D ZACHODNI PRZEGLA 2008, nr 1

ILONA ROMISZEWSKA Ilona Romiszewska Poznan

NIEMCY CHINY POMIE DZY RACHUNKIEM EKONOMICZNYM, KULTURA A POLITYKA Niemcy Chiny dem Chin ska Republika Ludowa zajmuje 1. miejsce na s wiecie pod wzgle dem powierzchni, a w ostatniej dekadzie liczby ludnos ci i 4. miejsce pod wzgle takz z najwie kszych pote g gospodarczych s ce staa sie e jedna wiata. Utrzymuja nieprzerwanie od pocza tku lat osiemdziesia tych XX w. bardzo wysokie, sie ce ok. 9% s wynosza rednioroczne tempo wzrostu produktu krajowego brutto wiatowym PKB do 5% 2, co (PKB) 1, spowodowao wzrost udziau Chin w s juz w 2006 r. zapewnio temu krajowi w wartos ciach nominalnych 4. miejsce i Niemcami 3. Mimo tak wysokiego na s wiecie za Stanami Zjednoczonymi, Japonia utrzymac na relatywnie niewysokim poziomie 4. tempa wzrostu udao sie inflacje cego najbardziej konRo wniez w klasyfikacji Word Economic Forum lokuja kurencyjne gospodarki s wiata pozycja Chin ulega systematycznemu podwyz szeniu. na pozycji 34. 5 Gdyby przyja c W ostatnim rankingu znalazy sie , iz jest uprawnione prognozowanie na podstawie rozwoju linearnego to Chiny w poowie gna wie ksze PKB nawet od Stano XXI w. osia w Zjednoczonych. Nadal jednak ce go na poziomie w PKB per capita, kraj ten zajmuje odlege miejsce plasuja Ukrainy i Gabonu (zaledwie ok. 7% niemieckiego).
W latach 2003-2007 odnotowano dwucyfrowe s rednioroczne tempo wzrostu PKB. dzynarodowy Fundusz Walutowy, Z danych opublikowanych w styczniu 2008 r. przez Mie cych udzia poszczego szacuja lnych pan stw wg International Comparison Program wynika, iz ksztatuje on na nieco niz sie szym poziomie. 3 dniaja c realny PKB to Chiny znajduja sie na 2. miejscu na s Uwzgle wiecie, a RFN na 5. 4 c tych XX w. odnotowano dwucyfrowe wskaz O ile jeszcze w latach dziewie dziesia niki wzrostu na poziomie w 2000 r. 0,4%, 2001 r. cen, to indeks wzrostu cen konsumpcyjnych ksztatowa sie 0,7%, 2002 (-) 0,8%, 2003 r. 1,2%, 2004 r. 3,9%, 2005 1,8%, w 2006 r. 91,5%, a od stycznia do paz dziernika 2007 r. 3,5%. 5 Word Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2007-2008, s. 10, Chiny uzyskay sie Chiny 4,57 punkto w, a Niemcy na pozycji 5. 5,51. Na znacznie dalszych miejscach lokuja 59. miejsce. Por. Word Economic Forum, The Global w raporcie technologicznym tu zajmuja Information Technology Report 2006-2007.
2 1

d Zachodni 2008, nr 1 11 Przegla

162

Ilona Romiszewska
TABELA 1

Rozwo j PKB Chin i Niemiec w latach 1995-2009  Tempo wzrostu PKB (realne) w % Chiny 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 10,9 8,4 8,3 9,1 10,0 10,1 10,4 11,1 11,4 10,9 10,0 Niemcy 1,9 3,2 1,2 90,0 90,2 1,1 0,8 2,9 2,5 PKB (current price) (w mld USD) Chiny 735 1.200 1.326 1.455 1.642 1.933 2.230 2.618 3.189 3.783 Niemcy 2.524 1.906 1.893 2.024 2.747 2.749 2.796 2.916 3.259 3.414 PKB per capita (w USD) Chiny 588 945 1.044 1.146 1.293 1.522 1.715 2.014 2.414 2.847 3.515 Niemcy 30.861 26.124 23.168 22.957 24.523 29.648 33.323 33.919 35.433 39.650 41.581

Rok

 Dane szacunkowe dla 2007 r. i prognozy na lata 2008-2009.

ro pnione przez Ambasade RFN w Pekinie, Wirtschaft kompakt, Stand 15. Z d o: Dane udoste November 2007, s. 1-6, Statistisches Bundesamt, Wiesbaden, Pressekonferenz Bruttoinlandsprodukt 2007 fr Deutschland, International Monetary Fund, Word Economic Outlook Database, October 2007 Edition. ca sie dynamika wzrostu wszystkich praktycznie wskaz Utrzymuja niko w ekonomicznych skania do rozwaz an nad zredefiniowaniem nowych centro w gospodarki dniaja cym go s wiatowej, uwzgle wnie kraje Azji, w tym zwaszcza Chiny 6. Kraj ten kszy wpyw na alokacje kapitau, mie dzynarodowy podzia ma bowiem coraz wie gospodarke i ma szanse stac wkro pracy, a zatem na s wiatowa sie tce jednym cych s koniunkture . Chiny sa tym pan z go wnych aktoro w ksztatuja wiatowa stwem, cy sposo cie wspo kto re w znacza b moz e spowodowac przesunie czesnego s wiata z przestrzeni atlantyckiej na obszar Pacyfiku. Winno to znalez c odzwierciedlenie dzynarodowych organizacjach i instytucjach w pozycji tego kraju m.in. w mie wiatowej Organizacji dzynarodowym Funduszu Walutowym, S finansowych (Mie 7 Handlu, Banku Swiatowym ), a moz e nawet w zaproszeniu do grupy najbardziej wpywowych pan stw na s wiecie skupionych w G-8. wiatowa pozycja Chin budowana jest jak do tej pory przede wszystkim na S dzynarodowym, przepywach kapitaotrzech filarach gospodarczych: handlu mie ca jest 3. pozycja wych, a ostatnio na rezerwach walutowych. Najbardziej znacza Chin w obrotach handlowych s wiata, a niemiecka Bundesagentur fr AuenM.in. J. Bet, Weltwirtschaftliche Schwerpunktverschiebung nach Asien? GIGA Focus nr 22008. 7 wiatowego po raz pierwszy zosta Justin Yifu tku 2008 r. go banku S Na pocza wnym ekonomista Lin. wspo two rca reform gospodarczych w Chinach.
6

Niemcy Chiny

163

c wirtschaft ocenia, iz juz w II poowie 2008 r. po raz pierwszy Chiny detronizuja 8 sie najwie ksza pote ga handlowa s Niemcy, stana wiata . Uzyskiwana przez nie staa bezpos przyczyna wzrostu rezerw walutowych, nadwyz ka w handlu staa sie rednia kto re w kon cu czerwca 2007 r. szacowano na 1332 mld dol. Jakkolwiek wadze informacji o inwestycjach finansowych, to prawdopodobchin skie nie upubliczniaja nie rezerwy walutowe, wczes niej sterylizowane przez bank centralny kredytami na rynku wewnetrznym i lokowane go wnie w amerykan skich pan stwowych papierach wartos ciowych (poz yczkach pan stwowych), co nie pozostawao bez coraz wpywu na sposo b finansowania amerykan skiego deficytu budz etowego, sa s wzie c cze ciej kierowane do bardziej dochodowych przedsie , tak ekonomicznie, jak s i politycznie 9. Tego rodzaju dziaaniom sprzyja przeniesienie znacznej cze ci tych najwiekszych na s wiecie rezerw walutowych do pan stwowego funduszu inwestycyjnego China Investment Company utworzonego w drugiej poowie 2007 r. na wzo r cego juz Chinom aktywnym graczem na istnieja w Singapurze. Pozwolio to stac sie dzynarodowym rynku finansowym 10 w sytuacji, gdy ich wasny znajduje sie mie ta jest dopiero w fazie rozwoju 11. Poniewaz struktura rezerw dewizowych Chin obje , moz instrumenty denominotajemnica na tylko przypuszczac , iz ok. 34 stanowia to go dowe, wane w dolarach amerykan skich i sa wnie amerykan skie obligacje rza zainwestowano w euro i japon a reszte skie jeny. dzynarodowym rynku staja sie takz Graczami na mie e chin skie banki, te c je m.in. same, kto re jeszcze w 2002 r. wymagay dofinansowania 12, uzyskuja ki sprzedaz kszym bankom s dzie y niewielkich udziao w najwie wiatowym 13. Takie dziaania pozwoliy ro wniez uksztatowac rynek chin ski jako obszar konkurencji
W wielu grupach towarowych przewaga eksportero w chin skich jest juz odczuwalna, np. juz niemieccy dostawcy nie dominuja na s wiatowym rynku stali. 9 Przede wszystkim w Afryce i Ameryce acin skiej. 10 inwestycja byo nabycie w maju 2007 r. w amerykan Pierwsza skim funduszu inwestycyjnym typu private equity oraz investment management Blackstone Group L.P. 9,9% udziao w bez prawa gosu za 3 mld USD i zadeklarowanie utrzymania ich przez co najmniej 4 lata. Ro wniez nabyte zostay udziay w afrykan skich zoz ach surowco w naturalnych, amerykan skich spo kach inwestycyjnych, cym Airbusa. Prawdopodobnie przeje to udziay europejskim koncernie lotniczym EADS kontroluja mniejszos ciowe w kilku bankach australijskich. Tej ostatniej transakcji dokonaa spo ka pan stwowej du dewizowego Safe Investment z siedziba w Hongkongu. Por.: Bilionenschwere Drache instytucji urze geht lesie schoppen, Handelsblatt z 4 I 2007. 11 Dopiero 30 III 2007 r. Shandong Gongyou Group jako pierwsza chin ska firma wesza na giede we Frankfurcie nad M. 12 Ok. 14 wszystkich udzielonych kredyto w okres lono jako nalez nos ci zagroz one. To bya zasadnicza przyczyna dofinansowania banko w przez pan stwo w kwocie ok. 100 mld dol. USA. 13 zay sie w ramach WTO do zapewnienia od 2006 r. zagranicznym spo Chiny zobowia kom pu do rynku. To oznaczao zgode na prowadzenie zabronionych wczes doste niej operacji w walucie narodowej Renminbi (RMB). Pozostay jednak niekto re ograniczenia, np. odnos nie do minimalnej wielkos ci przyjmowanych lokat. Banki zagraniczne mogy nabywac udziay w krajowych bankach nie ce 24,9%. W latach 2005-2007 banki zagraniczne nabyy, m.in. Bank of America w China przekraczaja Construction Bank (19,9%), a Allianz wraz z UBS, Goldman Sachs i American Express w Bank of China (8,5%).
11*
8

164

Ilona Romiszewska
TABELA 2

Inwestycje bezpos rednie chin skich firm ubezpieczeniowych i banko w w latach 2006-2007 Rok 2007 2007 2007 Inwestor Ping An ubezpieczenia Industrial and Commercial Bank of China Dom brokerski Citic Securities Inwestycja 2,7 mld dol za 4,2% holendersko-belgijskiej instytucji finansowej Fortis 5,6 mld dol. za 20% udziao w w poudniowo-afrykan skim Standard Bank 1 mld dol. za 6% Bear Stearns amerykan ski bank inwestycyjny, a amerykan ski partner naby za podobna kwo 2% udziay w Citic Securities te 3,2 mld dol. za 3% brytyjskiego Bank Barclays specjalizuja ca sie 1 mld dol. za spo ke w leasingu samoloto w Singapore Aircraft Leasing 1,2 mld dol transakcje Bank of America w Hongkongu i Macau

2007 2006

China Development Bank China Investment Corporation Bank of China China Construction Bank

2006

ro Z d o: Zebrano na podstawie informacji prasowych instytucji finansowych, w tym Morgan Stanley i Barclays. dzy krajowymi bankami a ich udziaowcami i zagraniczna i wspo pracy pomie . Przedsie biorstwa te do kon konkurencja ca 2007 r. nabyy udziay w zagranicznych dalsze 14. instytucjach kredytowych za ponad 20 mld dol. (tab. 2) i planuja Sia banko w jako prywatnych inwestoro w wzrasta takz e z uwagi na zajmowana ws tkach 2008 r. wartos przez nie pozycje ro d banko w giedowych. W pocza c Industrial an Commercial Bank of China (ICBC) 15 bya wyz sza od amerykan skiego cego od duz najwie kszego na s Citigroup utrzymuja szego czasu pozycje wiecie. Nalez y jedna zauwaz yc , iz wielu analityko w uwaz a, z e jest to raczej skutek mocno nadwartos ciowych akcji.
kszy M.in. China Development Bank zamierza za 2 mld USD dokonac inwestycji w najwie skutki suprime wynikaja ce koncern finansowy s wiata amerykan ski Citigroup. Inwestorzy wykorzystuja z zaangaz owania banko w na rynku kredyto w hipotecznych. Por.: Miliardenspritze aus China, Handelsblatt z 12 I 2008. 15 jesienia 2006 r. i jego pierwsza wartos Bank wszed na giede c giedowa wyniosa 22 mld USD. c cy po W dziewie miesie z niej wartos c ta przekroczya wartos c Citigroup. Jego klientami jest ponad w 17 tys. placo 100 mln oso b, zatrudnia 350 tys. oso b i prowadzi dziaalnos c operacyjna wek. Bank ten, najwyz podobnie jak i inne chin skie banki nie reprezentuja szego poziomu technologicznego, ma dzania i oceny ryzyka s problemy w obszarze managemnetu, zarza wiadczenia usug oraz oferty. To jedna z przyczyn wyboru strategii koncentracji na rynku krajowym.
14

Niemcy Chiny

165

tkowany zosta w kon Wzrost pozycji Chin w gospodarce s wiatowej zapocza cu tych. Wo lat siedemdziesia wczas to kierownictwo chin skie pod przewodnictwem o decyzje o zreformowaniu dotychczasowego systemu Deng Xiaopinga 16 podje gospodarczego zrujnowanego eksperymentami zaro wno dugiego marszu, jak i rewolucji kulturalnej oraz trzema dekadami gospodarki socjalistycznej 17. Transformacja polegaa wo wczas tylko na wkomponowaniu reform rynkowych w dotychtrznego aspektu. Z tego tez czasowy system socjalistyczny i pozbawiona bya zewne te dziaania suz powodu nalez y uznac , iz podje yy przede wszystkim wzmocnieniu tkowano na obszarach pozycji politycznych wadz Chin. Formalnie reformy zapocza wiejskich 18, a w 1984 r. w strefach miejskich. Dopiero jednak w 1992 r. jasno tych dziaan d okres sformuowano cel podje w sferze gospodarki, odta lanej jako socjalistyczna gospodarka rynkowa. Oznaczao to stopniowe rozwijanie dualnej struktury gospodarki (Dual track approach), w ramach kto rej pozostawiono s rodki d podlegac produkcji we wadaniu kolektywu, chociaz ich wykorzystanie odta miao rynkowym 19. Nasta pia zmiana systemu funkcjonowania pan zasada stwowych biorstw, polegaja ca na przeksztaceniu ich w spo c przedsie ki akcyjne, tworza stopniowo warunki dla rynkowego systemu ich funkcjonowania. Nadal jednak ziemi, w tym ostatnim kontrola partii sprawowana bya nad kredytem i wasnos cia pio zro przypadku do marca 2007 r. Dopiero wo wczas nasta wnanie obu form wasnos ci, tj. prywatnej i pan stwowej 20. cej roli rolnictwa na Za kolejny cel strategiczny uznano odejs cie od dominuja czenie krajowego rynku rzecz gospodarki przemysowo-usugowej 21 oraz poa dzynarodowym. O wielkim otwarciu gospodarki chin z mie skiej moz emy mo wic wszy od lat dziewie c tych XX w., a znacza ca cezure czasowa dopiero pocza dziesia
16 , jako Jako I Sekretarz Komunistycznej Partii Chin wezwa Chin czyko w do bogacenia sie chwalebnego dokonania. 17 wiatowy oceni, iz W 1978 r. udzia Chin w s wiatowym PKB wynosi 0,5%. W 2002 r. Bank S w 1981 r. w Chinach 52,3% ludnos ci z yo poniz ej minimum egzystencji, a w 2001 r. udzia ten uleg zmniejszeniu do 8%. 18 pia dekolektywizacja rolnictwa, wprowadzono system umo Nasta w, a rolnicy uzyskali ponownie prawo do korzystania z ziemi i do decydowania o rodzaju i obszaru zasiewo w, uzyskali ro wniez pewna w sprzedaz kszos swobode y produkto w. Zlikwidowano centralny system dostaw i zbytu, a wie c cen na swobodnie. Rolnicy mogli takz produkty rolne ksztatowaa sie e tworzyc firmy. 19 d chin waz Mimo z e juz w 1977 r. rza ski orzek, iz niepan stwowe sektory gospodarki stanowia ny element socjalistycznej gospodarki. 20 ochrone prawna niz Do tej pory wasnos c pan stwowa miaa silniejsza prywatna, a jej prawna ta w 2007 r. po 14-letnich regulacja oparta bya na wzorcach radzieckich. Nowa regulacja przyje dyskusjach obejmuje 247 artykuo w. Na jej podstawie pan stwo pozostaje nadal was cicielem ziemi, prawo do jej uz jest swoistego rodzaju natomiast firmy i osoby prywatne uzyskuja ytkowania. Podstawa dzierz awa, czy tez raczej prawo do uz ytkowania dziedzicznego. Ustawa ta ma przede wszystkim wymiar biorco symboliczny. De facto bowiem od 2002 r. partia komunistyczna akceptowaa przedsie w jako czonko w partii, a od 2004 r. w ustawie zasadniczej Chin mowa jest o prawie do wasnos ci prywatnej. 21 W 2006 r. 11,7% BIP pochodzio z sektora pierwszego, 48,9% z drugiego, a 39,4 % z trzeciego. Bundesagentur fr Auenwirtschaft, Wirtschaftsdaten kompakt, November 2007, s. 1.

166

Ilona Romiszewska

wiatowej cie w grudniu 2001 r. Chin po 10 letnich negocjacjach do S stanowi przyje 22 Organizacji Handlu (Word Trade Organization WTO) . Dla wielu Chin czyko w by to symboliczny akt przynalez nos ci do s wiata. te dziaania, a zwaszcza be da cy ich efektem rozwo Podje j inwestycji opartych do wzrostu produktywnos na nowych technologiach przyczyni sie ci, zdynamizowa kraju 23. y rozwo j Chin i wspomogy tym samym stabilizacje Dorobku w sferze gospodarki nie moz e jednak przesonic wiele nie rozzanych nadal problemo dz cych sie wraz z rozwojem wia w, ba tez pojawiaja cym obcia z spoeczne konsekwencje utrzymuja cych gospodarczym. Znacza eniem sa dysproporcji pomie dzy zaro sie wno dochodami ludnos ci wiejskiej i miejskiej 24, jak i wysokiego wskaz nika bezrobocia szacowanego w miastach na co najmniej 10% i dwukrotnie wyz szego na wsi oraz skutki przestrzennego zro z nicowania rozwoju dzy bogatymi wschodnimi prowincjami a ubogimi zachodnimi. Nie kraju, tj. mie gorzej niz oznacza to jednak, iz w jakiejkolwiek prowincji z yje sie przed laty. Obrazu dopenia nie tylko niebotyczne zniszczenie s rodowiska naturalnego i wysoki wskaz nik korupcji 25, ale i skutki politycznych uwarunkowan , w tym m.in. brak swobo d obywatelskich, czy nierozwiazany problem Tybetu. na celu ocene chin Poniz sze rozwaz ania maja sko-niemieckich stosunko w na tle rozwoju wspo gospodarczych oraz perspektyw ich rozwoju, dokonana pracy trznym. Stosunki te, kto gospodarczej Chin ze s wiatem zewne rych determinantem pozostaje nie tylko rachunek ekonomiczny, przynajmniej po stronie chin skiej przez polityke i elementy kultury. Rozwaz wya cznie kreowane sa ania obejmuja te zostana relacje gospodarcze ze Specjalnym Chiny kontynentalne, a zatem pominie Regionem Administracyjnym Makau i Hongkongiem, chociaz warto zauwaz yc , iz najwie kszym partnerem handlowym Hongkongu spos Niemcy pozostaja ro d pan stw czonkowskich Unii Europejskiej 26. Weryfikacji podlega teza, iz mimo niezwykle dynamicznego rozwoju wspo traktowac pracy gospodarczej nadal nalez y ja w kategorii nadrabiania przez Niemcy
22 kszos We wrzes niu 2006 r. cudzoziemcy w wie ci branz uzyskali prawo do utworzenia spo ki ze ciem 100% udziaem wasnym i jedynie w przemysach o kluczowym znaczeniu, z obawy przed przeje zek wspo krajowych firm naoz ono obowia dziaania w ramach joint venture z lokalnym partnerem. pieniu do Liberalizacja rynku finansowego w 2007 r. bya ostatnim etapem liberalizacji rynku po przysta WTO. 23 Por.: m.in. Die auenwirtschaftlichen Beziehungen Deutschlands zur Volksrepublik China, Deutsche Bundesbank Monatsbericht nr 62005, s. 38. 24 gaa 1 180 euro (wzrost o 10% w stosunku do 2005 r.) s W 2006 r. ludnos c miejska osia redni , znacznie przewyz docho d na osobe szaa wiejski ok. 360 euro (wzrost jedynie o 7%). Materiay statystyczne Ambasady RFN w Pekinie, Wirtschaft kompakt. Stand 15. November 2007, s. 1-6. 25 70. miejsce (wskaz W rankingu Transparenty International Chiny zajmuja nik 3,3). Korupcja ma s zki spoeczno-towarzysko-biznesowe z elitami najcze ciej postac quanxi, chodzi o formalne zwia dzy) jest tradycyjna, uprawniona i etyczna. politycznymi, gdzie wymiana faworo w (niekoniecznie pienie 26 15 Jest to skutek zasad gromadzenia materiau statystycznego. Hongkongowi przypisuje sie handlu zagranicznego Chin, kto ry przechodzi przez porty tego kraju.

Niemcy Chiny

167

cych sie go zalegos ci powstaych w stosunku do innych, wywodza wnie z Azji partnero w Chin. O zalegos ciach nalez y mo wic zaro wno w odniesieniu do rozwoju obroto w handlowych, jak i inwestycji. Jednoczes nie wzrasta konkurencyj znacza cym oferentem towaro nos c Chin na rynku niemieckim, kto re stay sie w szanse zostac i maja jednym z aktywniejszych inwestoro w na rynku papiero w wartos ciowych. SKICH TRAKTATOWE UREGULOWANA NIEMIECKO-CHIN W GOSPODARCZYCH STOSUNKO cza tradycyjne wie zy gospodarcze z Chinami, rozpocze te jeszcze Niemcy a tych i dziewie c tych XIX w. i kontynuowane w latach w latach osiemdziesia dziesia pnych 27. Rozwijaja ca sie w XIX w. wymiana handlowa spowodowaa znaczne naste zaangaz owanie specjalnie w tym celu utworzonych banko w niemieckich 28, inne czyy sie w realizacje realizowanych tu projekto wa w infrastrukturalnych, m.in. Dresdner Bank w finansowanie budowy linii kolejowych. Wspo czes nie dyplomacja chin ska opiera rozwo j stosunko w z RFN na trzech niemiecka . Sa to brak obcia z zaoz eniach, akceptowanych ro wniez przez strone en z przeszos ci, brak konfliktu interesu oraz przekonanie o wzajemnym uzupenianiu gospodarki chin akceptacji dla sie skiej i niemieckiej. Chiny od partnero w wymagaja integralnos ci terytorialnej kraju. RFN nie uznaje zatem Tajwanu jako niepodlegego pan stwa i nie utrzymuje z nim stosunko w dyplomatycznych, natomiast ma bardzo dobre kontakty kulturalne i gospodarcze. dzy Niemcami a ChRL nasta pi tuz Rozwo j wspo pracy gospodarczej pomie po zaniu stosunko nawia w dyplomatycznych w paz dzierniku 1972 r., co zaowocowao ro wniez wspo dziaaniem w obszarze polityki, nauki 29 i kultury 30. Szczego lnie ukad gospodarczy zawarty w 1979 r. 31, istotny dla rozwoju stosunko w okaza sie
27 Szerzej, m.in. M. Leutner, A. Steen, Deutsch chinesische Beziehungen 1911-1927 von Kolonialismus zur Gleichberechtigung, Oldenburg 2006. 28 cego M.in. w 1889 r. Deutsche Bank i Dresdner Bank byy czonkami konsorcjum tworza w Szanghaju, kto Deutsche Asiatische Bank z siedziba ry wkro tce zbudowa oddziay w caej Azji. Czonkiem tego konsorcjum by ro wniez Disconto-Gesellschaft, powsta on przy wspo udziale pan stwa, kto re nie chciao dopus cic do konkurencji niemieckich banko w na rynku chin skim. Por.: B. Barth, Die deutsche Hochfinanz und die Imperialismen. Banken und Auenpolitik vor 1914, Stuttgart 1995, s. 456. 29 zwraca ro Ws ro d regulacji prawnych uwage wniez zawarty w 1982 r. Ukad Ramowy o Wspo dzy Chinami a Niemcami. Umoz pracy Technicznej pomie liwi on rozwo j wymiany naukowej, az do utworzenia w latach 200506 wspo lnych instytuto w badawczych, m.in. Max-Planck-Gesellschaft Akademia Nauk utworzyy w Szanghaju wspo z Chin ska lne centrum Instytutu Bioinformatyki. 30 kulturalna reguluja oddzielne ukady, ostatni zawarty w listopadzie 2005 r. Od 1979 r. wymiane 31 Deutsch chinesische Abkommen ber die wirtschaftliche Zusammenarbeit, 24 X 1979, w: BGBl cy ochrone patentowa II 1979, s. 1289. W 1983 r. Niemcy i Chiny uzgodniy projekt wspieraja w Chinach.

168

Ilona Romiszewska

pienia Chin zmieniony wskutek strukturalnych zmian gospodarki chin skiej i przysta podstawe stworzy Ukad o wspo do WTO w 2001 r. Nowa pracy w obszarze gospodarki, przemysu i techniki z 30 czerwca 2000 r., kto ry Bundestag przyja 8 maja 2002 r. 32 W grudniu 2003 r. podpisano ro wniez ukad o wspieraniu cy podwo i wzajemnej ochronie inwestycji kapitaowych 33 oraz ukad zapobiegaja jnemu opodatkowaniu 34. SKO-NIEMIECKA WSPO LNOTA CELO W CHIN chin znaczenia w rozwoju stosunko Eksponowanie zwaszcza przez strone ska w biona rozprawe . W nibilateralnych elementu wspo lnoty celo w zasuguje na poge byc tki i to nie niejszym artykule moga tylko zasygnalizowane pewne jego wa tym przez strone chin . zawsze w znaczeniu przyje ska na wyste puja ce odmiennos dzy tymi dwoma Warto zwro cic uwage ci pomie wszy od ro pan stwami i to pocza z nic kulturowych, kto re jednak nie stanowia przeszkody w prowadzeniu oz ywionego dyskursu o gospodarczym wspo dziaaniu. praktycznie od lat pie c tych XX w. zasady gospodarki Nadto, Niemcy stosuja dziesia rynkowej, opartej na wysokiej stopie inwestycji, co pozwolio na odbudowe gospodarki, ale przede wszystkim na jej modernizacje . zniszczonej przez wojne te z silnym Naukowe podstawy ordoliberalizmu stworzy Walter Eucken, idee spoeczna rozwina Alfred Mller-Armack, a ustrojowe naciskiem na ro wnowage c nacisk na zasady spoecznej gospodarki rynkowej skutecznie wciela w z ycie kada cy eksport, zreszta do efektywnos c Ludwig Erhard. Rezultatem by szybko rosna dzisiaj najmocniejszy punkt gospodarki tego pan stwa. W zasadzie dopiero w 1999 r. T. Blair i G. Schrder we wspo lnym manifes cie Trzecia drogaNowy s rodek 35 za rezygnacja z trzeciej drogi i powrotem do gospodarki rynkowej opowiedzieli sie oraz pracy na wasny rachunek 36. W odniesieniu do Chin nalez y ro wniez mo wic o realizacji eksperymentu tego gospodarczego, jednakz e w stosunku do niemieckiego znacznie przesunie w czasie i pozbawionego przynajmniej jak do tej pory zasadniczych reform
32 Abkommen ber die Zusammenarbeit auf dem Gebieten der Wirtschaft, Industrie und Technik, w: BGBl II 2002, s. 1022. 33 Investitionsschutz und- forderungsgesetz z 1 XII 2003, kto ry wszed w z ycie w 2005 r. Pierwszy tego rodzaju ukad zosta zawarty w 1983 r. 34 Abkommen zur Vermeidung der Doppelbesteuerung DBAs zosta przygotowany wg standar od pierwszego dowego wzorca z 14 II 1986 r. opracowanego przez OECD i nieznacznie ro z ni sie cego z 1985 r. pochodza 35 Program dla europejskiej socjaldemokracji, The Third WayNew Centre. The Way Forward for Europes Social Democrats, z 1999 r. 36 Szerzej: W. Wilczyn ski, Pozycja gospodarki Niemiec w dzisiejszym s wiecie. Wprowadzenie, w: T. Budnikowski (red.), Niemcy wobec wspo czesnych wyzwan gospodarczych i spoecznych, Poznan 2005, s. 17-18.

Niemcy Chiny

169

pia redefinicja wielu wczes tych priorytepolitycznych. Co prawda nasta niej przyje to w, nadal jednak istotna jest socjalistyczna droga rozwoju, dyktatura proletariatu, przywo dztwo KPCH, marksizm, leninizm oraz idee Mao Zedonga. Ro wniez waz ne do wartos zuja cych w kulturze chin jest odwoanie sie ci obowia skiej. Realizowany w gospodarce model jest okres lany jako socjalistyczna gospodarka rynkowa chin skiego rodzaju. Otwartos ci i zintegrowaniu gospodarki niemieckiej ze trznym jako priorytetu polityki nalez s wiatem zewne y przeciwstawic pan stwo do tej te, co potwierdzi pory sabo zintegrowane ze s wiatem i stosunkowo zamknie prezydent Hu Hinato podczas obchodo w 60-lecie ONZ, gdy wspomnia o harmonii rodka. Chiny nie chciay integrowac trznej odnosza c to poje cie do Pan wewne stwa S ze s Zelandie sie wiatem i to nawet wo wczas, gdy 16 pan stw od Japonii az po Nowa poczynio pierwsze kroki umoz liwiajace utworzenie strefy wolnego handlu. Ten eksperyment zdecydowanie odro z nia od niemieckiego takz e brak zrozumienia dla zasad demokracji i zaniedbanie sfery socjalnej. Dbaos ci o ro wnomierce sie ny rozwo j gospodarczy Niemiec przeciwstawic nalez y nadal utrzymuja i zdecydowane ro z nice w dochodach per capita w poszczego lnych prowincjach, dzy wybrzez zwaszcza pomie em a interiorem, np. docho d w Szanghaju jest 13 razy kszy niz wie w najbiedniejszej prowincji Guizhou. To natomiast, co zbliz a Chiny gospodarek obu pan i Niemcy to znalezienie sie stw, w gronie gospodarek s wiata uzalez nionych od eksportu 37. Dla Niemiec istotne jest poszukiwanie rynko w zbytu, nie tylko na towary, ale takz e na dobra inwestycyjne, a to oferuje rynek chin ski. wspo Ocene pracy gospodarczej moz na dokonac przez pryzmat poszczego lnych cego wszystkie transakcje pomie dzy komponento w bilansu patniczego, rejestruja Niemcami a Chinami. Bilans ten jest dla Niemiec ujemny (w 2004 r. 99,3 mld euro, 2005 r. 917,5 mld euro i 2006 r. 919,7 mld euro), a zasadniczymi przyczynami sa ujemne saldo bilansu handlowego oraz (rzadziej) saldo obroto w kapitaowych. dkowac Napyw zagranicznego kapitau moz na przyporza trzem kategoriom. Po pierwsze, poz yczki udzielone przez zagraniczne podmioty, w tym poz yczki do dzynarodowych organizacji finani kredyty eksportowe zagranicznych rza w, mie sowych i zagranicznych banko w, a takz e emitowane poza granicami kraju skrypty bezpos duz ne. W drugiej grupie znalazy sie rednie zagraniczne inwestycje, w tym ce utworzeniu zagranicznego przedsie biorstwa (samodzielnie lub joint venture suz a z innym partnerem, takz e chin skim) i realizacja projekto w z udziaem zagranicy. Do trzeciej zakwalifikowac nalez y pozostae niesklasyfikowane inwestycje zagraniczne cznie m.in. z mie dzynarodowymi transakcjami leasingowymi i handlem kompena bezposacyjnym. W relacjach chin sko-niemieckich podstawowe znaczenie maja s rednie inwestycje zagraniczne (BIZ) oraz inwestycje w papiery wartos ciowe i one da przedmiotem bardziej szczego tez be owej analizy.

odpowiednio dla W 2004 r. 34% PKB Chin byo eksportowanych, wskaz niki te ksztatoway sie Niemiec 38%, USA blisko 10%, Japonii 12%, Indii 19%.

37

170

Ilona Romiszewska

REDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W CHINACH BEZPOS bezpos Analize rednich inwestycji zagranicznych poprzedzic nalez y dwiema cych uwagami. Po pierwsze, istnieje wielos c z ro de statystycznych gromadza sie informacje o przepywie kapitao w i podawane w nich wielkos ci ro z nia cy sposo w znacza b. Ro wniez znikoma transparentnos c odnos nie do metodologii gromadzenia danych stanowi problem badawczy i skania do posugiwania sie cymi z jednego z d w artykule postanowiono informacjami pochodza ro da. Sta przede wszystkim na materiaach Chin oprzec sie skiego Ministerstwa Handlu (Mofcom) prowadzonych w USD, a jedynie pomocniczo wykorzystac statystyke bilansu patniczego 38 i przepywo w kapitaowych 39 Niemiec. zac Otwarcie Chin na inwestycje zagranicznych inwestoro w wia nalez y z realiza przez wadze tego kraju polityki pozyskania zagranicznego kapitau i know-how cja dla zmiany struktury i rewitalizacji gospodarki oraz wzmocnienia tempa wzrostu one jednoczes gospodarczego 40. Pozostaja nie elementem gospodarki planowej, jako centralny punkt realizowanej przez ten kraj strategii nadrabiania zalegos ci. pnych podejmowanym dziaaniom sprzyja brak zaduz W latach naste enia zatkowym ws cych sie granicznego, co czyni to pan stwo wyja ro d krajo w rozwijaja i (przynajmniej jak do tej pory) wykorzystanie rynkowego instrumentarium w ksztatowaniu przebiegu proceso w gospodarczych). tych XX w., gdy to Proces ten zosta zapoczatkowany w kon cu lat siedemdziesia na apel Deng Xiaopinga przybyli inwestorzy z diaspory. Uzyskali dla swych dziaan wsparcie i to go wnie w postaci przywilejo w podatkowych. W odniesieniu do tej do trwaych grupy w strategii pozyskania zagranicznego kapitau odwoano sie wartos ci kultury chin skiej. Wykorzystano zwaszcza elementy filozofii konfucjan scej role jednostki w spoeczen zku czowieka wzgle dem kiej, okres laja stwie i obowia c hierarchie i poczucie przynalez zbiorowos ci, eksponuja nos ci klasowej, a takz e do cego sie w kanonie wartos licza ci poszanowania gowy rodziny (narodu, pan stwa). pio Zdecydowane zintensyfikowanie napywu zagranicznego kapitau nasta tku lat dziewie c tych XX w., gdy to w Chinach jednak dopiero w pocza dziesia tych zostao wiele zaobserwowano spadek tempa wzrostu gospodarczego. Podje cych do stworzenia korzystnych warunko decyzji zmierzaja w dla kapitau obcego, w sytuacji uprzywilejowanej w stosunku do a zagraniczni inwestorzy znalez li sie inwestoro w krajowych. Przede wszystkim korzystali z niz szej 15% stawki podatkowej dla oso b prawnych, a faktycznie z 11%, utrzymywanej przez wiele lat z takz e z powodu kryzysu azjatyckiego. Dla poro wnania chin skie firmy obcia one
czne. Deutsche Bundesbank, Zahlungsbilanzstatistik, sprawozdania miesie Deutsche Bundesbank, Kapitalverflechtung mit dem Ausland, sprawozdania dwuletnie i od 2007 r. sprawozdania roczne jako Deutsche Bank, Bestandserhebung ber die Direktinvestitionen. 40 J. Azi z, Ch. Duenwald, Growth Financial Intermediation Negus In China, IMF Working Paper nr 2194 z 2002 r.
39 38

Niemcy Chiny

171

33% 41. W palecie podje tych decyzji waz funkcje przypisac byy stawka na nalez y i to mimo obfitej krytyki zgaszanej pod ich adresem, tworzonym od 1980 r. go wnie wzduz wschodniego wybrzez a, specjalnym strefom ekonomicznym (SSE) 42. Za go wne czynniki sukcesu uznac nalez y: oparcie ich rozwoju na zasadach gospodarki rynkowej, bazowanie jedynie na kapitale i inwestycjach zagranicznych, chociaz ta 43 ostatnia zasada nie bya w peni realizowana . Do 1989 r. praktycznie wszystkie w SSE, a kolejne problemy z ich inwestycje zagraniczne koncentroway sie wraz z przysta pienia Chin do WTO. funkcjonowaniem pojawiy sie Warto podkres lic , iz w miastach powstay Strefy Rozwoju Technologiczgna c ce no-Gospodarczego, kto re przycia miay inwestycje zagraniczne reprezentuja tworzyc najnowsze technologie. Podobnie jak SSE strefy te nie moga wasnych regulacji prawnych w zakresie dziaalnos ci gospodarczej, chociaz wadze lokalne ce 30 mln uzyskay prawo do wydawania pozwolen na inwestycje nie przekraczaja 44 zuja cych praktyk mie dzy wniez przystosowane do obowia USD . Utworzono ro narodowych i zbliz one do stref wolnego handlu strefy wolnocowe nadzorowane d Celny. Inwestorom zagranicznym zezwolono w nich na prowadzenie przez Urza handlu zagranicznego, skado w celnych i produkcji proeksportowej, a takz e wolny wniez korzystanie z innych wolnos ci wjazd i wyjazd personelu 45. Zapewnione jest ro tkiem zabronionych przez pan z wyja stwo. Kolejnym rodzajem stref powstaych go Strefy Rozwoju Przemysowego z mys la wnie o zagranicznych inwestorach sa Zaawansowanych Technologii. ce napyw zagranicznego kapitau i stwaPozostae regulacje prawne wspieraja ce w efekcie dogodny klimat dla inwestycji wsparte zostay na ulgach, rzaja cych w systemach celnym, dzierz awy gruntu, walutowym, wizowym oraz dotycza
biorstw krajowych i zagranicznych na poziomie Zro wnanie stawek podatkowych dla przedsie pio dopiero na przeomie 20072008 r. 25% nasta 42 sie w prowincji Guangdong, jedna Powstao 5 Specjalnych Stref Ekonomicznych, trzy znajduja ta powstaa w 1988 r. w prowincji Hajnan. Pocza tkowo ich rozwo na w prowincji Fujian, a pia j opiera sie te dziaania restrukturyzacyjne spowodoway, iz produkcji przeznaczonej na rynki zagraniczne. Podje po odejs 1996 r. starano sie c od produkcji opartej na zaangaz owaniu duz ej liczby siy roboczej na rzecz cej zaawansowane technologie oraz rozwijano sfere usug. produkcji wykorzystuja 43 s Oznacza to, iz pan stwo udziela ro z nego rodzaju dotacji. Poza tym inwestowane tu sa rodki ce z resorto biorstw chin pochodza w pan stwowych i szczebla prowincji oraz przedsie skich, takz e trzne. akumulacja s rodko w strefy i kredyty wewne 44 bnych decyzji Rady Pan Na mocy odre stwowej ChRL w latach 1984-1993 powstay 32 strefy gna c rozwoju technologicznego, do 2005 r. 54, kto re miay przycia zagraniczny kapita i najnowsze ro technologie, podobnie jak SSE maja wniez prawo do tworzenia wasnych regulacji prawnych prawo do samodzielnej akceptacji w zakresie dziaalnos ci gospodarczej, a wadze lokalne maja strefy: projekto w, kto rych wartos c nie przekroczya 30 mln USD. Poza tym w Chinach istnieja Wolnocowe (zbliz one do stref wolnego handlu), Pan stwowe Strefy Rozwoju Przemysowego Zaawanczone Gospodarcze Strefy Graniczne oraz Strefy Produkcji Eksportowej. sowanych Technologii, Poa 45 W 2005 r. byo 15 stref celnych, uznawanych za najbardziej otwarte i elastyczne w zakresie funkcjonowania mechanizmo w.
41

172

Ilona Romiszewska

katalog reguluja cy warunko w pracy i zatrudnienia. W kon cu 1997 r. pojawi sie du na zamieszczone w nim projekty w znaczny sposo b napyw kapitau ze wzgle uznane za istotne i godne realizacji przez zagranicznych inwestoro w 46. By to kolejny przykad wmontowania elemento w gospodarki planowej w rynkowe zasady dziaania. te w Chinach przed przysta pieniem do WTO obje y badanie Dziaania podje zuja cymi normami mie dzynarodowymi ponad 2300 ustaw zgodnos ci z obowia cych w sposo s dotycza b pos redni lub bezpos redni zagranicznych inwestoro w. Cze c z nich uznano za niewaz ne (830) w nowej sytuacji, a w innych 325 dokonano ce napyw zagranicznego kapitau, rewizji. Powstay ro wniez nowe ustawy reguluja biorstwach w tym ustawa o chin sko-zagranicznym joint venture, ustawa o przedsie czpowstaych we wspo pracy z zagranicznym partnerem i ustawa o firmach z wya nym udziaem zagranicznego kapitau wraz z towarzyszacymi im szczego owymi przepisami wykonawczymi. Nadal jednak inwestorzy zagraniczni korzystali z ro z c stopniowo doste p do wielu dziedzin nych preferencji na rynku krajowym, uzyskuja tkiem tzw. obszaro gospodarki, z wyja w wraz liwych (m.in. banko w). Zgodnie tku 2007 r. ro wniez i te rynki zostay jednak z postanowieniami WTO od pocza zliberalizowane i otwarte dla zagranicznych inwestoro w. puja ca industFascynacja rozmiarami napywu zagranicznego kapitau i poste kraju nie moga jednak przysonic cej od rializacja widocznych skutko w trwaja trzydziestu lat degradacji s rodowiska naturalnego, w tym zwaszcza zanieczyszczenia wody, powietrza i ziemi 47. dzy 1990 r. a kon do Chin kapita Pomie cem listopada 2007 r. napyna zagraniczny w formie bezpos rednich inwestycji zagranicznych w wysokos ci 48 dnione reinwestowane zyski i odpisy) 763,9 mld USD (nie zostay uwzgle chociaz tempo jego napywu pozostawao w poszczego lnych latach bardzo zro z nicowane (wykres 1). pierwsze miejsce pod wzgle dem absorpcji zagraniczTym samym kraj ten zaja c 10% s nego kapitau, gromadza wiatowych inwestycji bezpos rednich i ok. 14 cych sie . Nadal jednak w przeliczeniu na inwestowanych w krajach rozwijaja szczego mieszkan ca BIZ nie sa lnie wysokie.
46 Priorytetowo miay byc tratowane inwestycje w rolnictwie, pozyskanie energii i waz nych ce surowco w oraz materiao w, powstae z wykorzystaniem zaawansowanej technologii, sprzyjaja wielokrotnemu wykorzystaniu surowco w i ochronie s rodowiska. 47 , iz cych przez miasta jest skaz Szacuje sie ok. 90% rzek pyna onych, 62% nie stanowi was ciwego do uz s rodowiska dla ryb, 26% wo d powierzchniowych w kraju nie nadaje sie ytkowania, emisja 2. miejsce na s dwutlenku siarki wzrosa tylko w latach 2000-2005 o 27,8%. Chiny zajmuja wiecie (za dem emisji dwutlenku we gla. Do tej pory brak jest jednak penego obrazu zniszczen USA) pod wzgle d chin i dopiero od 2007 r. rza ski podejmuje pro by ich pomiaro w i sformuowania diagnozy. 48 du Przemysu, Handlu i Administracji w Chinach w kon Wg informacji Pan stwowego Urze cu biorstw z kapitaem zagranicznym, a ogo czerwca 2007 r. dziaao 280 tys. przedsie lne inwestycje zagraniczne wyniosy 1 bilion 800 mld dol.

Niemcy Chiny
WYKRES 1

173

Zagraniczne inwestycje bezpos rednie w Chinach w latach 1990-2007  w mld USD

lata wartos ci roczne wartos ci skumulowane

 Koniec listopada 2007 r.

ro pnionych przez Ambasade Niemiec w Pekinie, Z d o: Opracowano na podstawie danych udoste Wirtschaft kompakt, stan na 15 XI 2007, s. 1-6.

c geograficzna strukture napywu zagranicznych inwestycji uwage Analizuja ca sie przewaga inwestoro cych z Azji, zwraca wyraz na i utrzymuja w pochodza oazy podatkowe (Hongkong, w tym zwaszcza z platform inwestycyjnych, jakim sa Wyspy Dziewicze i Wyspy Kajmana) (wykres 2). W zagranicznych inwestycjach kierowanych na rynek chin ski nalez y jednak oddzielic rzeczywiste inwestycje, kto re operacyjnego zaangaz cych spoza Chin inwestoro dotycza owania pochodza w od tzw. Round Tripping (RT), gdy to krajowy kapita emigruje, aby ponownie jako zagraniczny wro cic do kraju. Zabieg ten pozwala na korzystanie z przywilejo w da cych udziaem prawdziwie zagranicznych firm w Chinach. Szacuje sie , iz be 25-40% wszystkich zagranicznych inwestycji wraca do Chin jako RT. cach 2007 r. inwestorzy z Hongkongu ro W pierwszych 11 miesia wniez wysoka pozycje (22,4 mld USD), przed pochodza cymi z brytyjsutrzymali swoja kich Wysp Dziewiczych (14,2 mld USD), Korei Poudniowej (3,23 mld USD), Japonii (2,9 mld USD), Singapuru (2,5 mld USD), USA (2,2 mld USD), Wysp Kajmana (2,2 mld USD), Samoa (1,6 mld USD), Tajwanu (1,4 mld USD) o 87,13% BIZ 49. i Mauritiusa. Ogo em z tego obszaru napyne
Ministerstwo Handlu Chin (Mofcom), berblick ber der direkten auslndischen Investitionen in China in den ersten elf Monaten 2007, Informacja prasowa z 17 XII 2007.
49

174

Ilona Romiszewska
WYKRES 2

Struktura geograficzna napywu zagranicznego kapitau  do Chin w latach 1990-2006 w mld USD

dnienia reinwestowanych zysko  Bez uwzgle w i odpiso w.

ro d o: por. wykres 1. Z W strukturze napywu zagranicznego kapitau dominuje przetwo rstwo przemysowe oraz budowa maszyn specjalnych (tab. 3). Ws ro d przyczyn niezwykle wysokiej atrakcyjnos ci Chin dla inwestoro w za zwracaja wspomniane juz granicznych uwage korzystne warunki lokalizacji, kszos czynnik eksponowany w zdecydowanej wie ci mikroekonomicznych teorii internacjonalizacji. Za najbardziej istotny czynnik napywu zagranicznych inwestycji uwaz ny jest dos c powszechnie niski koszt pracy. Jednakz e z uwagi na jego cym wzrost, zwaszcza w ostatnich latach juz dzisiaj moz emy mo wic o nadchodza w szybkim tempie kon cu tanich Chin i rozwijaniu tu produkcji o duz ej wartos ci przyczyne uznac woko dodanej. Za go wna moz na pojawienie sie Chin rynko w d juz alternatywnych (tab. 4), doka dzisiaj przenoszona jest produkcja nie tylko z Szanghaju, ale takz e z Delty Rzeki Perowej. zasuguja podejmowane przez rza d chin caja ce Na uwage ski dziaania znieche paca przy lokowaniu inwestoro w zagranicznych zainteresowanych jedynie niska cych sie do napywu ZIB moz produkcji w tym kraju. W regulacjach odnosza na s zania zache caja ce do kierowania na ten rynek kapitau coraz cze ciej znalez c rozwia

Niemcy Chiny
TABELA 3

175

Struktura napywu zagranicznych inwestycji do Chin w latach 2005-2006 r. w podziale na rodzaje dziaalnos ci prowadzone przez przedsie biorstwa bezpos redniego inwestowania (w mld USD) Rodzaj dziaalnos ci Rolnictwo i les nictwo Kopalnictwo Przetwo rstwo przemysowe w tym: przetwo rstwo produkto w rolnych produkcja wyrobo w chemicznych przetwo rstwo minerao w niemetalowych budowa maszyn Budowa maszyn specjalnych w tym: to produkcja pojazdo w mechanicznych i okre w informatyka, komunikacja i pozostaa elektronika elektryczna i wode Wytwarzanie i zaopatrzenie w energie Budownictwo Transport, logistyka, usugi pocztowe Handel hurtowy i detaliczny Nieruchomos ci Leasing i inne usugi Badania i usugi technologiczne Pos rednictwo finansowe Ogo em 2005 r. 0,72 0,36 42,45 1,49 2,81 1,76 2,03 1,94 3,84 7,71 1,39 0,49 1,81 1,04 5,42 3,75 0,34 12,3 72,41 2006 r. 0,60 0,46 40,08 0,93 2,64 1,67 1,95 1,87 2,81 8,16 1,28 0,69 1,98 1,79 8,23 4,22 0,50 6,72 69,47 zmiana w % 916,5 29,7 95,6 937,9 96,0 95,3 93,9 93,5 927,0 5,9 98,1 40,4 9,5 72,3 51,9 12,8 48,1 945,2 94,1

ro Z d o: C. Abele, China im Umgang mit Auslandsinvestitionen whlerisch, Bundesagentur fr Auenwirtschaft, Datenbankdetails z 16 11 2007. cego potrzebom wewne trznego rozwoju. I tak, w nowym katalogu odpowiadaja zuja cym od 1 XII 2007 r. 50 mowa jest o priorytetowo inwestycyjnym obowia traktowanych bezpos rednich inwestycjach zagranicznych. W przyszos ci tylko ce ochrone s projekty oparte na nowoczesnych technologiach, wspomagaja roce rozwo liczyc dowiska oraz zapewniaja j regiono w zacofanych moga na ro z nego d niewystarczaja ca przesanka rodzaju uatwienia. To z kolei oznacza, iz odta dla lokalizacji produkcji w Chinach jest posiadanie przez inwestora dobrego produktu i potencjalnych odbiorco w. Po raz pierwszy we wspomnianym katalogu specyfikacje odnosza ca sie do produktu 51, ograniczono zawarto ro wniez techniczna
Nowy katalog z 3 X 2007 r., Catalogue for the Guidance of Foreign Investment Industries, moz na znalez c na www.fdi.gov. 51 inwestorzy realizuja cy projekty w sferze kamer cyfrowych, ale o liczbie ponad Np. oczekiwani sa trudne warunki lub znajduja sie 6 megapikseli, a w go rnictwie tylko w kopalnie, w kto rych sa w regionach zacofanych.
50

176

Ilona Romiszewska
TABELA 4

Wybrane lokalizacje dziaalnos ci gospodarczej w Chinach i Azji Poudniowo-Wschodniej Delta Rzeki Perowej Koszty pracy 
Koszty transportu Czas transportu Jakos c produkto w Dostawcy

Interior np. Guangdongs 120-150 $

niskie

trzne Wewne prowincje Chin 100-120 $

s rednie do wysokich

Wietnam 120-150 $
s rednie do wysokich s redni do dugiego, niezawodny s rednia do wysokiej maa liczba dostawco w

Kambodz a 30-40 $
wysokie dugi i nie zawsze niezawodny niska do s redniej praktycznie brak dostawco w

180-250 $
niskie nieznaczny, niezawodny

kro tki do s rednio- s redniodugi do dugiego, nieza- dugiego, niezawodny wodny niska liczni dostawcy praktycznie we wszystkich branz ach ca wystarczaja podaz kopotliwe pozyskanie s rednia do s redniowysokiej bardzo maa liczba dostawco w cej pracowwie niko w, niz miejsc pracy bardzo kopotliwe pozyskanie

wysoka liczni dostawcy praktycznie we wszystkich branz ach brak

pnos Doste c siy roboczej

ca wystarczaja podaz w zalez nos ci od branz y

cej pracowwie niko w, niz miejsc pracy praktycznie nie ma na rynku

Kadra menapozyskanie nie dz erska i wykwa- stanowi lifikowani problemu pracownicy

cznie z socjalnymi skadkami.  Robotniko w fabrycznych, a

ro d o: Zum Produktionsstandort China gibt es noch wenig Alternativen, Bundesagentur fr Z Auenwirtschaft, Datenbankdetails z 5 XII 2007. i sprzenapyw inwestycji w sektor nieruchomos ci, m.in. kierowanych na budowe daz hoteli, budynko w biurowych i centro w wystawienniczych i in. Naoz ono na zagranicznych inwestoro w zakaz inwestowania w pozyskiwanie rzadkich minera o w (m.in. wolframu, molibdenu) i podkres lono brak zainteresowania realizacja produkcje . To oznacza da z inwestycji w energochonna enie kierownictwa chin skiego do preferowania jakos ciowego rozwoju kraju 52. REDNIE INWESTYCJE NIEMIECKIE W CHINACH BEZPOS takz cym Transformacja gospodarki chin skiej staa sie e impulsem skaniaja niemieckich inwestoro w do lokalizacji dziaalnos ci gospodarczej w tym kraju. O ile niemieckie firmy jeszcze w 1993 r. zainwestoway ledwie 0,5 mld USD, to w kon cu 2006 r. skumulowana wartos c wyniosa juz 14,1 mld USD. Pokres lic nalez y, iz de
52

Premier Wen Jiabao podkres li na 17 Zjez dzie Komunistycznej Partii Chin.

Niemcy Chiny
TABELA 5

177

Rozwo j niemieckich inwestycji w Chinach w latach 1978-2006 Liczba uzgodnionych projekto w 355 290 275 272 451 608 650 Wielkos c uzgodnionych projekto w (w mln USD) 1659 2978 1171 915 1390 2280 3425 Zrealizowane inwestycje (w mln USD) 4800 386 1251 1261 928 860 1060 1530 1980 740 Wielkos ci skumulowane (w mln USD) 4800 5186 6437 7698 8626 9486 10546 12076 12850 13545

Rok

1978-1994 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ro Z d o: por. wykres 1. one jeszcze wie ksze, gdyz dniaja reinwesfacto sa podane wielkos ci nie uwzgle ca dynamika ich wzrostu nasta pia dopiero w XXI w. towanych zysko w 53. Znacza o ok. 60% wszystkich inwestycji niemieckich (tab. 5). Wo wczas to napyne co prawda od 1999 r. najwie kszymi inwestorami Niemieccy inwestorzy pozostaja europejskim w Chinach, jednak ich udzia w skumulowanych inwestycjach w tym na poziomie 2%. Ro kraju ksztatuje sie wnie nieznaczny jest udzia Chin w globalnych inwestycjach RFN. Zaledwie bowiem nieco powyz ej 1% ogo u niemieckich inwestycji zagranicznych jest kierowanych do tego kraju (nadal ponad 90% jest lokowanych w priorytetowo traktowanej Europie i w Stanach Zjednoczonych). Na wielkos przede wszystkim wielkie projekty roczna c inwestycji wpyw maja zwraca umowa realizowane przez firmy niemieckie 54. Z najnowszych uwage kooperacyjna podpisana podczas wizyty w sierpniu 2007 r. kanclerz Angeli Merkel dzy producentem autobuso z w Pekinie, pomie w i samochodo w cie arowych firma MAN AG a chin skim kontrahentem. Wartos c tylko tego jednego wspo lnego wzie cia oszacowana zostaa na 1,5 mld euro 55. przedsie cej wiedzy na temat przyczyn podejmowania przez inwestoro Interesuja w przeprowadzone ws dziaalnos ci gospodarczej w Chinach dostarczaja ro d nich ro d wielu przyczyn zainteresowania inwestycjami badania ankietowe 56. Ws
one jednak wysokie. Nie sa miao 771 firm niemieckich, Wg danych Deutsche Bundesbank w 2005 r. w Chinach siedzibe cych 224 tys. oso gay 28 mld euro. zatrudniaja b, kto rych roczne obroty sie 55 W. Schmiese, Ein tiefes Gesprch mit Gefhlen, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 27 VIII 2007. 56 Asian Intelligence Umfrage, lipiec 2004 r.
54 53

d Zachodni 2008, nr 1 12 Przegla

178

Ilona Romiszewska
WYKRES 3

Przyczyny zainteresowania niemieckich przedsie biorco w Chinami

ro d o: Deutsche Industrie- und Handelskammertag (DIHK), Investitionen im Ausland Z Ergebnisse einer DIHT-Umfrage bei den Industrielle- und Handelskammern, wiosna 2005 r. biorco cych znakomity w Chinach za niezwykle waz ne dla przedsie w posiadaja przeznaczona na zaopatrzenie rynku kraju produkt lub zainteresowanych produkcja z ich pochodzenia byo da enie do obniz enia koszto w produkcji. Nieco bardziej bione badania przeprowadzia Delegatura Deutsche Industrie und poge Handelskammertag (DIHK) w Szanghaju (wykres 3) ws ro d juz aktywnych w tym na sformuowanie kraju niemieckich inwestoro w. Uzyskane wyniki pozwalaja kszos wniosku, iz dla zdecydowanej wie ci z nich (ponad 60%) najistotniejsza sa oczekiwania zwia zane z rozwojem potencjau rynku chin przesanka skiego, a dla cy tu popyt. Potwierdza to teze , iz poowy (51%) juz istnieja ten pierwotny motyw powany jest w coraz inwestycji, a mianowicie obniz enie koszto w produkcji zaste kszym stopniu oczekiwaniami co do wzrostu popytu wewne trznego, znacznie wie sia nabywcza spoeczen tym samym nadal ograniczonego maa stwa. Nie znajduja przyczyna lokalizacji potwierdzenia ro wniez medialne informacje, iz zasadnicza niskie koszty produkcji, a de facto niskie dziaalnos ci gospodarczej w Chinach sa koszty pracy. Motyw ten wskazao bowiem jedynie 18,8% respondento w, i co ksze znaczenie w nowych krajach Unii Europejskiej. Ta nieco, ciekawe ma on wie niz nalez aoby oczekiwac mniejsza waga nadawana komponentowi kosztu pracy biorco wyjas nia byc moz e postrzegane przez wielu przedsie w bardzo duz e zuja cego w wielu zro z nicowanie. Obok 60-godzinnego tygodnia pracy obowia s chin skich firmach, w znacznej cze ci innych kultywowana jest tzw. Mys l Danwei. Mimo zoz onos ci tego zjawiska jedno z jego elemento w moz na sprowadzic do

Niemcy Chiny

179

oczekiwania pracobiorcy, iz firma musi zadbac o potrzeby pracownika i jego rodziny, a zatem o przedszkole, mieszkanie, ubezpieczenie zdrowotne poprzez , az kantyne do baru karaoke. Niskie zatem pace nalez y zweryfikowac o ok. 60% z z tytuu dodatkowego obcia enia wszelkiego rodzaju s wiadczeniami socjalnymi, w tym takz e kosztem wycieczki weekendowej, podczas kto rej pracodawca odpowiedzialny jest za stworzenie was ciwego nastroju ws ro d jej uczestniko w. Zapewne znaczenie dla przedsiebiorco w podejmujacych decyzje o lokalizacji da miay skutki nowych regulacji prawnych przyje tych produkcji w Chinach be zuja ce w Kodeksie Pracy, kto ry wszed w z ycie 1 stycznia 2008 r. Obowia zania obejmuja bowiem takz rozwia e zatrudnionych w spo kach z udziaem kapitau zatrudnionym w penym wymiarze godzin lepsza zagranicznego i zapewniaja ochrone przed wypowiedzeniem warunko w pracy, wyz sze rekompensaty w przypa gwarancje pacy minimalnej 57. Oczekuje sie , iz dku zwolnienia, a takz e zawieraja one bez wpywu zwaszcza na produkcje eksportowa towaro nie pozostana w pracochonnych, w tym gownie tekstylio w i zabawek. Sytuacja ich producento w cym sie kursem dolara i realizoosabiona zostaa ro wniez niekorzystnie ksztatuja wanymi niewielkimi marz ami. Warto podkres lic , iz z powyz szych badan ankietowych wynika ro wniez , z e za i to az istotna dla 49% respondento w uznano obecnos c konkurencji na tym rynku. Tym samym potwierdzona zostaa teza sformuowana m.in. przez F.T. Knickerbocz kera 58, o poda aniu na rynki zagraniczne za swoim krajowym konkurentem (follow powanie ma przeciwdziaac i rozthe leader). Tego rodzaju poste utrzymaniu sie wojowi przewag konkurencyjnych oraz ewentualnym stratom w udziaach rynkocych wych. W warunkach globalizacji dotyczy to ro wniez konkurento w pochodza z ro z nych pan stw. range ws Wysoka ro d inwestoro w uzyskay takz e warunki lokalizacji inwestycji, ki odje tym przez Chiny dziaaniom liberalizacyjnym jakie stworzone zostay dzie pieniu do WTO. Oczywis po przysta cie nie oznacza to, iz inwestorzy nie postuluja pu w zakresie mie dzynarodowych standardo dalszego poste w i bezpieczen stwa tpliwie wielu z nich traktuje ten rynek jako trudny, ale jeprawnego. Niewa cy nieograniczone moz dnoczes nie daja liwos ci dziaania, m.in. w zakresie skali zasade odnies i nowatorstwa realizowanych projekto w. Te c moz na do inwestycji dokonywanych w sferze usug, w tym przez zespoy architekto w i biura projektowe. tkowa w skali mie dzynarodowej szanse projektowania i realizacji Uzyskali oni wyja nie tylko pojedynczych budynko w, czy osiedli, ale caych miast. Przykadem dokonania pracowni chin sa skiej Alberta Speera 59 Architects Consulting Shanghai
57 Regulacja dotyczy takz e 11 dni ustawowo wolnych od pracy i prawa do urlopu oraz przewiduje zuje ro wynagrodzenie za niewykorzystany urlop. Obowia wniez w firmach prywatnych, w tym i rodzinnych. 58 F.T. Knickerbocker, Oligopolistic Reaction and the Multinational Enterprise, Boston 1973. Analizowa dwie typowe formy oligopolistycznej reakcji. 59 Syn ulubionego architekta A. Hitlera.

12*

180

Ilona Romiszewska

cej dwa takie zlecenia. Stosunkowo nieliczne sa w Chinach, AS&P realizuja w odro z nieniu od Indii, niemieckie os rodki badawcze. Pierwsze tego rodzaju wzie cie realizowa Siemens w 1999 r. Firma prowadzi w nim badania przedsie w zakresie elektroniki, oprogramowania, innowacyjnych technologii i in. cych sie w Niemczech materiao cych o zagraniczZ analizy ukazuja w informuja jak i inni nych inwestycjach 60 wynika, iz niemieccy inwestorzy podobnie zreszta zagraniczni, angaz uja w Chinach s rodki przede wszystkim w przemys przetwo rczy produkcja (45 ogo u inwestycji). Szczego lnym zainteresowaniem cieszy sie ki obecnos kszych producento samochodo w (13), dzie ci najwie w samochodo w i pojazdo w (VW, BMW, DaimlerChrysler) 61. Warto tu wspomniec o projekcie Simens, kto go realizowanym przez firme ra w Niemczech buduje 60 ICE pocia w przeznaczonych na ten rynek i dalszych 57 w kooperacji z Chinami. Maja one pomie dzy Pekinem a oddalonym o 120 km portem w Tjanin. obsugiwac trase dem wielkos inwestycje w przeDrugie miejsce pod wzgle ci nakado w zajmuja mys chemiczny (15 globalnych inwestycji). Produkcja obejmuje bardzo szerokie spektrum od chemii organicznej do nieorganicznej, agrochemikalia, polimery, kosmetyczna i s tu aktywni farby, lakiery, farmaceutyki, chemie rodki czystos ci. Sa c najwie kszy projekt poza m.in. BASF, Beiersdorf i Bayer, ten ostatni realizuja cy zwia zek mie dzy Niemcami. Moz na bez trudu wykazac , iz istnieje daleko ida trznego popytu poszerzeniem eksportu niemieckiego do Chin a wzrostem wewne i rozwojem inwestycji, np. rozwo j przemysu tekstylnego indukowa wzrost zapotrzebowania na niemieckie maszyny do przemysu wo kienniczego. Uwage ro i gospodarke energetyczna . zwracaja wniez inwestycje w telekomunikacje , przynajmniej jak do tej pory, odgrywaja niemieckie inwestycje role Nieznaczna w sektor bankowy i ubezpieczeniowy, chociaz ma juz tu swoje oddziay lub przedstawicielstwa 12 banko w niemieckich i 6 ubezpieczycieli, w tym Allianz puja ca dezreglamentacja stwarza jednak dobre warunki do i Hannover Ruck. Poste kszego zaangaz w przyszos kszy bank niemiecki wie owania sie ci, m.in. najwie Deutsche Bank juz okres li ten rynek jako strategiczny. ro Nadal niewielkie znaczenie maja wniez inwestycje niemieckich inwestoro w w chin skie papiery wartos ciowe. Wynika to z faktu, iz mamy do czynienia cym sie we wste pnej fazie rozwoju, co oczywis z rynkiem modym, znajduja cie z z duz wia e sie ym ryzykiem. W 2004 r. w portfolio niemieckich inwestoro w papiery o wartos cej 500 mln USD, a dla poro znalazy sie ci nie przekraczaja wnania gao 113 mld dol. globalne zaangaz owanie sie biorstwa bezpos Warto zauwaz yc , iz nie zawsze niemieckie przedsie redniego ten sam rodzaj dziaalnos ci w Chinach, co w kraju inwestowania prowadza macierzystym. Zwaszcza inwestycjami w przemys przetwo rczy zainteresowani sa
Deutsche Bundesbank, Bestandserhebung ber Direktinvestitionen, Statistische Sonderverffentlichung 10, April 2007. 61 kszy W 1972 r. nie byo w Chinach ani jednego prywatnego samochodu, a dzisiaj to najwie cy sie rynek na s i najbardziej dynamicznie rozwijaja wiecie.
60

Niemcy Chiny

181

cych z innych branz to fundusze inwestycyjne. inwestorzy pochodza , go wnie sa gne a we wspomnianym roku Wartos c realizowanych przez nie inwestycji osia blisko 13 ogo u inwestycji niemieckich w Chinach. pi wzrost zainteresowania inwestycjami w Chinach W ostatnich latach nasta biorco cych mae i s biorsttakz e przedsie w niemieckich reprezentuja rednie przedsie ). Badania prowadzone przez firme doradcza Ernst and Young dowodza , iz wa (MiS nieco powyz ej 14 niemieckich przedsiebiorco w zaliczonych do MiS-o w odczuwa kszonej konkurencji ze strony wzrastaja cej pote gi Chin, a 17% prowaskutki zwie dzio juz bezpos rednie kontakty z chin skimi firmami i ma na ogo dobre dos wiad jakos sa ro czenie, 12% dalszych planuje wejs cie na rynek chin ski. Nowa cia wniez geograficzne plany rozwoju inwestycji, nie tylko w metropoliach (Pekinie, Szangcych sie na peryferiach dynamiczhaju i Guangzhou), ale i w prowincjach znajduja nego rozwoju gospodarczego. Tymczasem inwestycje niemieckie, podobnie zreszta ce z innych pan w 80-90% wzduz jak i pochodza stw, skumulowane sa wybrzez a Chin, a go wnym punktem jest Szanghaj, dalej przemysowy Po nocny-Wscho d w Delcie Rzeki Perowej. Taki (zatoka Bochni), a stan s redni preferuje lokalizacje rozkad i koncentracja zagranicznego kapitau wynika przede wszystkim z utworzotych XX w. Specjalnych Stref Ekonomicznych 62. nych tu w latach osiemdziesia Wielka atrakcyjnos c rynku chin skiego nie jest ro wnoznaczna z brakiem ryzyka zaro wno handlowego, jak i inwestycyjnego 63. Mimo otwarcia rynku pozostaje on nadal bardzo trudny w obszarze kulturowym i prowadzenia dziaalnos ci gospodar takz rynkowych zasad gosczej. Wyrazem tego sa e problemy z implementacja pieniu do WTO. Stosunkowo najcze s podarowania po przysta ciej eksponowana jest ca prawnych warunko kwestia dotycza w prowadzenia dziaalnos ci gospodarczej, zwaszcza ochrony marki, praw autorskich i wasnos ci intelektualnej. Mimo tpliwego poste pu, szacuje sie , iz niewa nadal okoo 70% wszystkich podro bek c wyjas zostao wyprodukowanych w Chinach. Chca nic ten fenomen moz na odwoac nie tylko do po sie z nej industrializacji jaka miaa miejsce w tym pan stwie, ale takz e dzie ki nas do so w przypisywanych Konfucjuszowi o uczeniu sie ladownictwu i silnemu motywowi w kulturze penej akceptacji dla kopiowania najlepszych dzie. W efekcie te dwa czynniki moz na uznac za praprzyczyny po z nego wprowadzenia ochrony prawnej, w czym duz e zasugi przypisac nalez y niemieckiemu dorobkowi puje jednak powolna zmiana tej niekorzystw zakresie prawa patentowego 64. Naste przez ekspansywne nej dla producento w zagranicznych sytuacji, wspierana zreszta ochrony produktu. Niekiedy jednak wielkie firmy chin skie, kto re same potrzebuja , przynajmniej cze s odpowiedzialnos inwestorzy zagraniczni sami ponosza ciowa c ,
62 rednie opodatkowanie oso na poziomie 15%, podczas gdy na S b prawnych ksztatowao sie pozostaym wybrzez u 24%, a na innych obszarach 33%. 63 Deutsche Bank Research, China 2010 ; Welche Faktoren bestimmen die Zukunft Chinas?, wrzesien 2005, s. 13. 64 cego obszar 2 razy wie kszy od W 1898 r. Niemcy w okresie dzierz awy Qingdau obejmuja Monachium wprowadziy na tym obszarze prawo patentowe.

182

Ilona Romiszewska

za brak ochrony i jest to spowodowane nieprzestrzeganiem przez nich chin skich ustaw 65. cych z Niemiec problemem Dla wielu inwestoro w, w tym ro wniez pochodza puja ca w Chinach korupcja, kto s pozostaje wyste ra najcze ciej ma postac guanxsi. odpowiednio przygotowanych do Niejednokrotnie inwestorzy z trudem pozyskuja solidne podstawy wiedzy pracy pracowniko w. Dos c powszechnie podkres laja brak jakimi dysponuje miejscowa sia robocza, ro wnoczes nie jednak cechuje ja tnos umieje ci kreatywnego mys lenia. Rynek chin ski jest trudny ro wniez kulturowo, co wielokrotnie juz wczes niej podkres lano. Warto wspomniec o jednym jeszcze elemencie, a mianowicie wpywie Mistrza Sun (VI-VII w. p.n.e.). Jego go wne dzieo Sztuka wojenna Mistrza Sun nalez y uznac za jedno ze z ro de sukcesu gospodarczego Chin. Co prawda jest to traktat o wojnie, w kto rym Mistrz zaleca znalezienie sposobu na pokonanie wroga a i zdeterminowaa taktyke prowadzenia wasnych bez walki. Ta zasada wpyne od konfrontacji intereso w ro wniez w kontaktach z zagranicznym partnerem, daleka cy cznie prowadza ca do zwycie stwa, ale jednoczes nie w sposo b nie pozwalaja i zre partnerowi w interesach utracic twarz. Nadto Chin czycy podkres laja ro z nice ce ich od s dziela wiata zachodniego reprezentowanego przez Yang utoz samianego z analitycznym, racjonalnym i kauzalnym mys leniem. Sami natomiast identyfikuja z Yin mys sie leniem holistycznym i intuistycznym. zanych problemo Mimo wielu nadal nierozwia w, kto re zostay tu ledwie opinie , iz naszkicowane inwestorzy niemieccy dos c zgodnie podzielaja Chiny uczyniy do tej pory wiele dla pozyskania zagranicznego kapitau i zapewnienia mu wypracowania wyz bezpieczen stwa inwestycyjnego. Nadal jednak oczekuja szych standardo w w zakresie ochrony wasnos ci, eliminacji pirackich produkto w i niedocej pewnos zwolonego transferu technologii, ro wniez wie ci prawnej i swobody pu do przetargo zawierania umo w oraz uzyskanie doste w publicznych takiego jaki jest udziaem firm chin skich. SKIE ZA GRANICA INWESTYCJE CHIN Chiny przez lata nie byy zainteresowane bezpos rednimi inwestycjami zagranicznymi, a nieliczne realizowane przez nie miay bardziej aspekt polityczny, niz juz s ekonomiczny. Obecnie jednak realizowane przez Chiny BIZ maja cze ciej charakter typowo komercyjny, a w ramach realizowanej strategii going global sie finansowym i politycznym wsparciem rza du chin ciesza skiego. Dokonano cych wypyw dewiz z kraju i jednoczes zmiany przepiso w ograniczaja nie wzmac65 d polega na tym, iz nazwy zapisanej chin Standardowy ba firmy nie rejestruja skimi znakami. swoje normy na wzo to tzw. CCC. Cudzoziemcy musza zgodnie z nia dostarczac Chiny maja r DIN i sa , co jest zabiegiem wymagaja cym poniesienia znacznych nakado dokumentacje w finansowych.

Niemcy Chiny

183

cych ich napyw i zadeklarowano, iz dzie podejmowa niaja bank centralny be dziaania na rynku dewizowym w taki sposo b, aby ograniczyc firmom skutki ryzyka walutowego. przede wszystkim spenieniu Zagraniczne inwestycje bezpos rednie Chin suz a wyrazem politycznego da z trzech celo w. Po pierwsze, sa enia pan stwa do polepszenia bezpieczen stwa energetycznego i zapewnienia stabilnych dostaw surowcowych (ropy naftowej, aluminium, miedzi, niklu, rudy z elaza i in.) 66 dla utrzymania umocnieniu narodowej konkurencyjnos ki tempa wzrostu. Po drugie, suz a ci dzie s pozyskaniu zagranicznego managemnetu, know-how ilub marki 67, najcze ciej c w transakcjach M&A. Po trzecie wreszcie, waz uczestnicza nym motywem jest pu do rynko takz e uzyskanie doste w zbytu, w tym pozyskanie kanao w zbytu. 68 Na podstawie wyniko w badan ankietowych przeprowadzonych ws ro d 60 cych chin wioda skich firm (47 pan stwowych i 13 prywatnych) moz na stwierdzic , iz go wnym motywem ich inwestycji zagranicznych jest poszukiwanie nowych wartos rynko w. Temu elementowi przypisano bowiem najwyz sza c (powyz ej 4,5 pnie zakup nowych technologii, pozyskanie managementu pkt. w skali 5,0), a naste na rynku wewne trznym, powoduja ca i know-how, ucieczka przed konkurencja pozyskiwanie coraz niz szych marz , zbyt duz a skala produkcji np. w obszarze dzen urza gospodarstwa domowego i elektroniki (wszystkie od 3,1-3,8). Wysokie wskazania miaa takz e wola dywersyfikacji ryzyka, nabycie zasobo w produkcyjce sie otoczenie (2,3-2,8) nych, polepszenie produktywnos ci, reakcja na zmieniaja p do zagranicznych z oraz doste ro de finansowania (1,5). gne y w kon Chin skie inwestycje bezpos rednie poza granicami kraju osia cu wartos 2006 r. skumulowana c ok. 70-75 mld USD 69 i realizowane byy przez firmy o ro z nych formach wasnos ci 70 w ponad 160 pan stwach i obszarach s wiata 71. c Ok. 80% inwestycji wynikao z zaangaz owania na rynku przeje i fuzji (M&A), ten kraj a dalsze 5 mld USD to inwestycje firm budowlanych. Te wielkos ci plasuja
ce zaangaz Realizacji tego celu suz yo m.in. wzrastaja owanie w Afryce i Ameryce acin skiej. Ponad 600 firm chin skich zainwestowao tam w wydobycie surowco w, w tym ropy naftowej oraz . w telekomunikacje 67 ciu Lenovo od Thompsona. M.in. strategia ta suz ya przeje 68 Por.: A. Lunding, Global Champions In waiting Perspectives on Chinas overseas direct investment. Deutsche Bank Research. Current Issues. 4 August 2006, Frankfurt am Main. Najbardziej tego rodzaju transakcja byo przeje cie w 2004 r. za 1,75 mld USD produkcji komputero znana w (PC) od IBM przez Lenovo Chiny. 69 gne y wartos Wg innych informacji osia c 90 mld USD, co stanowio ok. 120 amerykan skich. Wg chin skiego Ministerstwa Handlu wartos c zagranicznych inwestycji od 1978 r. do kon ca 2005 r. wyniosa kszyc do 70 mld USD. Utworzonych zostao 10 tys. firm 51,7 mld USD, aby w roku 2006 r. zwie sie w 170 pan stwach. 70 W 2004 r. 45% zagranicznych inwestycji realizowa sektor publicznoprawny, 34% pan stwowy i 14% firmy prywatne. 71 Wirtschafts- und Handelsabteilung der Botschaft der Volksrepublik China In der BRD, Chinas Investitionen im Ausland steigend, z 28 IX 2007.
66

184

Ilona Romiszewska

kszych inwestoro uwage na odlegym miejscu ws ro d najwie w s wiata, ale zwracaja dynamika wzrostu. O ile bowiem w 2005 r. wyniosy ledwie 12,3 niezwykle wysoka pnym roku zwie kszyy sie o 16 mld USD, a do kon mld USD to juz w naste ca 2007 r. gne y skumulowana kwote 88 mld USD. osia ce z Chin odbiegaja zaro Nadal jednak inwestycje pochodza wno co do wielkos ci mie dzy zagranicznymi inwestycjami a krajoabsolutnych, jak i mierzonych relacja wym PKB od wielkos ci realizowanych przez inne pan stwa. W 2004 r. uksztatowa on na poziomie 2,4%. Podczas gdy w krajach rozwinie tych wskaz sie nik ten na poziomie znacznie powyz ksztatuje sie ej 25%. inwestycje zagraniczne Chin w krajach W strukturze geograficznej dominuja natomiast Azji (ok. 74%) oraz Ameryki acin skiej i Karaibo w (18%), nieznaczne sa w Afryce (3%), Ameryce Po nocnej (2%), 2% Europie (2%) i Oceanii (1%). znacza co pocza wszy od przeomu 20072008 r., gdy to Sytuacja zmienia sie d Pan wraz z powoaniem przez chin ski rza stwowej Firmy Inwestycji Dewizowych cymi (China Investment Company Ltd) zasilanej go wnie lawinowo wzrastaja kszych na s rezerwami walutowymi kraju, powsta jeden z najwie wiecie pan stwowych funduszy o szacowanym na 200 mld USD wolumenie inwestycji 72. SKIE W NIEMCZECH INWESTYCJE CHIN Z uwagi na nieznaczne rozmiary chin skich inwestycji bezpos rednich w Niemczech oraz brak wiarygodnych materiao w statystycznych ocena zaangaz owania z przyczyn takiego stanu rzeczy jest kapitaowego pozostaje bardzo niepena. Jedna zku rejestracji wie kszos tpliwos brak obowia ci transakcji 73. Nie ulega jednak wa ci, iz d inwestorzy chin nieznaczne zainteresowanie inwestycjami jak dota scy wykazuja bezpos rednimi w Niemczech, a skumulowana ich wartos c szacowana bya w kon cu 2004 r. przez Wydziau Gospodarczy Ambasady Chin w Berlinie na 79,5 mln euro (186 projekto w), a przez hamburski Institut fr Asienkunde na 47 mln euro (300 firm, g. MiS). przesanki pozwalaja ce na twierdzenie, iz Istnieja wzrasta zainteresowanie inwestoro w chin skich rynkiem niemieckim i moz na tu wymienic trzy go wne od realizowania inwestycji w innych pan powody, kto re nie odbiegaja stwach.
72 kszy uznaje sie utworzony przez Emiraty Arabskie o lokatach sie gaja cych 875 mld Za najwie USD, powyz ej 300 mld USD zainwestowa fundusz utworzony przez Singapur, na 250 mld USD inwestycje Norwegii i Arabii Saudyjskiej, 250 mld USD Kuwejtu, Rosji 144 mld USD. szacowane sa Por.: Deutsche Bank Research, Staatsfonds- Staatliche Auslandsinvestitionen im Aufwind, 18 II 2007, s. 4. 73 najcze s Inwestorzy chin scy realizuja ciej transakcje w ramach tzw. asset deal, kto re nie podlegaja one na zakupie jedynie cze s przypadki przeje cia rejestracji. Polegaja ci firmy. Udokumentowane sa cych wydziao pnie ogoszenia jej upados najbardziej interesuja w firmy, a naste ci. W prawie niemieckim zek informacji cia z cych tzw. transakcje share deals. obowia y na realizuja

Niemcy Chiny

185

cie proceso Istotne jest przeje w technologicznych, nabycie znanej marki lub pu do wykreowanego juz d tez sie pozyskanie doste kanau zbytu. Sta koncentruja w obszarze zaawansowanych technologii, budowy maszyn, elektrotechniki i technik lub przynajmniej ograniczeniem w napywie do ochrony s rodowiska. Przeszkoda ograniczenia wynikaja ce z ustawy reguluja cej Niemiec inwestycji bezpos rednich sa obro t dewizami, towarami, usugami, kapitaem i innymi dobrami z zagranica w w niej zawartych zagraniczny (Aussenwirtschaftsgesetz) 74. Na mocy przepiso ce 25%, chronia one ro inwestor moz e nabyc udziay nie przekraczaja wniez infrastrukture i bezpieczen strategiczna stwo publiczne. Mimo iz nie odwoywano dota d do zawartych w niej zapiso sie w to bya ona przedmiotem krytycznych uwag ze strony innych krajo w Unii Europejskiej. W 2008 r. przewidywana jest jej kolejna ca doste p kapitau zagranicznego. Pojawienie sie jednak nowelizacja, uatwiaja cego wielkich pan stwowych funduszy inwestycyjnych, w tym ro wniez pochodza nad zasadnos podje cia tego kroku liberalizacyjnego. z Chin wzbudzio dyskusje cia Wielkos c inwestycji bezpos rednich realizowanych w Niemczech nie oddaje cych z Chin. Wykazuja one jednak obrazu zaangaz owania inwestoro w pochodza strukture od inwestycji realizowanych przez niemiecbowiem zupenie odmienna kich inwestoro w, gdyz ponad 45 wszystkich lokowana jest na niemieckim rynku dane sa zwaszcza papiery rynku pienie z a nego papiero w wartos ciowych 75. Poz kszy ich napyw mia miejsce w latach 1997-2001, i obligacje bankowe. Najwie pnie od 2004 r. W efekcie w niekto one na a naste rych latach uksztatoway sie wyz szym poziomie niz niemieckie inwestycje bezpos rednie w Chinach.

HANDEL ZAGRANICZNY CHIN

kszaja swo Chiny systematycznie zwie j udzia w s wiatowych obrotach handlu dzy 1978 r. a 2006 r. udzia tego kraju w s zagranicznego. Pomie wiatowym handlu 2007, w kto wzro s z 0,8 do 8,0%. Rekordowym rokiem okaza sie rym wolumen handlu zagranicznego wynio s 2,7 bil. USD, a saldo obroto w handlowych uksztacej, szacuje na astronomicznym poziomie ;262,2 mld USD 76. Co wie towao sie , iz sie na poziomie 2,6 sie obroty handlu zagranicznego Chin w 2008 r. uksztatuja to go ki pozyskaniu rynku europejskiego. Nadal bil. USD i stanie sie wnie dzie
Ustawa pochodzi z 1961 r., w BGBl I 1961, s. 481-495, ostatnio zmieniona 12 VII 2007 r., BGBl I, s. 1037-1043. 75 O ile jeszcze w 2002 r. Chiny zainwestoway w niemieckie papiery wartos ciowe 857 mln euro, to pnych latach zaangaz na poziomie 422 mln w naste owanie to wzroso i tak w 2003 r. uksztatowao sie euro, w 2004 r. 2 208 mln euro, w 2005 r. 5 895 mln euro, w 2006 r. 4 243 mln euro, a w trzech kwartaach 2007 r. 2 096 mln euro. Za: Deutsche Bundesbank, Eurosystem: Zahlungsbilanzstatistik, ro z ne roczniki. 76 Por.: China erzielt im Auenhandel Rekord-Plus, Die Welt 11 I 2008 r.
74

186

Ilona Romiszewska
WYKRES 4

Rozwo j wymiany handlowej pomie dzy ChRL a s wiatem w latach 2000-2007

ro d o: Por. wykres 1 i Bundesagentur fr Auenwirtschaft, Datenbankdetails 2007, R. Rohde, Z Gleichzeitig Rekordfehlbetrag mit asiatischen Nachbarn erwartet.

dzie traktowany priorytetowo. Utrzymanie jednak rynek Stano w Zjednoczonych be pozycja Chin w rankingu tak wysokiego tempa wzrostu zaowocuje pierwsza kszych pote g handlowych s przez Niemcy nieprzerwanie najwie wiata, zajmowana od 2003 r. w handlu s czaja zre cznej kombinacji subPozycje wiatowym Chiny zawdzie tpliwie za czynnik wspieraja cy sydiowania importu i wspierania eksportu. Niewa eksport uznac nalez y utrzymywanie na niskim poziomie kursu waluty chin skiej s w stosunku do dolara amerykan skiego. Coraz cze ciej wzrost eksportu jest pstwem inwestycyjnego zaangaz firm zagranicznych w tym kraju. naste owania sie , iz d 30% ogo Szacuje sie juz w 1995 r. pochodzio sta u eksportu, do 2000 r. udzia na poziomie 55-58%, chociaz ten wzro s do 50%, a obecnie ksztatuje sie kszy i sie ga 90%. w niekto rych branz ach m.in. technik medycznych jest jeszcze wie Sprzyja to ro wniez odejs ciu od produkcji tanich wyrobo w (tekstylia, zabawki, sto tzw. No name i od wczes cych produkto obuwie, rowery), cze niej dominuja w gu ostatnich lat podwyz pracochonnych. W cia szeniu ulega jakos c i nie moz na juz dzisiaj uwaz ac Chiny jedynie za miejsce montaz u produkto w o niskiej technologii. ce s Nowe produkty podbijaja wiatowe rynki to lodo wki, kuchenki mikrofalowe, dzenia klimatyzacyjne, wyroby audio-video, sprze t gospodarstwa domowego, urza t komputerowy, statki i w niedalekiej przyszos sprze ci prawdopodobnie ro wniez podzespoy i ukady elektroniczne najnowszej generacji, aparatura specjalistyczna. W strukturze towarowej chin skiego eksportu (wg nomenklatury STIC) dzenia biurowe, urza dzenia w 2006 r. dominowaa elektronika 29,6%, w tym urza

Niemcy Chiny

187

dzenia techniki informacyjelektronicznego przetwarzania danych (13,9%) urza nejradioodbiorniki i odbiorniki telewizyjne (12,8%); tekstylia i ubiory (14,9%) co stanowio 14 handlu s wiatowego; produkty elektrotechniczne (7,5%); c tradycyjnych producento Brytanie maszyny (6,1%) wyprzedzaja w, tj. Wielka ; produkty chemiczne (4,6%); produkty metalowe (3,7%); z i Francje elazo i stal ce w dynamice eksportu pomie dzy (3,4%). Nalez y zauwaz yc zmiany zachodza poszczego lnymi grupami towarowymi i w ich ramach. Utrzymuje sie wysoka dynamika eksportu pojazdo w, przemysu maszynowego (wieloletniej domeny Niemco w), z elaza i stali, produkto w przemysu chemicznego i elektrotechniki. Natomiast odnotowac moz na spadek dynamiki eksportu tekstylio w i odziez y. puja takz trznej strukturze chin Zmiany naste e w wewne skiego eksportu przecie na rzecz wyz sunie szych segmento w, monitoro w plazmowych wczes niej domeny Japonii i Tajwanu. ca sie na wysokim poziomie dynamike inwestycji moz Utrzymuja na z kolei przyczyne rozwoju importu. W strukturze chin uznac za go wna skiego importu to przede wszystkim cze s dominuje ro wniez elektronika (24,9%) chociaz sa ci wykorzystywane w produkcji (15,3%); paliwa i oleje techniczne (11,2%); produkty chemiczne (11,0%); surowce (10,5%); maszyny (9,7%); produkty elektrotechniczne dzenia pomiarowe i kontrolne (6,1%); z s (6,8%); urza elazo i stal (2,7%) i cze ci do pojazdo w mechanicznych (2,1%) 77. pan Go wnym partnerem handlowym Chin (wykres 5 i 6) sa stwa wysoko te, i do nich kierowana jest wie cej niz rozwinie poowa chin skiego eksportu. kszym pozostaja Stany Zjednoczone doka d w 2006 r. Chiny sprzeday Najwie towary za 203,5 mld USD (import jedynie 59,2 mld USD), na drugim miejscu 27 pan znalazo sie stw Unii Europejskiej, do kto rych wyeksportowane zostay towary za 182 mld USD (przy dwukrotnie mniejszym imporcie). Wg statystyk du Ce wolumen obroto cach 2007 r. Go wnego Urze w w pierwszych 11 miesia dzy Chinami a UE przekroczy 300 mld dol., co spowodowao, iz pomie po raz kszym partnerem handlowym Chin 78. pierwszy Unia Europejska zostaa najwie kszych partnero Trzecie miejsce ws ro d najwie w handlowych Chin zajmuje Japonia (213,83 mld USD) i jest jedynym pan stwem, kto ry ma dodatnie saldo pan wymiany handlowej. Na dalszych miejscach znalazy sie stwa ASEAN (182,23 mld USD), Hongkong (178,46 mld USD), Korea Poudniowa (145,24 mld ca pozycja pan USD) i Tajwan (112,78 mld USD). Tak znacza stw azjatyckich w obrotach handlu zagranicznego Chin wynika z wielu przyczyn, m.in. Tajwan czes przenio s tu znaczna c swojego przemysu elektronicznego i technologii ki temu znacza co poprawi swoje handlowe relacje ze informatycznych. Dzie Stanami Zjednoczonymi, kto re wczes niej niezwykle krytycznie oceniay swoje pia ro wysoce ujemne saldo wymiany handlowej. W podobny sposo b posta wniez
77 78

Bundesagentur fr Auenwirtschaft, Wirtschaftsdaten kompakt VR China, listopad 2007, s. 1-5. Mofcom, informacja z 8 I 2008 r.

188

Ilona Romiszewska
WYKRES 5

Geograficzna struktura eksportu Chin w 2006 r. (w %)

WYKRES 6

Geograficzna struktura importu Chin w 2006 r. (w %)

ro Z d o: Bundesagentur fr Auenwirtschaft, VR China Wirtschaftsdaten.

Niemcy Chiny
TABELA 6

189

Saldo bilansu handlowego Chin z wybranymi pan stwami w 2006 r. Kraj USA EU- 27 Japonia Korea Poudniowa Singapur Tajwan Pozostae Saldo w mld USD ;144,3 ;91,7 924,1 ;45,3 ;48,5 ;66,4 ;177,5 przez Ambasade Niemiec w Pekinie,

ro pnione Z d o: Materiay statystyczne udoste Wirtschaftsdaten kompakt, Januar 2008, s. 1-8.

cym udziale eksportu na rynek chin Korea co znalazo odzwierciadlenie w znacza ski na poziomie 10,0% 79. w stosunku do PKB, kto ry uksztatowa sie ca dynamike importu spraDynamika wzrostu eksportu, znacznie przewyz szaja coraz wyz wia, iz Chiny uzyskuja sze dodatnie saldo bilansu handlowego w stosunku tkiem Japonii do prawie wszystkich swoich najwaz niejszych partnero w, z wyja (tab. 6). W Latach 1996-2006 spos ro d pan stw czonkowskich Unii Europejskiej niewielkie dodatnie saldo wymiany handlowej miay jedynie: Finlandia w latach 1996-2004, Szwecja 1996-1999 i Austria w 2002 r. 80 SKI HANDEL NIEMIECKO-CHIN zano stosunki dyplomatyczne pomie dzy Od 1972, tj. roku, w kto rym nawia Niemcami a Chinami import z Chin wzro s 345 razy, a eksport do Chin blisko sto cym wzros razy. O znacza cie nalez y jednak mo wic dopiero w XXI w. (tab. 7). Jego dem wielkos dynamika sprawia, iz w 2006 r. Chiny byy 10. pod wzgle ci partnerem handlowym Niemiec. Udzia Chin w eksporcie towaro w niemieckich wynio s 3,1% najwie kszym (11. miejsce), a w imporcie 6,7% (3. miejsce). Niemcy pozostaja w gronie partnerem Chin ws ro d pan stw Unii Europejskiej, chociaz nie znalazy sie kszych partnero najwie w handlowych Chin. Udzia Niemiec w eksporcie Chin gna wielkos osia c ponad 4,1%, a w imporcie 4,9% 81. Wzrasta ujemne saldo bilansu
Tajwan 18,3%, Malezja 13,0%, Singapur 12,5%, Korea (Pd.) 10,0%, Tajlandia 8,3%, Filipiny 6,0% Indonezja 3,2%, Japonia 2,5%, Unia Europejska 0,6 i USA 0,5%. Por.: R. Rohde, Gleichzeitig Rekordfehlbetrag mit asiatischen... 80 Eurostat, External and intra-European Union Trade. Statistical Yearbook Data 1958-2006, Luxemburg 2008. 81 ro pnione przez Ambasade RFN w Pekinie i Deutsche Z do: materiay statystyczne udoste Bundesbank, Zahlungsbilanzstatistik.
79

190

Ilona Romiszewska
TABELA 7

Handel niemiecko-chin ski w latach 2000-2007  w mld euro Import Niemiec z Chin 10,3 18,4 19,8 21,3 25,6 32,7 39,7 48,8 25,2 Tempo wzrostu w poro wnaniu z rokiem poprzednim 95,0% 17,6 % 7,5% 7,8% 20,2% 27,7% 21,4% 22,8% 11,0% Eksport Niemiec do Chin 5,4 9,4 12,2 14,6 18,2 20,9 21,2 27,5 14,0 Tempo wzrostu w poro wnaniu z rokiem poprzednim 15,7% 11,3% 30,0% 19,5% 24,7% 14,8% 1,4% 28,8% 15,7%

Rok

Saldo bilansu handlowego 94,9 99,0 96,6 96,7 97,4 911,9 918,5 921,3 919,2

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

 Do kon ca czerwca 2007 r.

ro Z d o: Por. tab. 4 i Eurostat, External and intra-European Union Trade. Statistical Yearbook-Data 1958-2006, Luxemburg 2008.

gne o wielkos handlowego Niemiec, kto re w 2006 r. osia c 21,3 mld euro, a spos ro d pan stw Unii Europejskiej jedynie Holandia miaa jeszcze wyz sze. produkty pochodza cych z sekW strukturze niemieckiego eksportu dominuja dzynarodowej konkurencyjnos toro w o mie ci, tj. budowy maszyn, w tym zwaszcza s dla przemysu tekstylnego, odziez owego oraz poligraficzne, a takz e cze ci dla przemysu samochodowego. W tej ostatniej z wymienionych grup nadal szczego lnie cy pozostaje udzia pojazdo s znacza w samochodowych i cze ci zamiennych. Jest to skutek relatywnie duz ych inwestycji dokonanych przez producento w samochodo w. ca z pooz Produkcja pochodza onych w Chinach fabryk suz y zaspokojeniu potrzeb trznego, kto rynku wewne ry uchodzi za bardzo trudny z uwagi na obecnos c na nim kszy producento wszystkich najwie w samochodo w. Waz nymi produktami ekspor takz towymi sa e produkty technologii informatycznych i komunikacji, meble, produkty metalowe i stalowe oraz produkty chemiczne (wykres 7). W strukturze importu dominuje elektronika, tekstylia, odziez (bez roboczej) dzenia (wykres 8). Warto jednak podkres oraz maszyny i urza lic ro wniez i tu ce zmiany w asortymencie dostaw np. urza dzenia do przetwarzania danych zachodza telewizory. O ile jednak w eksporcie Niemiec do Chin dominuja maszyny wypieraja dzenia gospodarstwa domowego i cze s produkcyjne, to w imporcie urza ci. Obie te jednak w tym samym segmencie statystyk STIC. Ros grupy znalazy sie nie takz e udzia zabawek i mebli, natomiast w okresach sabej prywatnej konsumpcji w Niemczech spada znaczenie typowych do br konsumpcyjnych.

Niemcy Chiny
WYKRES 7

191

Struktura towarowa eksportu Niemiec do Chin (STIC; w % ogo u) w 2006 r.

WYKRES 8

Struktura towarowa importu Niemiec z Chin (STIC; w % ogo u) w 2006 r.

ro Z d o: jak w wyk. 5-6.

192

Ilona Romiszewska

* dzy Niemcami i Chinami moz Na rozwo j stosunko w bilateralnych pomie na cznie przez pryzmat dynamiki spojrzec w ro z ny sposo b. Ocena dokonana wya rozwoju obroto w handlowych i przepywu inwestycji bezpos rednich s wiadczy o wzros cie wzajemnej wspo pracy. Nie odzwierciedla ona jednak waz nych jej aspekto w, tj. koncentracji Chin na wspo pracy handlowej i w zakresie przepywu inwestycji bezpos rednich na pan stwach Azji i Stanach Zjednoczonych. Z kolei Europa i Stany Zjednoczone. Po drugie, nie w centrum uwagi Niemiec pozostaja cych na coraz wie kszym udziale informuje o zmianach w strukturze handlu, polegaja w chin skim eksporcie towaro w o znacznej wartos ci dodanej, jak i w kilku juz ostatnich latach odnotowanemu dodatniemu saldu przepywo w kapitaowych uzyskanemu wskutek poczynionych przez Chiny inwestycjom na niemieckim rynku cej konkurencji na papiero w wartos ciowych. Po trzecie, nie odzwierciedla wzrastaja chin skim rynku, kto rej efektem jest wspomagany przez wadze kraju rozwo j inwestycji opartych na wyz szym zaangaz owaniu nowoczesnego know-how. Do tej przez wadze kraju. pory przemiany te inspirowane, sterowane i kontrolowane sa czenie politycznych prioryteto Poa w z elementami chin skiej tradycji i kultury dza o jego powodzeniu zapewnio temu eksperymentowi sukces, jednakz e nie przesa wydaje pytanie sformuowac ci. Zasadnicze, jak sie moz na odnos nie do w przyszos danym moz liwos ci europeizacji, czy tez raczej amerykanizacji Chin, co jest poz a c dotychczasowy kierunkiem rozwoju przez zachodnie demokracje. Obserwuja jednak, iz one w daja cej sie przewidziec rozwo j Chin wydaje sie pozostana rodka. S wiadczy ce idee Pan przyszos ci wierne wasnej kulturze i kontynuuja stwa S p osia gnie ty w sferze budowy pan o tym nadal niewielki poste stwa prawa i jego demokratycznych instytucji. Nie oznacza to jednak, iz o wpywy gospodarcze w tym da konkuroway przedsie biorcy europejscy, w tym i pochodza cy kraju nie be z Niemiec. obie strony. Chiny Zainteresowane rozwojem wspo pracy gospodarczej sa inwestycji modernizuja cych gospodarke i czynia cych ja konkurencyjna . potrzebuja Dla Niemiec waz ne jest zdobycie i utrzymanie rynko w zagranicznych, a takz e cych na utrzymanie sie korzystnych cen dla pozyskanie produkto w, pozwalaja tego celu wspiera zaro konsumento w w kraju. Realizacje wno federacja 82, jak 83 i poszczego lne kraje federacji , a takz e bardzo juz liczna siec przedstawicielstw instytucji niemieckiej gospodarki 84, kancelarie prawne i spo ki consultingowe, a nawet oddziay fundacji, w tym Deutsche Akademische Austauschdienst 85.
82 83 84

RFN w Pekinie i Konsulaty w Chengu, Kantonie i Szanghaju. M.in. przez Ambasade kszos Wie c ma tu swoje przedstawicielstwa. M.in. Deutsch-Chinesisches Zentrum fr Wirtschaftsforderung, Deutscher KfW Entwicklungs-

bank. ki dziaaniom podejmowanym przez fundacje studenci z Chin stanowia od 2000 r. Takz e dzie ksza grupe studento najwie w zagranicznych w RFN (np. w roku akademickim 20052006 27 tys.).
85

Niemcy Chiny

193

sie i wspo takz Niemcy angaz uja uczestnicza e w realizacji duz ych projekto w infrastrukturalnych realizowanych na terenie Chin, w tym takz e uruchamiaja czenie kolejowe pomie dzy Szanghajem a Duisburgiem, kto towarowe poa re skraca morska 30-40). transport towaro w do 16 dni (droga s przez W tym konteks cie nalez y tez widziec pomoc rozwojowa wiadczona ona co prawda z 135 mln euro w 1998 r. do Niemcy na rzecz Chin. Zmniejszya sie na realizacji projekto 67,5 mln euro w 2007 r., ale koncentruje sie w w wybranych obszarach (ochrony s rodowiska, niekorzystnych skutko w rozwoju gospodarczego, infrastruktury, transportu, ochronie zdrowia) i pozostaje nadal widoczna. Wspo praca Niemiec z Chinami, kto rej jedynie jednym z elemento w jest z paszczyzna gospodarcza to takz e da enie Niemiec do zapewnienia wpywu na zywanie i kontrole nad najwie kszymi zagroz rozwia eniami wspo czesnego s wiata, cymi z niero wynikaja wnomiernego rozwoju, migracji ludnos ci, zagroz enia s rodocych z braku transparentnos wiska naturalnego, czy tez wynikaja ci i kontroli nad przepywami finansowymi. Jej przyszos c jest jednak uzalez niona od strategii dalszego rozwoju Chin.

ABSTRACT The article brings an assessment of German-Chinese economic relations against the backdrop of Chinas developing economic relations with the world. It must be acknowledged that bilateral relations are determined not only by a necessity of economic growth, but at least on the Chinese part they are shaped by politics and culture. The analysis is limited to continental China. The author verifies the thesis that in spite of an extremely dynamic development of economic cooperation it must still be seen in terms of Germanys catching up on arrears in relations with other especially Asian partners of China. This recognition remains valid even though FRG is Chinas biggest trade partner among the member states of the EU and the source of most of its foreign direct investments. Also for Germany, China is the biggest trade partner in the region of Asia and Pacific. Attention should also be drawn to the rapid increase of Chinas competitiveness on the German market, as China has become an important exporter of a large variety of goods. Chinas engagement in the German stock market must be considered the most noteworthy change in mutual relations, enabling Germany to achieve a positive outstanding balance of capital exchange. Both sides are vitally interested in the development of bilateral economic relations in the future and the course of these relations will influence the way China conducts its prospective economic policy.

d Zachodni 2008, nr 1 13 Przegla

NASZE WYDAWNICTWA
INST YT UT ZACHODNI ul. Mostowa 27 61-854 Pozna tel. 061 852 28 54 fax 061 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan. pl

W UNII EUROPEJSKIEJ DOSTOSOWANIA DO WYMOGO PRZYKAD POLSKI

Praca zbiorowa pod red. Piotra Kalki Seria Prace Instytutu Zachodniego nr 78 Streszczenie w je zyku niemieckim ISBN 978-83-87688-84-4 Poznan 2007, 394 ss., cena 30 z

DIE ANPASSUNGEN AN DIE EU-ERFORDERNISSE BEISPIEL POLEN

Herausgegeben von Piotr Kalka Seria Prace Instytutu Zachodniego nr 79 ISBN 978-83-87688-85-1 Poznan 2007, 400 ss., cena 30 z
Ksia z ka prezentuje wyniki badan przeprowadzonych w ramach projektu realizowanego przez Instytut Zachodni we wspo pracy z katedra Uniwersytetu Marburskiego Forschungsstelle zum Vergleich wirtschaftlicher Lenkungssysteme. Zostaa wydana w dwo ch wersjach je zykowych (po polsku i niemiecku). W badaniach tych wzie li udzia po stronie polskiej pracownicy naukowi poznan skich placo wek naukowych (Instytutu Zachodniego, Akademii Ekonomicznej i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza), a po stronie niemieckiej naukowcy ze wspomnianej wyz ej katedry Uniwersytetu Marburskiego, Instytutu Herdera z Marburga i Wyz szej Szkoy Zawodowej z Pforzheim. Prace badawcze finansowao heskie Ministerstwo ds. Gospodarki, Komunikacji i Rozwoju. Do podje cia badan nad dostosowaniami Polski do wymagan unijnych skoniy uczestniko w projektu tak wzgle dy natury teoretycznej, jak i praktycznej. Badania te dostarczaja materiau empirycznego, niezbe dnego do formuowania prawidowos ci dotycza cych integracji krajo w sabiej rozwinie tych z pan stwami wysoko rozwinie tymi. Poprzez ujawnianie zaznaczaja cych sie w procesie dostosowawczym deficyto w badania te pozwalaja na odpowiednie uksztatowanie polityki pan stwa, a tym samym na przyspieszanie dokonuja cych sie przeobraz en . vacat Go wny cel, jaki postawili sobie uczestnicy projektu, stanowia pro ba pokazania (w caej zoz onos ci) procesu dostosowawczego Polski do wymogo w unijnych w wybranych dziedzinach. Byy to dziedziny dotycza ce sfery gospodarki albo maja ce dla niej bardzo istotne znaczenie.