Toksykologia - Wykady

WYKAD 1 HISTORIA TOKSYKOLOGII

Staroytno
Shen Nung ojciec medycyny chiskiej

Egipt
Papirus Ebersa 1552 r. p.n.e. opis dziaania trucizn i lekw, informacje z anatomii, fizjologii i toksykologii; znano metale trujce (As, At, Pb, Cu), trucizny wy i owadw, trujce roliny; 300 r. p.n.e. faraon Menes studiowa trujce roliny i zwierzta

Mezopotamia
Gula sumeryjska patronka medycyny 1400 r. p.n.e.

Indie
Sanskryt opis zatrucia studni i zanieczyszczenia wody

Persja
W IV w krlowa Parysatis otrua synow

Grecja
Homer sowo Mitologia grecka Medea podstpem pozbawia ycia swoj rywalk, narzeczon Jazona, posyajc jej w prezencie lubnym nasczon trucizn sukni Sokrates skazany na mier przez wypicie koniiny (mier przez uduszenie) Hipokrates opisy rolin trujcych Pedanius Dioscorides klasyfikuje trucizny wg pochodzenia: rolinne, mineralne, zwierzce Mitrydat <=> teriak 54 skadniki: driakiew -> plus jad miji. Teriak by panaceum, lekiem na wszystkie choroby oraz odtrutk na trucizny.

redniowiecze
Stowarzyszenie 10 w Wenecji La Cantarella arszenik i fosfor Cantarella bya swego rodzaju trucizn, ktra powodowaa czterogodzinny sen oraz niewyczuwalny puls przez co konsument by uwaany za zmarego. 675 r. wynalezienie napalmu grecki ogie 994 r. choroba wywoywana przez sporysz taniec w. Wita, ogie w. Antoniego; zmaro 40 000 ludzi

Renesans
Giulia Toffana Woda Toffany (arszenik, atropina, Pb), Veninum Lupinum Chambre Ardente dekret zabraniajcy handlem truciznami we Francji 1700r. eksperymentalna toksykologia i farmakologia Friedrich Sertrner wyizolowanie krysztaw morfiny z opium Mateu J. B. Orfila praojciec toksykologii 1800r. okres naukowy, analizy prba Jamesa-Marsha test identyfikujcy arszenik redukcja A. Sobrero nitrogliceryna F. Gaedcke wyizolowa kokain 1855 r.; pocztek narkomanii Fischer wyizolowa metyloksantyny (Nagroda Nobla 1902 r.) HCN nudnoci; strychnina, arszenik w malarii; kalomel zaparcia, cholera 1821 r. otrucie Napoleona, amygdalina 1900-1939r. trucizna broni masowej zagady (np. COCl2 fosgen; gaz musztardowy=iperyt=S(CH2CH2Cl)2) Fritz Haber wymyli cyklon B (w zamierzeniu pestycyd), iperyt; dosta Nobla Konwencja Genewska 1925 r. zakaz uywania broni chemicznej, pojawiy si maski ochronne

Toksykologia - Wykady
G. Schrader sarin, tabun, soman nieodwracalne I-AChE akt. Harrrisona w 1914 r. regulacja obrotu opioidw prohibicja w USA 1919-1933r. nielegalny obrt alkoholem 1939-1942 r. cyjanek samobjczym narzdziem dziaaczy ruchu oporu serum prawdy skopolamina 1930 r. powstanie FDA (Food and Drug Administration) 1940-1969 r. industrializacja, wzrost zanieczyszcze DDT D. Muller Talidomid LSD A. Hofmann choroby jak itai-itai, minamata 1953 r. CKT, 70-Ag Och Tou.... Alice Milton matka toksykologii przemysowej 1970-2009 r. rozwj odtrutek, toksykologii sdowej i klonicznej Wojna w Wietnamie kwasy fenoksyoctowe w mieszance pomaraczowej = Agent Orange 1973 r. Wochy: TCDD zaburzenia cytoplazmatyczne, oddychanie komrkowe; poronienia 1972 r. Graham Young = The Teacup Poisoner eksperymenty z talem Georgi Markow zabity miejscowym podaniem rycyny (na kocwce parasola) 1999-2004r. Vioxx inhibitor COX-2 SE: zway serca, udary mzgu Rimonabant atg rec. kanabinoidowych leczenie otyoci, SE: depresja Cyjanek stosowany przez astronautw w razie katastrofy 2004 r. Wiktor Juszczenko otruty dioksynami 2006 r. Aleksander Litwinienko otruty polonem

"Toksykologia"
wywodzi si od greckiego toxo - "uk" oraz toxicos - substancja, ktr zatruwano strzay TOKSYKOLOGIA nauka interdyscyplinarna, zajmuje si dziaaniem ksenobiotyku, bada zagroenia, opracowuje sposoby leczenia, prewencji zatru o oglna > zajmuje si definiowaniem podstawowych poj o dowiadczalna > bada i opisuje trucizny o szczegowa > opracowuje modele badawcze i zajmuje si ledzeniem losu trucizn w organizmie dziedziny toksykologii: o uytkowa, o rodowiskowa: przemysowa i pozaprzemysowa, o kliniczna, o sdowa, o dowiadczalna o analiza, immuno-, neuro-, geno- i molekularna toksykologia itd. zadania mechanizmy dziaania, SAR, mer, toksykometria, interakcje o humano-, zoo- lub fitotoksykologia KSENOBIOTYK substancja, ktra powoduje zaburzenia jego funkcji (ew. w wyniku metabolizmu) O toksycznoci stanowi indywidualna odpowied. a. zaburzenia: odwracalne (biochemiczne) i nieodwracalne (mier, skutki odlege: raki, teratogenno, mutacje) itp. b. stenie przy ktrym zachodz zmiany = stenie krytyczne c. egzogenne (naturalne i antropogeniczne) i endogenne (hormony tarczycy, glukoza, insulina, mocznik) d. miejsce dziaania: oglne i z tropizmem e. mechanizm dziaania: interakcja z czsteczkami organizmu (DNA mutacje, rak); zaburzenia organogenezy (TCDD, deksametazon); zaburzenia aktywnoci komrkowej (zmiany w neurotransmisji, reakcje z receptorami, kanaami) i czynnoci yciowej (zaburzenia oksydacji); metale, spadek enzymw mitochondrialnych, interakcje z DNA, zaburzenia oks-red, zaburzenia funkcji (ze zmianami somatycznymi lub nie) i czynnoci (brak uszkodze post mortem)

Toksykologia - Wykady

WYKAD 2
RYZYKO = NIEBEZPIECZESTWO + EKSPOZYCJA
Czynniki biologiczne, rodowiskowe, waciwoci substancji, budowa chemiczna fizykochemiczne BIOLOGICZNA toksycznoci: COOH, SO3H, SH, OCH3, COCH3, OH alif, F, Cl, I, Br, As, izomeria konstytucyjna (rozgazienia) masy atomowej fluorowcw, np. F>Cl>I>Br rozkad substancji ??? cechy organoleptyczne ostrzegaj przed toksycznoci (zapach, smak, kolor) WYJTKI: CO, As2O3 aktywno chemiczna waciwoci AKTYWNO

toksycznoci: OH arom, NO2, NO, NH2, CN liczba at. C (do 10) cykliczno wizania nienasycone izomeria konstytucyjna (nierozgazione, np. n-butyl > izobutyl) stereoizomeria (L enancjomery > D, diastereoizomery cis-trans???) masy atomowej( toksyczno w alkalicznych, np. Ba>???, ale we fluorowych odwrotnie F>Cl>I>Br) stopie utlenienia : As III>As V rozpuszczalno (BaCl2>BaSO4) (HgCl2>Hg2Cl2) pH soku odkowego, enzymy trawienne, pokarm ( wchanialnoci) stan rozdrobnienia <5m ??? przynaleno genetyczna, polimorfizm genetyczny rasy / , N-acetylotransferazy, katalazy (sukcynylocholina, izoniazyd, metHb) pe, kobiety bardziej podatne BDZ, barbiturany WYJTEK: LSD wiek starsi i dzieci (ukady enzymatyczne) LICZNE WYJTKI: paracetamol u dzieci stan zdrowia (choroba) WYJTEK: odwodnienie, wymioty, biegunki odywienie/niedoywienie, za dieta (niedobr mikroelemetw) wysiek - temperatury, wentylacja (extasy MDMA w dyskotekach) nadwraliwo rytmy biologiczne (praca na 3 zmiany) adaptacja na ??? (arsenofadzy Syria, Tyrol) rodowisko ycia: temperatura, haas, promieniowanie jonizujce, cinienie, wiato, zanieczyszczenia, krenia i wentylacji, temperatury ciaa

Ekspozycja (naraenie)
Fizyczny kontakt ywego organizmu z czynnikami fizycznymi/biologicznymi/chemicznymi wyraony czasem trwania, dawk (jak?, jak dugo? Ile?)

Drogi naraenia dermalna inhalacyjna pokarmowa

i.v. > inh. > i.p. > i.m. > p.o. > s.c.

Toksykologia - Wykady
iniekcja (iv, ip, im)

Ekspozycja
Ostra: <24h, 1 dawka Podostra: 1m-c, wiele dawek Subchroniczna: 3m-ce, wiele dawek Chroniczna: 13m-cy, wiele dawek np. benzen 1 raz: depresja OUN, wielokrotnie: leukemia

Czstotliwo Czas i odstp midzy ekspozycjami, iloc ekspozycji (np. dym papierosowy astma) Dawka Ilo substancji chemicznej podanej w okrelonej postaci Warunkuje efekt biologiczny Dawka = ilo substancji chemicznej/ jednostka masy/powierzchni ciaa
o o o o o Dawka Dawka Dawka Dawka Dawka

graniczna (progowa) - spostrzegalne skutki biologiczne DM lecznicza DC toksyczna DT miertelna DL bezprogowa (substancje genotoksyczne nie mona wyznaczy progu)

Zaleno dawka efekt (do efektu ilociowego danego osobnika)

Zaleno dawka odpowied (jakociowy parametr tak/nie)

LD50 o o o

miertelna dawka med. Okrelony sposb podania, droga podania min. LD50 max toksyczno ilociowa ocena i porwnanie waciwoci toksycznych rnych substancji

Klasy toksycznoci wg Hodge`a o 1-6: nadzwyczaj toksyczne, bardzo toksyczne, rednio toksyczne, sabo toksyczne, nie toksyczne o LD50 < 25 bardzo toksyczne o 25-200 toksyczne o 200-2000 szkodliwe o > 2000 nieklasyfikowane As2O3 20, HCN 1,5 mg/kg, THC 1259 mg/kg

Dawka progowa NOAL, NOEL, NEL podobne, ale w farmakologii stosowane Dawka z najmniejszym efektem toksycznym LOAL, LOEL, LEL j.w. IT = LD50/ED50 moemy wyznaczy gdy krzywe s rwnolege, (defektywna i dtoksyczna), to bezpieczna subst. Gdy nie s rwnolege to wyznaczamy margines bezpieczestwa: MOS (CSF) = LD0,1/ED99
mier 1% efekt u 99%

Toksykologia - Wykady

Przeksztacenie PROBITOWE, jednostka NED (1SD) + 5 50%=5 Dawk podprogow i maksymaln atwiej wyznaczy.

Badanie toksycznoci
Toksycznoc Ostra Podostra Iloc dawek 1 dawka/wiele dawek Wiele dawek podanie 24h 14, 21, 28 dni ocena Do 14 dni Do 30 dni Cel LD50 LD10 Efekty subletalne Wspczynnik kumulacji K = dawek /LD50 Stopie kumulacji NOAEL, LOAEL NOAEL, LOAEL, NDS, NDSCh, NDD Narzdy krytyczne

Podprzewleka Przewleka

Wiele dawek Wiele dawek 3 dawek

90 dni 1-2 lat

100 dni 1-2 lat

Zwierzta do bada
Gryzonie: myszy, szczury, chomiki, winki morksie, krliki Psy, koty, kozy, pstrgi, naczelne Rasa: szczury Sprague Dawley Western, Long Evans (rne LD50 dla rnych ras szczurw!) Szczep wsobny/mieszany Samce/samice Noworodki/dorose Aktualny stan zdrowia (zdrowe) ywienie Inne leki / trucizny podawane uprzednio

Ekstrapolacja wynikw na czowieka

Rnice gatunkowe (MetyloHg, talidomid teratogenne dla ludzi lub gryzoni) Inne wchanianie Biotransformacja, szczeglnie CYT P450 Wizania z biakami Wydalanie Immunologia Cefalizacja - proces ewolucyjny prowadzcy do wyodrbnienia gowy. Cech czowieka jest wysoki wspczynnik cefalizacji wynoszcy 2,8, u innych ssakw: szczur 0,07, kot 0,29, delfin 2,29, szympans 0,74.

Do makroskopowych zmian OUN wystpujcych w FAS Fetal Alcohol Syndrome: zaliczamy zmniejszenie objtoci mzgu i sabe jego pofadowanie, zmniejszenie objtoci mdku, hipokampa oraz nieprawidow budow spoida wielkiego.

Wzgldna wraliwo na ksenobiotyki ADI dopuszczalne dzienne spoycie MDD maksymalne dzienne pobranie NSD najwysze dopuszczalne stenie (8h rodowisko pracy) NDSCh maksymalne stenie chwilowe (30 minut) NDSP maksymalne stenie puapowe (0 minut), dla akryl amidu S wyznaczane NOAL: 100(tzw. wspczynnik bezpieczestwa)

Alternatywne metody oceny toksycznoci

metoda 3R o zastpienie REPLECEMENT o zmniejszenie liczby REDUCTION o doskonalenie metod REFINEMENT, tzw. metoda ustalonej dawki, dawki skokowej, metoda klas toksycznoci

Toksykologia - Wykady

WYKAD 3
Losy ksenobiotykw w organimie
Ksenobiotyki wprowadzane celowo leki, uywki Ksenobiotyki szkodliwe ze rodowiska Dawka stenie receptor efekt biologiczny

Transport
o o o o Bez nonika dyfuzja bierna, pary jonowe, absorpcja konwekcyjna Przy udziale nonikw transport uatwiony i aktywny Endocytoza fagocytoza, pinocytoza Egzocytoza

Dyfuzja bierna - prawa Ficka, czsteczki niepolarne, lipofilne Transport par jonowych silniejszy, aminy i kationy organiczne Absorpcja konwekcyjna hydrofilne przez pory, czstki zjonizowane o masie <200, np.
sulfonamidy, amoniak, woda

Transport uatwiony pory, czsteczki hydrofilne, polarne, o duej masie czsteczkowej, sabo
rozpuszczalne w lipidach (np. wit. B12). Cechy: swoisto , wysycenie, hamowanie kompetycyjne.

Osmoza wody odmiana transportu uatwionego. Ze rodowiska o wikszej zawartoci wody, do

rodowiska o wikszej zawartoci. Kanay to akwaporyny. Zaburzenie funkcji moczwka prosta.

Transport aktywny z udziaem ATP, z mniejszego do wikszego stenia, konieczny nonik,

dotyczy substancji duych. Np. aa, ksenobiotyki, kwasy nukleinowe. Cechy: swoisto, wysycenie, hamowanie kompetycyjne.

Transport pcherzykowy fagocytoza (jedzenie), pinocytoza (picie), endocytoza (indukowana

aktywacja receptora). Jest to transport pcherzykowy, dot. Makroczsteczek zawieszonych, rozproszonych, np. tuszcze, biaka, wit. A, D, E, K. Absorpcja, dystrybucja, eliminacja.

Absorpcja
droga pokarmowa, skra, droga wziewna, pozajelitowa, przez jamy ciaa. Zaley od m.cz., stenia, konformacji przestrzennej, rozpuszczalnoci w lipidach, rozdrobnienia, powierzchni wchaniania, ukrwienia.

1. Przez skr: 1,2-2,2m2, pH 4,2-5,6. Peni funkcj ochronn, czuciow, wydzielnicz,

termoregulacyjn. Budowa: naskrek bona podstawna skra waciwa tkanka podskrna, do tego przydatki. o Transport transepidermalny bierna dyfuzja, absorpcja konwekcyjna. Czsteczki lipofilne, niezjonizowane, D~A, C, T (?). Przykady WWA, aminy, NO2, HCN, H2S, NH3, nitrobenzen, fenol. o Transport (trans)folikularny przez przydatki. Np. elektrolity, metale i ich poczenia. o Zmiany absorpcji () stany patologiczne, rnice anatomiczne, wiek (niemowlta > dzieci > doroli > starzy) , temperatura (), wilgotno (), masa, wcieranie, jonoforeza i chemikalia () o Insektycydy fosforoorganiczne i karbaminiany s bardziej toksyczne po wchoniciu przez skr, ni po podaniu p.o., bo wtroba je metabolizuje, skra nie. o Bezporednio pary, ciecze, ciaa stae. Porednio przez p.pok., droga oddechowa

Toksykologia - Wykady
o Efekty dziaania toksycznego (chyba o to chodzio ) Warstwa ziarnista spadek bariery, stany zapalne Warstwa podstawna martwica Melanocyty czerniak (?) Komrki Langerhansa alergie Bona podstawna pcherze Skra wsciwa sklerodermia, Wosy ysienie Gruczoy ojowe trdzik Paznokcie bielactwo, bruzdy Zapalenie skry miejscowe, wywoane przez rodki rce Pokrzywka kontakt do 1h. Alergia - przy kolejnej ekspozycji (chrom, nikiel) Martwica alkohole Blizny chlorowce Trdzik olejowy (zatykanie gruczow) oraz chlorowy (chlor, WWA, PCB one indukuj receptor w cytozolu translokacja do jdra transkrypcja genw) Oparzenia chemiczne i popromienne (UVB) Sklerodermia chlorowane winyle (?) Pigmentacja skry odbarwienia, wzrost pigmentacji (zwizki akrydyny), AgNO 3 Uszkodzenie naskrka pasko- i podstawnokomrkowy s niezjadliwe i bez przerzutw, natomiast czerniak jest zjadliwy i daje przerzuty Rak skry

2. Ukad oddechowy 143m2, wchanianie do krwi, tkanek, narzdw. Funkcje: wymiana gazowa,
termoregulacja, transport, utrzymanie homeostazy o Grne drogi oddechowe o Dolne drogi oddechowe o Ksenobiotyki wchaniane s bezporednio (gazy, pary, aerozole, np. alkohole) i porednio (p.pok. lub skra, np. herbicydy dipirydylowe, substancje antygenowe, etanol) o Gazy i pary dyfuzja (hydrofilne grne drogi oddechowe np. etanol, amoniak, lipofilne dolne drogi oddechowe np. ozon, NO, benzen, fosgen) o Tyto, dymy kadmu, aldehydy, ketony, chloramina 1-5 wbite w bon, <5 um i do puc (???) o Rozpuszczalno we krwi, retencja, pojemno minutowa serca, wentylacja puc. o Ilo zwizkw zatrzymanych w drogach oddechowych: A=RWCT o Obrona organizmu: komrki oczyszczajce puca z czsteczek ksenobiotykw (makrofagi), zmniejszenie oddychania, kaszel i metabolizm o Dziaanie toksyczne zaley od lokalizacji w ukadzie oddechowym, waciwoci fiz-chem. ksenobiotyku, aktywnoci metabolitw o Podranienie aldehydy, ketony, eter, fosgen o Stany zapalne oskrzeli: ostre (SO2, NO2, tytan) i przewleke o Stany zapalne puc: rdpcherzykowe - ostre, zachystowe, lipidowe (kadm, wymioty, krople do nosa, mgy), rdmiszowe bagasoza, byssinoza (py baweny, lnu, konopie), puco farmera, puco hodowcy ptakw (kupa ptaka ) o Dychawica oskrzelowa o Obrzki puc: ostre (1,34, np. chlor, azot) i przewleke (3,94, np. NO, Cd) o Niewydolno oddechowa (9,3 O2 i 6,5 CO2) o Niedodma zatkane przez pyy, luzy o Rozedma - O2 (kadm, mied, tytan, utlenianie i NO2) o Zwknienie puc krzem, azbest, parakwat, dikwat o Nowotwory krtani pyy drewna, hydrazyna, WWA o Nowotwory oskrzeli tytan o Nowotwory puc WWA, tytan, kadm, arsen, nikiel o Nowotwory opucnej

3. Przewd pokarmowy funkcje: motoryczna, wydzielnicza, endokrynna, trawienna,

resorpcyjna, ochronna przed subst. tox. o Jama ustna cyjanki, alkohole, nitrogliceryna o odek sabe kwasy i zasady, metyloksantyny o Jelito insektycydy, metylocholantren (?), DDT, WWA, metale o Toksyny mog by pobierane z diety, wody, z pyw o Jama ustna, gardo, przeyk nudnoci, zgaga, naderka, stany zapalne

Toksykologia - Wykady
o o o o o o o o o o odek wrzody, zgaga, wymioty, stany zapalne, perforacje Dwunastnica stany zapalne, zaparcia Jelito czcze, krte biegunki, zaparcia, bez nowotworw Jelito grube raki, polipy, zaparcia Biegunki powoduj - amoniak, fosforany, wodorowglany Zaparcia - metale, opioidy Stany zapalne ASA, NLPZ, Owrzodzenia NaOH, NLPZ, aldehydy, metale, tytan Perforacje aldehydy, metale, tytan, leki Nowotwory: tyton i alkohol w jamie ustnej i gardle, nitrozoaminy w przeyku NaCl, azotany, azotyny, PCB, nitrozoaminy w odku Hydrazyna, azoksymetan, nitrozoaminy, antrachinony, piwo, produkty GMO w jelicie grubym Absorpcja zaley od: waciwoci substancji (hydro-, lipofilne), pH przewodu pokarmowego (szczeglnie dot. odka), wieku, enzymw trawiennych, ukrwienia, rodzaju pokarm, biaek transportowych (wizane przez metale)

Dystrybucja
Zaley od: o pojemnoci minutowej serca, o ukrwienia, o przenikania przez bariery utworzone przez naczynia wosowate (pory, bez porw, ze strefami zamknitymi), o BBB - glikoproteina P ( wydala toksyny do wiata naczynia, dziki czemu zabezpiecza mzg; znajduje si te w wtrobie, nerce, jdrach, jajnikach, oysku i jelitach antynowotworowo na OUN), o bariera krew-pyn (ale bez obszarw okookomorowych), o bariera oyskowa (przenikaj czstki <600, nie przenikaj zwizki niezjonizowane, zwizane z biakami, o duej masie), brak enzymw metabolizujcych o bariera krew jdro (nabonek cigy naczy wosowatych, ochrona, biako transportujce PGR o wizanie z biakami albuminy (69 000, 52%, zwizki alkilujce), globuliny (lipoproteiny insektycydy, witaminy rozp. w wodzie, wizanie metali transferyna, ceruloplazmina) o metylort, chromiany i Pb wi si z erytrocytami o barwniki azowe, GKS wtroba o frakcje jdrowe mepakryna o histony z wtroby i nerki Hg, Pb o metalotioneina cytoplazma wtroby, nerek i jelit detoksykacja, ale w przypadku Cd, gdy >100 mikrog/g to nefrotoksyczna

Kumulacja
o o o o czas podania krtszy ni wydalanie 97% eliminowane w 5 t1/2 zaley od waciwoci fiz-chem substancji, kinetyki (im duszy t 1/2 tym wiksza kumulacja, od obecnoci innych substancji (hormony, sterydy) Podzia Materialna nagromadzenie w organizmie Czynnociowa gdy dochodzi do uwalniania substancji endogennych (np. rezerpina wzrost uwalniania katecholamin) W tkance tuszczowej gromadz si lipofilne insektycydy, PCB, heksachlorobenzen, tiobarbiturany, peni to rol ochronn bo zmniejsza dostp do receptora, ale w przypadku zmniejszenia masy ciaa (gd, choroba) zwikszone jest ich uwalnianie W tkance kostnej substancje gromadz si na powierzchni, skd atwo si uwalniaj, a gbiej gromadzone s Pb, Rd, Sr (wymiana co 20 lat). Tutaj sterydy, hormony zmniejszaj kumulacj zwikszajc toksyczno

o o

Eliminacja
o Mocz substancje hydrofilne, o maej masie, przesczane, bez biaek, <60 000, Np. leki, insektycydy, F, Si, Cd, Zn,Co, Hg

Toksykologia - Wykady
o Wchanianie zwrotne transport bierny, przekanikowy, bez substancji lipofilnych i zjonizowanych, zagszczanie moczu Transport aktywny dla anionwi i kationw Klirens zaley od wieku, pci, krenia, leku, diurezy Alkalizacja lub zakwaszenie Nefrotoksyczno: aminoglikozydy, Pb, Cd, Hg, Cr, halogenki i wglowodory alifatyczne

Tuszcze Dyfuzja, transport przenonikowy i akywny Eliminacja z ci zaley od m.cz. (>300 000, bo poniej tej masy substancje s wydalane z moczem), obecnoci inhibitorw, wieku, obecnoci substancji zwikszajcych wydalanie ci zwizanych w jelitach w postaci niezmienionej lub metabolitw Ka W przypadku niedostatecznej resorpcji lina Czsteczki lipofilne, niezjonizowane o maej masie (tiocyjaniany, metale, pestycydy, uywki Skra, wosy, paznokcie i pot Niezjonizowane Mleko Niezjonizowane, lipofilne, zwizane z biakami

WYKAD 4
Metabolizm ksenobiotykw:
a) b) c) d) metabolizm = anabolizm + katabolizm moe powodowa wzrost lub spadek toksycznoci, zmian kinetyki zwizki polarne, lotne i PCB nie s metabolizowane Richard Teewyn Williams 1942: I faza- funkcjonalizacja: wzrost polarnoci II faza- sprzgania/biosyntezy: wzrost eliminacji III faza- tylko umowna

Hydroliza, redukcja, utlenianie

esteraza, lipaza, fosfataza, amidaza, transferaza peptydaza -amino, karboksy lub endo hydrolaza epoksydowa izoreduktaza, nitroreduktaza, karbonyloreduktaza, reduktaza diS sulfotlenkw, oksydaza/reduktaza flawoproteinowa chinony; dehalogenacja- redukcyjna, utleniajca, dehydrodehalogenacja oksydazy, peroksydazy

III faza: nieczynny atwo wydalany, nieczynny niewydalany, aktywny zwizek

a) sprzganie: (kwas glukuronowy, siarkowy, glutation, aminokwasy, kwasy tuszczowe), metylacja, acetylacja, glikozylacja, addukty (np z mocznikiem), wizanie (do polipeptydw); (metylacja nie zwiksza hydrofilnoci!) b) PAPS- fosfosiarczan fosforoadenozyny c) SAM- S-adenozylometioniny d) dodanie grup I, II- przycznie zwizku polarnego do grupy funkcyjnej

III- bioaktywacja:
a) nieaktywny -> aktywny ksenobiotyk aktywny -> wzrost toksycznoci

Toksykologia - Wykady
synteza letalna prolek -> lek b) I lub II faza c)proleki: aktywacja enzymatyczna lub nieenzymatyczna: wewntrzkomrkowa statyny i antywirusowe zewntrzkomrkowa chemioterapeutyki, immunologiczne capecitabina (?), tegatur (?)- prolek 5FU cel lub tkanki (antywirusy, L-DOPA, cyklofosfamid lub CBZ, kaptopril, sulindak, primidon, fenacetyna) PP (loperamid, sulfasalazyna), pyny (chloramfenikol), cel (wirusowe) anilina(?) w wyniku sprzgania z kwasem wzrost toksycznoci, bo w nerkach jest zmiana pH i powstaje jon nitroniowy NLPZ i klofibrat iminy (?), acetylowane biako -> alergie, choroby wtroby po poczniu z glukuronidem 2-acetyloaminofluoren z kwasem siarkowym le (nitrenowy jon) hydroksychinolina -> toksyczno po aminokwasach bromobenzen z GSH -> le fluorooctan sodu -> nieaktywny in vitro, in vivo zmienia cykl Krebsa (zamiast octanu) jest to rodentycyd na szczury

10

Czynniki:
mae zwierzta szybciej metabolizuj, szczep, NAT (genetyka), ADH, AlDH (etniczne), wiek, pe, (faceci wicej enzymw), stan fizjologiczny (w ciy), spadek wizania z glukuronidem; choroby, odywianie, cykl dobowy, czynniki rodowiskowe (haas, zimno wzrost aktywnoci enzymw)

Enzym
wieloczsteczkowy katalizator: obnia E1 i przyspiesza reakcje, specyficzne: naturalne: biakowe i niebiakowe (rybozymy, dezoksyrybozymy) i sztuczne apoenzym (CA) + miejsce dla kofaktora dziaaj wewntrz lub na zewntrz komrki enzymy mikrosomalne wtrobowe (utlenianie i sprzganie) i niemikrosomalne wtrobowe (np etanolowe, acetylacja, sprzganie, metylacja) (?) wtroba, nerki, puca, jelita Cyt P450 hemoproteina SRE(?) miejsce wizania lipofilnego substratu od strony RE; gwny komponent oksydazy o mieszanej funkcji. Synteza i degradacja hormonw steroidowych, met tuszcze (?), detoksykacja) CYP + reduktaza NADPH, fosfolipidy cz CYP ludzki cytochrom P450; 2 rodzina D podrodzina 6 indywidualny izoenzym Kebert (?) i wsp 1996 gdy kursywa, to gen, a nie biako 1,2,3,4,11, 17,19,21,27 -> rodziny 1,8,2,2,1,2 i p (?) podrodziny 57 izoform fenyloetyloamina -> tyramina ->(CYP) dopamina => alternatywna cieka syntezy DA w mzgu, nowo odkryta Parkinson MPTP wzrost met i spadek

Toksykologia - Wykady
Alzheimer ->zmiana dystrybucji CYP 6 (astrocyty choroba, kom piramidowa zdrowy) spadek CYP 2D6 -> spadek przekanikw -> wzrost schizofrenii inhibicja: kom lub nie, mieszana, bezkomp, oparte na mechanizmie (TLPD, SSRI), trwae, komp, z miejscem katalitycznym (cymetydyna), destrukcja (Ccl4), hamowanie syntezy enzymu (cyklofosfamid) i czenie si z Fe enzymatycznym, furanokumaryny z soku grejpfrutowego indukcja: synteza de novo biaka jako wzrost transkrypcji przez AH i sieroce (?) rec jdrowe (2 domeny DBD i LBD: CAR (constitutive active receptor), RAR (rec dla retinoidw), PPAR, E/AGr (rec dla estrogenw/ andro genw), PXR (dla progesteronu) LXR (leukotrieny), FXR; i fosforylacje CYP potransrypcyjn, godzenie, cukrzyca polimorfizm dotyczy kinetyki i dynamiki utlenienie CYP450 NAT, GST, UGT, TMPT i sprzganie transport bonowy (glikoproteina P, oct, oat (?) MDR Karlon (?) farmakogenetyka powielenie genu, implifikacja genu, mutacje punktowe, delecja genu wsp metioniny MR = debrizochina/ (4OH-debrizochina) o MR >12,6 poor o MR <12,6 extensive o MR <0,1 ultrarapid spadek met spadek dawki, bo znacznie wicej SEF

11

WYKAD 5
Wolne rodniki:
rodnik + czsteczka nowy rodnik (moe propagowa reakcj acuchow) RFT (reaktywne formy tlenu) nie musz by rodnikami, a rodniki nie musz by RFT o o o o tlen czsteczkowy jest utleniaczem (sam ulega redukcji) O2 + 4e- + 4H+ 2H2O birodnik = tlen tripletowy anionorodnik, jon rodnikowy O2 + 2e- + 2H+ H2O2 (trudno) O2 + e- O2 anionorodnik ponadtlenkowy ( enzymy, acuh oddechowy, saba reaktywno, penetruje przez bony, ulega unieczynnieniu w reakcji dysmutacji, reaguje z centrami Fe-S, cysteina) rodnik hydroksylowy: Fenton: Fe2+ + H2O2 Fe3+ + OH + OH3+ Fe + (O2)- Fe2+ + O2 Haber- Bosch: (O2)- + H2O2 O2 + OH + OHH2O2 nie jest rodnikiem, ma zdolno penetracji o NO powstaje z L-argininy pod wpywem NOS (mitochondria, endotelium, indukowana przez rany) NO + (O2)- ONOO- +H+ NO2 + OH ONOO- wykazuje peroksydacje, unieczynniany przez GSH (GSNO 5-nitrozoGSH, cytoprotekcja) - in situ!

Toksykologia - Wykady

12

rda wolnych rodnikw:

UV ultradwiki ksenobiotyki utlenianie biaek enzymy, acuchy oddechowe katecholaminy reakcje zapalne

Toksyny rodowiskowe:
o o o MPP+ (albo UPP+)- degeneracja neuronw dopaminowych, zaburzanie acucha parakwat- podobna struktura ale wchodzi on w reakcj dajce anionorodnik metale, ktre atwo ulegaj reakcjom utl/red (Fe, Cu, Al, Cr, Co) Cu2+ + O2- Cu+ + 2O2 Cu+ + O2- + H+ Cu2+ + HO2HO2- + H+ H2O2 Cu+ + H2O2 OH + Cu2+ Fe2+ + O2 Fe3+ + (O2)(O2)- + Al3+ Al2O32+ Al2O32+ + Fe3+ Fe2+ + O2

Dopamina jest rdem rodnikw:

L-DOPA DA(pod wpywem MAO) H2O2 Fe, OHautooksydacja zw. chiralne, semichinony AMFETAMINY uwodnienie dopaminy RFT. Uwodniony cykl moe aktywowa mikroglej, NOS stres

Wolne rodnik powoduj:

w biakach utlenienie gr. SH, nitrozowych, hydroksylowych, tyrozynowych rozrywanie wizania fosfodiestrowego w kwasach nukleinowych peroksydacj lipidw: inicjacja, propagacja i acuch reakcji a do terminacji (tokoferole, metale przejciowe, rodniki- reinicjacja!)

Obrona przed wolnymi rodnikami:

enzymy niskoczsteczkowe antyoksydanty: GSH mechanizmy naprawcze: PARP, ligazy, glikozylazy degradacja w proteosomach: dysmutaza, SOD Cu/Zn cytozol glutation, askorbinian, karotenoidy, tokoferole (-glutamylo-cysteilo-glicyna-GSH, mae iloci askorbinianu + metal prooksydacja, askorbinian moe unieczynnia rodnik tokoferolowy) flawonoidy maj gr OH- zdolno chelatowania glutation.... mechanizmy naprawcze biaek proteoliza apoptoza lub nekroza

Choroby:
AIDS, anemia sierpowata, astma, cukrzyca, jaskra, RZS, miadyca, zatrucia metalami, zawa, udar,

Toksykologia - Wykady
o o o wylew, schizofrenia, choroby neurodegeneracyjne.

13

-amyloid czy si w agregaty, ktre przyczaj metale przejciowe. Gdy SOD zostanie pozbawione Zn moe doj do stwardnienia zanikowego bocznego, glutation nie jest potrzebny (jest go za duo) aktywuje glej, AMPA.... Starzenie si zmniejszenie tempa metabolizmu, iloci enzymw detoksykacyjnych i antyoksydantw

WYKAD 6 GLUTATION
Struktura glutationu
- glutamylo-cysteinylo-glicyna moe wstpowa w formie utlenionej (1%) i zredukowanej (reszta) stosunek zred./utl. => miara ywotnoci, dugowieczno org., wskanik starzenia si wizanie gamma zapobiega degradacji glutationu w komrce, dopiero po transporcie na zewntrz jest degradowany kw. glutaminowy (Glu) aktywny + cysteina SYNTETAZA -GLUTAMYLOCYSTEINOWA synteza glutationu (+ glicyna) cys-gly rozkada si lub daje 5-oksoprolin (-glutamylocyklotransferaza) L-gluloksoprolinaza L-regulatorowa, M-katalityczna poczone mostkami S-S, budowa syntetazy glutamylocysteinowej - gdy SM to nieaktywna synteza w wtrobie dostpno cysteiny decyduje o syntezie w nerce zachodzi degradacja GSM w OUN mzg: 2-3 mM, a CSF: 0,2-0,3 mM (astrocyty duo, neurony mao) o o o o o o o glutamina, asparagina, ornityna, prolina cystyna, NAC, OTC, cystationina ASTROCYTY D3 glu-cys lub cys-glicyna BSO, kwas etakrynowy, haloperidol, etanol, NO, butioninosulfoksamina NEURONY

glutamina, cys-glicyna jak wyej

moe zaistnie interakcja midzy astrocytem a neuronem wymiennik cystyna-glutamina (antyporter) (S) HCOOH-fenyloglicyna antyportera

Funkcje:
o o o o o o rezerwuar cysteiny ochrona przed stresem oksydacyjnym detoksykacja utrzymanie grup sulfhydrylowych w formie zredukowanej tiolowy potencja redukcyjny (GSH/GSSG) regulacja metabolizmu i apoptozy regulacja neurotransmisji

nierodnikowe oksydanty zmniejszaj przekanictwo reduktorowe PLAZMA: GSH/GSSG, cys/cyss o CYTOPLAZMA: TRX, NADPH/NADP, GSH/GSSG, NADH/NAD

Toksykologia - Wykady
o MITOCHONDRIA: NADPH, GSH, NADH, TRX2 o JDRO: TRX1, o ER: GSH glutation zapobiega reakcji Fentona cykl pentozowy - NADPH reguluje moe przywraca (?) biaka glutation moe rozrywa mostki MRP1 usuwa GSSG S-glutationylacja daje mieszane disiarczki, regulacja biaek oddechowych, fosfataz, enzymw E1 i 2 z ubikwityny mitochondria maj glutation z zew., nie syntetyzuj go tioredokryna dobra po S-glutationylacji UDZIA GSH W DETOKSYKACJI: o sprzganie o S-transferaza GSH o koniugat degraduje: najpierw glutamina, a potem glicyna o koniugat wraca do komrki i dziki N-acetylotransferazie usuwa si jako pochodna kwasu merkaptopurowego o -liaza moe dawa redukcyjne metabolity (S-koniugat cysteiny) tiole, ktre s toksyczne

14

Leukotrieny:
o S-koniugaty glutationu pochodzenia endogennego (LT, C4, LTD4, LTG4, S-transferaza, GT, dipeptydaza enzymy)

Parkinson:
o o o o o o koniugaty z DA ronie aktywno GT, maleje GSH w mzgu, ronie ilo koniugatw cysteiny z DA GSH reguluje aktywno TM-OH GSH usuwa H2O2 z autooksydacji i katabolizmu DA przez MAO dopamino-orto-chinony s sprzgane z GSH i usuwane cys-DA melanina dihydrobenzotiazyny DOPAMINO-ORTO-CHINON AMINOCHROM LEUKOAMINOCHROM ORTO-SEMICHINON NEUROTOKSYCZNY o o doylne podanie, prekursory, nasilenie poday/wychwytu cystyny, modulacja reakcji wymiany tiole/disiarczki Kwas alfa-liponowy ma piercie ditiolowy moe regenerowa glutation, aktywnie usuwa RFT, chelatuje Fe, regeneruje antyoksydanty (ma niski potencja), jest endogenny (mit.)