Z kroniki naukowej

TRANSFORMACJA W POLSCE I NIEMCZECH WSCHODNICH

BA BILANSU I PORO WNANIA PRO

Z kroniki naukowej mie dzynarodowa konferencja naukowa W dniach 10 i 11 paz dziernika 2007 r. odbya sie Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Pro ba bilansu i poro wnania. Przedsie cie to zostao zrealizowane dzie ki wspo wzie pracy szeregu instytucji: Instytutu Zachodniego, Wyz szej Szkoy Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, Netzwerk Ostdeutschlandforschung, Uniwersytetu w Poczdamie, czasopisma WeltTrends oraz w kooperacji w poznan z Rosa-Luxemburg-Stiftung (RLS). Obrady toczyy sie skiej Wyz szej Szkole Nauk zyku polskim oraz niemieckim. Humanistycznych i Dziennikarstwa w je Oficjalnego otwarcia konferencji dokonali wspo lnie prof. Andrzej Sakson dyrektor IZ ciu obrad towarzyszyo oraz prof. Waldemar azuga rektor WSNHiD. Rozpocze czenie docentowi Jochenowi Franzkemu z Uniwersytetu w Poczdamie wspo wre lnej nagrody Instytutu Zachodniego oraz Wyz szej Szkoy Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa za wkad w rozwo j wspo pracy polsko-niemieckiej. W obradach opro cz uczestniko w konferencji li ro liczny udzia wzie wniez studenci WNSHiD. to klasyczny funkZa klucz tematyczny dla organizacji poszczego lnych paneli przyje sesje przeprowadzone w pierwszym cjonalistyczny podzia na spoeczen stwo, ekonomie i kulture kto cony zosta drugi dzien dniu obrad oraz polityke rym to kwestiom pos wie konferencji. W ramach panelu pierwszego (problematyka spoeczna) przedstawiono napuja ce wysta pienia: Przemiany struktury spoecznej w Polsce (prof. Renata Suchocka, ste WNSHiDUAM), Uwzgle dnianie aspektu rynkowego zadan publicznych w nowych krajach federacji etapy modernizacji (Steven Brandt i Peter Richter, Poczdam), Polscy robotnicy przed i po transformacji (prof. Jacek Tittenbrun, WNSHiD), Czy modszym be dzie kiedys ukadac sie lepiej? Rozwaz ania na temat reprodukcji niero wnos ci spoecznej w Niemczech Wschodnich (dr Christine Steiner, Centrum Badan Spoecznych, Halle), Beneficjenci i przegrani procesu transformacji w Polsce (prof. Anna Michalska, UAM). W ramach panelu puja ce referaty: Sytuacja ekodrugiego (problematyka ekonomiczna) zaprezentowano naste nomiczna w Polsce sukcesy i poraz ki (doc. dr hab. Piotr Kalka i dr Marta Gtz, IZ), Zro wnowaz ony rozwo j peryferyjnych obszaro w wiejskich w Niemczech Wschodnich zmniejszanie kryzysu albo nowe s ciez ki rozwoju dla przyszos ci (dr Benjamin Nlting, Centrum Techniki i Spoeczen stwa, TU Berlin), Rynek pracy i bezrobocie w Polsce (dr Stanisaw Zakrzewski, WSNHiDUAM), Wspo praca w zakresie maych i s rednich przedsie biorstw pomie dzy Niemcami a Polska (dr Ralph-Elmar Lungwitz, Instytut Gospodarki i Badan Spoecznych w Chemnitz), Problemy migracji w Polsce (prof. Andrzej Sakson, IZ). Na panel
19*

292

Z kroniki naukowej

naste puja ce wysta pienia: O konstelacjach trzeci (problematyka polityczna) zoz yy sie politycznych transformacji (dr Erhard Cromme, RLS), Preferencje wyborcze w Polsce (prof. dr hab. Zbigniew Blok, WSNHiDUAM), Wschodnioniemieckie gminy w okresie przemiany pomie dzy sterowaniem pan stwowym a zaangaz owaniem obywatelskim (doc. dr hab. Jochen Franzke, Poczdam), Mitologizacja PRL problemy dekomunizacji i lustracji (prof. dr hab. Andrzej Stelmach, WSNHiDUAM), Polska europolityka na przykadzie procesu konstytucyjnego (Thomas Mehlhausen, Poczdam), O rozwoju polskiej prawicy (dr Holger Pollit, RLS), Skrajne ruchy i postawy polityczne w Polsce (Sebastian Drobczyn ski, WSNHiD), Rodowody spoeczno-polityczne parlamentarzysto w w Polsce i Niemczech cy konferencje panel czwarty (probWschodnich (Ireneusz Smolarkiewicz, IZ). Zamykaja wiadomos puja ce referaty: S lematyka kulturowa) obejmowa natomiast naste c historyczna a polityka historyczna w Polsce (prof. dr hab. Waldemar azuga, WSNHiD), Dyskusja o nowym niemieckim patriotyzmie (dr Izabela Janicka, UAM), Od realizmu socjalistycznego do realnego rynku kultury w Polsce (dr Joanna Mro wczyn ska, WSNHiD), Dos wiadczenia z pracy nad ksztaceniem modziez y w Saksonii (Frank Knig, WeltTrends). Alokacja referato w do poszczego lnych grup tematycznych nie zawsze s cis le odpowiadaa cy pierwszy dzien tak wyznaczonym kryteriom, przykadowo kon cza obrad referat prof. Andrzeja Saksona Problemy migracji w Polsce zosta umieszczony w sekcji ekonomicz do ekonomicznych uwarunkowan nej, chociaz w niewielkim stopniu odnosi sie i konsekwencji proceso w migracyjnych, a skoncentrowany by raczej na socjologicznym wymiarze fali pia w Polsce po akcesji do struktur Unii Europejskiej. Z drugiej strony, emigracji, jaka wysta jeden z go wnych referato w sekcji socjologicznej wygoszony przez prof. Jacka Tittenbruna pod tytuem Polscy robotnicy przed i po transformacji stanowi przykad socjologii o wyraz nej orientacji ekonomicznej. Drugi dzien obrad zosta przy tym zdominowany przez , poniewaz ca konferencje sesja pos cona kwestiom kulturowym skadapolitologie kon cza wie z wysta pien cych go a sie dotycza wnie problematyki politycznej. dniono wysta pienia przedstawicieli szeregu dyscyplin. W programie konferencji uwzgle Uczestnicy prezentowali ro z ne punkty widzenia na problemy transformacji. Poza posiada okazje niem owego wymiaru interdyscyplinarnego, konferencja stanowia ro wniez znakomita do do wymiany pogla w, poniewaz mimo ro z nych dziaan wspo praca polsko-niemiecka transformacja ustrojowa nalez w zakresie badan nad postsocjalistyczna y do rzadkos ci. Co za pienia odnosza ce sie do proceso tym idzie, dominoway wysta w przemian w Polsce lub c w Niemczech Wschodnich, niewiele natomiast zaprezentowano polsko-niemieckich uje stkowych uje c poro wnawczych. Z drugiej strony, wspo lne zestawienie licznych cza pozwolio w ramach dyskusji na szybkie odnalezienie wielu punkto w wspo lnych dla projekto w badawczych rozwijanych niezalez nie od siebie. Dlatego, nawet jez eli poszczego lne wypienia nie odnosiy sie do siebie bezpos s sta rednio, to paralele takie wytworzono w cze ci wysta pienia dyskusyjnej kaz dej z sesji. Szczego lnie ciekawe w tym konteks cie wydaway sie cych o sprawach niemieckich i na odwro polskich referento w mo wia t niemieckich badaczy cych sie o kwestiach polskich. Dobrym przykadem takiego szeroko dyswypowiadaja du na pewna kontrowersyjnos kutowanego referatu ro wniez ze wzgle c wygaszanych tez pienie Thomasa Mehlhausena pod tytuem Polska europolityka na przykadzie byo wysta procesu konstytucyjnego. du na szeroki wachlarz zainteresowan Ze wzgle badawczych, kto re zrelacjonowane pien zostay w ramach zaprezentowanych wysta , obrady nie prowadziy do jednej wspo lnej konkluzji. Akcentowano zaro wno podobien stwa niekto rych proceso w transformacyjnych

Z kroniki naukowej

293

ce z odmiennego w Niemczech Wschodnich i w Polsce, jak ro wniez zro z nicowania wynikaja kontekstu zachodzenia tych proceso w po przeciwlegych stronach Odry. Jak podkres la we wprowadzeniu do swojego referatu dr Ralph-Elmar Lungwitz, po roku 1989 Niemcy Wschodnie podlegay modernizacji przeprowadzonej poprzez przeniesienie zachodnionie wysokich pac przez mieckiego systemu instytucjonalnego oraz wprowadzenie w sfere wymiane waluty, natomiast Polska budowaa nowe instytucje na wasna re ke na korzystna cej gruzach poprzedniego systemu przy jednoczesnej inflacyjnej deprecjacji waluty prowadza relatywnie niskich pac. Co za tym idzie, mimo systemowych podobien do wejs cia w sfere stw w punkcie wyjs cia, sam przebieg transformacji musia przyjmowac w tych okolicznos ciach zdecydowanie odmienne formy. Jednoczes nie wielokrotnie podkres lano, z e przebieg proceso w transformacyjnych nalez y juz dzisiaj do sfery uwarunkowan historycznych raczej niz du na wspo integracje w ramach Unii Europejskiej problemo w wspo czesnos ci. Ze wzgle lna byc odgrywac dawne podziay ery transformacji nie przestaja moz e realne, jednakz e przestaja role . pierwszoplanowa ce forum do dyskusji nad problematyka transformacji Konferencja zapewnia interesuja systemowej. Problematyka, ta nie odgrywa dzis juz tak istotnej roli w dyskursie nauk z spoecznych, jak miao to miejsce w latach 90., ale pozostaje mimo wszystko jednym z wcia waz kich temato w. Piotr Cichocki

DOKA D ZMIERZAJA NIEMCY? REFORMY GOSPODARCZE I SPOECZNE

w Szkole Go 25 paz dziernika 2007 r. odbya sie wnej Handlowej w Warszawie d zmierzaja Niemcy? Reformy gospodarcze i spoeczne. konferencja naukowa pt. Doka Niemiecka Instytutu Zostaa ona zorganizowana przez Zakad Badan nad Gospodarka wiatowej. W konferencji wzie li udzia naukowcy z Szkoy Go Gospodarki S wnej Handlowej, Akademii Ekonomicznych z Katowic i Poznania, Uniwersytetu Wrocawskiego i Zielonogo rskiego, Instytutu Zachodniego z Poznania oraz z Instytutu Badan Rynku, Konsumpcji i Koniunktur z Warszawy. Niemiecka Otwarcia konferencji dokonaa kierownik Zakadu Badan nad Gospodarka na istotna wage dokonywanych od prof. dr hab. B. Brocka-Palacz, kto ra zwro cia uwage kilku juz lat w Niemczech reform gospodarczo-spoecznych. z trzech sesji. Na pierwszej zostay zaprezentowane trzy Konferencja skadaa sie referaty. Dotyczyy one reform w RFN rynku pracy (doc. dr hab. T. Budnikowski z Instytutu Zachodniego), przeprowadzonych w ostatniej dekadzie w tym kraju reform finanso w Niemiecka SGH) oraz publicznych (prof. B. Brocka-Palacz z Zakadu Badan nad Gospodarka cych tam warunko bioczos istnieja w dla rozwoju innowacji i przedsie ci (dr W. Burzyn ski z Instytutu Badan Rynku, Konsumpcji i Koniunktur). od ukazania przyczyn reform rynku pracy. W tym Doc. T. Budnikowski rozpocza celu wskaza na specyficzne cechy tego rynku, a mianowicie wysoki poziom koszto w

294

Z kroniki naukowej

cych oraz jego ograniczona elastycznos zana w duz towarzysza c , zwia ej mierze z wypowaniem wysokiego i dugookresowego zabezpieczenia z tytuu bezrobocia. Dalsze ste cone byy charakterystyce uregulowan rozwaz ania pos wie wprowadzonych w ramach reform cych wyniki prac Komisji Hartza oraz ich efekto rynku pracy, a stanowia w. Uregulowania te przewidyway wspieranie wasnej aktywnos ci zawodowej bezrobotnych, skro cenie otrzymywania zasiku (Arbeitslosengeld I), zastosowanie nowych form zatrudnienia w ograniczonym czenie zasiku czasie pracy, wykorzystanie nowych form pos rednictwa pracy oraz poa socjalna (tzw. Arbeitslosengeld II). z zapomoga zan T. Budnikowski oceni pozytywnie efekty wprowadzonych rozwia , gdyz przyczyniy one do wzrostu liczby oso cych wasna dziaalnos oraz sie b prowadza c gospodarcza oso b aktywnych zawodowo. Podkres li jednak ro wniez , z e stopa bezrobocia jest w RFN nadal wysoka. a sie omo wieniem dwo ch reform finanso w publicznych, Prof. B. Brocka-Palacz zaje tej przez koalicje SPD i ZieloniSojusz 90 (pod kierunkiem ministra a mianowicie podje d wielkiej koalicji (CDUCSU i SPD). Na wste pie Eichela) oraz realizowanej przez rza wyjas nia, dlaczego dziaania na rzecz zreformowania finanso w publicznych stay sie konieczne. Zdaniem referentki zawaz yy na tym trzy zasadnicze przyczyny istnienie zywanie tam doktryny opartej na w Niemczech wysokiego dugu publicznego, obowia zasadach ekonomiki podaz y oraz koniecznos c speniania tzw. kryterio w konwergencji. pieniu wysokieSzczego owo zostay przedstawione przyczyny, jakie zawaz yy na wysta go zaduz enia (przyczyny koniunkturalne, strukturalne, polityczne, prawne, a takz e uwarunce z finansowania zjednoczenia gospodarczego kowania specyficzne dla RFN, a wynikaja Niemiec ze s rodko w publicznych oraz z systemu federalnego). na istnienie zasadniczych ro dzy obu reformami, Referentka zwro cia uwage z nic mie cych ich koncepcji i efekto a dotycza w. Pierwsza z tych reform polega na poszukiwaniu dnos c oszcze ci, dokonywaniu cie we wszystkich grupach wydatko w publicznych, w tym rodkach przeznaczonych na cele inwestycji publicznych, a druga na tworzeniu w s bodz co w dla oz ywienia gospodarczego (rozszerzanie inwestycji publicznych, polityka kszaniu dochodo prorodzinna) i na zwie w budz eto w (podniesienie VAT i likwidowanie reforma podje ta przez wielka koalicje , gdyz zwolnien podatkowych). Skuteczna okazaa sie puja ce oz zmiany w systemie podatkowym oraz naste ywienie gospodarcze doprowadziy do istotnego wzrostu dochodo w budz etowych. B. Brocka-Palacz wyjas nia niepowodzenie pierwszej z reform spowodowane niskim tempem wzrostu gospodarczego. Prowadzio ono w konsekwencji do obniz enia wpywo w podatkowych. biorczos Dr W. Burzyn ski przeanalizowa warunki do rozwoju innowacji i przedsie ci i Indiami. Obje cie analiza tego ostatniego kraju w Niemczech w poro wnaniu z Polska ca pozycja w zakresie nauki wyjas ni dwoma okolicznos ciami, a mianowicie jego rosna biaja ca sie wspo indyjsko-niemiecka . W przeprowadzonych i techniki oraz poge praca ce uregulowaporo wnaniach zostao wykorzystanych wiele elemento w (w tym takz e istnieja zania w zakresie edukacji). Referent pokaza, z nia prawne, rozwia e najkorzystniejsze biorczos w RFN, choc dziedziny, warunki dla rozwoju innowacji i przedsie ci istnieja sa sabos w kto rych wykazuje ona okres lona c (os wiata). W toku drugiej sesji przedstawiono dwa referaty. Przedmiotem ich byy reformy s wiadczen systemu emerytalnego (dr S. Po ciennik z Uniwersytetu Wrocawskiego) oraz zmiany w polityce energetycznej Niemiec (dr I. Bil z Zakadu Badan nad Gospodarka SGH). Pierwszy z referato Niemiecka w obejmowa rozwaz ania o charakterze teoretycznym przeobraz na temat typo w systemu s wiadczen emerytalnych oraz analize en , jakim system ten

Z kroniki naukowej

295

w znacznej mierze charakter uleg w Niemczech. Zdaniem referenta dokonane zmiany maja cej mierze systemem solidarnos kosmetyczny. System niemiecki jest nadal w decyduja cios . Zawiera ona zache ty do oszcze dzania wym, jakkolwiek obejmuje ro wniez cze c innowacyjna d dodatkowo na staros c . Bilans demograficzny Niemiec jest juz od wielu lat negatywny i sta dne sa dalsze reformy systemu, rozbudowa cze s tez wg S. Pociennika niezbe ci innowacyjnej. na istotna role RFN w ksztatowaniu polityki energetycznej Unii. I. Bil zwro ci uwage Niemcy wywary powaz ny wpyw na ksztat propozycji zgoszonych przez Komisje w zakresie problematyki energetycznej. Przedstawi ro Europejska wniez zmiany, jakie w priorytetach polityki energetycznej Niemiec pod rza dami powstaej w 2005 r. dokonay sie ro te wielkiej koalicji. Zastanawia sie wniez , czy koalicja jest w stanie zrealizowac podje zania. zobowia cone byy one wpywowi W trzeciej sesji ro wniez zaprezentowano trzy referaty. Pos wie jednocza cej sie Europy niemieckiego przywo dztwa w Radzie Unii Europejskiej na sytuacje (prof. T. Sporek z Akademii Ekonomicznej w Katowicach), oddziaywaniu integracji niemieckich obroto europejskiej na ksztatowanie sie w handlowych (dr R. Stefan ski na gospodarke z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu) i skutkom otwarcia granicy z Polska wiatkowski z Uniwersytetu Zielogo rskiego). niemieckich obszaro w przygranicznych (dr Z. S , z T. Sporek sformuowa i pro bowa uzasadnic teze e z adna z dotychczasowych prezydencji nie bya tak efektywna z punktu widzenia rozwoju integracji europejskiej jak ostatnia bowiem do przeamania kryzysu woko prezydencja niemiecka. Niemcy przyczyniy sie role w rokowaniach nad traktatem maja cym konstytucji europejskiej, odgryway waz na pic np. do podje cia decyzji zasta traktat o konstytucji europejskiej, jak i przyczyniy sie o redukcji cen telefonii komo rkowej. R. Stefan ski podda analizie zaro wno statyczne, jak dynamiczne efekty integracji ci przy tym wpywowi rozszerzenia na europejskiej. Szczego lnie duz o miejsca pos wie Wscho d na niemiecki handel zagraniczny. Jego zdaniem rok 2004 nie mia jedynie znaczenia cia handlu by w przypadku wymiany handlowej symbolicznego, chociaz efekt przesunie Niemiec tylko nieznaczny. Udzia nowych krajo w czonkowskich w tej wymianie ro s jednak kosztem starych pan stw czonkowskich. wiatkowski pokaza, z nie miao istotniejszych skutko e otwarcie granicy z Polska w Z. S dla gospodarki niemieckich obszaro w przygranicznych. Wbrew alarmistycznym prognozom pio zalanie sia robocza z nowych krajo nie nasta w czonkowskich, w tym z Polski, tych ca tam oferta pracy. Rozwo obszaro w, na co wpywaa maleja j handlu zagranicznego by granicznych nowych lando w RFN z nowymi krajami UE, a w szczego lnos ci z Polska zro z nicowany. I tak np. eksport Brandenburgii wykazywa wzrost, podczas gdy eksport Saksonii zmala. ona w szczePrzedstawione referaty byy przedmiotem oz ywionej dyskusji. Toczya sie go lnos ci woko takich kwestii, jak rola Niemiec w rozwoju integracji europejskiej, ocena gnie cia niemieckiej energetyki, struktura dziaalnos ci Komisji Hartza, kierunki rozwoju i osia geograficzna dugu publicznego RFN i przyczyny dos c sabej migracji obywateli polskich do nowych lando w RFN. c, konferencje moz . Warto przy tym podkres Reasumuja na ocenic jako bardzo owocna lic , mogyby byc wykorzystane w polskiej z e niekto re przedstawione w referatach wyniki badan polityce gospodarczej. Dotyczy to np. ustalen na temat reform rynku pracy i metod reformowania finanso w publicznych. Piotr Kalka

AUTORZY
Zbigniew Mazur, doc. dr hab., Instytut Zachodni biorczos dzania w odzi Jo zef K. Pi etrzak, dr, Wyz sza Szkoa Przedsie ci i Zarza Tomasz Budnikowski, doc. dr hab., Instytut Zachodni Wodzimierz Bialik, prof., Instytut Filologii German skiej UAM Jadwiga Kiwerska, prof., Instytut Zachodni d Komitetu Integracji Europejskiej Adam Krzymowski, dr, Urza Bogdan Koszel, prof., Instytut Zachodni Henning Klodt, prof. dr., Institut fr Weltwirtschaft, Kilonia Ilona Romiszewska, dr hab., Instytut Zachodni

laski Micha Broz ek, dr, Wydzia Prawa i Administracji, Uniwersytet S

Agnieszka Bielawska, dr, Collegium Polonicum, Subice Wojciech Sz. Kowalski, mgr, Biuro Analiz i Koniunktur WS Kowalski, Poznan