numer 1 (52) 2013

Warszawa 2013

Nowe media. Nowe problemy i metody badawcze? sprawozdanie i gar refleksji z III Oglnopolskiej Konferencji Metodologicznej Medioznawcw, Warszawa, 2223 listopada 2012 roku
Tomasz Gackowski

ak zawsze w trzecim tygodniu listopada na Uniwersytecie Warszawskim odbya si ju III Oglnopolska Konferencja Metodologiczna Medioznawcw (OKMM) pt. Nowe media. Nowe metody i problemy badawcze? zorganizowana przez Instytut Dziennikarstwa UW. Obradom plenarnym towarzyszya druga ju edycja warsztatw metodologicznych medioznawcw. Oglnopolskie Konferencje Metodologiczne Medioznawcw s inicjatyw Instytutu Dziennikarstwa UW. Cele, jakie postawili sobie organizatorzy, to m.in. stworzenie forum wymiany dowiadcze oraz opinii badaczy na temat rnych metod bada mediw swoistego dorocznego monitoringu metodologicznego (najpopularniejsze metody badawcze, innowacyjne analizy mediw, nowe perspektywy badawcze) oraz integracj rodowiska badaczy i teoretykw mediw z rnych zaktkw Polski (rodowisk akademickich oraz biznesowych) wok nieco zaniedbanych zagadnie metodologicznych, decydujcych przecie o skutecznoci i adekwatnoci realizowanych projektw i zlece badawczych przez akademikw oraz bran badawcz. W listopadzie 2010 r. odbya si I OKMM pt. Zawarto mediw metody, badania, po1

stulaty. Owocne, cho jednodniowe, obrady plenarne powicone rnym podejciom metodologicznym prezentowanym przez rodowisko medioznawcw pozwoliy stworzy dobrze przyjt przez grono badaczy mediw publikacj Zawarto mediw, czyli rozwaania nad metodologi bada medioznawczych1. Odbytej rok pniej II OKMM pt. Interdyscyplinarne horyzonty bada mediw towarzyszyy po raz pierwszy warsztaty metodologiczne, cieszce si zainteresowaniem badaczy mediw z caej Polski. Rwnolege obrady w piciu sekcjach warsztatowych (prasowej, radiowej, telewizyjnej, nowych mediw oraz intermedialnej), prowadzone przez cenionych uczonych z rnych orodkw akademickich: prof. Magorzat Lisowsk-Magdziarz (UJ), prof. Marka Jeziskiego (UMK), prof. Macieja Mrozowskiego (SWPS), prof. Piotra Francuza (KUL), prof. Teres Sasisk-Klas (UJ), prof. Stanisawa Jdrzejowskiego (KUL), a take dr. Roberta Sojaka, dr Magdalen Szpunar, dr. Jana Zajca oraz dr. Dominika Lewiskiego i dr. Marka Kochana, zakoczone dyskusj plenarn wszystkich uczestnikw warsztatw metodologicznych, przyniosy kapitalne wnioski, ustalenia, postulaty, ale rwnie ujawniy wyzwania, przed jakimi stoi wspczesne medioznawstwo. Obszer-

Zawarto mediw, czyli rozwaania nad metodologi bada medioznawczych, pod red. T. Gackowskiego, Warszawa 2011.

Nowe media. Nowe problemy i metody badawcze? ne sprawozdanie z tej jake ciekawej dyskusji, utrwalonej rwnie na nonikach elektronicznych, mona znale w kolejnej ju ksice Quo vaditis? Interdyscyplinarne horyzonty nauk o mediach2. Jest ona pierwsz na polskim rynku wydawniczym monografi, ktra w swoich zaoeniach oraz zawartoci wychodzi naprzeciw decyzji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z sierpnia 2011 r. o ustanowieniu w ramach obszaru nauk spoecznych nowej-starej dyscypliny naukowej powiconej mediom naukom o mediach3. Tytuowe pytanie Quo vaditis?, a wic dokd zmierzacie? skierowane jest wanie przede wszystkim do badaczy mediw, skonnych tytuowa si mianem medioznawcw. Ksika stanowi zatem, z jednej strony, zbir artykuw badaczy mediw pochodzcych z bardzo wielu rnych, stowarzyszonych z medioznawstwem dyscyplin naukowych, z drugiej za jest swoist puent, podsumowaniem obrad II Oglnopolskiej Konferencji Metodologicznej Medioznawcw i pierwszej edycji warsztatw metodologicznych medioznawcw w 2011 r. III Oglnopolska Konferencja Metodologiczna Medioznawcw zostaa z kolei powicona nowym mediom. Stawiaa przed prelegentami i uczestnikami pytania o to, czy nowe media rzeczywicie oznaczaj dla medioznawcw nowe problemy badawcze, a w konsekwencji zmuszaj do szukania nowego instru2

161

mentarium badawczego? Internet, czyli portale, serwisy, wortale, witryny, blogi, fora, mikroblogi, konta spoecznociowe, wyszukiwarki, aplikacje, programy, gry itd., czyli wszystko to, co przychodzi nam na myl, gdy mwimy o tzw. nowych mediach. Spr o sam termin nowe media jest wci ywy czy rzeczywicie s to nowe media, czy te moe stare wino w nowych bukakach, czyli ta sama stara tre na nowych nonikach (Manovich, Lister, Schulz, van Dijk). Inni badacze, piszc o rewolucyjnoci wirtualnej przestrzeni i spoeczestwie sieciowym, zaczynaj nawet uywa terminu nowe nowe media (Levinson). Uczestnicy konferencji i warsztatw metodologicznych nie rozstrzygnli jednoznacznie tych wtpliwoci. Uywajc pojcia nowe media, uczestnicy i panelici mieli przede wszystkim na myli ich wirtualno, cyfrowo, interaktywno, hipertekstualno, modularno, dyspersyjno czy wreszcie multidostpno. To te cechy w znacznej mierze odrniaj nowe media od starych mediw, a wic prasy, radia oraz telewizji. Przeamuj jednokierunkowo stosunku nadawca odbiorca. Multilateralno sieciowych relacji stanowi najbardziej istotn funkcj nowych mediw. Wspzaleno i obustronno wymiany myli, idei, opinii i informacji wrd internautw dokonujca si w czasie rzeczywistym, tu i teraz, w tej samej chwili, z jednej strony wzbudza wrd badaczy

Quo vaditis? Interdyscyplinarne horyzonty nauk o mediach, pod red. T. Gackowskiego, Warszawa 2012; T. Gackowski, Sprawozdanie z debaty podsumowujcej I edycj oglnopolskich warsztatw metodologicznych medioznawcw (Uniwersytet Warszawski, 17.11.2011 r.), [w:] Quo vaditis?, s. 1529. 3 Naley wspomnie, i Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego jako pierwszy orodek w Polsce zorganizowa konferencj powicon nowej-starej dyscyplinie nauki Tosamo nauk o mediach (2122 czerwca 2012 r.), podczas ktrej gos zabrali wybitni przedstawiciele rodowiska polskich medioznawcw z niemal wszystkich orodkw akademickich w Polsce. Obecnie przygotowywana jest publikacja bdca puent tego szczeglnego spotkania. Warto podkreli, e na amach Studiw Medioznawczych ju od kilku miesicy prowadzone s dyskusje na temat tosamoci nauk o mediach szans i wyzwa, przed jakimi stoj badacze mediw rekrutujcy si przecie z rnych dyscyplin naukowych. Zob. M. Jabonowski, T. Gackowski, Tosamo nauk o mediach. Obszary, perspektywy, postulaty, Studia Medioznawcze 2012, nr 2, s. 1524; M. Mrozowski, Tosamo nauk o mediach. Przyczynek do dyskusji, Studia Medioznawcze 2012, nr 2, s. 2432; T. Gackowski, Konferencja Tosamo nauk o mediach, czyli medioznawcza polifonia starej-nowej dyscypliny naukowej, Studia Medioznawcze 2012, nr 3, s. 1127; W. Sonczyk, Tosamo nauk o mediach (refleksje po konferencji), Studia Medioznawcze 2012, nr 3, s. 2837.

162
uzasadnion fascynacj nowymi mediami, z drugiej za intelektualny i metodologiczny ferment, kiedy przychodzi do ich badania. W pierwszym dniu konferencji odbyy si zajcia w trzech sekcjach warsztatw metodologicznych medioznawcw, ktre zainteresoway w tym roku nie tylko akademikw, ale rwnie przedstawicieli szeroko pojtego biznesu badawczego, doradczego oraz medialnego. Podczas III OKMM wyrniono trzy sekcje warsztatowe4. Pierwsza sekcja nosia nazw: Tradycyjne metody ilociowe i jakociowe w badaniach sieci. Jej uczestnicy prbowali wraz z prowadzcymi warsztaty ekspertami prof. Markiem Jeziskim oraz dr. ukaszem Wojtkowskim z UMK odpowiedzie na pytanie o to, ktre z metod badawczych, uznawanych za tradycyjne, wic obecnie triumfy w badaniu przestrzeni wirtualnej i dlaczego, oraz pracujc w grupach opracowa instrumentarium badawcze do zbadania okrelonych studiw przypadku. Druga sekcja warsztatowa zatytuowana Zautomatyzowane badania sieci zajmowaa si rnego rodzaju narzdziami badawczymi, ktre umoliwiaj badaczom internetu systematyczn i zautomatyzowan analiz zawartoci treci wytwarzanej przez uytkownikw sieci w rnych serwisach i platformach sieciowych. Uczestnicy warsztatw wraz z prowadzcym dr. Dominikiem Batorskim z ICM UW szukali odpowiedzi na pytanie o adekwatno i skuteczno zautomatyzowanych analiz sieciowych w weryfikowaniu/falsyfikowaniu postawionych hipotez badawczych: w jaki sposb dokonuje si operacjonalizacji narzdzia w procesie badawczym, a take w jaki sposb takie narzdzia tworzy i kalibrowa na wasny uytek, wreszcie jakimi narzdziami programami, aplikacjami moe si posugiwa medioznawca w XXI w., realizujc zaawansowane badania zawartoci sieci.
4

Tomasz Gackowski Ostatnia sekcja warsztatowa dotyczya wirtualnej etnografii. Pod kierunkiem Roberta Zydla z Saatchi & Saatchi Think Thank i zarzdu Polskiego Towarzystwa Badaczy Rynku i Opinii oraz Tomasza Jdrkiewicza (Insight Research Director w Grupie IQS) uczestnicy zajli si nad rnorodnymi, innowacyjnymi metodami bada uytkownikw sieci oraz wytworw ich aktywnoci w przestrzeni wirtualnej, czerpic z metodologicznego dorobku klasycznej etnografii. Badacze, krok po kroku, prowadzili grup warsztatow przez kolejne etapy rozpoznawania, opracowywania i wnioskowania na temat wybranego obiektu badawczego (w tym przypadku uczestnicy i prowadzcy skupili si na marszach niepodlegociowych rnych rodowisk 11 listopada 2012 r.). Obrady w sekcjach warsztatowych podsumowano wspln, dwugodzinn dyskusj otwart dla wszystkich ich uczestnikw. Pokazaa ona m.in., e badacze mediw maj do dyspozycji coraz wicej narzdzi badawczych, ktre umoliwiaj coraz szybsze i dokadniejsze przetwarzanie danych zbieranych z sieci na temat zawartoci oraz zachowa uytkownikw. Uczestnicy pierwszego dnia III OKMM zgodzili si co do tego, i kade badanie winno zosta osadzone w jakiej perspektywie teoretycznej, umoliwiajcej wyjanienie wnioskw pyncych z prowadzonych bada. Z tej perspektywy problemy badawcze zdaj si by podobne, jednak zmieniaj si sposoby odnajdywania odpowiedzi na postawione pytania i hipotezy badawcze w analizach powiconych szeroko pojtym nowym mediom. Drugi dzie III OKMM obrady plenarne wypeniy wystpienia akademikw oraz przedstawicieli biznesu. Tematyka zaprezentowanych referatw pokazuje, jak wielkie i szerokie pola badawcze oferuje medioznawcom przestrze wirtualna i jak bardzo wymaga od nich rzetelno-

Kada sekcja warsztatowa liczya 15 osb oraz dwch prowadzcych ekspertw. Mimo e chtnych byo znacznie wicej, organizatorzy zdecydowali, e ta liczba jest optymalna do przeprowadzenia praktycznych warsztatw metodologicznych w czasie zaplanowanych trzech godzin zaj.

Nowe media. Nowe problemy i metody badawcze? ci, roztropnoci i dokadnoci metodologicznej. Mwiono m.in. o strukturalizmie serwisw informacyjnych, komunikacji giedowej na forach i blogach, cyberbullingu, etycznych aspektach bada online, zautomatyzowanym monitoringu sieci (web crawling), promocji produktw za porednictwem mediw spoecznociowych, o quasi-plemiennym charakterze wirtualnych spoecznoci i sposobach ich badania, o komputerowych sposobach analizy nieprojektowanych wskanikw odbioru przekazw audiowizualnych czy wreszcie o strukturze polskiej blogosfery w ujciu statystycznym5. III Oglnopolska Konferencja Metodologiczna Medioznawcw dziki zainteresowaniu, zaangaowaniu oraz uczestnictwu ponad sto osb z kilkunastu orodkw akademickich z caej Polski oraz firm badawczo-szkoleniowo-doradczych okazaa si sukcesem6. Wydaje si, i konferencje i warsztaty metodologiczne medioznawcw Instytutu Dziennikarstwa UW na stae zagociy na mapie oglnopolskich konferencji naukowych. Od koca stycznia 2013 r. trwaj prace nad kolejn ju monografi, bdc efektem listopadowych spotka (spod znaku metodologii nauk o mediach) medioznawcw z caej Polski. Publikacja bdzie nosia tytu Nowe media. Wyzwania i ograniczenia7 i zostanie zaprezentowana jak w poprzednich latach podczas kolejnej, IV Oglnopolskiej Konferencji Metodologicznej Medioznawcw pt. Metodologia w subie teorii? U rde projektw badawczych medioznawcw oraz 3. edycji warsztatw metodologicznych medioznawcw. Tym razem zostanie ona powicona procesowi konceptualizacji przez medioznawcw wybranych problemw badawczych w ramach nowej-starej dyscypliny
5

163

nauk o mediach. Chcielibymy zastanowi si nad tym, w jaki sposb polscy badacze mediw projektuj wasne badania? Skd czerpi pomysy na projekty badawcze? Czy w tych poszukiwaniach zadaj sobie pytania o wano (przydatno) i weryfikowalno (moliwo zbadania) wybranych problemw badawczych? Jeli tak, to jakie kryteria przyjmuj dla tych rozwaa skd przekonanie, i co jest waniejsze od czego innego oraz jak mierz stopnie weryfikowalnoci okrelonego problemu badawczego? Gdzie szukaj inspiracji? W jaki sposb dookrelaj problem badawczy i jak stawiaj pytania badawcze? Jak przebiega proces przeksztacania pyta badawczych w hipotezy badawcze? Wreszcie czy problem badawczy w procesie konceptualizacji zostaje zrazu wpisany w okrelon teori, ktr badacz bdzie w ten sposb weryfikowa, czy moe to projekt badawczy i jego ustalenia bd dopiero przesdza w sytuowaniu badania wzgldem okrelonych perspektyw teoretycznych? Jeli badacz wybiera t pierwsz drog, to znaczy, e bdzie posugiwa si rozumowaniem dedukcyjnym. Bdzie szuka potwierdzenia lub te falsyfikacji przyjtych u pocztkw projektu badania zaoe w wybranej teorii. W innym przypadku badacz bdzie preferowa rozumowanie indukcyjne, w ktrym to analiza okrelonych wtkw i aspektw wybranego problemu badawczego umoliwia badaczowi, w puencie badania, dojcie do syntezy wnioskw, mogcych zaowocowa zestawem nowych poj, kryteriw, modeli, systemw, a nawet paradygmatw. Wydawaoby si, i jest to podejcie bardziej twrcze, jednak w przeciwiestwie do dedukcji obcione znacznie wikszym ryzykiem popenienia bdu.

Program obrad plenarnych III OKMM patrz: www.id.uw.edu.pl/zasoby/pliki/III%20OKMM%20program %202012.pdf [dostp: 1.02.2013]. 6 Relacje wideo z III OKMM i 2. edycji warsztatw metodologicznych mona znale na stronie akademickiej telewizji UW3D.tv dziaajcej przy Instytucie Dziennikarstwa UW: http://uw3d.tv/video-iii-ogolnopolska-konferencja-metodologiczna-dzien-pierwszy-1052#content; http://uw3d.tv/video-iii-ogolnopolska-konferencja-medioznawcow-dzien-ii-1058#content [dostp: 1.02.2013]. 7 Szczegy zob. www.medioznawca.com.

164
Istnieje jednak jeszcze trzecia droga, ktra ma charakter triangulacyjny czcy poniekd te dwie perspektywy badawcze. Ot optyka indukcyjna skania badaczy wprost do diagnozy rzeczywistoci, co jest kluczowym etapem w procesie jej poznawania. By zrozumie przedmiot rozwaa, naley w pierwszej kolejnoci go nazwa, a nastpnie scharakteryzowa. Dziki temu zrozumienie zblia podmiot poznajcy do istoty przedmiotu refleksji. Naley jednak pamita, e deskrypcja opiera si na presupozycyjnych zaoeniach dotyczcych struktury podmiotu, ktry stanowi obiekt rozwaa. Innymi sowy, postrzegamy jaki przedmiot przez pryzmat jego struktury, ktra rozpoznana, umoliwia nam hierarchizujc charakterystyk owego przedmiotu. To z kolei przyblia nas do zrozumienia czym, w rzeczy samej, dany obiekt jest i do czego suy. Tak pojmowany proces poznawczy sprawia, i badawczy opis wiata w znacznej mierze bazuje na dedukcji, ktra uzdalnia podmiot poznajcy do weryfikowania przyjtych wczeniej przesanek. Trafna diagnoza struktury przedmiotu poznawanego sprowadza si do stworzenia okrelonego modelu, ktry w toku procesu badawczego (bada empirycznych) zostaje poddany weryfikacji bd falsyfikacji. Tomasz Goban-Klas, piszc o uytecznoci modeli8, przywouje Hawesa, ktry trafnie i zwile uj rnic midzy teori a modelem: Teoria jest wyjanieniem, a model jest reprezentacj9. Zaraz potem polski naukowiec cytuje amerykaskiego badacza Deana Barnlunda stwierdzajcego, e: Model jest narzdziem pojciowym. Dostarcza ram odniesienia dla zaoe, identyfikuje kluczowe zmienne, postuluje pewne relacje, ktre istniej w badanych zja8

Tomasz Gackowski wiskach. Okrela rodzaj danych i sposb ich interpretacji. W kocu, adekwatno kadego modelu zaley od stopnia, w jakim stymuluj one badania oraz syntetyzuj wyniki w zrozumiay schemat10. Krakowski medioznawcza, podsumowujc rozwaania na temat modeli teoretycznych, dostrzega ich heurystyczn warto i przekonuje, e pozwalaj one w istotny sposb trafniej uchwyci istot badanych zjawisk i procesw: Model peni wwczas rol podobn do tej, jak mapa odgrywa w podry: wskazuje przebyt drog i orientuje podrnika w moliwociach wyboru dalszego szlaku11. Zdaniem organizatorw konferencji i warsztatw metodologicznych te trzy podejcia s najczciej spotykane w pracach badawczych polskich medioznawcw. Warto wic rozway w tym kontekcie rol, jak w tych projektach peni metodologia. Czy suy ona weryfikacji teorii poprzez badania empiryczne, czy moe coraz czciej jest celem samym w sobie, mianowicie: badaczowi przede wszystkim zaley na stworzeniu narzdzia badawczego, ktre po prostu pomoe mu zoperacjonalizowa w sposb rzetelny i bezstronny analiz okrelonego problemu badawczego. Te pytania zdaj si by fundamentalne, rodz si bowiem w umyle kadego medioznawcy u pocztku wszystkich podejmowanych projektw badawczych. Podsumowujc, ju teraz chcemy serdecznie zaprosi do udziau w IV Oglnopolskiej Konferencji Metodologicznej Medioznawcw pt. Metodologia w subie teorii? U rde projektw badawczych medioznawcw i 3. edycji warsztatw metodologicznych medioznawcw, ktre odbd si 2122 listopada 2013 r. na Uniwersytecie Warszawskim12. Do zobaczenia w stolicy!

T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa 2009, s. 5253. 9 L. Hawes, Pragmatics of Analoguing; Theory of Model Construction in Communication, Reading, Mass. 1975, s. 122123. 10 Interpersonal Communication: Survey and Studies, ed. D. Barnlund, Boston 1968, s. 18. 11 T. Goban-Klas, Media i komunikowanie, s. 53. 12 Zaproszenia bdziemy rozsya w marcu br., jednak ju teraz zachcamy do ledzenia naszych stron www oraz do zarezerwowania sobie, jak co roku, czwartku i pitku w trzecim tygodniu listopada.