady Europejskiej w Brukseli (17-18 czerwca 2004 r.) http:www.biuletyn.ukie.gov.plHLPbanal.nsf089CBAE295EB5276CC1256F420037724Cfile0 4.pdf?Open. 22 A. S ojewska, Bez obietnic dla Kijowa, Rzeczpospolita 9 VII 2004. 23 I. Charczenko, Zakadnicy starego podziau, ibidem, 3 IX 2004.
21

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

139

o europejskiej polityce wobec Ukrainy. W dokumencie tym proponowano aktywna Unii wobec Ukrainy, w tym zawarcie nowego porozumienia z tym krajem, polityke elastycznos c w stosowaniu obecnych uregulowan wizowych, przyznanie Ukrainie cie przygotowan statusu pan stwa o gospodarce rynkowej oraz rozpocze do negocjacji o ustanowieniu strefy wolnego handlu. Dokument ten by pewnego rodzaju skierowana do spoeczen oferta stwa ukrain skiego, w celu pokazania, iz zachodni sasiedzi nie zapomnieli o Ukrainie, a s cisa wspo praca z Rosja ma swoja europejska 24 . alternatywe Przed po js ciem obywateli do urn na Ukrainie, 21 paz dziernika frakcje poselskie du niemieckiego o aktywna SPD i Bndnis 90Die Grnen zaapeloway do rza i wzmoz polityke enie nacisko w na wadze w Kijowie, aby wybory przebiegy dzynarodowych obserwatoro prawidowo i demokratycznie z udziaem mie w. da miay one olbrzymi wpyw na rozwo Uznano, z e be j sytuacji nie tylko na da na rozwo Ukrainie, lecz ro wniez w cay regionie i rzutowac be j stosunko w dzy Kijowem i Berlinem 25. pomie pierwsza tura wyboro 31 paz dziernika 2004 r. odbya sie w prezydenckich na Ukrainie. Wedug oficjalnych wyniko w wygra lider opozycji Wiktor Juszczenko, kto ry otrzyma 39,87% goso w, natomiast premier Wiktora Janukowycz otrzyma opozycja, kto 39,32% goso w. Z wynikami tymi nie zgadzaa sie ra zarzucia wadzom ich sfaszowanie i zawyz one poparcie dla premiera 26. Przejs cie do drugiej tury dwo ch Wiktoro w byo starciem dwo ch koncepcji przyszos ci Ukrainy. Dobrze widziany w Moskwie i popierany przez wschodnia zyczna cze s z zko rosyjskoje c kraju Janukowycz otwarcie da y do s cis lejszych zwia w , od kto stych wizyt z Rosja rej otrzyma znaczne poparcie m.in. w trakcie cze rosyjskich polityko w z Wadimirem Putinem na czele, kto rzy otwarcie popierali . Natomiast lider opozycji Wiktor Juszczenko przyszos jego kandydature c Ukrainy Zachodnia oraz w czonkostwie w Unii Europejswidzia we wspo pracy z Europa kiej i NATO. wydaje, pocza tkowo Bruksela nie dostrzegaa zoz Jak sie onos ci problemu ukrain skiego. Dopiero intensywne zabiegi polskich eurodeputowanych zmusiy cia 17 listopada uchway be da cej apelem do wadz Parlament Europejski do podje ukrain skich o przeprowadzenie uczciwych wyboro w. na Ukrainie druga tura wyboro 21 listopada 2004 r. odbya sie w prezydenckich. Wedug oficjalnych wyniko w wybory wygra premier Janukowycz, jednak jak sie po z niej okazao zostay one sfaszowane (ponad 3 mln goso w). Opozycja nie z oficjalnymi wynikami i razem ze swoimi zwolennikami wysza na pogodzia sie na najwie kszym placu Kijowa ulice. Go wne wiece opozycji odbyway sie
P. Kos cin ski, Przybliz yc Ukraine do Unii, Rzeczpospolita 28 I 2005; K. Ko odziejczyk, Szanse polsko-niemieckiej inicjatywy dla Ukrainy, ibidem, 12 XI 2004. 25 Deutscher Bundestag: Ukraine zu freien und fairen Wahlen unter internationaler Beobachtung drngen, Auswrtiges Amt, http:www.bundestag.deaktuellhib20042004 25203.html. 26 M. Cichocki, O. Osica, A. Podolski, Imperium kontratakuje, Rzeczpospolita 6-7 XI 2004.
24

140

Bogdan Koszel

a sie pomaran Majdanie, gdzie powstao miasteczko namiotowe. Rozpocze czowa Wiktor Juszczenko oraz Julia Tymoszenko. rewolucja, na kto rej czele stana powto Opozycja gos no domagaa sie rzenia sfaszowanych wyboro w 27. Wyniko w wyboro w nie zaakceptowaa ro wniez Komisja Europejska, kto ra daa ponownego przeliczenia jednogos nie odrzucia oficjalne rezultaty i zaz a goso w. Szef unijnej dyplomacji Javier Solana kategorycznie stwierdzi z e Unia Europejska nie zaakceptuje sfaszowanych wyboro w, gdyz Ukraina posiada fun damentalne znaczenie dla Europy 28. W Parlamencie Europejskim demokracje promowali przede wszystkim Polacy. 25 listopada polski Sejm przez ukrain ska przyja apel do Rady Najwyz aklamacje szej Ukrainy o zachowanie standardo w cych od mie dzydemokratycznych. Stwierdzono, z e w informacjach napywaja sie uzasadnione podejrzenia, iz narodowych obserwatoro w znajduja podczas drugiej wielu naduz tury wyboro w prezydenckich dopuszczono sie yc , a nawet zwykych faszerstw 29. 22 listopada Rada UE stwierdzia, z e Unia jest zaniepokojona i rozczarowana przebiegiem drugiej tury wyboro w i zaapelowaa, aby zaro wno przebieg wyboro w, jak i ich wyniki poddac kontroli. Sytuacji na Ukrainie cony by ro pos wie wniez szczyt UE Rosja 25 listopada 2004 r. w Hadze. Podczas spotkania nie uzgodniono wspo lnego stanowiska, gdyz strona unijna domagaa sie sprawdzenia wyboro w, natomiast prezydent Putin stwierdzi, z e nie nalez y ingerowac w sprawy suwerennego pan stwa. sympatii dla W Polsce kryzys ukrain ski wywoa olbrzymie poruszenie i fale demokratycznych przeobraz en . Politycy uznawali go za pierwszy tej miary test zdolnos ci Unii do wspo lnej polityki zagranicznej. Ostrzegano, z e jez eli Unia dzie zdolna do wspo Europejska nie be lnego stawienia czoa wyzwaniom z Kijowa, dzie nadszarpnie ty i sceptycyzm co do wiarygodnos jej autorytet w Polsce be ci Unii jako solidarnej wspo lnoty politycznej zyska nowe uzasadnienie. Polubowne zaatwienie problemu ukrain skiego traktowano w Warszawie prestiz owo, istniaa mo , jest uwaz s wiadomos c , z e to, co sie wi nad Wisa nie wysuchiwane nad Dnieprem 30. d niemiecki z pewnym ocia ganiem opowiedzia sie po stronie pomaran Rza czowej rewolucji na Ukrainie i byo to go wnie wynikiem presji niemieckiej opinii publicznej i medio w. Dla kanclerza G. Schrdera, kto ry jeszcze w kwietniu gos ci na swoich urodzinach w Hanowerze prezydenta W. Putina jedynego gos cia tak wysokiej rangi bya to decyzja trudna, kto ra zmuszaa do weryfikacji tezy c gos o przynalez nos ci Ukrainy do rosyjskiej strefy wpywo w. Zabieraja w Bundestagu po szczycie UE Rosja, zapewnia, z e W. Putin jest demokrata w pan i pragnie przeksztacic Rosje stwo demokratyczne. Przyzna jednak, z e
P. Kos cin ski, P. Reszka, To dopiero poczatek, Rzeczpospolita 26 XI 2004. A. S ojewska, UE i NATO za jednos cia, ibidem, 30 XI. 29 E. Ol czyk, Do Polski po wsparcie, ibidem 26 XI 2004; A. S ojewska, Trzeba ponownie przeliczyc gosy, ibidem, 25 XI 2004. 30 J. Reiter, Dramatyczny dylemat Unii. Ukraina mie dzy Rosja i Europa, ibidem, 25 XI 2004.
28 27

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

141

faszerstw, nad czym nie moz w czasie wyboro w na Ukrainie dopuszczono sie na przejs c do porzadku dziennego. Szef dyplomacji Joschka Fischer dopiero po cych faszerstw, nie wykluczy wezwaniu Bundestagu do zbadania zarzuto w dotycza koniecznos ci powto rzenia wyboro w 31. Podczas dwudniowego szczytu Unii Europejskiej w Brukseli w dniach 16-17 do deklaracje w sprawie grudnia 2004 r. szefowie pan stw i rza w wydali wspo lna zki Ukrainy, w kto rej stwierdzono, z e UE pragnie wzmocnic szczego lne zwia poprzez pene wykorzystanie nowych szans oferowanych przez Europejsz Ukraina Polityke Sa siedztwa 32. ka Jednos c wykazana przez czonko w Unii podczas pomaran czowej rewolucji demokracji za bya rzadko spotykana. Pan stwa czonkowskie Unii uznay obrone zania Ukrainy do zachodniego systemu wartos symbol przywia ci. Aby znalez c zanie w zaistniaej sytuacji w roli negocjatoro pokojowe rozwia w wyjechali na prezydent Polski Aleksander Kwas Ukraine niewski, prezydent Litwy Valdas Adamkus oraz Wysoki Przedstawiciel UE ds. WPZiB Javier Solana. Po dugich gym stole z udziaem Kuczmy, Janukowycza i Juszczenki negocjacjach przy okra doprowadzic udao sie do porozumienia na Ukrainie w sprawie powto rzenia gnie cie polityki zagranicznej UE, wyboro w prezydenckich. Byo to waz ne osia pod uwage fakt, z szczego lnie, jes li wez mie sie e przedstawiciele Unii nie tylko role w rozpocze ciu procesu negocjacji, ale takz odegrali istotna e, co jeszcze do wypracowania rozwia zania problemu. Choc twaz niejsze, przyczynili sie nieche role odegrali przy tym Niemcy inspirowani przez strone polska . nie, ale pewna za powto rzeNiemiecki minister spraw zagranicznych J. Fischer opowiedzia sie niem wyboro w prezydenckich na Ukrainie, jez eli weryfikacja wyniko w wykaz e powaz ne faszerstwa lub wywieranie wpywu. Sugerowa przeprowadzenie takiej dzynarodowym nadzorem 33. kontroli pod mie z W powto rzonych wyborach prezydenckich 26 grudnia zwycie y kandydat 23 stycznia 2005 r. opozycji W. Juszczenko. Zainaugurowa prezydenture puja c w parlamencie ukrain wyste skim, gdzie stwierdzi, z e celem strategicznym Ukrainy jest czonkostwo w Unii Europejskiej. Tezy te potwierdzi podczas wizyty pi na posiedzeniu Zgromadzenia w Strasburgu i Brukseli. 25 stycznia wysta parlamentarnego Rady Europy, natomiast 23 lutego na forum Parlamentu Europejspien kiego. Podczas obu wysta podkres li, z e priorytetami w polityce zagranicznej pienie do UE oraz jak najlepsze stosunki z Rosja i innymi Ukrainy jest przysta siadami Ukrainy 34. pan stwami, szczego lnie z sa
P. Jendroszczyk, Do Kijowa przez Moskwe . Czy ostatnie wydarzenia zmienia polityke Niemiec?, ibidem, 27 XI 2004; tenz e, Gerhard Schrder i rosyjska ruletka, ibidem, 29 XI 2004. 32 R. Gut kowski, Grudniowy szczyt UE, Monitor Unii Europejskiej nr 12, XII 2004, s. 2. 33 Urzad Komitetu Integracji Europejskiej, Ukraina, 26 listopada 2004. 99EF7A04C FC 83 A50C 1256 F 580038A3DOpen. 34 E. Schneider, Die ukrainische Auenpolitik unter Wiktor Juschtschenko, Diskussionspapier. Forschungsgruppe RulandGUS. SWP, nr 72007, Oktober 2005; A. Go rska, Ukraina wybiera Unie Europejska, Os rodek Studio w Wschodnich Komentarze, Warszawa 3 II 2005.
31

142

Bogdan Koszel

tpliwos Nie ulegao wa ci, iz w czasie pomaran czowej rewolucji ukrain skie zanie do idei demokratycznych, spoeczen stwo zademonstrowao swoje przywia do szacunek dla zasady rza w prawa i przekonanie o potrzebie istnienia wolnych wa tpliwos medio w. W rezultacie Ukraina udowodnia ponad wszelka c , z e jest krajem europejskim nie tylko w sensie geograficznym, lecz takz e, co najistotniejdem przywia zania do najwaz sze, pod wzgle niejszych wartos ci demokratycznych, co uznay wszystkie kraje czonkowskie UE. Mimo z e jednym z bezpos rednich Ukrainy jako kraju skutko w pomaran czowej rewolucji byo samookres lenie sie dzy europejskiego, nie doprowadzio to do szybkich zmian w stosunkach mie i Bruksela . Ukraina 21 lutego podczas wizyty W. Juszczenki w Komisji Europejskiej zosta Plan dziaan podpisany uzgodniony jeszcze z prezydentem L. Kuczma Ukraina siedztwa. Zawiera on zestaw wymagan UE w ramach Europejskiej polityki sa Unii sto niejasno sformuowanych, analogicznych do tych, jakie wobec Ukrainy, cze pozostaway stawiano kandydatom do czonkostwa, kto rych relacje z Bruksela jeszcze na wczesnym etapie. Obiecano zawarcie wzmocnionego ukadu po upywie waz nos ci obecnego traktatu PCA, stworzenie forum dla dialogu enerkszy getycznego, uproszczenie systemu wydawania wiz dla Ukrain co w oraz wie p do pienie dzy z Europejskiego Banku Inwestycyjnego Dokument ten nie doste odzwierciedla nadziei Ukrainy wobec UE. Nowe wadze stwierdziy, z e jest on na Ukrainie. Stronie ukrain nieadekwatny w stosunku do tego, co wydarzyo sie skiej wyraz nie brakowao sygnau o perspektywie czonkostwa 35. Do stworzenia bardziej konkretnej wizji dla ukrain skiej akcesji do UE nawoywa prezydent W. Juszczenko podczas pobytu w Niemczech. 8 marca 2005 r. czna cze s europejskiej przekonywa w Bundestagu, z e Ukraina jest nieoda cia siadem Europy, lecz jest cze s rodziny narodo w. Stwierdzi, ze Ukraina nie jest sa cia dowych by niky. Kanclerz Schrder Europy. Odzew na jego apel w koach rza przyrzek tylko dooz yc staran , aby w 2005 r. Ukraina otrzymaa status gospodarki wiatowej Organizacji handlu (WTO). Wie ta zostaa do S cej rynkowej i przyje Merkel i wiceprzewodobiecaa opozycja CDUCSU. Sformuowany przez Angele cego frakcji Michaela Glosa wniosek kilkunastu deputowanych tej partii nicza od rza du podpisania ukadu stowarzyszeniowego tuz domaga sie po zakon czeniu 36 unijnego Planu dziaania .
E. Schneider, Die Ukraine und die Europische Union, Ukraine-Analysen nr 62006, s. 2. Fr eine klare europische Perspektive der Ukraine. Antrag der Abgeordneten Claudia Nolte, Dr. Friedbert Pflger, Peter Hintze, Peter Altmaier, Veronika Bellmann, Dr. Wolfgang Btsch, Anke Eymer (Lbeck), Erich G.Fritz, Roland Gewalt, Josef Gppel, Kurt-Dieter Grill, Michael Grosse-Brmer, Karl-Theodor Freiherr von und zu Guttenberg, Olav Gutting, Klaus-Jrgen Hedrich, Ursula Heinen, Michael Hennrich, Joachim Hrster, Klaus Hofbauer, Bernhard Kaster, Michael Kretschmer, Gunther Krichbaum, Patricia Lips, Dr. Gerd Mller, Dr. Georg Nlein, Franz Obermeier, Ruprecht Polenz, Thomas Rachel, Dr. Klaus Rose, Volker Rhe, Albert Rupprecht (Weiden), Dr. Wolfgang Schuble, Bernd Schmidbauer, Dr. Andreas Schockenhoff, Thomas Silberhorn, Michael
35 36

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

143

tku 2005 r. przygotowany zosta wspo Na pocza lny niemiecko-polsko-litewski dokument, kto ry wprawdzie nie zawiera oferty przyszego czonkostwa w UE, jednak wzywa do bardziej hojnej i odwaz nej polityki wobec Ukrainy. 21 marca 2005 r. przebywali w Kijowie ministrowie spraw zagranicznych Adam konsultacji z prezydentem Rotfled i J. Fischer, kto rzy przeprowadzili serie , premier J. Timoszenko i ministrem spraw zagranicznych Borysem W. Juszczenka Tarasiukiem. Nie mo wiono wprost o wejs ciu Ukrainy do Unii Europejskiej, tylko cych na celu zbliz o planie dziaan maja enie Kijowa do Brukseli. Polska i Niemcy cej stypendio zamierzay m.in. przyznac wie w ukrain skiej modziez y oraz stworzyc na Ukrainie uniwersytet europejski, a w dalszej perspektywie polsko-ukrain ski uniwersytet w Lublinie. Dodatkowo eksperci obu krajo w mieli szkolic ukrain skich samorzadowco w w dziedzinie demokracji i funkcjonowania pan stwa prawa. W trudcych za granice Niemcy wprowadziy nej kwestii uatwien dla Ukrain co w podro z uja pczy. Mimo zych znaczne ulgi, z kto rych skwapliwie skorzysta s wiat przeste dos wiadczen , atakowany przez niemieckie media, minister J. Fischer nie zamierza ksza kontrole procedury zrezygnowac z tych uatwien , zapowiedzia tylko wie 37 wydawania wiz . 22 kwietnia 2005 r. Oeh Rybaczek wicepremier Ukrainy ds. integracji dzie Julii Tymoszenko zaprezentowa w Brukseli mape europejskiej w rza , opracowana na podstawie Planu dziaania Ukraina UE. Rza d drogowa za sie do zrealizowania w 2005 r. zadan przybliz ukrain ski zobowia , kto re maja yc z UE. wspo prace W wywiadzie dla Gazety Wyborczej z 11 kwietnia 2005 r. prezydent Ukrainy Wiktor Juszcznko stwierdzi: Nie ma sensu dyskutowac o tym, czy Ukraina jest s Europy. My nie sa siadujemy z Europa , my jestes s . Idea cze cia my jej cze cia dzie dalej wcielania w z zjednoczenia kontynentu be ycie i wczes niej czy po z niej sie dzie w Unii Europejskiej, bo Europa bez dokona (...) Oczywis cie, z e Ukraina be Ukrainy jest niekompletna 38. Europejska , 1 maja 2005 r. Zgodnie z wczes niejszymi ustaleniami z Komisja zek wizowy dla obywateli pan Ukraina zniosa obowia stw czonkowskich Unii to rozmowy na temat uatwien Europejskiej. Jednoczes nie podje wizowych dla biorco dziennikarzy, two rco w, przedsie w i studento w z Ukrainy i porozumienia w sprawie readmisji.
Stbgen, Dr. Hans-Peter Uhl, Annette Widmann-Mauz, Willy Wimmer (Neuss), Matthias Wissmann und der Fraktion der CDUCSU. Deutscher Bundestag. Drucksache15502115. dip.bundestag. debtd 150501 505021.pdf.; Juschtschenko pldiert fr eine neue Ukraine, Neue Zrcher Zeitung 10 III 2005. 37 Fischer sichert Ukraine Hilfe zu, Der Tagesspiegel 22 III 2005; J. Przybylski, Polsko-niemiecka misja na Ukrainie, Rzeczpospolita 5 III 2005; P. Kos cin ski, Polska i Niemcy pomoga Ukrainie wejs c do Unii, ibidem, 22 III 2005. O skandalu wizowym zob. K. Schuller, R. Veser, Der Ukraine geht es wie Fischer, Frankfurter Allgemeine Zeitung 8 III 2005. 38 Oczywis cie, ze wejdziemy do Unii, rozmowa z Wiktorem Juszczenko, Gazeta Wyborcza 11 IV 2005.

144

Bogdan Koszel

30 listopada 2005 r., na szczycie UE Ukraina w Kijowie zapada polityczna Ukrainy za kraj o gospodarce rynkowej. Decyzja ta decyzja o uznaniu przez Unie oznaczaa uatwienia dla ukrain skich eksportero w oraz przyspieszenie negocjacji wiatowej Organizacji Handlu. Podczas szczytu w sprawie czonkostwa Ukrainy w S cy Komisji Europejskiej Jos Manuel Barroso stwierdzi, z przewodnicza e przyszos c Ukrainy jest w Europie. 21 grudnia 2005 r. Rada UE potwierdzia formalnie statusu Ukrainy, dokonuja c modyfikacji w unijnym rozporza dzeniu antyzmiane 39 dumpingowym . steru rza do 2005 r. pan Przed zmiana w w Niemczech i Polsce jesienia stwa cia Ukrainy do Unii Europejskiej, byy silnie czonkowskie, w kwestii przyje za jak najszybpodzielone. Polska, kraje batyckie i skandynawskie opowiaday sie czonkostwa szym rozpisaniem rozkadu jazdy do Brukseli i jasna perspektywa dla tego kraju. We Francji i Wielkiej Brytanii traktowano te dyskusje za przed pan wczesne. Sprawami ukrain skimi nie interesoway sie stwa basenu Morza ro c sie so S dziemnego. Niemcy, wystrzegaja w o czonkostwie, obiecay daleko ca pomoc w zacies zan ida nianiu powia republiki ze strukturami wspo lnotowymi 40. tko do Polska od pocza w rza w PiS Samoobrony LPR zdecydowanie degos klarowaa cia c w popieraniu europejskich aspiracji Ukrainy. Wyrazi to dobitnie prezydent Lech Kaczyn ski podczas swojej podro z y do Kijowa na przeomie lutego c sympatie dla obozu pomaran i marca 2006 r. Ujawniaja czowych, ostrzeg jednoczes nie, z e prozachodni kurs Ukrainy jest kursem, kto rego zachwianie miaoby bardzo ze skutki dla samej Ukrainy, a takz e dla Polski i Europy. Podobne os wiadczenie zoz y nieco po z niej w dniach 8-9 marca 2006 r. podczas wizyty za przyje ciem do Unii w Berlinie w 2006 r., gdy publicznie opowiedzia sie dowym premiera J. Kaczyn Ukrain co w i Gruzino w. Z kolei w expos rza skiego za rozz 10 lipca 2006 r. potwierdzono, iz nieodmiennie opowiadamy sie 41. szerzeniem Unii Europejskiej o Ukraine 2005 r. pod kierownictwem A. Merkel koalicyjny gabinet Utworzony jesienia CDUCSU-SPD z pewnym dystansem podchodzi do wczes niejszej strategii i pewnej dyskryminacji Kijowa. G. Schrdera preferencji dla stosunko w z Rosja du na autorytarne zape dy administracji kremlowskiej i tamszenie wolnoZe wzgle ksza wstrzemie z mo s ci sowa w Rosji, Niemcy z wie liwos cia wili o strategicznym . Niejako automatycznie poprawiao to stan ich relacji partnerstwie z Moskwa . Spore wraz ta propozycja kanclerz z Ukraina enie na Ukrainie zrobia przyje
. Adamski, Rynkowy krok Ukrainy na Zacho d, ibidem, 2 XII 2005; E. Kaliszuk, Ukraina uznana za gospodarke rynkowa, Wspo lnoty Europejskie Biuletyn Informacyjny nr 1, Warszawa 2006, s. 24-25. 40 E. Schneider, op. cit., s. 4. 41 Expos premiera Jarosawa Kaczyn skiego, Kancelaria Prezesa Rady Ministro w. http:www.kprm.gov.pl143318017.htm.; o wizytach: P. Kos cin ski, T. Serwetnik, Prezydent dotrzyma sowa. Wizyta na najwyz szym szczeblu przed wyborami, Rzeczpospolita 28 II 2006; Treffen Merkel mit Kaczynski: Auftakt einer neuen Etappe, Frankfurter Allgemeine Zeitung 9 III 2006.
39

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

145

ds. europejskich prezydenta W. Juszczenki A. Merkel powoania na doradce dos wiadczonego dyplomaty, byego ambasadora RFN w Kijowie Dietmara Stdeta Weimarskiego w Mettlach 5 grudnia 2005 r. szefowie manna. Na szczycie Tro jka do za pan stw i rza w Niemiec, Francji i Polski zdecydowanie opowiedzieli sie wspo zwaszcza w dziedzinie migracji i bezpieczen intensyfikacja pracy z Ukraina s, twa granic. Uzgodniono poparcie dla nowej kompleksowej umowy z Ukraina 42 acznie z porozumieniem o wolnym handlu UE Ukraina . Korzystne z perspektywy Ukrainy symptomy zmian w polityce niemieckiej i unijnej przypady na okres wyboro w parlamentarnych w tym kraju i rozamu skich dla prorosyjskiej Partii Regiono w obozie pomaran czowych. Po zwycie w gnie tych 26 marca 2006 r. na stanowisku premiera umocni sie rezultatach osia W. Janukowycz. Rokowania Unii Europejskiej w sprawie przeduz enia kluczowego y w martwym punkcie, gdyz dla Unii i Kijowa ukadu PCA jednak utkne nie miay tam, zapisy o moz znalez c sie liwym czonkostwie Kijowa w UE. Premier inicjatywe od prezydenta nie W. Janukowycz, kto ry w polityce zagranicznej przeja kry swojego rozczarowania z tego powodu. Uzna natomiast, z e jest to dobry moment na zmiane akcento w w ukrain skiej polityce zagranicznej i bliz szego zania Ukrainy z Rosja . Rozpocze to rozmowy na temat s zwia cisej wspo pracy gach i zagospodarowaw ramach WPG, 50% udziau Rosjan w ukrain skich gazocia zo trzniu przez Ukraine z gazonos nych w Syberii Zachodniej. Osabiony wewne czeniu sie od niego Julii z pomaran czowych po oda nymi podziaami obo pozycje i przesta penic solidnego zaplecza dla Tymoszenko straci swoja role tku prezydenta W. Juszczenki. Symbolem tej reorientacji by dymisja na pocza stycznia 2007 r. prozachodniego i zaangaz owanego na rzecz integracji z UE ministra spraw zagranicznych Borysa Tarasiuka 43. Nalez y przyznac , z e Unia Europejska nie uatwiaa zadania ugrupowaniom cym proeuropejskie nastawienie. Przed nieformalnym szczytem przywo deklaruja dco w unijnych w Lahti w Finlandii w paz dzierniku 2006 r. Komisja Europejska do przeprowadzenia niezbe dne reformy uznaa, z e Ukraina nadal ma przed soba i stwierdzia, z e na obecnym etapie pan stwa czonkowskie Unii Europejskiej nie sa cia wobec niej nowych zobowia zan gotowe do przyje . Wezwano Kijo w do reformy downictwa, walki z korupcja i poprawy klimatu dla inwestoro sa w. Z kolei ukrain ski prezydent powiedzia, z e oczekuje szerszego udziau UE i firm z Unii w budowie gu Odessa Brody Gdan rurocia sk, zaproponowa tez wykorzystanie tej nitki do do Czech. Parafowano ukrain przesyania kaspijskiej ropy przez Sowacje sko-unijna
P. Jendroszczyk, Radosny i konkretny Tro jkat Weimarski, Rzeczpospolita 6 XII 2006; M. Magierowski, Najwaz niejszy wierzchoek Tro jkata Weimarskiego, ibidem; por. Tro jkat Weimarski reaktywacja. Polska, Niemcy i Francja chca zacies niac wspo prace , Gazeta Wyborcza 4 XII 2006. 43 P. Kuspys, Ukraina rezygnuje z integracji europejskiej?, Krako w, 8 II 2007, http:www.stosunki. plmain 2114325520210,2,yisvp.htm?PHPSESSID:6b390af8b521b01b792e 9bd5a19b0571; R. Lindner, Das Ende von Orange: die Ukraine in der Transformationskrise, SWP-Studie nr 202006.
d Zachodni 2008, nr 1 10 Przegla
42

146

Bogdan Koszel

o readmisji i w sprawie uproszczenia unijnego systemu wizowego dla umowe Ukrain co w (obniz enie ceny wizy z 50 do 35 euro) i przyspieszenie procedur ich wydawania 44. c wyjs Szukaja cia z kryzysu prezydent W. Juszczenko 2 kwietnia 2007 r. za ukrain dzi przedterminowe wybory. dekretem rozwia ski parlament i zarza te motywowa amaniem konstytucji przez rza dza ca Partie Regiono Decyzje w, poprzez opo z nianie skadania mandato w deputowanych przez poso w powoanych dowe (przy istnieja cym zakazie a czenia tych stanowisk) oraz na funkcje rza kszos przekupywanie parlamentarzysto w opozycji i przyjmowanie ich do wie ciowej koalicji. Doprowadzio to do protesto w spoecznych i kryzysu politycznego. Nie utrzymac dao sie pierwotnej daty wyboro w (27 V 2007) i po negocjacjach c termin udania sie do z partyjnymi liderami wypracowano kompromis, wyznaczaja 45 urn na 30 wrzes nia 2007 r. Prezydencja niemiecka w Unii Europejskiej w pierwszej poowie 2007, kto ra z przypada na okres destabilizacji politycznej na Ukrainie, da ya do wprowadzenia wz ycie nowej strategii EPS. Specjalny zespo eksperto w kierowany przez ministra bnic spraw zagranicznych Franka-Waltera Steinmeiera zamierza wyodre sprawy siado Partnerstwo dla wschodnich sa w Unii z EPS i stworzyc dla nich oferte modernizacji. Berlin nie stwarza Ukrainie perspektywy czonkostwa na czym zalez ao Polsce, ale obiecywa jej strategiczne partnerstwo, udzia w charakterze obserwatora w pracach unijnych instytucji, konsultacje w zakresie polityki bezp do unijnych funduszy i przede wszystkim wa czenie w proces pieczen stwa, doste przystosowac decyzji politycznych. W ten sposo b Ukraina stopniowo miaaby sie do cych w Unii standardo biony panuja w. Negocjowany od marca 2007 r. nowy poge 500 mln ukad przewidywa przekazanie przez UE do dyspozycji Ukrainy kwote euro do 2010 r., propozycje nowych reform strukturalnych, polepszenie klimatu dla inwestycji zagranicznych w tym kraju, wkad Ukrainy w europejskie bezpieczen stzywaniu konflikto wo energetyczne i wzmocnienie roli Kijowa przy rozwia w regionalnych, przede wszystkim na Nadniestrzu. Nowy ukad, kto ry przewidywa ro wniez utworzenie strefy wolnego handlu Ukraina UE miaby zostac podpisany 14 wrzes nia na wspo lnym szczycie w Kijowie 46. cych sygnao cych z Kijowa i koniecznos Wobec niepokoja w pyna ci wy zaprosic pracowania nowego porozumienia, Niemcy zdecydoway sie premiera zan i Rosja . W. Janukowycza i wysondowac jego opinie w kwestii powia z Unia Ukrain ski premier w kon cu lutego 2007 r. w Berlinie nie pozostawi z adnych tpliwos wa ci, z e integracja ze Wspo lnotami pozostaje nadal priorytetem Ukrainy.
P. Kos cin ski, UE: nie ma mowy o czonkostwie Ukrainy, Rzeczpospolita 28 X 2006. I. Bredies, Staatszerfall in der Ukraine? Ursachen und Konsequenzen der gegenwrtigen Krise, Ukraine Analysen nr 222007, s. 2; N. Lange, Krisenbewltigung auf ukrainisch: Einigung ohne Kompromiss, ibidem, nr 242007, s. 2-5. 46 R. Lindner, Krise der Aussenpolitik und Vermittlungsbedarf fr die EU, Ukraine-Analysen, nr 222007, s. 5; tenz e, Konflikt in der Ukraine, SWP-Aktuell nr 282007, April 2007.
45 44

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

147

W negocjacjach nad nowym Ukadem o partnerstwie i wspo pracy, kanclerz dzie stworzenie strefy wolnego A. Merkel podkres lia, z e celem nowej umowy be dzy UE i Ukraina oraz wsparcie tego kraju w staraniach o przyje cie do handlu pomie wiatowej Organizacji Handlu. Zapewnia, z role S e Ukraina odgrywa szczego lna da popieray wszystkie dziaania w polityce UE, i zadeklarowaa, z e Niemcy be ce do reformowania Ukrainy, ale nie okres zmierzaja lia z adnej daty ewentualnej 47 akcesji tego pan stwa do UE . ke Polsce wspieraja cej konsekwentnie Paraliz polityczny Ukrainy nie by na re , ze zmiana jej europejskie aspiracje. W Warszawie dobrze orientowano sie tkowo niekorzystna dla wektoro w w polityce zagranicznej tego pan stwa byaby wyja zaniem byby realizacji celo w polskiej polityki wschodniej i najlepszym rozwia czonkostwa konkretny sygna z Brukseli oferujacy Ukrainie jasna perspektywe kszos w Unii. Moz liwos ci Polski skonfliktowanej na tle eurokonstytucji z wie cia pan stw unijnych byy jednak ograniczone. W sprawach ukrain skich w 2004 r. d, jak i opozycja mo zaro wno rza wiy jednym gosem i w Brukseli uchodzia ona za d J. Kaczyn eksperta w sprawach ukrain skich. Rza skiego mia dobre kontakty z obozem pomaran czowych, ale niewiele robi, by zyskac przynajmniej skromne cego na sile W. Janukowycza i jego niebieskich zwolenniko zaufanie zyskuja w. , z Sami Ukrain cy dobrze orientowali sie e polska sia przebicia w UE znacznie sie kszym zainteresowaniem przygla dali sie ewolucji wschodniej zmniejszya. Z wie umacniania sie w tym polityki Niemiec, kto rych entuzjazm do Rosji topnia w miare li wia zac kraju tendencji neoimperialnych i antydemokratycznych. Z nimi tez zacze 48 ksze nadzieje na spenienie europejskich ambicji . wie tpliwie Polska moga mo cie 22 Niewa wic o pewnym sukcesie jakim byo przyje stycznia 2007 r. przez unijnych ministro w spraw zagranicznych mandatu negoc, kto dzie utworzenie jacyjnego nowego porozumienia z Ukraina rego skutkiem be strefy wolnego handlu Ukraina UE. Nie oznaczao to jednak przybliz enie perspektywy czonkostwa. Wskutek presji Polski, ale tez Wielkiej Brytanii i Szwecji udao doa czyc sie do deklaracji stwierdzenie, z e Unia Europejska przyjmuje do wiadomos ci europejskie aspiracje Ukrainy 49. Kolejnym sygnaem wysanym w kierunku Ukrainy by raport przygotowany Michaa Kamin przez polskiego europarlamenarzyste skiego (PiS) i wsparty przez cego Parlamentu Europejskiego Marka Siwca (SLD). Kluczowiceprzewodnicza wym zapisem tego dokumentu przedstawionego na posiedzeniu komisji spraw tkach czerwca 2007 r. byo stwierdzenie, z zagranicznych PE w pocza e obecne negocjacje powinny doprowadzic do podpisania umowy stowarzyszeniowej UE
47 Janukowycz: Integracja z UE pozostaje priorytetem Ukrainy, Gazeta Wyborcza 28 II 2007; Merkel studzi zapa Ukrainy, Rzeczpospolita 1 III 2007. 48 M. Bosacki, Nie zamykajmy drzwi przed Ukraina, Gazeta Wyborcza 29 V 2007. 49 P. Kos cin ski, A. S ojewska, Propozycja Unii Europejskiej dla Ukrainy, Rzeczpospolita 22 I 2007; Unia Europejska potwierdzi ogo lnikowo europejskie aspiracje Ukrainy, Gazeta Wyborcza 20 I 2007.

10*

148

Bogdan Koszel

, a takz do zrealizowania jej dugoterminowego z Ukraina e przygotowac Ukraine celu, jakim jest zdobycie czonkostwa w Unii. Pomimo wahan wpywowego eurodeputowanego z Niemiec Elmara Broka, z e moz e to oznaczac ingerencje trzne sprawy Ukrainy pogra z w wewne onej w kampanii wyborczej, Parlament kszos goso c po Europejski wie cia w w miesia z niej uchwali raport Kamin skiego 50. Z punktu widzenia intereso w ukrain skich niekorzystny jest ukad prezydencji w Unii Europejskiej na najbliz sze lata. Po przewodnictwie portugalskim i sodzie miaa Francja w 2008 r. Dla tych wen skim, wiele do powiedzenia be ro pan stw priorytetowe jest traktowanie krajo w basenu Morza S dziemnego i w ich dzy pomocowych Unii. opinii to tam powinien byc kierowany strumien pienie to juz Uwidocznio sie w zapisanym na lata 2007-2010 budz ecie Europejskiej Polityki Sasiedztwa. Z tego z ro da liczaca 46 mln ludzi Ukraina ma otrzymac ce a cznie 41 mln mieszkan tylko 494 mln euro, podczas gdy licza co w Tunezja i Maroko az 954 mln euro 51. Niezawodnie w dugofalowej strategii Polski lez y, aby Niemcy aktywnie czac ce na celu utrwalenie w tym pan cej wa w ro z ne inicjatywy maja stwie sabna orientacji proeuropejskiej. Wspierac nalez y ro z ne inicjatywy, majace wzmacniac wspo na szczeblach politycznym, gospodarczym i spoecznym. trilateralna prace liczne przykady pokazuja ce dobrze zaze biaja ca sie wspo na linii Juz istnieja prace polsko-niemieckich dos Berlin-Warszawa w zakresie transferu na Ukraine wiadczen cych reformy administracyjne na we wspo pracy transgranicznej lub wspieraja Ukrainie. Zrealizowano wiele pojedynczych niemiecko-polsko-ukrain skich projek inspirowac to w, moga dalsze przeobraz enia. Sama tylko fundacja PAUCI (Fundacja Wspo pracy Polsko-Ukrain skiej) wspomoga w 2006 r. 15 projekto w urzeczywistnianych w ramach wymiany niemiecko-polsko-ukrain skiej, a ponadto we wspo im. Stefana Batorego i Fundacja im. Roberta Boscha dalszych pracy z Fundacja 8 w ramach Programu Partnerstwo Inicjatyw Spoecznych Niemcy Polska Ukraina 52. Takz e Polsko-Niemiecka Wspo praca Modziez y (PNWM) jest bardzo zaangaz owana we wspieranie spotkan tro jstronnych. Fundacja Nowy Staw s w Lublinie i fundacja Szcze liwe Dziecin stwo nabray charakteru go wnych cych sie tro wymiana z Ukraina 53. W intensywnej placo wek PNWM zajmuja jstronna siedztwa nalez wspo miast, os polityce sa aoby wzmacniac indywidualna prace rod gospodarcza . Olbrzymim wyzwanie wia z z wa ko w akademickich, wymiane e sie ucierpiec czeniem 21 grudnia 2007 r. Polski do strefy Schengen, na czym moga dzyludzkie i kooperacja nadgraniczna. Opata za wize turystyczna kontakty mie
A. S ojewska, Kijo w zasuguje na szanse , Rzeczpospolita 13 VII 2007; K. Ni klewicz, Ukraina moz e byc w Unii, Gazeta Wyborcza 6 VI 20097. 51 K. Ni klewicz, Unia skapi euro Ukrainie, Gazeta Wyborcza 31 VIII 2007. 52 Szerzej zob. Program Partnerstwo Inicjatyw Spoecznych Niemcy Polska Ukraina wyniki konkursu, http:pauci.orgplnews?action:view&id:145. 53 A. Schwall-Dren, Niemcy i Polacy partnerzy w ksztatowaniu aktywnej polityki wschodniej?, http:www.feswar.org.plpdfdocWykladAngelikiSchwallDueren.pdf.
50

Polska i Niemcy a europejskie aspiracje Ukrainy

149

cic cych w wysokos ci 35 euro moz e Ukrain co w znieche do podro z owania. Ubiegaja o tzw. wize szengen czekaja ro cznie z koniecznos sie ska z ne utrudnienia a cia pociecha wykupienia ubezpieczenia zdrowotnego na minimum 30 tys. euro. Saba przewiduje uproszczenie moz e byc fakt, iz umowa w tej kwestii z Ukraina gu dziesie procedury wystawiania kro tkoterminowych wiz dla jej obywateli. W cia pi odmowa. ciu dni musi zapas c decyzja, czy wiza zostanie wystawiona, czy nasta da ro ce niezbe dnych dokuOgraniczone be wniez biurokratyczne wymogi dotycza uproszczone kryteria wystawiania wiz mento w. Dla okres lonych grup oso b zostana wielokrotnych. Zrezygnowano z opat dla bliskich krewnych, studento w, niepenosprawnych, dziennikarzy i emeryto w.

ABSTRACT Guided by historical and geopolitical reasons, after 1991 Poland supported the difficult process of Ukrainian transformation, striving to draw Ukraine away from a close cooperation with Russia and bring it into more direct contact with the European Union. In the 1990s Poland was considered to be Ukraines main lobbyist in Western Europe, Germany included. In the hierarchy of goals of German foreign policy, Ukraine was of secondary importance after it regained independence. Throughout the 1990s and at the beginning of the 21st century, interest in Ukraine and its problems was meager in the FRG and the Ukrainian market did not represent a great value for German economy. In their eastern policy Germans follow the principle Russia first, so in their gestures and engagement towards Kiev they were careful not to do anything that Moscow could see as a hostile. After the orange revolution, the coalition government CDUCSU-SPD led by A. Merkel treats with more reserve the earlier strategy of G. Schrder which meant preference for relations with Russia and some discrimination of Kiev. On account of authoritarian tendencies on the part of the Kremlin administration and suppression of the freedom of speech in Russia, Germans spoke with moderation about strategic partnership with Moscow. Almost automatically this improved their relations with Ukraine. Ukraine was promised a special status within the framework of the European Neighborhood Policy, but despite Polands efforts and support, Germany has not yet defined the prospects of Ukraines accession to the European Union.

NASZE WYDAWNICTWA
INST YT UT ZACHODNI ul. Mostowa 27 61-854 Pozna tel. 061 852 28 54 fax 061 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan. pl

ZIEMIE ODZYSKANEZIEMIE ZACHODNIE NOCNE 1945-2005 I PO STWA POLSKIEGO 60 LAT W GRANICACH PAN
Praca zbiorowa pod red. Andrzeja Saksona
Seria Ziemie Zachodnie. Studia i Materiay nr 23 ISBN 978-83-87688-66-0 Poznan 2006, 431 ss., cena 42 z Od chwili poczdamskich decyzji w sprawie zmiany granic zachodnie i po nocne ziemie powojennej Polski byy przedmiotem zainteresowania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych. Podobnie autorzy przedstawianego tomu, ws ro d kto rych sa dos wiadczeni badacze, jak i modzi naukowcy, reprezentuja ro z ne dyscypliny: historie , socjologie , politologie , demografie , ekonomie , co umoz liwia spojrzenie interdyscyplinarne. Perspektywa 60 lat pozwala jakby od nowa przedstawic problematyke ge bokich przemian spoecznych i integracji Ziem Odzyskanych z reszta ziem polskich. Osobliwos ci, jakie wyro z niaja Ziemie Zachodnie i Po nocne i ich mieszkan co w, daja sie wytumaczyc jedynie przy odwoaniu sie do przeszos ci. Jej ocene zawieraja teksty syntetyzuja ce, omawiaja ce wybrany problem w odniesieniu do caos ci badanego obszaru. Drugi nurt prezentowanego tomu stanowia teksty poruszaja ce aktualne problemy wywoane przemianami ustrojowymi w Polsce, zjednoczeniem Niemiec i integracja europejska . Dotyczy to m.in. legitymizacji przynalez nos ci tych obszaro w do Polski, niemieckich postulato w rewindykacyjnych, procesu wymiany pokolen i jego vacat spoecznych konsekwencji.