Art Buchwald

Zwiedzajcie Ameryk

Spis treci
I. Testament Matki Natury ...................................................................................................................... 6 Dzieci Ziemi.......................................................................................................................................... 6 Historia skaenia.................................................................................................................................. 7 Recepta antyskaeniowa ..................................................................................................................... 8 Tylko nie ciekiem ............................................................................................................................... 9 Caa przyjemno po stronie szczurw.............................................................................................. 10 Testament Matki Natury ................................................................................................................... 12 I co wy na to?..................................................................................................................................... 13 Biedni Ksiyczanie ............................................................................................................................ 14 Poytek z Ksiyca ............................................................................................................................. 15 W imieniu Marsjan ............................................................................................................................ 17 Nagi czowiek ..................................................................................................................................... 18 II. Zerowy przyrost ................................................................................................................................. 19 Wolno kobiet .................................................................................................................................. 19 Sia dziewictwa .................................................................................................................................. 21 Ubezpieczenie rozwodowe ............................................................................................................... 22 Edukacja seksualna ............................................................................................................................ 23 mier i podatki ................................................................................................................................. 24 Telewizja wysiada ............................................................................................................................. 25 Nieziszczalne marzenie ...................................................................................................................... 27 Skoczy z sdami! ............................................................................................................................ 28 Ulepszamy wizienia ......................................................................................................................... 29 Nie dla on ......................................................................................................................................... 31 Dwie paczki dziennie ......................................................................................................................... 32 Zerowy przyrost ................................................................................................................................. 33 Gd danych....................................................................................................................................... 34 III. Biurokrata mamusi ........................................................................................................................... 36 Kontrola urodzin ................................................................................................................................ 36

Biurokrata mamusi ............................................................................................................................ 37 Wycigi szczurw ............................................................................................................................... 38 Przepacie w przepaciach ................................................................................................................ 39 Problem rodzicw.............................................................................................................................. 41 Uwiadamianie .................................................................................................................................. 42 Trudno by chojrakiem ...................................................................................................................... 43 Godwka........................................................................................................................................... 45 IV. Sypialniany protest ........................................................................................................................... 46 Szpicel ................................................................................................................................................ 46 Studenci bez TV ................................................................................................................................. 48 Uniwersytet Odpuszczenia ................................................................................................................ 49 Sypialniany protest ............................................................................................................................ 50 Rewolucja przez poczt ..................................................................................................................... 52 Z poczty wakacyjnej........................................................................................................................... 53 Najmilsza godzina .............................................................................................................................. 54 SDS w wiecie biznesu ....................................................................................................................... 56 Syndrom sukcesu ............................................................................................................................... 57 W ramach ustroju .............................................................................................................................. 58 V. Niepokoje w Biaym Domu ................................................................................................................ 60 Przydybani w windzie ........................................................................................................................ 60 Plan Frankenheimera ........................................................................................................................ 61 Zegnaj, wadzo ................................................................................................................................... 62 Drogi Rysiu... ...................................................................................................................................... 63 Kopoty z Nowym Rokiem ................................................................................................................. 65 Mitchellowie w zaciszu domowym.................................................................................................... 66 Niepokoje u> Biaym Domu ............................................................................................................... 67 Czy istniej Czerwone Chiny? ............................................................................................................ 68 Informacje prezydenta ...................................................................................................................... 70 Gieda tajemnic.................................................................................................................................. 71 Pan Mendel Rivers ............................................................................................................................. 72 Kamienie na sprzeda ........................................................................................................................ 74 Pierwsze wstpne wybory ................................................................................................................. 75 Spodnie politykw ............................................................................................................................. 76 VI. Kontrolerzy Pentagonu .................................................................................................................... 77 ale Zapcrispa .................................................................................................................................... 77 Kontrolerzy Pentagonu ...................................................................................................................... 79

Wspaniae zadanie ............................................................................................................................ 80 Rzecznik ZNP .................................................................................................................................... 81 Ocena obrony cywilnej ...................................................................................................................... 82 Nasuchujca armia ........................................................................................................................... 84 Tajniacy w mundurach ...................................................................................................................... 85 Komputery pamitaj ........................................................................................................................ 86 Cika suba ..................................................................................................................................... 87 Demonstracja? .................................................................................................................................. 89 VII. Partyzanci w ambasadzie ................................................................................................................ 90 Pierwszy doradca............................................................................................................................... 90 Streszczenie celw wojny .................................................................................................................. 91 Partyzanci w ambasadzie .................................................................................................................. 93 Kto tu jest winny? .............................................................................................................................. 94 Wrogie krowy .................................................................................................................................... 96 Wyjcie z honorem ............................................................................................................................ 97 Indochiskie kulisy............................................................................................................................. 98 Raport z Kambody............................................................................................................................ 99 BSN ................................................................................................................................................ 101 To nie wojna .................................................................................................................................... 102 Nowy plan Applebauma .................................................................................................................. 103 Byy prezydent Nixon....................................................................................................................... 104 VIII. Grunt to strach ............................................................................................................................. 105 W pastwie Paranoja ...................................................................................................................... 105 Zwiedzajcie Ameryk ....................................................................................................................... 107 1970 jest lepszy ............................................................................................................................... 108 TV pracuje po nowemu ................................................................................................................... 109 Kupowanie flagi ............................................................................................................................... 110 Specjalista od fobii........................................................................................................................... 111 Grunt to strach ................................................................................................................................ 113 Bawimy si w depresj .................................................................................................................... 114 Nowy rodzaj narkomanii ................................................................................................................. 115 I nikt ju si nie mia....................................................................................................................... 117 IX. Jak ratowa posad? ...................................................................................................................... 118 egnajcie, Jonesowie ....................................................................................................................... 118 W pogoni za prac - 1971 ................................................................................................................ 119 Bezrobotny patriota ........................................................................................................................ 121

Jak skoczy z opiek spoeczn? .................................................................................................... 122 Walka z inflacj ................................................................................................................................ 124 Zamono to nie przelewki ............................................................................................................ 125 Jeszcze o gwarancjach ..................................................................................................................... 127 Jak ratowa posad? ....................................................................................................................... 128 Uciekinierzy ..................................................................................................................................... 129 Szok.................................................................................................................................................. 130 W Bogu nadzieja .............................................................................................................................. 132 X. Z broni na kelnera .......................................................................................................................... 133 Pomoc dla krajw nadrozwinitych ................................................................................................ 133 Quiz o kryzysie walutowym ............................................................................................................. 135 Zegnaj, de Gaulle ............................................................................................................................. 136 Licytacja ........................................................................................................................................... 138 Niech yje turystyka! ....................................................................................................................... 139 Z broni na kelnera .......................................................................................................................... 140 Kto wynalaz TV? ............................................................................................................................. 142 Bez krwi, bez potu ........................................................................................................................... 143 By albo nie by ............................................................................................................................... 144 Swingujcy Londyn .......................................................................................................................... 145 Problem rozwodu ............................................................................................................................ 147 Uwaga, osio! ................................................................................................................................... 149 Modlitwa dla turystw .................................................................................................................... 150 XI. Amunicja dla kobiet ........................................................................................................................ 151 eskie huragany............................................................................................................................. 151 Midi to lipa! ..................................................................................................................................... 152 Cika praca..................................................................................................................................... 154 Amunicja dla kobiet ......................................................................................................................... 155 Niewypa w mskiej modzie ............................................................................................................ 156 Wedle przepisu ................................................................................................................................ 157 Na mier zaankietowani ................................................................................................................ 159

I. Testament Matki Natury

Dzieci Ziemi
Na pocztku Bg stworzy czowieka; fakt ten uznawany jest za duy bd przez wszystkie najnowsze statystyki dotyczce kontroli urodzin. I rzek Bg: Niech si stanie wiato, i stao si wiato, a czowiek nazwa wiato ogniem i na pocztku uywa go do grzania si, do gotowania strawy, do obrony przed dzikimi zwierztami. Ale potem czowiek odkry, e mona uywa ognia do palenia lasw albo cudzych chat, albo czarownic, albo rozpalania wgla i nafty. I od tego palenia powietrze stao si brudnoszare lub czarne, a czowiek zacz kaszle, oczy mu zachodziy zami, bolay go zatoki. W kocu czowiek powiedzia: Boe, czemu mnie krzywdzisz?. A gdy Bg stworzy rzeki i jeziora, i strumienie, i oceany - czowiek wrzuci do tych wd wszystkie ziemskie miecie i zginy wwczas ryby, wodorosty, znik nawet tlen, wody stay si botniste, brunatne, mierdziay i nie mona ich byo pi, nie mona byo w nich kpa si ani nawet po nich eglowa. W kocu czowiek zacz wygraa niebu pici i zawoa: Boe, przesta!. A potem czowiek sporzdzi koo i to byo dobre, bo nie musia ju chodzi pieszo przez lasy, wdrapywa si na gry i draowa do szkoy. Pniej czowiek wynalaz motor obracajcy koa i przesta by zaleny od zwierzt, ktre przedtem cigny go po drogach i bezdroach. I nazwa czowiek ten nowy twr automobilem, a automobil zmieni oblicze ziemi, gdy czowiek musia wyci drzewa i kwiaty, pola grunt cementem, by automobilowi byo wygodnie. I musia dry ziemi i morze, by napoi automobil, a oceany staway si czarne, a powietrze stawao si brunatne. Gdy za automobil rozmnoy si, byo coraz mniej miejsca na parkowanie, jazda stawaa si coraz powolniejsza i czowiek za kkiem zawy: Boe, czy ja kiedy dostan si do domu?. A potem czowiek sporzdzi plastykow torebk, aluminiow puszk, celofanowe opakowanie, papierowy talerz i butelk. I byo to dobre, bo czowiek mg pojecha automobilem tam, gdzie zakupywa od razu cay zapas ywnoci; co byo mu potrzebne, odstawia do lodwki, co zuy wyrzuca. I zaraz ziemi pokryy plastykowe torebki, aluminiowe puszki, papierowe talerze, butelki i zabrako miejsca, gdzie mona by usi lub pospacerowa. A czowiek pokiwa gow i zapaka: Boe, spjrz tylko na te miecie. I wreszcie czowiek nauczy si rozbija atom, po czym wzi to, czego nauczy si, i wsadzi do bomby, eby obroni si przed innymi ludmi; potem spowodowa wybuch tej bomby, eby sprawdzi, czy dziaa. Dziaaa, a czowiek by bardzo z siebie zadowolony, bo by ju bezpieczny, a to byo dobre. Ale inni ludzie te nauczyli si rozbija atom i wsadzili go do dwch bomb, wic nasz czowiek musia robi wiksze bomby. I wszystkie te eksplozje spowodoway, e radioaktywne czstki przenikny do powietrza, do poywienia, do wody i to, co byo poywne, stao si niejadalne, a to, co miao gasi pragnienie, nie nadawao si do picia. A czowiek bardzo si przerazi i zawoa: Boe, ratuj nas!. Ale Bg mia ju do i przykaza jednemu ze swych ziemskich sug: Najpierw zbuduj ark, a potem...

Historia skaenia
Kady dzi mwi o skaeniu wd, ale nikt chyba nie wie, jak to si zaczo. Historia wspczesnego skaenia wd datuje si od 28 lutego 1931 roku, kiedy pani Frieda Murphy przechylia si przez pot na podwrzu swego domu i powiedziaa do ssiadki, pani Sophie Holbrook: - I pani uwaa te koszule za biae? Pani Holbrook zarumienia si i odrzeka: - S biae o tyle, o ile moe je wybieli zwyke mydo do premia. - Powinna pani uywa myda Formua I, ktre gwarantuje usunicie matowej szarzyzny z pranej bielizny. Ze spor doz sceptycyzmu, cho odwanie, pani Holbrook wyprbowaa mydo Formua I i uszczliwiona spostrzega, e usuno ono szary nalot z koszul jej ma. Ale pani Holbrook nie wiedziaa, e woda z mydlinami, wylana do zlewu, spyna do rzeki Blue Sky i zabia dwie ryby. W trzy lata pniej pani Murphy przechylia si przez ogrodzenie i powiedziaa do pani Holbrook: - Nie chc si wtrca, ale czy pani cigle jeszcze uywa myda Formua I? - Owszem. - Nic dziwnego, e koszule pani ma s zawsze przybrudzone na konierzyku.- Nie mog sobie da rady z tym brudem na konierzach - poskarya si pani Holbrook. - Da sobie pani rad stosujc patki mydlane Klonk. S przeznaczone specjalnie do usuwania brudu z konierzy. Dam pani pudeko.. Pani Holbrook skorzystaa z patkw Klonk, a gdy jej m wkada czyst koszul, zapyta: - W jaki sposb, u licha, dopraa ten konierzyk? - To moja tajemnica - odpowiedziaa maonka dodajc szeptem: - i pani Murphy. Ale pani Holbrook nie wiedziaa, e popuczyny po patkach Klonk uniemoliwiy rybom w dolnym biegu rzeki skadanie ikry. W cztery lata pniej pani Murphy rozwieszaa na sznurze koszule, a pani Holbrook zapytaa: - Jak pani doprowadzia do takiej bieli, na pewno nie patkami Klonk? - Nie zwykymi patkami Klonk, ale ekstra wzmocnionym Klonkiem z dodatkiem XCP. Ten ekstra Klonk atakuje brud i niszczy go. Niech pani sprbuje. Pani Holbrook sprbowaa i stwierdzia, e mankiety mowskich koszul stay si nieskazitelnie czyste. Nie wiedziaa jednak, e woda w rzece rwnie zostaa cakowicie wyjaowiona. Mino jeszcze kilka lat i poczciwa pani Murphy umara. Do jej domu wprowadzia si synowa. Pani Holbrook zauwaya, e przy wieszaniu bielizny jej nowa ssiadka zawsze piewa. - Dlaczego pani tak wesoo? - zapytaa. - A to przez ten nowy detergent marki Dynamit. Sam pierze moj bielizn. Niech pani wemie troch ode mnie i chodmy do kina, bo Dynamit oznacza koniec harwki przy praniu.

W sze miesicy pniej ogoszono, e Blue Sky jest niebezpieczna dla zdrowia ludzkiego. A w ubiegym roku synowa pani Murphy zawoaa do pani Holbrook: - Czy syszaa pani o enzymowym niszczycielu brudu ZAP? W kilka dni pniej pan Holbrook, wracajc z pracy do domu, przypadkowo wpad do rzeki, ykn troch wody i natychmiast zmar. Na pogrzebie przemawia pastor: - O Holbrooku moecie mwi, co chcecie, ale nikt nie zaprzeczy, e mia najczystsze koszule w caym miasteczku.

Recepta antyskaeniowa
Ruch protestu lat siedemdziesitych zajmie si przede wszystkim spraw skaenia naturalnego rodowiska czowieka. Studenci, nauczyciele, dziaacze i w ogle ludzie z poczuciem obywatelskim gotowi s wypowiedzie wojn zanieczyszczaniu powietrza i wd. Moemy wic spodziewa si wielkiego starcia midzy antyskaeniowcami i tymi siami w kraju, ktre podejrzewane s o powodowanie skae. Gdy jednak antyskaeniowcy dopiero usiuj si zorganizowa, proskaeniowcy utworzyli ju grup nacisku pod nazw Amerykaska Liga Walki przeciw Zniesawieniu Skaenia (ALWZS). Ugrupowanie to zdobyo na pocztek budet w wysokoci 25 mln dolarw i ma zamiar przekona Kongres oraz spoeczestwo, e skaenie nie jest takie ze, jak si wydaje. Pan Detergent, sekretarz organu wykonawczego ALWZS, owiadczy mi w swym waszyngtoskim biurze: - To my dostarczamy Amerykanom wszystkiego, co dobre w ich yciu, i nie bdziemy mogli czyni tego nadal, jeli bd nam przeszkadzali ludzie woajcy o czyste powietrze i czyst wod. - Sdzi pan, e antyskaeniowcy to ludzie pozbawieni realizmu? - To jeszcze agodnie powiedziane - odpar Detergent. - Kluczem do sukcesu przemysu amerykaskiego bya jego umiejtno pozbywania si odpadw chemicznych drog w niebo albo w rzek. Jeli wic krytykuje si skaenie powietrza i wody w Ameryce, krytykuje si tym samym amerykaski styl ycia. - Panie Detergent, czy chce pan przez to powiedzie, e za kampani antyskaeniow w Stanach Zjednoczonych kryj si komunici? - Powiedzmy raczej, e nie przeszkadza im to, i przemys amerykaski podminowuj nierealne ustawy i zarzdzenia, ktre uszczuplaj zyski i dochd narodowy. Czy moe by lepszy sposb niszczenia prywatnej inicjatywy ni domaganie si ogranicze od wielkich amerykaskich imperiw przemysowych? Jeli nawet czerwoni nie stoj za tym wszystkim, to na pewno przygldaj si temu z radoci. - W jakie programy dziaania angauje si ALWZS?

- Inwestujemy wiele w badania naukowe. Z 25 milionw dolarw przeznaczylimy a 5 tysicy na zbadanie przyczyn rozmaitych zanieczyszcze. Reszta pienidzy przeznaczona jest na fundusz wyborczy dla tych czonkw Kongresu, ktrzy sympatyzuj z nami. - Czy zechcecie przedstawi spoeczestwu swoj wersj problemu skaenia rodowiska czowieka? - Tak jest. Powoamy Instytut Naukowy Skae, ktry bdzie informowa publiczno, dlaczego ograniczenia antyskaeniowe bij w ich kiesze, powoduj zwyk cen i pogorszenie jakoci produktw. Musimy mie pewno, e Amerykanie zdaj sobie spraw, i krzywdz sami siebie nalegajc, by przemys likwidowa zanieczyszczenia. Na temat skae jest mnstwo dezinformacji; chcemy rzecz sprostowa. Na przykad: udowodnimy naukowo, e istota ludzka potrzebuje do ycia o wiele mniej tlenu, ni to si powszechnie sdzi. Oddychajc psujemy wiele wieego powietrza. Mona zatem podnie granic skaenia powietrza bez naraania ludzkiego zdrowia. - Czy to wasza jedyna recepta? - Nie. Najwaciwszym sposobem rozwizania problemu skaenia jest zalecenie, by kady oddycha jak najmniej i tylko wwczas, gdy jest to absolutnie niezbdne.

Tylko nie ciekiem

W zanieczyszczaniu rodowiska czowieka powan rol odgrywaj fosfaty znajdujce si w rodkach piorcych - detergentach. Podobno fosfaty te, spywajc do rzek i strumieni, zabijaj ryby i inne smaczne rzeczy. Wszystkie firmy produkujce myda i rodki pralnicze prowadz obecnie badania nowych detergentw, pozbawionych fosfatw lub innych szkodliwych chemikaliw. Ale co ma zrobi gospodyni z detergentami, ktre ma w zapasie? Mj znajomy, Burton Schellenbach ze stanu Ohio, powiedzia mi, e jego ona ma sze piciodolarowych pudeek starych detergentw, a poniewa jest bardzo uczulona na punkcie ekologii, prbowaa ich si pozby. Ale nie moga. Powiedziano jej, e jeli ona i jej ssiedzi wyrzuc do ciekw zapasy detergentw, to na jeziorze Erie utworzy si piana pmetrowej gruboci. Schellenbach chcia wic zakopa te pudeka na podwrku, ale znajomy chemik ostrzeg go, e w kocu detergenty przesikn do wd gruntowych i zatruj wszystkie studnie w Ohio. Prba spalenia te si nie powioda, gdy detergenty s niepalne. Zrozpaczony Schellenbach skontaktowa si ze specjaln jednostk armii do spraw niszczenia gazw. Nie chcieli mu pomc. Owiadczyli, e sami maj do kopotw z pozbyciem si wasnych gazw, a gdyby zatopili detergenty z okrtu - jak to uczynili z niektrymi gazami - mogliby zanieczyci ocean. Telefon do firmy, ktra wyprodukowaa detergenty, z prob o przyjcie zwrotu towaru, spotka si z chodn odpowiedzi: - Przestajemy si martwi o detergent raz sprzedany. Kadego wieczoru, gdy Schellenbach wraca do domu, ona pytaa go: - Czy znalaze sposb?

Raz Schellenbach odpowiedzia: - A moe wyrzuci to na cmentarz samochodowy? - Ale przecie w ten sposb nie wpyniemy pozytywnie na ekologi - odpara ona. - To wistwo i tak dostanie si do rzeki. Musimy to zlikwidowa bez niszczenia naszego rodowiska. Caymi dniami Schellenbach myla o tym problemie; w nocy niy mu si zapasy detergentw. W kocu wpad na pomys. By to pomys tak dziwaczny, e ba si go przedstawi wasnej onie. Ale zatelefonowa do mnie, bo tylko ja mogem zapewni mu dotarcie do waciwych osb w Waszyngtonie. - Suchaj - powiedzia mi. - Mam sposb na to, eby Stany Zjednoczone pozbyy si wszystkich swoich detergentw z fosfatami, a przy tej okazji bd mogy dodatkowo uczyni co dla wolnego wiata. - wietnie, Schellenbach. Powiedz, co to za sposb. - Bierzemy stary okrt transportowy z nadwyek floty i wyposaamy w pozorowany sprzt szpiegowski. Do adowni pakujemy detergenty. Trzeba je bdzie upcha, ale to da si zrobi. Potem chrzcimy okrt Pueblo II i wysyamy na wody przybrzene Korei pnocnej. - Rozumiem, Koreaczycy przechwytuj okrt i zostaj z naszymi detergentami. - Owszem. To moe poskutkowa. Co miesic jeden okrt, a pozbdziemy si wszystkich detergentw z fosfatami. - Tak, i bylibymy pierwszym krajem, ktry zaatakowa drugi kraj czystoci.

Caa przyjemno po stronie szczurw

Wyglda mi na to, e kluczem do przetrwania gatunku ludzkiego na ziemi sta si biay szczur. To na szczurach przeprowadza si wikszo eksperymentw majcych ustali, jakiego rodzaju wpyw wywiera otoczenie na czowieka. Dopiero wwczas gdy wiemy, co dzieje si ze szczurami, podejmujemy dziaania majce chroni gatunek ludzki. Nikt nie zada sobie trudu, eby zbada, co o tym sdz szczury. Pewnego razu, w nieustannej pogoni za prawd, odwiedziem o pnocy pewne laboratorium rzdowe i zanotowaem rozmow biaych szczurw. - Zelda, strasznie schuda. - Karmi mnie cyklamatami. Straciam w cigu tygodnia chyba ze trzy uncje. A co z tob? - Zaywam glutamaty. Smaczne, ale gowa mnie po nich boli. Horacy, przesta kasa. - Ehe, ehe, ehe. Nie mog si powstrzyma. Przyzwyczaili mnie do paczki papierosw dziennie. - To przesta pali. - Chciabym, ale mi nie pozwalaj. - Co, u licha, wyprawia Sheldon? Skacze po caej klatce. - Wcignli go do dowiadcze z marihuan. Kadej nocy marz mu si podre.

- To si nazywa mie szczcie. Jak by tu wykrci si od cyklamatw i dosta si do narkotykw? - Musiaby mie protekcj. Kady szczur w tym laboratorium chciaby robi w narkotykach. - Ja nie. Uwaam, e trzeba patrze prawdzie prosto w oczy, a nie szuka atwych ucieczek. Dlatego jestem dumna, e mam do czynienia z badaniami zanieczyszczonego powietrza. - Jak moesz to wytrzyma? - To nie takie straszne. Codziennie obwo mnie po Nowym Jorku, a ja tylko oddycham. Jeli umr, bd wiedzieli, e procent skaenia powietrza jest zbyt wysoki. Jeli wyyj, zwiedz miasto. - Chyba masz racj, Bettino. Ja te zgosiem si ochotniczo do bada zepsutego powietrza, ale jaki komputer wyznaczy mnie do bada zepsutej wody. Rzyga si chce od codziennego picia tej brudnej wody rzecznej. - A co z Biaaskiem? Jest dzi taki spokojny. - Od tygodnia jada winogrona posypane DDT i zdaje mi si, e ju si wykacza. - Powiedziaem mu, eby zbojkotowa winogrona. - Nie chcieli mu da nic innego do jedzenia, wic nie mia wyboru. - A gdzie jest Alvin? - Nie syszae? Dzi przeszczepiono Hazel jego serce. Jej wasne wysiado w czasie bada nad samochodow rur wydechow. - Biedny Alvin. - Zdaje si, e go to nie wzruszyo. By wpltany w eksperymenty ze rodkami uspokajajcymi i kiedy go poproszono o serce, powiedzia, e ma to wszystko w nosie. - Kto tu pacze? - Sandra. Kazali jej bra piguki antykoncepcyjne. A ona strasznie chciaa mie dzieci. - No tak, ale ma przynajmniej jak przyjemno, czego nie mog powiedzie o sobie. - A co ty robisz, Carlton? - Pracuj dla Agencji Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej; sprawdzam rezultaty stanu niewakoci. Stale rzygam. - Ale w programie kosmicznym jest chocia jaki urok. A mnie wstrzykuj bakterie grypy. - Najlepsz robot z nas wszystkich to ma chyba Sampson. - Co on robi? - Stawiaj go na cay dzie przed aparatem telewizyjnym odbierajcym program kolorowy i sprawdzaj, jak reaguje na promieniowanie. To jedyny biay szczur, jakiego znam, ktry moe oglda westerny.

Testament Matki Natury

Pewnego wieczoru siedziaem w domu i czytaem ksik, gdy kto do mnie zatelefonowa mwic, e Matka Natura umiera. Szybko ubraem si i pobiegem do szpitala. Zastaem tam tum ludzi, ktrzy siedzieli w poczekalni, paczc i zaamujc rce. W pokoju obok zobaczyem kilku lekarzy, ktrzy kcili si zawzicie, jak j uratowa. Kady z nich proponowa inne lekarstwo. Jeden mwi: - Musimy dostarczy jej wieego powietrza. Ona nie moe zapa tchu. Trzeba wyczy elektrowni, bo dym j zabija. - Czy pan zwariowa? - zawoa drugi. - Jeli wyczymy elektrowni, to chora zamarznie na mier. - A moe moglibymy wstrzyma ruch samochodowy koo szpitala - zaproponowa trzeci - to by jej uatwio oddychanie. - Nie ma mowy! - wrzasn czwarty. - Jak dostaniemy si do pracy, jeli nie bdzie mona podjecha samochodem do szpitala? - Panowie - owiadczy inny lekarz - nie sdz, by powietrze szkodzio chorej tak jak woda. Musimy znale jej troch wody zdatnej do picia. Trzeba podj zdecydowane kroki przeciw zakaeniu wody szpitalnej. Na to dyrektor szpitala: - Jeli zamkniemy fabryki zatruwajce nasz wod, to nie dostaniemy pienidzy na utrzymanie szpitala. - Musielibymy te zrezygnowa z detergentw - doda jeszcze inny lekarz - a wtedy nie utrzymamy szpitala w czystoci. - Czy nic nie moecie poradzi?! - krzyknem. Dostrzegli mnie wwczas i jeden z lekarzy powiedzia gniewnie: - Przepraszamy, ale jest to konferencja medyczna wycznie dla specjalistw, prosz wyj. Wyszedem i w korytarzu ujrzaem drzwi, na ktrych kto rcznie wypisa: Matka Natura. Pod spodem wisia drugi napis, duymi, czerwonymi literami: Zabrania si skadania wizyt. Nikogo na korytarzu nie byo, wic uchyliem drzwi. Matka Natura leaa wsparta na poduszkach. Wygldaa bardzo staro, bya umordowana i wymizerowana. Nie mogem uwierzy, by kto mg tak bardzo zmieni si w cigu dziesiciu krtkich lat. Ale ona widocznie ucieszya si, e kto j odwiedza, i umiechna si blado. - Cze, mamo - powiedziaem. - wietnie wygldasz. - Nie kpisz chyba z bardzo chorej damy, prawda? - zapytaa apic z trudem dech. - Nie, nie kpi. Wygldasz cudownie. Rozmawiaem przed chwil z lekarzami, ktrzy twierdz, e zaraz postawi ci na nogi. - Ci fuszerzy na niczym si nie znaj. Przya tylko co kilka godzin, mierz mi temperatur i daj co na osabienie blu. Chyba tym razem ju si wykocz.

- Nie mw tak, mamo. Wygrzebiesz si z tego. Przeya ju gorsze rzeczy. - Tak le nigdy nie bywao - odpowiedziaa i zaniosa si kaszlem. - Tym razem Wielki niwiarz zabierze mnie na pewno. - Ale mamo, jeli ty pjdziesz, to pjdziemy wszyscy! - zawoaem. - Musisz wytrzyma, bagam ci, mamo. - Ju tak dawno skar si na ble - szepna - ale nikt nie zwraca na mnie uwagi. Mwiam: Jeli bdziecie tak robi nadal, to umr, ale kady uwaa, e Matka Natura nie umrze nigdy. Dlaczego nie chcieli mnie sucha? - Teraz ju suchamy, mamo. Suchamy. Mamy najlepszych lekarzy na wiecie. Naradzaj si teraz i przygotowuj plan ratunku. - Chyba najbardziej mnie boli to, e mj testament nic ju nie jest wart. Zapisaam kademu czowiekowi na ziemi przejrzyst wod, czyste powietrze, zielone pola, byszczce zachody soca, bkitne niebo. Nie byo tego duo, ale byo to wszystko, co posiadam. W tym momencie wesza do pokoju pielgniarka. Podesza do ka, wymachujc termometrem: - No, matko, czas zmierzy temperatur.

I co wy na to?
Czasami odnosi si wraenie, e prawe bakterie w naszym rzdzie nie wiedz, co czyni bakterie lewe. Spostrzegem to ktrego dnia, gdy przeczytaem, ile milionw dolarw wydaje si na to, by astronauci nie przywozili bakterii z Ksiyca. Niestety, na tej samej stronie gazety znalazem informacj, e armia nadal wyprbowuje na wieym powietrzu gazy atakujce system nerwowy, a take przeprowadza prby z broni bakteriologiczn. Byem przekonany, e to jaka omyka, udaem si wic do mego przyjaciela, prof. Heinricha Applebauma, rzdowego mikrobiologa i eksperta od broni bakteriologicznej. - Profesorze, nie rozumiem, dlaczego zadajemy sobie tyle trudu, by ustrzec Ziemi od bakterii ksiycowych, jeli nadal eksperymentujemy na bakteriach dla celw wojskowych. - Jedno nie ma nic wsplnego z drugim - odpowiedzia gniewnie Applebaum. - Musimy mie pewno, e nasz program kosmiczny nie zakazi Ziemi. Jest to sprawa zasadnicza dla przetrwania gatunku ludzkiego. - Dlaczego wic prowadzimy na Ziemi eksperymenty z broni bakteriologiczn? - To co innego. Gdy zakazimy Ziemi bakteriami, to kady zrozumie, e bronimy si tylko przed drug stron. Ale nikt nam nie wybaczy, jeli sprowadzimy na Ziemi bakterie ksiycowe. - Jakie bakterie na Ksiycu mog by gorsze od bakterii, z ktrymi eksperymentujecie? - Nie wiemy, jakie rodzaje bakterii mog by na Ksiycu, i musimy pilnowa, by nie przywieli ich nam astronauci. Ale koniec kocw program kosmiczny dotyczy Kosmosu. Tymczasem o bakteriach ziemskich wiemy wszystko i s nam one potrzebne dla realizacji programu obrony.

- Co si jednak stanie w razie wypadku? Jeli na przykad bakterie ziemskie wymkn si z laboratoriw lub uciekn z terenu eksperymentalnego? - Nie chcemy nawet o tym myle. Gdybymy o tym myleli, nie mielibymy programu wojny bakteriologicznej. - Ale jak ludzie mog z jednej strony wydawa pienidze na to, eby unikn bakterii z Ksiyca, a z drugiej wydawa pienidze na rozsiewanie bakterii po caym wiecie? - Nic pan nie rozumie! - zawoa Applebaum bijc pici w biurko. - To robi dwa rne ministerstwa. Departament Obrony nie wtrca si do bakterii Agencji Astronautyki, a Agencja nie wtrca si do bakterii Departamentu. - Dobrze, ale dlaczego Departament Obrony nie eksperymentuje wojny bakteriologicznej na Ksiycu? W ten sposb zmniejszyoby si niebezpieczestwo zakaenia Ziemi. - Dlatego - powiedzia Applebaum gniotc w rku probwk - e nie chcemy zakazi Ksiyca. Wiemy, e Ziemia jest zakaona, ale Ksiyc chcemy utrzyma w czystoci. - Po co? - Bo kiedy moe zechcemy zbada bakterie ziemskie w bezbakteryjnej atmosferze. - Mam pomys, profesorze. Prezydentowi Nixonowi nie pozwolono zje obiadu z trzema astronautami, bo lekarze obawiali si, e jego bakterie mog im zaszkodzi. Moe pozwolono by prezydentowi zje obiad z tymi ludmi z Departamentu Obrony, ktrzy zajmuj si broni bakteriologiczn? Applebaum rzuci si na mnie: - Wyno si pan std! I ebym tu pana wicej nie widzia.

Biedni Ksiyczanie
Jedyny znany mi czowiek, ktry nie podnieca si ldowaniem na Ksiycu, to mj przyjaciel, Indianin amerykaski, ktrego nazywa bd Joe. Pewnego dnia Joe pokaza mi plakietk, jak astronauci pozostawili na Ksiycu: na plakietce widnieje napis: Przybylimy w pokoju. - To samo - powiedzia Joe - mwiono nam czterysta lat temu. Od tego czasu jestemy stale bici. - Teraz jest inaczej, Joe. Program kosmiczny powicony jest badaniom pokojowym. - To dlatego, e wszyscy s pewni, i na Ksiycu nie ma ycia. Zastanawiam si, co by byo, gdyby na Ksiycu yy plemiona ksiycowego ludu. A oto co by si stao, jeliby posuy si przykadem Indian amerykaskich: Pierwsi astronauci wyraaj po wyldowaniu uczucia sympatii i przyjani dla Ksiyczan. Prawdopodobnie wrczaj im jakie prezenty, a Ksiyczanie take daj astronautom upominki. Astronauci prosz, by im zezwolono zainstalowa na Ksiycu baz bada naukowych. Ksiyczanie zgadzaj si, bo przecie astronautw jest tylko trzech. Przydzielaj im kilka akrw koo Morza Spokoju.

Dysponujc t baz operacyjn, coraz wicej ludzi przybywa na Ksiyc - najpierw naukowcy, potem turyci, wreszcie biznesmani szukajcy rud i nafty. Ziemianie potrzebuj coraz wicej terenu i zaczynaj pcha si ze swymi domami i farmami poza obszar Morza Spokoju. Ksiyczanie protestuj twierdzc, e zgodzili si tylko na malutkie osiedle przy Morzu Spokoju, a teraz Ziemianie zagarniaj ich tereny. Ziemianie wzywaj wojsko dla ochrony przed nieprzyjaznymi Ksiyczanami i na Ksiyc przybywa kawaleria powietrzna majca broni osadnikw. Ksiyczanie postanawiaj odepchn Ziemian, ale przegrywaj wojn, bo brak im ekwipunku militarnego. W kocu podpisany zostaje traktat pokoju, obiecujcy Ksiyczanom cay obszar za Morzem Urodzaju w zamian za zgod na osadnictwo Ziemian na Morzu Spokoju. Ale po dwudziestu latach Ziemianie odkrywaj, e pod Morzem Urodzaju jest woda; mimo wic traktatu zmuszaj si Ksiyczan do opuszczenia tego Morza. W zamian Ziemianie obiecuj im, ich synom i synom ich synw - po wsze czasy - wszystkie tereny na Morzu Kryzysw, pooone naprzeciw Ziemi. A za par lat znajduj zoto pod Morzem Kryzysw. Posyaj wic kawaleri, by przesiedlia na Ocean Burz tych Ksiyczan, ktrym udao si przey kolejne walki. Ten teren zostaje Ksiyczanom przyznany na tak dugo, jak dugo Ksiyc bdzie obraca si wok Ziemi, a Ziemia wok Soca. Ale potem odkryto by gaz ziemny pod Oceanem Burz i zmuszono by wszystkich Ksiyczan do przeprowadzki a na drug stron Ksiyca, eby Ziemianie nie musieli patrze na ich ndz. - Joe, jeli to, co mwisz, jest prawd, mamy szczcie, e nie ma ycia na Ksiycu - powiedziaem. Ale nie rozumiem, dlaczego jeste tym wszystkim tak przejty. - Syszaem niedawno, e Indianom postanowiono odebra rezerwat, eby zbudowa w nim orodek wypoczynkowy, a nam chc podobno da ekwiwalent w postaci terenw na Ksiycu.

Poytek z Ksiyca
Wiemy ju, e czowiek moe uda si na Ksiyc i powrci. Nastpne pytanie, wymagajce obecnie odpowiedzi, brzmi: co zrobi z Ksiycem, ktry znalaz si w naszym zasigu? Niedawno odbya si w Waszyngtonie cile tajna konferencja dla przedyskutowania tego draliwego problemu. Genera Wilco Andout, przedstawiciel lotnictwa, owiadczy: Nie sdz, by byo o czym dyskutowa. Ksiyc powinien sta si nasz pierwsz lotnicz baz w Kosmosie. Sporzdzilimy ju plany i za pidziesit miliardw dolarw moemy da Stanom Zjednoczonym superodstraszak, ktry rzuci Rosjan na kolana. Gdyby nawet zestrzelili nam kad rakiet na Ziemi, wci mielibymy do elastwa na Ksiycu, eby zrobi ostatnie bum-bum. Admira Shipstead z marynarki owiadczy: - Ksiyc powinien by baz floty. Koniec kocw wszystkie dostawy na Ksiyc bd musiay odbywa si statkami kosmicznymi, a od statkw my jestemy.

Przedstawiciel armii, gen. Trenchfoot, powiedzia ze zoci: - Jeli Ksiyc ma by okupowany, to jest to robota dla piechoty, oczywicie przy wsparciu lotnictwa i marynarki. Gos zabra reprezentant Departamentu Parkw: - Wnosz sprzeciw. Sdz, e Ksiyc powinien sta si parkiem naturalnym, do ktrego ludzie bd mogli ucieka przed ziemskimi zmartwieniami. Trzeba Ksiyc zostawi takim, jaki jest, dodajc tylko troch kioskw z napojami i wydzielajc miejsca na miecie i odpadki. Przedstawiciel Departamentu Transportu a podskoczy na fotelu: - Chwileczk. Nasi specjalici od autostrad badali spraw i uwaamy, e przede wszystkim trzeba Ksiyc wyasfaltowa wzdu i wszerz. Ludzie polec na Ksiyc tylko pod warunkiem, e bd mogli jedzi po nim samochodami. Zaprotestowa delegat Departamentu Urbanizacji: - Ksiyc powinien by wykorzystany dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Chcemy rozpocz od realizacji programu wzorcowego przy udziale przemysu prywatnego. Mamy zamiar sprzedawa najpikniejsze krajobrazy wiata pod hotele i luksusowe bloki mieszkalne; stawiamy tylko warunek, e nabywajcy je handlarze nieruchomoci bd jednoczenie inwestowa w tanie budownictwo mieszkaniowe dla ubogich po ciemnej stronie Ksiyca. W ten sposb obniymy wydatki na budownictwo z funduszw publicznych. Przyklasn temu delegat Departamentu Zdrowia, Szkolnictwa i Opieki Spoecznej: - Poprzemy w program gwnie po to, eby przekona si, jak bdzie wyglda publiczny transport dzieci do szk z Ziemi na Ksiyc. - Chwileczk! - zawoa reprezentant Departamentu Rolnictwa. - Uwaamy, e Ksiyc trzeba przeznaczy pod uprawy. - Na Ksiycu nic nie bdzie roso! - zawoa kto. - Tym lepiej - odpar facet z Departamentu Rolnictwa. - Pacimy kup forsy farmerom za to, eby niczego nie uprawiali. Majc Ksiyc moglibymy potroi nasz budet. W konferencji uczestniczy rwnie delegat Departamentu Finansw: - Minister jest zdania, e nie naley niczego poczyna na Ksiycu, dopki nie upewnimy si, czy mona ze wycisn jakie podatki. Wtrci si przedstawiciel Departamentu Handlu: - Mamy oferty siedmiu koncernw, ktre chc kupi Ksiyc, traktujc go jako lokat kapitau o rosncej wartoci. Odbyem te rozmowy z kilkoma agencjami reklamowymi, ktre chc wynaj Ksiyc dla celw ogoszeniowych. Jedna z nich ma zamiar zbudowa tam najwikszy na wiecie neon firmy produkujcej rodki piorce. To by nie tylko nie kosztowao nas ani grosza, ale rzd mgby zarobi dwa miliony dolarw za dzieraw. Wszyscy zaczli si przekrzykiwa. Nagle na sal konferencyjn wkroczy blady szef Krajowej Agencji Przestrzeni Kosmicznej i przywoa zebranych do porzdku:

- Dentelmeni, otrzymaem w tej chwili ofert pewnego miliardera ze stanu Nevada, ktry paci za Ksiyc kad cen. - A co chce z nim zrobi? - Nic. Mwi, e chce si zabezpieczy przed zepsuciem widoku, jaki w powiacie Ksiyca ma ze swego paacu na kasyno gry w Las Vegas.

W imieniu Marsjan
Gdy ogldaem w telewizji naszych lunonautw spacerujcych po Ksiycu, pomylaem sobie: Przypumy, e dwaj Marsjanie - Neil i Buzz - odbyli podr kosmiczn na Ziemi i wyldowali przypadkowo w jednym z naszych parkw. Podjeda policjant: - Hej, wy tam! Zabierzcie std ten kawa domu. - To nie zom - odpowiada Neil. - To statek kosmiczny. - Dobra. Co mi za rnica, jak to si nazywa? W parku nie wolno wystawia wariackich rzeb. - Bdziemy tu tylko dwie godziny i czterdzieci minut - mwi Buzz. - To bardzo wane, ebymy zdobyli prbki Ziemi dla naszych naukowcw. Policjant pyta podejrzliwie: - Jakie prbki? - Prbki Ziemi. Widzi pan, bior ten czerpak z plastykowym woreczkiem, zagbiam go, o tak, w Ziemi, a potem woreczek wkadam do kieszeni mego kombinezonu kosmicznego. - Szmuglujecie narkotyki! - wrzeszczy policjant. - Nie wiemy, co to znaczy narkotyki. Ale mamy znale jakie kamienie i woy je do pudeek. - A potem, jak ju woycie kamienie do pudeek, to odlecicie w tej zwariowanej rzebie? - Oczywicie. Ale przedtem musimy umieci tu pyt pamitkow. - Jak pyt? - pyta policjant wyjmujc z kieszeni notes. - Jest to pyta z napisem: Przybylimy tu w pokoju, w imieniu Marsjan. - Rozumiem. Jestecie tchrzami antywietnamskimi. Gdzie reszta waszej bandy? - Jest jeszcze tylko Mike. Ale on kry sto mil ponad nami i czeka, a wrcimy. Policjant patrzy w gr. - Mike fruwa sto mil nad wami? O, tak. Widz go. - Nie moe pan go widzie. On jest w Kosmosie.

- Dobra. Mike kry samotnie. Zadam wam pytanie, ale poprzedz je ostrzeeniem, e wolno wam skorzysta z rady adwokata; tym samym pouczam was o waszych konstytucyjnych prawach. Czy jestecie w podry? - Oczywicie. Inaczej skd bymy si tu wzili? - Chwileczk, chwileczk. A co za sztandar tu macie? - To nasz sztandar narodowy. - W tym parku powiewa moe tylko flaga amerykaska. Natychmiast zabierzcie wasz, bo stukn was po bach tak, e wam pospadaj te zwariowane hemy motocyklowe. - Ale musimy zostawi tu nasz flag, bo inaczej parlament nie przydzieli wicej pienidzy na program bada kosmicznych. Policjant ociera twarz chustk. - Co wyprawiacie z tym aparatem? - Fotografujemy powierzchni Ziemi, eby mc pokaza, gdziemy byli. - Oczywicie - mwi policjant. - Podrowanie nie ma sensu, jeli czowiek nie umie nawet pokaza, gdzie by. Suchajcie mnie teraz, wy, durnie. aden niech si nie rusza, pki mu nie pozwol. Sta w miejscu. - Ale musimy rozpocz nasz eksperyment soneczny. Policjant wyciga bro: - Mwiem: sta w miejscu. - Podchodzi do samochodu i wyciga mikrofon. - Halo, dajcie szefa... Halo, szefie. Tu O'Connor. Co pan na to, jeli panu powiem, e przyapaem dwch hippiesw ubranych w srebrne kombinezony motocyklowe i goggle, z tornistrami na plecach, zbierajcych w parku kamienie i miecie, ktre pchaj do kieszeni?... Tak wanie mylaem... Nie, wszystko w porzdku... Spokojne poniedziakowe przedpoudnie... Tak, powiem panu pniej. I zwraca si do Marsjan: - Dobra, wy dwaj, odmiecy. Objad zaraz park dokoa i wracam. A jeli do mego powrotu nie znikniecie i wy, i ta rzeba ze zomu, to reszt prbek bdziecie pobiera na dziedzicu wiziennym.

Nagi czowiek
Niebawem ukae si na rynku nowa ksika, ktra wywoa sensacj w koach naukowych. Nosi tytu Nagi czowiek, a napisana zostaa przez Fryderyka III, szympansa zwizanego z Instytutem Rockefellera. Fryderyk III bra tam udzia w pewnych dowiadczeniach z enzymami, co zajmowao mu ledwie kilka godzin dziennie, a e potem nie mg sobie znale miejsca, dyrekcja Instytutu daa mu do zabawy maszyn do pisania. Wyobraacie sobie zdumienie dyrektorw, gdy okazao si, e Fryderyk napisa ksik. Ksika Fryderyka - i to jest najwikszy szok - reprezentuje tez, i wszystkie szympansy, mapy i mapoludy pochodz od czowieka. Autor twierdzi, e pierwszymi prymatami - najwaniejsze grupy zwierzt sscych - zanim pojawiy si jakiekolwiek mapy, byli ludzie.

Fryderyk nie jest pewny, kiedy czowiek po raz pierwszy pojawi si na ziemi, cho podejrzewa, e byo to przynajmniej trzydzieci milionw lat temu. W miar upywu czasu czowiek przeszed rne mutacje i zacz rozwija mapie cechy; trwa to do dzi i teraz mapom atwo jest utosamia si z ludmi, gdy zdaj sobie spraw, ile te gatunki maj z sob wsplnego. Wiele map i szympansw przeraonych jest myl, e podobne s w czymkolwiek do czowieka. Tote szympans imieniem Treetop, zwizany z Krajowym Instytutem Zdrowia Psychicznego, napisa referat krytykujcy tezy Fryderyka III. Treetop twierdzi, e chocia czowiek pod pewnymi wzgldami staje si coraz bardziej podobny do mapy, to jednak mapa nie moe pochodzi od czowieka. Zaatakowa badania Fryderyka III na tej podstawie, e Fryderyk - oprcz kilku ludzi, z ktrymi mia do czynienia w Instytucie Rockefellera - innych ludzi oglda tylko w postaci dzieci-kwiatw, przebywajcych w parku widocznym zza krat klatki Fryderyka. Fryderyk twierdzi w swojej ksice, e podobiestwa midzy mapami i ludmi s wiksze, ni mona by przypuszcza. Czowiek dzi zachowuje si tak, jak mapy zachowyway si w czasach, zanim si ucywilizoway. Czowiek kadzie wielki nacisk na sprawy terytorialne i gotw jest zabija w obronie swej chaupy. Jako niszy gatunek mapy, czowiek nie umie niczego zaatwi bez krzyku. Fryderyk podaje przykady ludzi, ktrych umieszczano na duszy okres w domach czynszowych, a oni tam wariowali. Treetop twierdzi, e zachowanie czowieka jest podobne bardziej do zachowania szczurw ni map. Jeli czowiek zachowuje si bezrozumnie i moe - w przypadku zagroenia - sign natychmiast po rodki ostateczne, to chocia ma zwyczaj bi si w piersi i warcze, nie wynika z tego jeszcze, e naley do rodziny map. Fryderyk uwaa, e mapy odziedziczyy pierwotne cechy osobowe czowieka w warunkach laboratoryjnych, Fryderyk odkry, i sposoby odywiania si i ycie seksualne gatunku homo sapiens oparte s na wzorcach przejtych z praktyk stosowanych przez mapy wspczesne. Podstawow zasad w czowieczej dungli jest prawo przetrwania : podczas gdy mapy uciekaj si do uycia siy tylko wtedy, gdy zostaj sprowokowane, to czowiek nie osign jeszcze w swym rozwoju punktu, w ktrym byby zdolny do zrozumienia motyww swego zachowania... W kadym razie ksika po ukazaniu si wywoa kontrowersje. Z jednej strony stan te mapoludy, ktre nie zechc przyzna, e odziedziczyy jakkolwiek cech czowiecz. Z drugiej strony znajd si mapy, szympansy i goryle, ktre przyznaj, e pewne ich cechy mog pochodzi od czowieka, i zechc teraz rozwizywa swoje problemy w odpowiedni sposb.

II. Zerowy przyrost

Wolno kobiet
Jedna z wielu rewolucji, z jakimi musimy upora si w tym roku, to Ruch Wolnociowy Kobiet. Niektrzy mczyni traktuj to jako dowcip, ale wielu podchodzi do problemu z ca powag. Mj przyjaciel Rowland powiedzia mi pewnego wieczoru w jakim nowojorskim barze:

- Nie wiem, co robi? - Dlaczego? - zapytaem. - Kocham moj on, ale mam uznanie dla Ruchu Wolnociowego Kobiet. - Co chcesz przez to powiedzie? - No c, te kobiety maj racj. Twierdz, e maestwo jest zem i e adna kobieta nie powinna by zwizana z jakim konkretnym mczyzn. - Tak mwi? - Oczywicie. I jeli spojrzysz na spraw z ich punktu widzenia, to dlaczego dostp do mnie ma mie tylko jedna kobieta, skoro istnieje tyle innych, ktre rwnie na to zasuguj? - Rowland, czy jeste pewny, e Ruch Wolnociowy Kobiet powsta po to, by kobiety mogy dzieli si mami? - Naturalnie. Wikszo z nas przez cae lata traktowaa inne kobiety z niedbaym szacunkiem i teraz musimy za to odpokutowa. Utrzymujc w domu status quo, doprowadzilimy bardziej pechowe kobiety do radykalizmu; teraz chc one drog rewolucji osign to, czego nie mog uzyska drog demokratycznych wyborw. Nie moesz mie do nich pretensji za ch dziaania. - Prawdziwy z ciebie libera, Rowly. - Staem si realist. Przez lata, jak wikszo onatych mczyzn, byem lepy na krzywd kobiet. Wiedziaem, e s one skute acuchami, ale baem si wypowiada i dziaa na ich rzecz. Prbowaem rozumowa: do, e zapewniam szczcie swojej onie. Ale w tym tkwi zakamanie. Jedyn drog do prawdziwej rwnoci jest uszczliwianie kadej kobiety bez wzgldu na powicenia, jakich to wymaga. - To pikne! - Gdy kobiety domagaj si wolnoci, daj tylko, by traktowano je jak istoty ludzkie, ni mniej, ni wicej. Chc szacunku, zrozumienia i kogo, kto si o nie zatroszczy. Jeli rozwizanie tego problemu wymaga rewolucji, to ja wezm w niej udzia. - Ale nie opowiadasz si za gwatem? - Nie jestem za gwatem sztuka dla sztuki. Jeli jednak jaka kobieta zechce mnie zgwaci, to nie oddam jej w rce policji. - Mam nadziej, e nie. A ile kobiet masz zamiar uwolni? - Nie jestem ju taki mody jak kiedy, lecz uwolni tyle, ile Bg pozwoli. - wity z ciebie czowiek, Rowly, wity. - Czyni to, co uwaam za suszne - skromnie powiedzia Rowland. - W yciu czowieka przychodzi czas, e musi on stawi czoo wyzwaniu. - A mwie o tym swojej onie? - Wanie to ci chciaem powiedzie. Wyjechaa z miasta i tej nocy bd sam.

Sia dziewictwa
Utworzono ostatnio tyle grup walczcych o prawo do swobody seksualnej, e prawie bez echa przeszo powstanie nowej organizacji pod nazw Liga przeciwko Zniesawianiu Dziewiczoci (LZD). Organizacj powoao do ycia kilka osb, ktre miay ju do tego, e dziewictwo jest cigle obiektem kadego dowcipu, kadej spronej komedyjki i kadego oklepanego stereotypu seksualnego. Sidney Pimpledown, przewodniczcy LZD, owiadczy mi, e powstanie Ligi zostao ciepo powitane i w caym kraju tworz si filie: - Oceniamy, e w Stanach Zjednoczonych jest okoo 1 980 543 osb yjcych w stanie dziewiczym, w tym przynajmniej 1 200 kobiet. Ludzi tych doprowadzono do tego, i uwaaj, e dziewictwo jest czym wstydliwym. A my chcemy, eby ludzie cnotliwi byli dumni ze swej postawy. Udowadniamy, e niektrzy nasi najwiksi pisarze, poeci i artyci yli w czystoci. Nawet jeszcze teraz ceni si cnot w niektrych prymitywnych krgach kulturowych. - A wic jeden z waszych celw polega na tym, by dziewiczo wysza z ukrycia i eby ludzie traktowali j jako zjawisko normalne? - Tak jest. Do niedawna by to ponury sekret, z ktrym kady si kry. Wikszo ludzi yjcych w czystoci nie chciaa o tym mwi, nawet midzy sob. Ale dzi, dziki Lidze, ludzie czyci wiedz, e nie s sami, e we wsplnej odzi pyn z nimi prawie dwa miliony innych. S to ludzie dobrzy: ksia, studenci, profesorowie uniwersytetw, oficerowie marynarki, nawet kilka dam. Nasza misja polega na przekonaniu ich, e nie s takimi potworami, jak to sobie wyobraa spoeczestwo. Zatem dajecie dziewictwu odczu, e nie jest osamotnione. A co robicie oprcz tego? - Domagamy si rwnych praw dla ludzi yjcych w dziewictwie. Czy pan zdaje sobie spraw, e cnotliwa sekretarka ma pensj o dwadziecia procent nisz ni kada inna sekretarka? Dziewictwo jest dyskryminowane na przyjciach, w barach i w innych, miejscach rozrywkowych. Domagamy si take zatrudnienia wikszej liczby dziewic w reklamwkach telewizyjnych. Dotychczas reyserzy reklamwek nie chcieli zatrudnia dziewic, gdy obawiali si sprzeciwu ze strony wacicieli stacji telewizyjnych. Ale duo si w tym zakresie zmienio, gdy zdoalimy udowodni, e dziewice graj swe role tak samo dobrze jak wszyscy inni: teraz wszystkie wiksze firmy reklamowe, produkujce dla TY, przewiduj w swym budecie dwa etaty dla dziewic. - To jest przeom. - Ale nasz gwn funkcj jest edukacja. Przedstawiamy nasze argumenty w telewizji. Do niedawna w telewizyjnych programach dyskusyjnych nie chciano mie w ogle do czynienia z ludmi yjcymi w czystoci. Teraz jednak doszy do gosu bardziej wiate pogldy. Gdy przed tygodniem w pewnej dyskusji telewizyjnej wzi udzia czowiek cnotliwy, studio otrzymao tylko 150 protestw telefonicznych. Trzy lata temu taki wywiad telewizyjny z dziewic wywoaby oburzenie rzeszy telewidzw. - To znaczy, e osignlicie ju wiele. - Zaczynamy nawet odpowiada ciosami na ciosy. Bojowe rami naszej Ligi nazywa si Sia Dziewictwa. Pikietujemy kina wywietlajce filmy, ktre w tytule maj sowo dziewictwo. Palimy ksiki pornograficzne przedstawiajce ludzi yjcych w cnocie jako sabych i wystraszonych.

I przeprowadzilimy kilka strajkw okupacyjnych w urzdach stanu cywilnego, domagajc si prawa zawierania maestw przez osoby cnotliwe. - Panie Pimpledown, a co uwaa pan za wasz najwikszy dotychczasowy sukces? - Najwikszym naszym osigniciem do chwili obecnej jest zmuszenie Ministerstwa Spraw Wewntrznych, by przestao nazywa Alask Dziewiczym Terytorium.

Ubezpieczenie rozwodowe
Anglicy rozpatruj obecnie projekt przyznania kobietom ubezpieczenia rozwodowego. Chodzi o to, e maestwo staje si instytucj coraz bardziej ryzykown, naley wic zabezpieczy kobiety na wypadek, gdy po rozwodzie ich mowie nie bd mogli oy na utrzymanie swych byych on i dzieci. Jeli projekt wejdzie w ycie, nie ma powodu, dla ktrego ubezpieczenie rozwodowe nie mogoby zrobi kariery w Stanach Zjednoczonych. A oto jak wygldaoby to w praktyce. Agent ubezpieczeniowy Towarzystwa Ubezpiecze od Wypadkw Maeskich i Losowych Niagara ledzi uwanie rubryk zarczynow lokalnej gazety. Potem wybiera si na przykad do panny Mary Philpott, ktra wanie oznajmia o swych zarczynach z panem Seymourem Rochsem z Filadelfii. Agent zjawia si u panny Philpott z bukietem czerwonych r. - Panno Philpott, czytaem dzi rano, e wybiera si pani za m za pana Seymoura Rochsa, i chciaem zoy yczenia. - O, dzikuj. Jestem tak szczliwa, jakbym bya w niebie. A kim pan jest? - Nat Binstock z Towarzystwa Ubezpiecze od Wypadkw Maeskich i Losowych Niagara - mwi agent wrczajc jej swoj wizytwk. - Dzikuj bardzo, ale nie mam zamiaru ubezpiecza si na ycie. - Nie mam zamiaru namawia pani na polis ubezpieczenia na ycie. Chc pani sprzeda polis ubezpieczenia rozwodowego. - Trafi pan na niewaciw kandydatk - chichocze panna Philpott. - Seymour i ja zostaniemy z sob na zawsze. - Na zawsze? Jest pani pewna? - Oczywicie, e jestem pewna. Jestemy w sobie zakochani nieprzytomnie, beznadziejnie, po wariacku i na zawsze. - Panno Philpott, mam szczer, uczciw nadziej, e to prawda. Ale statystyki, poparte najnowszymi obliczeniami naszych wasnych komputerw, dowodz, e pani maestwo ma jedn szans na trzy, i zostanie rozwizane w cigu najbliszych siedmiu lat. - Nie moje, panie Binstock. Nie z mczyzn tak cudownym jak mj Seymour.

- Ale pani widzi teraz same dobre strony w swoim Seymourze. Niech pani poczeka, a si pobierzecie. Panno Philpott, w kadym Seymourze tkwi drugi Seymour, ktry bdzie spdza wieczory z kumplami, Seymour, ktry w kady weekend bdzie oglda mecze piki nonej w telewizji, Seymour, ktry bdzie tskni i marzy o swych beztroskich kawalerskich czasach. Polisa ubezpieczenia rozwodowego bdzie dotyczya tego Seymoura, a nie tego, ktry woy piercionek zarczynowy na pani paluszek. Panna Philpott zaczyna popakiwa. - Seymour nigdy si nie zmieni! - woa. - To samo mwia Liz Taylor o Eddie Fisherze, a Zsa Zsa Gabor o Conradzie Hiltonie. - Ale jak mog wykupi ubezpieczenie rozwodowe, skoro jeszcze nie wyszam za m? - pyta panna Philpott. - Od tego ma pani agenta Towarzystwa Niagara. My pomagamy planowa przyszo. Tu wanie mam polis obejmujc kad ewentualno, nawet rozwd za granic. - Na jak sum powinnam si ubezpieczy? - pyta kajc panna Philpott. - No c, z tego, co mwia mi pani o Seymourze, wynika, i jest to taki latawiec i obuz, e radz wpaci maksymaln stawk.

Edukacja seksualna
Sporo ju mielimy dyskusji o wychowaniu seksualnym w szkoach. Obecnie dzieci ogldajce reklamy telewizyjne otrzymuj w cigu tygodnia tak porcj edukacji seksualnej, jakiej nie zdobd w szkole przez cztery lata. Ale ten telewizyjny gatunek wychowania seksualnego prowadzi czsto do wypaczenia pogldw. I tak na przykad ktrego wieczoru ogldaem reklam nowego modelu samochodu. Dziewcz zachwalajce ten model rzucio wyzwanie mczynie-telewidzowi, pytajc, czy jest on dostatecznie mski, by prowadzi taki wz. Jeli nie, to nie jest on rwnie godny jej - dziewczyny z reklamy. Prawd mwic, ta dziewczyna mao mnie interesowaa, bo miaa za chude nogi. Ale widziaem skutek, jaki ta reklama wywara na paru nastolatkach, ktrzy siedzieli ze mn przy telewizorze. Wiadomo, e okres dojrzewania i tak jest do kopotliwy, ale jeli na domiar zego trzeba udowadnia swoj msko poprzez zakup sportowego auta za 4 000 dolarw, to lepiej podda si zawczasu. W nastpnej reklamwce obejrzelimy objt wp par, spacerujc po ce. Wygldao na to, e maj brzydkie zamiary i szukaj miejsca na rozoenie koca. Ale zanim wzili si do rzeczy, chopiec zapali papierosa i poda go dziewczynie; ona mocno si zacigna i spojrzaa na faceta wzrokiem, ktry mwi, e teraz ju naley do niego. I znowu, jeli chodzi o mnie, mao si tym przejem, gwnie dlatego, e boj si wy w trawie. Ale widziaem, jak dzieci patrz na t scenk z wiar, e akt mioci musi by poprzedzony aktem wypalenia papierosa przez obie zainteresowane strony. Prbowaem wic wyjani tym nastolatkom, e to nieprawda, e z takiego palenia czsto powstaje niepotrzebny poar w ku.

Troch pniej trafilimy na reklam pynu do pukania ust. Dziewczyna bya wspaniaa, ale gdy chopcy odprowadzali j po randce do domu, egnali si na progu nie caujc jej na dobranoc. W kocu jaka przyjacika podarowaa jej butelk pynu do pukania ust i ju po nastpnej randce chopak nie chcia si od niej odczepi. I raz jeszcze prbowaem wyjani moim nastolatkom, e na dobr spraw dla dziewczyny byoby lepiej, gdyby chopiec zostawi j na progu. A pyn do pukania ust narazi j tylko na kopot. Gdy jednak powiedziaem, e lepiej jest mie niewiey oddech ni znale si w dwuznacznej sytuacji, nastolatki zakrzyczay mnie chrem. Pniej jaka blond pikno narzucaa si natarczywie mczynie, ktry uywa pynu do golenia okrelonej marki. Prbowaem ostrzec moich modych przyjaci, e uywanie pynu po goleniu nie daje penej gwarancji sukcesu u piknych blondynek. Dodaem, e jako kawaler stosowaem ten wanie gatunek pynu po goleniu i kiedy dostaem sze razy po pysku, po czym musiaem zrezygnowa. Jeden z nastolatkw odpowiedzia mi, e dowiadczenie moje datuje si z czasw, gdy jeszcze nie byo telewizji. Ostatnia reklamwka dotyczya szamponu. Pokazano, jak moda dama myje szamponem wosy pod prysznicem. Stay si one po myciu tak jedwabiste, e facet, z ktrym bya potem umwiona, cay wieczr gaska j po gowie. Powiedziaem, e gaskanie wosw dziewczyny przez taki dugi czas jest nie tylko szkodliwe dla jej czupryny, ale take bardzo mczce dla chopca. Ale nie dotaro to do moich nastolatkw. W cigu niecaych dwch godzin nauczono ich, e jeli czowiek jedzi sportowym wozem, pali papierosy, uywa pynu do pukania ust i pynu po goleniu, nie mwic ju o szamponie - to w kocu czeka go szczcie i rozkosz. Ju widz, ile ich czeka w yciu niespodzianek!

mier i podatki
Mj przyjaciel McCormick sdzi, e znalaz sposb na krwawe sceny w filmach i telewizji. - Trzeba ich zarn podatkami - owiadczy. - Ale jak? - zapytaem. - Trzeba sprzedawa licencje producentom filmw i widowisk telewizyjnych. Tak jak sprzedaje si karty owieckie. Bez wykupienia licencji nikogo nie wolno zabija w programie telewizyjnym czy w filmie. Za zabicie mczyzny paci si 1 000 dolarw, za zabicie kobiety - 2 000, za dziecko - 5 000 dolarw. - Czy wprowadziby ograniczenie liczby zabijanych? - Nie od razu. Producent mgby zabija tyle ludzi, na ile ma ochot, pod warunkiem, e wykupi licencj na kadego trupa. - A co z metodami zabijania ludzi w filmach i TV? - Mona by wprowadzi dopat za nietypowe metody zabijania, jak palenie, duszenie lub wyrzucanie oknem. Ale sdz, e zastrzelenie i zasztyletowanie powinno by dozwolone za podstawow opat tysica dolarw.

- McCormick, twj pomys zasuguje na uznanie, lecz wydaje mi si, e wydatnie zwikszy koszt filmw kowbojskich. - Wanie. Jestem zdania, e producenci kowbojskich filmw i programw TV powinni by o wiele bardziej wybredni w doborze gatunku trupw. Mj sposb powstrzyma ich od zabijania kadego, kto znajduje si w zasigu kamery. Jeli producent wykupi na przykad trzy licencje, bdzie bardzo ostronie dobiera ofiary. - To na pewno uratuje od mierci wielu Indian. - Jeli za chodzi o filmy wojenne, to mona robi umowy hurtowe. Za ryczat 100 000 dolarw producenci bd mogli albo zetrze z ziemi jeden niemiecki batalion, biorcy udzia w drugiej wojnie wiatowej, albo zatopi japoski lotniskowiec z ca zaog na pokadzie. - Czy wymagaby licencji take na rany i okaleczenia w filmach i telewizji? - Zaproponowabym katalog opat, w ktrym pierwsz pozycj byoby 10 dolarw za znokautowanie kogo w walce na pici, a ostatni, 500 dolarw, za spowodowanie wstrzsu mzgu. Pokazanie kadej otwartej rany lub pyncej krwi kosztowaoby producenta 100 dolarw dodatkowo. - To s chyba zbyt wygrowane ceny. - O to wanie chodzi. Jedyny sposb, eby zmusi kogo do ograniczenia scen gwatu i przemocy, to uderzy go tam, gdzie go najbardziej zaboli: w portfel. McCormick rozwija dalej swj pomys: - Uwaam, e jednoczenie naley stwarza bodce dla producentw filmw pozbawionych scen gwatu; trzeba udziela im zniek podatkowych. Kto, kto produkuje filmy lub widowiska telewizyjne, w ktrych nikt nie zostaje ani zabity, ani okaleczony, na pewno zasuguje na ulgi. - Rzeczywicie przemylae spraw dokadnie. - Ale trudno to bdzie przeprowadzi w Kongresie - zmartwi si McCormick. - Dlaczego? - Jedna z grup nacisku w Waszyngtonie rozpucia pogosk, e jeli kto odway si opodatkowa gwat i przemoc, zostanie szybko odstawiony do parku sztywnych.

Telewizja wysiada
Ktrej niedzieli zepsu si maszt telewizyjny na Empire State Building w Nowym Jorku i dziewi rejonowych stacji telewizyjnych przestao nadawa program. Doprowadzio to do kryzysw rodzinnych na caym obszarze zasigu TV, co wiadczy, e telewizja odgrywa w yciu ludzi o wiele wiksz rol, ni mona sobie wyobrazi. I tak na przykad gdy telewizor zgas w mieszkaniu pastwa Bufkins w Forest Hill, w rodzinie zapanowaa panika. Bufkins myla najpierw, e zepsu si aparat w salonie i pobieg wczy drugi w sypialni. Nic. Ale zadzwoni telefon: to siostra pani Bufkins donosia z Manhattanu, e jest telewizyjne zaciemnienie.

Pani Bufkins powiedziaa do ma: - To nie twj telewizor. Co si stao z anten na Empire State Building. Bufkins przesta krci gakami i zapyta: - A pani kim jest? - Jestem twoj on. Nazywam si Edyta. - O, przypuszczam wic, e te dzieci tam, w kcie, te s moje. - Tak. Gdyby czasem ruszy si z fotela przed telewizorem, wiedziaby, kim jestemy. - Ale urosy - powiedzia Bufkins przygldajc si synowi i crce. - Ile maj teraz lat? - Trzynacie i czternacie - odpara pani Bufkins. - Niech mnie... Serwus, dzieciaki! - A kto to jest? - zapyta syn Bufkinsa, Henry. - Wasz ojciec - powiedziaa pani Bufkins. - Ciesz si, emy si poznali - powiedziaa niemiao crka Bufkinsa, Mary. Zapanowao niezrczne milczenie. - Suchajcie - rzek w kocu Bufkins. - Wiem, e nie byem ojcem w stopniu dostatecznym, ale teraz, kiedy wysiada telewizja, chciabym to nadrobi. - Jak? - zapyta Henry. - No c, porozmawiajmy. To najlepszy sposb poznania si. - A o czym mamy rozmawia? - chciaa wiedzie Mary. - No, chociaby... do jakiej szkoy chodzicie? - Do miejscowego gimnazjum. - Co podobnego! Oboje jestecie w gimnazjum? I znowu martwa cisza. - A ty co robisz? - zapytaa Mary. - Jestem ksigowym. - Mylaam, e sprzedajesz samochody - powiedziaa zdziwiona pani Bufkins. - To byo dwa lata temu. Nie mwiem ci, e zmieniem posad? - Nie, nie mwie. Nie mwie mi niczego od dwch lat. - Wanie. Zarabiam zupenie niele. - To po co ja pracuj jako sprzedawczyni? - dopytywaa pani Bufkins. - O, czyby cigle jeszcze bya sprzedawczyni? Gdybym wiedzia, to ju w zeszym roku kazabym ci przesta. Trzeba mi byo powiedzie.

Ponownie martwa cisza. W kocu Henry zapyta: - Tato, chcesz usysze, jak gram na gitarze? - Niech mnie... To ty umiesz gra na gitarze? Czekajcie, czy ja nie miaem crki, ktra graa na gitarze? - To bya Susie - odpara pani Bufkins. - A gdzie ona jest? - Wysza za m rok temu, wanie w tym czasie, kiedy ty ogldae rozgrywki baseballowe. - No i co wy na to? - owiadczy Bufkins, bardzo z siebie zadowolony. - Mam nadziej, e nie zreperuj tej anteny jeszcze przez jakie dwie godziny. Nie ma jak wysiadka telewizji, jeeli czowiek naprawd chce si czego dowiedzie o wasnej rodzinie.

Nieziszczalne marzenie
Pewnego dnia, bdc w Nowym Jorku, jechaem z przyjacielem takswk. Gdy wysiadalimy z samochodu, mj przyjaciel powiedzia takswkarzowi: - Dzikuj za jazd. wietnie pan prowadzi. Takswkarz oniemia na chwil, a potem zapyta: - Udaje pan cwaniaka, czy co? - Nie, dobry czowieku. I nie kpi z pana. Podziwiam paskie opanowanie w tym piekielnym ruchu. - Hmm - zamrucza takswkarz i odjecha. - O co ci chodzio? - zapytaem. - Chc przywrci w Nowym Jorku mio bliniego. Sdz, e tylko mio moe uratowa to miasto. - Jake jeden czowiek moe uratowa Nowy Jork? - Wcale nie jeden czowiek. Sdz, e umiliem dzie takswkarzowi. Przypumy, e bdzie on dzi mia dwadziecia kursw. Bdzie wic miy dla dwudziestu pasaerw, bo kto by miy dla niego. Ci pasaerowie z kolei bd milsi dla swoich pracownikw lub dla ekspedientw czy kelnerw albo moe nawet dla wasnych rodzin. I ci take bd milsi dla innych ludzi. W kocu ta dobrotliwo rozcignie si na co najmniej tysic osb. A to ju niele, co? - Ale musisz polega na takswkarzu, e przekae t dobrotliwo innym... - Wcale na nim nie polegam. Zdaj sobie spraw, e mj system nie jest bezbdny, i postpi dzi podobnie z dziesicioma rnymi ludmi. Jeli z tych dziesiciu uszczliwi trzech, to tym samym porednio wpyn na postaw trzech tysicy dalszych. - To dobre w teorii - przyznaem - ale nie jestem pewny, czy w praktyce. - Nic straconego. Nie zuyem wiele czasu mwic takswkarzowi, e dobrze prowadzi. Nie daem mu ani mniejszego, ani wikszego napiwku. Jeli nawet trafiem na niewraliwca, to co z tego? Jutro znajdzie si inny takswkarz, ktrego sprbuj uszczliwi.

- Jeste troch stuknity - powiedziaem. - Z tego wida, jaki zrobi si z ciebie cynik. Studiowaem ten problem. Na przykad: naszym pracownikom pocztowym brakuje, oprcz podwyki uposae, eby kto im powiedzia, jak wspaniale pracuj. - Przecie nie pracuj dobrze, strajkuj. - Nie pracuj dobrze, bo czuj, e nikogo to nie obchodzi. Dlaczego nikt im nie powie dobrego sowa? Przechodzilimy obok placu budowy i mijalimy wanie kilku robotnikw jedzcych niadanie. Mj przyjaciel zatrzyma si: - Odwalacie kawa dobrej roboty. To musi by trudna i niebezpieczna praca. Robotnicy spojrzeli podejrzliwie na mego przyjaciela. - Kiedy koczycie? - zapyta. - W czerwcu. - To wspaniale. Powinnicie by dumni ze swego dziea. Odeszlimy. Powiedziaem mu: - Od czasu, gdy byem na filmie Czowiek z La Manchy, nie widziaem nikogo, kto byby podobny do ciebie. - Kiedy ci robotnicy przetrawi moje sowa, poczuj si lepiej. A na ich zadowoleniu skorzysta miasto. - Ale nie moesz tego robi sam! - zaprotestowaem. - Jeste wyjtkiem. - Najwaniejsze to nie da si zniechci. Nieatwo uczy uprzejmoci ludzi w naszym miecie, ale jeli do mojej kampanii przycz si inni... - Suchaj no, zrobie przed chwil oko do brzydkiej kobiety. - Tak, wiem. Ale jeli to jest nauczycielka, jej uczniowie bd dzi mieli fantastyczny dzie.

Skoczy z sdami!
Ostatnio bardzo krytykowano sdownictwo w naszym kraju. A to ze wzgldu na nawa zalegych spraw, na utrudnienia w apelacji, biurokratyczn procedur, co w sumie powoduje, e czowiek musi czeka coraz duej na rzetelny proces. Profesor Horacy Hafflefinger z Instytutu Prawoznawstwa Porwnawczego przeprowadzi badania na powyszy temat i doszed do wniosku, e sdy w ogle nie s potrzebne. W dzisiejszym wiecie szybkiego rozprzestrzeniania si informacji - twierdzi profesor - sdzenie czowieka przed sdem przysigych i w sali sdowej jest metod przestarza. Prof. Hafflefinger powiedzia mi: - O wiele atwiej i szybciej sdzi si kogo w prasie ni w sdzie. Dlaczego czowiek ma czeka od szeciu miesicy do roku na proces, skoro i tak wszystkie fakty dotyczce sprawy zostay przedstawione publicznoci natychmiast po aresztowaniu podejrzanego?

- Ale, profesorze, czy w naszym systemie czowiek nie jest uwaany za niewinnego dopty, dopki nie udowodni mu si winy? - Oczywicie. I nie mamy zamiaru tego zmienia. Ale prasa ma wicej moliwoci przedstawienia wszystkich faktw ni prokurator. Niech pan wemie, przykadowo, spraw zamordowania Sharon Tate. Gdy tylko wskazano podejrzanych, prasa zabraa si do roboty. Jaka gazeta wydrukowaa wyznania jednej z podejrzanych dziewczt; jaki tygodnik opublikowa szczegy dotyczce plugawych obyczajw oskaronych; telewizja przyniosa wywiady z adwokatami oskarenia i obrony. W rezultacie publiczno wie o wiele wicej o sprawie ni prokurator. Sdz, e dysponujc tak sum informacji kady czowiek w naszym kraju ma ju wyrobiony pogld na problem winy lub niewinnoci osb oskaronych o morderstwa w willi Sharon Tate. A jeli publiczno wie, kto jest winny, a kto niewinny, to prosz mi powiedzie, po co potrzebny jest proces? - Moe po to, eby wszystko odbyo si legalnie - prbowaem zasugerowa profesorowi. - Lipa - odpar profesor. - W ten sposb wyrzuca si za okno pienidze podatnikw. Jeli prasa rzeczywicie solidnie zadziaaa (a w tym wypadku nie ma co do tego wtpliwoci), to pozostaje tylko jak najszybciej zaatwi si z oskaronymi. - A co z tak spraw jak masakra w My Lai? - To jest jeszcze jeden przykad sprawy, w ktrej proces sdowy jest zbdny. Dwa oglnokrajowe tygodniki zamieciy fotografie porucznika Calleya na okadkach. Publiczno obejrzaa zdjcia zmasakrowanych ofiar. Przeczytaa zeznania ludzi, ktrzy tam byli. I co da sd poowy, skoro cay wiat i tak wie, kto odpowiada za to, co si stao w My Lai? - Czy chce pan przez to powiedzie, e likwidujc system sdowy pomoemy wymiarowi sprawiedliwoci? - Wanie. System sdowy by potrzebny, dopki ludzie nie zaczli czytywa gazet i tygodnikw i oglda telewizji. Ale teraz, majc do dyspozycji wszystkie rodki informacji, publiczno moe lepiej wyrokowa o zbrodni ni byle jakich dwunastu obcych sobie ludzi oraz jeden facet w dugiej, czarnej szacie. - Profesorze, a w jaki sposb publiczno podejmowa moe decyzje co do winy lub niewinnoci oskaronego? - Po opublikowaniu relacji o przestpstwie gazeta lub tygodnik bd musiay wydrukowa ramk z rubrykami: A - winny, B - niewinny. Czytelnik wypeni waciw rubryk, wytnie ramk, naklei j na kartk pocztow i pole do redakcji, ktra ogosi rezultaty. Co si tyczy telewizji, to bdzie ona przeprowadza na chybi trafi ankiety telefoniczne. W kadym razie decyzja publicznoci uznana zostanie za wyrok ostateczny i przynajmniej w ten sposb skoczymy raz na zawsze z naszym piekielnym systemem apelacji sdowych.

Ulepszamy wizienia
Wiem, e mi nie uwierzycie, ale gubernator stanu Georgia, Lester Maddox, w odpowiedzi na krytyk pod adresem reformy wiziennictwa w tym stanie, powiedzia niedawno dziennikarzom: Robimy, co moemy, ale jeli mamy robi co wicej, musimy dostawa winiw w lepszym gatunku.

A wic raz jeszcze gubernator Maddox trafi w sedno. Podczas gdy specjalici od spraw wiziennictwa, socjologowie, psychologowie kcili si midzy sob na temat sposobw rehabilitacji przestpcw - gubernator Maddox wystpi z najprostszym i prawdopodobnie najrozsdniejszym rozwizaniem. Od lat wiadomo, e do wizie kieruje si najgorszy gatunek ludzi; niektrzy z nich nie maj wyksztacenia, inni s niezrwnowaeni, a jeszcze inni - antyspoeczni. Nie uczyniono natomiast adnych stara, by przycign do wizie osoby na wyszym poziomie, ktre nie tylko podniosyby warto naszych programw rehabilitacyjnych, ale doprowadziyby rwnie do tego, e spoeczestwo zaczoby traktowa winiw z szacunkiem, na jaki zasuguj. Ju zbyt dugo wyznawalimy pogld, e wizie to po prostu wizie, a kryteria stosowane wobec skazanych przestpcw tak si zdewaluoway, e kadego prawie mona by osadzi w celi wiziennej bez sprawdzenia jego rzeczywistych kwalifikacji. Jeli wic mamy mie nadziej na rehabilitacj winiw, to musimy zdecydowanie zmieni nasz sposb postpowania. Przede wszystkim trzeba bdzie zorganizowa rekrutacj przyszych winiw w szkoach rednich i na uniwersytetach. Trzeba to oczywicie powiza z podwyk ich pac, gdy pobyt w wizieniu musi si winiom opaca. Naley te wprowadzi testy na inteligencj, by wyeliminowa osoby nie nadajce si do wizienia. Nastpnie trzeba bdzie podj rozmowy osobiste z przyszymi skazacami dla sprawdzenia, czy nadaj si oni w ogle do rehabilitacji. Jeli okae si, e taki delikwent jest ni w pi, ni w dziewi kierownictwo wizie musi mie prawo do odrzucenia jego kandydatury. Prcz testw i rozmw osobistych komisja kwalifikacyjna powinna da od kandydatw zawiadcze o ich wysokim poziomie moralnym. Jeli chodzi o wizienia federalne, to trzeba kademu kongresmanowi i kademu senatorowi przyzna prawo do protegowania dwch winiw; tak samo, jak przysuguje im podobne prawo rekomendacji kandydatw do wyszych uczelni wojskowych w West Point i Annapolis. Co si za tyczy wizie stanowych, gubernator stanu powinien dobiera takich pensjonariuszy, ktrzy jego zdaniem nadaj si najbardziej. Po zoeniu podania, po egzaminie testowym, po rozmowie osobistej i po napisaniu wypracowania na temat: Dlaczego bd dobrym winiem - kandydat zostanie odesany do domu. Tam otrzyma zawiadomienie Federalnego Biura ledczego, czy bdzie przyjty do wizienia. Jeli nie, moe aplikowa ponownie, ale dopiero po obrabowaniu nastpnego banku. Wielu ludzi uwaa, e jeli bdziemy tacy wybredni, to okae si, i damy zbyt wiele od naszych winiw. Ale przecie o na nich podatnicy, ktrzy za swoje pienidze powinni mie prawo do winiw w najlepszym gatunku. Jestem przekonany, e gubernator Maddox bdzie wymiany za swj pomys reformy wiziennictwa, ale on pierwszy zwrci uwag na to, co jest ze w naszym systemie penitencjarnym: za mao skoncentrowalimy si na podnoszeniu poziomu ludzi, ktrych przyjmujemy do wizie. Kady, kto kiedykolwiek zwiedzi jakie wizienie amerykaskie, wie, e Maddox ma racj. Przez dugie lata krzywdzilimy naszych winiw, wic nic dziwnego, e s gorsi, nibymy sobie yczyli. Tylko przez zaostrzenie kryteriw przyjmowania przestpcw, pacc im przyzwoite gae, zdobdziemy winiw na takim poziomie, ebymy wszyscy, wraz z gubernatorem Maddoxem, mogli by z nich dumni.

Nie dla on
Pan Jack Valenti ze Stowarzyszenia Producentw Filmowych odwali dobr robot ustalajc system ocen dla filmw. W trosce o nasze dzieci Stowarzyszenie informuje ogoszeniami w prasie i wywieszkami przed kinem, czy film nadaje si dla caej rodziny, czy tylko dla dorosych. Oceny zaczynaj si od litery S - dla rodziny; nastpnie jest M - dla dorosej publicznoci; i wreszcie X - filmy niedozwolone dla osb poniej 16 lat. Nie krytykuj systemu ocen pana Valenti, ale chc ten system ulepszy. Uwaam, e powinno si doda jeszcze jedn kategori, by ostrzec mw, czego mog spodziewa si od swych on. T now ocen powinno by: X-ND, czyli Nie Dla on. Mwi o tym dlatego, e niedawno wybraem si z on na film, ktry mia kategori X. - Co to znaczy? - chciaa wiedzie ona. - To znaczy, e jest to dorosy film i tylko ludziom do dojrzaym i do dorosym bdzie wolno zrozumie, o co w nim chodzi producentowi, scenarzycie i reyserowi. - Chcesz powiedzie, e to brudny film? - Nie powinnimy uywa sowa brudny w odniesieniu do filmw. Jest to film artystyczny, przeznaczony dla wybrednej publicznoci, ktra wymaga od ycia czego wicej ni obejrzenia Doris Day i Rocka Hudsona. - Te afisze przed kinem maj jednak brudny wygld. - O co ci chodzi? Nie widziaa jeszcze dziewczyny przywizanej do buldoera? - Nie w chwili, kiedy buldoer rozbija dom. - No tak, ale afisze nigdy nie wyraaj treci filmu. To tylko sposb, eby wcign ci do kina. - Wol obejrze inny film. - Nie bd taka nieuyta. Jeli doroli nie bd popiera filmw z ocen X, to kinematografia splajtuje. Zanim ona zdya si namyli, kupiem bilety i weszlimy na sal. - Tu nawet obsuga ma brudny wygld - powiedziaa moja ona. - Przesta zachowywa si jak kto, kto chadza jedynie na rodzinne filmy. Usiedlimy za szecioma czonkami jakiego motocyklowego gangu, a obok starszego pana, ktry czyta w czasie przerwy pornograficzne czasopismo. Zacz si film. W pierwszej scenie dziesiciu czonkw Krlewskiej Policji Konnej biczowao kobiet. - Chodmy std - powiedziaa ona. - Nie moemy, dopki nie dowiemy si, za co j bij. Moe tak wanie karze si ludzi w Kanadzie. - Nelson Eddy nigdy nie bija Jeanette MacDonald. Pniej na ekranie pojawili si dwaj drwale, ktrzy czule objci ramionami szli przez las. - Tego ju do - owiadczya moja ona. - Ja id.

- Poczekaj. Ma tu by wietna scena, w ktrej pojawiaj si dwie dziewczyny z Toronto i trzy kobiety z francuskiej Kanady dajce autonomii. ona przeciskaa si ju jednak midzy krzesami, poszedem wic za ni. - Powiedz mi tylko jedno - poprosia, gdy bylimy ju w drodze do domu. - Co oznaczaa ta scena, kiedy jeden z policjantw caowa swego konia? - Daj spokj. Nie widziaa czowieka caujcego konia? - W wargi?!

Dwie paczki dziennie

Od czasu potpienia papierosw wiele ludzi przestao pali, a ja podziwiam ich za to. Ale czasami zdarzaj si wyjtki. Przykadem takiego wyjtku jest mj przyjaciel De Vries. Wypala on dwie paczki papierosw dziennie i bardzo si tym przejmowa. W kocu postanowi rzuci palenie i przy lunchu powiedzia mi, e jestem pierwszy, ktremu to mwi. - Mog obej si bez papierosw - powiedzia De Vries. - Potrzebna jest tylko silna wola. yczyem mu powodzenia. Spotkaem go tydzie pniej i zapytaem, jak mu to wychodzi. - Od tygodnia nie miaem w ustach papierosa - powiedzia z dum. - wietnie - odparem - twoja ona musi by z ciebie dumna. - Nie wiem. - Dlaczego? - Trzy dni temu wyprowadziem si z domu. I mwi ci, e nawet nie tskni. Co za ycie? Dara si na mnie bez przerwy, bachory doprowadzay mnie do rozpaczy, nikt nie sucha tego, co mwi. Moe nie powinienem by jej tuc... - Bie j? - Takie lekkie klapsy. Ale wierz mi, ochot miaem ju od dawna. Dziwi si, e nie zrobiem tego wczeniej. Bardzo mnie to wszystko poruszyo, ale poszedem w swoj stron. Nie widziaem De Vriesa przez dziesi dni. A spotkaem go na ulicy. - Hej! - zawoa. - Wiesz, nie pal ju od siedemnastu dni. Nawet mi tego nie brak. - Dua rzecz - odpowiedziaem. - A jak ci idzie w biurze? - W jakim biurze? - No, tam, gdzie pracujesz.

- A do licha, zrezygnowaem przed czterema dniami. Do miaem tego wszystkiego. Wyskoczyli do mnie z pretensj, e zaprzepaciem konto Waringa. - Ale przecie prowadzie konto Waringa. - Tak, do czasu, kiedy Waring zacz mie do mnie pretensje, e nie odpowiadam na jego telefony. Powiedziaem mu, e prowadz jeszcze inne konta i zabior si do niego, kiedy bd mia na to ochot. Chopcze, eby sysza, jak wrzeszcza do mojego szefa! Wtedy powiedziaem staremu, eby wybra: albo ja, albo Waring. - To straszne. - To niewane. Od czasu jak przestaem pali, nie mcz si przy tenisie, a jestem codziennie na korcie. Zdaje si, e nie widziaem De Vriesa przez jaki miesic. A zjawi si u mnie w domu. - No widzisz - powiedzia - od czterdziestu siedmiu dni nie miaem papierosa w ustach. Przeduam sobie ycie. - licznie. Co mog dla ciebie zrobi? - Co to za protekcjonalny ton? Mwisz tak, jakbym chcia ci nacign na poyczk. Owszem, chciaem, ale nie ma o czym mwi. Jeste jak wszyscy: skpy, pody, wredny i nudny. Powinienem da ci w nos. - De Vries, nie wiem, jak ci to powiedzie, ale powiem, bo jeste moim przyjacielem. Zacznij znowu pali. S ludzie, ktrzy mog zrezygnowa z papierosw, i s tacy, ktrzy nie powinni. Nie ma si czego wstydzi. Poza tym udowodnie, e sta ci na to, a to jest najwaniejsze. Moje kazanie poskutkowao. De Vries jest teraz znowu z rodzin; ma now prac i powodzi mu si dobrze. Kiedy go ostatnio spotkaem, powiedzia uradowany: - Nie wiem, jak ci dzikowa. Wiesz, udao mi si doj do dwch paczek dziennie.

Zerowy przyrost
Najnowsze dane Biura Statystycznego dowodz, e mode kobiety nie chc mie dzieci i Stany Zjednoczone szybko zbliaj si do zerowego przyrostu naturalnego. Oznacza to, e niedugo wyrwnaj si w naszym kraju liczby zgonw i narodzin. Zmartwiony t wiadomoci wyszukaem sobie w kawiarni trzy mode damy, aby dowiedzie si, co tu nie gra. Nazyway si Fern, Clara i Jane, a siedziay ze swymi chopcami: Harrym, Fredem i Billem. - Moje panie - zagaiem - przeczytaem wanie, e kobiety maj u nas przecitnie 2,4 dzieci w porwnaniu do 2,9 w 1967 roku i jeli ten trend si utrzyma, to za kilka lat wyniesie on tylko 2,1, co doprowadzi nas do zerowego przyrostu naturalnego. Jak wy to tumaczycie? - A kto chce mie dzieci? - zapytaa Fern. - Ale rol kobiety jest reprodukowanie wasnego gatunku - odparem. - O to wanie chodzi - rzeka Clara. - Kt by chcia reprodukowa takich ludzi jak my?

- Nie rozumiem. Na to Clara: - Jest to problem generacji. Wasze pokolenie miao o sobie doskona opini. Mylelicie, e jestecie wspaniali, dzielni, mocni, uczciwi, praworzdni, wydajni i bogobojni. Chcielicie mie takich wicej i reprodukowalicie si na potg. Zakadalicie, e wasi potomkowie bd tacy sami i e zalejecie kraj maymi kopiami siebie samych. Ale to nie wyszo. Wyprodukowalicie cakiem inny gatunek, a mymy doszli do wniosku, e nie chcemy wicej takich jak my, bo my sami siebie nie znosimy. - Po co miaybymy produkowa dzieci, ktre bd tak biedne i nieszczliwe jak my? - zapytaa Jane. - Nie chc mie dzieci podobnych do Harryego - powiedziaa Fern. - Ale przecie jeste moj dziewczyn - zaprotestowa Harry. - Nie razisz mnie jako mj chopiec - odpara Fern - ale nie zniosabym ci jako mojego syna. - To prawda - powiedziaa Clara - nie chciaabym wychowywa takiego Freda czy Billa. Nie miaabym na to do siy. - Nie jeste zbyt mia - oburzy si Fred. - No c - odpara Clara - a ty by chcia by ojcem Fern, Jane, Harry'ego lub Billa? - Nie chciabym nawet by swoim wasnym ojcem - wyzna Fred. - Jeli wic dobrze was rozumiem - wtrciem - nie chcecie mie dzieci w obawie, e stan si takie jak wy? - Trafie, ojczulku - powiedziaa Fern. - My wiemy najlepiej, co maj z nami nasi rodzice, i nie chcemy mie tego samego z naszymi dziemi. - Ze swoimi dziemi nie mogabym si tak awanturowa, jak awanturuj si z moj matk. Gryzabym cian - owiadczya Clara. - Ale jeli wszyscy bd mieli taki jak wy pogld - zaprotestowaem - nard amerykaski, najwikszy, najwspanialszy nard na wicie, wykoczy si bez reszty. - To nie nasza wina - odrzeka Jane. - Fizycznie jestemy moe zdatne do rodzenia, ale umysowo nie dorosymy do tego. - No, gdybymy rzeczywicie doszli do zerowego przyrostu naturalnego, mogabym si jeszcze zastanowi nad ca spraw. Ale teraz, to za te pienidze, ktre potrzebne s na wychowanie dziecka, wolaabym pojecha do Europy - owiadczya mi Fern. - A ja sdz - powiedzia Harry - e nawet motocykl Honda daje wiksz przyjemno ni dziecko, ktre byoby takie jak ja.

Gd danych
Jednym z gwnych problemw, przed ktrymi staniemy w latach siedemdziesitych, bdzie taki wzrost liczby komputerw, e zabraknie danych do karmienia ich.

Profesor Heinrich Applebaum, dyrektor Orodka Pczkowania Komputerw, wyrazi swoje zaniepokojenie nadchodzcym kryzysem, nawoujc do opracowania specjalnego programu produkowania danych, programu, ktry pozwoliby nowym komputerom przetrwa t trudn dekad. - Nie zdawalimy sobie sprawy - owiadczy mi profesor - e komputery wchon tak olbrzymi ilo danych w tak krtkim czasie. Jeli jednak nasze obliczenia s prawidowe, to ostatni porcj danych nakarmimy maszyn 12 stycznia 1976 roku, po czym nastpi oglnowiatowy gd informacji. - To brzmi gronie - powiedziaem. - To jest grone - odpar profesor. - Czowiek sam stworzy potwora. Wynajdujc komputer nie zdawa sobie sprawy, e nie bdzie mia dla niego wystarczajcej iloci danych. Nawet teraz mona znale miertelnie godne komputery, gdy brak dla nich informacji. Jednoczenie przyrost naturalny komputerw wynosi trzydzieci procent rocznie. Nie biorc wic pod uwag moliwoci jakiej oglnowiatowej masakry komputerw, bdziemy niedugo musieli znale dane dla trzydziestu milionw maszyn, a przecie kadego dnia rodzi si bd nowe. - W paskich ustach to brzmi przeraajco. - To jest przeraajce. Nowa generacja komputerw jest bardziej wyrafinowana od poprzedniej; dzisiejsze komputery nie zechc pozosta bezczynne tylko dlatego, e nie maj czego oblicza, kalkulowa lub analizowa. Jeli pozostawi si je samym sobie, to Bg wie co zrobi. - Czy jest jakie rozwizanie, profesorze? - Trzeba znale nowe rda danych. Musi si w to wczy rzd; naley wymyli nowe sposoby wykorzystania zdolnoci komputerw. Zamiast rozwizywa problemy przy pomocy komputerw, naukowcy musz nastawi si na wyszukiwanie problemw, ktre rozwizywa bd komputery. - Nawet w przypadkach, gdy naukowcom nie zaley na rozwizaniu? - Oczywicie. Naukowcy wynaleli komputery. Teraz musz znale sposoby karmienia ich. Nie chc by panikarzem, ale widz ju dzie, w ktrym miliony komputerw bd walczy midzy sob jak dzikusy o kawaek informacji. - Czy jest nadzieja, e rzd pomyli we waciwym czasie o tym godzie danych? - Mamy gotowy program, ktry moemy zacz realizowa, gdy tylko biurokraci waszyngtoscy szepn sowo. Chcemy zaleci, by wydano zakaz wczania komputerw na duej ni trzy godziny dziennie. Mamy te zamiar zada 50 milionw dolarw dotacji na budow w caym kraju sieci fabryk informacji. Informacje te, mieszane z olejem sojowym, mogyby wyywi przez wiele miesicy setki tysicy rodzin komputerowych. I wreszcie chcemy wylansowa program kontroli urodzin komputerw. Zmuszajc komputer do przeknicia maej drobiny faszywej informacji, moemy wysterylizowa go raz na zawsze. - Czy jestecie te za prawem komputerw do sztucznych poronie? - zapytaem Applebauma. - Tylko jeli otrzymamy na to bogosawiestwo komputera watykaskiego.

III. Biurokrata mamusi

Kontrola urodzin
- Eureka! - zawoa pewnego dnia profesor Applebaum w swoim laboratorium. - Znalazem sposb na eksplozj demograficzn. Profesor rozwizywa wanie na tablicy jak bardzo skomplikowan formu matematyczn. - Czy sporzdzi pan now piguk antykoncepcyjn? - spytaem. - Nie, to co lepszego. Doszedem do wniosku, e za dwa lata nikt nie bdzie chcia mie dzieci. - Ale dlaczego, profesorze? - Bo daj nam wszystkim w ko. Niech pan spojrzy na to rwnanie: Y to dzieci, Z to rodzice. Prosz postawi Y nad Z, a wyjdzie X. - Co to jest X? - Granica cierpliwoci rodzicw. Applebaum gwatownie maza co na tablicy. - W 1968 roku jedna para rodzicw na cztery mwia o swoich dzieciach: Komu s one potrzebne?. W cigu pierwszych trzech miesicy 1970 roku ustalono, e pytanie to zadaje sobie jedna para rodzicw na dwie. Jeli moje obliczenia s suszne i nie zmieni si wzorce zachowania dzieci, to w 1972 roku pytanie takie zadadz sobie wszyscy rodzice w Stanach Zjednoczonych. - Czy rzeczywicie sdzi pan, e ludzie zrezygnuj z dzieci? - Jestem tego pewny. Niech pan na to spojrzy z praktycznego punktu widzenia: dlaczego ludzie miewaj dzieci? - Czy nie po to, eby sprawiay im przyjemno? , - Wanie. A ilu pan zna rodzicw, ktrym ich. dzieci sprawiaj przyjemno? Zaczem si zastanawia. - Stop, upyno dziesi minut, jakie mia pan do namysu - powiedzia Applebaum. - Zakadam, e nie zna pan takich rodzicw. Dawniej ludzie mieli dzieci nie tylko po to, eby im sprawiay przyjemno, ale rwnie, eby mie podpor na staro. Liczyli na opiek dzieci w jesieni swego ycia. Ale teraz wszystko si zmienio. Czego dzieci chc dzi przede wszystkim? - Opuci dom. - Susznie. Kade dziecko twierdzi, e chce by wolne, i to im wczeniej, tym lepiej. Tak wic jeli w poprzednich pokoleniach rodzice mieli wiadomo, e kochaj istoty posuszne, kochajce, to teraz wiedz, e nie s niczym wicej ni producentami kosmatych, wrzeszczcych, wrogich zwierztek, ktre usiuj wyrwa si z klatek. - Ale to straszne!

Applebaum pokaza mi wykres. - Niedawno ankiety wykazay, e szedziesit siedem procent dorosych powyej lat trzydziestu owiadczyo, i wol uywa ycia ni mie dzieci. - A co na to mode pokolenie? - Rwnie opowiada si za kontrol urodzin. Modzie wie, jaka jest wredna, i moe tylko zakada, e nastpna generacja bdzie jeszcze gorsza.- Czy to znaczy, profesorze, e widzi pan zdecydowany spadek przyrostu ludnoci? - Wydarzenia ostatnich kilku lat wpyny niechybnie na zmian trendu. Im bardziej krostowate, wochate i brudne staj si dzieci, tym mniej powodw, eby kto mia na nie ochot. - A co zamiast dzieci? - Zwierzta domowe. Gdy zmniejsza si bdzie przyrost naturalny, zwikszy si popyt na te pieszczochy. Zwierzta domowe atwiej chowa, a przy tym mniejsze s szanse, e kiedy powiedz nam, jakimi durniami jestemy naprawd.

Biurokrata mamusi
Dr John H. Sims z uniwersytetu z Chicago wygosi niedawno referat na sesji Amerykaskiego Stowarzyszenia Psychologicznego. Jego teza: biurokraci wysokiego szczebla rzdowego to przewanie maminsynkowie. Mwca doszed do wniosku - po dwudziestu latach bada w rodowiskach biznesmanw i wysokich urzdnikw pastwowych - e biznesmani charakteryzuj si tym, i zerwali wszelkie wizy z rodzicami i nie maj w stosunku do nich ani poczucia zalenoci, ani resentymentw; natomiast stosunek urzdnikw pastwowych do ich rodzicw jest cakiem inny. Sims powiedzia: Maj oni silny zwizek uczuciowy z matkami, natomiast ojcowie nie s dla nich bynajmniej podziwianym wzorcem sukcesu, lecz symbolem siy prohibicyjnej, ktrej trzeba by posusznym. Sims mwi dalej, e ze wzgldu na wizy z dziecistwem, pokutujce w wysokich urzdnikach pastwowych, nie umiej oni by agresywni; przyzwyczajeni s mniema, e apodyktyczno jest niebezpieczna i zasuguje na kar. Prawdopodobnie nie zwrcibym uwagi na ten referat, gdybym w kilka dni pniej nie odwiedzi mego przyjaciela, wysokiego urzdnika Pentagonu. Wanie zadzwoni na jego biurku telefon. Mj przyjaciel podnis suchawk: - Halo! Tak, prosz mnie z ni poczy... Halo, mamo. Czuj si dobrze... Tak, wszystko w porzdku... Miaem zamiar zadzwoni pniej... Nad czym pracuj? Usiuj podj decyzj, czy powinnimy zbudowa cztery atomowe odzie podwodne, czy jeden atomowy lotniskowiec, czy wyda te pienidze na trzydzieci wyrzutni rakietowych... Masz pretensj, e nie zapytaem ciebie, co ty o tym sdzisz?... Ale ja dopiero od dzi zajmuj si tym problemem... Mamo, naprawd obchodzi mnie twoje zdanie... Tak, mamo, wiem, e moje sprawy to twoje sprawy, ale chciaem ci oszczdzi... Mamo, przesta paka... Nie mam przed tob tajemnic... Czy kiedykolwiek co przed tob ukrywaem?... Chodzi ci o to, jak uciekem do Nowego Jorku majc osiemnacie lat? Nie moesz mi tego zapomnie? Dobrze, ale od tego czasu zawsze ju byem z tob szczery... Mamo, po prostu nie sdziem, e interesuje ci, czy postanowi budowa odzie podwodne, lotniskowiec czy wyrzutnie...

Dobrze, mamo, dam ci natychmiast zna, kiedy otrzymam ju wszystkie opinie... Wiem, e w szkole nigdy nie byem dobry z matematyki, ale teraz nie mam do czynienia z liczbami. Mam ludzi w departamencie, ktrzy si tym zajmuj... ja decyduj o linii oglnej... Oczywicie, e to powana praca... Tak, mamo, pamitam. Zawsze mwia, e jeli bd si dobrze uczy, to kiedy otrzymam powan prac. Wiem, e zawdziczam ci wszystko... Mamo, musz ju koczy. Mam kogo w biurze. Czy pozwolisz?... Tak, mamo, kocham ci... Jak bardzo? Bardziej ni ziemi, niebo i ksiyc... Czy bardziej ni kogokolwiek na wiecie? Tak, mamo, ty zawsze jeste u mnie na pierwszym miejscu. Do widzenia... Co? Tata chce ze mn mwi? Mj przyjaciel zblad, a rka ze suchawk zadraa. - Halo, tato... Tak, to prawda. Pracuj nad dylematem: nuklearna d podwodna kontra lotniskowiec atomowy, kontra wyrzutnie rakietowe... Co ma znaczy twj okrzyk o tpocie Ministerstwa Obrony? ...Oczywicie, e znam si na tym... Jak moesz tak mwi, tato? Przecie jestem szefem departamentu... Nie, to nie by przypadek. Osignem to wasnym trudem... Nie jestem durniem... Dlaczego mwisz mi zawsze, e jestem gupi?... Mam ju czterdzieci lat, tato. Czemu nie wierzysz we mnie?... Nie, nie jestem niegrzeczny. Bardzo ci szanuj. Zawsze ci szanowaem, ale musisz pozwoli mi podejmowa samodzielne decyzje... Owszem, moe nie znam si na wszystkim... To kamstwo. Umiem wicej, ni przypuszczasz... Nie, nie nazwaem ci kamc... Wybacz, tato. Przepraszam. Na pewno sam nie wiem, co robi... Tak, tato, zadzwoni pniej. Mj przyjaciel odoy suchawk i wezwa sekretark. - Panno Blatnik, prosz powiedzie ministrowi, e nie mog zaj si spraw odzie-lotniskowiecwyrzutnie. Moe powierzy j komu innemu.

Wycigi szczurw
Dzieci maj dzi do rodzicw pretensje, e stawiaj im wygrowane wymagania. Przypadkowo byem wiadkiem dyskusji na ten temat w domu Goldfarbw. Mody Goldfarb, lat szesnacie, owiadczy ojcu, e nie widzi powodw, dla ktrych miaby si uczy tak zbdnych przedmiotw, jak matematyka, jzyki, przyroda, historia i angielski. - Komu to potrzebne? - pyta mody Goldfarb. - Tobie - odpar ojciec. - Po co? - Ze wzgldu na Springfielda. Jeli ci nie bd zmusza do nauki, mody Springfield przecignie ci w szkole. I co wtedy? - A kogo to obchodzi, czy syn Springfielda mnie przecignie? - Springfielda. O rety, jaki on byby zadowolony, gdyby mg powiedzie, e jego syn uczy si lepiej ni syn Goldfarba! - Czy chcesz przez to powiedzie, e wysugujesz si mn w swoim wspzawodnictwie ze Springfieldem? - zdenerwowa si mody Goldfarb.

- Ja tego nie zaczem. To Springfield pierwszy namawia swego syna. Przed kilku laty syszaem, jak mwi do niego: Nigdy nie bd drugi... bierz wszystkie nagrody. Wysu si naprzd i poka im, co umiesz. Kiedy to usyszaem, nie miaem wyboru; musiaem ci zmusi do harwki. Jeli chcesz si na kogo wcieka, wciekaj si na Springfielda. - Ale syn Springfielda tak samo nie chce wspzawodniczy ze mn, jak ja nie chc z nim. Zadzwoni do niego i powiem mu, e jak przestanie si zamcza, to ja te przestan. - To byoby wietnie - odpowiedzia ojciec. - Ale co z synem Ascarellego? - A co ma do tego syn Ascarellego? - Mylisz, e stary Ascarelli przestanie goni swego syna do nauki tylko dlatego, e ty i Springfield przestalicie si zamcza? A syn Bernheima? Bernheim ju opowiada wszystkim, e jego syn idzie na uniwersytet w Yale. Chcesz, eby on by w Yale, a ty bdziesz studiowa na jakim lokalnym uniwersyteciku? - Nic nie rozumiem, tato. Syn Ascarellego ma w nosie, czy jest od nas lepszy, czy gorszy, a synowi Bernheima zupenie nie zaley na Yale. Stary Goldfarb wsta z krzesa, zaprowadzi syna do okna i pokaza mu wiata migajce z tysicy mieszka nad Potomakiem: - Gdyby tu chodzio tylko o jednego Springfielda, jednego Ascarelego lub jednego Bernheima, powiedziabym ci: Synu raduj si yciem, nie am sobie gowy. Ale tam, gdzie widzisz te wiata, s tysice i tysice Springfieldw, Ascarellich i Bernheimw; a wiesz, co oni mwi w tej chwili swoim dzieciom? Mwi im: Jedyne, czego od was damy, to ebycie przegoniy Goldfarba. A wiesz dlaczego? - Nie, nie wiem - odrzek mody Goldfarb. - Bo w caej Ameryce Sringfieldowie, Ascarellowie, Bernheimowie lubuj sobie, e pozbawi ci pracy, towaru, takswki, kontraktu, domu, ony. A wiesz dlaczego? - Nie, nie wiem dlaczego. - Bo wiedz, e wanie ja w tej chwili namawiam ci do tego, eby ty ich przyskrzyni, zanim oni przyskrzyni ciebie. - Ale jeli ja nie zechc, to moe oni te nie bd chcieli. - Za pno. Springfield, Ascarelli i Bernheim s zbyt ambitni, by pozwolili swoim synom zrezygnowa. Bd wic grzecznym chopcem i zabierz si do odrabiania lekcji.

Przepacie w przepaciach
W czasie ostatnich zamieszek modzieowych moglimy wszyscy zauway nowe zjawisko: ot przepa dzieli nie tylko poszczeglne generacje, ale istniej jeszcze przepacie w onie kadej generacji. I tak na przykad przebrzmiae jest ju dzielenie pokole na trzydziestolatkw i czterdziestolatkw; okazuje si bowiem, e tylko znikoma ilo lat dzieli dzi grupy nie mogce znale wsplnego jzyka.

Mj 23-letni przyjaciel, ktry niedawno ukoczy szko wysz, powiedzia mi: - Nie wiem, co sobie myl te dzieciaki z uniwersytetw. Nie umiem z nimi rozmawia. Kiedy tylko prbuj doprowadzi do jakiej dyskusji, mwi mi, e jestem za stary, eby zrozumie ich problemy, a ludzie tacy jak ja s czci tego skorumpowanego systemu, ktry oni zdecydowani s zniszczy. Nawet mj modszy brat twierdzi, e nic ju nie jest w mocy zmieni mego sposobu mylenia. Jego modszy brat ma dziewitnacie lat. Rozmawiaem z nim. Powiedzia: - My przynajmniej wiemy, czego chcemy od ycia: lepszego wyksztacenia, prawa gosu w sprawach szkoy, prawa wyboru programu nauki, zniesienia przymusowej suby wojskowej, zakoczenia wojny w Wietnamie, zniszczenia kompleksu wojskowo-przemysowego... Ale te 18- i 17-latki zupenie nie wiedz, czego chc. Chcieliby wszystko niszczy. Strach mnie ogarnia, kiedy przyczaj si do naszych demonstracji. Mj 16-letni ssiad zaprotestowa przeciwko tym zarzutom i owiadczy, e jego pokolenie jest umiarkowane w porwnaniu z 14- i 15-latkami: - Czy prbowa pan rozmawia z nimi o czymkolwiek? - zapyta mnie. - Nie suchaj nikogo. Mwi, e jeli my, 16- i 17-latki, nie zgadzamy si z ich programem, to moemy si powiesi. Mwi, e to my jestemy wszystkiemu winni, a oni bd robili, co im si podoba. Ale jak ich zapyta, co im si podoba, nie wiedz. Rozmawiaem z dwoma 15-letnimi uczniami. - Wiemy, czego chcemy - powiedzieli mi. - Chcemy mie prawo prowadzenia samochodw. Dlaczego 16- i 17-latki otrzymuj prawa jazdy? Jeli mamy do lat, by chodzi do szkoy, to mamy ich do, by prowadzi samochody. Rzyga nam si chce, kiedy 16-latki traktuj nas, jakbymy byli dziemi. Nie bdziemy duej tego znosi. Lepiej, eby porozumieli si z nami, bo jeli nie, to bd mieli do czynienia z 13-latkami i niech ich Bg strzee, gdy 13-latki zabior si do nich. - 13-latki s takie wredne? - zapytaem. - Nawet pan sobie nie wyobraa. To banda zepsutych bachorw. Za duo im si pozwala. Podsuwa im si wszystko pod nos. My, 15-latki, wiemy, co znaczy walczy o co, ale 13-latki ledwo wyszy z pieluszek i ju chc nas uczy, jak powinnimy y. Wyszukaem sobie oczywicie jakiego 13-latka, aby sprawdzi, czy i w tej grupie istnieje przepa pokoleniowa. - Jasne, do licha, e jest przepa. Te 15-letnie subnastolatki ze szk rednich s ohydne. Chc wtrca si do spraw szk powszechnych, jak doroli. Chc bra udzia w naszych samorzdach szkolnych, w naszych zespoach sportowych, chc jada przy naszych stoach i przychodzi na nasze potacwki. A w ogle to uwaaj, e oni powinni byli koczy podstawwki w wieku lat 11-tu, a nie 13-tu. Trzeba im sprawi lanie. Mylaem, e na tym koczy si przepa generacyjna, ale si myliem. 11-letnia koleanka mojej crki powiedziaa mi, e jeli jest co beznadziejnego na wiecie, to prba porozumienia si z 8- i 9latkami: - Wszystko psuj. Niszcz szkolny autobus, haasuj, kln i s podli. A pniej rozmawiaem z 9-latkiem, ktry ostatecznie przekona mnie, e przepa pokoleniowa przybraa grone rozmiary:

- Jeli pan myli, e my jestemy rozwydrzeni, to niech pan pogada z dzieciakami z przedszkola.

Problem rodzicw
Niedawno zebrao si grono wybitnych studentw pewnego uniwersytetu, by przedyskutowa palcy problem dnia: co zego dzieje si z naszymi rodzicami? Cal Holden, III rok studiw, owiadczy, e niepokj i niezadowolenie, przypisywane ostatnio wikszoci rodzicw, wynika z tego, e studenci zostawiaj im zbyt wiele swobody. - Nie umielimy przeciwstawi si im - powiedzia. - Zgadzalimy si, by kupowali nam samochody, ubrania, by opacali nasze czesne, a im wicej pozwalalimy im dba o nas, tym bardziej stawali si zgorzkniali i niestrawni. Mary Lou, II rok studiw, zgodzia si z tym pogldem. - Oszczdzasz kija, psujesz matk - sparafrazowaa przysowie. - Uwaam, e rodzice s o wiele szczliwsi, kiedy da si od nich, zamiast ich prosi. Rodzice s jak dzieci. Potrzebna im dyscyplina. Mam wietne stosunki z rodzicami tylko dlatego, e gdy ojciec lub matka s niegrzeczni, daj im to natychmiast odczu. Dick Duncan, IV rok studiw, powiedzia: - Wydaje mi si, e rodzice maj za duo pienidzy na swoje wydatki. Wszystko przychodzi im zbyt atwo. Nie maj waciwego poczucia wartoci. Uwaam, e winna jest temu ekonomika. Reklamy zawsze odwouj si do rodzicw. Rodzice, z uwagi na ich si nabywcz, myl, e s wani, i maj o sobie przesadnie dobr opini. Rodzicom zdaje si, e wiedz wszystko tylko dlatego, e reklamy przeznaczone s dla nich. Sherry Cerf, II rok studiw, nalea do tych nielicznych, ktrzy nie zgadzali si z reszt: - Sdz, e zbytnio uoglniamy problem rodzicw. Opinia o mniejszoci zych rodzicw rozcigana jest na wikszo. Uwaam, e przecitni rodzice s rozsdni i maj wiele zainteresowa. Owszem, maj zwariowane koncepcje na temat ochlaju i pci, ale jeli chodzi o sprawy powane, mona si z nimi dogada. Larry Massee, III rok studiw: - Sdz, e niemono dogadania si z rodzicami jest przejawem luki porozumienia, za ktr odpowiadaj studenci. Nigdy nie pytamy rodzicw, dokd id i kiedy wrc. Ignorujemy ich, gdy usiuj mwi nam o swych sprawach, i wmawiamy im, e s niekonsekwentni. Ale ich sprawy, nawet jeli wydaj nam si niewane, dla nich s najwaniejsze. Wikszo studentw traci tyle czasu na demonstracje i walki z administracj uniwersyteck, e nie ma go dla swoich matek i ojcw. - Larry ma racj - powiedziaa Esther Bird (I rok studiw) - a ja mog poda wietny przykad. Ktrego wieczoru ojciec powiedzia mi, e jego interes bankrutuje i e bdzie musia y z dobroczynnoci. Dla mnie byo to nieistotne, ale on, nie wiem dlaczego, traktowa to powanie. Wic wysuchaam go troskliwie i poczu si lepiej. Wanie takie drobne sprawy buduj mosty porozumienia midzy studentami a ich zdezorientowanymi rodzicami. Czerwony Schafer, II rok studiw, nie by przekonany:

- Socjologowie i psychologowie za duo gadaj o dezorientacji i niezadowoleniu rodzicw. Wszyscy rodzice s niezadowoleni, inaczej nie byliby rodzicami. Zamiast uspokaja ich za kadym razem, gdy maj o co pretensje, powinnimy owiadczy: Do czasu, kiedy opucimy dom i bdziemy zdolni zarobi na ycie, musicie akceptowa to, co mwimy i robimy; inaczej wyprowadzamy si. Daremne s wszelkie prby satysfakcjonowania rodzicw, ktrzy nigdy nie wiedz, czego chc. Herb Sargent, V rok studiw, doda: - Sdz, e czy nam si podoba, czy nie, musimy sobie zda spraw, e rodzice bd gwnym problemem przyszego pokolenia. Proponuj, bymy utworzyli grup studyjn dla zbadania: po pierwsze, jak gboko siga niezadowolenie rodzicw; po drugie, co naley uczyni, by niezadowolenie to nie wymkno si spod kontroli; po trzecie za, powinnimy zaprojektowa sposoby skanalizowania dziaalnoci rodzicw w nurty spoecznie uyteczne. Propozycje te zostay przyjte jednomylnie, a Fundacja Forda podja si je sfinansowa.

Uwiadamianie
Nadchodzi taki czas, gdy ojcowie odbywaj z synami rozmow od serca. - Teraz, synu, gdy skoczye szko, twoja matka uwaa, i nie spenibym ojcowskiego obowizku, gdybym ci nie uwiadomi. - Tak, tato. - Przede wszystkim chciabym ci pokaza kilka rzeczy, z ktrymi bdziesz mia do czynienia w otaczajcym ci wiecie. Ten, na przykad, przedmiot nazywamy krawatem. - A co si z tym robi? - Wiesz go, tak oto, wok szyi i nosisz na koszuli. - Po co? - Nikt tego dobrze nie wie. Ale gdy wchodzisz w wiat, ludzie oczekuj, e bdziesz to nosi. Jest to replika establishmentu na symbol pokoju. - miesznie to wyglda. I co jeszcze, tato? - A to jest garnitur. Z czego si miejesz? - Marynarka taka sama jak spodnie. Przecie to wariactwo! - Tak, marynarka taka sama jak spodnie i trzeba to nosi razem w cigu dnia. - Ale spodnie maj na przodzie kant. Po co? - Nie jestem pewny po co, ale teraz, gdy jeste dorosy, wszyscy spodziewaj si po tobie, e bdziesz mia kant na spodniach. - Czowieku, co oni jeszcze wymyl?

- Synku, nie chciabym, by tak lekko traktowa nasz rozmow. Moe powinienem by wyjani ci to wszystko dawniej, ale nie chciaem psu ci szkolnych lat. A jednak wszystko, co mwi, bdzie miao powany wpyw na twoje ycie. - Przepraszam, tato, ale przyznasz, e noszenie krawata i marynarki pasujcej do spodni (jak to ty nazwae? garniturem?) to bardzo mieszny pomys. - A teraz dalej. Te dziwnie wygldajce przedmioty ze skry nazywaj si butami. Czy wiesz, do czego su? - Zielonego pojcia nie mam. - Wkada si je na nogi, eby chroni stopy przed ostrymi przedmiotami. - Nie chc tego nosi, tato. Wol ryzykowa. - Nie wiem, jak ci to powiedzie, synku, ale prawie wszdzie wymaga si od dorosych, eby nosili buty. - Suchaj, ojcze, jak zechcesz, bd nosi krawat, zgodz si nawet na marynark z pasujcymi spodniami, ktre maj kant, ale tych idiotycznych skrzanych przedmiotw nie wo na nogi. - Butw, synku, butw. Przyzwyczaisz si, wierz mi. Po jakim czasie polubisz buty i bdziesz je nawet czyci. - Czy to znaczy, e trzeba je czyci? - Nie trzeba, ale czyszczone wygldaj lepiej i duej si nosz. A teraz w te skarpetki, a potem... - Co to s skarpetki? - Nosi si je pod butami, eby skra nie ocieraa ng. - Mylaem, e to buty chroni nogi. - Pod warunkiem, e nosi si skarpetki. Synku, nie utrudniaj mi zbytnio ycia. Nie jestem zbyt biegy w uwiadamianiu, ale wierz mi, e mwi ci prawd. - Przykro mi, tato, ale to wszystko spado na mnie tak nagle, e doznaem wstrzsu. Moe wic dosy bdzie na dzisiaj. Jutro zechc ci opowiedzie o czym, co nazywa si yletk. - yletka? Co za mieszne sowo!

Trudno by chojrakiem
Wielu studentom trudno jest sprosta roli, jak wyznaczyy im rodki masowego przekazu. Gazety, tygodniki i telewizja oczekuj od studentw wicej, ni ich na to sta. Przekonaem si o tym, gdy niedawno odwiedziem jeden z orodkw uniwersyteckich. Spotkaem tam studenta, ktrego nazw Ronald Hoffman, a ktry wyglda na bardzo zmartwionego. Zapytaem go, jakie ma problemy. - Rodzice moi przyjedaj w przyszym tygodniu i nie wiem, co robi.

- Dlaczego? - No c, powiedziaem im kiedy, e mieszkam poza miasteczkiem akademickim, w prywatnym apartamencie z jak studentk. Ale tak naprawd to mieszkam tu, w domu akademickim. - To nie powinno rozgniewa rodzicw. - Ale rozgniewa. Oni s ze mnie bardzo dumni i uwaaj, e powinienem sam o sobie decydowa. Kiedy mj tatu usysza, e yj poza orodkiem z jak studentk, to podwoi mi pensj mwic: Kady, kto ma ochot drwi sobie z konformizmu, zasuguje na poparcie ojca. Nie wiem, co powie, gdy przekona si, e wydaj te pienidze na ksiki. - To go zaboli - przytaknem ze zrozumieniem. - A co powie mama? - Nie wiem. Bardzo pacze od czasu, kiedy napisaem jej, e yj z t studentk, a tato zarzuca jej, e nie rozumie modziey. Mama moe by bardzo zmartwiona, e pakaa niepotrzebnie. - Nie mwic ju o tym, jak gupio poczuje si ojciec, e przyczyni si do jej paczu. Ronald potrzsn ze smutkiem gow: - Kopot z dzisiejszymi rodzicami polega na tym, e wierz we wszystko, co czytaj. Z artykuu Seks na uniwersytetach w tygodniku Life wynikao, e bardzo atwo znale sobie studentk i zamieszka z ni. Ot mwi panu, e na kad tak, co mieszka razem ze studentem, przypada milion takich, ktre nawet nie chciayby zmywa naczy. - Czy to znaczy, e caa ta gadanina o studentkach yjcych w zwizkach pozamaeskich jest przesadzona? - Przesadzona? Kiedy tu przyjechaem, pytaem z dziesi dziewczyn, czy zechc y ze mn. Pierwsza odpara, e nie przyjechaa na uniwersytet pra koszule jakim facetom, cztery owiadczyy mi, e to zepsuoby im szanse na znalezienie ma, trzy powiedziay, ebym si powiesi, a jedna doniosa na mnie policji uniwersyteckiej. Miaem szczcie, e w ogle dano mi miejsce w akademiku. - Sdz, e takie udawanie chojraka wcale nie jest zabawne. - eby pan wiedzia. Kiedy tylko przyjedam do domu, kady chce si dowiedzie, jak chlejemy i urzdzamy orgie na uniwersytecie. Ratuje mnie tylko to, e ogldaem dwa razy Sodkie ycie. - Musi pan zdawa si na swoj wyobrani. - A ktry student nie musi? Midzy studentkami jest wicej wiadomych przeciwniczek rewolucji seksualnej, niby to odwayli si przyzna wspczeni socjologowie. - Straci pan do nich zaufanie? - Kiedy ja nie narzekam. Prbuj tylko wymyli, co powiem ojcu. On za moim porednictwem przeywa swoje marzenia i nie chciabym go rozczarowa. - Niech mu pan powie, e nie moe pozna tej studentki, bo jest ona w zaawansowanej ciy. - Hej - powiedzia Ronald - to wspaniay pomys! Mama moe znowu si rozpacze, ale tatu bdzie strasznie dumny.

Godwka
W dzisiejszych czasach rodzice nigdy nie wiedz, co usysz przez telefon od swej progenitury przebywajcej na studiach. Ktrego dnia pewien mj przyjaciel odebra telefon od crki, studiujcej na skromnym uniwersytecie w jednym ze stanw poudniowo-zachodnich. - Halo, tatusiu, zgadnij co? Uczestnicz w strajku godowym. Mojego przyjaciela zatkao: - To cudownie, Marteczko. Jak dugo ju? - Dwa dni. Konam z godu. - Skd dzwonisz? - Z sypialni. Prawie wszystkie dziewczta tu strajkuj. - Jak to mio! Ale powiedz, dlaczego strajkujecie? - Chwileczk - powiedziaa crka, a potem ojciec usysza, jak pyta kogo obok: Dlaczego strajkujemy?. Po chwili odpowiedziaa: - Strajkujemy, bo w miasteczku akademickim odbywa si rekrutacja. - Kto tam rekrutuje? - Co to znaczy: kto rekrutuje? - Czy strajkujecie przeciwko towarzystwom przemysowym, ktre rekrutuj pracownikw, czy przeciwko rekrutacji wojskowej? - Poczekaj - powiedziaa crka. Sycha byo, jak mwi: Przeciw komu strajkujemy? Przemysowcom czy wojskowym? Potem do suchawki: - Przemysowcy, tatusiu. Szukaj dziewczt do jakiej firmy chemicznej. - Jak dugo macie zamiar strajkowa? I znowu sycha byo, jak crka powtarza pytanie. - Nikt nie wie. Wszyscy strajkujemy po raz pierwszy. - Ale tak mniej wicej...? - prosi ojciec. Sycha byo oywion rozmow. - Zuzanka mwi, e Gandhi przez 60 dni nie jad i nie pi nic prcz soku pomaraczowego. - Przecie Gandhi trenowa. Miesicami obnia sobie porcje ywnoci, a dopiero potem zastrajkowa. Sycha byo, jak crka mwi do przyjaci: On powiada, e Gandhi trenowa. Oywione szepty i znowu Marta: - Dlatego do ciebie telefonujemy. A jak dugo, twoim zdaniem, powinnymy strajkowa? - Pochlebia mi wasze pytanie - powiedzia mj przyjaciel - ale szczerze mwic nigdy nie braem udziau w strajku godowym. Mylaem, e wy zazwyczaj tylko okupujecie budynek administracji.

- To nie odnosi takiego skutku jak strajk godowy. Trzeba ci widzie naszego rektora. Zalewa si zami. Mamy wpadnite policzki i bez przerwy jczymy. Rektor wie, jak sobie da rad ze strajkami okupacyjnymi, ale nie ma pojcia, co robi z dziemi, ktre godz si na mier. - No c, dumny jestem z ciebie. Obstajecie przy swoich zasadach. Powiedziabym, e powinnycie postrajkowa jeszcze dzie i w ten sposb zamarkujecie wasz punkt widzenia. Mj przyjaciel usysza, jak crka mwi: On powiada, e jeszcze dzie i zamarkujemy punkt. Przerwa, i znowu Marta przy telefonie: - Czy masz na myli cay jutrzejszy dzie, czy 24 godziny od teraz, kiedy rozmawiamy? Ojciec udawa, e si namyla: - Wydaje mi si, e 24 godziny od teraz. Crka powtrzya t decyzj, a mj przyjaciel usysza chralny okrzyk radoci. - Dziki, tatusiu, nigdy ci tego nie zapomnimy.

IV. Sypialniany protest

Szpicel
Nawet w dzisiejszych czasach, kiedy kady bdzi po omacku, zdarzaj si chwile konfrontacji z rzeczywistoci. Mog zdarzy si w przyciemnionym mieszkaniu, z dala od miasteczka akademickiego, gdzie wszyscy siedz w krg, odurzaj si narkotykami i rozmawiaj o rozruchach w Chicago. Albo mog zdarzy si na stopniach Uniwersytetu Columbia, w samo poudnie, w wili wakacyjnego tygodnia. Mojemu przyjacielowi, Tomowi Rozrabiaczowi, konfrontacja z rzeczywistoci przydarzya si niedawno, gdy w jakiej piwnicy przedstawia grupie rewolucyjnych studentw swj projekt zniszczenia wszystkich telefonw w Stanach Zjednoczonych. - A oto mj plan - mwi Rozrabiacz. - Kady student w Ameryce, a jest nas 11 milionw, zatelefonuje do kogo dokadnie w tym samym czasie. W ten sposb spal si wszystkie korki w USA, a bez telefonw zaamie si ten cay cholerny amerykaski system buruazyjny. - Co za cholerny pomys! - zawoa jeden z rewolucjonistw. - Dotychczas cholerowalimy na uniwersytetach zamiast niszczy spki telefoniczne. - Piknie! - wrzasn drugi. - I legalnie. Nikt nic nam nie moe zrobi za telefonowanie. - Ale - zapyta inny rewolucjonista - jeli to jest legalne, to czy my tego chcemy? Mylaem, e rewolucja polega na amaniu tych wszystkich cholernych praw. - Czasami - odpar Tom - nawet rewolucja popenia czyny legalne, by obali establishment. - Brawa dla Toma! - zawoa ktry z rewolucjonistw. - Dzikuj wam, bracia. Ale spieszmy si, bo mam dzi urodziny i moja dziewczyna piecze dla mnie ciasto.

- Czemu nam nie powiedzia? Duo szczcia, Tomku. - Tak, Tomku, duo szczcia. Chopcy, wiwaty z okazji urodzin! Zapiewali i doyli yczenia cholernemu Tomkowi. - A ile masz lat, chopcze? - zapyta kto. - Ja mam... mam... mam trzydzieci. W piwnicy zapanowaa gucha cisza. - Trzydzieci? - powiedzia z grob w gosie jeden z rewolucjonistw. - Ty brudny, zgniy szpiclu! - Co z wami, chopcy?! - zawoa Rozrabiacz. - Co takiego powiedziaem? - Udajesz, e jeste jednym z nas. Ufalimy tobie. Chcielimy odda ycie za ciebie. I przez cay czas igrae z nami, wiedzc, e masz trzydzieci lat. - Jeste jednym z nich! - kto wrzasn. - Nie jestem jednym z nich. Jestem jednym z was - protestowa Tom. - To nie moja wina, e mam trzydzieci lat. - Zdradzie nas. - Nie zdradziem. Jestem taki sam jak wtedy, kiedy miaem dwadziecia dziewi lat. George, Max, Eddie, Joe, Jerry, znacie mnie od omiu lat. Czy si zmieniem? Pytam was. - Jeste tylko stara, cholerna wini. - Rozbi mu eb! - Wsypa mu cukier do benzyny! - Poci mu opony! Tom mia zy w oczach. - Bagam was, pozwlcie mi udowodni, e nie zdradziem. Spal znowu moj kart poborow, zatkn flag Vietcongu na Pentagonie, porw samolot z druyn pikarsk. Pozwlcie mi wykaza, e si nie zmieniem. W kocu jeden z rewolucjonistw przypomnia: - Nie wolno ufa nikomu, kto ma ponad trzydzieci lat. Sam nam to mwie. - Ale to byo pi lat temu, kiedy miaem dwadziecia pi. Powinnimy t granic podwyszy, powiedzmy do trzydziestu piciu. Nie ufajcie nikomu, kto ma ponad trzydzieci pi lat. Jak to brzmi? - Tom, oddaj znaczek z Che Guevar. - Nie, tylko nie ten znaczek. - A teraz wyno si i jeli ci jeszcze raz zobaczymy na studenckiej demonstracji, to bdziesz musia pokn plakat z cytatami Mao Ce-tunga.

Tom wyszed z piwnicy. By to aosny, roztrzsiony, postarzay czowiek, ktremu nie pozostao ju nic oprcz nadziei na emerytur.

Studenci bez TV
Mona zada sobie pytanie, jak rol w niepokojach studenckich odgrywaj rodki masowego przekazu Wikszo z nas woli sdzi, e ograniczamy si jedynie do odbioru informacji, ale powoli narasta podejrzenie, e gramy raczej rol uczestnikw ni obserwatorw. Czy zastanawialicie si kiedy, co by si stao, gdyby prasa i telewizja nie zjawiy si na studenckiej demonstracji? Dwudziestu piciu studentw stoi na stopniach gmachu katedry prawa. - Dobra, chopcy. Zdobywamy gmach. Gotowi do ataku? - Poczekaj lepiej; nie ma jeszcze kamer telewizyjnych. - Kto mia zaalarmowa TV? - Ja alarmowaem. Powiedziaem, e atak przewidziany jest na dwunast. Odpowiedzieli, e w tym czasie robi korso kwiatowe i nie bd mieli wolnych kamer. - Cholerna sprawa. Ale takie s wanie te buruazyjne, rasistowskie, kapitalistyczne rodki masowego przekazu; wol ignorowa rewolucj. Co zrobimy? - Zdobywamy gmach? - I co nam to da? Nie ma nawet fotografw i dziennikarzy. - A gdzie s? - Telefonowaem do rnych gazet i mwiem, co zamierzamy. Odpowiadali, e maj za duo roboty, by wysya specjalnych reporterw do jeszcze jednej studenckiej awantury. Mwi, e to ju nie sensacja. - Powiedziae im, e mamy zamiar wytarza dziekana w smole i pierzu? Tak, a oni na to, ebymy im przysali notk. - A gdzie sprawozdawca gazety uniwersyteckiej? - Gazeta uniwersytecka owiadczya, e nie ma wolnych reporterw, ale chtnie dowie si pniej, jak to si odbyo. - To przestaje by zabawne. Uwaajcie, zblia si jaki facet z kamer. DO ATAKU! DO ATAKU! Uniwersytet jest siedzib faszyzmu! - Przepraszam panw. - Dla kogo krci pan ten film? - To wprawka amatorska. Czy zechcieliby panowie jeszcze raz... - Wyno si std! *

- Chopcy, kto przecie przyj musi. A co z radiem? - Szkoda sw. Powiedzieli, e moemy si potem zgosi z telefoniczn informacj do programu zbiorowego. - Trzeba domaga si ustawy o prasowej informacji z zamieszek studenckich. - Gdybym wiedzia, e nikogo nie bdzie, nie zrezygnowabym z obiadu. - Przeczytam wam moje przemwienie na temat przyczyn tych rozruchw. - Kogo ono obchodzi? Pisae je dla prasy. Prasy nie ma, moesz nas oszczdzi. - A ja twierdz, e i tak trzeba zdoby gmach. - I co nam z tego przyjdzie? Nikt nie bdzie o tym wiedzia. - Przynajmniej nie wyjdziemy z wprawy. - Hej, ty! Dlaczego si czeszesz? - Jeli nikt mnie nie bdzie fotografowa, to mog rwnie dobrze i na wykad. - Czekaj, nie chod. Przedoymy administracji nowe dania. - Jakie? - Administracja musi zobowiza si, e demonstracje studenckie bd obstawiane przez pras i TV; jeli odpowiednia obstawa rodkami informacji nie bdzie nam zagwarantowana, to uniwersytet zostanie zdemolowany w cigu trzech godzin. - Dobra, szybko. Obiecaem rodzicom, e dzi wieczorem przyjd do domu na telewizj.

Uniwersytet Odpuszczenia
Przy demonstracjach studenckich najwiksze wraenie robi na nas nieprzejednana postawa wadz uniwersyteckich. Ale nie wszyscy profesorowie maj do tych demonstracji taki stosunek. Byem niedawno na terenach Uniwersytetu Odpuszczenia i spotkaem pewnego profesora, ktry usiowa wanie powstrzyma krwotok z nosa. Mia podarte ubranie i wyranie utyka. - Co si stao, profesorze? - zapytaem pomagajc mu w poszukiwaniu zgubionych okularw. - Studenci-bojownicy okupowali przed chwil mj gabinet i zrzucili mnie ze schodw. - Ale to straszne! - zawoaem. - Z mojego punktu widzenia, owszem. Ale sdz, e trzeba na spraw spojrze z ich punktu widzenia. Czemu zrzucili mnie ze schodw? W jakim punkcie zawinilimy my, ciao profesorskie? - Czy ma pan zamiar zoy na nich skarg? - Wprost przeciwnie. Gdybym zoy skarg, poszedbym na rk tym awanturniczym siom pozauniwersyteckim, ktre czekaj tylko, by studentw aresztowano za bijatyki. - Ale przecie bili pana!

- Tak. Musz przyzna, e mnie to zaskoczyo. Jedno jest jednak pocieszajce. Kiedy zrzucali mnie ze schodw, pewien mj student zawoa: Tu nie chodzi o pana, profesorze, ale o system!. - To panu musiao poprawi humor. - Gdy staczaem si ze schodw, przyszo mi do gowy, e przynajmniej nie chodzi tu o mnie osobicie. - Uwaga, profesorze, czy przypadkiem nie pali si gmach katedry filozofii? - Chyba tak. Ale dlaczego podpalili katedr filozofii? - Wanie chciaem pana o to zapyta. - Nie wiem na pewno, bo nie rozmawiaem z adnym studentem od chwili upadku ze schodw. Ale sdz, e chodzi tu o jaki spr midzy administracj a studentami. - Przecie to straszne! - Nie uwaam za suszne wypowiadanie sdw, dopki nie poznam wszystkich faktw. Zgadzam si, e podpalenie gmachu katedry mona interpretowa jako czyn bezprawny. Lecz zdarza si, e czyny bezprawne powoduj przypieszenie reform. - Ale ksiki, dokumenty, wszystko idzie z dymem! Czy nie powinnimy wezwa stray ogniowej? - Nie sdz, by naleao wzywa stra ogniow, zanim odbdzie si zebranie wadz uniwersyteckich, ktre zdecyduj, co robi dalej. Bywa i tak, e stra ogniowa podsyca tylko ogie. Powinnimy take wysucha, co maj nam do powiedzenia studenci, ktrzy spowodowali poar. Koniec kocw sprawy uniwersyteckie interesuj ich co najmniej w takim samym stopniu, co nas, i jeli chc si pozby katedry filozofii, to naley pozna ich argumenty. - Nigdy nie mylaem w ten sposb o tych sprawach - przyznaem. - Profesorze, wiem, e pan le widzi bez okularw, ale wydaje mi si, e studenci-bojownicy buduj tam na placu szafot. Czy maj zamiar kogo powiesi? - Dotychczas nie wieszali. Ale moliwe, e jest to nowa metoda poszukiwania konfrontacji z establishmentem. W tym momencie podbiega do nas grupa studentw i schwytaa profesora. - Mamy tu jednego! - zawoa ich przywdca. - Dawajcie sznur. - Prosz si nie martwi, profesorze! - krzyknem. - Lec po policj. - Wolabym nie - powiedzia spokojnie profesor idc pod studenck eskort w kierunku szafotu. - Jeli nie pozwolimy studentom wyprbowa nowych metod dziaania, to nie bd wiedzieli, ktre s skuteczne, a ktre zawodne.

Sypialniany protest
Beatels John Lennon i jego ona Yoko Ono powiedzieli dziennikarzom, e w czasie swego miodowego miesica pozostan w ku hotelu amsterdamskiego przez siedem dni i siedem nocy, aby w ten sposb zaprotestowa przeciwko dziejcym si w wiecie gwatom.

Jeli ta sypialniana metoda chwyci, to moe si okaza najpopularniejsz form protestu, wymylon kiedykolwiek przez ruch pokoju; wadze nie bardzo wiedz, jak si do niej ustosunkowa. Poniewa istnieje pd do naladowania wszystkiego, co robi beatlesi, wic zapewne taktyka pastwa Lennon wejdzie w skad metod walki studenckiego ruchu biernego oporu. Udao mi si przeprowadzi na ten temat kilka wywiadw ze studentami, ktrzy spdzali wakacje wielkanocne w Fort Lauderdale. Jeden z nich powiedzia mi: - Szkoda, e nie znalimy tego sposobu w czasie rozruchw w Chicago. Mielibymy mniej ofiar. Jego przyjaciel nie podziela tego pogldu: - Znamy chicagowskich policajw; na pewno wpadliby do sypialni hotelowych i porozbijali nam ka. Inny student mia wtpliwoci, czy metoda Lennonw jest praktyczna: - Ta forma protestu jest nietelewizyjna, moe najwyej uj w programach owiatowych. A jeli nie nadaje si do telewizji, to taki protest w ogle nie ma sensu. T opini popar jego kolega: Mgbym sypia przez siedem dni i siedem nocy w parku, ale nie widz skutecznoci spania w zamknitym pomieszczeniu hotelowym. Caa przyjemno protestowania polega na tym, e jest si z przyjacimi. Co za rado z noszenia transparentu, ktrego nikt nie moe zobaczy?! Nie zgodzia si z nim pewna studentka z Pnocnej Karoliny: - Gdyby wszyscy studenci znikli na siedem dni i siedem nocy, to cay kraj podnisby si na nogi. Nikt by nie wiedzia, co si stao. Starszy ju student politechniki w Massachusetts potrzsn gow: - Ja opowiem si za sypialnianym protestem tylko w wypadku, gdy Robert Finch, minister owiaty, zapewni mnie, e nie utrac stypendium federalnego. Zanim poo si do ka, musz dysponowa odpowiedni informacj. - Nie mog odebra ci stypendium federalnego za spanie - powiedzia student prawa z Harvardu - jeli bdziesz sypia spokojnie. - Pewno - odpar student politechniki - teraz atwo ci mwi, ale jak udowodni, e spaem spokojnie? A jeli spdz bezsenn noc i bd rzuca si na ku? Studentka muzykologii owiadczya: - Tym nie powinnimy si martwi. Jeli nasze spanie ma obudzi kraj, to kadmy si spa. Jej przyjacika dodaa: - Po tych wakacjach i tak bd musiaa spa siedem dni i siedem nocy, nawet jeliby to nie miao by spanie na rzecz pokoju wiatowego. Wtrci si inny student:

- Sdz, e powinnimy poczeka i zobaczy, co z tego wyniknie. Koniec kocw Lennon spdza w ten sposb swj miodowy miesic. Zanim si w to zaangaujemy, sprawdzimy lepiej, co o tym sdz pozostali beatlesi. Student ostatniego roku uniwersytetu w Princeton rzuci na szal swj autorytet: - Prbowalimy ju wszystkiego innego. A to przynajmniej bdzie zabawniejsze ni palenie kart powoania do wojska. Ostatni zabra gos znany bojowiec z Kolumbii: - Do roboty! Przynajmniej zdezorganizujemy w tym kraju sie hotelow.

Rewolucja przez poczt

Z caej tej gadaniny o demonstracjach studenckich wyczona jest pewna grupa, o ktrej nie mwi si w ogle. Chodzi o setki tysicy studentw, ktrzy studiuj korespondencyjnie, posugujc si poczt w swych kontaktach z uniwersytetami i uczelniami zawodowymi. Wikszo z nich czuje si oszukana, gdy omija ich rewolucja, a prasa i telewizja nie zajmuj si nimi wcale. Ja sam nie wiedziaem, e korespondencyjni studenci maj taki problem, a do chwili, gdy Hal Zahl z New Jersey poinformowa mnie o wzburzeniu narastajcym wrd papierkowych studentw. - Trudno polega na tym - powiedzia mi Hal - jak studenci kursw korespondencyjnych maj zmusi administracj do posuchu? Nie moemy okupowa gabinetu rektora ani nie moemy zebra si w dostatecznej liczbie, eby urzdza demonstracje. - C wic moecie zrobi? - Ja jestem umiarkowany, ale mj przyjaciel Struldberg to prawdziwy korespondencyjny bojowiec. Pewnego dnia postanowi zamkn w garau listonosza do czasu, a urzd pocztowy obniy mu opaty za korespondencj z uniwersytetem. - I co si stao? - Po szeciu godzinach zjawio si FBI i Struldberg zosta aresztowany za uniemoliwienie listonoszowi wykonywania czynnoci subowych. - Czy to go powstrzymao od dalszych protestw? - Oczywicie, e nie. Struldberg oskary wadze uniwersyteckie o wezwanie FBI do zajcia, ktre on uwaa za wewntrzny problem uczelni; wysa wic ostry list do rektora, dajc jego dymisji. Kopie tego listu rozesa do profesorw. Z czterech dwch odpisao, e sympatyzuj z jego bojow postaw, a dwch przyznao mu racj, ale nie pochwalao zatrzymania listonosza z uwagi na i tak niski poziom usug pocztowych w naszym kraju. - A co odpowiedzia rektor?- Owiadczy mu, e zbada moliwoci obnienia studentom opat pocztowych, ale nie ma gwarancji, czy wadze zgodz si na tak sugesti. - I co na to Struldberg? - Zacz wypisywa brzydkie sowa na marginesach wypracowa, ktre wysya na uniwersytet. Wadze nie zwracay na to uwagi, a Strudberg cigle myla, jak je zmusi do ulegoci. A wpad na

pomys. Zacz wysya wypracowania i testy listami poleconymi, bez adresu zwrotnego i z niedostateczn opat. Szkoa musiaa za kadym razem dopaca rnic. To ich ruszyo. Nie chodzio im o dopat do korespondencji Struldberga, ale bali si, e jak ten sposb si upowszechni, uniwersytet zbankrutuje. Napisali wic do Struldberga, e jeli nie bdzie opatrywa swej korespondencji w znaczki pocztowe odpowiedniej wartoci, zostanie ekspulsowany z uczelni. Struldberg odpisa im, e groenie mu ekspulsj to sposb typowo faszystowski i rasistowski; jeli wic natychmiast nie zostanie mu udzielona amnestia, zacznie wysya poczt do uczelni cegy w paczkach bez adnych w ogle opat. - Rzeczywicie - powiedziaem - tych radykaw nic nie jest w mocy powstrzyma. I co postanowiy wadze szkolne? - Posay Struldbergowi pikny dyplom i napisay mu, e uczy si tak dobrze, i dostaje absolutorium przed kocem semestru. Jak nam wiadomo, Struldberg jest jedynym studentem w New Jersey, ktry w tym roku ukoczy uniwersytet korespondencyjny z samymi pitkami.

Z poczty wakacyjnej
Szanowny Panie Altshuler, Jako dyrektor personalny uniwersytetu Nantucket mam zaszczyt poinformowa pana, e zosta pan przyjty na rozpoczynajce si jesieni studia. Na nieszczcie, pod znakiem zapytania pozostaje sprawa, czy w ogle uniwersytet nasz bdzie jesieni czynny, gdy profesorowie i studenci nadal strajkuj. W paskim podaniu o przyjcie zauwayem, e ojciec pana ma biznes z damsk bielizn. Moe mgby go pan zapyta, czy nie jest zainteresowany w zatrudnieniu kogo, kto wprawdzie ma dowiadczenie jedynie na polu pedagogiki, ale gotw jest nauczy si wszystkiego o damskiej bielinie. Zaczam swoje dane personalne, ktre zechce pan przedstawi ojcu przy najbliszej sposobnoci. Szczerze oddany Roger Whipthorn

Szanowny wiceprezydencie Agnew, Jestem rektorem maego, liberalnego uniwersytetu w Nowej Anglii i decyzja w sprawie przeduenia mego kontraktu ma zapa w cigu dwch miesicy. Dowiedziaem si, e wikszo Rady Nadzorczej uniwersytetu rozglda si za kim, kto mnie na stanowisku tym zastpi, co oczywicie mi nie odpowiada. Wiem, jak bardzo jest pan zajty, ale czy nie ma moliwoci, by zaatakowa mnie pan w jednym ze swych przyszych przemwie? Atak z paskiej strony zapewniby mi doywotnie uznanie nie tylko ze strony Rady, ale take ze strony moich kolegw i studentw. Zaczam kilka tekstw przemwie, ktre wygosiem dawniej podkrelajc miejsca sprzeczne z paskimi pogldami.

Wiem, e ma pan obszerny spis ludzi, z ktrymi chce pan si rozprawi, ale gdyby mona byo wcisn mnie do jakiej paskiej napaci na pseudointelektualistw, bybym panu dozgonnie wdziczny, jak wielu innych moich kolegw, dla ktrych tyle pan uczyni dobrego. Szczerze oddany Arthur Wallack

Szanowna panno Collenberg, Przykro mi byo, gdy otrzymaem pani gniewny list z 4 czerwca. Chciabym zwrci uwag, e w niezaliczeniu pani semestru z moich wykadw o filozofii skandynawskiej nie byo motyww osobistych. Nie wpyn na moj ocen fakt, e nazwaa mnie pani szwedzkim faszyst za to, i owiadczyem, e pani referat o procesie siedmiu demonstrantw w Chicago nie ma nic wsplnego z przedmiotem, ktry wykadam. Zapewniam te pani, e na stopie pani nie mia wpywu dzie, w ktrym rozebraa si pani do naga na znak protestu przeciwko temu, e odbywam wykady w dniu urodzin jednego z pani kolegw, odsiadujcego kar wizienia. Nawet telefon do mojej ony, ktrej owiadczya pani, e jest pani matk mego dziecka (dla informacji: 12 studentek prbowao tej samej intrygi), nie wpyn na moj decyzj. Wziem jedynie pod uwag, e pani praca dyplomowa zaopatrzona bya tytuem: Hans Christian Andersen by przeerotyzowanym, szowinistycznym, rasistowskim wintuchem; tytu ten - jak si przekonaem - by plagiatem przepisanym sowo w sowo z nielegalnej gazety P. Szczerze oddany dr Sven Karlson

Drogi Arnie, Nie wiem, jak ci to powiedzie, ale na wakacjach zaprzyjaniem si z chopcem, ktry jest pilotem myliwca. Przypuszczam wic, e ty i ja nie bdziemy ju mogli by dobrymi przyjacimi. Ale chciaem by z tob szczery. Chc ci te powiedzie, e nie musisz mi zwraca forsy, ktr wyoyem na wykupienie ciebie z mamra po wiosennych demonstracjach. Nie myl o mnie le. Fred

Najmilsza godzina
To si musiao sta. Studenci Uniwersytetu Radosnych Wrzaskw, po osigniciu wszystkich zaoonych celw, nie mieli ju powodw do demonstracji. Zwoali zatem wiec na placu przed budynkiem administracji.

- Studenci - zawoa yletkarz - zabrako nam da! Administracja zgodzia si na kade nasze yczenie. Jeli szybko z czym nie wyskoczymy, to trzeba bdzie wrci do nauki. (Gone okrzyki). - A gdyby tak zada, by chopcy i dziewczta mogli mieszka we wsplnych pokojach?! - krzykn jaki student. - Przecie mog, durniu! - rozleg si wrzask. - Ten przywilej uzyskalimy wtedy, kiedy zamknlimy trenera sportowego na trzy dni w sali natryskw. - A moe by tak zada, eby kady nowo angaowany profesor musia przej przeszkolenie w jednym z klubw studenckich? - powiedzia inny student. - Idioto, przecie to zostao zaatwione wwczas, kiedy spalilimy budynek laboratoryjny - odpar yletkarz. - A ja mylaem, e spalilimy laboratorium, poniewa nie chciano nam pozwoli na pauz kawow w trakcie egzaminw. - Nie, pauz kawow uzyskalimy po porwaniu dziekana. - No, dalej studenci - woa yletkarz - ruszcie gowami! Przecie musi by co, czego chcemy, a czego jeszcze nie dostalimy. - A co z miejscem na parkingi? - zawoaa jaka studentka. - Nie mamy do miejsc na parkowanie. - Zmusilimy ich przecie do rozebrania budynku wydziau medycznego dla powikszenia parkingw przypomnia yletkarz. - Trudno stawia jeszcze raz te same dania. - Wolna mio w bibliotece! - krzykn kto. - Teraz wolno ju nam uprawia woln mio w bibliotece. - Tak, ale trzeba okaza legitymacj studenck. Jeli to ma by wolna mio, to musi by wolna take i dla niestudentw. - Porwijmy dziekana wydziau prawa i niech oni nam co zaproponuj! - zawoa jaki brodaty modzieniec. - Tak! - wrzasn jego kolega. - Dlaczego zawsze my mamy wymyla dania? Powinnimy wymaga od szkoy, eby troch za nas mylaa. (Gone krzyki). yletkarz owiadczy: - To by znaczyo, e idziemy na rk administracji. Im by si take podobao wymylanie za studentw da, na ktre mogliby si zgodzi. Ale co by to bya za demonstracja! Tym razem musimy i na caego. Niech wiedz, e traktujemy rzecz powanie. Inaczej zapdz nas do klas i trzeba bdzie si uczy tego caego baracha. Czy po to przyszlimy na uniwersytet? - Mam, mam! Zorganizujemy demonstracj protestujc przeciwko temu, e administracja zgodzia si na wszystkie dania! - krzykn jeden ze studentw.

- Oni traktuj nas protekcjonalnie. - Pozbawili nas godnoci. (Pomruki tumu). - Mdo nam si robi, e musimy y w spoeczestwie, ktre zezwala na wszystko. yletkarz usiowa przywrci porzdek: - To moe by dobre. Zamkniemy pani dziekan w wydziale teatralnym i nie wypucimy dopty, dopki wadze nie podejm wobec nas krokw dyscyplinarnych. Chcemy by traktowani jak doroli. - Jeli nas zamnestionuj, zburzymy klub wydziau prawa. Pani dziekan przetrzymano cztery dni, po czym wadze uniwersyteckie zgodziy si na ukaranie wszystkich podegaczy. Bya to najmilsza chwila dla demonstrujcych. Administracji owiadczono, e jeeli w przyszoci nie podejmie krokw dyscyplinarnych wobec kadego studenta, ktry naruszy dyscyplin, to spalony zostanie budynek Zwizku Studentw.

SDS w wiecie biznesu

Organizacja SDS - Studenci za Demokratycznym Spoeczestwem - namawia swoich czonkw, by ostrzygli wosy, ogolili brody i baczki oraz prbowali przenikn do wiata interesu. Jest to koncepcja szerzenia rewolucji poza terenami uniwersyteckimi. Niektrzy biznesmani boj si skutkw tej infiltracji. Ale ja sdz, e SDS ryzykuje wicej ni biznes. Co innego trzyma si swoich ideaw w miasteczku akademickim, majc oparcie w kilkudziesiciu innych studentach, a co innego wypuci si samemu w wiat interesw i nie da si skorumpowa. Pamitajc stale, e wikszo czonkw SDS to zazwyczaj najzdolniejsi studenci, wybierzmy si do Magazynw Flippera, gdzie pewien dziaacz SDS, Barney Longstreet, otrzyma prac jako terminator w dziale konfekcji mskiej. Pocztkowo Barney wtyka portreciki Che Guevary w kieszenie garniturw wiszcych na ramiczkach. Czyni to zawsze z samego rana. Poniewa w tym celu przychodzi pierwszy do pracy, szef jego dziau by tak z niego zadowolony, e awansowa go z etatu terminatora na etat sprzedawcy. Ta niespodziewana nominacja rozelia Barneya, gdy chcia pozosta na najniszym szczeblu pracowniczym, by lepiej wczu si w dol czowieka wyzyskiwanego przez system kapitalistyczny. Awans jednak przyj, eby nie ujawni swej tosamoci. Teraz jego szanse na szerzenie rewolucji zostay ograniczone do godzin lunchu i przerw na papierosa. Gdy jednak przy tych okazjach mwi innym pracownikom, jak s kantowani u Flippera, udawao mu si zawsze zebra liczne grono suchaczy. Wiceprezes Magazynw Flippera odpowiedzialny za sprawy kadrowe, nie majc pojcia, co Barney opowiada innym pracownikom, doszed do wniosku, e czowiek, ktry potrafi przycign tak wielu suchaczy, musi mie w sobie zdolnoci kierownicze; uczyni go wic kierownikiem pitra i podwyszy mu znaczne pensj. Barney, przeraony, e moe by posdzony o zdrad sprawy, postawi warunek: przyjmie ten awans, Jeli zarzd zgodzi si na reformy, ktrych spis on - Barney - przygotowa.

Reformy te przewidyway in. in., e Magazyny Flippera uaktywni si w yciu miasta, e cz zyskw bdzie rozdzielana wrd pracownikw, e utworzony zostanie specjalny dzia Magazynw, ktry sprzedawa bdzie ludowe stroje afroamerykaskie. dania te przesane zostay prezesowi firmy, ktry po przeczytaniu ich powiedzia: - Dlaczego nie pomylelimy o tym dawniej? Nie chc, eby Longstreet by kierownikiem pitra. Jest za zdolny, by si tam marnowa. Dajcie go do mojego biura. Teraz Barney znalaz si w prawdziwym kopocie, gdy dziki jego reformom zyski Flippera wzrosy o trzydzieci procent, a on zosta wiceprezesem odpowiedzialnym za lansowanie wyrobw. Jest obecnie tak zajty wynajdywaniem nowych pomysw, e ma bardzo mao czasu na szerzenie rewolucji. Odpowiednio do swojej pozycji ma nowy apartament i nowy samochd, a wieczory spdza w barach przy gwnej ulicy. Jedyna dziaalno rewolucyjna, na jak ma czas, to czytanie dzie Marcuse'a w pocigu, gdy jedzie na weekend. Raz, gdy Barneya ogarny straszne wyrzuty sumienia, chcia zademonstrowa sw pogard dla systemu: usiad na pododze w gabinecie prezesa. Ale natychmiast prezes i inni urzdnicy uczynili to samo i tak odbya si konferencja na temat podniesienia stopy procentowej przy kredytach udzielanych klientom. Prezes doszed potem do wniosku, e siedzenie na pododze jest tak odprajce, e kaza wynie ze swego gabinetu wszystkie meble. Po pewnym czasie zaproponowano Barneyowi kierownictwo nowej filii Magazynw Flippera w innym miecie. A poniewa zbyt si wstydzi, by powiedzie swym kolegom z SDS, e ju teraz jest wiceprezesem firmy, propozycj przyj. I tak zrzeszenie SDS stracio jeszcze jednego dobrego czonka.

Syndrom sukcesu
Wiem, e nikt nie zechce w to uwierzy, ale musicie mi zaufa: spotkaem studenta, ktry powiedzia, e jedyna rzecz, jakiej oczekuje od ycia, to powodzenie i dobrobyt materialny. Poprosi mnie, ebym nie wyjawia jego nazwiska, gdy nie chce sprawi kopotu swoim rodzicom; bd wic nazywa go Hiram. - Powiedz mi, Hiramie - zapytaem go - dlaczego zdecydowae si na tak rewolucyjny stosunek do otoczenia? - Sam nie wiem dokadnie, jak do tego doszo. Byem taki jak wikszo studentw. Chciaem niszczy szkoy, spoeczestwo, establishment. Byem po prostu konformist i nigdy nie zastanawiaem si, dlaczego robi to wszystko. Potem ktrego dnia pomylaem sobie: Chyba mona z ycia mie co wicej ni obrywanie po bie od policjantw. Rozejrzaem si i zobaczyem stado baranw. Kady student robi to, co robi, dlatego e robi to kto inny, a nikt nie robi i nie mwi czego nowego. - Postanowie zatem wycofa si z ruchu studenckiego i sta si milionerem? - Nie od razu. Ale spotkaem dziewczyn. Bya naprawd inna. Nosia kaszmirowy sweter, spdnic z fadami, pantofle i poczochy; nie mogem uwierzy, e mona si tak ubiera. Zaczem z ni rozmawia i to, co mwia, miao sens. Powiedziaa, e nie wystarczy zamkn si w budynku uniwersyteckim albo urzdza godwki. Jeli rzeczywicie chce si zmieni wiat, trzeba zarobi kup pienidzy, a wtedy nikt nie bdzie mia nic do gadania.

- To naprawd radykalne mylenie - powiedziaem. - A potem daa mi ksik profesora Horatia Algera i chyba adna ksika nie wywara na mnie takiego wraenia. - Czy to nie ten profesor Alger, ktry pierwszy wystpi z teori syndromu sukcesu? - Ten sam. Otworzy przede mn cay nowy wiat i wiedziaem ju, e bez wzgldu na konsekwencje, na to, co pomyl inni, bd ciko pracowa i stan si czowiekiem bogatym, uwieczonym sukcesem. Zycie nabrao dla mnie w kocu znaczenia i po raz pierwszy poczuem si wolny. - I co zrobie dalej? - Przez t dziewczyn dowiedziaem si, e s jeszcze inni studenci, ktrzy czuj to samo co ja, niewielu, ale troch. Utworzylimy wic grup pod nazw: Studenci na Rzecz Sukcesu. Pocztkowo musielimy dziaa nielegalnie, bo administracja nie chciaa nas uzna. Gdy jednak studenci usyszeli o nas, SRS zacza si rozrasta. W kocu zrewolucjonizowalimy okoo dwustu studentw, ktrzy woleli by bogaci ni robi co innego. - Jak zdobywacie zwolennikw? - Sprzedajemy Wall Street Journal w miasteczku akademickim. Otworzylimy kawiarenk, w ktrej wykadamy stare egzemplarze miesicznika Fortuna, a na jej zapleczu odbieramy dalekopisem kursy akcji giedowych. W czasie weekendw odczytujemy sobie wyjtki z biuletynw Krajowego Stowarzyszenia Przemysowcw. - Hiramie, wiem, e robicie rzeczy wielkie. Ale moe ten koncept z syndromem sukcesu to tylko przemijajcy kaprys? - Nie. Wiem, e wszyscy nazywaj nas durniami i odmiecami, ale nikt nie bdzie nas poucza. Mamy ju zapytania na temat naszego ruchu z innych uniwersytetw, gdzie chc powoa do ycia podobne ugrupowania. Wcale si nie zdziwi, jeeli za kilka lat okae si, e to, co jest teraz ruchem mniejszoci, stanie si si w naszym kraju. Koniec kocw, nic nie miewa takiego powodzenia jak powodzenie.

W ramach ustroju
Od lat nasi kongresmani na Kapitolu namawiali studentw do dziaania w ramach ustroju. Moecie sobie wyobrazi ich zdumienie i konsternacj, gdy niedawno studenci wzili ich za sowo. Kongresman Halyard Hoakum wkada wanie golfowe piki do torby, gdy przysza sekretarka i powiedziaa: - Sir, czeka na pana delegacja studentw z paskiego okrgu wyborczego; chc z panem mwi. - Wielkie nieba, przecie to pitek! Czy oni nie wiedz, e w pitki nie pracujemy? - Powiedziaam im, ale nalegaj. Mwi, e s z paskiego rodzimego uniwersytetu. - Dobra, niech wejd, ale prosz za dwadziecia minut przerwa nam rozmow. Moe pani powiedzie, ze wzywa mnie Biay Dom. Sekretarka wprowadzia studentw. Kongresman Hoakum wycign do:

- To dla mnie zaszczyt, wielki zaszczyt. Co sycha w naszej Alma Mater? Moda dziewczyna z delegacji owiadczya: - Sir, przyszlimy, eby podyskutowa nad sytuacj w Wietnamie. - Oczywicie. A moe zrobimy sobie wspln fotografi? - odpar kongresman i wezwa swojego rzecznika prasowego. - Jack, przynie aparat fotograficzny i zrb par migawek z mojej rozmowy z porzdnymi, prawdziwymi Amerykanami z mojego rodzimego uniwersytetu. Moemy pniej przesa poczt lotnicz odbitki do gazet i zdymy do poniedziakowego wydania. Po chwili Jack wrci z aparatem, a Hoakum zadysponowa: - Ustawcie si wok biurka i udawajcie, e macie co naprawd wanego do powiedzenia. - Ale my mamy co naprawd wanego do powiedzenia - rzeki jaki chopak. - Sir, studentw naszego uniwersytetu martwi sposb, w jaki prezydent... - A co sycha z nasz druyn pikarsk? - zapyta kongresman. - Trener Fogel mwi mi, e mamy szanse w rozgrywkach pucharowych. Inna dziewczyna nacieraa dalej: - Mamy do tej gadaniny. Chcemy, eby nasi przedstawiciele w Kongresie zaczli dziaa. - Wiem, o co wam chodzi - powiedzia Hoakum. - Kiedy byem studentem, reagowaem tak samo jak wy. Mwiem: Czemu nie zabieramy si do wprowadzenia zmian?. Ale od czasu jak uczestnicz w yciu publicznym, staem si wikszym realist. Jestecie jeszcze za modzi, by to zrozumie, i zazdroszcz wam idealizmu. Gdybym by w waszym wieku, nadal robibym to samo co wy. - Ale czy moemy zabra si do wprowadzania zmian, sir? - Dziaajc w ramach ustroju; to wanie jest amerykaska metoda dziaania. Nasz rzd ze swoim systemem kontroli i rwnowagi zapewnia kademu gos w sprawach kraju. I nikt bardziej ode mnie nie jest przekonany o prawie do pokojowo wyraanego niezadowolenia. Czy nagrae to wszystko, Jack? - Sir - wtrcia dziewczyna - bardzo pan nam pomg i pokaza nam pan, co mamy czyni. - To wietnie, e moemy si porozumie. I co uczynicie? - Namwimy wszystkich studentw naszego uniwersytetu, eby agitowali przeciw panu w wyborach listopadowych. - Nie moecie mi tego zrobi! - zacz krzycze Hoakum. - Jestem w Kongresie od dwudziestu lat. - Postaramy si, eby to by paski ostatni rok. - Wynocie si, wy, czerwoni! - wrzasn Hoakum. - Jestecie band zgniych obuzw. Studenci wyszli piewajc. Hoakum, trzymajc si za gow, poleci: - Jack, pocz mnie z Hooverem (szefem Federalnego Biura ledczego) i ka mu znale tego sukinsyna, ktry namawia nasze bachory, eby dziaay w ramach ustroju.

V. Niepokoje w Biaym Domu

Przydybani w windzie
Prezydent Johnson mia niedawno jeden ze swych lepszych dni. Na dwanacie minut utkn w windzie Pentagonu i w kocu musia wyczoga si z niej wraz ze swym odchodzcym sekretarzem obrony, Robertem McNamar. W kadej innej sytuacji mogo to by bardzo kopotliwe dla naczelnego wodza. Na szczcie istnieje jednak wytyczony plan postpowania w tego rodzaju przypadkach. Natychmiast po tym, jak ogoszono, e prezydent utkn w windzie, Biay Dom zwoa konferencj prasow. Walt Rostow, doradca prezydenta, powiedzia dziennikarzom, e prezydent ju dawno planowa swoje utknicie w windzie Pentagonu i e nikogo z czonkw gabinetu nie zaskoczy fakt, i stao si to wanie teraz: Fakt, e prezydent spdzi w windzie zaledwie 12 minut, dowodzi, i urzdzenie to nie speniao swego zadania. Uwaamy, e jest to sygna ostrzegawczy dla wszystkich wind Pentagonu. W tym samym czasie odbya si inna konferencja prasowa, w Departamencie Stanu. Na pytania dotyczce dziaania windy odpowiada Dean Rusk. Powiedzia: Dlaczego wy, dziennikarze, rozpisujecie si o tej jednej zepsutej windzie zamiast zaj si tymi wszystkimi, ktre funkcjonuj bez zarzutu? Dlaczego dla odmiany nie napiszecie czego dobrego o amerykaskich windach, bez wytykania wszystkich ich wad? Jeden z dziennikarzy owiadczy, e fakt, i winda prezydenta nie dziaaa, jest informacj, podczas gdy fakt dziaania innych wind NIE stanowi informacji. Rusk, mocno zdenerwowany, zwrci si do dziennikarza: - Po czyjej pan jest stronie? Genera Earle Wheeler, przewodniczcy Komitetu Szefw Sztabw, powiedzia, e windy wymagaj zwikszenia liczby onierzy i e przywdcy wojskowi s za mobilizacj wszystkich windzianych rezerw. Tymczasem w Senacie senatorzy Fulbright i Morse oskarali administracj o eskalacj windy, ktra utkna. Senator Fulbright powiedzia, e prezydent powinien j by posa w d, a nie w gr. Senator Morse natomiast twierdzi, e windy tej w ogle nie powinno byo tam by. Wiceprezydent Hubert Humphrey, ktry w tym czasie przemawia ponownie w Chicago, powiedzia w Klubie Optymistw: - Kt bardziej ni sam prezydent pragnby wydosta si z uszkodzonej windy? Musimy jednak pamita o tym, e zacign on pewne zobowizanie wobec caego wolnego wiata i ma zamiar je wypeni. Jeli bdzie to od niego wymagao utknicia w windzie Pentagonu, nie zawaha si utkn, bo uwaa, e tak wanie naley postpi. W czasie 12 minut, jakie prezydent spdzi w windzie, Instytut Harrisa przeprowadzi ankiet, ktrej rezultaty byy nastpujce: 67 proc. uczestnikw ankiety uwaao, e windy Pentagonu dziaaj pod kierownictwem prezydenta doskonale, 20 proc. - e kto inny duo lepiej by nimi pokierowa, a 13 proc. nie miao na ten temat adnego zdania.

Na pytanie, czy prezydent powinien opuci wind, 35 proc. powiedziao, e tak, 34 proc. twierdzio, e powinien w niej zosta, a 31 proc. uwaao, e nie zrobioby to adnej rnicy. W czasie przymusowego postoju prezydent zwrci si do sekretarza McNamary i zapyta: - Co to jest, do cholery? Sekretarz mia jakoby odpowiedzie, jkajc si z wraenia: - Panie prezydencie! Nie mog znale sw, aby wyrazi, co w tej chwili czuj. Powinienem chyba poczeka z odpowiedzi na inn okazj.

Plan Frankenheimera
W miar jak zbliamy si do ostatnich tygodni jednej z najbardziej emocjonujcych kampanii wyborczych od czasu, gdy Rutherford B. Hayes i Samuel I. Tilden ubiegali si o fotel prezydencki, staje si oczywiste, e wikszo wyborcw bdzie raczej gosowa przeciwko jednemu z trzech kandydatw ni na ktregokolwiek z nich. Mj przyjaciel Frankenheimer sdzi, e znalaz rozwizanie. Nazywa je gosowaniem negatywnym. - Wikszo Amerykanw - powiada Frankenheimer - wie, kogo nie chce na prezydenta, nie wie natomiast, kogo chce. - Nie rozumiem - powiedziaem. - Widzisz, mj drogi, cigle syszy si: Nie gosowabym na Nixona, choby mi da milion dolarw albo: Nie cierpi Huberta Humphreya, albo: Niech nas niebo ma w swej opiece, jeli Wallace wygra wybory. Nie ma wtpliwoci, e wszyscy woleliby gosowa przeciw tym kandydatom. Powstaje wic zasadnicze pytanie, czy mog w ogle gosowa na ktregokolwiek z nich? - Niewykluczone, e masz troch racji, Frankenheimer. - Jestem pewny, e mam racj. Amerykanie nie tylko nie wiedz, na kogo gosowa, ale w dodatku nie s pewni, czy gosujc w ogle gosuj w rzeczywistoci na kandydata, na ktrego gosuj. Zwolennicy Nixona utrzymuj, e gosowanie na Wallace'a oznacza gosowanie na Humphreya. Zwolennicy Humphreya twierdz, e gosowanie na Nixona oznacza gosowanie na Wallace'a, za zwolennicy Wallace'a powiadaj, e gosowanie na Humphreya oznacza gosowanie za anarchi. - Nieatwo jest by wyborc w dzisiejszych czasach - musiaem si zgodzi. - Najprostszym rozwizaniem - odrzek Frankenheimer - jest pozwoli ludziom, aby gosowali przeciwko Humphreyowi, przeciwko Nixonowi albo przeciwko Wallace'owi. W ten sposb bdziemy mieli uczciwe wybory i poznamy prawdziwe stanowisko wyborcw. - Pikno tego planu - mwi dalej Frankenheimer zapalajc si coraz bardziej do swego pomysu polega na tym, e uczszczaby tylko na wiece wyborcze tego kandydata, ktremu jeste najbardziej przeciwny, i dziaaby jedynie na rzecz tego czowieka, ktremu yczysz klski. - Byoby nad czym pracowa.

- Gosowanie negatywne rozwizaoby rwnie finansowe problemy kandydatw - powiedzia Frankenheimer. - Ludzie o wiele chtniej daliby pienidze, aby przyczyni si do czyjej poraki, ni aby wesprze kandydata, dla ktrego nie ywi entuzjazmu. - Gdyby wyborcy zjawiali si tylko na wiecach kandydata, ktremu s przeciwni - powiedziaem skrcioby to przemwienia o poow. - Obecnie zaatwia , si to na skromn skal przy pomocy krzykaczy, ktrzy przerywaj przemwienia kandydatw - odpar Frankenheimer - i dlatego jestem pewny, i ta metoda bdzie skuteczna. Inna zaleta negatywnego gosowania polega, jak sdz, na tym, e rozbudzi ono ponownie zainteresowanie modziey polityk. Wiksza jej cz przestaa interesowa si wyborami w momencie, kiedy McCarthy przegra na konwencji w Chicago. Ale gdyby modym ludziom dano szanse przyczynienia si do poraki Humphreya, Nixona lub Wallace'a, znowu mieliby uczucie uczestniczenia w polityce. - Jak wygldaoby to praktycznie? - zapytaem. - 5 listopada wyborcy udaliby si do urzdw wyborczych i tam nacisnliby jedn z dwigni urzdzenia do gosowania, noszc napis: Przeciwko Nixonowi, Przeciwko Humphreyowi albo Przeciwko Wallace'owi. Prezydentem Stanw Zjednoczonych zostaby ten z kandydatw, ktry by otrzyma najmniejsz ilo gosw. Do zwycistwa potrzebna byaby jednak absolutna mniejszo gosw. W przeciwnym wypadku wybory przeszyby do Izby Reprezentantw. - Wiem, przeciwko komu gosowabym w tej chwili - stwierdziem. - Oczywicie - odpar Frankenheimer. - Kady z nas wie. Poka Amerykanom kogo, przeciwko komu mog gosowa, a stawi si w komplecie. Nawet jeli kandydat, przeciwko ktremu gosowali, w kocu okae si zwycizc. Amerykanie bd si czuli spokojni, poniewa mieli okazj pokaza, co o nim naprawd myl. A ju na pewno gosowanie negatywne pomoe krajowi wydoby si z depresji psychicznej, w ktrej tkwi, odkd zacza si kampania prezydencka.

Zegnaj, wadzo
Wadza, narkotyk ludzi mieszkajcych w Waszyngtonie, zaczyna wymyka si z rk poprzedniej administracji. Chwyta j nowa. S oznaki, e to przechwytywanie odbywa si dzie w dzie. Niedawno, na przykad, byem w restauracji Sans-Souci, gdzie jada elita wadzy z Biaego Domu. Przyszed tam jeden ze wsppracownikw prezydenta Johnsona i maitre d'htel zaprowadzi go do stolika. Siedzia przez dwie godziny - sam. Osoba, z ktr mia zje lunch, w ogle si nie zjawia. Czowiek, ktry siedzia ze mn przy stole i ktry przey kilka zmian rzdw w Waszyngtonie, potrzsn ze smutkiem gow i powiedzia: - Biedny dure. Kto chce mu co da do zrozumienia. - Czy to zawsze odbywa si tak samo? - zapytaem. - Czasami kelner mwi takiemu, e nie ma wolnego stolika. W ten sposb nikt nie dowiaduje si, e facet zosta przy lunchu sam, na lodzie. A tak wiedz wszyscy. Za godzin bdzie o tym mwio cae miasto.

- Ale przypumy, e osoba, z ktr umwi si na lunch, po prostu nie moga przyj? - Nie rozumiesz. Jeli masz wadz, to ta osoba zawsze moe. Wwczas kogo innego zostawia na lodzie. Ale jeli nie masz wadzy, to ty zostajesz wystrychnity na dudka. Suchaj, on patrzy w nasz stron i umiecha si. W adnym wypadku nie odpowiadaj mu umiechem. - Ale to mj przyjaciel - zaprotestowaem. - Jeli umiecha si do mnie, musz mu odpowiedzie. - On wcale nie chce, eby ty si do niego umiechn. Pragnie, eby zaprosi go do naszego stolika, bo nie chce wyglda na wykiwanego. Nie moemy sobie na to pozwoli. - Dlaczego nie? - Nie znasz tego miasta. Natychmiast rozejdzie si wiadomo, e jedlimy z nim lunch, i to na dwa tygodnie przed inauguracj nowego rzdu. - No to co, do licha?! On jest nadal porzdnym czowiekiem, chocia na wylocie. - Nie o to idzie, gupcze. Bdziemy musieli mie teraz do czynienia z nowymi ludmi w Biaym Domu i jeli oni pomyl, e mamy jakie powizania ze star ekip, to nie bd darzy nas zaufaniem. Jeli chcesz mie kontakty z tym facetem, to spotkaj si z nim w jakim barze, ale mnie w to -nie mieszaj. Musz dba o posad. - Czy chcesz we mnie wmwi, e ci nowi faceci nie bd mieli do nas zaufania, jeli zafundujemy kaw facetowi ze starej administracji? - Prbuj ci wytumaczy, e kady w tej restauracji wie dobrze, co si dzieje. Owszem, to byoby mie i odwane, gdybymy mu pomachali i zawoali: Chod na kieliszek koniaku. Prawdopodobnie kilka osb w restauracji podziwiaoby nas za to. Ale wikszo tu obecnych ma na ten temat dokadnie ten sam pogld co ja. Facet przyszed tu sam i pozwolimy, eby sam wyszed. - To takie okrutne.- Rzd jest okrutny. Ale jemu nic si nie stanie. Otrzyma prawdopodobnie sto tysicy rocznie po wyjciu z Biaego Domu, nie liczc pmilionowej zaliczki na jak ksik i honorariw za odczyty. Nie umrze z godu. - Ale myl o tym, e nikt nie zechce z nim jada lunchw... Czy nie mgbym podej do niego i powiedzie mu do widzenia? - Nie ryzykowabym. Wanie wchodzi Herb Klein. Mj wspbiesiadnik pomacha gwatownie Kleinowi, nowemu wsppracownikowi pana Nixona: - Halo, Herbusiu! Jak si masz? - A do mnie mrukn: - Pomachaj mu. Moe zatrzyma si na chwil przy naszym stoliku. To nam nie zaszkodzi. Z tego zamieszania skorzysta mj przyjaciel z Biaego Domu, wsta od stolika i wyszed z restauracji. Nikt w Sans-Souci nie zauway, e go ju nie ma.

Drogi Rysiu...
Kiedy prezydent Ryszard Nixon wraz z on Patrycj powrci z Kapitolu po ceremonii zaprzysienia, znalaz przybity do frontowych drzwi Biaego Domu poniszy list:

Moi drodzy, klucz jest pod somiank, a resztki, ktre pozostay w lodwce, moecie sobie zatrzyma. Prbowalimy zostawi Wam dom na wysoki poysk, ale maa Lyn nie moga znale kilku swoich zabawek. Jeli znajdziecie brzowego misia z jednym okiem, wylijcie go na adres: Rancho LBJ, Johnson City, Texas. Ostatniego dnia psy nadgryzy dywan i nie mielimy czasu go zreperowa; jeli Wam na tym zaley, moecie nam przysa rachunek. Bezpieczniki s w piwnicy za piecem centralnego ogrzewania. Rachunki za elektryczno s oburzajco wysokie, wic uwaajcie, eby suba wygaszaa wiata. mieci wyrzuca trzeba w pitki, odpadki w poniedziaki i nie wolno ich miesza, bo kara wynosi 25 dolarw. Na przykad, nie wyrzucaj swoich ordzi budetowych razem ze stenogramami instruktau twojego referenta prasowego. Urzdzenia domowe s w niezym stanie, chocia w kuchni bywa zbyt gorco. Moesz mie za to pretensj do Trumana. Wiedzia o tym, ale pamitasz, e mia zwyczaj mawia: Jeli kto nie znosi gorca, niech wyjdzie z kuchni. Lady Bird pozostawia Ci spis rzemielnikw, ktrych moesz wzywa w razie potrzeby. Jeli zadzwonisz do hydraulika i powiesz mu, e mwi prezydent Stanw Zjednoczonych, to zjawi si w cigu 48 godzin. U elektryka potrwa to troch duej, ale on mieszka w innym stanie i zazwyczaj nie chodzi po domach. Sam dom jest w zupenie znonym stanie, z jednym wyjtkiem. Gdy tylko wprowadzilimy si, spostrzeglimy, e ze wszystkich cian wya chmary dziennikarzy. Wzywalimy dezynfektorw robili wszystko co moliwe: spryskiwali tych dziennikarzy, sypali im trucizn, ustawiali puapki, nawet uszczelnili wszystkie szpary. Nie pomogo, dziennikarze plenili si nadal. W zeszym roku ona i ja postanowilimy ich ignorowa, Wam radz zrobi to samo. Prby pozbycia si ich przynosz domowi wicej szkd ni zgoda na podgryzanie fundamentw administracji. Basen trzeba puka dwa razy tygodniowo. Robi mi to Martin Watson, zanim zrobiem go ministrem poczty. Ty te znajdziesz jakiego podskakiewicza... Nie masz tam zbyt wielu ssiadw, ale mymy rozwizali ten problem zapraszajc ludzi na obiady i kolacje. Raz tylko mielimy kopot, kiedy zaprosilimy grup artystw i pisarzy. Rozdawali oni list otwarty stwierdzajcy, e przyszli z nami co zje tylko dlatego, eby wykaza nam swoj pogard za to, co robimy w Wietnamie. Nieco mnie denerwowao, e zjadaj mi zapasy. W garau jest troch drzew i krzeww, ktrych Lady Bird nie zdya zasadzi. Zostawia je dla Pat wraz ze srebrn opatk. To chyba ju wszystko. Myl, e dom Ci si spodoba. Ma w sobie co, co trudno okreli sowami. Jedno Ci radz: nie przywizuj si zbytnio. Waciciele to ludzie niestali i obojtne, co by dla nich zrobi, to jeli ich zrazisz - wykopi Ci, jak tylko skoczy si Twoja czteroletnia dzierawa. Oddany Ci Lyndon

Kopoty z Nowym Rokiem

Z alem musz poinformowa wszystkich, e tym razem nie bdzie Nowego Roku, przynajmniej nie 1 stycznia, jak to pocztkowo planowano. A to z przyczyny, e ustawa sankcjonujca rok 1971 zostaa zakorkowana w Senacie i przeprowadzenie jej napotyka due trudnoci. W poprzednich latach uchwalanie rezolucji o Nowym Roku byo zwyk formalnoci. Izba Reprezentantw i Senat akceptoway j jednomylnie i prezydent automatycznie podpisywa ustaw oznajmiajc, e Nowy Rok rozpocznie si w pierwszym dniu miesica stycznia. Ale w tym roku, z uwagi na rozgoryczenie, sprzeczne interesy i zagmatwan procedur parlamentarn, ustawa o Nowym Roku od pocztku sprawia due kopoty. Oto co si stao: 15 wrzenia prezydent Nixon skierowa do Kongresu ordzie, proszc o zgod na ogoszenie Nowego Roku, ktry zostanie oznaczony cyfr 1971. (Na mocy prawa numer kolejny Nowego Roku jest zawsze podnoszony o jedn jednostk w stosunku do roku poprzedniego.) Senacka podkomisja do spraw kalendarzowych odbya dug sesj na temat proponowanej ustawy i przesuchaa w tej sprawie wyszych urzdnikw pastwowych, przywdcw zwizkowych oraz konserwatystw, ktrzy sprzeciwiali si wkroczeniu w rok 1971 bez specjalnej poprawki do konstytucji. Podkomisja akceptowaa jednak projekt ustawy 20 listopada, stosunkiem gosw 8 do 7. Projekt przekazany wic zosta Izbie, gdzie natrafi na wiele bardzo powanych przeszkd. Projektodawcy budowy samolotu SST - Super-Sonic Transport - doczyli do rezolucji noworocznej poprawk, domagajc si 210 milionw dolarw na rozpoczcie produkcji pierwszego naddwikowego liniowca lotniczego. Kilku senatorw, ktrzy mieli dotychczas trudnoci z wprowadzeniem ustawy handlowej, doczyo poprawk stanowic, i ustawa noworoczna nie moe by uchwalona, jeli nie zakae si importu obuwia i latarek rcznych z zagranicy. Gobie w Senacie dooyy inn poprawk stwierdzajc, e prezydentowi nie wolno ogosi roku 1971 do czasu wycofania wszystkich naszych wojsk z Wietnamu. Przeciwnicy ustawodawstwa dotyczcego wiadcze socjalnych dodali poprawk stanowic, e Nowy Rok moe by wprowadzony tylko pod warunkiem, i matki korzystajce z opieki spoecznej bd zmuszone do obowizkowego uczszczania na wykady o kontroli urodze. Inna poprawka, dodana przez senatorw z Poudnia, stwierdzia, i nie bdzie roku 1971, dopki w stanach poudniowych nie zostanie przywrcona segregacja rasowa w autobusach szkolnych. Blok senatorw liberalnych wnis poprawk stanowic, e na rok 1971 nie zostan przyznane adne fundusze, jeli prezydent nie przedstawi penego planu ukrcenia dziaalnoci wiceprezydenta Agnew. Grupa senatorw przedstawia poprawk domagajc si 200 milionw dolarw od rzdu dla ratowania bankrutujcego towarzystwa kolejowego. W chwili gdy ustawa noworoczna gotowa bya do gosowania, uzupeniay j 234 poprawki.

Prezydent ostrzeg Kongres, e Stanom Zjednoczonym potrzebny jest Nowy Rok i e sesja bdzie trwaa tak dugo, a kraj otrzyma to, czego potrzebuje. I chocia wygldao na to, e wszyscy si z nim zgadzaj, to jednak aden senator nie chcia na cal ustpi od swojej ulubionej poprawki. Mimo ostrzeenia prezydenta zarwno przywdca wikszoci, senator Mike Mansfield, jak i przywdca mniejszoci, senator Hugh Scott, twierdz prywatnie, e nie wyobraaj sobie, aby rok 1971 mg nasta przed 15 lipca.

Mitchellowie w zaciszu domowym

Cay Waszyngton mwi o Marcie, onie prokuratora generalnego Johna Mitchella. Pani Mitchell popenia gaf prawie tak du jak wiceprezydent Spiro Agnew: powiedziaa w telewizji, e jej m chtnie przehandlowaby kilku amerykaskich liberaw za kilku rosyjskich komunistw. Owiadczya te redaktorowi tygodnika Time, Deanowi Fischerowi: - Zawsze kiedy przyczyniacie si do wyjcia ludzi na ulice, to tak, jakbycie popychali do rewolucji... Moja rodzina zawsze na wszystko pracowaa. Mielimy nawet tytu wasnoci od krla Anglii na posiado w Poudniowej Karolinie. A teraz te ptaki chc odda j komunistom... Komentujc ycie w Waszyngtonie, pani Mitchell powiedziaa: - Dla nas to z wielu wzgldw degradacja. Nie yjemy na takiej stopie jak w naszym domu w Rye, w stanie Nowy Jork. Sdz, e rzd powinien przyzna nam bezpatne mieszkanie. Najlepiej byoby, gdybymy mogli wrci do siebie i zarobi troch pienidzy. Przez swe wystpienia telewizyjne i wywiady prasowe pani Mitchell umoliwia nam wgld w ycie prywatne wyszych urzdnikw administracji, wgld, jakiego nie mielimy nigdy przedtem. Mog wic sobie wyobrazi, co dzieje si, gdy Mitchellowie wracaj do swego szykownego, waszyngtoskiego domu w dzielnicy Watergate. Prokurator generalny wchodzi pierwszy do mieszkania i sprawdza wszystkie szafy. - Nikogo tu nie ma. Pani Mitchell patrzy pod ko: - Tu te nie. Razem zagldaj do garderoby. - Tu take pusto - stwierdza prokurator. Pani Mitchell wzdycha: - Ech, John, nie moesz co zrobi z tymi liberaami, ebymy nie musieli powtarza tego co wieczr? - Staram si, Marto. Sporzdzam spis liberaw do wymiany na komunistw ze Zwizku Radzieckiego. Jak ju lista bdzie gotowa, przedstawimy j Rosjanom w Helsinkach na rokowaniach o ograniczeniu broni strategicznych. - wietnie - odpowiada pani Mitchell. - Wol widzie w naszym kraju komunistw z przekonania ni ludzi o pogldach marksistowskich, ktrzy nie chc przyzna si do tego.

- No wic idziemy do ka, Marto. - A jeli oni zechc dzi maszerowa? - Nie myl, by i m si dzi chciao. Departament Sprawiedliwoci daby mi zna o ich planach. Chyba bdziemy mogli si wyspa. - Skd wiesz, e oni nie czekaj w hallu, a zaniemy? - Nie pamitasz? Sprawdziem hall, zanim weszlimy do sypialni. W caej dzielnicy Watergate nie ma ani jednego liberaa. - Gdyby przyznano nam bezpatne mieszkanie, to sta by nas byo na elektryzacj parkanu. - Marto, nie powinna narzeka. - Dlaczego? Ten dom kosztuje nas kup forsy i do tego yjemy gorzej ni w Rye. Suchaj, John, wracajmy do siebie i zarbmy troch grosza. - Dobrze, Marto. Ale najpierw czeka nas wana robota. Wiesz, w zeszym tygodniu udao mi si nie wpuci do USA jakiego marksistowskiego profesora z Belgii, mimo e na jego przyjazd nalega sekretarz stanu. - Jestem z ciebie dumna, John. A zrobie ju co z tymi pidziesicioma picioma senatorami, ktrzy gosowali przeciwko kandydaturze sdziego Haynswortha do Sdu Najwyszego? - Zajmuje si tym cay mj aparat w Ministerstwie Sprawiedliwoci. Zdaje mi si, e bdziemy mogli udowodni istnienie spisku midzy organizatorami marszw antywojennych, liberalnym establishmentem Wybrzea Wschodniego i senatorami, ktrzy gosowali przeciwko Haynsworthowi. - To byoby cudowne. John, syszae? Co rusza si w azience. - To woda. Odsu si od drzwi, Marto. Prokurator generalny wchodzi do azienki i wraca ze zbiela twarz. - To John Kenneth Galbraith. Bierze prysznic. - Wiedziaam! - woa Marta. - Mwiam ci, e nie powinnimy byli przyjeda do Waszyngtonu.

Niepokoje u> Biaym Domu

Nie ma chyba nic bardziej kopotliwego dla prezydenta Stanw Zjednoczonych jak powoanie specjalnej komisji dla zbadania przyczyn napi istniejcych w kraju i przekonanie si w rezultacie, e czynnikiem tego napicia jest m. in. on sam. Wydaje si, e tak wanie stao si z Komisj Prezydenck dla Zbadania Niepokojw w Miasteczkach Akademickich, i Biay Dom ciko to przeywa. Mwi si nawet o utworzeniu Komisji Prezydenckiej dla Zbadania Niepokojw w Komisjach Prezydenckich. Rzecznik tej wanie powoywanej do ycia komisji, Harvey Troglodyta, owiadczy mi: - To straszne dla kraju, nie biorc nawet pod uwag, e jesieni mamy wybory, gdy komisja prezydencka wini prezydenta i jego administracj za to, co dzieje si w Stanach Zjednoczonych.

- Tak, to zupenie jak niespodziewany atak Japoczykw na Pearl Harbor - powiedziaem chcc zdoby jego yczliwo. - Nie dopucimy, by to si powtrzyo - rzek Troglodyta. - Jeli nie moemy zadysponowa sobie komisji, ktra popiera prezydenta, skoczymy z tymi komisjami raz na zawsze. - To powana decyzja. - Podejmujemy j nie z naszej winy. Prezydent w dobrej wierze mianowa komisj dla zbadania zamieszek studenckich. Zaleci jej czonkom, by dotarli do sedna kryzysu studenckiego i dali mu odpowied na problemy, z ktrymi wszyscy mamy do czynienia. Powiedzia gubernatorowi Scrantonowi, przewodniczcemu komisji, e chce mie niezafaszowan prawd. A tu nagle raport Scrantona stwierdza, e niepokoje studenckie s po czci rezultatem wojny wietnamskiej, decyzji prezydenta o wkroczeniu wojsk do Kambody i demagogii administracji. - Ale przecie nie to prezydent chcia usysze - zaprotestowaem. - Ma pan zupen racj. Jeli mwi si komisji, e dostaa ona carte blanche dla zbadania, co zego dzieje si w kraju, to jeszcze nie oznacza przyznania jej licencji na atakowanie administracji. - Co wic zrobicie? - Mamy kilka projektw. Przede wszystkim zastanawiamy si powanie nad tym, by najpierw byy pisane raporty, a potem dopiero powoywano komisje prezydenckie do podpisywania ich. - To pozwoli unikn wielu zmartwie - zgodziem si.- To pozwoli take zaoszczdzi komisjom wiele pienidzy. My wiemy, co powinno znale si w takich raportach. A oni musz zaczyna od pocztku. - To niewane, jak si to robi, jeli tylko dochodzi si do prawdy - zgodziem si ponownie. - Zadania komisji prezydenckich zostay mylnie zrozumiane przez wielu Amerykanw. - A jaka jest ich gwna funkcja? - zapytaem. - Gdy prezydent owiadcza, e powouje komisj prezydenck do zbadania czego, mwi tym samym narodowi amerykaskiemu, e co go martwi i e szuka odpowiedzi na pytania, odpowiedzi, ktre maj prawo zna wszyscy Amerykanie. - Dobrze pan to sformuowa - powiedziaem. - I co jeszcze? - Przede wszystkim, do chwili gdy komisja przygotuje odpowied, powinno upyn tyle czasu, by prezydent mg spodziewa si, e problem przestanie istnie. Atakujc administracj, komisja Scrantona spowodowaa, e sprawa niepokojw studenckich jest nadal ywa. - Gubernator Scranton powinien by lepiej zna swoje obowizki - zauwayem. - To mymy powinni byli zna je lepiej. Jedn z regu polityki jest: W roku wyborczym nigdy nie pytaj, komu bij dzwony.

Czy istniej Czerwone Chiny?

(Wiele pism poczytuje to sobie obecnie za zasug, ale pierwszym dziennikarzem, ktry ujawni, e istnieje Chiska Republika Ludowa, by Art Buchwald. Byo to sporo lat temu, gdy wikszo ludzi w

USA sdzia, e wiat jest paski - nota redakcji International Herald Tribune przy felietonie Buchwalda z 1966 r., opublikowanym ponownie w sierpniu 1971 r.) Do jednego z najbardziej zdumiewajcych odkry w historii doszo niedawno, gdy grupa funkcjonariuszy amerykaskiego Departamentu Stanu znalaza nowy kraj noszcy nazw Czerwone Chiny. Od lat kryy ju pogoski, e na Dalekim Wschodzie istnieje jakie pastwo liczce 800 milionw mieszkacw. Jednake nikt w USA nie chcia w to wierzy. Zdarzyo si jednak, e grupa senatorw pod wodz Marco Fulbrighta trafia na ten kraj przypadkiem, poszukujc nowej trasy do Wietnamu pnocnego. Gdy Departamentowi Stanu zameldowano o istnieniu Czerwonych Chin, zwoano tam narad na najwyszym szczeblu. - Jeli to prawda - owiadczy jeden z wiceministrw - znaczy to, e ziemia jest kulista. - Lipa - powiedzia inny. - Wiemy wszyscy, e istnieje ju kraj nazywany Chinami, to skd wziyby si drugie Chiny? Spjrzcie na nasze mapy. Chiny s wanie tu, w cieninie formozaskiej. - Susznie - dorzuci drugi zastpca ministra. - Wszystkie nasze mapy s aktualne. - A co to jest, ten wielki ld zaznaczony na mapie za cienin? - zapyta kto. - Napisane jest, e to ld niezbadany. - Moe tam s wanie Czerwone Chiny? - Jestem stary fachman od Chin i mwi wam, e nie ma nic, co by si nazywao Czerwonymi Chinami. Jedyne Chiny znajduj si na Formozie. - Jaki mamy w ogle dowd na istnienie jakiego kraju z 800 milionami mieszkacw prcz relacji kilku gderliwych senatorw? - zapyta podsekretarz stanu. - Oni chc tylko zdyskredytowa nasz polityk zagraniczn. - Nie mamy dowodu - owiadczy ekspert dalekowschodni - chyba tylko fakt, e Niemcy zachodnie ogosiy projekt zbudowania tam stalowni za 150 milionw dolarw. Nie wydaje mi si, eby chcieli adowa takie pienidze w kraj, ktry nie istnieje. Gos zabra sekretarz stanu: - Co w tym jest. Nie mog tylko zrozumie, jak moglimy przez tyle lat nie zauway tego kraju. - Moe jest on stale przesonity chmurami - podpowiedzia kto z obecnych. - A czy Centralna Agencja Wywiadowcza wie co o tym? - Nie, sir. S w tej sprawie tak ciemni jak my. Wprawdzie Francuzi, Brytyjczycy i Kanadyjczycy twierdzili, e wierz w istnienie jakich Czerwonych Chin, ale... Gos zabra stary fachman od Chin: - Panie ministrze, sdz, e ufajc tej plotce naraamy si tylko na kopoty. Mamy ju Chiny. I s to Chiny w gatunku, ktry nam odpowiada. Inne Chiny to tylko kopot. - Jednake - zapyta kto z sali - jeli meldunki mwi prawd, e ten wielki ld zamieszkuje 800 milionw ludzi, to czy wczeniej lub pniej nie bdziemy mieli z nimi do czynienia? Sdz, e

powinnimy owiadczy, i nie wierzymy w istnienie Czerwonych Chin, ale jeli istniej, to mamy zamiar je powstrzymywa, lecz nie izolowa. Sekretarzowi stanu spodobaa si ta propozycja: - To dobra formua - powiedzia - powstrzymywa, lecz nie izolowa. Myl, e skorzystam z niej na nastpnej konferencji prasowej. Jedyny problem sprowadza si do tego, e jeli przyznamy, i taki kraj istnieje, moemy zosta zmuszeni do przyjcia go do ONZ. - Wanie, sir. A poza tym przez siedemnacie lat mwilimy Amerykanom, e nie ma adnych Czerwonych Chin. Jeli przyznamy teraz, e s, ogupimy ludzi. Odezwa si jeden z doradcw. - Siedemnacie lat temu Amerykanie nie wierzyli take w latajce talerze. Moe uda si oznajmi jednoczenie o istnieniu Czerwonych Chin i latajcych talerzy.

Informacje prezydenta
Wikszo Amerykanw jest zakopotana tym, e w Indochinach nie wiedzie nam si tak dobrze, jak to sobie zaplanowa prezydent. I zastanawiaj si, dlaczego jest tak le. Ja te zastanawiaem si nad tym do czasu, a ktrego dnia w jakim barze porozmawiaem z moim przyjacielem Kaminskym. Kaminsky bowiem przerazi mnie, gdy powiedzia: - Amerykanie zawsze sdzili, e prezydent Stanw Zjednoczonych dysponuje informacjami, ktrych nie maj pozostali obywatele. - Oczywicie - odparem - kady o tym wie. - A przypumy, e nie. Przypumy, e prezydent nie wie lepiej od nas, co si dzieje? - Kaminsky, to niemoliwe! - zawoaem. - Prezydent zna sekrety, o ktrych nam si nawet nie nio. - Chcielibymy, eby tak byo. Ale przypumy, re to, co wie, jest bdne? - Nie moe by bdne. Prezydent ma wszystkie rda informacji, jakie s dostpne w tym kraju, od CIA, przez Pentagon, a do naszej ambasady w Sajgonie. Ich raporty nie kami. - No to jak mi wyjanisz zapewnienia prezydenta, powtarzane od ponad trzech lat, e wietnamizacja jest skuteczna? - Bya skuteczna, kiedy mwi, e jest skuteczna. A teraz nie jest skuteczna. Nie moesz przecie spodziewa si, e wietnamizacja bdzie skuteczna przez cay czas. - Ale przypumy, e raporty, ktre przedkadano prezydentowi, byy zbyt optymistyczne? Jak prezydent bdzie zna prawd? - Nikt by si na to nie odway - zaprotestowaem. - Wszyscy wiedz, e prezydent opiera si na tych informacjach przy podejmowaniu dalekosinych decyzji. - Prawda, ale czy syszae kiedy, eby prezydent dosta z Indochin pesymistyczny raport? - Nie, do niedawna nie - przyznaem. - Kaminsky, dziaasz mi na nerwy.

- Nie krytykuj prezydenta - owiadczy Kaminsky. - Nie wydaje mi si, eby prezydent Kennedy albo prezydent Johnson otrzymywali uczciwsze raporty ni prezydent Nixon. Moe dlatego tkwimy w Wietnamie od dziesiciu lat. Kady, kto kiedykolwiek urzdowa w Wietnamie, zapewnia urzdujcego prezydenta, e wszystko idzie dobrze. Tylko ludzie, ktrzy czytali gazety i ogldali telewizj, nie chcieli wierzy tym raportom. A kopot naszych prezydentw polega na tym, e nie chcieli wierzy gazetom, bo wierzyli tajnym raportom, ktre twierdziy co wrcz przeciwnego ni prasa. - A wic twierdzisz, Kaminsky, e ludzie czytajcy gazety wiedz lepiej, co si dzieje w Indochinach, ni prezydenci Stanw Zjednoczonych? - Oczywicie. Pamitaj, e gdy jeste prezydentem, masz wiksze zaufanie do ludzi, ktrzy zgadzaj si z tob, ni do takich, ktrzy ci si sprzeciwiaj. Dlaczego prezydent miaby wierzy informacjom prasowym, ktre dezawuuj jego polityk? - Tak, nie uwierzyby - przyznaem. - Szczeglnie w roku wyborczym. Ale jeli nie moemy ufa, e prezydent wie wicej od nas, to posiadanie prezydenta przestaje by zabawne. Tote ja cigle wierz, e prezydent zna mnstwo sekretw, ktrych nam nie zdradza. - Moliwe. Ale musisz zrozumie, e fakt, i co jest sekretem, nie oznacza, e to co jest prawd. A fakt, i co jest prawd, nie musi oznacza, e to co jest sekretem. Kaminsky by bardzo z siebie zadowolony. - Czy zafundujesz mi jeszcze jednego drinka? - zapyta. - Nie - odparem.

Gieda tajemnic
Nie byo mnie w Waszyngtonie siedemnacie dni. Po powrocie nie mogem pozna miasta. Na kadym kroku ludzie wymieniali midzy sob tajne dokumenty Pentagonu. Najpierw zaszedem do klubu prasy amerykaskiej. W barze byo peno dziennikarzy. Kady dziery w rku jakie powielane odbitki. - Dam dwa memoriay Cabot Lodge'a za jeden dokument McNamary! - wrzeszcza kto. - Mam napisan przez Walta Rostowa ocen sytuacji przed uchwaleniem rezolucji tonkiskiej! Wymieni na raport o ofensywie Tet! - Mog da plan Dowdztwa Poczonych Szefw Sztabw, przygotowywany na wypadek inwazji Mandurii. Piem w zakopotanym milczeniu. W kocu facet z New York Timesa odezwa si do mnie: - Czy nie ma pan przypadkiem memorandum Deana Ruska do Maxwella Taylora? Chciabym uzupeni kolekcj. - W ogle nie mam adnych dokumentw - odparem. - Mylaem, e pan jest dziennikarzem - zdziwi si.

- Owszem. Ale nie byo mnie w kraju, gdy Daniel Ellsberg rozdawa prasie dokumenty. Spojrza podejrzliwie i odwrci si ode mnie. Klepnem go w rami i spytaem: - Moe by pan pozwoli mi zerkn cho do jednego? - Musz odmwi - oburzy si - przecie to s tajne dokumenty. Spostrzegem mego przyjaciela z Washington Post. - Murray - odezwaem si proszco - troch si krpuj mwi ci o tym, ale czy nie mgby mi poyczy ukradzionego dokumentu Pentagonu z tym, e w czwartek ci si zrewanuj? - Chtnie bym ci pomg - odpar Murray - ale potrzebuj kadego z nich. Wiem, e facet z Boston Globe ma jakie wystrzaowe depesze McGeorge'a Bundyego. Sprbuj go poprosi. W barze znalazem dziennikarza z Boston Globe. - Healy - powiedziaem niedbale - spukaem si z dokumentw Pentagonu. Nie odstpiby mi kilku sztuk do czasu, a nawi kontakt z pewnym zdrajc z Rand Corporation? - Wiesz, e dla ciebie zrobibym wszystko, ale wedug opinii prokuratora generalnego Johna Mitchella papiery te mog skompromitowa rzd. Naduybym zaufania, gdybym je da komu z prasy. - Healy, nie lubi ebra, ale zrozum, jestem w tym miejcie jedynym facetem, ktry nie ma skradzionego dokumentu. Jak mog chodzi z podniesion gow? - Suchaj - odpowiedzia z namaszczeniem Healy - tu chodzi o towar cile tajny. Ja wiem, e nie wykorzystasz tych papierw. Murray te wie, e nie zrobisz nic, by skompromitowa kraj. Ale czy wie o tym J. Edgar Hoover? W tym momencie odezwa si facet z Los Angeles Times: - Czy kto chciaby zamieni raport CIA o pani Nhu na plany wojskowego puczu w Laosie? - Tak, ja - zawoa barman wyjmujc stert papierw spod lady. - Pan te ma jakie dokumenty? - spytaem zaskoczony. - No pewnie - odpar - woyem w to wszystkie napiwki z zeszego miesica. - Nie sprzedaby pan troch? - Za nic w wiecie. Dostaem je pod warunkiem, e nie poka ich nikomu obcemu. Opuciem bar starajc si nie sysze docinkw. Dziennikarz z Chicago Sun Times powiedzia jeszcze, na tyle gono, by do mnie dotaro: - Powinnimy wystrzega si obcych goci, bo cae miasto dowie si o treci naszych dokumentw.

Pan Mendel Rivers

Kilku naszych kongresmanw odwiedzio wystaw lotnicz w Paryu; twierdzili oni, e wyprawa ta jest im niezbdna dla penienia funkcji ustawodawczych.

Grup wid republikanin, pan Mendel Rivers, przewodniczcy kongresowego Komitetu Si Zbrojnych; osobisto t podarowao narodowi amerykaskiemu miasto Charleston (stan Poudniowa Karolina). Francuzom trudno zrozumie rol, jak odgrywa pan Rivers w naszym systemie rzdw, i wyobraam sobie scen, jaka rozegraa si midzy nim a przedstawicielem Francji, ktry oprowadza go po wystawie. - Panie Rivers, jeli dobrze zrozumiaem, jest pan czonkiem parlamentu amerykaskiego. - Jestem przewodniczcym kongresowego Komitetu Si Zbrojnych. - Nie rozumiem, co to za komitet. - To nietrudno skapowa. W naszych siach zbrojnych obowizuje zasada komendy acuchowej. Naczelnym dowdc jest prezydent, potem id ja, dalej sekretarz obrony, a w kocu Komitet Szefw Sztabw. - Pan musi mie du wadz? - No c, jak ka ktremu generaowi skaka, to on skacze. Popatrz pan: hej, tam, generale, skacz pan! - Co za licho! Rzeczywicie skacze. Jak pan doszed do takiej potgi? - To jest tak, Francuziku. Kiedy w naszym systemie wojsko chce czego, to musi zwrci si z tym do mnie. Czy to nowy samolot, czy nowa d podwodna, czy nawet nowa kantyna, musz z tym przyj do mojego komitetu. Jeli nie zechc da im nowego samolotu czy okrtu, to nie bd go mieli. - Mon Dieu, gdyby de Gaulle mia tak wadz, nigdy by z niej nie zrezygnowa. - Ale ja nie jestem skpy. Prawd mwic, tak lubi wojsko, e daj im rzeczy, o ktre wcale nie prosz. - Musz by panu bardzo wdziczni? - Nie skar si na mnie. Oczywicie, wojsko dla mnie te jest dobre. Kiedy chc zbudowa sobie jak now baz i nie bardzo wiedz gdzie, to pozwalam im budowa j w Charlestonie, w Poudniowej Karolinie. - Dobry z pana czowiek. - Ale niech pan wemie pod uwag, e ja ich o to nie prosz. Tylko tak jako si skada, e Charleston zaspokaja zazwyczaj ich wszelkie potrzeby. - Paski okrg wyborczy musi by dobrze broniony. - No, z punktu widzenia obronnoci Charleston jest najbezpieczniejszym miejscem w Stanach Zjednoczonych. - A co z reszt czonkw paskiego komitetu? - Jeli tacz, jak im zagram, to od czasu do czasu rzucam im jak ko: temu wyrzutni rakietow, tamtemu poligon wojskowy. Wystarczy dla kadego, kto trzyma ze mn. - A jeli kto nie chce trzyma z panem?

- Nie mam wyrozumiaoci dla nieprzyjaci wojska. Niedawno mielimy jakie nieporozumienie w zwizku z nowym samolotem transportowym C-5A, ktry produkowany jest w mojej okolicy. Kosztowa troch wicej, ni preliminowaa firma Lockheed, i paru ludzi w moim komitecie domagao si ledztwa. No i co! Zezwoliem na ledztwo i na moje odczucie Lockheed wyszed z tego czysty jak za. Ale zapamitaem sobie nazwiska rozrabiaczy. - Panie Rivers, jest pan wielkim czowiekiem. - Z pana te niezy facet. Moe potrzebuje pan troch wojskowego elastwa? Pomog panu. - Na razie nie, lecz wezm pask wizytwk. Ale, przepraszam, a co z generaem? - Zupenie o nim zapomniaem. Hej, generale, moe pan przesta skaka!

Kamienie na sprzeda
Prezydent Nixon owiadczy kiedy, e bdzie szefom pastw dawa w prezencie kamienie przywiezione z Ksiyca przez lunonautw. Naley spodziewa si, e gest ten zostanie doceniony przez inne narody. Widz ju t scen w Owalnej Komnacie Biaego Domu. Na biurku prezydenta ley pudo kamieni ksiycowych. Wchodzi Henry Kissinger, gwny polityczny doradca Nixona, i mwi: - Panie prezydencie, dzwoni premier Izraela pani Golda Meir i domaga si tych 50 odrzutowcw, ktre pan obieca. - Prosz powiedzie, e teraz nie mog da jej tych odrzutowcw, bo nie chc antagonizowa Arabw. Ale zamiast tego dam jej 50 kamieni ksiycowych. - Ona miaa nadziej, e usyszy tak wanie odpowied. A teraz w sprawie tej konferencji rozbrojeniowej z Rosjanami. Jak powinnimy zastosowa strategi? - Myl, e nasi delegaci powinni zabra z sob pudeko kamieni ksiycowych. Jak Rosjanie ustpi w jakim punkcie, damy im kamie. Jeli odrzuc jak nasz propozycj, odbierzemy im kamie. W ten sposb bd mieli bodce do rokowa z nami. - Kapitalne. Moe tak uda nam si powstrzyma ich od budowy systemu antyrakietowego. Mam jeszcze jedno pytanie. Czy mia pan zamiar da kamie przywdcy Peru? - Czy to ten kraj, ktry zatrzymuje nasze statki rybackie i konfiskuje nasze rafinerie naftowe? - Tak, sir. - adnych kamieni. Musz zrozumie, e Stany Zjednoczone to potga pierwszej kategorii. - Zgadzam si z panem cakowicie, panie prezydencie. Z Meksyku doszy nas pogoski, e Castro gotw jest wymieni amerykaskich porywaczy samolotw na tysic kamieni ksiycowych. - Zwariowa. Po pierwsze, nie mamy tysica kamieni, a po drugie, gdybymy nawet mieli, to on byby ostatnim czowiekiem na wiecie, ktry by je dosta.

- Przed kilkoma godzinami telefonowa premier brytyjski i pyta, czy moemy poyczy mu jeszcze dziesi kamieni. - Dosta dziesi w zeszym tygodniu. - Mwi, e je zgubi i jeli si to wyda w parlamencie, rzd upadnie. - Nie mamy wic wyboru. Ale prosz go uprzedzi, e nie zamierzamy adowa kamieni w jego rzd; Brytyjczycy musz nauczy si sta na wasnych nogach. Czy s jakie wiadomoci od ministra finansw? - Tak, sir. Uwaa on za wietny pomys odejcie od zota jako midzynarodowego standardu walutowego i zastpienie go kamieniami ksiycowymi. Ale nie udao mu si jeszcze przekona do tego Francji, Niemiec zachodnich i adnego innego pastwa. Ale mwi, e bdzie prbowa dalej. - Dobrze. A co sycha w Wietnamie? - Prezydent Thieu dzwoni z Sajgonu i pyta, czy prawdziwe s doniesienia prasy, jakoby obieca pan da kamienie Wietnamowi pnocnemu w zamian za zgod na zawieszenie broni? - Prosz mu powiedzie, e to nieprawda. Jeli o mnie chodzi, to jest on jedynym czowiekiem w Wietnamie, ktremu mgbym da ksiycowe kamienie. - To mu wanie powiedziaem. Jeszcze jedno. Pewien dziennikarz twierdzi, e sporo kamieni, ktre da pan szefom pastw, pojawio si w szwajcarskich sejfach. - Nie mamy na to rady, Henry. A co donosi nasz ambasador z Japonii? - Pisze, e Japoczycy s bardzo wdziczni za kamienie, ale nadal upieraj si, bymy usunli nasze gazy trujce z Okinawy.

Pierwsze wstpne wybory

Co cztery lata 465 000 dziennikarzy i kandydatw do prezydenckiego fotela najeda stan New Hampshire na pierwsze w kraju wstpne wybory prezydenckie. Obywatele New Hampshire ciesz si na t rozrywk przypadajc w czasie dugiej, mronej zimy. W jednym z miast stanu przeprowadziem rozmow z panem Corcoranem, ktry utrzymuje si ze smarowania nart; oczywicie wtedy, kiedy nie udziela wywiadw dla prasy. - Mam nadziej, e zechce mi pan odpowiedzie na kilka pyta - zagadnem. - Oczywicie. To ju bdzie dzi pity wywiad. W tym tygodniu byem dwanacie razy w telewizji, na wszystkich trzech sieciach. Co pan chce wiedzie? - Jakie to jest uczucie, kiedy wszyscy si wami zajmuj? Koniec kocw, cay kraj ledzi uwanie to, co stanie si w New Hampshire. - To olbrzymia odpowiedzialno. Najgorsze, e w caym stanie nie mamy do ludzi dla tych wszystkich prezydenckich kandydatw, ktrzy si tu krc. Senatorowi Muskie ciskaem do siedem razy, senatorowi McGovernowi osiem razy, burmistrzowi Yorty'emu cztery, a kongresmanowi McCloskeyowi trzy. Z kongresmanem Ashbrookiem wymieni uciski dzi po poudniu, a z

burmistrzem Lindsayem umwiony jestem w tym samym celu na jutro. Wprawdzie jemu ciskaem ju do w ubiegym tygodniu, ale to byo dla sieci CBS, a teraz domaga si tego NBC. - No, to jest pan bardzo zajty. - Jeszcze by nie! Ale te wstpne wybory naganiaj kup ludzi do naszego stanu i gdybymy nie ciskali doni kandydatom, to nikt by tu nie przyjeda. A prcz tego ciskanie doni w zimie dobrze robi na krenie krwi. - To pikne, jak pan bez alu przyjmuje ten dopust. - No c, to tylko raz na cztery lata, wie pan. Poza tym okresem nikt nie daje funta kakw za to, co si dzieje w New Hampshire. Jeli wic ciskanie doni kandydatom i rozmowy z dziennikarzami mog da troch radoci reszcie kraju, to niech diabli wezm smarowanie nart. - Ale ta konieczno zapamitywania twarzy wszystkich kandydatw musi by dla pana bardzo mczca. - Tak, myl si czowiekowi potnie, ale jak ju ucinie im si donie cztery czy pi razy, to mona ich zacz rozrnia. Najtrudniejsze jest nadanie za problemami. Reporterzy chc wiedzie, co ja sdz o szkolnictwie, o podry Nixona do Chin, o drugiej fazie uzdrawiania gospodarki i o dewaluacji dolara. A nam, w New Hampshire, te wszystkie sprawy wisz koo nosa, nie chcemy jednak wyj na ignorantw w oglnokrajowej telewizji i zapewniam pana, e to wcale nie jest zabawne, kiedy czowiek nocami musi czyta o tych wszystkich sprawach. - Co, pana zdaniem, byo najciekawszym momentem tegorocznych wyborw wstpnych? - Dla mnie bya to chwila, kiedy senator Muskie rozpaka si na stadionie sportowym. - By pan przy tym? - Tak, jego ekipa cigna mnie na stadion, ebym ucisn mu do dla BBC. Staem przed nim z wycignit rk, a tu on nagle zalewa si zami. Poczuem si, jakbym sta si czci historii. - Nigdy przedtem nie widzia pan w stanie New Hampshire paczcego kandydata na prezydenta? - Owszem, ale nigdy przed ogoszeniem wyniku wyborw.

Spodnie politykw
Jeden z najpowaniejszych stereotypw amerykaskiego ycia politycznego polega na tezie, e politycy niczym nie rni si od zwykych ludzi: Oni przecie te wkadaj kad nog oddzielnie w nogawki spodni - gosi znane powiedzenie. I nikt o tym nie wtpi. Cho wic nieznona jest dla mnie myl, e niszcz jeszcze jeden mit, to teraz - po wielu badaniach - mog zdradzi spoeczestwu, e politycy rni si od zwykych ludzi przynajmniej pod wzgldem metod wkadania spodni. Na pierwszy lad natrafiem czytajc ksik o Lyndonie Johnsonie i o tym, jak si ubiera, gdy by prezydentem. Pan Johnson siada na ku, poleca dwm tajniakom trzyma spodnie i wkada w nie obie nogi jednoczenie. To zdecydowanie odrniao go od reszty obywateli, a ja postanowiem sprawdzi, jak ta sprawa wyglda u innych politykw.

I tak na przykad prezydent Nixon kae swemu sucemu pooy spodnie na ku, by on, prezydent, mg w spokoju podj decyzj co do metody woenia ich. Obok ka trzyma stale notatnik, w ktrym wypisuje wszystkie moliwoci: czy lepiej woy w nogawk lew nog, czy lepiej praw? A co bdzie, jeli jaki wcibski dziennikarz dowie si, jak prezydent wciga spodnie? Czy wyborcy pomyl o nim le, jeli okae si, e wkada on spodnie tak jak wszyscy? A co si stanie, jeeli w ogle nie woy spodni? Czasami prezydent moe poprosi o opini w tym przedmiocie ktrego ze swych doradcw, ale ostateczn decyzj musi podj sam. Jest to prawdopodobnie najbardziej samotna decyzja, jak kiedykolwiek podejmowali prezydenci Stanw Zjednoczonych. Co si tyczy wkadania spodni, to nikt si tym tak nie przejmuje jak senator Edmund Muskie. Poniewa nie chce on obrazi ani lewej, ani prawej nogawki, pakuje nogi w rodek spodni. Wynikaj z tego komplikacje i zanim je woy, mija godzina, dlatego senator spnia si na wszystkie spotkania. Senator George McGovern ma inny kopot. Posiada jedn tylko par spodni i musi bardzo uwaa, gdy je wciga, by nie zrobi w nich dziury. Zanim wystpi jako kandydat na prezydenta, wkada najpierw buty. Ale szef jego kampanii wyborczej zdoa go namwi, by zaczyna od spodni. To zmienio cakowicie wizerunek senatora w oczach wyborcw, gdy straci on swj sztywny sposb bycia i jako kandydat prezydencki sta si o wiele bardziej zrelaksowany. Za to gubernator George Wallace potrzebuje trzech par spodni, zanim woy jedn. Rano bowiem, gdy wyskakuje z ka, od razu jest tak rozgorczkowany, e drze spodnie przy wkadaniu. Jego ludzie prbuj go przekona, eby by spokojniejszy w czasie ubierania si, ale on im powiada: Nikt, ani Sd Najwyszy, ani ci magnaci prasowi ze Wschodniego Establishmentu, ani biurokraci z Waszyngtonu nie bd mnie uczyli, jak mam wkada spodnie. W czasie kampanii wyborczej 1968 roku identyfikowano metod przywdziewania spodni stosowan przez senatora Huberta Humphreya z metod prezydenta Johnsona: wielu ludzi do dzi uwaa, e przez to Humphrey przegra tamte wybory. W tym roku senator nie odpowiada ju za Johnsona i da wszystkim do zrozumienia, e jeli chodzi o wkadanie spodni, to polega na sobie samym i stoi na wasnych nogach. Senator Teddy Kennedy nie chcia udzieli informacji, jak rano wkada spodnie, gdy ba si, e ludzie potraktuj to jako znak, e zechce kandydowa na prezydenta. Ale ludzie mu bliscy powiedzieli mi, e jeli na konwencji Partii Demokratycznej bd trudnoci z wyonieniem kandydata, Kennedy woy spodnie i przyjmie nominacj.

VI. Kontrolerzy Pentagonu

ale Zapcrispa
Nie ma wtpliwoci, e w kraju narasta jaka wrogo do Pentagonu. Mj przyjaciel Zapcrisp wykry j u siebie i tak si tym przej, e poszed do psychiatry.

- Nie rozumiem tego, doktorze - powiedzia lec ju na kanapie. - Mam takie uczucie, jakby co byo nie w porzdku, i coraz czciej ogarnia mnie strach. - Hmmmmmm - odrzek psychiatra. - Rzecz w tym, e ja kocham Pentagon. Uwaam, e z architektonicznego punktu widzenia jest to jeden z najadniejszych budynkw w kraju. Ale nie mog pozby si wraenia, e oni tam nie wiedz, co robi. - Aha - skomentowa psychiatra. - Pierwszy raz cisno mnie co w doku, gdy owiadczyli, e samolot TFX to katastrofa. Nie mam nic przeciw podatkom, ale kiedy usyszaem t wiadomo, po tym, jak ju wydano na TFX tyle pienidzy, o mao mnie nie zemdlio. Prawd mwic, doktorze, dostaem wwczas torsji. Zrozumiaem jednak pniej, e nie byo to racjonalne, bo przecie kady moe popeni bd. Zapomniaem wic o tej sprawie. - Tss, tss - uspokaja psychiatra. - A potem dowiedziaem si o antyrakietowym systemie ABM- Najpierw rzecznik rzdu owiadczy, e ABM kosztowa bdzie tylko 6 miliardw dolarw, a w par dni pniej wyszed komunikat, e rzecznik zapomnia doliczy cen gowic bojowych. Doktorze, czy nie mam racji, kiedy narzekam? No bo jak mona oblicza koszty systemu antyrakietowego z wyczeniem ceny gowic? - Hm, hm. - Czy pan mnie sucha, doktorze? Wtedy powiedziaem sobie: Rzecznik nie moe pamita o wszystkim i wziem si w gar. A pniej usyszaem o czogu za miliard dolarw, ktry nie jedzi, i o helikopterach, ktre nie lataj. Pomylaem jednak, e wojskowym te nie wszystko musi si udawa. Powiem panu wicej, doktorze. Nie byem zadowolony, kiedy utracilimy Pueblo. Ale nie jestem zgorzkniay i przekonywaem sam siebie: Jeli na to maj i nasze podatki, to te trudno. - Tss, tss. - Ale przestraszyem si naprawd, kiedy usyszaem, e samolot C-5A ma kosztowa ponad 2 miliardy wicej, ni planowano. Nie chodzi mi o pienidze, ale o metody onglowania liczbami: oznajmiono, e nie ma w tym winy firmy Lockheed, ale inflacji i cen czci zapasowych, a w ogle to z gry wiedziano, e C-5A bdzie kosztowa o 2 miliardy droej, wic nie powinno to by dla nikogo niespodziank. Doktorze, czy pan wie, ile seansw psychiatrycznych mona odby za 2 miliardy dolarw? - Tss, tss. - Dobra, rozeliem si wwczas, lecz trzymaem to w sobie. Nie nale do tych, ktrzy stale krytykuj armi. Ale pniej przebraa si miarka. Ktrego wieczoru siedz przed telewizorem, ogldam dziennik i nagle widz na wasne oczy, jak w doku San Francisco tonie d podwodna warta 50 milionw dolarw. Doktorze, ile czowiek moe znie?... Na dobitek usyszaem, e oni chc teraz przetransportowa gazy trujce przez cae Stany Zjednoczone w wagonach towarowych i zatopi je w pobliu Atlantic City. Doktorze, czy mi si zdaje, e oni chc mnie wykoczy? - Hmm, hmm. - A dzi rano przeczytaem w gazecie, e chc zatopi w oceanie 10 okrtw podwodnych typu Polaris, bo nie s one przystosowane do nowego rodzaju rakiet. Doktorze, czy ja zwariowaem?

- No tak - powiedzia lekarz. - Czy moemy ju zacz seans?

Kontrolerzy Pentagonu
Przesuchania w Kongresie dotyczce kosztw obrony przyniosy nieoczekiwany rezultat: Pentagon ma pretensje do osb, ktre ujawniy, e Ministerstwo Obrony przepaca za dostawy. I tak na przykad A. E. Fitzgerald, ekspert si lotniczych, ktry pierwszy przyzna, e supertransportowiec C-5A bdzie kosztowa o przeszo 2 miliardy dolarw wicej, ni pierwotnie preliminowano, zosta zdjty ze stanowiska kontrolera finansw lotnictwa i wyznaczony do nadzorowania jakiej budowy w Syjamie. I co w tym rodzaju dzieje si stale, na przykad: - O co chodzi, Alweather? - Sir, sprawdziem wanie konto kontraktu, jaki zawarlimy ze Zjednoczonymi Fotelami, i okazuje si, e oni nam licz o 50 procent wicej za fotele, ni opiewaa ich oferta. Oddajemy spraw do sdu. - Chwileczk, Alweather. Nie dajmy si zwariowa. Dlaczego sdzi pan, e podnieli cen? - Tu s oferty. Zjednoczone Fotele zobowizay si dostarczy 5 000 foteli po 10 tysicy dolarw za sztuk. A teraz licz nam 15 tysicy za fotel. Zbadaem spraw i okazao si, e dodatkowe koszty s nieuzasadnione. - Tego pan nie moe by pewny, Alweather. Znam tych ludzi ze Zjednoczonych Foteli, bywaem w ich domach, pywaem na ich jachtach, polowaem z nimi i owiem z nimi ryby; nie mog uwierzy, e bez uzasadnienia licz nam droej. - Moliwe, sir. Jednake liczby tego nie potwierdzaj. Sdz, e powinnimy anulowa zamwienie. - Czy pan zwariowa? Czy zdaje pan sobie spraw, ilu generaw mamy w Pentagonie? Nie bd mogli wojowa, jeli nie damy im foteli. - Nie mam nic przeciw temu, by generaowie siedzieli w fotelach, lecz odpowiadam za kontrol umw. Moim obowizkiem jest zameldowa, e przepacamy za te fotele. - Alweather, niczego bardziej nie szanuj ni gorliwoci urzdnika w subie publicznej, czowieka, ktry dba o interesy podatnikw. Ale jednoczenie musimy dba o nasze stosunki z dostawcami. Wyobraa pan sobie, jak oni zareaguj na oskarenie, e za drogo bior za fotele? To bardzo wraliwi ludzie. - Owszem, sir, jednak moim zadaniem jest pilnowanie ksigowoci Departamentu Obrony i uwaam, e nie powinni nas kantowa. - Oczywicie, ma pan zupen racj. Ale pomyla pan, jak zareaguje Wall Street na anulowanie kontraktu? A co z wdowami i sierotami, ktre maj akcje Zjednoczonych Foteli? O nich te musimy myle. - Nie zgadzam si. Dla nas najwaniejsze jest zdobycie najlepszych foteli za najlepsz cen. Firma musi by ukarana, jeli nie dotrzymuje warunkw umowy,

- Alweather, czy zdaje pan sobie spraw, co pan chce zrobi? Ujawniajc fakt przepacania, uatwi pan gr naszym wrogom w Kongresie. Czy chce pan wzi na siebie odpowiedzialno za zepsucie opinii kompleksowi wojskowo-przemysowemu? - Nie, sir. Jak wobec tego mam peni moj funkcj? - O funkcj niech si pan ju nie martwi. Przenosimy pana z wydziau kontroli kosztw i powierzamy panu bardziej odpowiedzialn prac. - Jak? - Bdzie pan kierowa parkingiem dla goci Pentagonu. Mamy tam sporo kopotw, a pan jest jedynym czowiekiem, ktry da sobie rad z tym problemem.

Wspaniae zadanie
- Komandorze, mamy dla pana wspaniae zadanie. - Tak, sir. Jakie? - Marynarka chce, by obj pan dowdztwo okrtu, popyn w gr rzeki Jangcy i pobra z oyska prbki bota oraz zrobi pomiary gbokoci. - To piknie, sir. Na jakim okrcie? - Trawler do poowu sardynek przerobiony na jednostk wojenn. Bdzie to pierwszorzdny okrt; kady byby dumny z dowdztwa. - Jakie uzbrojenie, admirale? - Co to znaczy, uzbrojenie? - Jeli pyn w gr Jangcy, musz by uzbrojony na wypadek ataku. - A dlaczego kto miaby pana atakowa? - Sam nie wiem. Ale mylaem, e okrt wojenny powinien by uzbrojony. - Marynarka nie ma tyle broni na zbyciu, by dawa j kademu okrtowi we flocie. Poza tym mogoby to wyglda na prowokacj, jeli obok tajnego wyposaenia miaby pan jeszcze i bro. - Ale przypumy, e mnie zaatakuj? - Dlaczego miaby pana ktokolwiek atakowa? Koniec kocw szuka pan tylko prbek bota. Komandorze, jeli nie chce pan tego zadania, powierzymy je komu innemu. - Ale chc, sir. Chodzi mi tylko o wyjanienie, co mam robi. - No, to wiemy dokadnie. Popynie pan z Tajwanu do Szanghaju, skrci ostro w lewo, a potem prosto do Nankinu. - I to jest cay plan? - A co jeszcze chce pan wiedzie?

- Nie chc zawraca panu gowy, admirale, ale Chiczycy mog mi mie troch za ze, e pyn w gr Jangcy nawet po prbki bota. - Chiczycy nigdy nie odwa si zaatakowa jednostki wojennej marynarki USA. Wiedz, e jeli to zrobi, odpowiemy im natychmiast. - To wanie moje nastpne pytanie: jeli mnie zaczepi, czy dostan pomoc od innych naszych okrtw wojennych? - Oczywicie. VI Flota jest gotowa broni pana. - Ale VI Flota stacjonuje na Morzu rdziemnym! - Wiem, gdzie stacjonuje VI Flota. Nie moemy kry pana VII Flot, bo zajta jest Wietnamem. Flota Pacyfiku bdzie na manewrach koo Hawajw. Tak wic w razie jakiej awantury dysponujemy tylko flot rdziemnomorsk. Moe bdzie pan musia powstrzyma atakujcych, a jej okrty przyjd z pomoc. - Czym, sir? - Kady oficer dostanie szabl, a szeregowi marynarze sztylety. - To co innego, sir. Ju mylaem, e popyniemy nie uzbrojeni. - Skoro tylko co si zdarzy, wystarczy, eby pan do mnie brynkn, i jestemy. - Dobrze wiedzie, e mog liczy na pana, admirale. Sir, wiem, e to chyba gupie pytanie, ale czy jest jaki sposb, eby zatopi okrt, jeli nie przybdzie pan na czas? - Czemu miaby pan topi zupenie dobry okrt? - eby nie przechwycili tajnego wyposaenia do badania bota. - Pomwimy o tym, gdy co si stanie, bo zaraz spyta mnie pan, co robi, jeli pana schwytaj. Cha, cha, cha! Ho, ho, ho! Dobry dowcip, co? Ale, komandorze, pan si nie mieje!

Rzecznik ZNP
Pentagon poda ostatnio przeraajce dane o radzieckich pociskach rakietowych. Opublikowano je dziwnym zbiegiem okolicznoci w tym samym czasie, kiedy Departament Obrony zada ponownej zaliczki na budow systemu antyrakietowego. Powiedziano nam, e rwnowaga nuklearna jest zagroona i w 1975 roku Zwizek Radziecki bdzie mia pi razy wicej broni nuklearnych ni Stany Zjednoczone. Co to wszystko znaczy? Chcc zbada spraw udaem si do Pentagonu, gdzie przeprowadziem rozmow z panem Hiramem Hempleweather, przedstawicielem ZNP, co jest skrtem od Zastraszy Na mier Podatnikw. Pan Hempleweather bardzo si poci, gdy wchodziem do jego gabinetu. - Ju teraz moe by za pno na docignicie Rosjan - powiedzia. - Dlaczego? - zapytaem.

- Stosunek: cztery rakiety radzieckie na nasz jedn moe atwo zmieni si w 1975 roku na stosunek pi do jednej. Nie bdziemy mieli ju adnej szansy. - Co to znaczy, e nie bdziemy mieli szansy? - Obecnie Rosjanie mog zabi kadego Amerykanina czterokrotnie, a my moemy zabi kadego Rosjanina tylko raz. Za pi lat bd nas mogli zabija piciokrotnie, a my cigle tylko raz. To stawia nas w rozpaczliwym pooeniu. Musimy utrzyma stosunek czterech do jednego, bo inaczej znajdziemy si na asce Kremla. - Ale chyba mog nas obroni nasze Polarisy z okrtw podwodnych? - Nie na dugo. W 1975 roku bdziemy mieli tylko 650 rakiet Polaris, gotowych do strzau, a tymczasem Rosjanie bd mieli na okrtach podwodnych 950 rakiet wymierzonych w nas. Z tego wniosek, e mamy tylko dwie trzecie moliwoci zabicia kadego Rosjanina na jedn ca moliwo zabicia kadego Amerykanina przez Rosjan. - Jak do tego doszo? - Czujno Amerykanw zostaa upiona teori, e dopki mog zabi kadego Rosjanina raz, s dostatecznie bronieni. - A nie s? - Oczywicie, e nie. Przypumy, e udajemy si na rozmowy rozbrojeniowe do Wiednia i mwimy Rosjanom: Mamy do nagromadzonej broni, eby zabi 3 razy kadego obywatela ZSRR, a oni odpowiadaj: No to co? My mamy do rakiet, eby zabi kadego Amerykanina 15 razy. To stawia nas w niekorzystnej sytuacji. Ale jeli mamy rwnowag i moemy powiedzie im, e jestemy w stanie 10 razy zabi kadego Rosjanina za kadego zabitego 10 razy Amerykanina, to zyskujemy lepsz pozycj przetargow i Rosjanie pomyl dwa razy, zanim zechc z nami zacz. - Kopot z pask argumentacj polega na tym - powiedziaem Hiramowi - e Amerykanie nie chc wydawa pienidzy na bro, ktra moe zniszczy Rosjan wicej ni raz. - Ma pan racj i Rosjanie zdaj sobie z tego spraw. Dlatego wygrywaj wycig rakietowy. Ktrego dnia ockniemy si i odkryjemy, e Rosjanie mog nas zabija tyle razy, ile zechc, a my nic nie bdziemy mogli na to poradzi. - Czy zbudowanie systemu antyrakietowego moe nam pomc? - Powinno. Jeli zechcemy wyda do pienidzy, bdziemy mogli zredukowa zagroenie ze strony rakiet radzieckich do tego stopnia, e bd nas mogy zabi tylko dwa i p raza. A Rosjanie nie odwa si z nami zacz wiedzc, e mog nas zabi jedynie dwa i p raza. Jeli jednak nie wydamy do pienidzy i bd oni wiedzieli, e mog nas zabi pi razy, to moe doj do najwikszego w historii konfliktu nuklearnego. A ja chc doprowadzi do wiadomoci Amerykanw fakt, e w nuklearnym wycigu zbroje nie liczy si, jak nas zabijaj, tylko ile razy nas zabijaj.

Ocena obrony cywilnej

Wosy si je, kiedy pomyli si o koszmarnej historii, jaka zdarzya si w NORAD - Dowdztwie Obrony Powietrznej USA. Do komputera woono przez pomyk niewaciw tam i nadano sygna

oglnokrajowego alarmu atomowego, po ktrym wszystkie stacje telewizyjne i radiowe powinny przerwa programy. Sygna, polegajcy na nadaniu kryptonimu Nienawi - Nienawi, mia by teoretycznie uyty tylko w wypadku ataku atomowego. Fakt, e haso to zostao zignorowane przez wikszo stacji telewizyjnych i radiowych, wskazuje, jak gboki jest w naszym kraju kryzys zaufania obywateli do rzdu. Obrona cywilna oraz wojskowi badaj teraz przyczyn tego zamieszania i szukaj nowej, niezawodnej metody alarmowania ludnoci na wypadek uderzenia nuklearnego. Mj przyjaciel Wafferman opowiada ktrego dnia przy kolacji o tym, co si stao w NORAD, gdy jego 17-letni syn Joel zacz mu zadawa niepokojce pytania. - Ale dlaczego mieliby przerywa programy telewizyjne i radiowe w wypadku ataku nuklearnego? - Poniewa - odpowiedzia Wafferman - umoliwioby to prezydentowi Nixonowi zabranie gosu w radiu i telewizji dla uspokojenia ludzi. - A ja nie chc tu przed mierci sucha prezydenta Nixona - owiadczy Joel z uporem. - Przecie nie umrzesz - stwierdzi Wafferman. - Po to zarzdza si alarm, eby kady mg si przygotowa do atomowego ataku. - Czytaem gdzie, e zostanie nam tylko p godziny, zanim nas zakatrupi. - Co koo tego - odrzek Wafferman. - To co niby mamy robi w cigu tej pgodziny? - Nie wiem - powiedzia Wafferman, ju lekko zdenerwowany. - To wanie ma nam powiedzie prezydent Nixon, kiedy zamilkn wszystkie stacje telewizyjne i radiowe. - Moe powinnimy napuci wody do wanien? - zapyta Joel. - Nie lubi, jak wyraasz si sarkastycznie na temat wojny nuklearnej. To niepatriotyczne. - A moe on kae nam wybiec na ulic i owin sobie gowy plastykiem? - To jest typowe dla twego pokolenia - powiedzia Wafferman, z trudem powstrzymujc wybuch gniewu - nawet wtedy, kiedy jest atak nuklearny, nie dowierzacie prezydentowi Stanw Zjednoczonych. - Kiedy ja wierz prezydentowi. Na pewno powie, e to jest najwikszy atak atomowy w historii ludzkoci. Ale jeli mam y jeszcze p godziny, to wol obejrze program Kocham Lucy. - Pozwl, e co ci powiem. Ten system ostrzegawczy opracoway najtsze umysy kraju. Wydano miliony dolarw, aby kady, mczyzna, kobieta i dziecko, by uprzedzony 30 minut wczeniej o majcym nastpi ataku nieprzyjaciela. Bez tego systemu ostrzegawczego nikt z nas nigdy nie dowiedziaby si, co w nas stukno. - Nawet zgodzibym si na ten stary program Marynarze McHale'a - powiedzia Joel. - Nie widz sensu, eby kontynuowa te dyskusje - stwierdzi Wafferman - skoro nie rozumiesz doniosoci, jak posiada obrona cywilna w czasie ataku nuklearnego.

- Ale doceniam donioso - odpowiedzia Joel - ale nie rozumiem, dlaczego nie moemy obejrze przed mierci dobrej rewii telewizyjnej. Czy nie mona pj na kompromis? Nixon moe wystpi na jednym kanale, a na innych mog by nadawane normalne programy. Wtedy przynajmniej ludzie bd mogli sami decydowa, co chc oglda w cigu ostatnich 30 minut swego ycia. I Joel zacz si mia. - Co ci tak mieszy? - zapyta Wafferman. - Chciabym nastpnego dnia by przy tym, jak orodek badania odbioru programw telewizyjnych poda oceny poszczeglnych programw.

Nasuchujca armia
Oskarono armi o ledzenie i zakadanie kartotek dotyczcych cywilw, w tym - senatorw, kongresmanw i czoowych obywateli. Nie chciaem w to uwierzy do chwili, gdy ktrego dnia przejedaem obok koszar i ujrzaem sieranta-zupaka, trzymajcego w rku magnetofon. Przemawia do plutonu rekrutw: - A to jest wasz M-134, przydziaowy magnetofon polowy. Bdziecie go zawsze mie przy sobie. Ten magnetofon jest wyposaony w trzy kasety F-107X, ktre macie stale nosi u pasa, gotowe do natychmiastowego zaadowania w sytuacji bojowej. Czy s jakie pytania? - Co to jest sytuacja bojowa, sierancie? - Sytuacja bojowa, w ktrej uyjecie waszego polowego magnetofonu M-134, moe zdarzy si na wiecu politycznym, manifestacji pokojowej, wykadzie uniwersyteckim lub w czasie patrolowania pomieszcze Kongresu. Wasz M-134 moe rejestrowa dwiki z odlegoci 200 jardw, jeli zastosujecie ten oto kierunkowy mikrofon B-62. Musicie zaoy, e kady, kogo kazano wam ledzi, jest wrogiem, wic najpierw bdziecie nagrywa, a dopiero potem zadawa pytania. Wasz M-134 skonstruowany jest tak, e moecie nagrywa i w dzie, i w nocy. Trzeba go po kadym podsuchu czyci i zaadowa, eby by gotw do uycia nastpnego dnia. Pytania? - Przypumy, e ledzimy senatora i koczy si nam tama. Wracamy do bazy czy ledzimy go dalej? - Bdziecie pracowa po dwch. Jeden z was pjdzie po tam, a drugi bdzie pilnowa swego podopiecznego. Ale ostrzegam, e tamy naley uywa tylko wtedy, gdy ma si wroga w zasigu ucha. Nie wolno pudowa. Dalej, bdziecie nosi wasz M-134 pod bluz, w specjalnych olstrach, o tak. To wam pozwoli mie wolne rce dla fotografowania nieprzyjaciela t automatyczn zapalniczk, ktra jest w rzeczywistoci 35-milimetrow kamer filmow P-140. Ta kamera P-140 moe uratowa wam ycie. Gdy nagrywacie wroga, kamera strzela do automatycznie i jednoczenie. Wykazaa ona sw przydatno w bezporednim nadzorowaniu wyborczych konwencji demokratycznych i republikaskich. Kady z was dostanie 20 rolek filmu Tri X do tej kamery. Ten ekwipunek pozwoli wam zaatwi rwnie dobrze kad demonstracj antywojenn, jak i kadego gubernatora stanu. S pytania? - Przypumy, e chcemy dotrze w poblie Jakiego gubernatora, a on jest za daleko? - Musicie zada wsparcia powietrznego. Lotnictwo dokona zdj sytuacyjnych i bdzie take prbowao nagra rozmowy, ktrych wy nie bdziecie mogli podsucha. Pytania?

- Przypumy, e siedzimy w krzakach koo domu jakiego wysokiego urzdnika pastwowego, nagrywajc jego rozmowy telefoniczne, i zostajemy przyapani. Co wtedy? - Nie podacie do protokou nic wicej, jak nazwisko, stopie wojskowy i numer poczty polowej. Jeli zostaniecie schwytani na podsuchiwaniu telefonu jakiegokolwiek urzdnika pastwowego Stanw Zjednoczonych, to chroni was Konwencja Genewska. A teraz wyruszamy na tor przeszkd do siedziby Kongresu. Poowa z was bdzie udawaa kongresmanw, a druga poowa bdzie ich tropi z magnetofonami. Chc, eby pluton zda sobie spraw, e gra idzie o du stawk, i chocia to moe wyglda na zwyke wiczenia, od tego co dzi usyszycie i zobaczycie, moe zalee nasze zwycistwo w wojnie przeciwko cywilom. Nie chc, eby ktokolwiek z was wrci z patrolu mwic, e nie zdoby niczego, czym mona bdzie nakarmi komputery armii.

Tajniacy w mundurach
S ludzie, ktrzy uwaaj, e za operacjami wywiadowczymi armii - ledzeniem amerykaskich cywilw, wcznie z gubernatorami, kongresmanami i senatorami - kryy si jakie makiawelskie plany. Ci, ktrzy tak sdz, po prostu nie orientuj si, na jakich zasadach funkcjonuje armia. A oto jak byo naprawd: Ze cztery lata temu sierant-subista wszed do wartowni Plutonu Wywiadowczego 1 Puku w Baltimore (stan Maryland), gdzie siedziao 30 rekrutw, i przyapa czterech z nich na grze w koci. - Jeli tylko to macie do roboty - powiedzia ze zoci - znajd wam co lepszego, co wam da w ko. - Co mamy robi? - zapyta jeden z grajcych. - Wyjdziecie na miasto i zaczniecie kogo ledzi. Bdzie to dla was dobry trening. Nie chc adnego z was widzie w koszarach przed godzin szst wieczorem. Czterej rekruci opucili koszary i udali si do miasta; kady wybra sobie kogo do ledzenia. Jeden poszed za stripteasow tancerk, drugi za eleganck pani, ktra robia zakupy, trzeci za studentem zmierzajcym na mecz baseballowy, a czwarty za dobrze ubranym panem w rednim wieku, ktry po kryjomu chcia wlizn si na film pornograficzny. Nazajutrz rekruci wrczyli sierantowi swoje raporty, a ten nie bardzo wiedzia, co z nimi pocz, zaoy wic teczk zatytuowan: Wywiad cywilny. Kiedy czterej rekruci opowiadali swym kolegom, jaki mieli ubaw, reszta plutonu posza na miasto i zacza ledzi rnych ludzi. Kady z nich sporzdza potem raport, a sierant wkrtce poapa si, e nie starczy mu personelu do czytania ich i analizowania. Zwrci si wic ze swym dylematem do kapitana, ktry natychmiast zda sobie spraw z konsekwencji: jeli kae swym ludziom przesta ledzi cywilw, to stanie przed nim problem wyjanienia, dlaczego w ogle akcj tak rozpoczto. Jeli jednak onierze bd kontynuowa t dziaalno, bdzie to wygldao na realizacj planowej kampanii, obmylonej przez jego jednostk. Kaza zatem nie tylko ledzi obywateli Baltimore, ale poleci, by operacj t rozbudowa. I wkrtce kady onierz z koszar ledzi kogo z rejonu Baltimore, a liczba raportw sigaa tysicy. Dowdca kapitana, pukownik, nie chcc pogry rozhutanej odzi, zada posikw w liczbie 2 000 ludzi oraz urzdzenia komputerowego do rozpracowywania raportw.

danie to przedstawione zostao Pentagonowi. I wtedy Waszyngton po raz pierwszy zda sobie spraw, e armia ledzi cywilw. Pewien genera wywiadu zlk si, e jaka gazeta w Baltimore moe si dowiedzie o wszystkim i wwczas dojdzie do przesucha w Kongresie, gdzie trzeba bdzie tumaczy si, dlaczego armia ledzi cywilw tylko w stanie Maryland. Wyda wic rozkaz jednostkom wywiadu w caym kraju, eby rwnie zaczy inwigilowa cywilw w swoich rejonach operacyjnych. W ten sposb nikt nie bdzie mg zarzuci armii, e ma jakie porachunki z ludnoci Baltimore. Gdy raporty zaczy napywa z caego kraju, trzeba byo na nie przeznaczy cae skrzydo Pentagonu oraz miliard dolarw na drobne wydatki (z funduszu ywno dla Pokoju). Operacja ta prawdopodobnie rozrosaby si jeszcze bardziej, gdyby nie zwolniono z wojska tych czterech rekrutw, ktrych przyapano na grze w koci. Jeden z nich wygada wszystko w telewizji. Zakopotany Pentagon nie mia innego wyboru, jak wyda rozkaz zabraniajcy sierantom - pod jakimkolwiek pozorem - przerywania gry w koci w koszarach armii USA.

Komputery pamitaj
Trwa u nas zawzita batalia konstytucyjna na temat tego, co rzd i firmy prywatne powinny wiedzie o obywatelach naszego kraju i co z tych informacji moe by ujawnione. Magazynowanie informacji o 200 milionach ludzi nie jest ju problemem. Dziki trzeciej i czwartej generacji komputerw rzd i firmy badajce moliwoci kredytowe poszczeglnych osb mog sprawdzi dane kadego czowieka w cigu kilku sekund. Rzeczywistym problemem jest selekcja faktw, ktrymi komputery s karmione, i sposb zbierania tych faktw. Wszystkie agencje ledcze - pastwowe i prywatne - musz zdobywa dane na podstawie rozmw z waszymi ssiadami, krewnymi, nauczycielami, pracodawcami, wsppracownikami i z kadym czowiekiem, ktry moe rzuci jakie wiato na sekrety waszego ycia. My w naszej gazecie - instytucji uytecznoci publicznej - postanowilimy przedstawi wam quiz, z ktrego dowiecie si, jak ocen wystawi wam przy ledztwie niej wspomniane rda informacji: Ssiedzi. - Tajniak dzwoni do drzwi waszych ssiadw. Co usyszy, gdy bdzie rozmawia z pani, ktra wcieka jest na wasze dziecko za to, e jedzi ono rowerem po jej trawniku? A co powie facet o kilka domw dalej, ktrego oskarylicie w policji, e prowadzi psa bez smyczy? Co powie maestwo mieszkajce obok was, ktre myli, e jestecie komunistami, poniewa puszczacie pyty z nagraniami Boba Dylana? Albo ta dama, ktr skrzyczelicie za to, e chciaa was namwi do gosowania na Goldwatera? Sporzdcie list wszystkich ssiadw i jeli ktokolwiek z nich powie o was co miego, zapiszcie sobie dwa punkty. Krewni. - Jakie pojcie bdzie mia tajniak, jeli porozmawia o was a) ze szwagrem, ktremu w zeszym miesicu odmwilicie poyczki? b) z siostr, z ktr nie rozmawiacie od lat, poniewa chciaa wam odbi ma? c) z kuzynem, ktrego obrazilicie nie chcc przyj na lub jego crki? d) z wujkiem, ktremu nie skadacie wizyt, bo jest nudziarzem? e) z teciow?

Dalszy fragment quizu dotyczy osb rozwiedzionych. Jak zostaniecie sklasyfikowani, jeli tajniak rozmawia bdzie a) z twoj eks-on? b) z jej obecnym mem? c) z twoim eks-mem, ktry cigle paci alimenty? d) z jego obecn on? e) z adwokatem twojej eks-ony? f) z matk twojego eksma? Szkoa. - Czy otrzymacie wysok ocen od profesora, ktrego skllicie, gdy donis na was, e zajlicie jego miejsce na parkingu? Co powie przewodniczcy waszego stowarzyszenia absolwentw, rozelony na was, e nie pacicie skadek na popieranie uczelni? A co z pani z biura dokumentacji, ktrej nawymylalicie za to, e nie moga znale waszego konspektu? A facet, ktrego wygrylicie z druyny piki nonej? Zapiszcie sobie 20 punktw, jeli w waszej starej Alma Mater znajdzie si cho jedna osoba, ktra ma o was co sympatycznego do powiedzenia. Miejsce pracy. - Jak wypadniecie, gdy tajniak bdzie rozmawia z waszym byym pracodawc? A co powie pan Miller, ktry, zawsze mwi wam, e gdzie indziej i tak nikt was nie zechce zatrudni? A co pani O'Brien, z ktr nie chcielicie pj na obiad, gdy dyktowalicie jej w godzinach nadliczbowych? I nie zapominajcie o waszym koledze, panu Turkelu, ktry do dzi uwaa, e powinien by awansowa przed wami, nie mwic o pannie Cleo z kadr, z ktr mielicie caonocn randk; wycie o niej ju dawno zapomnieli, a ona j jeszcze cigle gorzko wspomina. Jeli sdzicie, e zdoacie wyj cao z tego ledztwa, gdy tajniak porozmawia sobie z tymi wszystkimi osobami, ktre tu wymieniem - to przeszlicie pomylnie test i nie macie si o co martwi. Jeli jednak sdzicie, e jedna z tych osb obszczeka was, to macie za swoje do koca ycia. Wasz wrg i komputer maj bowiem z sob tyle wsplnego, e nigdy niczego nie zapominaj.

Cika suba
Powszechnie wiadomo, e wielu tajnych agentw FBI przebranych na studentw i hippiesw uczestniczyo w Marszu Mobilizacji w Waszyngtonie. Natomiast nie wiadomo, jakie trudnoci miao FBI, aby nada agentom autentyczny wygld studentw i hippiesw. Na podwrzu Ministerstwa Sprawiedliwoci odbywa si zbirka 100 tajnych agentw FBI. Wszyscy s ubrani w ciuchy z demobilu, drelichy, poncza. Inspekcj przeprowadza sam J. Edgar Hoover. Na widok Hoovera szeregi staj na baczno. - Garbcie si, do cholery! - krzyczy na nich Hoover. - Nigdy nie bdziecie mogli udawa demonstrantw, jeli bdziecie si trzyma prosto i wciga brzuch. - Hoover zatrzymuje si nastpnie przed jednym z agentw stojcych w szeregu: - Fitzpatrick! Dlaczego masz wyczyszczone buty? - Ja zawsze mam wyczyszczone buty. To bya pierwsza rzecz, jakiej nauczyem si w szkole FBI. - Pobrud je. - Ale jak, sir? - Id do Departamentu Obrzucania Botem i niech ci je upaprz. Sprbuj pokaza si jeszcze raz w wyczyszczonych butach, a wpiszemy ci to do akt personalnych. Dyrektor FBI kroczy dalej wzdu szeregw.

- McAlister, co ty tu robisz z miniaturk amerykaskiej flagi w butonierce? - Sir, chc, eby wiedzieli, jakie s moje przekonania. - Oni wanie nie powinni wiedzie, jakie s twoje przekonania. Jeste tajnym agentem. Dawaj tu natychmiast flag i przypnij sobie ten symbol pokoju. - Sir, czy naprawd musz? - Oddaj mi natychmiast i... Chwileczk. McAlister, czy ty si przypadkiem nie kpa dzi rano? - Braem prysznic, sir. Hoover wpada we wcieko. - Miae wyrany rozkaz, eby si nie kpa przez trzy dni. - Dobrze panu mwi, sir, ale zaczynaem mierdzie. - O to wanie chodzio, McAlister. Miae wanie mierdzie, eby nie wzbudza podejrze. - Ale sir, czysto to zdrowie. - Bardzo to piknie, McAlister, ale w tym wypadku chciaem, eby mierdzia. Id teraz do sali gimnastycznej i powicz trzy godziny w ubraniu, a potem zamelduj si u mnie. Hoover mwi do swego asystenta: - To jedna z najgorszych inspekcji, jakie przeprowadzaem w swoim yciu. - Chopcy mieli dobre chci, Mr Hoover. Hoover zatrzymuje si nagle przed innym agentem: - Wosy! - Co si stao, sir, czy nie s dostatecznie krtkie? - Jeste ostrzyony na jea. Kto ci kaza strzyc si na jea? - Strzyg si zawsze na jea, zgodnie z przepisami departamentu. - Dajcie mu peruk i przylepcie baki. - Bagam, sir, niech mi pan nie kae nosi bakw. Moja matka nigdy by mi tego nie darowaa. - Zapiszcie mu nagan - mwi Hoover idc dalej. Przechodzi do drugiego szeregu i zatrzymuje si przed czowiekiem w letnim paszczu. - Co ty tu robisz w tym paszczu? - woa Hoover. - Nie chc pobrudzi drelichw, ktre mam na sobie, sir. - Zdejmij natychmiast paszcz i tarzaj si po podwrzu, dopki nie uwinisz drelichw. Nastpny facet, przed ktrym zatrzymuje si Hoover, ma niewielki transparencik z napisem: Kochaj Ameryk albo wyno si z niej. Hoover wyrywa mu transparencik: - Nie, Holliston, adnych patriotycznych transparentw!

W oczach Hollistona krc si zy: - Nikt by go nie zauway. Hoover wypada z podwrza i woa do asystenta: - Tego ju za wiele! Prosz dokoczy za mnie inspekcj. Id na tor przeszkd.

Demonstracja?
Co si stao z tymi wszystkimi, ktrzy w zeszym roku protestowali przeciwko wojnie? No c, niezalenie od tego, co czytacie w gazetach, s oni cigle wok nas. Jest to jednak nowy gatunek protestujcych, i to gatunek duo bardziej uparty. Ktrego dnia udaem si na wiec antywojenny pod pomnik Waszyngtona. Byem w towarzystwie mego przyjaciela Dumbartona, ktry rozpracowuje demonstracje z ramienia wywiadu. Dumbarton ubrany by w dinsy, nosi dugie wosy, a w rku trzyma gitar, ktra w rzeczywistoci bya bardzo czuym magnetofonem. Kiedymy przybyli przed pomnik, zobaczylimy piciu brodatych studentw wymachujcych chorgiewkami Vietcongu. - Hej, Dumbarton - zawoaem - oni wygldaj na anarchistw! - Ale - odpowiedzia Dumbarton z niesmakiem - to s tajni agenci FBI. Widziaem ich w zeszym tygodniu na uniwersytecie w Harvard. Rozejrzelimy si. Szeciu studentw, kady z wymalowanym na ppku symbolem pokoju, siedziao w kucki mic co, co mierdziao autentyczn traw. - Popatrz, Dumbarton - powiedziaem podniecony - to komunici. Dumbarton potrzsn przeczco gow: - Ci s z cywilnej jednostki wywiadu floty. A ten facet, ktry wymachuje fotografi Ho Szi Mina, ma stopie komandora-porucznika. Wrd pidziesiciu demonstrantw stojcych opodal podium dla mwcw wybucha bjka. Tukli si bez opamitania. - Boe - zawoaem - to wyglda na prawdziw awantur! - Nie denerwuj si. Poowa z nich to faceci z cywilnej jednostki wywiadu armii stacjonujcej w forcie Holabird, a druga poowa z cywilnej jednostki wywiadu armii przy Pentagonie. Kada grupa uwaa, e Waszyngton podlega jej wycznej jurysdykcji. Trzeba ci byo widzie awantur, jak urzdzili kilka tygodni temu w komisji poborowej; w obu jednostkach sporzdzono potem listy zabitych i rannych. - Dlaczego policja nie przerywa tej bjki?- Wikszo policjantw, ktrych tu widzisz, naley do waszyngtoskiej brygady tajniakw i nie chc da si pozna. Rozpoczy si przemwienia. Jaki brodaty student krzycza: - Te obuzy nie bd nami rzdziy! Postawimy ich pod cian!

- Czy twj magnetofon nagrywa? - zapytaem Dumbartona. - Po co? On jest z jednostki kontrwywiadu biura podatkowego. Chciabym ju raz usysze, jak mwi co nowego. Nastpny mwca zosta przedstawiony jako Szwed, ktry wanie powrci z Hanoi. - To jest czowiek CIA - powiedzia mi Dumbarton. - Ci wszdzie musz wtrci swoje trzy grosze. W pewnym momencie Dumbarton znieruchomia: - Widzisz tam tych czworo dzieciakw? Nigdy ich przedtem nie spotkaem. To s ci waciwi. Wczy magnetofon w gitarze i zaszlimy modych ludzi od tyu. Jeden z nich odwrci si i zawoa: - Hej, Dumbarton, a co u diaba ty tu robisz? - Collins? A ty? - Ja jestem w jednostce chronicej parki narodowe przed dziaalnoci wywrotow. - Jeste ostatnim czowiekiem, ktrego spodziewaem si tu zobaczy. - No c, jest to na pewno robota przyjemniejsza od gaszenia poarw lenych.

VII. Partyzanci w ambasadzie

Pierwszy doradca
W czasie wszystkich dyskusji na temat: co zego stao si w Wietnamie? - nikt nie postawi pytania zasadniczego: kto by pierwszym doradc amerykaskim w Wietnamie Poudniowym i jakie to jego rady sprawiy nam tyle kopotu? Dziki wytrwaym poszukiwaniom i nadzwyczajnemu szczciu udao mi si niedawno go odnale. Nazywa si Keenan Rutledge i pracuje teraz w przedsibiorstwie samochodowym: montuje kierownice z bdem fabrycznym. Pocztkowo Keenan mia opory w mwieniu o roli, jak odegra w Wietnamie, ale rozgada si, gdy wlaem we sporo trunkw. - Byem szeregowcem w armii, w 1954 roku stacjonowaem w Fort Bragg. Miaem akurat przydzia do plutonu kuchennego, kiedy przyszed sierant i zapyta: Rutledge, chciaby wydosta si z kuchni?. Zapytaem, co mam zrobi, a sierant powiada: Jest jaka taka miejscowo, nazywa si Wietnam, i oni tam potrzebuj doradcy dla swojej armii. Kapitan kaza wyznaczy kogo z plutonu kuchennego. Ale co im mam doradza? - zapytaem sieranta. Odpowiedzia, e skd on ma wiedzie, jak nie wie nawet, gdzie ten Wietnam ley. Keenan wpatrzy si w szklank i cign dalej.

- Mylaem, e wszystko jest lepsze od plutonu kuchennego, wic zapakowaem plecak i czekaem na samolot. W tamtych czasach wszystko odbywao si na zasadzie priorytetw wanoci, wic musiaem czeka trzy miesice, a zechciano mnie przetransportowa do Wietnamu. W kocu dostaem si tam i stawiem si w jakim paacu w Sajgonie. Wszyscy czekali na mnie - od premiera w d - i pierwsze, o co mnie zapytali, to byo: No i co pan radzi?. Powiedziaem, e co mi si tu nie podoba, i to zrobio na nich cholerne wraenie. A potem dodaem: Przede wszystkim musicie si broni. Bardzo im si to podobao, ale czuem, e co ich jeszcze gnbi. W kocu jeden z ministrw powiada: Szanujemy pask rad, ale dziwi nas, e Stany Zjednoczone przysay nam szeregowca dla rozwizania naszych problemw militarnych. Pomylaem i szybko znalazem odpowied: To tylko przebranie dla zmylenia agentw komunistycznych. Tak naprawd to jestem kapralem. To ich zadowolio i powiedzieli, e zrobi wszystko, co im ka. No i c, oto byem w Wietnamie, pozostawiony sam sobie, a oni liczyli na to, e ich uratuj. Napisaem list do Pentagonu, w ktrym zrelacjonowaem rad, jak daem poudniowym Wietnamczykom, i dostaem odpowied z gratulacjami i pytaniem, czy czego nie potrzebuj. Poniewa ogldaem niedawno w telewizji jaki film wojenny, to posaem im w odpowiedzi dowcipny telegram: Przylijcie wicej japocw (popularna nazwa odbiornikw tranzystorowych). To musiao ich tam w Waszyngtonie wprawi w konfuzj, bo zanim si obejrzaem, ju miaem u siebie inspekcj: inspektor mia sprawdzi, co si u mnie dzieje. Powiedziaem mu, e wszystko idzie dobrze i na Boe Narodzenie mam zamiar by w domu. Inspektor zameldowa o tym sekretarzowi obrony, ktry polaz do telewizji i owiadczy publicznoci amerykaskiej: Nasi chopcy w Wietnamie wrc do domu na Boe Narodzenie. W tym okresie poudniowi Wietnamczycy bardzo ju polegali na moich radach, a e nie mogem by wszdzie jednoczenie, zadaem, by Pentagon przysa jeszcze jednego doradc. Poniewa ja byem tu pierwszy, byem starszym doradc, a on - modszym doradc. Awansowano mnie do stopnia sieranta. I teraz ju Stany Zjednoczone zaangaoway si w Wietnamie, bo przecie miay tu dwch ludzi. Kiedy usysza o tym komik Bob Hope, przyjecha do Sajgonu i urzdzi dla nas obu frontowe przedstawienie. Niestety, poudniowi Wietnamczycy domagali si coraz wicej rad, wic musielimy da coraz wicej doradcw. Jedno cigno za sob drugie i wkrtce dowodziem 40 tysicami doradcw i miaem rang generaa-majora. Sdz, e gdybym zosta, robibym to, co pniej gen. Westmoreland. - A dlaczego pan odjecha? - Poudniowi Wietnamczycy pogniewali si na mnie. Powiedziaem im, e jeli chc wygra wojn, to musz zdoby serca i umysy swego narodu; odpowiedzieli mi na to ze zoci: Jak zechcemy, to sami pana poprosimy o rad.

Streszczenie celw wojny

Czas biegnie tak szybko, e warto mniej wicej raz na rok przypomina, dlaczego jestemy w Wietnamie.

- Sierancie, prosz rozpocz instrukta. - Tak jest; uwaajcie, chopcy, dobrze, bo powiem wam to tylko raz. W Wietnamie jestemy po to, eby ochroni achudrakw przed najazdem Viet. - Viet to wrg. Czy tak, sierancie? - Tak, sir. To te achudrak, ale ich achudrak, a nasze zadanie to ubi wicej ich achudrakw, ni oni ubij naszych achudrakw. - Sierancie, nie chciabym przerywa, ale czy nie mgby pan uywa innego sowa ni achudrak dla okrelenia narodu wietnamskiego? - Tak, sir. Bd mwi ptaki. A wic gwny powd, dla ktrego jestemy tutaj, to takie wywiczenie naszych ptakw, eby mogli zwalczy Viet, kiedy my si std wycofamy. To si nazywa wietnamizacja wojny. Mona jednak wtpi, czy naszym ptakom to si uda, bo Viet to cholerni bojownicy i musimy ich podziwia, nawet jeli ich nienawidzimy. - Czy zna pan jeszcze jakie sowo prcz ptakw? - Nazywamy ich te chaaciarzami. Jedyny dobry chaaciarz to martwy chaaciarz. - Chwileczk, sierancie. Sdz, e powinien pan sprecyzowa spraw mwic, e jedyny dobry chaaciarz to martwy chaaciarz, jeli jest to jeden z ich chaaciarzy. - To miaem na myli. W Sajgonie nie ma problemu, kto jest dobrym chaaciarzem. Ale jak jestecie poza Sajgonem, to kady chaaciarz, ptak czy achudrak moe pracowa dla Vietu, z kobietami i dziemi wcznie. - I na tym wanie polega problem, prawda, sierancie? - To jest wanie nasz gwny kopot w Wietnamie. Kady tato San i kada mama San s do siebie podobni i czasem moecie spali jak bud, a potem okae si, czy naleaa ona do dobrego chaaciarza, czy do zego ptaka... nigdy nie wiadomo. Jeli spalicie budy dobrych achudrakw, to tracicie ich na rzecz Vietu. Ale jeli spalicie budy zych achudrakw, to jest to ostrzeenie, eby nie wsppracowali z Vietem. - Sierancie, czy nie powinien im pan wyjani, co to jest buda? - To czyj dom. To wie kady. A teraz wiedzcie, e wbrew temu, co czytacie w gazetach, program pacyfikacyjny nie przebiega tak dobrze, jak to wam wmawia rzd sajgoski. Cae obszary, ktre s jakoby obsadzone przez przyjaznych nam chaaciarzy, s w rzeczywistoci nadal kontrolowane przez Viet. - A co si robi, kiedy nie ma si pewnoci? - Najpierw strzelasz, a potem pytasz. - Wydaje mi si, sierancie, e powinien pan wspomnie, e nie zalecamy zabijania niewinnych ludzi. - Oczywicie, e nie. Musimy przecign ich na nasz stron, a nie przeciga si ludzi zabijajc ich. Ale jednoczenie, jeli ma si do czynienia z ludmi, ktrzy s po ich stronie, nie naley naraa si na to, e oni zabij nas. - O tym wanie trzeba pamita.

- Dalej. Gwny ce naszego pobytu w Wietnamie to obrona Wietnamczykw przed pokniciem ich przez czerwonych. Najlepszy sposb przekonywania czerwonych, e nie mog wygra, to liczenie ich trupw. Im wicej ludzi zabijemy, tym mniejsza szansa na wygran czerwonych. - Ale sierancie, musimy mie pewno, e trupy, ktre liczymy, to tylko trupy komunistyczne, a nie niewinne ofiary naszych bombardowa i ognia artyleryjskiego. - Susznie, sir. Jeli macie wtpliwoci, czy by to dobry achudrak, czy zy achudrak, to najlepiej wyczy go z rachunku. - Dzikuj sierancie. Sdz, e teraz wszyscy rozumiej, o co chodzi. Czy s jakie pytania?

Partyzanci w ambasadzie
Jedna z wielu dyskusji, ktre tocz si obecnie w stolicy, dotyczy odpowiedzi na pytanie, czy partyzanci rzeczywicie zajli amerykask ambasad w Sajgonie. Oficjalne owiadczenie rzdu gosi, e nie udao im si tego zrobi. Jeden z naszych urzdnikw powiedzia: - Wy, dziennikarze, przesadzacie w tej sprawie. Partyzanci dostali si wprawdzie na teren ambasady, nie udao im si jednak dotrze do archiwum. Nie osignli wic swego celu i dlatego uwaamy, e bya to jedna z najwikszych poraek jakie Vietcong kiedykolwiek odnis w centrum Sajgonu. Moliwe, e tak rzeczywicie jest. S jednak ludzie, ktrzy uwaaj, e penetracja terenu ambasady przez partyzantw jest kompromitacj amerykaskich si w Wietnamie. - Bzdura - powiedzia mj przyjaciel - problem w ogle nie istnia. Nie przejlibymy si, nawet gdyby partyzantom udao si zaj teren ambasady. - Naprawd? - Oczywicie! Wszystkim wiadomo, e partyzanci nie maj pojcia o tym, jak pokierowa amerykask ambasad. Musiaem chyba wyglda na zaskoczonego. Mj przyjaciel kontynuowa: - Wyobramy sobie, e najgorsze si zdarzyo i partyzanci wtargnli na teren ambasady. Czy wyobraasz sobie, e oni wiedz, jak wystawia wizy i paszporty, jak zaatwia ca papierkow robot, ktrej wymaga ambasada tych rozmiarw? - Partyzanci rzeczywicie nie s do tego przyuczeni - musiaem przyzna. - Oczywicie nie s. Nasz wywiad wykaza, e ani jeden z 19 partyzantw, ktrzy znaleli si wewntrz ambasady, nie mia dowiadczenia w subie zagranicznej. - Dlaczego wic usiowali w ogle zaj ambasad? - Bo s zarozumiali, i to ich w kocu zgubi. Wydaje im si, e mog po prostu wej do jednej z naszych ambasad i uruchomi j w cigu 6 godzin. No i odkryli, e nie potrafi tego zrobi. Nie chodzio tylko o to, e nie wiedzieli, jak wystawia paszporty. Czy wiesz, e ani jeden z nich nie potrafi napisa raportu do Waszyngtonu?

- Zupenie zapomniaem o pisaniu raportw do Waszyngtonu. - Oni te o tym zapomnieli, bo inaczej posaliby lepszych ludzi. Kady gupi wie, e jednym z najwaniejszych zada ambasady amerykaskiej jest pisanie jasnych, dokadnych, rzetelnych raportw o sytuacji w danym kraju. Z Wietnamu musieliby donosi o programach pacyfikacji i pomocy militarnej. Musieliby codziennie informowa Biay Dom o stratach w ludziach. Nigdy nie zrozumiem, jak im si mogo zdawa, e wystarczy do tego 19 ludzi. - Moe mieli zamiar sprowadzi posiki po zajciu caej ambasady? - Nie chodzi tylko o papierkow robot i o raporty - cign mj przyjaciel. - Amerykaska ambasada musi utrzymywa kontakty z wadzami i z innymi ambasadami. Czy sdzisz, e ktokolwiek z wysoko postawionych osobistoci w rzdzie sajgoskim poszedby do ambasady wiedzc, e urzduj w niej partyzanci? - To by go zniszczyo towarzysko - musiaem przyzna. - Przed upywem tygodnia partyzanci zdaliby sobie spraw ze swego strasznego bdu. Byoby ju tylko kwesti czasu, zanim zagubieni w papierkach, drczeni przez Biay Dom daniami optymistycznych raportw o przebiegu wojny, zmuszeni do kontaktw z prezydentem Thieu i marszakiem Ky, przyszliby do nas na klczkach i bagali o odebranie im tej ambasady. - Czy zrobilibycie to? - Tylko gdyby nam dali jaki dowd na to, e rzeczywicie chc pokoju w Wietnamie Poudniowym.

Kto tu jest winny?

Sprawa zielonych beretw wprawia w zakopotanie wszystkich w Waszyngtonie. Zaniechanie oskarenia przeciw tym ludziom byo jeszcze jednym kopotliwym wydarzeniem. Staraem si jednak znale odpowied na pytanie, co dowdztwo armii chciao uzyska, stawiajc szeciu ludzi, oskaronych o morderstwo, przed trybunaem wojskowym po dziewiciu latach wojny. Odwiedziem w tym celu generaa w Pentagonie. - Generale - zapytaem - dlaczego stawiacie przed sdem sze zielonych beretw pod zarzutem morderstwa? - Nie mog komentowa przed procesem. Chwileczk. Nacisn guzik wewntrznego systemu cznoci: - Harry, czy owe B-52 trafiy obiekty wczoraj wieczorem?... Hm, zbombardoway przez omyk wie. To niedobrze. Powiedz im, aby byli uwaniejsi... Powrcimy do paskiego pytania. Armia ma zasady i przepisy, ktrym wszyscy jej czonkowie musz si podporzdkowa... Wszed pukownik: - Generale, gaz dziaajcy na nerwy, ktry wywozimy z Okinawy... czy posa tego troch do Wietnamu? Genera odpowiedzia:

- Nie, ale trzeba to mie pod rk na wypadek, gdyby by potrzebny w pniejszym terminie... Aha, wic zielone berety. Jeli dowdztwo armii uwaa, e popeniona zostaa zbrodnia, to musi, choby nawet to si dziao w strefie wojennej, wystpi z oskareniem przeciw winnym. Zadzwoni telefon i genera podnis suchawk: - Co znowu? Jeli Sajgon uwaa, e we wsi s partyzanci, trzeba spali t ndzn wiosk. Suchaj, nie lubi uchodcw tak samo jak ty... Zadzwo do mnie, gdy przeliczone zostan ciaa zabitych... Odoy suchawk. - Rozumiem, co pan mwi, generale. Lecz czy nie byo ju w przeszoci tych tzw. eliminacji podwjnych agentw? - zapytaem. - Prawdopodobnie tak. I nie przesdzam tego wypadku. Ale jeli zbrodnia zostaa popeniona, a nie twierdz, e zostaa, to zamieszani w ni wojskowi bd musieli ponie konsekwencje. Wszed kapitan: - Oto raporty o defoliacji. - Zobaczmy. Tak, rzeczywicie zniszczylimy due iloci listowia. Po wojnie bdziemy musieli co zasia, aby chopi mieli plony. Na razie jednak bd musieli otrzyma ywno skdind. Czy wiadomo, ile ju trupw naliczono? - Nie, generale. Czekamy wci na dane. Genera zwrci si do mnie: - Musi pan zrozumie, e chocia prowadzimy wojn, musimy pozostawa przez cay czas cywilizowani. W przeciwnym razie staniemy si podobni do nich. Znw rozleg si dzwonek. - Nie rozumiem, dlaczego mnie si tym zanudza - powiedzia genera do telefonu. - Czy miotacze ognia nie dziaaj? To dlaczego nie wrzuca si dynamitu do tuneli, by zamkn je raz na zawsze? Trzeba te zaminowa te pola ryowe... Nic na to nie poradz. Mog uprawia ry gdzie indziej... Nie moemy ryzykowa... Prowadzimy wojn. - Odoy suchawk. - Gdyby to zaleao ode mnie, zbombardowabym do cna Hanoi i Hajfong - powiedzia do mnie genera. - Na czym stanlimy? A tak, zielone berety... Ot s oni podejrzani o dokonanie zabjstwa na osobie podwjnego agenta. Musimy zbada, czy naprawd to zrobili. Jeli rzeczywicie dopucili si tego czynu, to my, jako Amerykanie, bdziemy musieli okaza nasze niezadowolenie. Wrci kapitan: - Mamy ilo trupw. Oto jest, generale. - Hm, stracili w tym tygodniu 1 245. To niele. Przy takiej proporcji strat Hanoi pocignie tylko do lata. - Generale, powrmy do zielonych beretw. - Bardzo mi przykro, nie mog duej o tym rozmawia. Musz przekaza statystyki zabitych do Komitetu Szefw Sztabw. I nie przejmuj si pan zielonymi beretami. Bd mieli rzetelny proces. - Wiem o tym, generale, lecz gdy chodzi o zbrodni... do jakiej granicy jest ona w armii tolerowana?

- To dobre pytanie - odpowiedzia genera - ale nie mam prawa na nie odpowiedzie.

Wrogie krowy
Nie mam zamiaru osdza porucznika Calleya, dopki nie zapadnie wyrok sdu polowego. Ale zdziwiem si, gdy przeczytaem, e jeden z adwokatw obrony twierdzi, i Calleyowi kazano zabija wszystko w My Lai, wcznie z bydem, e kazano mu zabija wszystko, co yje. Poszedem wic do mojego przyjaciela w Pentagonie i zapytaem: - Suchaj, jak mona komu wyda rozkaz zabijania byda? - Tu chodzio o krowy Vietcongu - broni si mj przyjaciel. - Bylimy pewni, e krowy z My Lai daway mleko onierzom Vietcongu. Te krowy nie mog udawa, e nie wiedziay, co robi. - Ale moe nie miay wyboru - zaprotestowaem. - Dwa tygodnie przed tym, zanim wyprawilimy si do My Lai, posalimy w ten rejon helikoptery z gonikami, ostrzegajc wszystkich, eby si wynieli. Te krowy syszay nas, a jednak nie wyniosy si. Dlatego doszlimy do wniosku, e ywi one sympati dla komunizmu. - A co z kurami i winiami? - To samo. Nasz wywiad ustali, e kury od lat znosiy jaja dla Vietcongu. To byy czerwone kwoki. - A winie? - winie byy jeszcze gorsze ni kury. Kiedy wdarlimy si do miasteczka, znalelimy w chatach gotujc si wieprzowin. T wieprzowin Vietcong mg uzyska tylko od wi z My Lai. A gdy nasi ludzie zrozumieli, skd pochodzi ta wieprzowina, wpadli we wcieko i postanowili zastrzeli kad wini w zasigu wzroku. - A kaczki? Dlaczego kazano im wystrzela kaczki? One nawet nie pochodziy z My Lai. - Na wojnie ginie take niewinne bydo. Nie mona ludziom idcym w bj powiedzie: zabijaj krowy, zabijaj kury, zabijaj winie, ale nie strzelaj do kaczek. - A przecie jest to take trwonienie ywnoci... - Wam, ktrzy siedzicie sobie wygodnie w waszyngtoskich biurach, atwo mwi, eby zabija to, a nie zabija tamtego; ale na froncie jest inaczej. Nie ma czasu pyta, czy to jest dobra krowa, czy za krowa? Czy to jest miejscowa kura, czy kura sprowadzona z Wietnamu pnocnego? A ta niewinnie wygldajca winia, co ona sobie myli naprawd? - Czy to znaczy, e dobra krowa to tylko martwa krowa? - zapytaem. - Mona to i tak uj. Gdy zajmujemy jak miejscowo, zakadamy, e wszystko, co yje, pracuje dla Hanoi. Oczywicie, popenia si bdy. Ale lepiej si omyli ni pozwoli umkn kurze, ktra jutro przeladowa ci bdzie we nie. - To chyba psw take nie oszczdzacie? - Jeli mwimy wszystko, co yje, to mylimy wszystko, co yje. Gdybymy czynili wyjtki, to Vietcong nie zrozumiaby naszych lekcji. Sami nauczylimy si jednego: wszystko, co yje, powinno

zrozumie, e musi paci za wspieranie wroga. Jestem pewny, e po My Lai krowy w innych miejscowociach zastanowi si dwa razy, zanim dadz mleko Vietcongowi.

Wyjcie z honorem
Wikszo ludzi uwaa teraz, e jedynym rozwizaniem sprawy wietnamskiej jest warunek, by Amerykanie wyszli stamtd z honorem. Prezydent Nixon gowi si dniem i noc, jak tego dokona. Profesor Heinrich Applebaum, dziekan nauk politycznych Uniwersytetu Niezgody, przestudiowa najrniejsze plany wycofania si, do ktrych realizacji mona by przystpi, gdy tylko prezydent zdecyduje si dziaa. - Tajemnic sposobu wyjcia z Wietnamu mona znale, jeli przypomnimy sobie, jak tam weszlimy - owiadczy mi profesor Applebaum. - Nie moemy po tylu latach opuci nagle Wietnamu Poudniowego bez jakiego wyjanienia. Mielimy pretekst uzasadniajcy nasze wejcie, musimy wic mie pretekst, ktry usprawiedliwi nasze wyjcie. - Ale jaki pretekst, profesorze? - Musimy zaplanowa odwrotn uchwa w sprawie incydentu w Zatoce Tonkiskiej. - W jaki sposb? - Jak pan pamita, uchwaa w sprawie incydentu w Zatoce Tonkiskiej, podjta przez Senat, daa prezydentowi Johnsonowi carte blanche do eskalowania udziau Ameryki w wojnie. To wanie po incydencie w Zatoce Tonkiskiej prezydent zdecydowa, aby rozpocz bombardowania Pnocy oraz wysa do Wietnamu setki tysicy onierzy amerykaskich. Co si stao w Zatoce Tonkiskiej? Dwa niszczyciele amerykaskie zameldoway, e zostay w nocy zaatakowane przez pnocnowietnamskie odzie torpedowe. Prezydent si wciek i doszed do wniosku, e skoro Wietnamczycy pnocni mog go atakowa w Zatoce Tonkiskiej, to jemu wolno, psiakrew, atakowa ich, gdzie mu si ywnie podoba. - Istnieje, co prawda, nadal pytanie - cign profesor Applebaum - czy te dwa niszczyciele widziay w ogle jakie odzie torpedowe, ale nie w tym rzecz. Prezydent uzyska od Senatu zgod na robienie wszystkiego, co bdzie chcia, i tak te postpowa. Teraz przed prezydentem Nixonem stoi zadanie odrobienia wikszoci tego, co zrobi prezydent Johnson. - Co pan sugeruje, profesorze? - Powinnimy zainscenizowa atak czterech lub piciu odzi torpedowych na dwa amerykaskie niszczyciele w zatoce San Francisco. Wtedy prezydent Nixon mgby wystpi w radiu i owiadczy, e ostrzelano nasze amerykaskie okrty w nocy i w zwizku z tym zwraca si do Senatu, aby ten podj uchwa w sprawie incydentu w zatoce San Francisco. - Co zawieraaby taka uchwaa? - Uchwaa stwierdzaaby, e poniewa dwa amerykaskie niszczyciele zostay otwarcie i prowokacyjnie zaatakowane, prezydent odwouje wszystkie wojska z Wietnamu do Kalifornii, gdzie bd stacjonoway tak dugo, dopki Kalifornijczycy nie bd zdolni obroni si sami. Prezydent powiedziaby, e waha si, czy sprowadza z powrotem tak du ilo wojska, ale ci, ktrzy ostrzelali dwa niszczyciele, musz zapaci za sw agresj.

- Czy sdzi pan, e Senat podjby uchwa w sprawie incydentu w zatoce San Francisco? - Uchwaliby j, gdyby przedstawiono mu dowody, e niszczyciele zostay zaatakowane. Poza tym Stany Zjednoczone maj zobowizania wobec Kalifornii. Pierwszy podj je Eisenhower, a nastpnie Lyndon B. Johnson. Prezydent Nixon nie mgby przej do historii jako pierwszy prezydent, ktry utraci jeden ze stanw... - A wic po przyjciu uchway przez Senat prezydent Nixon mgby zacz wycofywa wojska z Wietnamu? - Moralnie prezydent nie miaby innego wyboru. Niezalenie od tego, co si myli o reimie gubernatora Reagana, nie mona dopuci do utraty Kalifornii... - Jak pan sdzi, iu onierzy mgby prezydent Nixon wycofa z Wietnamu do Kalifornii na mocy uchway w sprawie incydentu w zatoce San Francisco? - Powinna by jaka granica. Nie sdz, eby wicej ni piset tysicy. - Ale przecie w Wietnamie Poudniowym przebywa tylko piset tysicy onierzy amerykaskich? Profesor popatrzy na mnie, umiechn si i powiedzia: - Wanie.

Indochiskie kulisy
W barze Krajowego Klubu Prasy w Waszyngtonie jest pewien go, ktry zawsze wtajemnicza mnie w to, co dzieje si w Azji Poudniowo-Wschodniej. - Czy syszae, e prezydent Nixon wycofa dalszych 150 tysicy onierzy amerykaskich z Wietnamu? - To dobrze - powiedziaem. - No, niezupenie - odpar facet - Nixon nie posiedzia, kiedy zamierza to zrobi. Stwierdzi tylko, e dokona tego w cigu nastpnego roku. - To niele. - Demokratom to si nie podoba. - Dlaczego? - Nixon moe wycofa obecnie 50 onierzy, a 149 950 tu przed wyborami w listopadzie. - Rozumiem - powiedziaem. - Nic nie rozumiesz. Prezydent obieca wycofa 150 tysicy onierzy w cigu nastpnego roku, ale powiedzia te, e realizacja tej decyzji zalee bdzie od przebiegu wypadkw w Kambody i Laosie. - Susznie - powiedziaem. - Niezupenie. Jeli wojna rozszerzy si na Kambod i Laos, moemy by zmuszeni do pozostania. - To oczywiste. Ale dlaczego Kambodanie zabijaj cywiln ludno wietnamsk?

- Bo jej nienawidz. - Czy nie jest to troch kopotliwe dla nas, skoro Kamboda da od nas pomocy wojskowej? - Nic na to nie moemy poradzi. - Wydaje mi si, e poudniowi Wietnamczycy nie bd zbudowani, jeli udzielimy Kambody pomocy wojskowej, a Kambodanie uyj jej do wymordowania cywilnej ludnoci wietnamskiej. - Tote nikt nie taczy z radoci na ulicach Sajgonu. Ale mordowanie cywilw to cena, jak trzeba paci za wolno Azji Poudniowo-Wschodniej. - W jaki sposb Amerykanie mogliby powstrzyma Kambodan od zabijania cywilw? - Najlepiej byoby zbombardowa tam szlak Ho Szi Mina. - Wanie chciaem zapyta ci o Laos. Co, u licha, robimy w tym kraju? - Nie robilimy tam nic, dopki komitet senatora Symingtona nie zacz pyskowa. Nasza obecna wersja brzmi: nie pozwalamy Vietcongowi wykorzystywa sytuacji w Laosie do zdobycia przewagi w Kambody. - wietnie! - Jedyny kopot polega na razie na tym, e Krlewska Armia Laotaska nie jest zbyt dobrze wyszkolona i musimy posugiwa si ludmi z plemienia Meosw jako najemnikami. - To interesujce. Ale skoro tylko Meosi maj walczy za Laos, czy inni Laotaczycy nie poczuj si pokrzywdzeni? - Nie, jeli to pomoe Wietnamowi Poudniowemu. - Bybym zapomnia o Wietnamie Poudniowym. - Widzisz, perspektywy s teraz o wiele lepsze, gdy Wietnamczycy poudniowi mog obecnie zniszczy zaplecze komunistw w Kambody, ktra do niedawna bya dla nich stref zakazan. - To doskonale. - Owszem, o ile tylko nie padnie Phnom Penh. - Phnom Penh? - Stolica Kambody. - Jak temu zapobiec? Wobec takiej ignorancji facet skrzywi si z niesmakiem: - Wystarcz dwa bataliony Krlewskiej Armii Syjamu, gupcze.

Raport z Kambody
Wszyscy zgodnie oceniaj operacj kambodask jako wielki sukces, a poudniowi Wietnamczycy i Amerykanie cigle gratuluj sobie, i rzecz posza tak gadko. Nie znalimy natomiast opinii samych Kambodan.

- Panie Dan Tan, czy zadowolony jest pan z przebiegu operacji? - Ogromnie. Cieszymy si, i poudniowi Wietnamczycy znowu znaleli si w naszym kraju. - A wic nie ywi pan urazy do poudniowych Wietnamczykw? - Jak mgbym ywi uraz do przyjaci z tamtej strony granicy? Przyjlimy ich w naszych domach z otwartymi ramionami. - Czy dlatego siedzi pan tu, na dworze? - Tak, poudniowi Wietnamczycy nadal goszcz w naszych domach lub w ruinach naszych domw. Jeli ju czowiek musi by wyzwolony, a jak wida, musi chyba kady, to lepiej by wyzwolonym przez przyjaci. Spotkao nas zreszt podwjne bogosawiestwo. Poowa naszego kraju zostaa wyzwolona przez Wietnam pnocny, a druga poowa przez Wietnam Poudniowy. - A wic zachowalicie neutralno? - Kiedy kraj dostaje si pod obc okupacj, naley bezwzgldnie przestrzega neutralnoci. - Czy ludzie s rozgoryczeni z powodu operacji kambodaskiej? - Bynajmniej. Nie mamy powodw. Amerykanie owiadczyli, e wkraczaj do naszego kraju tylko po to, by ratowa ycie onierzy amerykaskich. Poudniowi Wietnamczycy s tu najwyraniej po to, by ratowa ycie poudniowym Wietnamczykom. Trudno opiera si armii, ktra najeda czyj kraj po to, by ratowa wasn skr. - Mimo to obecno tylu cudzoziemcw musi z pewnoci by dla wielu Kambodan kopotliwa? - Okazalibymy rac niegocinno wspominajc o tym. Najistotniejsza sprawa to teoria domina. Gdyby Indochiny pady, bylibymy niepocieszeni. - Zauwayem, e wszystkie plantacje w okolicy zostay zniszczone. Gdzie ludzie bd pracowa? - Bd musieli znale sobie jakie inne zajcie. Zniszczenie plantacji i gospodarki to niewielka cena za wolno, z ktrej obecnie korzysta nasz kraj. - Czy myli pan tak naprawd? - May nard musi stumi wasne pragnienia w obliczu waniejszych wydarze. To, co dzieje si w naszym kraju, jest zupenie nieistotne w porwnaniu z tym, co uczynilimy dla morale armii poudniowowietnamskiej. Kiedy widzimy, jak onierze poudniowowietnamscy maszeruj przez nasze ulice z wypitymi piersiami i z podniesionymi gowami, moemy si tylko cieszy, i w kocu pokosztowali zwycistwa. - Czy Kambodanie odczuwali al z powodu odejcia Amerykanw? - Zawsze auje si, kiedy Amerykanie odchodz, ale przecie nie stracilimy z nimi kontaktu. Daj nam zna o sobie za porednictwem samolotw i artylerii. - Panie Dan Tan, wydaje mi si, e gdyby Kamboda nie staa si sanktuarium komunistw, nie zostalibycie wpltani w t nieprzyjemn histori. - Tak. Nie mona wini innych, kiedy si stanowi sanktuarium. Wietnam pnocny stanowi sanktuarium, ale nikt nie zamierza dokonywa na inwazji. Czerwone Chiny s rwnie sanktuarium,

ale nikt nie zamierza zetrze ich z powierzchni ziemi. Kraj musi by bardzo may i bezbronny, aby mona go byo uzna za sanktuarium godne zniszczenia. - Jestem bardzo rad, e nie czuje si pan dotknity, panie Dan Tan. - Moe pan powiedzie czytelnikom, i jestem bardzo zadowolony z caej operacji, rwnie zadowolony jak prezydent Nixon, i e gdy tylko odbuduj swj dom, chtnie powitam go pod moim dachem.

BSN
Organizowanie rajdw bombowych i nalotw w Indochinach nie stanowi dla Pentagonu wikszego problemu. Znacznie trudniej znale odpowiednie nazwy dla tych dziaa. W departamencie obrony powoano specjaln sekcj, ktra dostarcza sekretarzowi obrony i jego rzecznikowi prasowemu zestawu okrele wojny powietrznej w Indochinach. Codziennie, punktualnie o smej rano, zbiera si komitet BSSN - Biuro do Spraw mierciononego Nazewnictwa - i dyskutuje nad wyborem odpowiedniej nazwy dla kolejnego ataku powietrznego. Typowe zebranie komitetu przebiega w taki mniej wicej sposb: - Dwadziecia samolotw B-52 bombarduje dzi Kambod. Jak to nazwiemy? - Przeciciem nieprzyjacielskich szlakw zaopatrzenia? - To byo ju wczoraj. Powiedzmy lepiej, e podjlimy dziaania obronne w celu przyspieszenia realizacji programu wietnamizacji. - Wykorzystalimy to ju trzy dni temu na okrelenie akcji naszych migowcw, wspierajcych dziaanie wojsk kambodaskich. - A czy nie moglibymy po prostu powiedzie, e bombardujemy Wietnam pnocny, aby poprze polityk Nixona, wzywajcego do przyspieszenia wycofania si naszych chopcw z Wietnamu? - To nawet nieze. Ale silniejsz wymow miaaby taka wersja: zdecydowalimy si na bombardowanie, aby zlikwidowa kryjwki, ktre suyy nieprzyjacielowi do przygotowywania ofensywy, majcej si rozpocz z kocem pory deszczowej. - Dobrze, ale jak to sformuowa? - Moe tak: dokonujemy operacji powietrznej w Kambody, aby zredukowa siy nieprzyjaciela, zanim wzrosn na tyle, eby stawi skuteczny opr wojskom zaprzyjanionym dziaajcym w tym terenie. - Znakomicie, generale. Nikt jeszcze tego tak nie uj. - Dentelmeni, wprawdzie to, co powiem teraz, moe zabrzmie dziwacznie, ale, moim zdaniem, win za bombardowanie moemy zrzuci na Kongres. Sekretarz obrony mgby owiadczy, e wszystko, co robi, jest zgodne z uchwalon przez Kongres ustaw, zalecajc popieranie kadej akcji prezydenta, ktra przyspieszy powrt amerykaskich chopcw do domu. - Warto sprbowa, pukowniku.

- Jeden z moich ludzi wpad na oryginalny pomys. Zaproponowa takie owiadczenie: samoloty B-52 nie bombarduj Kambody, lecz dokonuj jedynie obronnych zrzutw bombowych na ustalone stanowiska nieprzyjacielskie. - To adnie brzmi. Zapiszmy, aby nie zapomnie. - A czy kto z was pomyla o takim sformuowaniu: neutralizujemy teren, na ktrym doszo do wymiany ognia? - Neutralizacja to dobre sowo. I brzmi tak niewinnie. - Nie chciabym si licytowa, ale co bycie powiedzieli na okrelenie, e neutralizujemy Kambod, aby chroni jej neutralno? - Do diaba! Nic doda, nic uj. Suchajcie, chopcy, wiem, pomylicie, e jestem jastrzbiem, ale moim zdaniem powinnimy przesta owija w bawen i wyrba prosto z mostu: rozwalamy bombami t cholern Kambod, aby zabi tylu tych, ilu si da, tak aby przypiec do ywego tym czerwonym sukinsynom. - I to ma wygosi sekretarz obrony?! - Dlaczego nie? Przecie nie robimy nic innego. - Generale, niech pan lepiej ugryzie si w jzyk!!!

To nie wojna
Mao kto spostrzeg, e wojna, znana do niedawna pod nazw wojna wietnamska, nazywana jest obecnie wojn indochisk. Jest to wyrane pogwacenie artykuu XII Konwencji Genewskiej, ktry stanowi: Nikomu nie wolno zmienia nazwy wojny bez przedstawienia nowej nazwy Midzynarodowej Komisji Nazewnictwa Wojen. Aby zbada, jak Stanom Zjednoczonym udao si bezkarnie zmieni nazw wojny bez porozumienia si z komisj, przeprowadziem wywiad z panem Klaudiuszem Nom de Plume, doradc rzdu do spraw nazewnictwa wojen. - Panie Nom de Plume, 30 kwietnia 1970 roku Stany Zjednoczone zmieniy nazw wojny z wietnamskiej na indochisk. Na jakiej podstawie prawnej uczynilimy to? - No c, przede wszystkim chciabym podkreli, e z technicznego punktu widzenia nie naley nazywa tego wojn, lecz akcj policyjn. Gdyby miaa to by, prawnie biorc, wojna, to musiaaby zosta wypowiedziana przez Kongres. Poniewa Kongres nigdy nie uzna, e znajdujemy si w stanie wojny, wic moemy toto nazywa, jak nam si ywnie podoba. - Z technicznego punktu widzenia ma pan racj, ale kady, wcznie z prezydentem Stanw Zjednoczonych, nazywa to wojn. Czy nie jest to wic wojna, choby ze wzgldu na powszechnie stosowan nazw? - Owszem, ale nas nie obchodzi, jak to nazywaj ludzie. Ze cile prawniczego punktu widzenia nie prowadzimy wojny, lecz zwalczamy agresj komunistyczn. - Ale nawet rzecznicy Pentagonu mwi o wojnie.

Pan Nom de Plume najey si: - Nie prowadzimy wojny. Konstytucja nasza mwi o tym wyranie. Nie moemy znale si w stanie wojny, jeli prezydent nie zada od Kongresu wypowiedzenia wojny, a dotychczas tego nie uczyni. - Powiedzmy wic, e wietnamska nieprzyjemno jest obecnie znana pod nazw indochiskiego kopotu. Czy ta zmiana wymaga jakiego oficjalnego aktu? - Tylko w wypadku gdybymy zmieniali nazw wojny... hm, hm, nazw dziaa zbrojnych na stae. Widzi pan, regulamin Midzynarodowej Komisji Nazewnictwa Wojen przewiduje, e nowej nazwy wojny nie trzeba zgasza przed upywem 90 dni. Poniewa wycofujemy si z Kambody wczeniej, nie musimy prosi o zgod na now nazw tego, co tam robimy. - A jeli wojska poudniowowietnamskie zostan w Kambody po naszym odejciu, to czy nie bdziemy tam mieli wojny indochiskiej? - Jeli poudniowi Wietnamczycy zostan tam tylko w celu likwidacji kryjwek komunistycznych, to nie. W prawie midzynarodowym istnieje wyrane rozrnienie midzy napaci na inny kraj i zaatakowaniem innego kraju wycznie w celu zniszczenia zaopatrzenia nieprzyjaciela. - Panie Nom de Plume, czy rzd USA zastanawia si kiedykolwiek nad moliwoci formalnego przedoenia komisji midzynarodowej sprawy zmiany nazwy wojny? - Omawialimy ten problem na jednej z naszych narad, ale zdecydowano, e wystpienie o zmian nazwy wojny jest zbdne. Kiedy byli tam Francuzi, bya to wojna indochisk. Kiedy Francuzi wyszli stamtd po ukadach genewskich, staa si to wojna wietnamska. Fakt, e teraz znowu mwi si o wojnie indochiskiej, oznacza tylko, e my podejmujemy to, czego nie skoczyli Francuzi. I z tego zdajemy sobie spraw bez pomocy jakiejkolwiek midzynarodowej komisji.

Nowy plan Applebauma

Mimo wysikw prezydenta Nixona i wiceprezydenta Agnew, aby nard si zjednoczy, ludzie cigle jeszcze s podzieleni w sprawie Wietnamu i Kambody. Wrd modych ludzi przewaa brak zaufania do metody, jak posuguje si Nixon, by wycofa si z Azji Poudniowo-Wschodniej. Z drugiej strony, wikszo Amerykanw, zwaszcza ci, ktrzy sami nie musz walczy, nadal popiera tward strategi prezydenta. Profesor Heinrich Applebaum z Instytutu Zemsty i Zgody opracowa plan, ktry moe zadowoli oba ugrupowania. Profesor owiadczy mi: - Moje badania wykazuj, e w kraju jest wicej takich, ktrzy s za tym, co Nixon robi w Wietnamie, ni tych, ktrzy si sprzeciwiaj. Jedyny kopot polega na tym, e najbardziej zagorzali zwolennicy prezydenta s za starzy na to, by powoano ich do wojska. - To si zgadza - odrzekem - na czym wic polega paski plan? - Jest bardzo prosty. Tym, ktrzy chc, ebymy zostali w Indochinach, musimy umoliwi podr tam i udzia w wojnie, a tych, ktrzy s przeciw, naley odesa do domu.

- Czy to znaczy, e chce pan podnie granic wieku osb powoywanych do suby czynnej? - Nie podnie. Znie. eby kady, kto wierzy w skuteczno wojny, mg si natychmiast zaokrtowa. Moje badania wykazay, e mamy setki tysicy ludzi, ktrzy mwi naszym modym obywatelom: Chciabym by w twoim wieku, eby mc walczy. Plan Applebauma umoliwia tym ludziom realizacj ich marzenia. - Ale moe nie mwi tego serio - zaprotestowaem. - Moe mwi tylko dlatego, eby dzieciaki poczuy si raniej. - Oczywicie, e mwi serio. Czy zna pan choby jednego czowieka, ktry nie byby gotw zrezygnowa z ciepej posadki, eby mc umartwia si na polach ryowych delty Mekongu? - Nie przychodzi mi nikt na myl. - Urok mego planu polega na tym, e w ten sposb zdobdziemy wytrzymaego, zdecydowanego na wszystko onierza, ktry bez zadawania pyta pjdzie prosto w bj. I w rezultacie armia USA bdzie skada si wycznie z ludzi, ktrzy szczerze wierz, e to, co robimy w Indochinach, jest suszne. - A jak ma pan zamiar organizowa rekrutacj tych ludzi do wojska po zniesieniu granicy wieku? - Zadamy ochotnikw. Jeli to nie poskutkuje, przejrzymy poczt prezydenta Nixona. Kady, kto pisa list popierajcy jego polityk, zostanie automatycznie powoany do suby. - Profesorze, znalaz pan najkapitalniejsze rozwizanie sytuacji, ktra wydawaa si bez wyjcia. Paskiemu planowi nikt nie moe si sprzeciwi. - Jest bezbdny, cho musz przyzna to nieskromnie sam. Jeli ludzie popierajcy Nixona obsadz linie frontw, a ludzie sprzeciwiajcy si jego polityce wrc do Stanw, to bdziemy mogli zosta w Wietnamie jeszcze przez 20 lat i nikogo nie bdzie to ani grza, ani zibi.

Byy prezydent Nixon

(Wolabym by prezydentem na okres jednej kadencji ni prezydentem na okres dwch kadencji, gdybym mia za to zapaci tym, e Ameryka staaby si mocarstwem drugorzdnym. Z przemwienia prezydenta Nixona do narodu 30 kwietnia 1970 r.) - Dobry wieczr, panie i panowie. Mwi Walter Cronkite. Mamy dzi 12 maja 1973 i jestem tu, w San Clemente w Kalifornii, z byym prezydentem Richardem Nixonem, ktry, jak wiecie, zdecydowa si nie ubiega o drug kadencj w 1972 roku. Panie prezydencie, jest pan ju od kilku miesicy poza Biaym Domem. Jak si pan w zwizku z tym czuje? - No c, Walterze, chciabym jedn rzecz stwierdzi z cakowit jasnoci. Brak mi Biaego Domu tak jak kademu, kto kiedykolwiek tam zamieszkiwa, ale niczego nie auj. Jak wiesz, przystpiem do firmy adwokackiej Nixon, Agnew, Mitchell i Carswell i powodzi nam si bardzo dobrze. - Czy mgby pan sprecyzowa, w ktrym momencie zdecydowa si pan nie ubiega o now kadencj? - Nie mog poda dokadnej daty. By moe byo to wtedy, gdy John Lindsay pokona mnie w wyborach wstpnych w stanie New Hampshire. Postanowiem wwczas, e bd dziaa na rzecz

pokoju, a jedynym sposobem, w jaki mogem to uczyni, byo skrelenie si z listy kandydatw na prezydenta. Ponadto Pat nie chciaa, abym ubiega si o now kadencj. - Panie prezydencie, wielu ludzi uwaa, e przyczyn, dla ktrej nie mg pan ubiega si o drug kadencj, bya paska decyzja zaangaowania nas w Kambody. Czy zgadza si pan z tym pogldem? - Chciabym stwierdzi z cakowit jasnoci: zdecydowaem si wkroczy do Kambody w celu pooenia kresu wojnie. Ale komunici zapatrywali si na to inaczej i dlatego wkroczyli do pnocnego Syjamu. Zmuszony wic byem dokona inwazji na Syjam, aby zlikwidowa ich bazy zaopatrzeniowe w tym kraju. Kiedymy to uczynili, komunici nadal odmawiali nawizania rozmw pokojowych i zaczli zaopatrywa pnocny Syjam z terytorium Birmy. Nie moglimy pozwoli na to, by wykorzystywali oni Birm w charakterze sztyletu wymierzonego przeciwko naszym chopcom, i dlatego dokonalimy ofensywy w Birmie w nadziei, e skonimy Hanoi do rozsdku. Jednak zamiast tego Wietnamczycy pnocni zaczli zaopatrywa Birm z terytorium Chin komunistycznych, tak wic w celu zapewnienia ochrony naszym chopcom przypucilimy wraz z poudniowymi Wietnamczykami wsplny atak na Chiny komunistyczne. Strategia ta zostaa zaaprobowana przez Komitet Szefw Sztabu, a ja kontynuowaem jedynie polityk trzech prezydentw: Eisenhowera, Kennedy'ego i Johnsona. - Dlaczego jest pan przekonany, e siy komunistyczne nigdy nie zgodz si na pokj?- No c, jak wiesz, zobowizaem si do wycofania wojsk z Wietnamu. Im wicej wojsk wycofywaem, tym wicej aprobowaem akcji militarnych. Przeciyo to nasze siy zbrojne. Kiedy dokonalimy inwazji na Chiny, pozostao mi zaledwie stu amerykaskich onierzy. Gdy za agresorzy nie zareagowali przy stole konferencyjnym na nasz inwazj, musiaem poprosi spoeczestwo amerykaskie o dalszy milion onierzy. - I wwczas to doszo do strajku modziey i wszyscy poborowi w Stanach Zjednoczonych odmwili suby wojskowej. - To prawda. To byo jesieni 1971 roku. Musielimy wsadzi do wizienia 2 390 876 mczyzn za odmow suby wojskowej. Jak wiesz, nie mielimy dostatecznej liczby wizie i dlatego musiaem wyrazi zgod na bardzo kosztowny program budowy wizie. Te pienidze, ktre powinno si byo przeznaczy na wydatki wojskowe, spowodoway gwatowny wzrost inflacji. Wwczas podjem decyzj zdewaluowania dolara, co doprowadzio do zamieszek, ktre zmusiy mnie do wezwania wojsk, a wojsko niestety nie miao innego wyboru, jak strzela do protestujcych na ulicach Amerykanw. - Panie prezydencie, jak, paskim zdaniem, rol w tej decyzji nieubiegania si o ponown kadencj odegrali studenci? (Dalsze wypowiedzi zostay na yczenie Nixona usunite z programu ze wzgldu na bezpieczestwo kraju.)

VIII. Grunt to strach

W pastwie Paranoja

W miecie Depresja Maniakalna, na brzegach rzeki Schizofrenii, yj wadcy wielkiego kraju - Paranoi. Wadcy Paranoi raz po raz oznajmiaj, e obywatele spiskuj przeciwko rzdowi. Obywatele raz po raz oznajmiaj, e rzd spiskuje przeciwko narodowi. Poniewa o spiskach tych informuj rodki masowego przekazu, wadcy podejrzewaj, e istnieje spisek zorganizowany przez te rodki dla obalenia rzdu. To z kolei powoduje, e rodki masowego przekazu podejrzewaj, i wadcy spiskuj przeciwko rodkom informacji. Przywdcy Paranoi sdz, e gdyby rodki informacji przestay wytyka zo w kraju, to problemy zniknyby automatycznie. rodki informacji za uwaaj, e jeli nie bd wytyka rzdowi bdw, to dzia si bdzie jeszcze gorzej. Odcie skry ma wielkie znaczenie dla mieszkacw Paranoi; ludzie jasnoskrzy mieszkaj w najlepszych domach, maj najwicej pienidzy i yj w miertelnym strachu, e ludzie ciemnoskrzy oeni si z ich crkami. Ludzie ciemnoskrzy yj w miertelnym strachu, e jasnoskrzy ich pozabijaj. I jasnoskrzy, i ciemnoskrzy magazynuj bro, poniewa jedni i drudzy podejrzewaj si nawzajem o spiskowanie. Modzi ludzie z Paranoi podejrzewaj, e doroli i ich przywdcy ka im si da zabi w jakiej bezsensownej wojnie. Modzi ludzie wyszli wic na ulice z protestem. Z tej przyczyny doroli podejrzewaj, e modzie spiskuje przeciwko nim, i daj od wadcw uycia siy, eby modzi ludzie nie mogli zmieni ustroju. Sporo ludzi z Paranoi jest zdania, e wielkie przedsibiorstwa w caym kraju chc ich wykoczy zatruwaniem powietrza i wody. Wielkie przedsibiorstwa natomiast uwaaj, e istnieje spisek dla uniemoliwienia im produkowania rzeczy, ktrych ludzie potrzebuj. Wadcy s midzy motem a kowadem, gdy gospodarka Paranoi zaley od przedsibiorstw niszczcych rodowisko czowieka. Wadcy obiecuj wic narodowi, e oczyszcz powietrze i wod. Jednoczenie obiecuj podnie dochd narodowy i zapewni pene zatrudnienie. Nard za jest w rozpaczy, gdy wie, e niemoliwe jest spenienie obu tych obietnic na raz. W Paranoi nie ma do miejsc pracy i dlatego niektrzy ludzie musz korzysta z opieki spoecznej. Tote ci, ktrzy pracuj, podejrzewaj tych, ktrzy korzystaj z opieki, e cwaniacko unikaj roboty; ci za, ktrzy korzystaj z opieki, podejrzewaj tych, ktrzy pracuj, e nie dopuszczaj ich do pracy. Co gorsza, liderzy Paranoi podejrzewaj, e inne kraje spiskuj przeciwko nim, wic ponad 50 procent budetu wydaj na obron. Olbrzymia cz tych pienidzy idzie na kopanie dziur w ziemi, w ktrych umieszcza si wielkie, dugie pociski, przy czym wszyscy zapewniaj wszystkich, e pociski te nigdy nie bd uyte. Kadego wieczoru, przed snem, wadcy Paranoi zagldaj pod ka, eby zobaczy, kto spiskuje przeciwko nim. Rano sprawdzaj jeszcze raz. Jeli nawet nie znajduj nikogo, podejrzewaj najgorsze. Z tego samego powodu obywatele Paranoi zawsze ogldaj si za siebie, a take zastanawiaj si, czy ich telefony s na podsuchu. I gdy tak kady podejrzewa kadego o konspiracj - niemoliwe staje si rozwizanie ktregokolwiek z palcych problemw Paranoi. Zrozpaczeni przywdcy Paranoi zwrcili si o pomoc do Stanw Zjednoczonych. Na razie jednak USA wahaj si. Wysoki urzdnik amerykaski powiedzia ambasadorowi Paranoi: Poniewa nie mamy adnych takich problemw w naszym kraju, nie wiedzielibymy nawet, od czego zacz.

Zwiedzajcie Ameryk
Drogi turysto z zagranicy! Zapraszamy ci do zwiedzenia w roku 1968 Stanw Zjednoczonych, znanych jako kraj Bonnie i Clyde'a. Aby uatwi ci t podr, chcemy odpowiedzie na kilka pyta, ktre turyci zagraniczni stale nam zadaj. CZY ODWIEDZANIE STANW ZJEDNOCZONYCH JEST RZECZ NIEBEZPIECZN? Oczywicie, e nie. Amerykanie s agodnym narodem, ktry brzydzi si gwatem. Jedyne miejsce, gdzie mona co wieczr zetkn si z przemoc, to kino i telewizja. Mamy bowiem filmy kowbojskie, filmy kryminalne i kreskwki dla dzieci. Ale jeli nie odpowiada to twoim upodobaniom, moesz przekrci gak i obejrze sobie kronik najnowszych wypadkw. Poka ci w niej nie tylko zabijanie ludzi, ale take palenie wsi, rany, jakie odnosz nasi onierze, torturowanie wrogw - sowem wszystko, czego dusza zapragnie. Programy te nie maj oczywicie na Amerykanw adnego wpywu, wiedz oni bowiem, e ich one nie dotycz. JAK NALEY SI UBRA NA TAK PODR? Caa moda amerykaska jest w tym roku w stylu Bonnie i Clyde'a. Kady chce ubiera si po gangstersku. Jest to oczywicie tylko kpina, wiadomo bowiem, e nie imponuj nam gangsterzy, nawet jeli uwaamy Bonnie i Clyde'a za bohaterw. CZY JEST COS TAKIEGO, CO MOG KUPI W USA, A CZEGO NIE DOSTAN W MOIM KRAJU? Przede wszystkim bro. Nie mamy bowiem adnych przepisw regulujcych zakup broni. Nie bdziesz nawet musia fatygowa si do sklepu. Moesz j zamwi przez poczt za porednictwem gazet i tygodnikw. Moesz w ten sposb kupi strzelby, dubeltwki, bro rczn, pistolety, rewolwery, waciwie kady rodzaj broni. Oczywicie uywamy broni w Stanach Zjednoczonych tylko do polowa. I dlatego wanie Kongres w swej bezgranicznej mdroci nie chce zaakceptowa adnych ustaw, ktre by pozwoliy kontrolowa handel broni. Jest wszak przewiadczony o tym, e ktokolwiek kupuje bro w sklepie czy przez poczt, nigdy jej nie uyje dla celw innych ni polowanie. A JAK JEST ZE ZWIEDZANIEM MIAST AMERYKASKICH? Zwiedzanie miast amerykaskich jest rzecz absolutnie bezpieczn pod warunkiem, e nie wychodzi si na ulic po zmierzchu i w pewnych godzinach dnia. Najlepiej spyta urzdnika hotelowego. Powie ci on, po jakich ulicach i w jakich godzinach moesz si porusza. Amerykanie s dumni ze swego poczucia prawa i porzdku. Nigdy nie zrobiliby czego, co by je mogo zakci. KIEDY NAJLEPIEJ WYJECHA DO STANW ZJEDNOCZONYCH? Kady czas jest dobry z wyjtkiem moe naszego dugiego, gorcego lata, ktre zaczyna si w poowie marca, a koczy pod koniec padziernika. W tym czasie ludzie s czsto podenerwowani i nie tak przyjanie nastawieni wobec turystw jak na przykad gdzie koo Boego Narodzenia. GDZIE MONA ZOBACZYC PREZYDENTA? Mona obejrze sobie Biay Dom, jednak prezydent, ze wzgldu na bezpieczestwo, nie wystpuje publicznie, a ju na pewno nie w czasie i w miejscu, gdzie jest zapowiedziany. Zreszt nikt z naszych wysokich urzdnikw nie ma ju swobody podrowania. Ale turystom nie powinno to przeszkadza. Maj przecie paszporty innych krajw.

Mam nadziej, e odpowiedziaem na wikszo pyta. Zapomnij wic o swych troskach i przyjed zobaczy Amerykanw przy pracy i zabawie. Obejrzyj sobie, jak dziaa prawdziwa, cywilizowana demokracja i nard, w ktrym ludzie kochaj si i yj w harmonii. Przekonaj si sam, dlaczego Stany Zjednoczone s przywdc wolnego wiata i wzorem tego, co mona zrobi, kiedy si cieszy zrozumieniem, posiada bogactwo i wadz. Zwiedzajcie Ameryk!

1970 jest lepszy

Ogoszono niedawno, e rok 1969 zosta odstawiony do fabryki w Detroit ze wzgldu na wykryte w nim powane usterki. Ludzie, ktrzy stworzyli model 1969, usiuj broni si i twierdzi, e rok by niezy; za wypadki win ponosz ludzkie bdy: - Kiedy zaczynalimy w styczniu, mielimy bardzo dobry model roku. To nie nasza wina, e nie spisa si dobrze. Popenilimy moe bdy w projektowaniu, ale sami przyznalimy si do nich. Ludzie mieli najwicej pretensji o to, e koszt modelu 1969 okaza si duo wyszy, ni przypuszczano. W Stanach Zjednoczonych cena podniosa si o 6 procent od stycznia do grudnia. Pod koniec roku wiele osb doszo do wniosku, e nie moe sobie pozwoli na taki model. Ale 1969 nie tylko by droszy, lecz take bardziej tandetny i mia wicej brakw ni poprzednie modele. Pewien agent reklamowy, ktry ma ju peny bilans 1969, owiadczy: - Moe obiecywalimy zbyt wiele. Sdz, e wszyscy spodziewali si, e jazda bdzie atwiejsza, spokojniejsza ni w latach poprzednich. Prawdopodobnie reklama bya zbyt natrtna. Dyrektor handlowy stwierdzi: - Najbardziej zaszkodzio nam to, e modzie odwrcia si od 1969. Nie chciaa mie z tym modelem nic wsplnego. A wiadomo, e rok nie moe by udany, jeeli nie podoba si modziey. - Dlaczego modzie go nie chciaa? - zapytaem. - Przeprowadzilimy ankiet i spostrzeglimy, e modzie uwaa, i nie mwimy jej prawdy o 1969. Sdz, e pacimy teraz za te wszystkie buble, ktre produkowalimy w ostatnich dziesiciu latach. Modzie da roku doskonaego, a my nie moemy wyprodukowa modelu, ktry zadowoliby wszystkich. Ponadto ankieta wykazaa, e modzie nie dostrzega niczego nowego w 1969. Uwaaa, e uyty w tym modelu chrom, nikiel i rne ozdbki su do pokrycia tej samej, starej zawartoci. Modzie chce modelu rewolucyjnego, w ktrym byyby wszelkie moliwe ulepszenia. A my nie moemy tak szybko zmieni caego oprzyrzdowania. - Czy w ankiecie bya mowa take o bezpieczestwie? - Wielu modych ludzi -wyraao obaw, e mog zosta zabici w modelu 1969; domagali si od nas gwarancji, e do tego nie dojdzie. Powinni wiedzie, e z ekonomicznego punktu widzenia nie sta nas na udzielanie takich gwarancji.

- A jak wypada ankieta wrd osb w wieku powyej 30 lat? - Ci ywili inne obawy. Wynikay one z przekonania, e modzie zbyt szybko jedzia modelem 1969, nie troszczc si o skutki takiej jazdy. Ale ta grupa bya take rozczarowana zmianami, jakie wprowadzilimy do 1969. Jej przedstawiciele twierdzili, e wol bardziej konserwatywne, mocniej budowane modele lat pidziesitych. Gotowi byli zrezygnowa z szybkoci na rzecz solidniejszego wykonania. - Czy mgbym obejrze model 1970? Dyrektor zaprowadzi mnie do gsto obstawionego stra budynku. - Sdz, e wprowadzilimy wiele ulepsze - powiedzia. - 1970 bdzie najlepszym z modeli, jakie wyprodukowalimy dotychczas... Zwietnamizowalimy silnik. Zerwa zason, ktra okrywaa 1970, a ja jknem: - Jaki pikny I - Te tak uwaam - odpar. - Miejmy nadziej, e chwyci.

TV pracuje po nowemu
Jest rok 1970. Telewizja amerykaska zrewidowaa sw polityk informacyjn, tak jak zadaa administracja. A oto rezultaty: - Prosto z naszego studia w Biaym Domu - wieczorne wydanie wiadomoci przekazuje Ronald Ziegler i Herb Klein z Waszyngtonu, senator Strom Thurmond z Aten w stanie Georgia i gubernator Ronald Reagan z Sacramento w Kalifornii. Mwi Ron Ziegler. - Dobry wieczr, panie i panowie. W Biaym Domu byo dzi cicho i spokojnie. Prezydent Nixon pracowa w swym pokoju konferencyjnym przyjmujc goci i doradcw. Nastpnie zjad obiad z pani Nixon, po czym poszed na spacer do Ranego Ogrodu. Tam zatrzyma si na chwil, aby porozmawia z szecioletnim chopcem, ktry wystawi gow zza potu. Chopiec, ktry nazywa si Michael Redfern, z Boise w stanie Idaho, obwieci prezydentowi, e jest czonkiem Milczcej Wikszoci, e popiera wysiki prezydenta na rzecz szybkiego i honorowego rozwizania konfliktu wietnamskiego i jest dumny z poczyna swego prezydenta. Prezydent Nixon tak si wzruszy, e poczstowa go kanapk. A teraz czymy si z Herbem Kleinem w gmachu rzdu. - Dzikuj, Ron. Ostatnie badania Gallupa ujawniy wanie, e polityk wewntrzn prezydenta popiera 98 procent obywateli amerykaskich, czyli o cae dwa procent wicej ni w zeszym miesicu, kiedy to popularno Nixona chwilowo spada z powodu podwyszenia ceny mleka do jednego dolara za litr. A teraz gos ma John Volpe z Departamentu Komunikacji: - Wysi urzdnicy administracji wyrazili ogromne zadowolenie z postpu w budowie samolotu SST. Podczas wczorajszych prb z samolotem w domach Bostonu wyleciao zaledwie 7 tysicy szyb, gdy poprzednio, w Providence, a 10 tysicy. Inynierowie maj nadziej, e wszystkie te niedocignicia usun do roku 1987 i wtedy koszty sigajce obecnie 4 miliardw dolarw zaczn si zmniejsza. - W tym tygodniu osignito na Poudniu wyszy stopie integracji. Powie o tym Strom Thurmond z Aten w stanie Georgia.

- Mimo zapewnie Departamentu Sprawiedliwoci, e kierownictwu szk da si wicej czasu na przygotowanie rozsdnych planw integracyjnych, przyjto wczoraj do szkoy w Missisipi dwoje modych Murzynw. Integracja przebiegaa pokojowo, nie zanotowano adnych ekscesw, w zwizku z czym przedstawiciele administracji wyrazili gbokie zadowolenie. Zakad, ktry przyj uczniwMurzynw, jest szko dla niewidomych w Mountain Valley. - A teraz gos ma nasz korespondent z Atlanty w stanie Georgia, John Mitchell. - Dzikuj, Strom. Gubernator Lester Maddox urzdzi piknik dla przywdcw Partii Republikaskiej. Odby si on na stopniach gmachu wadz stanowych. Dodatkow atrakcj tej uroczystoci byo chralne odpiewanie pieni Boe, pobogosaw Ameryce. Republikanie przyznali, e poprosili eksrestauratora Maddoxa o zaopiekowanie si kulinarn stron konferencji republikaskiej w 1972 roku i o dostaw pieczonych kurczakw. - W Kalifornii niesforni studenci urzdzili demonstracj. Opowie o tym Ronald Reagan z Sacramento. - Niesforni studenci, w wikszoci brodaci i dugowosi, demonstrowali dzisiaj protestujc przeciw uchwale zarzdu uczelni, ktry postanowi, e wszyscy biorcy udzia w jakichkolwiek demonstracjach strac automatycznie prawo jazdy. W rozpdzeniu tumw pomagao 6 samolotw przystosowanych do rozpylania rodkw chemicznych na polach. Zaopatrzone byy w mieszank DDT i gazy zawice. Tum ostrzelano te z myliwcw kalifornijskiej Gwardii Narodowej. - Dzikuj, gubernatorze. Na zaimprowizowanej konferencji prasowej zapytano prezydenta Nixona, czy popiera projekt wiceprezydenta Agnew o wstrzymaniu ubezpiecze spoecznych kademu, kto ma ponad 65 lat i odwaa si krytykowa administracj, a zamieszkuje na obszarze Waszyngtonu i Nowego Jorku. Prezydent owiadczy, e zna tekst przemwienia Agnew, ale wstrzymuje si od komentarzy. I to ju wszystko. Ron Ziegler yczy pastwu dobrej nocy.

Kupowanie flagi
Nabycie flagi amerykaskiej jest dzi problemem o wiele trudniejszym, ni mona by sdzi. Doszedem do tego wniosku ktrego dnia, gdy udaem si do sklepu, by zakupi flag na 4 lipca... Sprzedawca owiadczy mi, e ma trudnoci z utrzymaniem dostatecznego zapasu chorgiewek: - Zawdziczam to telewizji - powiedzia mi. - Za kadym razem, kiedy telewizja pokazuje jakiego ptaka palcego flag amerykask, natychmiast klienci wykupuj cay ten towar. Czym mog panu suy? - Chciabym naby flag amerykask. - Bardzo dobry pomys, sir. Trzeba pokaza tym zawszacom, co my o nich mylimy. - No c, ja, hm... - Czy potrzebna jest panu do lejszej bitki, czy do prawdziwej bijatyki? - Przepraszam, nie rozumiem? - Mamy ten oto model, ktry wietnie nadaje si do twardych bw. Dolna cz drzewca naszpikowana jest elazem i nie pka, nawet kiedy bije si w co twardego.

- Nie sdziem, e... - A ten model, troch tylko droszy, nadaje si wietnie do walki wrcz. Orze na kocu jest specjalnie wyostrzony i jak si nim pchnie, to mona niele uszkodzi ebro. - To bardzo adnie, ale... - Tu za mamy flag na erdce metalowej. Jest twardsza ni drewniana i jak hukn ni kogo w kostk, rezultat jest zdumiewajcy. - Prosz pana, ja... - A to nasza mini-flaga. Drzewce jest o poow krtsze od normalnego i moe by wprawdzie uywane jako paka, lecz nie jako lanca. Wielu naszych klientw lubi ni wymachiwa. Nasi patrioci odnieli przy jej pomocy wielki sukces w St. Louis, gdzie pobili pewn kobiet i jej syna-weterana. - liczna, ale przypuszczam, e ma pan... - Ten za model jest ciszy i mona posugiwa si nim jak kijem baseballowym. Niech pan sprawdzi uchwyt. Nigdy nie wysunie si panu z rki. - Szukam czego taszego. - Mamy model Potna Miniaturka. Ma tylko 60 centymetrw dugoci i chocia wyglda wto, to mona ni dobrze przyoy. - Dobrze. Wezm Potn Miniaturk. - Prosz bardzo, sir. Czy ma pan przy sobie jak legitymacj? - Legitymacj? - Tak, sir. Zawsze prosimy o legitymacj. Czy ma pan jaki dowd, e popiera pan polityk Nixona w Kambody? - Nie przy sobie. Nie wiedziaem, e musz legitymowa si kupujc flag amerykask. - Oczywicie, e pan musi. Flaga amerykaska to miercionona bro i nie sprzedajemy jej byle komu, kto przyjdzie prosto z ulicy. - Przepraszam, powinienem by przynie z sob jak legitymacj. - A w ogle po co panu flaga? - Jeli pan mnie nie wsypie - powiedziaem - to zdradz panu, e chciaem j 4 lipca wywiesi w oknie...

Specjalista od fobii
Pewien genera powiedzia niedawno na konferencji prasowej, e Amerykanie ywi jak fobi przed broni jdrow. Trafio mi to do przekonania; musz bowiem przyzna, e mam tak fobi od duszego czasu. Ale teraz postanowiem co z tym zrobi. Poszedem do dra Adolfa Strainedluffa, psychiatry specjalizujcego si w fobiach antynuklearnych. - Na kozetk - powiedzia. - Jakie ma pan kopoty?

- Doktorze - rzekem spogldajc na sufit - dry mnie strach przed broni nuklearn. Wiem, e to gupota, ale to jest bardzo konkretny strach. - Aha, ciekawe. Kiedy po raz pierwszy zda pan sobie spraw z tej fobii? - Chyba w czasie Hirosimy albo Nagasaki. Nie jestem pewny. Widziaem fotografi tych zabitych ludzi, kilometry, kilometry ruin i nagle zapa mnie ten strach przed broni atomow. Dr Strainedluff postuka owkiem we wasne kolano. - A jak si ta fobia objawia? - zapyta. - W dziwny sposb, doktorze. Mam uczucie, e umr, jeli jeszcze zobacz chmur w ksztacie grzyba. - Bardzo ciekawe, bardzo ciekawe. Pan wie oczywicie, e to wszystko dzieje si w paskim umyle? - Oczywicie. Dlatego tu przyszedem. Nie chc popeni jakiego gupstwa. - Jest pan bardzo chory. Myli pan, e jeli ponad wier wieku temu bomba atomowa zabia kilka tysicy ludzi, to jest pan dzi zagroony. Okazuje pan dziecinn wrogo w stosunku do wojskowego uzbrojenia. W psychiatrii nazywamy to militarno-przemysowym kompleksem niszoci. - Wiem, e jestem chory. Powinien mi pan pomc, bagam. - Dobrze. Przede wszystkim musi pan przezwyciy ten absurdalny strach przed bombami jdrowymi. Musi pan myle o nich po prostu jako o jeszcze jednej broni w naszym duym arsenale obronnym. Mamy noe myliwskie i bomby H, a w czasie wojny jedno jest rwnie dobre jak drugie. Boi si pan noa? - No c, nie zastanawiaem si nad tym. - To dlaczego boi si pan bomby H? Jest to n troch w innym ksztacie. - Nigdy nie mylaam o tym w ten sposb. - Okay. Teraz spjrzmy na fakty. Na Bikini zrzucilimy eksperymentalnie 20 bomb. Mylelimy, e zniszczylimy tam wszystko. Bylimy do tego stopnia naiwni. Wie pan, e po tym caym bum-bum Bikini kwitnie, a szczury s tam bardziej tuste ni kiedykolwiek przedtem? - Mio mi to sysze. - Orzechy kokosowe zwisaj z drzew, ryby pywaj w zatoce, a na wyspie sycha gosy wi. Tylko raki maj si gorzej. - Nie lubi rakw - odparem. - No wic nie ma si pan czym martwi. Dr Strainedluff zacz bawi si rcznym granatem, zawieszonym na dewizce zegarka. - Jeli chce pan by szczliw, normaln istot ludzk - wrzasn - musi pan skoczy z tym pacyfistycznym poczuciem winy! I wyno si pan std ze swymi parszywymi fobiami, ze swoim gadaniem o strachu przed mierci. Jeli nie chce pan wchon odrobiny radioaktywnego pyu dla dobra kraju, to nie ma pan tu czego szuka! Mimo tego wybuchu dr Strainedluff wyleczy mnie z mojej fobii. Nie boj si ju broni jdrowej. Teraz boj si jego.

Grunt to strach
Czy zastanawialicie si kiedy, dlaczego w gazetach i dziennikach telewizyjnych mwi si stale tylko o kryzysach? Wydaje wam si, e to wynika po prostu z aktualnych wydarze. Ale mylicie si. Wszystkie najwiesze wiadomoci prasowe w naszym kraju znajduj si pod kontrol organizacji noszcej nazw Rada do Spraw Szerzenia Niepokoju. Ktrego dnia odwiedziem siedzib gwn Rady, ktra mieci si w nie oznaczonym domu z brzowego kamienia na przedmieciach Princeton. Ku mojemu zdziwieniu sekretarz Rady zgodzi si mnie przyj. Poinformowa mnie: - Rada do Spraw Szerzenia Niepokoju powstaa zaraz po drugiej wojnie wiatowej, kiedy przekonalimy si, e ludzie zbyt beztrosko i obojtnie odnosz si do wydarze wiatowych. Zdecydowalimy wic, e musimy w ten sposb konstruowa wiadomoci, eby musieli si stale o co martwi. - Jak to osigacie? - Posiadamy liczny zesp badaczy. Jego zadaniem jest wyszukiwa nowe kryzysy i obawy, ktre by mona narzuci ludziom. Obawy, jakich sami nigdy by nie wymylili. Zesp wybiera materia, ktry przedstawia kolegium redakcyjnemu. Zbiera si ono kadego ranka i decyduje, ktra wiadomo moe wywoa tego dnia najwikszy niepokj. Wanie taka konferencja odbdzie si za kilka minut. Niech pan pozostanie. Po kilku minutach 12 uroczystych panw, kady z plikiem akt pod pach, zasiado przy konferencyjnym stole. Siedziaem pod cian i suchaem. Sekretarz powiedzia: - Panie Wallin, co pan ma do zaproponowania? - Sir, wiem, e sytuacja wietnamska przestaje ju denerwowa ludzi. Ale moe zaniepokoiaby ich znowu ofensywa z okazji wita Tet. Pan, nazwiskiem Simon, wyrazi sprzeciw: - Ludzie maj dosy Wietnamu. Nikogo to ju nie martwi. Myl, e powinnimy zaj si Berlinem. Jest tu czym postraszy, nie tylko z powodu Niemcw wschodnich i Sowietw, ale rwnie studentw zachodnioberliskich. Jeli mwimy o lku, to trudno sobie wyobrazi sytuacj bardziej niepokojc. - Mielimy przez trzy dni z rzdu Bliski Wschd. Dlaczego nie moglibymy powrci do zamieszek rasowych? To zawsze denerwuje Amerykanw - powiedzia Kalcheim. Baker pokiwa przeczco gow: - Nie przesadzajmy z zamieszkami rasowymi. Zachowajmy je sobie na gorsze dni. Myl, e rewolta studencka jest rzecz, ktr ludzie najmniej rozumiej. Mamy troch doskonaych zdj z uniwersytetw w Berkeley i San Francisco, a take film dla telewizji. - Jeli chodzi o wywoanie prawdziwego strachu - powiedzia sekretarz - nie byo nic lepszego od burzy nienej w Nowym Jorku. Czy nie mamy czego w tym rodzaju?

- Jest huragan bkajcy si gdzie koo Wysp Bahama, ale to nazbyt lokalne. Kraj nigdy za bardzo nie przejmuje si katastrofami na Florydzie. - A moe jaki zalew play rop naftow, jak w Santa Barbara? - Nie mamy, sir. W dodatku Nixon nie ogosi w tym tygodniu adnej nowej nominacji, ktra by moga kogokolwiek przestraszy. - A co z de Gaulle'em? - On jest przeraajcy. Ale wydaje mi si, e potrzebujemy czego nowego. Nie dalimy publicznoci adnego nowego powodu do zmartwienia od czasu, kiedy wojskowi zadali budowy systemu obrony przeciwrakietowej. Sekretarz powiedzia: - Gdyby istnia sposb na przywrcenie epidemii grypy Hongkong... Ale skoro to jest wszystko, czym dysponujecie, a jest tego o wiele za mao, nastraszymy ich jutro, jak wszyscy diabli, Berlinem. Posiedzenie skoczyo si. Zapytaem sekretarza: - Rozumiem ju, jak pracujecie, ale skd bierzecie pienidze na swoj dziaalno? - Jestemy subsydiowani gwnie przez przemys wyrabiajcy aspiryn i rodki uspokajajce, ale pomaga nam rwnie przemys spirytusowy.

Bawimy si w depresj
Najnowsza gra towarzyska, modna w Stanach Zjednoczonych, to depresja. Od czasu, gdy szarady szturmem zdobyy nasz kraj, nic nie da si porwna z depresj. Celem tej gry - w ktr mona bawi si w lokalach zamknitych i na wieym powietrzu, na przyjciach, obiadach, w kawiarniach i gdziekolwiek - jest doprowadzenie drugiego czowieka do depresji wikszej ni depresja, do ktrej on was doprowadza. Oto jak to si odbywa: Na jakim cocktailu Jones serwuje pik: - Nigdy nie widziaem naszego kraju w gorszej sytuacji. Evans chwyta serw: - Dzieci zobojtniay na wszystko. Jones odbija pik: - Nie maj poczucia wartoci i szacunku. Evans przy siatce: - Gdybymy im wszystkiego nie podawali na tacy, nie byliby tak pochopni w atakowaniu ustroju. Jones celuje w rg: - Powinni si troch podksztaci, zanim zaczn nas uczy co i jak. Evans ratuje pik: - Potrzebny im fryzjer i kpiel. Jones odbija: - Duo gadaj, a nie chc sucha. Evans cina: - Jestemy w diabelnym bagnie. Jones nie trafia: - Masz racj.

Evans wygra mecz, gdy doprowadzi Jonesa do wikszej depresji. Ale mao brakowao, by przegra. Depresja staa si te ulubion gr modziey, zarwno ze szk rednich jak i studentw. Oto mecz mieszanego debla. Student serwuje: - Nigdy nie widziaem naszego kraju w gorszej sytuacji. Maturzysta odbija: - Nikt nas nie rozumie. Partner studenta: - Nie mog ju znie rozmw z moimi rodzicami. Partner maturzysty cina pik: - Jedyne, o czym myl, to pienidze, pienidze, pienidze. Student bije back-handem: - Nie ma po co y. Maturzysta broni: - Nie moemy niczego planowa na przyszo. Partner studenta chwyta: - Nikogo nie obchodzi nasz los. Partner maturzysty wali w rg: - Nikt nas nie kocha. Student odbija: - Chc tylko, ebymy si strzygli. Student: - To s hipokryci. Partner studenta: - Chciabym umrze. Partner maturzysty: - Chciabym by bardziej nieboszczykiem ni ty. Student: - Wszyscy umrzemy, czy chcemy, czy nie. Maturzysta: - Wszystko to wistwo. Ten mecz zakoczy si remisem, wic umwiono si, e pary bd kontynuoway gr nastpnego dnia o tej samej porze. W depresj grywa si w caych Stanach Zjednoczonych, ale najbardziej popularna jest ona w Waszyngtonie i nie mona tam uczyni kroku, by nie natrafi na kogo, kto zaproponuje rozgrywk. I jeli ten kto chce ci doprowadzi do depresji na temat wojny, ty moesz zahaczy go inflacj, jeli on prbuje demonstracjami, ty prbuj mwi o administracji. W Waszyngtonie ma si tyle spraw do wyboru, e jest rzecz niemoliw, aby kto doprowadzi ci do depresji bardziej ni ty jego.

Nowy rodzaj narkomanii

Nie mwi si o tym wiele, ale Stany Zjednoczone osigny stan narkotyzowania si zymi wiadomociami. Doszo do tego, e jeli ludzie nie dostaj swej codziennej porcji zych wieci, staj si niespokojni, nerwowi, a nawet ogarniaj ich myli samobjcze. Dr Felix Hamburger usiuje leczy ludzi, ktrzy popadli w nag zych wiadomoci, a ja pewnego dnia odwiedziem jego klinik. Doktor owiadczy mi w swym gabinecie:

- Nasze badania wykazuj, e 90 procent ludnoci w wieku powyej 12 lat posiada nienormalne skonnoci do wysuchiwania zych wieci. 20 lat temu tylko 30 procent ludzi miao ten nag. - Czym pan to tumaczy? - Dziki telewizji, prasie, rodkom szybkiej informacji ze wiadomoci stay si dostpne kademu. Mona je znale w kadym barze, na kadym rogu ulicy, w szkole, w domowym radiu. Trzeba tylko kupi gazet lub przeczyta tygodnik, eby zdoby porcj zych wiadomoci. Najgorsze jest to, e w ludzkim organizmie wytwarza si rosnca tolerancja zych wiadomoci i dla zaspokojenia naogu potrzebne s coraz wiksze dawki. Handlarze tego narkotyku, od urzdnikw rzdowych po dziennikarzy, wiedz o tym i na zych wiadomociach zbija si due majtki. - Czemu wobec tego nie wydaje si ustaw zakazujcych szerzenia zych wiadomoci? - zapytaem. - Gdy Amerykanie maj teraz nienasycony apetyt na wszystko, co wprawia ich w depresj. Niech pan odetnie dostaw zych wiadomoci do tego kraju, a kady dozna szoku. W trakcie naszej rozmowy do gabinetu wpada pielgniarka: - Doktorze, doktorze, niech pan biegnie, McCanley ma napad szau. Pobieglimy przez hall do sali zabiegowej. Dwaj pielgniarze wykrcali ramiona McCanleyowi. - Doktorze, niech mi pan da porcj - wy McCanley. - Bagam, doktorze, jeden may zastrzyk zych wiadomoci! Dr Hamburger powiedzia surowo: - McCanley, przyszede do nas proszc, eby ci wyleczy. Mwie, e nie moesz ju znie zych wiadomoci. e masz do. Nie wyleczymy ci, jeli bdziesz si ich domaga. - Ale nie wiedziaem, jak to bdzie, kiedy nie bd dostawa zych wiadomoci. Nie znios tego, doktorze. Dajcie mi do przeczytania ze dwie stroniczki tygodnika Time, jakie przemwienie wiceprezydenta Agnew, byle co, doktorze. - To samo mwie wczoraj, McCanley. Pozwolilimy ci oglda dziennik telewizyjny o szstej wieczorem. Jeli znowu ci ustpimy, nigdy nie wyzbdziesz si naogu. - Doktorze, chocia jaki tytu. Byle jaki tytu. Obiecuj, e jutro ju o nic nie poprosz. Dr Hamburger przestudiowa kart chorobow McCanleya. - Dobrze - powiedzia pielgniarce. - Dajcie mu dane o bezrobociu za padziernik. Pielgniarka podesza do szafki z medykamentami, wyja wycinek gazetowy i daa go McCanleyowi do przeczytania. Pacjent zacz si uspokaja, przesta wyrywa si pielgniarzom. apczywie studiowa kade sowo. - Co podobnego! Co podobnego! - woa. - Jak mi dobrze! Zostawilimy McCanleya czytajcego wycinek wci od nowa. - Jak pan widzi - powiedzia dr Hamburger - nie mamy osigni zadowalajcych. Problem w kraju polega na tym, e wszystko byoby dobrze, gdybymy mieli do czynienia z rzeczywistymi zymi wiadomociami. Ale wida wyranie, e tych prawdziwych zych wieci jest za mao do rozpowszechniania. Handlarze produkuj wic sztuczne ze wiadomoci i mieszaj je z prawdziwymi.

Wikszo Amerykanw tak si uzalenia od zych wiadomoci, e nie potrafi ju odrni prawdziwych od sztucznych. - Na czym wic polega niebezpieczestwo? - Sztuczne ze wieci mog naprawd wykacza ludzi. Za wiadomo wytwarza tajemnicz reakcj chemiczn i ten, kto zbyt dugo naraony jest na jej dziaanie, moe atwo sta si tematem nekrologu.

I nikt ju si nie mia

Ostatnim czowiekiem, ktry zamia si w Stanach Zjednoczonych, by Robert Ketchum, a stao si to w poniedziaek, 3 sierpnia 1978 roku. Nie, nie byo ustawy zakazujcej ludziom mia si; przestali dobrowolnie. Nikt nie wie, kiedy dokadnie przestano mia si w Ameryce. Republikanie twierdz, e byo to za czasw administracji Johnsona, a demokraci - e w trakcie prezydentury Nixona. Putnam Toynbee autor napisanej w 1990 roku historii lat siedemdziesitych - utrzymuje, e pierwsz grup spoeczn, ktra zrezygnowaa ze miechu, byli studenci. - Nie ma si z czego mia - mwili sobie w rozpaczy. - Wszystko gnije. Rzd, establishment, system, samo ycie. Jestemy skazani na plastykow egzystencj i niech nas szlag trafi, jeli bdziemy si z tego mia. Jeeli w jakikolwiek sposb wykaemy zadowolenie, bdzie to dowd naszej saboci. Toynbee wykazuje, e wszystko, co robia modzie w Stanach Zjednoczonych, bywao w kocu podchwytywane przez dorosych. Kiedy wic modzi ludzie przestali si mia, starsi zaczli ich naladowa. Skrzywione twarze stay si modne. W szykownych czasopismach publikowano artykuy, e miech jest czym przestarzaym, i wkrtce nawet na prowincj dotara wie, e kady, kto si mieje, jest albo durniem, albo otrem. Agencje reklamowe, wyczulone na nastroje konsumentw, zrezygnoway z opacania widowisk komediowych w telewizji. Stacje radiowe zaleciy wyeliminowanie miechu z programw, a gazety pozbyy si komiksw i tekstw, ktre mogyby wywoa miech czytelnika. Toynbee twierdzi w swojej ksice, e byy takie warstwy ludnoci, ktrym trudno byo zrezygnowa ze miechu, ale ludzie ci robili to prywatnie, w mieszkaniach, gdzie nikt ich nie mg zobaczy. Zbieray si grupy bliskich przyjaci, dzieci wysyano na noc do krewnych i miano si przez dwie, trzy godziny we wasnym gronie. Istniao te kilka klubw, gdzie ludzie mogli usysze komika lub obejrze jaki dawny, wesoy film. Ale gdy starsze pokolenie zaczo wymiera, kluby te zbankrutoway: nie byo modych amatorw miechu, ktrzy chcieliby do nich uczszcza. miech w gmachach publicznych by zabroniony i uwaany za objaw wyjtkowo zego smaku. Kady, kto zamia si w restauracji czy teatrze, musia opuci lokal. Gdy kto prbowa zamia si na ulicy lub w parku, przechodnie obrzucali go oburzonymi spojrzeniami lub bili.

Rzd uczestniczy w tej kampanii antymiechowej publikujc codziennie owiadczenia, e sprawy stoj dzi gorzej ni wczoraj. I aby mie pewno, e nikomu nie zechce mia si jak dawniej, Waszyngton podnosi podatki, wydawa skandaliczne ustawy, straszy midzynarodowym zagroeniem i informowa o ponurej sytuacji gospodarczej kraju. ycie zaiste przedstawiao si pospnie. Toynbee twierdzi, e ostatnim czowiekiem, ktry zamia si publicznie w Stanach Zjednoczonych, by Robert Ketchum z Salem (stan Massachusetts). Ketchum sta na rogu ulicy, gdy jego przyjaciel Adolph Green polizn si na skrce banana. Ketchum, nie zdajc sobie sprawy z tego, co czyni, wybuchn miechem. Zosta wic otoczony przez gniewny tum, schwytany, zacignity na rodek placu i przywizany do supa ogoszeniowego. Pod nogi rzucono mu gazie i spalono go na stosie. Wszystkie stacje telewizyjne naday ten ewenement i lekcja nie posza na marne. Toynbee uwaa, e duo czasu upynie, zanim kto zamieje si publicznie w Stanach Zjednoczonych.

IX. Jak ratowa posad?

egnajcie, Jonesowie
Zasadnicze pytanie, jakie nasuwa si kademu w 1971 roku, brzmi: co stao si z nasz gospodark i gdzie tkwi bd? atwo zrzuca na administracj Nixona win za recesj gospodarcz, ale - gdy poznacie prawd - zrozumiecie, e Nixon nie ma z tym nic wsplnego. Kopoty spowodowa pewien facet, Harry Putnam, ktry mieszka na Maple Street obok innego faceta, Roberta Jonesa. Przez wiele lat rodzina Putnamw naladowaa we wszystkim rodzin Jonesw. Gdy Jones kupowa nowy samochd, Putnam take uwaa za swj obowizek kupi nowy samochd. Gdy pani Jones kupowaa nowe futro, pani Putnam te musiaa kupi nowe futro niezalenie od tego, czy moga sobie na nie pozwoli, czy nie. Gdy dziecko Jonesw zaczo uczy si gry na gitarze - Putnam rwnie musia zaatwi swojemu dziecku lekcje gry na gitarze. Mniej wicej rok temu Putnam wrci zmczony i zirytowany z biura do domu i przed domem Jonesw zobaczy nowiutki samochd campingowy. Zdenerwowana pani Putnam czekaa na ma: - Zadzwoniam do firmy i zamwiam nowy samochd campingowy. - A po co nam samochd campingowy? - zapyta Putnam. - Co za gupie pytanie? Widziae przecie nowy samochd campingowy przed domem Jonesw. - No to co? Dlaczego musimy robi wszystko to, co oni? - Bo to s Jonesowie. Wiesz, e w Ameryce trzeba dotrzymywa kroku Jonesom. - Nie ma takiej ustawy - powiedzia ze zoci Harry. - To jaka gupia tradycja i do diaba z ni.

Pani Putnam nigdy nie widziaa swego ma tak rozgniewanego, wic postanowia zmieni temat. W kilka dni pniej Putnam odgarnia nieg przed swoim domem, a Jones, ktry robi to samo elektrycznym pugiem, podszed, by si przywita. - Powiniene kupi sobie taki pug, Harry - rzek Jones. - To najnowsza moda. - Nie potrzebuj nienego puga - wymamrota Harry. Jones nie zwrci uwagi na zy humor Putnama i zapyta: - Kiedy dostarcz ci samochd campingowy? - Nie kupuj samochodu campingowego. - Ale przecie ja kupiem. - Dobrze ci tak - odpar Harry - ale ja pozostan przy moim zeszorocznym. - Suchaj, Harry, jeli to kwestia pienidzy, to porcz za ciebie w banku. - Nie potrzebuj twojej porki. Mam ciebie do. Przez ciebie kupiem kolorow telewizj, wywrotk do mieci, mini-rower dla syna, zaoyem podziemny system zraszania trawy, posaem crk na lekcje baletu, on wysaem na urlop na Hawaje i musiaem przerobi cay salon tylko dlatego, e ty kupie nowy st bilardowy. Nie mam zamiaru duej dotrzymywa ci kroku. - Nie wrzeszcz - prosi Jones - ssiedzi ci usysz. - Chc, eby mnie syszeli - dar si Harry. - SUCHAJCIE, SSIEDZI, JA JU NIE DOTRZYMUJ KROKU JONESOWI. ON JEST LIPNY JAK TOMBAKOWE ZOTO I DOPROWADZA NAS DO BANKRUCTWA. Ssiedzi wybiegli na ulic. Nie chcieli wierzy wasnym uszom; nikt dotychczas nie prbowa podwaa statusu Jonesw. - Jeli nie bdziemy dotrzymywa kroku Jonesom, to komu? - dopytywa si jeden z ssiadw. - Mnie - owiadczy Harry. - I zaczynam od tego, e nie kupuj nowego samochodu campingowego. I w ten sposb kademu z was zaoszczdziem 5 000 dolarw. To przekonao ludzi z Maple Street i uchwalili, e bd dotrzymywa kroku Putnamom. I z t chwil na serio zacza si recesja w Stanach Zjednoczonych.

W pogoni za prac - 1971

Do Wiceprezydenta dla Spraw Rozwoju Sp. Akc. Dynamika Gluckswille Glucksville Kalifornia

Szanowny Panie, Pisz w sprawie zatrudnienia w Waszej firmie. Mam tytu inyniera oraz stopie doktora nauk fizycznych z kalifornijskiego Instytutu Technologii. Na poprzednim stanowisku kierowaem badaniami

rozwojowymi w Spce Akcyjnej Chemia Harringtona. Badania dotyczyy energii termonuklearnej, promieni laserowych, moleku wodorowych itp. Wiele naszych odkry naukowych wykorzystano w procesach produkcyjnych, a jedno, szczeglnie wakie, w dziedzinie hydrauliki linearnej, znalazo powszechne zastosowanie we wszystkich przedsibiorstwach naftowych w kraju. Z uwagi na cicia w zamwieniach wojskowych Spka Harringtona postanowia zlikwidowa -wydzia bada rozwojowych. Z tego powodu mog by do Waszej natychmiastowej dyspozycji. Szczerze oddany Edward Kase

Drogi Panie Kase, Z alem musimy powiadomi pana, e nie mamy stanowiska odpowiadajcego paskim wietnym kwalifikacjom. Prawd mwic, jest pan zbyt wykwalifikowany na jakkolwiek pozycj, ktr moglibymy Panu ofiarowa w naszej organizacji. Dzikujemy, e pomyla Pan o nas, i jeli w przyszoci otworz si jakie moliwoci, skontaktujemy si z Panem. Szczerze oddany Merriman Haselblad Wiceprezydent do Spraw Administracji

Dyrektor Biura Osobowego Jessel International Systems Crewcul, Michigan

Szanowny Panie, Prosz o przyjcie mnie do Waszej firmy na jakiekolwiek odpowiedzialne stanowisko. Mam wyksztacenie uniwersyteckie i miaem do czynienia z badaniami rozwojowymi. Od czasu do czasu wystpowaem z pomysami, ktre okazyway si zyskowne. Gotw jestem zacz od pacy minimalnej i udowodni moj przydatno dla Waszej firmy. Szczerze oddany Edward Kase

Drogi Panie Kase,

Dzikujemy za list z 15 bm. Niestety, nie mamy obecnie stanowisk dla ludzi z wyksztaceniem uniwersyteckim. Prawd mwic uwaamy, e jest pan zbyt wykwalifikowany, a paskie dowiadczenie pozwala sdzi, i bdzie pan bardziej zadowolony z pracy w firmie, ktra bdzie moga w peni wykorzysta paskie zdolnoci. Mio nam, e pomyla pan o nas. Szczerze oddany Hardy Landsdowne Dyrektor Biura Personalnego

Geis and Wateiman Inc Zieglried, Illinois

Szanowne Pastwo, Mogie u was robi. Bede robi co zechcecie. Powiecie co i Kase to zrobi. Ksztacony nie jestem, ale jestem siacz i mam co w sobie, a ludziska mnie lubi. Cze Edward Kase

Drogi Panie Kase, Jest pan czowiekiem, ktrego szukamy. Potrzebujemy kierowcy ciarwki i paskie kwalifikacje nam odpowiadaj. Moe pan zacz w poniedziaek. Witamy w firmie. Carson Peters personalny

Bezrobotny patriota
Wiele ostatnio dyskutuje si w rzdzie na temat bezrobocia. Nikt nie lubi by bez pracy, ale wydaje mi si, e jeli si komu wszystko jasno wytumaczy, osoba bezrobotna pogodzi si ze stanowiskiem rzdu. - Przepraszam pana. Czy ten rowy papierek, ktry pan trzyma w rku, to wypowiedzenie pracy? - Noo! - Gratuluj. Moe si pan uwaa za onierza pierwszej linii w wojnie prezydenta przeciwko inflacji. - Mog?

- Tak, sir... I zgodnie z przepisami rzdowymi ma pan pene prawo, eby dowiedzie si, dlaczego zosta pan zaszeregowany do tego, co my nazywamy stref statystycznego bezrobocia. Na pewno ucieszy przy tym pana wiadomo, e wyrzucenie pana z pracy nie jest dla nas niespodziank. - Nie jest? - Nie, sir. Paski rzd przewidzia, e przy wysokiej stopie procentowej i trudnociach finansowych do lutego musi si pan znale bez pracy. Prosz, oto wykres. - Niech mnie licho porwie! Wy, tam, znacie si na swojej robocie. Ale co mam powiedzie rodzinie? - Moe im pan powiedzie, e chocia naraeni bd na pewne niewygody, rosnca spirala bezrobocia, do ktrej wnis pan tak cenny wkad, przyczyni si skutecznie do stabilizacji cen. - Bd z tego bardzo zadowoleni. - Gdyby nie tacy ludzie jak pan, obawiam si, e stan gospodarki pogorszyby si, a wasze dolary straciyby moc nabywcz. Ale jeeli uda nam si podnie bezrobocie do odpowiedniego poziomu, powiedzmy, do 4,5 procenta, unikajc przy tym recesji, to w 1975 roku ceny spadn. - To ma sens, ale chc zada panu pytanie. Czy lepiej dla mnie jest hamowa inflacj przez to, e jestem bezrobotny, czy lepiej pracowa i zarabia dolary, ktre maj mniejsz warto? - Takich wanie pyta nasz rzd bardzo nie lubi. Moe na krtk met wyszedby pan lepiej na zarabianiu inflacyjnych dolarw. Ale jeeli rzeczywicie ley panu na sercu gospodarka kraju, powinien pan chtnie znale si wrd 4,5 procenta potrzebnych nam bezrobotnych. - Ale dlaczego wanie ja? - Kady mwi dlaczego ja?. Kto przecie musi. Skoro mamy podj skuteczne kroki antyinflacyjne, potrzebni nam s obywatele skonni do powice finansowych. damy tylko od pana, eby pan pozosta wrd 4,5 procenta bezrobotnych, dopki nie podwignie si gospodarka. - A jak dugo to potrwa? - Planujemy 18 miesicy, ale na pana miejscu nastawibym si na dwa lata. - A co mam robi przez ten czas? - Oto Dyplom Bezrobocia, moe go pan powiesi na cianie. wiadczy on o tym, e paski rzd docenia wszystko, co pan robi, eby uratowa gospodark. - Rety, jaki liczny! - Pozwol sobie doda, e tylko elita siy roboczej w Stanach Zjednoczonych ma prawo do tego dyplomu. Moe pan by dumny, e znalaz si pan wrd wybranych. - Ale moja rodzina si ucieszy! Co jeszcze mog zrobi, eby pomc w zwalczaniu inflacji? - Prosz nie wychodzi na ulic. I prosz nas nie ponagla. Wezwiemy pana.

Jak skoczy z opiek spoeczn?

Jednym z gwnych problemw politycznych kampanii wyborczej 1972 roku bdzie opieka spoeczna. Robotnik amerykaski jest wcieky na tych, ktrzy pobieraj pienidze nic nie robic. Prezydent Nixon zdecydowa si podj t spraw. W przemwieniu do gubernatorw republikaskich prezydent przedstawi dane dotyczce opieki spoecznej i okreli jako zjawisko najgorsze, e ludzie wol bra pienidze od rzdu ni wykonywa prace uwaane przez nich za funkcje suebne. Prezydent powiedzia swym suchaczom: - Czyszczenie podg i oprnianie nocnikw, robia to kiedy moja matka, nie jest czynnoci przyjemn, ale robi to wiele ludzi i w pracy tej jest tyle godnoci, ile w kadej innej, jak wykonuje si w tym kraju, z moj wcznie. Mj przyjaciel Sid Liebes, ktry pracuje na uniwersytecie w Stanford jako fizyk, dugo zastanawia si nad problemem funkcji suebnych i nad tym, jak przekona do nich ludzi yjcych z opieki spoecznej. Sid powiedzia: - To, co prezydent mwi, e w funkcjach suebnych i w jego pracy tkwi taka sama godno, to nieprawda. Czy syszae kiedy, eby orkiestra graa tusz komu, kto oprnia nocnik? - Nie, przynajmniej od czasu, kiedy jestem w Waszyngtonie - odparem. - eby namwi ludzi do rezygnacji z opieki spoecznej i przyjcia funkcji suebnych takich jak czyszczenie, szorowanie i mycie brudnych naczy, trzeba zrozumie, w czym tkwi istota pracy. Jest rzecz dowiedzion naukowo, e im wyej ludzie znajduj si na drabinie organizacyjnej, tym wiksze zadowolenie sprawia im praca. Sekretarka jest bardziej zadowolona ni sprztaczka, kierownik zbytu szczliwszy od sekretarki, wiceprezes od kierownika, a najszczliwszy ze wszystkich jest prezes. Liebes mwi dalej: - S wyjtki, ale regua jest suszna. Ludzie odnoszcy sukcesy twierdz, e nie chcieliby robi nic innego, ni robi. Im niej na drabinie, tym wicej narzeka, najwicej na samym dole. - Co zatem proponujesz? - Plan Liebesa. Proponuj odwrci skal zarobkow tak, aby ludzie penicy funkcje suebne otrzymywali najwysze pace. Na przykad: sprztaczka dostaje 75 000 rocznie; jej bezporedni przeoony, cykliniarz, 60 000; sekretarka 50 000, i tak dalej w gr, a do prezesa, ktry otrzyma 3 500 rocznie. Najgorsza robota przynosi najwyszy zarobek. Poniewa ludzie na wierzchoku zadowoleni s z roboty, ktr maj, nie trzeba ich bdzie zbyt dugo przekonywa, e i tak s spoecznie przydatni. - Chwileczk, Liebes. Jeli ludzie na wierzchoku dostan tylko 3 500 rocznie, to mog zrezygnowa z pracy i przej na garnuszek opieki spoecznej. - Nigdy - odrzek Liebes. - To przecie ludzie z wyszych sfer cigle jeszcze uwaaj za hab jadanie na koszt pastwa. - Wydaje mi si jednak, e w twoim projekcie jest jaka luka. Ale nie mog jej znale. - Mj plan jest bezbdny - odpar Liebes. - Gdy funkcje suebne stan si najlepiej patnymi zajciami, natychmiast rozwizany zostanie problem opieki spoecznej. Poka mi zamiatacza ulic

zarabiajcego 50 000 dolarw rocznie, a ja ci wwczas poka czowieka, ktry ma w sobie tyle godnoci co prezydent Stanw Zjednoczonych.

Walka z inflacj
Cudowne w przemyle amerykaskim jest to, e potrafi on wzi kad przeszkod. Nawet co tak nieprzyjemnego jak inflacja nie zniechcio wikszoci wytwrcw. Wyjcie z trudnoci znaleli nie w produkowanym towarze, ale w opakowaniu. Zamiast podnie ceny na wiele wyrobw przemysowcy amerykascy rozwijaj nowe metody zmniejszania produktu przy jednoczesnym zwikszaniu opakowania. Ktrego dnia zwiedziem jedn z najwikszych wytwrni opakowa w naszym kraju, eby zobaczy, jak to si robi. Wiceprezes przedsibiorstwa, odpowiedzialny za projekty inflacyjne, pokaza mi fabryk. - Pracujemy 24 godziny na dob - owiadczy z dum. - Wszyscy domagaj si od nas nowych modeli opakowa, ktre pozwol im przetrwa cikie czasy. Zauwayem kobiety w biaych fartuchach manipulujce szczypczykami pod mikroskopem. - Co one robi? - zapytaem. - W szczypczykach maj piciocentowe tabliczki czekolady. Wkadaj kad do tego duego pudeka z folii aluminiowej i owijaj papierem woskowym. Na papierze odciskaj duymi literami nazw czekolady. Tu ma pan czekolad w gotowym ju opakowaniu. - Ale to wyglda zupenie jak staromodny blok czekoladowy! - Nikt nie zobaczy rnicy, pki nie otworzy pudelka - powiedzia zadowolony wiceprezes. Poszlimy dalej. W innej czci budynku zwisay z sufitu przewody kompresorowe, a pod nimi na ruchomej tamie przesuway si jakie pudeka. Zrobiem zdziwion min. - Pakujemy tu patki mydlane - mj przewodnik przekrzykiwa haas. - Ta kobieta na pocztku tamy wkada jedn yeczk patkw do tych wielkich pude; a ci ludzie kompresorami dopompowuj do tych pudeek powietrze. - Bardzo sprytnie! - zawoaem. -- D opakowania jest obciony bardzo cik tektur i nikt, biorc do rki pudo, nie wie, ile w nim jest patkw mydlanych. - Ale musicie dawa do tych pude duo powietrza. - Powietrza uywamy nie tylko do patkw mydlanych. Dodajemy je take do patkw owsianych, proszkw do pieczenia i w ogle do wszystkiego, co pakowane jest w puda. A teraz poka panu wynalazek, ktry opatentowalimy. Jest to przezroczyste okienko z woskowanego papieru do makaronu. No c, przygldajc si temu, sdzi pan, e jest to pudeko pene makaronu, prawda? - Oczywicie. - Prosz spojrze do wntrza pudeka.

- Ale tam jest tylko tyle makaronu, ile przykleio si do okienka - powiedziaem zdziwiony. - Wanie. Okienka i makaron s namagnesowane. Kiedy okienko oklei si makaronem, tama przesuwa pudeko. - Czy tam dalej, to mroonki obiadowe? - Oczywicie. Wygldaj jak normalne obiady, nieprawda? - Jak najbardziej. - Prosz spojrze pod wierzchni tack. Widzi pan, w czym rzecz? Pod grn warstw nie ma ju nic. - Fantastyczne! Zabra mnie do innego budynku, na ktrym widnia wielki napis: Medykamenty. - Tu opracowujemy nowe modele opakowa rnych lekarstw. Otworzy jakie drzwi i wszdzie, gdzie spojrzaem, widziaem zway waty. - Co wy z tym robicie? - zapytaem. - Wkadamy dwie piguki do kadej buteleczki z lekarstwami i reszt upychamy wat. Gdyby nie wata, przemys farmaceutyczny chybaby zbankrutowa. - Macie sposoby na wszystko. - Nie na wszystko. Marzymy o opakowaniu wypenionym tylko powietrzem, wat i foli aluminiow. Kady, kto kupiby jedno takie opakowanie, otrzymaby od nas drugie za darmo.

Zamono to nie przelewki

Jeden z kopotw zamonego spoeczestwa sprowadza si do tego, e im zamoniejsi staj si ludzie, tym mniej chc robi. Jest to teza szczeglnie suszna w odniesieniu do lusarzy, elektrykw i innych tego rodzaju czonkw establishmentu. Wiedziaem, e elektrycy i lusarze dobrze zarabiaj, ale nie zdawaem sobie sprawy, jak dobrze, do czasu, kiedy w kocu ktrego tygodnia zepsuo mi si urzdzenie klimatyzacyjne. Zatelefonowaem do firmy, ktra je zainstalowaa, ale zamiast ywego gosu usyszaem pyt: Tu Towarzystwo Urzdze Ogrzewczych i Klimatyzacyjnych dla Zamonych. Wszyscy nasi lusarze wyjechali nad morze na weekend. Jeli s jakie kopoty z klimatyzatorem, prosz zostawi wiadomo - po usyszeniu przerywanego sygnau - a postaramy si skontaktowa we waciwym czasie. Nie byo to zbyt zachcajce, ale podyktowaem do magnetofonu swoje nazwisko, adres i numer telefonu. Gdy po trzech dniach nie byo skutku, postanowiem zadzwoni powtrnie. Telefon odebraa sekretarka. - Zepsu mi si klimatyzator. Czy moe pani przysa kogo, eby naprawi? W suchawce rozleg si miech. - Co w tym, u licha, miesznego? - zapytaem.

-- Nasi ludzie skoczyli ju prac. - Przecie jest dopiero druga po poudniu. - Tak, ale oni zaczli o dziesitej. - Przecie nawet banki s duej otwarte. - W bankach nie ma zwizkw zawodowych. - Prosz pani, to pilna sprawa. Czy nie znajdzie si kto, kto zrobiby to jutro rano? - Niemoliwe. - Dlaczego? - Nasi lusarze nie lubi chodzi po domach. Jeli przyniesie pan swj klimatyzator do naszego biura, to moe uda nam si skoni ktrego lusarza, eby go obejrza. - Ale to przecie olbrzymia maszyna! - zaprotestowaem. - Nie szkodzi. Zapisa pana na czwartek, na godzin 9 rano? W czwartek wynajem bagawk, a dwaj koledzy pomogli mi zaadowa klimatyzator. Wniosem go potem do poczekalni firmy, gdzie 30 osb siedziao na krzesach, trzymajc na kolanach swoje klimatyzatory. - Czy to paska pierwsza wizyta u nas? - zapytaa mnie panienka w mundurku, gdy ocieraem pot z czoa. - Tak.- Paci pan 30 dolarw. Jeli bdzie pan musia wrci, to nastpne wizyty bd kosztoway tylko po 25 dolarw. Daa mi numerek i powiedziaa, e zostan wywoany. I rzeczywicie: wezwano mnie o wp do pierwszej. Wszedem do biura lusarza, ktry wanie rozmawia telefonicznie ze swym agentem giedowym: - Mwiem, eby mi kupi 10 tysicy akcji IBM, a nie ITT... Kaza mi usi i pochyli si nad moim klimatyzatorem. Po kilku minutach powiedzia: - Panie Buchwald, paski klimatyzator jest bardzo chory. - Wiem. Niech pan co poradzi - poprosiem. - Jedyny lusarz, ktry specjalizuje si w tym modelu klimatyzatorw jest na wakacjach w Europie, na swym jachcie. - A wic nie ma nadziei? Potrzsn przeczco gow. - Gdyby pan wezwa nas wczeniej... Zabraem klimatyzator do domu i postawiem na podwrku. W nocy, kiedy dzieci poszy spa, zastrzeliem go. Zakopaem go obok zepsutego grzejnika, ktry mi zgas zeszej zimy, gdy lusarz take odmwi przyjcia do domu. Wiem, e oba urzdzenia bd szczliwe, lec obok siebie.

Jeszcze o gwarancjach
Ostatnio powiedziano oficjalnie to, co przecitny konsument wie od dawna. e gwarancje, w jakie zaopatrywana jest wikszo wyrobw amerykaskich, niewarte s papieru, na ktrym zostay wypisane. Moe w Waszyngtonie zmieni si co w roku przyszym, ale bdcie pewni, e i tak nasz wielkoduszny system prywatnej inicjatywy nie przestanie kiwa amerykaskiego klienta. Niedawno poszedem do sklepu ze sprztem gospodarstwa domowego (firma McCarthy, Swaine i Klutzknowlton), by zwrci elektryczny klucz do konserw, ktry kupiem onie w prezencie. - Dlaczego chce pan to zwrci? - zapyta sprzedawca. - Bo nie dziaa. - A wypeni pan zielony kupon gwarancyjny, ktry by w pudeku? - Wypeniem. - I co si stao? - Klucz dalej nie dziaa. - No tak. Moe mi pan powiedzie, po jakim czasie od kupna klucza wypeni pan zielony kupon? - Moe po trzech dniach lub po tygodniu. Nie wiem dokadnie. - Przecie tam jest wyranie napisane, e zielony kupon gwarancyjny musi by wypeniony w cigu 24 godzin od chwili zakupu. - Tak, ale to by prezent, wic paczk otworzylimy w dniu urodzin, a przedtem nie widzielimy tego zielonego kuponu. Potem nie mielimy na to czasu, bo cigle mocowalimy si z tym kluczem. - Jeli jednak nie wypenilicie i nie odesalicie zielonego kuponu w 24 godziny po kupnie, to przecie nie moecie mie do nas pretensji, e elektryczny klucz do konserw nie dziaa. - Tego bym nie powiedzia. Mam wraenie, e powinienem dosta nowy klucz. - Nie mog go panu da. Nowy klucz moe pan otrzyma tylko z naszego wydziau gwarancyjnego, a mieci si on w Leavenworth, w stanie Kansas. Jeli jednak nie odesa pan zielonego kuponu w 24 godziny po kupnie, to tam nie bd mieli zielonego pojcia, e pan w ogle kupi nasz elektryczny klucz. - Ale pan o tym wie. Tu ma pan paragon. - Owszem. Ja wiem, e pan kupi elektryczny klucz do konserw. Jednake w Leavenworth w stanie Kansas nikt o tym nie wie. - Suchaj pan, chyba powinno wam zalee na dobrym imieniu firmy McCarthy, Swaine i Klutzknowlton. - Ju nie naleymy do firmy McCarthy, Swaine i Klutzknowlton. Niedawno zakupio nas Federalne Towarzystwo Pomp i Magazynw, stanowice fili przedsibiorstwa Poary i Wamania nalecego

do spki Futra, Dodatki Krawieckie i Anteny Telewizyjne, ktra dokonaa w ubiegym tygodniu fuzji z Towarzystwem dla Eksploatacji Sztucznych Satelitw Ksiyca. - To piknie, ale co bdzie z nowym elektrycznym kluczem do konserw? Niech mi go pan da i pjd sobie. - Nie mog. Mymy przestali ju wyrabia elektryczne klucze do konserw. - Jak to, przestalicie wyrabia? Przecie ten kupiem tak niedawno. - Wanie dlatego. Sporo ludzi je kupio i nie dziaay. Zdaje si, e bd polega na tym, e powierzylimy produkcj elektrycznych kluczy do konserw fachowcowi od produkcji opon. - To co mam teraz zrobi? - Zapisz paskie nazwisko i poprosz Leavenworth, eby uzna pana zielony kupon. - I dostan klucz do konserw?- Oczywicie, e nie. Ale odnotujemy pana adres i polemy panu katalog sprztu, ktry mamy zamiar produkowa w roku biecym.

Jak ratowa posad?

Cay kopot ze szkoami ksztaccymi biznesmanw i administratorw polega na tym, e ucz was tam wszystkiego, ale nie tego, jak utrzyma posad wwczas, gdy przedsibiorstwo zaczyna ze wzgldw oszczdnociowych redukowa personel. Mj przyjaciel, pan Wholesworthy, ktry przez 20 lat przetrzyma w swojej firmie wszystkie kryzysy, owiadczy mi: - Przyczyna, dla ktrej nikt nikogo nie uczy, jak przetrwa fal zwolnie, sprowadza si do tego, e w czasie redukcji trzeba bi niej pasa; a szkoy nie chc uzna faktu, i trzeba bi niej pasa, eby pozosta w interesie. - Daj mi przykad - poprosiem. - Dobra. Przypumy, e pracujesz jako wyszy urzdnik w fabryce piek tenisowych Softserve. Syszysz pogosk, e personel ma by zredukowany o 15 procent. Nie siedzisz spokojnie i nie czekasz, a znajdziesz si wrd tych 15 procent. Dziaasz natychmiast. Idziesz do Crotona, wiceprezesa firmy odpowiedzialnego ze sprawy kadrowe, i mwisz: Panie Croton, jeli m pan kogo zwolni w moim wydziale, to wol, ebym to by ja ni O'Toole. OToole ma powane kopoty i dlatego od szeciu miesicy nie pracuje jak naley. Croton zapyta wwczas: Kopoty, jakie kopoty? On pije, sir. Gdy OToole przyszed do nas, nie bra kieliszka do ust. A potem si zaama. Ale to nie jego wina. Sam by pan zacz pi, gdyby si pan znalaz pod takim jak on naciskiem. Nacisk, co za nacisk? No, c, sir. OToole to mj przyjaciel i mam nadziej, e nie naduywam jego zaufania. Ten nacisk jest rezultatem hazardu. OToole zacz przegrywa na wycigach i bukmacherzy zagrozili, e jeli im nie odda dugw, to powiedz onie o jego utrzymance. To OToole gra, ma utrzymank i pije, a pan chce, ebym go zatrzyma w pracy? - powie Croton. Wszyscy popeniamy bdy - odpowiadasz. - Gdy tylko OToole popaci dugi, zdecyduje si pozosta albo przy onie, albo przy kochance, bdzie wietnym urzdnikiem. W tym miejscu Croton zapyta podejrzliwie: Dlaczego pan wstawia si za OToolem, a sam chce pan odej? Bo OToole w swoim obecnym stanie nie znajdzie nigdzie pracy, a ja, z moj opini i kontaktami handlowymi, dostan robot natychmiast.

I Wholesworthy zapyta mnie: - No i gdyby ty by na miejscu Crotona, czyj gow oddaby pod topr? - Biedny OToole - poaowaem go. - S jeszcze inne metody utrzymania si na powierzchni. Na przykad: idziesz do Crotona i mwisz: Nie zazdroszcz panu tej brudnej roboty, do jakiej wyznaczya pana Rada Nadzorcza. Zanim pan skoczy swoje zadanie, bdzie pan najbardziej znienawidzonym czowiekiem w firmie. Tak, to prawda - odpowie Croton. - Wszyscy mnie znienawidz. Ale co mam zrobi? Niech pan utworzy komitet redukcyjny zoony z pracownikw i niech ten komitet podejmie odpowiedzialno za zwolnienia personelu. Wemiemy to na siebie. Kto to jest my? - zapyta Croton. Ja i mj komitet. Jeli ktokolwiek zacznie pyskowa, zwali pan wszystko na nas. Dobry z pana facet odpowie Croton. - Nie wiem, jak firma mogaby si obej bez takiego pracownika.

Uciekinierzy
Ostatnio bardzo rozpowszechnia si moda na ucieczki ze spoeczestwa i powroty na ono natury. Wszyscy darz sympati ludzi, ktrzy odcinaj si od spoeczestwa, w ktrym yj, lecz trzeba zada sobie zasadnicze pytanie: na ilu takich uciekinierw moe sobie pozwoli kraj? A oto co moe si sta, gdy wszyscy zechc ucieka: Myra Landon i George Coleman, para studentw majcych ju wyej uszu walki ze wiatem, ktrego przecie nie stworzyli, postanawia opuci uniwersytet i przyczy si do przyjaci pracujcych na farmie nasiennej na Florydzie. Przede wszystkim musz oni jednak wynaj przyczep samochodow, eby zabra swoje rzeczy. Szukaj wic w ksice telefonicznej firm, ktre wynajmuj przyczepy, dzwoni pod odpowiednie numery, lecz nikt nie podnosi suchawki. Wsiadaj wic do podniszczonego samochodu George'a i jad pod jeden z adresw. Biuro zamknite jest na kdk. Jaki brodaty facet, strugajcy co w drzewie, mwi: Nikogo. Sze miesicy temu wybrali si na narty wodne na Hawaje. Powiedzieli, e maj dosy wszystkiego. Myra i George jad jeszcze w kilka miejsc, ale wszystkie firmy wynajmujce przyczepy s zamknite. Tymczasem z chodnicy ich samochodu zaczyna wydobywa si para, wic zatrzymuj si przed stacj benzynow. Zblia si do nich jaki mczyzna, a George do niego: - Samochd si przegrzewa, a my jedziemy a na Floryd. Czy mgby pan to naprawi? - Nie ma adnego montera. Ostatni, jakiego miaem, pojecha do Indii, eby zbada tajemnic ycia. - A czy pan nie mgby tego zrobi? - pyta Myra. - Nie mam zapasowych czci. Nie dostaj niczego od 14 miesicy. W fabryce czci zabrako ludzi. Wszyscy odeszli, eby robi to, na co maj ochot. - A czy moemy dosta chocia troch wody do chodnicy? - Nie ma wody. Popkay wszystkie rury i nie ma ich kto naprawi. Przedsibiorstwo wodocigowe mwi, e do naszego rejonu bdzie mogo przysa kogo za 5 miesicy. Mog wam sprzeda 5 litrw benzyny. Te jest racjonowana. - 5 litrw?! Chcemy si przecie dosta na Floryd.

- Chtnie bym wam sprzeda, ale musimy trzyma si przepisw o racjonowaniu, bo robotnicy rafinerii postanowili przesta pracowa i przeszli na zasiki dla bezrobotnych. - A dlaczego pan cigle jeszcze handluje? - Mam par dzieciakw, ktre osiedliy si na dnie Wielkiego Kanionu, i musz im co miesic posya pienidze; inaczej zemr z godu. Myra i George poczuli gd. Znaleli kawiarni, ale zamknit. Zamknity by take kiosk z hamburgerami i zamknita szaszykarnia. Weszli wic do supersamu, ale tam wszystkie pki wieciy pustkami. Starszy mczyzna, siedzcy obok kasy, pyta: - Szukacie czego? - Bochenka chleba - odpowiada Myra. Mczyzna mieje si.- Od miesica nie widziaem bochenka chleba. Ostatnia piekarnia w naszym stanie zamknita zostaa w lipcu. Wszyscy jej pracownicy pojechali na festiwal rock and rolla do Meksyku i ju nie wrcili. Mam kilka soikw z konserwowymi ogrkami. To jedyna ywno, jaka mi zostaa. Jak tylko je sprzedam, id na garnuszek ubezpieczalni. - Ale nie jedlimy od wczoraj. - Rozumiem was. Ale nie mog nigdzie niczego kupi. Kto mgby pomyle, e jak tylu modych ludzi ucieka na wie, to bdziemy mieli nadmiar ywnoci. Ale oni mwi, e bd sia i zbiera tylko na wasne potrzeby, a nie maj zamiaru wpdza gotwki do kieszeni kapitalistw. - To nie jest w porzdku - mwi Myra. - Sdz, e rzd powinien wyda ustaw pozwalajc ucieka co roku tylko ograniczonej liczbie ludzi. - Zgadzam si cakowicie - odpowiada starzec. - Ucieczki przestaj by zabawne, gdy wszyscy usiuj ucieka jednoczenie.

Szok
Pani Tanner wmaszerowaa do gabinetu doktora Federmana i usiada w fotelu. Uczony psychiatra zapyta: - Jakie ma pani kopoty, pani Tanner? - Nie wiem, jak mam to panu powiedzie, ale nic mnie ju nie szokuje. - Ale dlaczego? - Nie wiem. Wychowana zostaam w rednio zamonej rodzinie, uczszczaam do dobrej eskiej szkoy, chodziam w niedziel do kocioa, ktry sama sobie wybraam, wyszam za m za szanowanego czowieka i mylaam, e atwo mnie zaszokowa. Ale ostatnio ogarno mnie otpienie i nic ju mn nie wstrzsa. - Przeprowadzimy kilka testw - powiedzia doktor Federman. Zasoni okna kotarami i przygotowa rzutnik.

- Poka teraz pani kilka obrazkw, a pani mi opowie o swoich na nie reakcjach. Pierwszy widoczek ukazywa mczyzn i kobiet, rozebranych, uprawiajcych mio w ku. - Co pani widzi? - Mczyzn i kobiet. - I to wszystko? - Jeszcze ko. Dr Federman co sobie zapisa. Na nastpnym obrazku widnia tytu gazetowy goszcy, e koszty utrzymania w kraju wzrosy o 7%. - I co pani powie na ten tytu? Pani Tanner wzruszya ramionami: - Co w tym nowego? Dr Federman nacisn guzik rzutnika i na cianie pojawiy si straszliwe skutki masowej defoliacji w Wietnamie Poudniowym: - Czy pani to szokuje, pani Tanner? - A dlaczego? - zapytaa pacjentka. - Widziaam przedtem tysice takich fotografii. Dr Federman zmieni obraz. Tym razem bya to fotografia Detroit z lotu ptaka, na ktrej byo wida, jak z kominw bije czarny dym, spowijajcy miasto brudn, brunatn kodr. - To jest widok Detroit - powiedzia doktor przypatrujc si uwanie pani Tanner. - Pan artuje. Mylaam, e to Filadelfia. Nastpny obrazek ukazywa mur z wypisanymi na nim brzydkimi sowami. - Czy to pani szokuje? - Ale nie, czytaam je ostatnio w bestsellerze Love Story. Na ostatnim zdjciu wida byo grupk brodatych studentw siedzcych w sypialni z rozebranymi studentkami i zaywajcych wsplnie narkotyki. Pani Tanner wstaa. - Dlaczego pani tak zareagowaa? - zainteresowa si dr Federman. - Przez chwil zdawao mi si, e w tej grupie jest mj syn George. Dr Federman rozsun kotary i usiad za biurkiem. - Pani Tanner, cierpi pani na bardzo popularn chorob zwan bezszokowoci. Stracia pani zdolno denerwowania si. - I co mona na to poradzi? - Musi pani przesta czyta gazety, sucha radia, oglda telewizj i przez trzy miesice unika kina. Jeli pani to zrobi, to moliwe, e zdolno popadania w szok powrci bodaj czciowo.

- Sprbuj, doktorze, ale nie wiem, czy mi si uda. - Winna mi jest pani 60 dolarw. - SZEDZIESIT DOLARW? - wrzasna pani Tanner. - Przecie to szokujce! Dr Federman umiechn si: - Widzi pani? Mimo wszystko pani przypadek nie jest beznadziejny.

W Bogu nadzieja
Oto kilka pyta, ktre najprawdopodobniej zadajecie sobie w zwizku z decyzj administracji Nixona o zamroeniu pac: Pyt.: Dlaczego zamroono pace i ceny w Stanach Zjednoczonych? Odp.: Poniewa ekonomiczny plan prezydenta Nixona nie spenia pokadanych w nim nadziei. Pyt.: Co byo celem tego planu? Odp.: Powstrzymanie inflacji przez dopuszczenie do bezrobocia w rozsdnych rozmiarach. Pyt.: Jakie byy wyniki? Odp.: Nixon osign swj cel jedynie w 50 procentach. Nie powstrzyma inflacji, ale udao mu si osign spore bezrobocie. Pyt.: Kto traci na zamroeniu pac i cen? Odp.: Wszyscy z wyjtkiem bankw i towarzystw ubezpieczeniowych. Pyt.: Dlaczego ich to nie dotyczy? Odp.: Poniewa instytucje te znajduj si w skrajnej ndzy. Pyt.: A co z nauczycielami, policjantami, straakami I pracownikami pastwowymi? Odp.: Oni mog przetrzyma zamroenie pac i cen znacznie atwiej ni banki i towarzystwa ubezpieczeniowe. Pyt.: Czy prezydent Nixon zdewaluowa dolar? Odp.: Stanowczo nie. Poprosi Niemcy, Francj i Japoni, by zdewaluoway go za niego. Dolar pywa. Pyt.: Gdzie pywa? Odp.: Prawdopodobnie na morzu. S obecnie dwie moliwoci. Dolar moe zosta uratowany lub moe uton. Pyt.: Kto zadecyduje o losie dolara? Odp.: Gnomy w Szwajcarii. Pyt.: Kto to jest? Odp.: To mae ludki, ktre kupuj i sprzedaj dolary wszdzie na wiecie.

Pyt.: Czy prezydent Nixon moe co zrobi w sprawie szwajcarskich gnomw? Odp.: Moe. Bezporednio przed wyborami zoy owiadczenie, e jeli zostanie ponownie wybrany, pojedzie do Zurychu. Pyt.: Czy prezydent Nixon mg co zrobi, by unikn zamroenia pac i cen? Odp.: Tak. Mg sprzeda Alaske. Faktycznie kr pogoski, e moe to jeszcze zrobi. Dlatego wanie zaprosi cesarza Japonii na spotkanie na Alasce, by Japoczycy mogli mu zoy ofert. Pyt.: Czy zamroenie pac i cen dotknie biedot? Odp.: Biedota nie ma si czego obawia. Wszystko pomylano tak, by jej ubstwo zostao zagwarantowane. Pyt.: Dlaczego ceny akcji na giedzie poszy tak w gr, gdy prezydent ogosi zamroenie? Odp.: Wielu czoowych maklerw Wall Street powrcio wanie z wakacji. Pracowali oni zawzicie, skupujc akcje, zadowoleni, e nie musz i do domu na obiad. Gdy ich ony powrc do domu, rozpoczn najprawdopodobniej sprzedawanie akcji. Pyt.: Jak bdzie si czu mj szef, jeli obieca mi podwyk pacy, a teraz nie moe swojej obietnicy dotrzyma? Odp.: Bdzie najszczliwszym czowiekiem na wiecie. Pyt.: Jak mogo si to wszystko przydarzy dolarowi, na ktrym widnieje napis: W Bogu nadzieja? Odp.: To nie Bg zawini. To Niemcy, Francuzi i Japoczycy. Pyt.: Jak jednak Bg mg do tego dopuci wiedzc, e pokadamy w nim ca nasz nadziej? Odp.: Prezydent poprosi kaznodziej Billy Grahama, by stan na czele komisji na wysokim szczeblu do znalezienia odpowiedzi na to pytanie. Pyt.: Kiedy otrzymamy t odpowied? Odp.: W nastpn niedziel.

X. Z broni na kelnera
Pomoc dla krajw nadrozwinitych
Najgorsz stron kryzysu dolarowego jest to, e wszyscy doradzaj Stanom Zjednoczonym, jak rozwiza ten problem. Przez 25 lat radzilimy innym krajom, jak maj porzdkowa sw gospodark, teraz jednak role zmieniy si i my z kolei musimy wysuchiwa ich rad. Pierwszym naszym doradc by de Gaulle, ale obecnie id jego ladem nawet o wiele mniejsze kraje. Par dni temu amerykaski ambasador w kraju Zemululu zosta wezwany przez tamtejszego ministra finansw.

- Panie ambasadorze - powiedzia minister wrzucajc do ust orzeszek ziemny - Zemululu jest bardzo zaniepokojone kryzysem dolarowym. - Jestem wzruszony wasz trosk - odpar ambasador bronic si przed jaszczurk, ktra usiowaa wlizn si do nogawki jego spodni. - Wie pan, uwaamy, e mamy pewien udzia w gospodarce amerykaskiej i to, co was dotyka, dotknie rwnie i nas. - Dlaczego pan tak sdzi? - zapyta ambasador strzepujc pajka z rkawa. - Jak pan wie, Stany Zjednoczone s krajem, ktry pomaga nam w najwikszym stopniu, ale nie chcemy pomocy od pastwa borykajcego si z trudnociami monetarnymi. - Rozumiem pana doskonale - odpar ambasador. - I jestemy wam wdziczni, e mimo wszystko wytrzymalicie z nami tak dugo. - Tak, ale musz pana ostrzec, e jako kraj sabo rozwinity nie moemy sobie na to duej pozwoli. Nard Zemululu da, aby kraj, ktry mu pomaga, wykazywa wicej odpowiedzialnoci w dziedzinie spraw monetarnych, w przeciwnym bowiem wypadku bdziemy zmuszeni szuka pomocy gdzie indziej. - Robimy wszystko, co w naszej mocy - pospieszy z odpowiedzi amerykaski ambasador. - Z tego, co wyczytaem w gazetach, wasze wysiki nie s wystarczajce - powiedzia minister. Wydaje mi si, e bdziecie musieli zacisn pasa, zrwnoway bilans patniczy oraz zdoby zaufanie i szacunek bankw wiatowych. - Ale jak? - zapyta ambasador. - Ekonomici Zemululu zakoczyli wanie badania nad gospodark Stanw Zjednoczonych. Uwaamy, e mona by wzmocni pozycj dolara stosujc nastpujce rodki: wicej eksportowa ni importowa, zwikszy dochd narodowy i podnie podatki. Dopki tego nie zrobicie, nie bdziemy mogli przyj waszej pomocy. - Ale te posunicia s wrcz drakoskie! - Panie ambasadorze, nie moemy wam pomc, jeeli nie chcecie pomc sami sobie. To nie tylko problem stabilizacji ekonomicznej. Brakuje wam rwnie stabilizacji politycznej i nigdy do niczego nie dojdziecie, jeeli nie pozyskacie sobie serc i umysw swojego narodu. - Pragnie pan wic, abymy zmienili rwnie cay nasz system polityczny?. - Zemululu nie lubi si wtrca do polityki wewntrznej innych pastw, ale jeli mam by szczery, nie umiem znale dla swego narodu argumentw uzasadniajcych przyjmowanie pomocy od kraju, w ktrym panuje taki chaos wewntrzny. - Ile czasu nam dajecie? - zapyta amerykaski ambasador. - Niewiele - odpar minister. - Zamierzamy zbudowa tam, ale jeli wasza sytuacja finansowa nie poprawi si, bdziemy zmuszeni poprosi o to Rosjan. - Przeka paskie uwagi do Waszyngtonu. Mam jednak nadziej, e nie podejmiecie adnej decyzji bez dania nam szansy poprawy.

- Panie ambasadorze, nard Zemululu ywi wielki szacunek dla Ameryki i zdajemy sobie doskonale spraw z trudnoci kraju nadmiernie rozwinitego. Jednoczenie uwaamy, e jeeli nie wystpimy w stosunku do was stanowczo, przebaaganicie t spraw i ugrzniemy z mnstwem bezwartociowych dolarw. - Bardzo dzikuj za yczliwo i rad - powiedzia amerykaski ambasador rozgniatajc nog wa. - Nie ma za co -umiechn si minister. - Gdybymy mieli kopoty, z pewnoci zrobilibycie dla nas to samo.

Quiz o kryzysie walutowym

Teraz, kiedy wszyscy ju rozumiej, na czym polega midzynarodowy kryzys walutowy, mog przedstawi czytelnikom specjalny quiz na ten temat. 1. Jeli masz 5 frankw francuskich i 3 marki zachodnioniemieckie - co masz w sumie? Odpowied: Najwikszy baagan dewizowy od czasw drugiej wojny wiatowej. 2. Jeli zechc sprzeda swoje franki francuskie o 10 procent taniej ni ich kurs oficjalny, jaka waluta ucierpi najbardziej? Odpowied: Funt brytyjski. 3. Dlaczego? Odpowied: Bo jest zwizany z dolarem amerykaskim. 4. Kiedy dolar amerykaski ma kopoty, jaki kraj wyprzedaje swoje dolary i da zota po to, by dolar spada dalej? Odpowied: Francja. 5. Kiedy frank francuski ma kopoty, jaki kraj zgadza si mu pomc i kryje go wasnym zotem? Odpowied: Stany Zjednoczone. 6. Dlaczego? Odpowied: Z powodu funta brytyjskiego. 7. Kiedy funt brytyjski ma kopoty, kto jest pierwsz osob dajc jego dewaluacji? Odpowied: Charles de Gaulle. 8. Kiedy frank francuski ma kopoty, kto jest ostatni osob dajc jego dewaluacji? Odpowied: Charles de Gaulle. 9. Dlaczego? Odpowied: Z powodu marki zachodnioniemieckiej. 10. Co ma zachodnioniemiecka marka do franka francuskiego?

Odpowied: Marka zachodnioniemiecka jest niedowartociowana, bo w NRF jest niedostateczna inflacja. Frank francuski jest przewartociowany, bo we Francji jest za dua inflacja. 11. Jaka jest na to rada? Odpowied: Brytyjczycy bd musieli zacisn pasa. W tym miejscu czytelnik moe zrobi przerw na kaw. A teraz jedziemy dalej: 12. Co dzieje si ze zotem, ktre ma podtrzymywa waluty wiatowe? Odpowied: Wykupuj je Szwajcarzy dla klientw swoich bankw. 13. Co dzieje si wwczas z walutami? Odpowied: Spadaj, oprcz franka szwajcarskiego i marki zachodnioniemieckiej. 14. Dlaczego? Odpowied: Bo wszyscy boj si o funta brytyjskiego. 15. Co moe zrobi Francja, by odbudowa zaufanie do swego franka? Odpowied: Zaatakowa dolara amerykaskiego. 16. W jaki sposb? Odpowied: Wykorzystujc pienidze, ktre poyczylimy jej na ratowanie franka. 17. Dlaczego do tego dopuszczamy? Odpowied: eby ratowa funta brytyjskiego. 18. Do kogo de Gaulle bdzie mia pretensj, jeli jego reforma nie poskutkuje? Odpowied: Do Stanw Zjednoczonych. 19. A kto zdobdzie laury, jeli de Gaulle'owi si uda? Odpowied: To jest gupie pytanie. 20. Co moe uczyni przecitny Amerykanin w czasie kryzysu walutowego? Odpowied: Zaprosi na lunch jakiego Anglika.

Zegnaj, de Gaulle
Pierwsz osob, do ktrej zatelefonowaem dowiedziawszy si, e prezydent de Gaulle zrezygnowa z urzdu, bya moja ciotka Molly w Brooklynie. Rok temu ciotka tak rozgniewaa si na de Gaulle'a, e przestaa piec francuskie ciastka, kupowa francusk musztard i jada frytki. Aby pokaza wszystkim, jak wielka jest jej zo, obcia francuskie mankiety przy koszulach wujka Phila. Sdziem, e bdzie rozradowana wiadomoci, e de Gaulle przesta rzdzi, ale nie bya. Prawd mwic, wydawao mi si, e popakuje.

- No c, ciociu Molly - powiedziaem - wreszcie pozbya si go. Teraz chyba jeste zadowolona. - To dziwne. Mylaam, e tak bdzie, ale jako mi smutno. - Ale dlaczego, ciociu? Zawsze bya na niego taka za. - O to wanie chodzi. Na kogo teraz bd za? - Bdzie nowy prezydent Francji. - Ptak w porwnaniu z de Gaulle'em. De Gaulle mia wzrost i majestat. Gdy czowiek by na niego wcieky, to wiedzia, na kogo si wcieka. Nie bdzie ju Francuza takiej klasy. - Zadziwiasz mnie, ciociu. Sdziem, e zrobisz jubel. - Jaki jubel? Jutro rano kupi gazet i nikogo w niej nie bdzie. Z de Gaulle'em byo przynajmniej jakie zamieszanie. - Zawsze pozostaj ci przywdcy radzieccy, ciociu Molly. - Wymie. - Nie mog tak z rkawa. Ale chyba znajdzie si jaki przywdca radziecki, ktrego mogaby nienawidzi. - Nikt mi ju tak nie wzburzy krwi jak de Gaulle. Zawdziczam mu wszystko. On osobicie uczyni ze mnie frankofobk. - To wielka pochwaa, ciociu. Ale przecie on yje. Czy nie moesz by na niego za, gdy nie jest prezydentem? - To byaby strata czasu. Cay smak w nielubieniu de Gaulle'a polega na tym, e on zna si na wszystkim. Zawsze grozi mi palcem w telewizji, a ja na niego wrzeszczaam: Nie wymachuj palcem, Karolku. Teraz nie bd ju miaa takiej szansy. - Prawdopodobnie nie - przyznaem. - Ale moesz pogniewa si na kogo innego. Co mylisz o Castro? - Nie wa mi si wymienia go jednym tchem razem z de Gaulle'em. - Przepraszam, ciociu. A Mao Ce-tung? - To nie to samo. Mao nigdy nie atakowa amerykaskiego dolara. - Zrobiby to, gdyby mg. - Nie prbuj mnie pociesza. De Gaulle zdarza si w yciu czowieka tylko raz. Nigdy nie zapomn, jak owiadczy, e Francja wystpuje z NATO. Rozjtrzona byam przez miesic. - A jak zareagowaa, gdy powiedzia, e Quebec to cz Francji? - Boe, co za tupet mia ten czowiek! A kiedy nie wpuci Anglii do Wsplnego Rynku? Byam wcieka, a przecie jestem anglofobk. - To byy czasy... - powiedziaem z nostalgi. - Czy mylisz, e jest szansa na jego powrt? - zapytaa tsknym gosem ciotka.

- Szansa jest zawsze. Ale nie liczybym na to. Bdziesz musiaa znale kogo innego, na kogo bdziesz si zoci. Usyszaem, jak pacze w suchawk: - To nie takie atwe. Francja stracia tylko prezydenta, ale my, amerykascy frankofobi, stracilimy styl ycia.

Licytacja
Francuzi teraz umiej rozmawia tylko o swojej rewolucji. Nie interesuje ich zupenie, co dzieje si w Stanach Zjednoczonych, i stali si tacy gburowaci, e ja sam nagle zaczem wrd nich chepi si naszymi rozruchami. Oto jak wygldaa taka rozmowa: - Trzeba ci byo by u nas w czasie powstania - powiedzia Anatole. - To byo co fantastycznego. - Moe - odparem. - Ale ty nie wiesz, co to rozruchy, jeli nie przeye ich w Waszyngtonie. - U nas to nie byy rozruchy. To bya powszechna rewolucja. - U nas te mogaby by, gdyby nie godzina policyjna. Czy w Paryu mielicie godzin policyjn? - Nie, ale mielimy strajk generalny - powiedzia ze zoci Anatole. - Nie mona byo kupi nawet benzyny do samochodu. - Au nas pldrowano i palono. Spaliy si cae bloki. - Studenci spalili wszystkie samochody na Lewym Brzegu. Wybili te szyby. Czy u was byy barykady? Tym mnie przyapa: - Nie, nie mielimy barykad, ale piechota morska i spadochroniarze patrolowali ulice. Wygldao, jakby bya wojna. - Nasi studenci zajli wszystkie gmachy uniwersyteckie. - Nasi zrobili to samo w Columbii. Nie chcieli ustpi. Anatole bawi si kieliszkiem. Potem rzek: - Nasza policja bya dla studentw brutalniejsza od waszej. - Jak moesz tak mwi?! - zawoaem - Nasza policja uywaa paek, gazw zawicych i zorganizowaa szar konn. - Aha, nasza policja te miaa paki, ale dugie prawie na dwa metry, a gazy zawice ciskaa studentom prosto w twarz. I pobito ich w drodze do komisariatu. - Naszych te pobito. Wielu siedzi jeszcze w wizieniach. Ta wasza heca to bya dziecinna zabawa. - Zabawa! - wrzasn Anatole walc kieliszkiem w st. - U nas milion ludzi maszerowao z placu Republiki do Denfert-Rochereau.

- W Detroit mielimy strzelanin - odparem. - A u nas cenzurowano telewizj. Wycie przynajmniej wiedzieli, co si dzieje. - My boimy si chodzi noc po ulicach - powiedziaem majc nadziej, e to usadzi Anatole'a. - U nas strajkoway wszystkie banki - rzek Anatole udajc, e mnie nie syszy. - Nie mielimy nawet pienidzy. - Kady w Ameryce ma bro. - O mao nie obalilimy prezydenta de Gaulle'a. - Mymy obalili prezydenta Johnsona. - Tak, ale pokojowo. - Przynajmniej pozbylimy si prezydenta, a wy nie. Widziaem, e Anatole traci rwnowag, chciaem go wic pocieszy: - Jak na may kraj mielicie zupenie niez rewolucj. - Nie traktuj mnie tak protekcjonalnie - zawy Anatole. - Mielimy cholernie dobr rewolucj i jeszcze o niej usyszymy. Spojrzaem na niego chodno: - A chciaby co usysze o naszym marszu ndzarzy? Wsta od stou i wynis si z lokalu, pozostawiajc mi rachunek do zapacenia.

Niech yje turystyka!

Prawd jest, e Francja przeywa najgorszy od lat sezon turystyczny. Bije to we Francj nie tylko ekonomicznie, ale ma swoje skutki psychologiczne. Mj przyjaciel Gaston wyjani mi, o co chodzi. - Widzisz, mon ami, turysta zawsze odgrywa we Francji rol o wiele wiksz ni w innych krajach europejskich. To nie by tylko problem finansowy, chocia Bg jeden wie, jak bardzo jestemy zawsze radzi, gdy moemy wymieni czeki podrnicze na franki; rzecz przede wszystkim w tym, e Francuz mg na turyst zwali win za wszystko, co zego dzieje si w kraju. - Nie rozumiem. - Pamitasz przecie, e przez dugie lata po wojnie, gdy tylko w kraju dziao si le, zawsze winien by turysta. Jeli ceny szy w gr, to przez turystw. Jeli nie mona byo zdoby miejsca w kawiarni, to dlatego, e turyci zajli wszystkie miejsca. Jeli na jezdniach tworzyy si korki, to przez turystyczne autobusy. Kady Francuz delektowa si opowiadaniami o okruciestwach turystw; cieplej robio mu si wwczas na duszy. - Pamitam to wietnie. Nawet jako Amerykanin mieszkajcy w Paryu obwiniaem turystw za wszystkie moje kopoty.

- Tak, by to okres Francja przeciwko turystom, Francuzi przeciwko caemu wiatu. - Pikne to byy czasy - przypomniaem sobie. Gaston cign dalej: - Kady z nas bra w tym udzia. Wiesz, raz ja sam napisaem na chodniku koo restauracji Maxime'a: US GO HOME. - I susznie, ale kiedy ceny byy niskie, Amerykanie niczym si nie przejmowali. - Niestety - powiedzia ze smutkiem Gaston - kilka lat temu ruch turystyczny zacz si zmniejsza. W zeszym roku by to ju wski strumyk. W tym roku usta zupenie. - Ale dlaczego, Gaston, dlaczego? - Bya to wina de Gaulle'a. Tyle mwi o wielkoci Francji, e aden turysta nie czu si do godny, by odwiedzi nasz kraj. - Oczywicie - rzekem - turyci cierpi na kompleks niszoci i de Gaulle wystraszy ich do reszty. - Wanie. aden obcokrajowiec nie czu si na siach stan twarz w twarz z Francj i wola jecha do Woch lub Hiszpanii. - Tak. Wochy zawsze byy lepsze w handlu pamitkami ni wielkoci. - Ale de Gaulle nie zdawa sobie sprawy, e odstrczajc turystw pozbawi Francuzw koza ofiarnego, na ktrego zwalali win za wszystkie swoje kopoty. Ceny rosy jak dawniej, korki uliczne byy coraz gorsze, nadal nie mona byo zdoby miejsca w kawiarni. I po raz pierwszy od czasu wojny Francuzi zdali sobie spraw, e winy nie ponosz turyci, lecz oni sami. - Co za przeraajca wiadomo! - Byo to wicej, ni wikszo Francuzw moga znie. - I co zrobili? - Poszli na barykady. - Czy chcesz powiedzie, e trudnoci Francji z maja 1968 roku byy spowodowane brakiem turystw w kraju? - Naturalnie. Nie mylisz chyba, e Francuzi biliby si midzy sob, gdyby mieli wok siebie obcokrajowcw?

Z broni na kelnera
Pomylaby kto, e po tym wszystkim, co Stany Zjednoczone uczyniy dla Europy, najmniejsze, co Europejczycy mogliby uczyni dla Amerykanw, to uatwi im kupno broni. Ale tak nie jest i mimo e Europejczycy pretenduj do cywilizacji, to jeli chodzi o sprzeda broni, yj oni w zamierzchej epoce. Odkryem t prawd przypadkowo, gdy kelner w pewnej kawiarni na Lewym Brzegu Sekwany poda mi zawyony rachunek. Tumaczy si, e przez przypadek, ale ja wiedziaem, e zrobi to celowo.

Powiedziaem wwczas onie, e wyej uszu mam, tego pomiatania mn; kupi wic bro i bd j nosi stale przy sobie. A jak kto zechce mnie oszuka, to ja mu poka. - Czy troch nie za brutalnie? - powiedziaa ona. - W amerykaskim stylu - odparem. - Czy widzisz lepszy uytek z broni, ni kiedy kiwa ci gburowaty kelner? Nastpnego dnia poszedem do skadu broni koo Opery i zadaem rewolweru. - Po co panu rewolwer? - zapyta sprzedawca. - Jestem obywatelem amerykaskim i stosownie do naszej konstytucji mog nosi bro, gdzie chc i kiedy chc. A teraz prosz o bro. - Nie moemy ot tak sobie sprzeda broni. Mamy we Francji odpowiednie przepisy. - Przepisy? - powiedziaem z niedowierzaniem. - Po co, u licha? - Rzd francuski nie chce, aby kady w kraju mia bro. Za duo szans na nieszczliwe wypadki. - Nas w Ameryce to nie martwi - odparem z dum w gosie. - Czy pan wie, e w zeszym roku naliczylimy ponad 5 000 ludzi, ktrzy zginli od broni palnej? - My, niestety, tylko 12 - powiedzia ze smutkiem sprzedawca. - Nasze przepisy s zbyt surowe. - Czy nie macie Krajowego Towarzystwa Mionikw Broni Palnej? - Mamy co takiego, ale parlament dyktuje, co mu wolno, a czego nie. - W moim kraju - pochwaliem si - towarzystwo dyktuje Kongresowi, co wolno, a czego nie. - Macie szczcie. Czym wic mog panu suy? - Potrzebna mi bro, ebym mg strzela do gburowatych kelnerw. - Trs bien. Prosz wypeni ten formularz. Potem z dokumentem tosamoci uda si do swojego komisariatu policji i tam wyjani, do czego suy ma panu bro. - Dobrze, a potem dostan rewolwer? - Nie, jeszcze nie. Policja bdzie pana sprawdza przez 3 miesice. Potem wyle swoje dane do gwnego komisariatu, ktry sprawdzi, dlaczego komisariat lokalny daje panu pozwolenie na bro. To potrwa jeszcze trzy miesice. A jeli gwny komisariat wyrazi zgod, bdzie pan mg przyj do nas i kupi bro. - Sze miesicy ma trwa zakup jednej marnej spluwy? - Tak, rewolweru. Zakup amunicji wymaga dalszego ledztwa. - Czy pan wie, e gdyby nam robiono takie trudnoci w Ameryce, nikt nie mgby posiada broni? - Dlatego sprzedajemy jej tak mao. Czy chce pan wypeni kwestionariusz? - Nie, nie chc. A Francuzi, gdyby byli na poziomie, pozwalaliby Amerykanom kupowa bro tylko za okazaniem paszportu. Jak inaczej moemy broni si podrujc za granic?

Kto wynalaz TV?

Pytanie postawione zostao ktrego wieczoru, gdy przy kolacji dyskutowano spraw zwycistwa wyborczego torysw w Wielkiej Brytanii. - Dlaczego Anglicy mogli rzdzi wiatem przez prawie 200 lat, a Stany Zjednoczone nie potrafiy przez 25 lat? Siedzcy przy stole Anglik odpar: - To proste, moi mili. Nie byo wwczas telewizji. - Oczywicie - powiedzia kto inny. - Telewizja nie bya wtedy wynaleziona. - Wprost przeciwnie - odrzek Anglik. - Bya wynaleziona, ale bylimy do mdrzy na to, by zachowa to w tajemnicy. Spojrzelimy na niego zdumieni. - Tak. Lord Cashmere of Rutland wynalaz telewizj w 1775 roku. Moecie sprawdzi w tajnych archiwach Muzeum Brytyjskiego. Waciwie chcia on wynale radio, ale zamiast dwiku wyszed mu ze skrzynki obraz. - Jaki obraz? - zapyta jaki niedowiarek. - Obraz onierza brytyjskiego batocego w Bostonie pewnego starego kolonist. - Trudno w to uwierzy. - Oczywicie. W kadym razie lord Cashmere zrozumia, e wpad na co wielkiego, i zanis skrzynk krlowi Jerzemu III, ktry wanie wtedy odbywa narad dworsk na Bagnach Telewizyjnych w Walii. - I std nazwa? - Tak. Mona to znale w tajnych archiwach. Dwr krlewski zdumia si tym, co zobaczy. A zobaczy duych, krzepkich onierzy angielskich bijcych biednych amerykaskich kolonistw, kopicych kobiety i dzieci, podpalajcych ich domy, popeniajcych straszliwe okruciestwa. - Lordzie Cashmere - zawoa wwczas arcybiskup Canterbury - ce ty, na mio bosk, sporzdzi? Lord Cashmere odpowiedzia: - Nie wiem na pewno, ale moliwe, e ten wynalazek zmieni oblicze ludzkoci. Pomylcie tylko, moi szlachetni przyjaciele, e przy pomocy tej skrzynki nasz nard bdzie wiadkiem wydarze naszego czasu. W zdobywaniu wiadomoci nie bdziemy ju zaleni od floty. Nad Bagnami Telewizyjnymi rozleg si okrzyk radoci. Ale wtedy odezwa si genera sir Ronald Paley, wojskowy doradca krla: - Nie chc oblewa tej skrzynki kubem zimnej wody, ale chciabym wam powiedzie, dentelmeni, e oznacza ona moe koniec Imperium. Czy sdzicie, e nasza modzie bdzie bezczynnie patrze, gdy dowie si, co wyczyniamy w koloniach lub gdzie indziej? Kraj si podzieli. Sia Anglii tkwi w tym, e ludzie nie maj pojcia, co wyprawiamy za granic.

Gos zabra krl Jerzy III: - Sir Ronald ma racj. Jeli chcemy prowadzi wojn w koloniach, to lepiej, eby ludzie w kraju o tym nie wiedzieli. A jeli bdziemy musieli si wycofa, wol to zrobi tak, eby nie oglda tego cay wiat. Lordzie Cashmere, z przysug odda pan ojczynie tym przekltym urzdzeniem. Rozkazuj panu, pod grob utraty gowy, nigdy nie zdradza tego sekretu. Zakopiemy skrzynk tu, na bagnach, i Brytania nada rzdzi bdzie morzami. Anglik zamilk na chwil, a my patrzylimy na niego jak urzeczeni. - I utrzymalicie tajemnic przez tyle lat? - zapyta kto. - Tak. Ale trzydzieci lat temu jaki amerykaski antropolog wykopa skrzynk. Pokaza j firmie RCA, ktra nie dbajc o konsekwencje podja masow produkcj. Uwaam, e kopoty USA jako wielkiego mocarstwa zaczy si wanie w dniu, w ktrym skrzynka lorda Cashmere staa si wasnoci publiczn. - Jakie pikne opowiadanie - powiedziaem. - Czy mog je wydrukowa? - Prosz bardzo, Anglii to ju zaszkodzi nie moe.

Bez krwi, bez potu

Jedyny radosny przebysk w ponurych informacjach ostatniego okresu to wydarzenia w Anguilli. W jednym z najbardziej zdumiewajcych wypadkw we wspczesnej historii wojskowoci malutka, bezsilna, niezdarna Wielka Brytania pokonaa potne siy Anguilli i podbia t niezdobyt wyspiarsk fortec. Maa Brytania, odgrywajc rol Dawida, porazia anguillaskiego Goliata ku zdziwieniu ekspertw i radoci tych, ktrzy zawsze wykazuj zrozumienie dla sabych i bezradnych. - Nikt nie myla, e Brytyjczycy dadz sobie rad - powiedzia pewien dziennikarz londyski w barze waszyngtoskiego Klubu Prasy, gdzie wszyscy stawiali mu drinki. - Ale sdz, e teraz dowiedzione zostao raz na zawsze, i rzd jej krlewskiej moci nie moe by traktowany jak papierowy tygrys. W barze rozlegy si okrzyki aprobaty. - Anguillaczycy ugryli wicej, nie mogli pokn - wrzasn kto radonie. Wszyscy chcieli koniecznie dowiedzie si, jak lekko uzbrojonym spadochroniarzom brytyjskim udao si przeama cik obron Anguillaczykw, na ktr skadaa si jedna napoleoska armata, 12 karabinw, 3 ciarwki Forda i 2 000 owiec. - Anguillaczycy byli zbyt w sobie zadufani - powiedzia nam dziennikarz brytyjski. - Sdzili, e nasze wojska boj si ich owiec. Ale mymy wykorzystali to zadufanie. Skoncentrowalimy nasze okrty wojenne i owce rozproszyy si na ten widok. Pasterze chcieli zebra stado, ale owce byy tak zdezorganizowane, e nie mogy podj adnej akcji obronnej. Jest to potwierdzenie tezy, e maa, doborowa, dobrze wywiczona i rzeczywicie zdecydowana na wszystko jednostka spadochroniarzy i piechoty morskiej moe pokona o wiele liczniejsze siy owiec. Dla Anguilli bya to pierwsza klska wojskowa w jej historii. Dlatego te jej siy zbrojne, skadajce si z trzech policjantw, ich szeciu pomocnikw oraz trzech sistr Czerwonego Krzya, s obecnie na

cenzurowanym. Naley wic spodziewa si w najbliszych miesicach duych przetasowa w tych siach. Obserwatorzy wydarze anguillaskich w Waszyngtonie uwaaj, e rezultaty inwazji brytyjskiej bd miay wpyw na bieg dziejw wiata. - Anguilla nie moe ju by traktowana jako mocarstwo - owiadczy nam w barze przedstawiciel Departamentu Stanu. - Musimy spojrze po nowemu na jej potencja militarny. Jeli mg j pokona taki kraik jak Wielka Brytania, to musimy znale inny sposb obrony Karaibw. Dziennikarz londyski powiedzia nam: - Zawsze twierdzilimy, e moemy zrobi z Anguill, co chcemy, ale wymiewano nas. Teraz chyba ju nikt si nie mieje. wiat musia zrozumie, e nie pozwolimy nikomu naigrawa si z Imperium. Powiedzia nam take, i gobie w Wielkiej Brytanii wypowiaday si przeciwko inwazji, nie dlatego e jest ona niemoralna, ale dlatego e nie wierzyli, i armia angielska jest zdolna upora si z tym zadaniem. Lecz jastrzbie byy zdania, e przy niespodziewanej napaci mona pokona Anguillaczykw, zanim zd wycign widy z obr. Okazao si, e jastrzbie miay racj. - A teraz, gdy rzucilicie Anguill na kolana - zapyta jaki dziennikarz amerykaski - co macie zamiar pocz dalej? - Jestemy narodem miujcym pokj - odpar dziennikarz londyski. - Interweniowalimy w Anguilli, gdy zagroone zostay nasze interesy. Ale sdz, e bdzie to ostrzeenie, i agresja nie ujdzie nikomu bezkarnie w adnej czci naszego globu. Czonek Zwizku Anglojzycznego wznis toast: Dzi Anguilla, a jutro cay wiat!.

By albo nie by
By albo nie by we Wsplnym Rynku - oto pytanie, drczce dzi kadego Anglika. Gdy Wielka Brytania zmusia w kocu szstk ze Wsplnego Rynku do przyjcia jej na czonka, sama przestaa by pewna, czy rzeczywicie chce nalee do tego klubu. Prawd mwic, z im wiksz liczb Brytyjczykw rozmawia si na ten temat, tym wicej syszy si racji, dla ktrych Anglia powinna trzyma si z dala od Wsplnoty. Istniej, oczywicie, zwyczajowe obawy przed przyczeniem si do czegokolwiek, co pachnie Kontynentem, jak na przykad: Jeli Wielka Brytania stanie si czonkiem Wsplnego Rynku, jej dzieci bd musiay polewa kaszk winem, jak to robi we Francji lub: Kadego bd zmusza do noszenia drewniakw, jak w Holandii, lub: Bdziemy musieli zrezygnowa z przerw na herbat, eby mc konkurowa z Niemcami. S jednak gbsze i bardziej istotne przyczyny, dla ktrych Brytyjczycy - gdy ju ich, przyjto - nie chc sysze o Wsplnym Rynku. ywi oni zdecydowany strach przed tym, e Wielka Szstka zmusi ich do jazdy samochodami po drugiej stronie ulicy. Nie chodzi tu tylko o przestawienie kierownicy na drug stron - cho i to jest problem niemay - lecz przede wszystkim o to, e ludno zostanie zdziesitkowana w katastrofach samochodowych, ktre przydarz si w okresie przejciowym.

W Londynie panuje przekonanie, e jeli Wielka Brytania wejdzie do EWG, to raczej szstka jej partnerw powinna zmieni zasady jazdy. - Skoro mymy ustpili w sprawie serw, oni powinni ustpi w sprawie jazdy - powiedzia mi portier w hotelu. Jakby mao byo tego zmartwienia, Anglicy boj si, e pene partnerstwo z Kontynentem doprowadzi ich do przejcia wielu ohydnych nawykw francuskich, takich jak uprawianie mioci po poudniu, i to nie z wasnymi onami. - Wielko nasza wzia si std - powiedzia mi jeden z moich brytyjskich przyjaci - e gdy Francuzi spdzaj cae dnie w kach z kochankami, my pracujemy dla Boga i ojczyzny w naszych fabrykach, na fermach i w biurach. Bylibymy durniami, gdybymy wczyli si w system, ktry przedkada seks nad dochd narodowy. Pewna Angielka powiedziaa mi, e nie tyle obawia si Francuzw, co Wochw: - Jeli przystpimy do Rynku, bdziemy musiay hodowa nasze biusty tak, bymy mogy konkurowa z Sophi Loren i Gin Lollobrigid. Gdy ca zostan zniesione, adna kobieta angielska nie bdzie moga mie nadziei na dorwnanie Woszkom biustem. W Anglii panuje powszechne przekonanie, e wejcie do Wsplnego Rynku przyniesie krajowi same kopoty. Kawiarnia zastpi pub, piwo bdzie zimne i na pewno przyjedzie papie, eby pierwszym serwem zainaugurowa rozgrywki tenisowe w Wimbledonie. Dopty, dopki Wielka Szstka odrzucaa brytyjskie podania, Anglicy chcieli koniecznie przystpi do EWG i wciekli byli na szykany. Ale teraz, gdy droga zostaa otwarta, Anglicy zapewniaj si nawzajem, e nigdy w ogle nie chcieli mie nic wsplnego ze Wsplnym Rynkiem. I nie bez racji. Jak mi to powiedzia jeden z nich podczas lunchu: - Wie pan oczywicie, e we Francji, jak si nie zabierze matce dziecka natychmiast po urodzeniu, to ona je zabija.

Swingujcy Londyn
Dziki tygodnikowi Time i rnym innym zwariowanym publikacjom Londyn ma obecnie opini najbardziej pikantnego miasta Europy. Pary by byskotliwy w latach czterdziestych i na pocztku pidziesitych, Rzym lansowa dolce vita na pocztku lat szedziesitych, ale mwiono mi, e teraz tylko w Londynie yje si z werw. Podbudowany tymi opiniami wyldowaem na londyskim lotnisku i natychmiast poczuem, e krew kry mi szybciej, a nogi zaczynaj podrygiwa. Gdy podawaem paszport, oficer imigracyjny zapyta mnie: - Po co pan przyjecha do Londynu? Zrobiem do niego oko: - Nie przyjechaem na wizyt do krlowej. Wbrew memu przypuszczeniu nie wybuchn miechem.

Nastpnie zatrzyma mnie celnik: - Czy ma pan co do oclenia? - Jeszcze nie - odpowiedziaem. - Ale porozmawiamy za par dni. I ta moja dowcipna riposta nie wywara wraenia na urzdniku. Wskoczyem do takswki. - Dokd? - zapyta takswkarz. - Prosz zawie mnie tam, gdzie szalej. - Za duo pan wypi w samolocie? - zainteresowa si kierowca. - Nie, guptasie. Przyjechaem do Londynu wyszale si. Czy mgby mi pan poleci jak niezbyt drog orgi? - A, pan te czyta artyku w Time. Mamy od tego czasu coraz wicej kopotw z przyjedajcymi Amerykanami. Postanowiem odczeka do chwili, kiedy znajd si w hotelu. Jednake portier nie wiedzia wicej ni takswkarz. - Gdzie jest jaki ruch? - zapytaem go. - Na Stadionie Wembley jest mecz pikarski, a w teatrze gra Barbra Streisand, a... - Nie o taki ruch mi chodzi, czowieku. Gdzie s podrywacze, mini-spdniczki, dziewuszki na wezwanie? Przyjechaem do Londynu, by si zabawi. - Nie wiem, sir. Moe zapyta pan w biurze podry Thomas Cook i Synowie. Byem zrozpaczony. Ju 24 godziny przebywaem w Londynie i nic mi si nie przydarzyo. Zapytaem wic mego przyjaciela-kawalera, gdzie jest ten swingujcy Londyn. - Zabij mnie, nie wiem - odpowiedzia nalewajc mi herbaty do filianki. - Ale jak si dowiesz, to daj zna. Inni moi angielscy znajomi byli rwnie le poinformowani. - Tak, syszelimy o swingujcym Londynie, ale mylelimy, e chodzi o Londyn w kanadyjskim stanie Ontario. W kocu poszedem do gmachu filii tygodnika Time przy Bond Street. Ju u wejcia usyszaem Rolling Stonesw drcych si z grajcej szafy. W gabinetach redakcyjnych reporterzy taczyli watutsi z przystojnymi archiwistkami. Na kadym biurku staa butelka szampana, a mnie natychmiast wetknito szklank w rk. - Witaj w Londynie! - wrzasna jaka sekretarka. Nie mogem oprze si wzruszeniu: - Dziki Bogu, nareszcie znalazem swj Londyn.

Problem rozwodu
Peter Ustinov, angielski aktor i dramaturg, rozmawia kiedy ze mn o rozmaitych sposobach prezentowania problemu rozwodu zalenie od publicznoci: inaczej trzeba to przedstawia w teatrze angielskim, inaczej we francuskim lub amerykaskim. - eby da wam przykad, wyreyseruj t scen tak, jak by to zrobili Anglicy: George: Jessie. Jessie: Mmmmmm. George: Jest co, o co miaem zamiar ci zapyta od duszego czasu (prawd mwic, to ju od ponad dwch aktw). Jessie (surowo): Tak, George. George: Ja... to znaczy... Nie wiem, jak to przyjmiesz. Jessie: Myl, e wiem, co masz zamiar powiedzie. George: Niesamowite. Jessie: Ale ju za pno. George: Tak sdziem. Whisky? Jessie: Moe by. George: Sdz, e to w pewnej mierze moja wina. Jessie: Nie rb sobie wyrzutw, George. George: Wody sodowej? Jessie: Odrobink. George: Czy tyle wystarczy? (Podaje jej szklank.) Jessie: Kochany George. Wanie tyle. George: Nigdy nie lubia z lodem. Jessie: Nigdy. George: Dziki Bogu i za to. Jessie: Dlaczego to mwisz? George: I tak nie ma lodu. (Opada na krzeso.) Niczego ju nie ma. * - Francuzi - twierdzi pan Ustinov - odegraliby t scen inaczej: George: Kochanie. Jessie: Tak, koteczku.

George: Chc ci powiedzie, e mam kochank. Jessie: Mwisz mi co, co wiem od dwch lat. George: Nie. Mam now kochank. Jessie: A co bdzie z Mari? George: Nie wiem. Jessie: Biedactwo. Bd j zabieraa na przyjcia. George (z wyrzutem): Bardzo ci o to prosz. Nigdy nie bya dla niej mia. Jessie (z jeszcze wiksz pretensj): Nigdy jej z sob nie przyprowadzae. George: Chyba masz racj. Jessie: Czy ta nowa jest duo adniejsza ode mnie? George: Duo. Jessie: To si ciesz. Inaczej byabym zazdrosna. George: Dokd idziesz? Jessie: Zobaczymy si w przyszymi tygodniu. George: Czy Piotr przyjecha? Jessie: Nie wiem. Ale przyjecha Leon. George: Kto to jest Leon? Jessie: Anioku, jaki ty zaborczy! * - Amerykanie natomiast lubi w tych rzeczach nagi realizm - powiedzia pan Ustinov. - W trakcie takiej rozmowy o kilka domw dalej musi gra saksofon, a tu obok drze si jakie dziecko. George: Jessie, mam ci co do powiedzenia. Jessie: dam rozwodu. George: Ale nie syszaa, co ci chc powiedzie. Jessie: Do licha, przecie jestemy doroli. Nie zachowujmy si jak dzieci. George: Ale przez ten krzyk... Jessie: Mama mwia, e to si tak skoczy. George: Ale... Jessie: Nie ma o czym mwi. To wulgarne, a szczegy mnie nie interesuj. George: Zamknij si, bo... Jessie: Nie krzycz, George.

George: Chciaem tylko powiedzie... Jessie: Adwokaci wszystko zaatwi. George: Co zaatwi? Jessie: Bdmy przyjacimi. Dzieciom nie musimy nic mwi. George: Dokd idziesz? Jessie: Do Reno i do Meksyku. Przyl ci pocztwk. Mam nadziej, e bdziesz szczliwy. George (opadajc na krzeso): Nigdy o tym nie mylaem. Moe naprawd bd szczliwy.

Uwaga, osio!
Jako wybitny badacz zwyczajw europejskich kierowcw (i skutkw ich jazdy), chc zoy owiadczenie: ze wszystkich znanych mi kierowcw aden nie da si porwna do Sycylijczyka. Wystarczy poby kilka godzin na krtych drogach tego piknego kraju, by zrozumie, dlaczego tylu Sycylijczykw opucio wysp i przenioso si do Ameryki. Aby zda sobie spraw z problemu, na jaki natyka si kierowca na Sycylii, trzeba przede wszystkim wiedzie, co mona znale na sycylijskiej szosie w czasie jazdy. S to - i niekoniecznie w tej kolejnoci - czterocylindrowe Fiaty, omiocylindrowe Ferrari, dwunastocylindrowe Alfa Romeo, traktory, ciarwki, motocykle, skutery, rowery, wozy konne, wzki ole, wzki rczne, psy, kozy, owce, kury, dzieci, rybacy, duchowni, karabinierzy i bandyci. Mwi si, e straszliwi czonkowie mafii to harcerzyki w porwnaniu z ludmi, ktrzy na Sycylii s posiadaczami prawa jazdy. Przede wszystkim tradycyjna tu omerta - konspiracja milczenia, z ktrej znani s Sycylijczycy - nie dotyczy niczego, co zdarza si na szosie. Gdy jeden Sycylijczyk wyprzedza drugiego, krzyczy do, e jest durniem, idiot, e jego matka bya koz, a ojciec (to ju w najwikszej zoci) policjantem. Wyprzedzany odpowiada z rwn pasj i - jeli wiatr wieje w odpowiednim kierunku - pluje na samochd przeciwnika. Poniewa Sycylijczycy musz posugiwa si rkami w takich penych ekspresji rozmowach, wic aden z wrzeszczcych kierowcw nie trzyma kierownicy. Jeli w wozie s pasaerowie, to wczaj si do ktni. Nawet ju po wykonaniu manewru kierowca wyprzedzajcy odwraca si do tyu, macha obiema rkami, a wyprzedzany nie pozostaje mu duny i naciska klakson tak dugo, jak mu na to pozwoli akumulator. Jedyne miejsce, gdzie Sycylijczyk wyprzedza Sycylijczyka, to zakrt. Od czasu do czasu z przeciwnej strony nadjeda wwczas inny samochd lub ciarwka i wtedy kierowca staje oko w oko z tym, co na Sycylii nazywa si chwil prawdy. Jeli skrci, eby unikn nadjedajcego auta, uznany zostanie za tchrza, a caa jego rodzina znajdzie si w pogardzie. Stara si wic zmusi tego drugiego kierowc do skrtu. Niezapomniany jest widok takich dwch dzielnych ludzi, ktrzy spotkali si na sycylijskiej szosie twarz w twarz...

Jedyne, co moe przyhamowa sycylijskiego kierowc, to wzek zaprzony w osa. Wszystkie ole pojazdy s na Sycylii wymalowane w pikne wizerunki rycerzy w zbrojach lub obrazy batalistyczne. Wonice za przewanie pi w czasie jazdy i zdaje mi si, e osy te. Oli wzek mona napotka po kadej stronie sycylijskiej drogi, jadcy w dowolnym kierunku. I chocia sam wzek zajmuje tylko jeden pas szosy, to siano, uoone specjalnie w poprzek wzka, zajmuje dwa lub trzy pasy; w ten sposb dokadnie zasania drog wszystkim innym pojazdom. Wonice olich wzkw przywykli ju na tyle do samochodowych klaksonw, e rzadko kiedy budz si na ich dwik. Najlepsze, co mona zrobi, gdy utknie si za takim olim pojazdem, to odpry si i oglda malowida na wzku. Gdy sycylijski samochd zblia si do jakiej miejscowoci, kierowca naciska z caych si gaz i klakson. Ale nie przeraa to mieszkacw, lecz wywouje skutek wrcz odwrotny. Dzieci wybiegaj z domw i zaczynaj bawi si na szosie, psy pilnujce owiec zostawiaj stada i przybiegaj do wsi zobaczy, co si dzieje, a kury przelatuj na drug stron drogi. Kierowca, dla ktrego jest to problem honoru, nie moe wytraci tempa, a ludno - z tej samej przyczyny - nie moe ustpi mu z drogi. Jeli chodzi o mnie, to nie umiem wam powiedzie, jak to si dzieje, e samochd mija wie nie potrcajc nikogo, a nie mog dlatego, e zawsze, gdy mijam tam jak wie, mam zamknite oczy.

Modlitwa dla turystw

Jak twierdzi londyski Times, grecki Koci ortodoksyjny ogosi tekst nowej modlitwy, bagajcej Pana o ochron ludu greckiego przed turystami. Modlitwa ta, ktra ma by co rano i co wieczr odmawiana przez mnichw i mniszki, brzmi nastpujco: Panie Jezusie Chrystusie, Synu Boy, ulituj si nad miastami, wyspami i wsiami naszej ortodoksyjnej Ojczyzny, ulituj si nad naszymi witymi klasztorami, ktre zalewane s fal turystw z caego wiata. Pobogosaw nas rozwizaniem tego dramatycznego problemu i chro naszych braci, ktrzy gorzko dowiadczeni s modernistycznym duchem tych wspczesnych zachodnich najedcw. Jeli wic mnisi i mniszki chc ubaga Pana antyturystycznymi modlitwami, to turyci powinni mie prawo odpowiedzi. Uoyem dlatego tekst modlitwy dla turystw, ktr powinni recytowa wstajc rano i kadc si do ka wieczorem. Oto tekst: Ojcze w niebiesiech, spjrz w d na nas, na Twe skromne, posuszne sugi turystyczne, ktre skazane s na podrowanie po tej Ziemi, na robienie zdj, na wysyanie widokwek, na kupowanie pamitek, na pocenie si w nylonowej bielinie. Bagamy Ci, Panie, by samolot nasz nie zosta porwany, nasz baga nie zagubiony, a nadwaga - by pozostaa nie zauwaona. Chro nas przed gburowatymi i nieuczciwymi takswkarzami, chciwymi bagaowymi, nielicencjonowanymi przewodnikami, udajcymi, e znaj jzyk angielski. Natchnij nas, Panie, abymy hotel wybrali, gdzie honoruj nasze rezerwacje, sprztaj nasze pokoje, a z kranw cieknie gorca woda (o ile to jest w ogle moliwe ).

Modlimy si, by dziaay telefony, by telefonistki mwiy naszym jzykiem i ebymy nie dostawali od naszych dzieci listw zmuszajcych nas do rezygnacji z dalszej podry. Wied nas, drogi Panie, do dobrych tanich restauracji, gdzie jedzenie jest wspaniae, kelnerzy uprzejmi a wino wliczone w cen posiku. Obdarz nas umiejtnoci dawania waciwych napiwkw w walucie, na ktrej si nie znamy. Przebacz nam napiwki za mae, wynike z ignorancji, i za due, wynike ze strachu. Uczy, by tubylcy kochali nas za to, kim jestemy, a nie za to, czym przyczyniamy si do ich dobrobytu. Daj nam si do zwiedzania muzew, katedr, paacw i zamkw, wymienionych w przewodnikach jako obowizkowe. A jeli przydarzy nam si pomin jaki zabytek przez popoudniow drzemk, bd dla nas miosierny, gdy sabe jest ciao nasze. Poniszy fragment modlitwy przeznaczony jest tylko dla mw: Dobry Boe, powstrzymaj nasze ony od orgii zakupw, chro je przed okazjami, ktrych nie potrzebuj i na ktre je nie sta. Nie wd ich na pokuszenie, gdy nie wiedz, co czyni. Poniszy fragment modlitwy przeznaczony jest dla on: Ojcze Wszechmogcy, powstrzymaj naszych mw od spogldania na zagraniczne kobiety i od porwnywania ich z nami. Strze ich przed wygupianiem si w lokalach i klubach nocnych. A przede wszystkim nie przebaczaj im zdrad, gdy wiedz dobrze, co czyni. Razem: A gdy skoczy si nasza podr, gdy powrcimy do naszych najbliszych, uczy nam ask i pozwl znale kogo, kto obejrzy nasze amatorskie filmy i wysucha naszych opowiada, by nasze turystyczne ycie nie poszo na marne. Bagamy Ci o to w imieniu koncernu hotelowego Hiltona, biur podry Cooka i Banku American Express. Amen.

XI. Amunicja dla kobiet

eskie huragany
Krajowe Centrum Huraganw (KCH) ujawnio ostatnio, jakimi to czternastoma eskimi imionami nazwie tegoroczne huragany. S to: Agnes, Betty, Carry, Dawn, Edna, Felice, Gerda, Harriet, Illene, Jane, Kara, Lucile, Mae i Nadine. Imiona te - owiadczyo KCH - wytypowane zostay przez komputer, wic nie ma mowy o adnym oczernianiu. Ale niektre organizacje kobiece wyraziy swoje ubolewanie, e nasi spece od pogody nadaj huraganom eskie imiona. Rozmawiaem na ten temat z prof. Fritzem Fogelhammerem, jednym z najlepszych naszych huraganologw; owiadczy mi, e rozumie ale niektrych pa, ale uwaa, i jest rzecz niemoliw nadawanie huraganom imion innych ni eskie.

- Huragan, jak panu wiadomo, jest to burza nad wod, osigajca przekrj wieluset mil, posuwajca si po linii krzywej od strony rwnika. W penym nasileniu taki tropikalny cyklon moe spowodowa nieopisane straty w egludze i w urzdzeniach portowych. Zimny, suchy wicher, mieszajc si z wichrem ciepym i wilgotnym, poruszajc si po linii spiralnej, moe nadcign nagle i niespodziewanie. Kady wic onaty mczyzna jest w stanie zrozumie, dlaczego nadajemy huraganom eskie imiona. - To by pasowao - zgodziem si. - Nadajemy huraganom nazwy w nadziei, e uda nam si je spersonifikowa. Chodzi o to, by ludzie zwracali baczn uwag, w jakim kierunku wiej wichry. Gdybymy nadawali im imiona mskie, nikogo by one nie obchodziy. Huragany nazywajce si Max, Charley, Arthur lub Spiro byyby ignorowane. Ale gdy ogasza si, e nadchodzi Agnes, ludzie wiej gdzie pieprz ronie. - Twierdzi pan, e ludzie boj si bardziej kobiet ni mczyzn? - Tak, szczeglnie w warunkach sztormowych. Rozelona kobieta jest jak huragan. Kiedy strzaka barometru spada, kobieta dmie na wszystkie strony. - Tak, miaem ju z tym do czynienia. - U mczyzny trudno jest wywoa ten sztormowy efekt. Zo mczyzny moe wybuchn jak burza, ale rozchodzi si po morzu, zanim osignie natenie huraganu. - Jak pan to tumaczy? - No c, kobiety w cigu dnia, kiedy maj do czynienia z domem i dziemi, aduj si olbrzymim cinieniem atmosferycznym. Gdy tyko m wraca z pracy, cale to cinienie nagle si wyadowuje, powodujc ruch wirowy na wszystkich frontach. W czasie tych burz wikszo mczyzn usiuje schroni si w piwnicy, ale rzadko kiedy im si to udaje. - I dlatego huragany otrzymuj eskie imiona?! - Nie chciabym, aby pan sdzi, e jest w tym jaka premedytacja. Po prostu ju przed laty pewien meteorolog, nazwiskiem McAlphin, zaobserwowa huragan nadlatujcy z Kuby. Natychmiast zameldowa o tym swojemu szefowi w Miami. Szef kaza mu opisa huragan, a McAlphin bez namysu powiedzia: Wyglda zupenie jak moja ona Greta. Szef posa teleksem raport do Waszyngtonu, zapowiadajc, e huragan Greta nadciga na wybrzee Florydy. Wiadomo ta zostaa przekazana prasie, ktra dawniej nie chciaa zajmowa si huraganami. Ale teraz huragan z imieniem, i to z eskim imieniem, okaza si dla prasy akomym kskiem. Pisay o nim wszystkie gazety. Meteorologom tak si to spodobao, e postanowili wszystkim huraganom nadawa eskie imiona. - A wic w tej decyzji nie byo nic erotycznego? - Oczywicie, e nie. Jestemy powani ludzie. Kady wie, e huragan jest to zjawisko rodzaju eskiego. Nie ma adnej innej naukowej metody, by go okreli. A jeli kto protestuje przeciwko nadawaniu huraganom eskiego imienia, to znaczy, e na pewno nigdy nie widzia kobiety.

Midi to lipa!

Ludzie, ktrzy ustanawiaj reguy mody, mwi nam, e w tym roku rbki sukien obni si, czy to si komu podoba, czy nie. Tak zwane midi wkracza na miejsce mini i aden mczyzna nic na to nie poradzi. Ale ukonstytuowaa si grupa mczyzn, ktrzy prowadz wojn przeciwko nowej modzie. Znana jako AMN - Amerykanie, Mionicy Ng - grupa ta postanowia zniszczy midi i wszytko, co moda ta reprezentuje. Prezesem AMN jest p. Gordon Manning, ktry przyj mnie w swym biurze, w suterenie zaopatrzonej w due okno wychodzce na trotuar. Manning owiadczy mi: - To ohyda. Midi jest obraz dla kadego Mionika Ng w naszym kraju. - A ilu mamy obecnie Mionikw Ng? - zapytaem. - Jest teraz 61 935 263 mczyzn, ktrych moemy zakwalifikowa do grona Mionikw Ng, nie liczc naszych si zbrojnych za granic. Mczyni ci reprezentuj kade ugrupowanie ekonomiczne, religijne i kulturalne naszego narodu i nie maj zamiaru przyglda si bezczynnie, jak rbki spdnic i sukien obsuwaj si poniej kolan. - Ale co mog na to poradzi? - Ogaszamy w rodkach masowego przekazu, e jeli kobiety poddadz si tej miesznej modzie, przestan by przedmiotem zainteresowania i podziwu wikszoci mskiej ludnoci Stanw Zjednoczonych. - To mocna groba. - Mamy zamiar j realizowa. Miny czasy, kiedy francuscy, woscy i amerykascy projektanci mody decydowali o tym, gdzie ma znajdowa si rbek damskiej sukni. Teraz my bdziemy decydowa. - Ale jak? - Nie bdziemy patrze. - Nie bdziecie patrze? - Sysza pan. Wysyamy rozkaz do wszystkich Mionikw Ng w caym kraju, eby nie patrzyli na dziewczta ubrane w midi. - Czy Mionicy usuchaj tego rozkazu? - Dlaczego nie? I tak nie maj na co patrze. Kiedy kobiety nosiy mini, miliony mskogodzin, dodajmy: uroczych godzin, spdzalimy przygldajc si nogom. Mczyni chodzili wwczas wyprostowani, ich krok by sprysty, bardziej zmysowy. Znamy wszyscy dreszcz, jaki ogarnia kierowcw na widok mini. Kobieta siedzca w mini przycigaa uwag kadego mczyzny. Ale przy midi mczyzna zupenie nie bdzie mia na co patrze i te stracone mskogodziny zostan wykorzystane dla zwikszenia dochodu narodowego, co prawdopodobnie przyczyni si do pogbienia inflacji. - A wic przepowiada pan krajowi rwnie ruin ekonomiczn przy modzie midi? - Tak jest. Projektanci, ktrzy przykryli kolana, bd musieli gsto si tumaczy.

- Panie Manning, jeli kampania niepatrzenia powiedzie si i wszyscy Mionicy Ng odwrc si od kobiet noszcych midi, to za jak dugo powrci moda mini? - Do szybko. Gdy kobieta zda sobie spraw, e nikt na ni nie patrzy, przestanie natychmiast interesowa si dugoci midi. Aby jednak przyspieszy ten proces, AMN sfinansuje we wszystkich wielkich miastach zorganizowanie punktw usugowych, w ktrych kada kobieta moe sobie kaza obci midi na poczekaniu, bezbolenie i za darmo.

Cika praca
Paszcze futrzane typu maxi doprowadziy nasze zwierzta futerkowe do stanu kracowego wyczerpania. Poszukiwane s wszystkie gatunki - od nurkw do krlikw - a zamwienia nie mog by w peni realizowane. Nie zdawaem sobie sprawy z powagi problemu, dopki nie zwiedziem pewnej farmy zwierzt futerkowych na pnocy stanu Nowy Jork. Tam przeprowadziem rozmow z pewnym samcem - nork, imieniem Emba, ktry wyglda na bardzo zmczonego. - To mczarnia - powiedzia ocierajc pot z czoa. - Farma pracuje 24 godziny na dob i cigle nie moemy sprosta zapotrzebowaniu. Niech pan mnie zasoni, eby waciciel nie widzia, e odpoczywam. Potem Emba opowiada dalej: - Kopoty zaczy si, kiedy wprowadzono damskie futra maxi, ale wykoczya nas moda na futra maxi dla mczyzn. Najlepsza norka nie moe da wicej, ni ma. Wydawao mi si, e dostrzegem z w jego oku. - To bya kiedy cudowna farma - mwi Emba. - Pracowalimy ciko latem, eby dostarczy skrki na jesie i zim, ale potem mielimy wolne. Moglimy bawi si, tarza, pociera nosami, sowem robi to wszystko, co norki tak lubi. Ale teraz kunierze powariowali. Prowadz midzy sob futrzan wojn cen. Zaczli farbowa futra na najbardziej zwariowane kolory. Zaczli wyrabia futrzane majtki, futrzane bluzki, futrzane apreski. Przybieraj futra futrami. Farmy futrzarskie zostay zasypane zamwieniami. Powiedziano nam, e jeli nie wzmoemy produkcji norek, to bdzie z nami le. Za kadym razem, gdy farmer widzi, e odpoczywam, zaczyna centymetrem mierzy mi futerko. Czy mam jaki wybr? - Ale to chyba jest kopotliwe take dla norek-samiczek? - zapytaem. - Nie zd nawet dobrze wykarmi potomstwa, a ju oczekuje si od nich wyprodukowania nastpnej rodziny. Waciciel farmy zainstalowa nawet goniki, z ktrych nadaje muzyk, eby nam si atwiej pracowao, ale midzy rne melodie wpata ogoszenia w rodzaju: Leniwa norka staje si martw nork. - W tych warunkach trudno produkowa nowe ycie - powiedziaem. - Tak, motorem, ktry napdza teraz wszystkie farmy zwierzt futerkowych, jest strach - owiadczy mi Emba. - Niech pan spojrzy na te krliki obok. Czy uwierzy pan, e kiedy, dawniej, lubiy one t robot? - Maj wygld bardzo apatyczny i s wymizerowane.

- Kiedy krlik ju nie chce by krlikiem, to znaczy, e futrzane szalestwo przekroczyo wszelkie granice. - A to, tam dalej, to bobry? - zapytaem. - To byy kiedy bardzo pracowite bobry, ale nawet bobry maj granic wytrzymaoci. S tak zmczone produkowaniem nowych bobrw, e ju nie chce im si budowa zapr. Widzi pan tego samca, ktry ledwie si wlecze? Czy uwierzy pan, e ma on dopiero rok? - Rzeczywicie, panuje tu bardzo przytaczajca atmosfera. - Nie wiem, jak dugo jeszcze wytrzymam. Jestem ojcem 134 modych norek, ale ju si wykaczam. Grzbiet ju nie ten, co dawniej, mam ble w ramionach i bardzo le sypiam. Jeli napisze pan, e nawet norki s u kresu wytrzymaoci, to odda pan nam wszystkim wielk przysug. Dla mnie to ju chyba za pno, ale moe moim synom i synom moich synw oszczdzone zostanie to, przez co ja musiaem przej od chwili, gdy moda maxi staa si mod roku.

Amunicja dla kobiet

Moe to z powodu wojny albo caej tej gadaniny o rewolucji, ale faktem jest, e ostatnim krzykiem mody w naszym kraju s pasy amunicyjne dla kobiet. Spostrzegem to pewnego dnia, gdy poszedem do sklepu kupi jaki upominek mojej onie. Sprzedawczyni zaprowadzia mnie do stoiska z mnstwem pasw amunicyjnych z nabojami. - To najnowsza moda w dziedzinie damskich akcesoriw - powiedziaa. - Paskiej onie spodoba si szalenie. - Mylaem o czym bardziej zblionym do rcznego granatu - owiadczyem. - Niech mi pan wierzy, kobiety przepadaj za tymi nabojami. Mog je nosi przez pier, wok bioder i puszczone luno, o tak. - A nie ma pani niczego z gazw zawicych? - zapytaem. - Pan nie mwi powanie - oburzya si sprzedawczyni. - Bo nie wiem, jak to pani powiedzie, ale moja ona to gob. - Jeszcze jeden powd wicej, by kupi jej pas amunicyjny. Lepiej nosi naboje ni nimi strzela. - No, ja byem w wojsku i nie znam nikogo, kto noszc pas z nabojami nie zechciaby w kocu nimi strzela. - Ale to s lepe naboje i z usek wyjto proch. - A co przeszkodzi jakiemu innemu sklepowi sprzedawa proch do tych naboi? - Nic - odpara zirytowana sprzedawczyni - ale nawet jeli jaki sklep sprzedawa bdzie proch do naboi, to potrzebny jeszcze bdzie karabin maszynowy do strzelania. - A co przeszkodzi jakiemu producentowi torebek damskich wyrabia torebki, ktre mona zmieni w karabin?

- mieszne. Jeli torebka stanie si karabinem, wypadnie z niej caa zawarto. - O tym nie pomylaem. A czy nie macie czego gustownego w dziedzinie miotaczy pomieni? Ona jednak bya zdecydowana sprzeda mi pas amunicyjny: - Niech pan spojrzy, jak on licznie pasuje do czarnej, jedwabnej piamy. - Niech mi pani powie, dlaczego kobiety tak powarioway na punkcie tych pasw amunicyjnych? - Czy wie pan, co to znaczy by kobiet? - zapytaa mnie zgorzkniaym gosem. - Nie chciaem... - Czy myli pan, e przyjemnie jest by traktowanym jak obywatel drugiej kategorii, gotowa, szy, cerowa i rodzi dzieci? - Nie, chyba, ale... - My te jestemy ludmi - powiedziaa z gniewem. - I mamy do traktowania nas jak przedmiot rozkoszy. - Szanowna pani, ja... - Mamy wyej uszu ycia w zmaskulinizowanym spoeczestwie, ktre spycha nas do roli robotw. A gdy chcemy woy na siebie co tak prostego jak pas amunicyjny, mczyni jeszcze nas wymiej. - Kupuj, kupuj! - zawoaem. - Prosz mi da jeden, kalibru 22. Gdy transakcja dosza do skutku, powiedziaem kierownikowi sklepu: - Ale macie tu tward sprzedawczyni. Ten za umiechn si tylko i rzek: - Moliwe, ale ona sprzedaje wicej pasw amunicyjnych ni kada inna.

Niewypa w mskiej modzie

Z duym zainteresowaniem przygldam si nowej mskiej modzie; ale niech mi zachwalaj co chc, a drugi raz nabra si nie dam. Nale bowiem do tych nieszcznikw, ktrych kilka lat temu przekonano, e garnitury model Nehru to przyszo... Nikt nie wie, ile takich garniturw sprzedano w cigu kilku ostatnich lat, a to dlatego, e mao kto przyznaje si, i sprawi sobie model Nehru. Lecz w szafach z garderob - jak Ameryka duga i szeroka - pene kurzu i moli wisz te wiadectwa epoki, o ktrej wikszo Amerykanw chciaaby ju zapomnie. Garnitury te przewanie wkadano tylko jeden raz. miechy, dowcipy i kpiny, ktre witay faceta ubranego w ten model, zmuszay go do ucieczki w najgbsze zakamarki jego wasnej szafy, gdzie czeka w ukryciu, a minie szydercza fala. wiatowy rekord noszenia garnituru model Nehru naley do niejakiego Roberta Yoakuma z Labeville w stanie Connecticut. Pan Yoakum mia go na sobie trzy razy - raz na koleeskim wieczorze uniwersyteckim, raz na obiedzie z teciami i raz na meczu piki nonej. Zosta odznaczony za

odwag przez kapitanw przemysu odzieowego, a jego Nehru oddano do muzeum, gdzie wisi obok samolotu, ktrym Lindbergh po raz pierwszy przefrun Atlantyk. Nie wszyscy posiadacze garniturw model Nehru mieli tyle szczcia. Prawdziwy bowiem problem rozpoczyna si wwczas, gdy chcieli si tych garniturw pozby. Poniewa s one przewanie nowe, ony nie zawsze zgadzay si na wyrzucenie ich. A kiedy ju je wyrzucano, mieciarze nie chcieli ich przyjmowa. Nie chciay ich przyjmowa organizacje filantropijne, a rzecznicy Armii Zbawienia mawiali: - Nasi podopieczni bywaj obdarci, ale i oni maj swoj dum. Pewien mj przyjaciel ofiarowa swj model Nehru jakiemu hippiesowi, ale ten odrzuci prezent mwic: - Czy pan oszala? Chce pan, eby ludzie myleli, e jestem nienormalny? Inny znajomy powiedzia mi: - Dla mnie przynajmniej nie byo to cakowite zaprzepaszczenie inwestycji, mj pies sypia na tym garniturze. Posiadacze modelu Nehru maj jeszcze jeden problem: s wacicielami tuzinw koszul golfowych i acuchw z medalionami, ktre naleay do wyposaenia tych garniturw. Ja sam kupiem razem z moim Nehru tuzin golfw, bo sprzedawca zapewni mnie, e ju nigdy nie bd mi potrzebne inne koszule. Znajomy mj, ktry obstalowa sobie na kredyt trzy pary Nehru po 200 dolarw sztuka, usiowa powiesi si na jednym z medalionw: co z tego, kiedy acuch si urwa, a krawiec poda go do sdu. Ludzie zadaj sobie nieustannie jedno pytanie: dlaczego waciwie model Nehru okaza si niewypaem? Odpowiedzi jest tyle, ile garniturw. Pewien socjolog twierdzi: - W czarnym modelu Nehru czowiek wyglda jak duchowny, sdz wic, e ludzi mczyo to, e stale kto prosi ich o bogosawiestwo. Opinia psychiatry: - Sdz, e w Ameryce niewypaem okae si wszystko, co utrudnia mczynie trzymanie rk w kieszeniach spodni.

Wedle przepisu
Mamy teraz tyle rnych rodzajw odziey sporzdzonej z cudownych materiaw, e nie moemy spamita wszystkich przepisw na pranie i czyszczenie. Kada nowa sztuka odziey zaopatrzona jest w dugi spis zalece co do sposobw obchodzenia si z ni i nie mniejszy spis ostrzee uprzedzajcych nabywc, co stanie si z tym kawakiem odziey, jeli nie bdzie stosowa si do instrukcji. Ktrego dnia przyszedem do domu i zastaem on przy praniu mojego swetra - 45 procent alphazatu, 25 procent phrymonu i 30 procent baweny. Przerazi mnie fakt, e sweter jest le prany:

- Masz pra ten materia w zimnym mleku owczym, a ty pierzesz go w ciepym mleku owczym. - Nie - odpowiedziaa ona. - Przeczytaam dokadnie instrukcj. Trzeba pra w ciepym mleku owczym, a puka w zimnym. - Ta instrukcja dotyczy moich podkoszulkw ze stuprocentowego kozelu. Sweter ma by prany odwrotnie. Miaem racj, gdy w trakcie tej rozmowy sweter zacz si roztapia. - Ten ciuch kosztuje mnie 12 dolarw! - zawoaem. - Nie mog da sobie rady z tymi wszystkimi przepisami - powiedziaa ze zoci ona. - I co teraz zrobisz? - Zabior si do prania twojej szybkoschncej koszuli z 89 i zogiflexu. - Musisz wzi do tego wiey wywar z lnu, zmieszany z podskrn destylowan wod rdlan przypomniaem onie. - Jeste pewny? Wydaje mi si, e byo tam ostrzeenie przed stosowaniem podskrnej, destylowanej wody rdlanej, bo puszcz kolory. - To dotyczy koszul z francuskim mankietem. - Oczywicie. Co ze mnie za idiotka! Zaczem wkada czyste skarpetki. Wielki palec przeszed na wskro. - Co, u diaba, zrobia z moimi skarpetkami? - Nic. Zgodnie z instrukcj na metce woyam je do pralki, wsypaam bielcy detergent, dwie yeczki chloriny i szklank emskiej soli. Zajrzaem do instrukcji: - Czy ustawia pralk na 7,5 obrotw na minut? - Prbowaam, ale musiaam krci rcznie i rka mi draa - wyznaa ona. - Wydaje mi si, e pod koniec maszyna miaa ju 9 obrotw na minut, ale mylaam, e to nie ma znaczenia. Wyrzuciem skarpetki do mieci. - Gdyby to nie miao znaczenia, nie pisaliby o tym w przepisie. ona zacza paka. Zrobio mi si przykro i powiedziaem: - No, ju dobrze. Kupi takie skarpetki, eby mona je byo pra przy 9 obrotach. A teraz wo mj stuprocentowy, zaprasowany raz na zawsze garnitur. Woyem spodnie. Gdy wstaem, nogawki pky mi na udach i opady na kostki. - Co zrobia z moim garniturem?! - wrzasnem. - Kazaam oczyci na sucho.

- Nie wolno czyci na sucho materiau zaprasowanego raz na zawsze - zawyem. - Popatrz, w marynark wszyta jest instrukcja, e jedynym sposobem czyszczenia jest umieszczenie garnituru na 24 godziny nad aparatem klimatyzacyjnym. - Nad aparatem klimatyzacyjnym pooyam twj garnitur z fibry Nehru. - Fibr Nehru trzeba zanurzy w nafcie i puka w lotniczym pynie hamulcowym. - W marynarce nie byo takiego przepisu. - Instrukcja bya na opakowaniu. - Nie wrzeszcz na mnie! - wrzasna ona. - Gdyby kupowa garnitury z weny, a koszule z popeliny to miaby dzi co woy. - Tak, ale jak wzrosyby nasze rachunki za pranie i czyszczenie!

Na mier zaankietowani
wiat nie skoczy si z trzaskiem lub hukiem. Skoczy si ankiet. Ju teraz Amerykanie s miertelnie zaankietowani i czowiek nie moe wyj z domu, eby kto go nie pyta, co myli o czym. Ktrego dnia leciaem do Nowego Jorku. Dopasowaem sobie fotel i przygotowaem si do drzemki, gdy stewardesa wrczya mi kwestionariusz: - Czy nie zechciaby pan wypeni tego dla naszej linii lotniczej? Spojrzaem na pytania: Czy zadowolony jeste z naszych usug?, Ile drinkw wypie w czasie lotu?, Jaki jest twj ulubiony kolor siatki bagaowej?, Dlaczego zdecydowae si na lot nasz lini?. Wypeniem grzecznie kwestionariusz i po przylocie udaem si do hotelu. W pokoju, na nocnym stoliku, znalazem kwestionariusz: Dyrekcja bdzie wdziczna za odpowied na nastpujce pytania: czy pokj by uprztnity na twoje przybycie? czy w azience jest do rcznikw? serwetek? ile razy masz zamiar kpa si w czasie pobytu u nas? - itd. Zrezygnowaem z obiadu, eby mc uczciwie wypeni mj hotelowy kwestionariusz. Oddaem go potem w dyrekcji i wyszedem na ulic, eby zapa jak takswk. Podesza do mnie adna dziewczyna w mini-spdniczce, z notesem w rku i zapytaa: - Czy zechce pan odpowiedzie na kilka pyta w ankiecie, jak moja firma przeprowadza na temat turystyki nowojorskiej? - Spni si - broniem si. - To tylko chwilka. Jak dugo czeka pan na takswk? - Kilka chwil. Wanie jaka nadjeda. - Przepraszam, sir. Mam jeszcze kilka pyta. - Prosz si pospieszy.

- Po co przyjecha pan do Nowego Jorku? - Na spotkania. - A wic nie dla rozrywki? - No c, mam nadziej, e te spotkania troch mnie rozerw, ale nie wiem, jak to bdzie, dopki ich nie odbd. O, mam takswk. Nie pozwolia mi jej zatrzyma i pytaa dalej: - Co pana najbardziej zoci w Nowym Jorku? - Gdy ankietuj mnie, kiedy chc zapa takswk. - Mam jeszcze tylko 20 pyta. Czy spacerujc po Nowym Jorku oglda pan wystawy? - itd., itd. Pozbyem si jej wreszcie, ale nie mogem ju dostrzec adnej takswki i poszedem pieszo na moje spotkanie. Kilka blokw dalej zatrzyma mnie jaki czowiek z teczk, ktry powiedzia: - Przepraszam pana, ale czy mgby mi pan powiedzie, co pan sdzi o burmistrzu Lindsayu? Czy jest on teraz w Nowym Jorku bardziej popularny, mniej popularny, czy tak samo popularny jak dawniej? - Nie wiem. Jestem tu obcy. Mieszkam w Waszyngtonie. - W Waszyngtonie? - Wyj z teczki inny formularz: - Jak pan sdzi, czy prezydent Nixon jest teraz bardziej popularny, mniej popularny, czy tak samo popularny jak dawniej? - Co si dzieje? - zapytaem. - Najpierw pyta mnie pan o Lindsaya, potem o Nixona. - Niech pan mnie nie wsypie, ale ja mam boczek: pracuj jednoczenie dla dwch firm ankietowych. Chciaem go obej, ale zastpi mi drog: - Suchaj pan, nie musimy mwi o polityce. Robi te ankiet dla firmy badajcej rynek zbytu na cygara o smaku czekoladowym. Zaczem biec, lecz facet mnie goni, tak e musiaem poszuka schronienia w pewnym kociele na Pitej Ulicy. Skoczyo si wanie naboestwo i jaki duchowny wrczy mi powielany arkusz z nastpujcym tekstem: Chcielibymy, by nasze naboestwa popoudniowe byy jak najbardziej interesujce. Zechciej nam w tym celu askawie powiedzie, czy w czasie naboestwa jeste (A) zaangaowany uczuciowo, (B) usatysfakcjonowany duchowo, (C) zadowolony z muzyki dobranej przez naszego organist, (D) czy miae dobry widok na otarz?. Wypeniem i wyszedem. Czowiek z teczk sta przed kocioem: - A moe dowiem si przynajmniej, co pan sdzi o mini-szortach?

Wybr i przekad Henryka Zdanowskiego Rysunki Eugeniusza Markowskiego 1973 Czytelnik Warszawa. Czytelnik, Warszawa 1973. Wydanie I. Nakad 20 290 egz. Ark. wyd. 12,8; ark. druk. 19,25. Papier druk. m/g. 82X104, kl. V, 70 g. Oddano do skadania 22 XI 1972 r. Podpisano do druku 26 V 1973 r. Druk ukoczono w sierpniu 1973 r. Zakady Gra. Dom Sowa Polskiego w Wwie. Zam. wyd. 82; druk. 10242/72. R-6. Cena z 20.- Printed In Poland

Ilustracje zostay pominite zorg.