PRZEGLD ZACHODNI 2009, nr 1

MARIA TOMCZAK Pozna

SIECI TERRORYZMU NA WIECIE POWIZANIA MIDZY GRUPAMI I FINANSOWANIE*

Terroryzm polityczny uwaany jest za plag naszych czasw. Dramatyczne zamachy z pocztku XXI w., jakie miay miejsce m.in. w Nowym Jorku i Waszyngtonie, w Madrycie, Londynie, Biesanie czy Bombaju, potwierdzaj, e jest to zjawisko nieprzewidywalne i niezwykle grone. Moe pojawi si wszdzie, a walka z nim stanowi jedno z najwikszych wyzwa, jakie stoj przed spoecznoci midzynarodow. Jedn z form tej walki jest odcinanie terroryzmu od rde nansowania. Metoda ta, stosowana ju od dawna, w ostatnich dziesicioleciach nabraa szczeglnego znaczenia ze wzgldu na wzrost kosztw uprawiania terroryzmu, wywoany rozwojem technologicznym, pojawianiem si coraz doskonalszych, ale i coraz droszych broni i rodkw wybuchowych. Sprawia to, e ronie zainteresowanie rdami nansowania terroryzmu, a take powizaniami midzy rnymi grupami, majcymi nierzadko charakter czysto biznesowy. Sposoby nansowania terroryzmu s rne, najczciej starannie ukryte przed opini publiczn, a mimo to zagadnienie to jest czsto podejmowane w literaturze. Pojawia si zwaszcza w odniesieniu do terroryzmu islamskiego. Niestety informacje na ten temat s trudne do zwerykowania, niekiedy mao wiarygodne, czsto oparte na poktnych rdach. Literatura dotyczca tego zagadnienia sprowadza si najczciej do relacji i wnioskw z amatorskich ledztw, dokonywanych z reguy przez dziennikarzy. Cz z nich, dla uwiarygodnienia przekazywanych informacji powouje si na bliskie zwizki z instytucjami wywiadowczymi. Autorzy takich prac z reguy nie ujawniaj rde swojej wiedzy, tumaczc, e mogoby to narazi ich informatorw na niebezpieczestwo. Do podobnie wyglda wiarygodno informacji na temat powiza midzy grupami, czyli tzw. sieci terroryzmu. I tu jestemy zdani na wiedz zdobywan poktnie, nie zawsze sprawdzon i na koncepcje budowane na niepewnych informacjach, nierzadko przedstawiajce obraz przesadzony, bliszy konwencji science ction ni rzetelnej analizie naukowej. Co wicej, wyglda na to, e w tej sprawie upyw czasu
*Artyku jest fragmentem ksiki, ktra zostanie niebawem wydana przez Wydawnictwo Instytutu Zachodniego.

40

Maria Tomczak

niczego nie zmienia. Kulisy terroryzmu rzadko kiedy zostaj ujawnione. To sprawia, e w analizie terroryzmu dziewitnasto- czy dwudziestowiecznego take skazani jestemy w znacznej mierze na domysy, a przynajmniej na uoglnienia formuowane na podstawie wiedzy szcztkowej. Mimo to, nie sposb zrezygnowa z analizy tego zjawiska. Sposoby nansowania i logistycznego wspierania terroryzmu wydaj si bowiem by kluczem nie tylko do lepszego zrozumienia terroryzmu, ale i jego zwalczania. Naley rwnie podkreli, e w tej sytuacji moliwe jest jedynie zaprezentowanie pewnych tendencji i postawienie hipotez. * * * W XIX w. gwnym rdem nansowania terroryzmu byy wpaty dokonywane przez bogatych zwolennikw ugrupowa i realizowanych przez nie celw. Wtedy te moemy poszukiwa pocztkw wspierania terroryzmu przez rne instytucje, a nawet pastwa. Na takie zewntrzne wsparcie polityczne, logistyczne i nansowe mogy wwczas liczy zwaszcza grupy lokalne, walczce o cele narodowe. Przykadem moe by Moda Bonia, grupa walczca przeciwko Austrii i Habsburgom, wspierana przez rozmaite grupy serbskie. Najwaniejsz z nich byo panserbskie tajne stowarzyszenie powstae w 1908 r. i dziaajce pod nazw Obrona Narodowa (Narodna Obrana). Wrd jej czonkw znajdowali si wysi urzdnicy serbscy, jednak ocjalnie grupa ta nie bya popierana przez pastwo. Jej dziaalno polegaa m.in. na wyszukiwaniu boniackich wywrotowcw, szkoleniu ich, zbrojeniu i wysyaniu na akcje przeciw Habsburgom. W 1911 r. od Obrony Narodowej oderwaa si jej frakcja najbardziej radykalna, tworzc now organizacj pod nazw Zjednoczenie albo mier (Ujedinjenie ili Smrt). Skadaa si w wikszoci z ocerw serbskich w subie czynnej, a na jej czele stan podpukownik Dragutin Dimitrewicz, szef wywiadu w serbskim sztabie generalnym. Wiele wskazuje na to, e celem tej grupy zupenie niezgodnym z planami rzdu serbskiego byo prowokowanie Austrii do podejmowania dziaa przeciwko Serbii1. Przedmiotem docieka i spekulacji stay si zwaszcza kulisy najsynniejszego zamachu Modej Boni zamordowania w dniu 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie austriackiego nastpcy tronu, arcyksicia Franciszka Ferdynanda. Zastanawiano si z czyjej inspiracji dziaali Boniacy i stojcy za nimi Serbowie. To, co si wydarzyo nie byo bowiem zgodne z polityk rzdu serbskiego, niedcego do bezporedniej konfrontacji z Austri. Czy zatem za zamachem sta jaki trudny do odczytania plan, czy te raczej jacy zleceniodawcy zagraniczni? Waldemar azuga w artykule powiconym zamachowi w Sarajewie pisze o rnych pogoskach i opiniach, jakie pojawiy si na ten temat. Zdaniem jednych za zamordowaniem austriackiego arcyksicia Franciszka Ferdynanda stali Rosjanie: bd to rosyjski sztab generalny, bd te krgi rosyjskich rewolucjonistw, zwizane albo z Rzdem Tymczasowym, albo te z bolszewikami.
1

B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 2001, s. 19-21.

Sieci terroryzmu na wiecie

41

Zwolennikw miaa i ma nadal take teza zakadajca, e zamach ten by inspirowany przez tajne suby rosyjskie, francuskie, angielskie, niemieckie, a moe nawet na pozr paradoksalnie austriackie. W tym ostatnim przypadku pojawio si przypuszczenie, e inspiratorem zamachu mia by sam arcyksi. Celem nie byoby wwczas jego zabicie, a jedynie stworzenie usprawiedliwienia dla wprowadzenia w zbuntowanej prowincji wadzy dyktatorskiej. W okresie midzywojennym pojawia si te wersja wyjaniajca zamach spiskiem masoskim2. Jak byo naprawd, trudno dociec. A cae zamieszanie wok inspiratorw zamachu pokazuje z jak bardzo skomplikowan materi mamy do czynienia. Podobnie byo w przypadku innych kampanii terrorystycznych o wymiarze lokalnym. Ich sprawcy mogli liczy na rnorak pomoc ze strony pastw, zainteresowanych destabilizacj krajw, z ktrymi walczyli, cho pastwa te nie zawsze udawao si zidentykowa. Wiadomo natomiast, e dodatkowych funduszy dostarczali bogaci zwolennicy kadej z grup, a czsto take przedstawiciele wasnej emigracji3. Znacznie sabszym wsparciem cieszy si dziewitnastowieczny terroryzm ideologiczny. Charakter doktryny anarchistycznej sprawia bowiem, e jego sprawcy byli raczej zdani na siebie, a ich aktywno opieraa si przede wszystkim na fanatyzmie bezporednich wykonawcw zamachw. Za ruchem anarchistycznym nie stao adne pastwo. I nic dziwnego, skoro ruch ten wanie z pastwem jako takim chcia walczy. Jego rozproszenie, brak przywdztwa i struktur organizacyjnych sprawiay, e wielu zamachowcw dziaao na wasn rk. Prawdopodobnie sami te nansowali swoje akcje, tym bardziej e wtedy jeszcze posugiwano si raczej rodkami amatorskimi, niezbyt drogimi. Nie oznacza to jednak, e zwolennicy terroryzmu anarchistycznego nie mogli liczy na jakkolwiek pomoc nansow i logistyczn. Otrzymywali j z rk swoich zamonych wspbraci, a niekiedy take co moe zaskakiwa od policji. W swych wysikach zmierzajcych do zniszczenia ruchu anarchistycznego policja posuwaa si bowiem do przekazywania anarchistom pienidzy na publikacje czy akcje. Uwaano, e aktywizujc w ten sposb wywrotowcw nie tylko mona bdzie atwiej ledzi ich poczynania, ale te wpywa na nastroje opinii publicznej. Nie ulega wtpliwoci, e zarwno w krgach politycznych, jak i wrd policjantw byy osoby niezadowolone z wczesnych demokratycznych nowinek, tsknice za dawnym porzdkiem. Dziaalno anarchistw wydawaa si przynajmniej dla czci z nich stanowi idealn okazj do powstrzymania zachodzcych zmian i wprowadzenia rnego rodzaju restrykcji. Logiczne byo przy tym, e im krwawsze i bardziej spektakularne bd zamachy, tym wiksze pole do dziaania uzyskaj obrocy porzdku i wrogowie demokracji. Jeden z najbardziej krwawych apeli anarchistycznych opublikowany zosta w pimie francuskojzycznym wydawanym w Londynie przy wsparciu policji. Tekst ten wzywa do walki z lewic, prawic i centrum politycznym oraz nakania do atako2 3

W. azuga, Zabjstwo, ktre otworzyo wiek XX, Problemy Humanistyki nr 7, 2002, s. 15. Tak byo choby w przypadku grup irlandzkich.

42

Maria Tomczak

wania religii i postaw patriotycznych. Za usprawiedliwione uznawa kradziee, morderstwa i podpalenia, a take grzmot dynamitu. Podobnie byo w 1880 r. we Francji, kiedy to francuskie pismo anarchistyczne La Revolution Sociale, wydawane przez policyjnego szpicla za pienidze otrzymywane od szefa paryskiej policji, zaczo publikowa informacje o sposobie budowania bomb4. Celem policjantw byo przede wszystkim radykalizowanie ruchu anarchistycznego. Prbowano go w ten sposb skompromitowa i pozbawi poparcia spoecznego. Tam, gdzie to si nie udawao, policja sama gotowa bya organizowa odpowiednie dziaania. Powane poszlaki wskazuj, e niektre gone zamachy wcale nie byy dzieem anarchistw, ale policyjnych prowokatorw. Tak rzecz si miaa prawdopodobnie z najsynniejszym zamachem z lat 80. XIX w. rzuceniem bomby na Haymarket Square w Chicago, w wyniku ktrego zgino okoo 30 osb, w tym 7 policjantw. Sprawcw tego zamachu nigdy nie ujto. Wydano natomiast kilka wyrokw mierci za podeganie do mordu. Za prowokacj wydaje si rwnie przemawia przebieg wypadkw. Zamach mia miejsce podczas mityngu robotnikw. Bomba zostaa jednak rzucona nie w trakcie spotkania, kiedy tum by najgstszy, a liczba oar mogaby by najwiksza, ale ju po jego zakoczeniu, gdy ludzie zaczli si spokojnie rozchodzi5. Prowokacje policyjne miay jeszcze jeden cel sztuczne wyolbrzymianie zagroenia anarchistycznego stanowio dla politykw dogodny pretekst do zaostrzania przepisw prawnych i ograniczania praw obywatelskich. Po zamordowaniu prezydenta USA McKinleya Kongres wprowadzi ustaw zabraniajc wjazdu do Stanw Zjednoczonych znanym anarchistom i wszystkim tym, ktrzy nie wierz w ide zorganizowanego rzdu lub s mu przeciwni6. Rwnie zamachy anarchistyczne przeprowadzone w Niemczech stay si sygnaem do podjcia walki przeciwko caej lewicy politycznej i pretekstem do uchwalenia w 1878 r. kontrowersyjnej ustawy wymierzonej w socjalistw (Sozialistengesetz). Wszystko to nie skadao si jednak jeszcze na jaki wsplny plan dziaania. Rnego rodzaju prowokacje czy dziaania wspierajce terroryzm miay raczej charakter dorany i byy dzieem osb dziaajcych mniej czy bardziej na wasn rk. Tym, co ich czyo bya niech do pastwa demokratycznego, tsknota za jak to wielu odczuwao dawnymi dobrymi czasami, kiedy panowa ad i porzdek. Zamys wykorzystania terroryzmu dla realizacji szeroko zakrojonych planw politycznych pojawi si dopiero pniej, po II wojnie wiatowej. By on rezultatem koniktu midzy dwoma rywalizujcymi ze sob supermocarstwami. W warunkach zimnej wojny i tzw. pata atomowego terroryzm sta si, zwaszcza dla Zwizku Radzieckiego, idealnym instrumentem w walce o rozszerzenie dotychczasowej sfery wpyww i osabienie Zachodu, a zwaszcza Stanw Zjednoczonych.
Za: W. Laqueur, Terrorismus, die globale Herausforderung, Frankfurt a. M., Berlin 1987, s. 49. Szerzej na ten temat D. Grinberg, Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej 1870-1914, Warszawa 1994, s. 231. 6 Za: B. Hoffman, Oblicza..., s. 18.
4 5

Sieci terroryzmu na wiecie

43

Zaczo si od kampanii antykolonialnych. Pocztkowo byy to walki o charakterze narodowym czy etnicznym. Ich jedynym celem byo wypdzenie Europejczykw i ustanowienie wasnych wadz. Dopiero mniej wicej od poowy lat 60., po dostrzeeniu w Moskwie, e te z natury swej antyzachodnie konikty mog stanowi dogodn okazj do stosunkowo bezpiecznej zmiany istniejcego status quo, sytuacja ta ulega zmianie7. Wwczas to konikt toczcy si midzy obu supermocarstwami przeniesiony zosta w rejony tzw. Trzeciego wiata, a kampanie antykolonialne wczone w rywalizacj zimnowojenn. ZSRR i USA oraz ich sojusznicy nie brali wprawdzie na og ocjalnie udziau w walkach, starali si jednak rekrutowa spord walczcych sojusznikw i partnerw oraz korumpowa, pozyskiwa czy neutralizowa sojusznikw i partnerw drugiej strony8. Czasami Zwizek Radziecki wysya do walki ktre z pastw nalecych do jego bloku militarnego9. Uczestnikiem kilku kampanii byy te Chiny, wystpujce nie jako stronnik ZSRR, ale prbujce realizowa wasne interesy10. Chiczycy podkrelali przy tym, e proponowana przez nich ideologia maoistowska jest dostosowana do potrzeb ludw yjcych poza Europ. W rywalizacji z ZSRR uciekali si nawet do argumentw rasistowskich, goszc, e Rosjanie jako biali nie potra zrozumie mieszkacw innych kontynentw11. Mimo sporych wysikw i niewtpliwej atrakcyjnoci ideologicznej, Chiny odnosiy jednak w tej rywalizacji mniejsze sukcesy ni Zwizek Radziecki. Efektem zmasowanych dziaa, polegajcych nie tylko na oddziaywaniu propagandowym, ale take na konkretnych dostawach broni i pienidzy oraz szkoleniach, bya swoista ideologizacja koniktw. Dziaania majce na celu przepdzenie kolonizatorw, uniezalenienie si od metropolii europejskich i zdobycie wadzy, przeksztaciy si w walki rewolucyjne o wprowadzenie jakie formy socjalizmu. Ideologie lewicowe stay si wszechobecne, odsuwajc na plan dalszy, stanowice prawdziwe uzasadnienie koniktw, elementy narodowe czy etniczne. atwo, z jaka udao si zmieni charakter koniktw, mona bez trudu wyjani. Atrakcyjno ideologii lewicowych w Trzecim wiecie nie wydaje si by czym
7 Claire Sterling w swojej ksice podaje jako dat graniczn rok 1964. Powoujc si na informacje czeskiego generaa Jana Sejny, ktry zbieg na Zachd, wyjania, e sowieckie kierownictwo partyjne zdecydowao si w tym wanie roku a dziesiciokrotnie zwikszy dotacje dla grup terrorystycznych. Zob. C. Sterling, Sie terroru, Warszawa 1987, s. 14. 8 S. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Warszawa 2004, s. 477. 9 Przykadem moe by dugoletnie zaangaowanie Kuby w wojn toczc si w Angoli. Oprcz Kubaczykw i wspieranego przez nich, a take przez ZSRR Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli (MPLA) w konikcie tym uczestniczyy take: Narodowa Unia na Rzecz Cakowitej Niepodlegoci Angoli (UNITA), dziaajca pod patronatem Pekinu i Republiki Poudniowej Afryki oraz Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (FNLA), wspierany podobno przez amerykaskie CIA i Chiny. 10 Ju w 1955 r. Chiska Republika Ludowa wzia udzia w konferencji pastw Azji i Afryki w Bandungu. Walka o prymat w wiatowym ruchu komunistycznym, toczca si przede wszystkim w Trzecim wiecie spowodowaa na przeomie lat 50. i 60. wyrane pogorszenie stosunkw midzy ChRL i ZSRR i zawieszenie wsppracy. Z rywalizacji tej Chiny na dobre wycofay si dopiero w 1977 r., po wyeliminowaniu tzw. bandy czworga. 11 R. Pipes, Komunizm, Warszawa 2008, s. 141.

44

Maria Tomczak

szczeglnie zadziwiajcym. I nie chodzi przy tym wycznie o ide rwnoci spoecznej, pocigajc dla ludzi walczcych z dominacj kolonialn, ale take o tkwice w tych ideologiach pewnego rodzaju uniwersalizm i wrogo wobec Zachodu. Zawieray one, interesujc dla krajw niezachodnich, obietnic modernizacji. Z ich perspektywy byo to wrcz przyczenie si do nowoczesnego uprzemysowionego wiata, nieczynice jednak krajw postkolonialnych kopiami pastw zachodnich. Co wicej jak goszono obietnica ta miaa rzekomo posiada charakter naukowy, a nie kulturowy czy religijny, co sprawiao, e przynajmniej pozornie likwidowaa konikt midzy tradycj a nowoczesnoci, majcy istotne znaczenie dla krajw uwalniajcych si spod wadzy kolonialnej12. Stron najbardziej aktywn i skuteczn w tym dziaaniu by Zwizek Radziecki. Bunty podejmowane w krajach kolonialnych i kierowane przeciwko pastwom zachodnim mogy liczy na wydatne poparcie ze strony ZSRR i jego pastw satelickich. Ocjalnie chodzio o wyzwalanie ludw Trzeciego wiata i likwidacj systemu kolonialnego, w rzeczywistoci o wyparcie z Trzeciego wiata Anglikw, Francuzw, Holendrw, a take Hiszpanw i Portugalczykw (ktrzy stanowili wwczas cz Zachodu jedynie z radzieckiego punktu widzenia) i zastpienie ich wadzy wasn, cho sprawowan formalnie rkami tubylcw. ZSRR dostarczao licznym ruchom narodowowyzwoleczym, zwaszcza na kontynencie afrykaskim, broni, pienidzy oraz instruktorw. Szkoleniu suyy te dwie uczelnie moskiewskie: Uniwersytet im. Lumumby oraz Akademia Wojskowa im. Frunzego. Liczyy si przede wszystkim cele polityczne, kwestie moralne pozostaway na planie dalszym. Nic te dziwnego, e na poparcie Rosjan mogy liczy nie tylko kampanie prowadzone przez regularne oddziay wojskowe lub partyzanckie, ale take przez zdarzajce si od czasu do czasu ugrupowania stricte terrorystyczne. W warunkach rywalizacji zimnowojennej nie moe dziwi, e rezultatem wszystkich tych kampanii zbrojnych nie byo wyzwalanie kogokolwiek, ale tworzenie monopartii i systemw politycznych naladujcych wzr sowiecki. Tak byo m.in. w Algierii, Namibii, Angoli, Zimbabwe. Kampanie antykolonialne nie tylko nie suyy w tych warunkach poprawie losu miejscowej ludnoci i modernizowaniu wyzwalanych krajw, ale przeciwnie, przyczyniay si do powstawania warunkw sprzyjajcych powstawaniu nowych problemw i dalszej destabilizacji. Mimo to, wypracowane wwczas metody dziaania uznano w ZSRR za skuteczne i zastosowano do wspierania terroryzmu w innych czciach wiata, co w sposb radykalny zmienio sposb nansowania tego zjawiska. Pierwszym poligonem dla praktycznego wdraania nowo wypracowanych metod nansowania dziaalnoci wywrotowej staa si Ameryka aciska. Konikt midzy obu supermocarstwami wpyn tam znaczco na przebieg walk. Zwaszcza ZSRR zdecydowany by bazowa na wczeniejszych dokonaniach i zastosowa recepty wypracowane w Afryce. W dodatku tym razem sprawa wydawaa si atwiejsza, ponie12

I. Buruma , A. Margalit, Okcydentalizm. Zachd w oczach wrogw, Krakw 2005, s. 44.

Sieci terroryzmu na wiecie

45

wa nie trzeba byo ideologizowa koniktw. Celem ugrupowa latynoskich nie byo bowiem rozwizanie kwestii narodowych, ale gruntowna zmiana stosunkw spoecznych i politycznych. Chodzio o budow jakiej formy socjalizmu, walk z dominujcymi na tym obszarze tendencjami autorytarnymi oraz uwolnienie si od wpyww Stanw Zjednoczonych. Wszystko to sprawiao, e ideologie lewicowe traay od razu na podatny grunt, budzc nadzieje na lepsz przyszo. Latynosom udao si wypracowa wasn, skuteczn metod nansowania dziaalnoci. Byy to przede wszystkim porwania bogatych ludzi, czasem rodakw, niekiedy cudzoziemcw. Za niektrych otrzymywali ogromne kwoty. Nie brakowao te napadw na banki, kasyna itp. Mimo to wydaje si, e elementem kluczowym bya pomoc zewntrzna, bez ktrego dziaalno wywrotowa nie nabraaby takiej skali i takiego rozmachu. Wzorcem bya Kuba, pastwo, ktremu zabieg odsunicia proamerykaskiego reimu i wprowadzenia lewicowej wadzy powid si najwczeniej. Nic te dziwnego, e terroryci latynoscy chtnie korzystali z pomocy logistycznej udzielanej przez Kubaczykw, a za ich porednictwem take przez ZSRR. Od wiosny 1960 r. na Kub przybyway setki modych ludzi, gwnie z Wenezueli i Chile. Zmierzali do utworzenia pierwszych grup wywrotowych, ktrych celem miaa by radykalna odmiana oblicza politycznego caego kontynentu. Obozy szkoleniowe zorganizowano w Oriente i w rejonie Pinar del Rio13. W 1967 r. w Hawanie, podczas zjazdu zaoycielskiego Organizacji Solidarnoci Narodw Ameryki aciskiej, F. Castro wezwa do prowadzenia wojny partyzanckiej we wszystkich krajach Ameryki aciskiej14. Walka ogarna wwczas nieomal cay kontynent poudniowoamerykaski. Toczya si tam z ca zaciekoci wbrew atmosferze pewnego odprenia, ktra zapanowaa w latach 60. w stosunkach midzy Wschodem i Zachodem i wbrew uywanej przez radzieckiego przywdc frazeologii pokojowej. Agresorem by ponownie Zwizek Radziecki, ktry kontynuowa walk o wpywy ze Stanami Zjednoczonymi. Rosjanie zbudowali w Ameryce aciskiej siatk szpiegowsk, dziaajc pod nazw Karaiby. Jej zadaniem byo osabianie pozycji Stanw Zjednoczonych w omawianym regionie wiata15, w tym take wspieranie uciekajcych si do terroryzmu ruchw lewicowych. Rozmiary tego wsparcia nie zostay dotd ostatecznie zbadane, jednak atrakcyjno Ameryki aciskiej jako obszaru pooonego w bezporedniej bliskoci gwnego wroga ideologicznego ZSRR Stanw Zjednoczonych, kae przypuszcza, e bya to pomoc niebagatelna. Szeroko zakrojona bya te kontrofensywa Stanw Zjednoczonych, tym razem niemogcych sobie w adnym razie pozwoli na oddanie pola przeciwnikowi ideologicznemu. Zwaszcza, e USA uznaway zgodnie z dziewitnastowieczn doktryn Monroea Ameryk rodkow i Poudniow za wasn stre13 14 15

S. Raffy, Fidel Castro, Warszawa 2006, s. 198. R. Pipes , Komunizm, s. 158. Ibidem, s. 164.

46

Maria Tomczak

f wpyww. Pojawiy si obawy przed rozszerzeniem eksperymentu kubaskiego na inne kraje kontynentu, co oznaczaoby niebezpieczne przyblienie zagroenia komunistycznego do granic Stanw Zjednoczonych. Nic te dziwnego, e USA poczuy si zmuszone do podjcia zdecydowanej, cho na og w miar dyskretnej interwencji. W jej ramach przede wszystkim udzielono wsparcia siom prawicowym, w efekcie czego wadz w wielu krajach przejy junty wojskowe. Bya to przy tym nie tylko pomoc polityczna, ale take bardziej konkretne dziaania, wpywajce na skuteczno walki z grupami lewicowymi, i to nie tylko terrorystycznymi. Amerykaskie CIA szkolio policjantw, m.in. w technikach stosowania tortur oraz udzielao wsparcia logistycznego tzw. szwadronom mierci, dziaajcym poza prawem i w sposb wyjtkowo bezwzgldny16. Wiele z tych grup, choby Argentyski Zwizek Antykomunistyczny, walczyo nie tylko z terroryzmem, ale kierowao swe dziaania take przeciwko innym organizacjom lewicowym, choby zwizkom zawodowym. Napadali na domy i aresztowali ludzi bez nakazu. Potem poddawali torturom. Wiele osb znikno w niewyjanionych okolicznociach, ciaa innych znajdowano po kilku dniach lub tygodniach. Sprawcy posugiwali si samochodami policyjnymi i nigdy nie byli cigani przez policj. Uwaano po prostu, e suszny politycznie cel, jakim byo powstrzymanie dalszej ekspansji Zwizku Radzieckiego, uwica wszelkie, nawet najbardziej brutalne rodki. Podejcie takie powstrzymao na dugie lata proces demokratyzacji caego kontynentu. Tak wic zimna wojna sprawia, e realizacja celw politycznych stawianych sobie przez rewolucjonistw latynoskich okazaa si niemoliwa. Rywalizacja midzy obu supermocarstwami wykluczaa bowiem jakiekolwiek eksperymenty ustrojowe. W podzielonym na strefy wpyww wiecie nie byo praktycznie miejsca na jakiekolwiek trzecie drogi. Kade pastwo, kady ruch prdzej czy pniej musiay opowiedzie si po ktrej ze stron koniktu, o czym pod koniec lat 60. bolenie przekonaa si take Kuba. Rozbicie terroryzmu w Ameryce aciskiej nie byo szczeglnie trudne. Zadanie to mogy wykona poszczeglne pastwa, nawet specjalnie ze sob w tej kwestii nie wsppracujc. Stao si tak dlatego, e terrorystom latynoskim nie udao si stworzy midzynarodwki terrorystycznej, jakiego wsplnego centrum dowodzenia, ktre koordynowaoby dziaania poszczeglnych grup, a take zawiadywao uzyskiwan przez nie pomoc zewntrzn. Spory ideologiczne i rywalizacje, a take pewna nierwnoczesno nasilania si walk w rnych krajach kontynentu sprawiy, e budowa sieci terroryzmu pozostaa w sferze planw. Jej realizacj podjto dopiero w latach 70. w Europie Zachodniej. Walka ideologiczna midzy Wschodem i Zachodem sprawia, e niezalenie od inspiracji ideologicznych, a take od sympatii politycznych, tamtejsi terroryci zostali szybko wci16 P. Green wspomina w tym kontekcie o Szkole Obu Ameryk (School of the Americas), ktra szkolia poudniowo-amerykaskich wojskowych. Placwka ta w 2001 r. zostaa przemianowana na Instytut Wsppracy w Zakresie Bezpieczestwa na Pkuli Zachodniej (The Western Hemisphere Institute for Security Cooperation). P. Green, Kwestia zbrodni dokonanej przez pastwo?, w: P. Scraton (red), 11 wrzenia. Przyczyny i konsekwencje w opiniach intelektualistw, Warszawa 2003, s. 100.

Sieci terroryzmu na wiecie

47

gnici w toczc si rywalizacj zimnowojenn. W sieci terroryzmu, snute przez wrogie wobec Zachodu pastwa, wpadli najpierw terroryci ideologiczni przede wszystkim zwizani ze skrajn lewic. Potem zostali w nie wcignici take inni ugrupowania lokalne, narodowe i separatystyczne. Wreszcie sie obja take grupy skrajnej prawicy. Gwnym sponsorem i konstruktorem tych sieci by ZSRR oraz pastwa znajdujce si w jego sferze wpyww. W ich rozbudowie uczestniczyy jednak take i inne pastwa, niewchodzce w skad imperium radzieckiego, choby Libia czy Syria, ktre pragny w ten sposb wzmocni wasn pozycj midzynarodow. Uczestnikiem sieci bya take Kuba, coraz bardziej osamotniona i nadal zainteresowana eksportem swojej rewolucji. Porednikami byli na og Palestyczycy, dysponujcy bardzo prnymi strukturami organizacyjnymi, a take najbardziej wiarygodnym motywem podejmowania walki terrorystycznej. Nic te dziwnego, e jako zapata za rne usugi logistyczne, tzw. sprawa palestyska i towarzyszcy jej nieodcznie antysemityzm pojawiay si wwczas w enuncjacjach ugrupowa terrorystycznych z caego wiata. Ksztat i rozmiary owej sieci terroryzmu nie s do koca znane. Wrd specjalistw pojawiaj si rozmaite opinie na ten temat. Najbardziej skrajn reprezentuje Claire Sterling. W swej ksice pisaa, powoujc si na rda z CIA, o bliskiej wsppracy ponad stu czterdziestu grup terrorystycznych z caego wiata. Pastwa wrogie wobec Zachodu miay jej zdaniem podj w peni wiadom decyzj budowy tajnych struktur wspierajcych terroryzm:
Gdyby okolicznoci, tzn. zagroone narody i rzdy, pozwoliy na to, nastpnym krokiem miao by tworzenie ogarniajcej cay kontynent Organizacji Walki Komunistycznej, kierujcej swj atak przeciwko najwaniejszym orodkom midzynarodowego imperializmu. Po tym nastpiby ostateczny atak na imperialistyczn potg Stanw Zjednoczonych, bdcych zawsze celem wiatowej lewicy rewolucyjnej, celem najwyszym w dugiej i straszliwej wojnie, ktr Ernesto Che Guevara wymg niegdy na swoich zwolennikach17.

Dziki powzitym rodkom antyterrorystycznym nie udao si co prawda zbudowa tej gronej sieci do koca, jednak zdaniem Sterling to, co zdoano uczyni w tym kierunku, wystarczao do stworzenia podziemnej struktury sucej wywrotowcom z rnych pastw. Struktura ta przybraa jej zdaniem ksztat trjkta, ktrego wierzchoki stanowili Palestyczycy, Kubaczycy i Rosjanie. Wszyscy oni gotowi byli udziela terrorystom pomocy:
Bro pojawiaa si wtedy i tam gdzie bya potrzebna, wdrujc zabezpieczonymi trasami przez Europ Wschodni lub przewoona przez Arabw, jako baga dyplomatyczny. Obiecujcy terroryci otrzymywali bardziej zaawansowane szkolenie, bezporedni wykonawcy zamachw mieli zapewniony odwrt i miejsce ukrycia. Im wicej pomocy dostawali, tym lepsza stawaa si ich technologia, a im lepsza technologia, tym wicej pomocy potrzebowali. U schyku dekady [lat 70. M.T.] niewiele ju dziao si na skal chaupnicz18.
17 18

C. Sterling, Sie..., s. 9. Ibidem, s. 15.

48

Maria Tomczak

Zupenie inne stanowisko w tej sprawie zaj Bruce Hoffman. W napisanej pod koniec lat 90. ksice zanegowa nawet samo istnienie sieci, uznajc j za mit:
Warto odnotowa, i mimo zakoczenia zimnej wojny, upadku Zwizku Radzieckiego i Ukadu Warszawskiego, wiele grup wyznajcych dogmat marksistowsko-leninowski (lub jak jego interpretacj) nie zmienio si bynajmniej, co rwnie podaje w wtpliwo mit z okresu zimnej wojny o globalnym spisku terrorystycznym, uzalenionym od Moskwy i kierowanym przez ni i jej komunistycznych pupilw19.

Jak byo w rzeczywistoci nie do koca wiadomo. Faktem niekwestionowanym, ujawnionym zwaszcza w okresie bezporednio po upadku komunizmu, jest samo istnienie potnego wsparcia zewntrznego. Bezporednio udzielali go zwaszcza Palestyczycy, szkolcy terrorystw z caego wiata i dysponujcy ogromnymi funduszami na ten cel, pochodzcymi z rnych pastw arabskich. Znacznie dyskretniej wsparcia udziela te Zwizek Radziecki i pastwa tzw. bloku wschodniego, w tym zwaszcza Czechosowacja, NRD i Bugaria. Prawd s te inne powizania, zwaszcza libijskie i kubaskie, cho wtpliwe jest czy wszystkie one stanowiy rzeczywicie czci jakiego jednego wielkiego spisku. Podejrzewa raczej mona, e byy to dziaania odizolowane od siebie, podejmowane na wasn rk. Ich zbieno wynikaa w mniejszym stopniu z jakiego szeroko zakrojonego wsplnego planu, a w wikszym z faktu realizowania wsplnego celu, jakim byo zdestabilizowanie sytuacji w pastwach Zachodu. Najwaniejszym elementem sieci bya moliwo uczestniczenia w specjalistycznych szkoleniach. Pierwsze obozy dla terrorystw zaczto tworzy na Kubie. Potem ich absolwenci budowali wasne, w Azji i Afryce, w pastwach, ktre po wyzwoleniu si spod wadzy kolonialnej dostaway si do radzieckiej strefy wpyww. Szkolenia prowadzono take w ZSRR i pastwach nalecych do jego strefy wpyww: w Czechosowacji, na Wgrzech, w Bugarii, Pnocnej Korei czy Poudniowym Jemenie. Kursy przewidziane byy waciwie dla wszystkich: Europejczykw, Poudniowych i Pnocnych Amerykanw, Afrykanw i Azjatw. Spora cz obozw szkoleniowych prowadzona bya przez Palestyczykw, zwizanych z kierowan przez Jassira Arafata Organizacj Wyzwolenia Palestyny. Szkolili tam zwolennikw przemocy politycznej z rnych krajw Azji, Afryki, Ameryki Pnocnej, Europy i Bliskiego Wschodu. Za szkolenia pobierali pienidze i to niemae. Palestyczycy poredniczyli te w przekazywaniu pienidzy dla ugrupowa poszukujcych zagranicznego wsparcia. Wiele wskazuje przy tym, e w dziaalnoci tej mniej kierowali si wzgldami ideologicznymi, a bardziej wasnym interesem narodowym oraz rachunkiem ekonomicznym. Na rnego rodzaju pomoc z ich strony mogy bowiem liczy nie tylko ugrupowania lewicowe, ale take grupy separatystyczne, a nawet organizacje spod znaku skrajnej prawicy. Prawd s te informacje o dostawach broni. W latach 70. czy 80. adna grupa nie musiaa posugiwa si tak jak to byo w XIX w. prymitywnymi bombami, sporz19

B. Hoffma n, Oblicza..., s. 87.

Sieci terroryzmu na wiecie

49

dzanymi metod chaupnicz z dynamitu. Przeciwnie, dysponowano nowoczesnymi materiaami wybuchowymi i broni produkowan dla wojska. Nadawao to dziaalnoci terrorystycznej charakteru profesjonalnego, odlegego od dominujcej w poprzednim stuleciu amatorszczyzny. Stay dopyw tych rodkw sprawia te, e terroryci przygotowujc zamachy nie musieli kierowa si oszczdnoci. Sprawiao to, e mogli do woli puszcza wodze wyobrani i planowa dziaania szerzej zakrojone i co si z tym wie bardziej spektakularne, ni ich poprzednicy. Wanym elementem wsppracy midzynarodowej bya te swojego rodzaju wymiana usug. W zamian za szkolenia, dostawy broni czy inne usugi, ugrupowania terrorystyczne musiay niejako delegowa swoich przedstawicieli do akcji organizowanych przez sponsorw. Ich wykonawcami byy czsto powoywane ad hoc ugrupowania midzynarodowe. Na czele wielu z nich sta wsppracujcy z Palestyczykami Wenezuelczyk Ilijcz Ramirez Sanchez (Carlos). Inne przeprowadzaa za pienidze Organizacja Abu Nidala (OAN), odam palestyskiego Fatah. Grupa ta odczya si od ruchu palestyskiego w 1973 r. i dziaaa m.in. na zlecenie Palestyczykw, Libijczykw i Syryjczykw. Takie akcje na zlecenie, ktrych najwiksza liczba miaa miejsce w latach 80., byy z reguy bardziej brutalne i krwawe od zamachw przygotowywanych przez ugrupowania bardziej trwae i zwizane z konkretnymi pastwami lub regionami. Bywao te, e akcje takie przeprowadzay zachodnie grupy skrajnej lewicy. Traktoway to jako dziaalno zarobkow, niesuc wprawdzie bezporednio realizowaniu ich celw, ale umoliwiajc zdobywanie pienidzy i rodkw potrzebnych do kontynuowania walki. Terroryci traktowali takie akcje jako pewnego rodzaju haracz. Wstydzili si udziau w nich, co sprawio, e niechtnie o nich pisali. Wyspecjalizowaa si w tym zwaszcza Japoska Armia Czerwona, ktrej czonkowie dokonywali okrutnych zamachw na zlecenie sponsorujcych ich Palestyczykw20. Grupy palestyskie zwizane z Organizacj Wyzwolenia Palestyny nie byy przy tym jedynymi ugrupowaniami o motywach narodowych uczestniczcymi w sieci. Ogromne wsparcie zewntrzne sprawio, e bez wikszych trudnoci udao si do niej wczy take inne grupy lokalne. Cen za szkolenia, dostawy broni i innego sprztu byy dosy daleko idce korekty warstwy ideologicznej. Inaczej mwic frazeologia narodowa zmieniana bya na ideologiczn. Zacierao to rnice pomidzy poszczeglnymi grupami, sprawiao, e przynajmniej postronny obserwator mg odnie wraenie, e ma do czynienia z jakim jednym, wszechogarniajcym spiskiem. O rozmiarach, jakie niekiedy osigao takie poparcie, wiadcz dostpne dane na temat Irlandzkiej Armii Republikaskiej. Ugrupowanie to korzystao przynajmniej od lat 70. z pomocy zarwno radzieckiej, jak i amerykaskiej. Przeomem w dziaalnoci IRA stao si uzyskanie przychylnoci libijskiego dyktatora Muammara Kadaego, dziki ktremu ugrupowanie to otrzymao potne wsparcie logistyczne i bezprecedensowo wzbogacio swoje arsenay. Pierwszy transport z Libii, ktry dotar do Irlandii w 1985 r. przez Malt by wwczas najwiksz jednorazow dostaw w historii
20

Por. B. Bolechw, Terroryzm w wiecie podwubiegunowym, Toru 2003, s. 440 i n.

50

Maria Tomczak

IRA. adunek zawiera okoo 7 ton broni. Kolejne 10 ton dostarczono w padzierniku, nastpne 14 ton w lipcu nastpnego, 1986 r., a wreszcie najwikszy adunek pojawi si w padzierniku 1986 r. i liczy 105 ton. Kolejna ju pita dostawa, przesana jesieni 1987 r. i liczca 120 ton sprztu i broni zostaa przechwycona przez francuskie suby graniczne. Bya to powana strata, ktra nie wpyna ju jednak znaczco na stan uzbrojenia grupy.
cznie zgromadzono wic imponujcy arsena, ktry wystarczyby na prowadzenie dugiej wojny przez nastpne 20 lat. Dostawy zawieray 40 karabinw maszynowych, 1200 kaasznikoww, 130 rewolwerw Webley, 50 pistoletw, 750 detonatorw i by moe a milion sztuk amunicji, okoo 5 ton semteksu (plastikowego materiau wybuchowego), 26 rosyjskich przeciwpancernych karabinw DSHK wraz z odpowiedni amunicj i 130 granatnikw RPG oraz 10 pociskw rakietowych ziemia-powietrze. Wszystko to dostarczono gratis, wraz z gotwk ocenian na 2 miliony funtw21.

Niezalenie od tego, czy istniaa jedna wielka sie terrorystyczna, czy te kilka mniejszych, nakadajcych si na siebie, stwierdzi naley, e wsparcie zewntrzne byo w okresie zimnej wojny niezwykle skuteczne. Wbrew krcym przekonaniom nie generowao ono wprawdzie dziaalnoci terrorystycznej, ale j bez wtpienia uatwiao. Z duym prawdopodobiestwem mona stwierdzi, e bez pomocy pastw sponsorujcych wczesny terroryzm nie staby si tak spektakularny. Wielu akcji wrcz nie udaoby si przeprowadzi. atwiejsza byaby te walka z opisywanym zjawiskiem. Nie oznacza to, e wczesny terroryzm by cakowicie uzaleniony od sponsorw zewntrznych. Poszczeglne grupy posiaday bowiem take wasne, niezalene rda nansowania. Podstaw stanowiy tzw. wywaszczenia, czyli napady na banki. By to sposb stosunkowo prosty, ale zarazem kojarzcy si nierozcznie z dziaalnoci kryminaln. Mimo to stosowali go wwczas waciwie wszyscy. W przypadku grup o charakterze narodowym arsena rodkw by znacznie bogatszy ni w terroryzmie ideologicznym, zdanym waciwie na nansowanie zewntrzne i sigajcym co najwyej do uprowadze i napadw na banki, zwanych wywaszczeniami. Dysponowano zatem rodkami zbieranymi przez organizacje podajce si za dobroczynne, a take haraczami wymuszanymi na potencjalnych zwolennikach danej grupy (np. przedsibiorcach baskijskich w przypadku ETA czy pnocnoirlandzkich w przypadku IRA). Pojawiy si te bardziej skomplikowane metody pozyskiwania funduszy. Szczeglnie wyszukan gam dziaa w tym zakresie opracowaa IRA. Ich podstaw stanowiy usugi ochroniarskie wiadczone przemytnikom narkotykw czy papierosw. Nawizane w ten sposb kontakty ze wiatem przestpczym umoliwiay dalsze dziaania: pranie pienidzy w Stanach Zjednoczonych, Irlandii Pnocnej i Republice Irlandii. W ich ramach zakupywano legalne przedsibiorstwa. Byy one prowadzone jako spki handlowe, przynoszce legalne zyski, ktre traay z powrotem do IRA. Przedsibiorstwa takie byy te niekiedy wykorzystywane w celu
21

B. OBrien , IRA, Warszawa 2001, s. 165.

Sieci terroryzmu na wiecie

51

maksymalizacji przychodw i unikania podatkw, a nastpnie doprowadzane do ruiny, porzucane lub odsprzedawane. IRA prowadzia do liczne rmy. Naleay do nich, obok wspomnianych ju rm ochroniarskich, take dwa przedsibiorstwa takswkowe w Dublinie, rmy budowlane, sklepy, restauracje, rmy kurierskie, pensjonaty, puby, z ktrych jeden mieci si w Bostonie w Stanach Zjednoczonych22. Interesujce jest przy tym, e o ile grupy narodowo-etniczne uwaay takie czenie dziaalnoci politycznej i kryminalnej za spraw do oczywist, o tyle ugrupowania ideologiczne traktoway akcje majce na celu pozyskiwanie funduszy za co wstydliwego, niegodnego. Wiele grup uwaao, e napady na banki mog niekorzystnie zmieni ich wizerunek, doprowadzi do podwaania czy wrcz zdezawuowania ich stricte politycznego charakteru. Dlatego te w celu odwrcenia uwagi, prbowano tego rodzaju akcjom nadawa spektakularny charakter. Usiowano te wyjania konieczno ich przeprowadzania w pismach publikowanych przez poszczeglne grupy. Nie do koca wiadomo, na ile przekonywao to zwolennikw poszczeglnych grup. Pewne jest natomiast, e mimo znacznej pomysowoci uzyskane w ten sposb rodki, bez pomocy zewntrznej, nie pozwoliyby na tak szeroki rozwj terroryzmu, z jakim mielimy do czynienia. Zimna wojna, a waciwie jej etap kocowy, przyczyni si te znaczco do wywoania najnowszej fali terroryzmu. Inwazja radziecka na Afganistan z 1979 r. staa si de facto kolejnym etapem w konfrontacji midzy Wschodem i Zachodem. Scenariusz przypomina poprzednie starcia z Azji, Afryki i Ameryki aciskiej: ZSRR pragn do otwarcie poszerzy swoj stref wpyww, a USA usioway temu w miar dyskretnie zapobiec. CIA szkolia zatem, nansowaa i zbroia bojownikw afgaskich, zwikszajc wydatnie ich szanse w walce przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu. Dziaania amerykaskie byy zgodnie z niektrymi doniesieniami dodatkowo wspierane przez Wielk Brytani, ktrej oddzia antyterrorystyczny SAS zapewni mia mudahedinom wysoce specjalistyczne szkolenie23. Celem byo, zgodnie z logik zimnowojenn, osabienie ZSRR, a przynajmniej powstrzymanie procesu rozszerzania si jego wpyww w tzw. Trzecim wiecie. W perspektywie dugiego trwania chodzio o wyeliminowanie wroga ideologicznego. Cel ten zosta ostatecznie osignity szybciej ni si spodziewano, cho nie tylko dziki klsce odniesionej przez Rosjan w Afganistanie. Upadek ZSRR spowodowany zosta przez wiele rnorodnych i przynajmniej czciowo powizanych ze sob czynnikw. Zakoczy on zimn wojn i wprowadzi wiat w okres przejciowy ksztatowania si nowego porzdku midzynarodowego. Jego skutkiem ubocznym byo wyksztacenie si nowej siy, opartej na zwyciskich bojownikach afgaskich, wywodzcych si z Arabii Saudyjskiej, Egiptu, Jemenu, Syrii, Algierii, Libii i Maroka24. Po zwycistwie
22 23

J. Horgan, Psychologia terroryzmu, Warszawa 2008, s. 127-128. Za: E. Berrington, Prezentacja terroru w usankcjonowaniu wojny, w: P. Scraton, 11 wrzenia, P.L. Bergen, Osama Bin Laden. Portret z bliska, Warszawa 2007, s. 91.

s. 73.
24

52

Maria Tomczak

nad Rosjanami zamarzyli oni o pognbieniu take drugiego supermocarstwa, wspomagajcych ich wczeniej Stanw Zjednoczonych. Nie mogc liczy na zrealizowanie tego celu w bezporednim starciu postawili na terroryzm. Nowo powstajce oddziay terrorystyczne zaczy bardzo prdko poszukiwa sponsorw. I znajdoway ich bez trudu. Wsparcia moralnego i logistycznego skonne byy udziela zwaszcza dwa pastwa regionu bliskowschodniego: Iran i Syria. Szczeglnie Iran czyni to nieomal otwarcie, uwaajc, e fundamentalici zdobywajc wpywy w swoich krajach, przyczynia si bd do ich stopniowego przeksztacania w republiki islamskie. Byo to zatem denie do eksportu rewolucji, podobne do tego, jakie w latach 60. przejawiaa Kuba. Rola Iranu wzrosa jeszcze od 1996 r., tj. od zawarcia historycznego porozumienia midzy radykaami szyickimi i sunnickimi, a zwaszcza midzy libaskim szyickim Hezbollahem i ponadpastwow sunnick AlKaid. Od tego momentu jeli wierzy Yosefowi Bodanskyemu Iran formuuje strategi terrorystyczn, narzuca oglne priorytety oraz ustala i/lub aprobuje konkretne cele25. Syria z kolei liczya, e za porednictwem dziaajcych w rnych krajach terrorystw zdoa wzmocni swoj pozycj w regionie. Dwuznaczny stosunek do terroryzmu islamskiego wykazuj te dwa inne pastwa sojusznicy USA w regionie Bliskiego Wschodu, tj. Arabia Saudyjska i Pakistan. Obydwa ocjalnie odcinaj si od dziaa fundamentalistycznych, a po cichu najprawdopodobniej udzielaj im wsparcia. Y. Bodansky w swej ksice o Osamie bin Ladenie i Al-Kaidzie26 pisze zwaszcza o udziale tajnych sub pakistaskich we wspieraniu terroryzmu. O udziale Arabii Saudyjskiej we wspieraniu terroryzmu traktuje m.in. praca dwu dziennikarzy francuskich Jeana-Charlsa Brisarda i Guillaume Dasqui27. Najwicej informacji dotyczy dziaa iraskich. S one te najbardziej wiarygodne, poniewa pastwo to raczej nie ukrywa swoich zwizkw z fundamentalistami. Ze rodkw iraskich korzysta zwaszcza szyicki Hezbollah. Grupa ta jak to wynika z dostpnych materiaw nieomal od pocztku prbowaa te pozyskiwa rodki z rnego rodzaju nielegalnych transakcji, prowadzonych w rnych czciach wiata. W literaturze mowa jest o handlu kamieniami szlachetnymi i zotem. Istniej te informacje wskazujce na nielegalne transakcje dokonywane za porednictwem bankw, ktrych siedziby mieszcz si w niektrych krajach muzumaskich28. Z pomocy zagranicznej korzystaj te islamskie ugrupowania walczce o cele narodowe, takie jak palestyski Hamas. Grupa ta prawdopodobnie otrzymuje pienidze z Syrii i Iranu, a take od emigrantw palestyskich mieszkajcych w rnych krajach
25

Y. Bodansky, Osama bin Laden, czowiek, ktry wypowiedzia wojn Ameryce, Warszawa 2001,

s. 195. Ibidem. J.Ch. Brisard, G. Dasqui, Die verbotene Wahrheit. Die Verstrickungen der USA mit Osama bin Laden, Erich 2002. 28 Por. choby: Y. Bodansky, Osama bin Laden; P. L . Wi l l i a m s, Al.-Kaida. Midzynarodowy terroryzm, zorganizowana przestpczo i nadcigajca apokalipsa, Pozna 2007; D. F e r a h , Krwawe diamenty. Tajna sie nansowa islamskich terrorystw, Krakw 2007.
26 27

Sieci terroryzmu na wiecie

53

Zachodu29. Od pocztku lat 90. Hamas zdoa te przej znaczn cz funduszy, ktre wczeniej pastwa arabskie wpacay na rzecz Organizacji Wyzwolenia Palestyny30. Budet tej organizacji szacowany jest nawet na 90 mln dolarw rocznie, z czego instytucje dobroczynne generuj jakie 25-30 mln dolarw. Pewn cz budetu stanowi te rodki pochodzce z dziaa kryminalnych31. Znacznie bardziej skomplikowane s kulisy dziaania sunnickiej Al-Kaidy. Pocztkowo grupa ta opieraa sw dziaalno gwnie na rodkach posiadanych przez jej twrc i przywdc saudyjskiego multimilionera Osam bin Ladena. Przez dugi czas czerpa on z osobistego majtku, szacowanego na 270-300 mln dolarw i pochodzcego z dochodw rmy budowlanej jego ojca Bin Laden Group32. Z tych pienidzy budowano obozy szkoleniowe, nansowano zakupy broni i sprztu. Fundusze suyy te nansowaniu dziaalnoci charytatywnej, ktrej zadaniem bya budowa poparcia dla grupy. Pomagano zatem sierotom, szkoom i meczetom, poredniczono w dystrybucji lekw. Dziaalno ta sprawiaa, e Al-Kaida upodobniaa si w oczach wielu do organizacji pozarzdowej. W 1991 r., kiedy bin Laden przenis si do Sudanu, zdecydowa si na zainwestowanie znacznej czci swego majtku. Powstao wiele przedsibiorstw, w tym holding Wadi al Aqiq, przedsibiorstwo budowlane znane jako Al-Hijra, rma Themar al Mubaraka, zajmujca si dziaalnoci o charakterze rolniczym, spka inwestycyjna Taba Investments, rma Khartoum Tannery, zajmujca si produkcj wyrobw skrzanych oraz przedsibiorstwo transportowe Quadrat Transport Company33. Wszystkie one przynosiy zyski, przyczyniajc si do szybkiego powikszenia majtku. Ich midzynarodowy charakter uatwia te prowadzenie dziaalnoci wywrotowej zakup materiaw wybuchowych, wysyanie terrorystw w odlege regiony wiata pod pozorem transferu pracownikw. Dodatkowym rdem dochodu byy wpaty na rzecz grupy dokonywane przez jej bogatych zwolennikw, zwaszcza pochodzcych z Arabii Saudyjskiej. Byli wrd nich krewni przywdcy Al-Kaidy, ale nie tylko. Mimo ocjalnego rozbratu z Osam bin Ladenem, wyraonego pozbawieniem go w 1994 r. saudyjskiego obywatelstwa, tamtejsi biznesmeni, a nawet przedstawiciele rodu panujcego, nadal gotowi byli wyasygnowa na rzecz grupy spore fundusze. Pienidze przekazywane byy za porednictwem rnego rodzaju organizacji charytatywnych, zbierajcych na dziaalno doNajbardziej znan fundacj, ktra zbieraa pienidze dla Hamasu bya dziaajca w USA The Holy Land Foundation for Relief and Development, podajca si za organizacj dobroczynn. Podobne organizacje dziaay te w wikszoci pastw Europy Zachodniej. 30 Za: A. Krawczyk, Terroryzm ugrupowa fundamentalistycznych na obszarze Izraela w drugiej poowie XX wieku, Toru 2007, s. 226 i n. 31 Dane za M. Levitt, Hamas. Polityka, dobroczynno i terroryzm w subie dihadu, Krakw 2008, s. 76 i n. 32 Za: Y. Alexander, M.S. Swetnan, Siewcy mierci. Osama bin Laden i inni szefowie Al-Qaidy, Warszawa 2001, s. 47. 33 Ibidem.
29

54

Maria Tomczak

broczynn. Istotn rol w transferowaniu nielegalnych funduszy odgryway rnego rodzaju banki. Wiele ze wspomnianych organizacji charytatywnych powstao wanie w celu wspierania sunnickiego fundamentalizmu i propagowania w wiecie islamskim specycznej odmiany tej religii, jak jest saudyjski wahabityzm. Drobiazgowa kontrola muzumaskich organizacji charytatywnych przeprowadzona jesieni 1993 r. w Chorwacji pokazaa, e wikszo z nich trudnia si nansowaniem grup radykalnych muzumanw. Mimo e pozornie organizacje te nie byy ze sob powizane, wszystkie funkcjonoway dziki pienidzom otrzymywanym z Iranu. Prowadziy swoje dziaania z Zagrzebia, wsppracujc z iraskimi agentami wywiadu i przedstawicielami szyickiego Hezbollahu, a take z fundacjami z Arabii Saudyjskiej i emiratw znad Zatoki Perskiej34. W tworzenie i utrzymanie czci z tych organizacji mieli by zaangaowani czonkowie panujcego w Arabii Saudyjskiej rodu Saudw35. Zakamuowaniu waciwych celw tego rodzaju instytucji sprzyja przy tym fakt przypisywania przez islam rzeczywicie duej roli do dziaalnoci charytatywnej. Sprawia to, e nie tylko Al-Kaida, ale take inne mniejsze ugrupowania, prbuj czy ze sob dziaalno terrorystyczn i charytatywn. Tworzenie wok meczetw sub socjalnych, medycznych i edukacyjnych oraz budowanie szpitali, przychodni, sierocicw, szk, warsztatw itp. przysparza fundamentalistom zwolennikw, ktrzy w zamian za pomoc gotowi s poprze wszelkie czyny, usprawiedliwi nawet dziaalno skrajnie niemoraln. Instytucje takie staj si zarazem rozsadnikami fundamentalizmu, a w przypadku Al-Kaidy jego wersji wahabickiej. Podobny cel szerzenie w wiecie islamskim rygorystycznych zasad wahabityzmu przywieca te wielu muzumaskim duchownym. Zaczli oni przeznacza na rzecz bin Ladena zakat, czyli wity podatek, nakadany na wiernych z wanego powodu. Wsparcia radykalnym grupom islamskim zaczo te udziela Bractwo Muzumaskie. Zgodnie z informacjami pochodzcymi z sub wywiadowczych pomoc ta przebiega przy tym ponad granicami oraz tradycyjnymi podziaami szyicko-sunnickimi36. Przepyw pienidzy by ju w poowie lat 90. wietnie zakamuowany. Mimo przechwytywania pojedynczych czekw np. przez tajne suby egipskie, nie udao si ani wyledzi rde funduszy, ani te powstrzyma ich napywu. Podobnie byo w innych krajach zainteresowanych powstrzymaniem dziaalnoci fundamentalistw37. Bezpieczestwo nansowe Al-Kaidy ulego osabieniu w 1996 r.38, kiedy to pod naciskiem Zachodu, a zwaszcza Stanw Zjednoczonych, rzd Sudanu zdecydowa si
Y. Bodansky, Osama bin Laden..., s. 44. Zob.: J.-Ch. Brisard, G. Dasqui, Die verbotene Wahrheit..., s. 92. 36 D. F erah, Krwawe diamenty, s. 188. 37 Y. Bodansky, Osama bin Laden, s. 44. 38 Cho niektre wypowiedzi wskazuj na to, e kryzys rozpocz si ju wczeniej, pod koniec 1994 r. Husajn Chersztu, czonek Al-Kaidy, zeznajcy w procesie czterech mczyzn oskaronych o udzia w zamachu na ambasady amerykaskie w Nairobi i Dar es-Salam, wspomina o kopotach nansowych, zmniejszaniu pensji wszystkich wsppracownikw bin Ladena i innych drastycznych ograniczeniach wydatkw. Za: P.L. B ergen, Osama bin Laden, s. 180.
34 35

Sieci terroryzmu na wiecie

55

zada od bin Ladena opuszczenia jego terytorium. Przywdca Al-Kaidy przenis si wtedy do Afganistanu, musia jednak pozostawi w Sudanie swoje rmy. Nie sta si wprawdzie cakowitym bankrutem, ale chcc kontynuowa dziaalno stan w obliczu koniecznoci poszukania nowych rde na pozyskiwanie funduszy. Jak si wydaje, jego wysiki poszy wwczas w dwu kierunkach. Jednym byo rozkrcenie biznesu narkotykowego uprawy maku oraz produkcji i rozprowadzania heroiny. Kierunkiem drugim byy inwestycje w zoto i diamenty. W literaturze pojawiaj si te informacje o innych kierunkach przestpczoci zorganizowanej: podrabianiu pienidzy, a take prostytucji. Jeli wzi pod uwag rygorystyczne zasady moralne, wyznawane przez fundamentalistw, druga z wymienionych form zarabiania wydaje si mao prawdopodobna. Jednak wspominany ju Y. Bodansky twierdzi, e terroryci cign z prostytucji liczne korzyci. W prowadzonej na Zachodzie dziaalnoci tego rodzaju nie chodzi bowiem jego zdaniem gwnie o zyski nansowe, ale o moliwo przenikania zatrudnianych przez nich kobiet do tamtejszych wyszych sfer i zdobywania informacji przydatnych w prowadzonej walce. To wanie sprawia ma, e fundamentalistyczni duchowni islamscy wydali specjaln fatw, usprawiedliwiajc t sprzeczn z zasadami islamu dziaalno. W fatwie napisano, e jej celem jest doprowadzenie do zniszczenia zachodniego spoeczestwa i zachodniej cywilizacji39. W narkobiznesie sprzymierzecami okazali si rzdzcy Afganistanem talibowie. To oni doprowadzili do radykalnego zwikszenia obszaru zasieww, a potem czuwali nad uprawami maku, w trosce o zachowanie wysokich cen40. Pocztkowo do produkcji heroiny uywa mieli ponad osiemdziesiciu wiejskich laboratoriw, z ktrych cz prowadzona bya przez chemikw przysyanych przez rosyjsk ma41. Bya to produkcja prymitywna, a produkt nalny nie odpowiada potrzebom zachodnich rynkw. Dopiero bin Laden zadba o wysok jako produktu nalnego. Niedaleko stolicy kraju Kabulu zaoy nowoczesne laboratoria, w ktrych zatrudni chemikw z Pakistanu, Chin i byego Zwizku Radzieckiego. W 1997 r. zbiory maku osign miay 3276 ton nieprzetworzonego opium. Dochody jakie zaczy przynosi produkcja i handel heroin oceniano na 5 do 16 mld dolarw rocznie42. Z pomoc talibw udao si te zorganizowa sprawn i trwa siatk przerzucania gotowych ju narkotykw. Jej gwnym wykonawc zostaa jak to podaje Paul L. Williams
Ibidem, s. 261. Stanowisko talibw i Muy Omara w tej sprawie nie byo jednoznaczne. W lipcu 2000 r. przywdca talibw zakaza uprawy maku, deklarujc, e jest ona sprzeczna z zasadami islamu. Doszo nawet do spektakularnego zniszczenia kilkudziesiciu pl z makiem i aresztowania hodowcw. Potem stanowisko to zostao zagodzone. Mua Omar uzna mianowicie, e nie moe pozwoli jedynie na to, by opium byo sprzedawane w Afganistanie. Doda, e jeli nie-muzumanie chc kupowa narkotyki i zatruwa si nimi, to nie jest to sprawa talibw. Por. R. Jacquard, Osama bin Laden. Tajne akta terrorysty najbardziej poszukiwanego na wiecie, Katowice 2001, s. 227-228 41 Ibidem, s. 222. 42 Za: P.L. Williams, Al-Kaida, Midzynarodowy terroryzm, zorganizowana przestpczo i nadcigajca apokalipsa, Pozna 2007, s. 85.
39 40

56

Maria Tomczak

maa albaska, ktra od pocztku lat 90. zacza wypiera z biznesu narkotykowego ma wosk. Jest to zgodnie z dostpnymi informacjami grupa szczeglnie bezwzgldna, a zarazem perfekcyjnie zorganizowana. Nie bez znaczenia wydaje si przy tym pozostawa fakt, e wielu czonkw tej mai to muzumanie, nierzadko rwnie radykalni i gorliwi jak czonkowie Al-Kaidy. Wierz, e ich dziaalno suy przede wszystkim celom religijnym, e rozprowadzajc narkotyki deprawuj chrzecijan i osabiaj wroga43. Nie ulega wtpliwoci, e dla stworzenia kanaw przerzutowych, umoliwiajcych przetransportowanie heroiny do Europy i Stanw Zjednoczonych, wykorzystano toczce si lokalne konikty z udziaem muzumanw. Wojny na Bakanach i w Czeczenii day moliwo wysania w te rejony wyszkolonych bojownikw, nierzadko weteranw wojny afgaskiej. Byli oni instruktorami dla nowo zwerbowanych lub wieo nawrconych muzumanw. Po zakoczeniu koniktw ci wyszkoleni bojownicy byli wykorzystywani do realizowania celw grupy. Ich zamierzeniem nie byo tylko wspieranie w walce boniackich Muzumanw, kosowskich Albaczykw czy te Czeczenw, ale take przeksztacanie toczcych si walk o podou etnicznym w dihad. Przyczyniali si zarazem do radykalizacji tamtejszych czciowo zwesternizowanych wyznawcw islamu. Po zakoczeniu dziaa wojennych wielu z nich decydowao si pozosta w nowych miejscach. Zakadali rodziny, zaczynali prowadzi, przynajmniej na pozr, zwyczajne ycie, w rzeczywistoci za byli upionymi terrorystami, gotowymi w kadej chwili suy grupie bd to w formie dziaa propagandowych szerzenia fundamentalistycznie pojmowanego islamu, bd te wykonujc inne, konkretne dziaania44. W Boni koordynacj zaja si islamska organizacja charytatywna pod nazw Saudi High Commission (SHC). Cz jej zada zostaa i tym razem ukryta pod pozorem rzeczywistej dziaalnoci charytatywnej. Przykadem moe by opieka nad sierotami wojennymi: organizacja sierocicw, kierowanie do nich ksiek, lekarstw itp. Cz darw pochodzi miaa bezporednio od Osamy bin Ladena. Nauczanie nastawione byo w znacznej mierze na problematyk religijn. Radykalizacja modych oar wojny bya zadaniem stosunkowo prostym. Mona byo bazowa na zagubieniu, naturalnym w warunkach wojennych rozchwianiu systemw wartoci. W nauce kadziono zatem wielki nacisk na ksztatowanie niechci wobec Zachodu, ktry porzuci boniackich Muzumanw, odda niejako na pastw Serbw. Miejsce dotychczasowej tosamoci jugosowiaskiej i europejskiej, zajmowaa wiadomo wsplnoty islamskiej, solidarnoci midzy krajami muzumaskimi. To przynaleno do tego wiata miaa sta si gwnym punktem odniesienia na przyszo45. Organizacje charytatywne nansoway te przerzuty bojownikw muzumaskich do regionw, w ktrych toczyy si konikty. Zdaniem Jrgena Elsssera, niemiecIbidem, s. 80. Zob. choby J. Elssser, Jak dihad przyby do Europy. Wojownicy Boga i tajne suby na Bakanach, Warszawa 2007. 45 R. Jacqurd, Osama bin Laden..., s. 103 i n.
43 44

Sieci terroryzmu na wiecie

57

kiego dziennikarza i znawcy Bakanw, bojownicy majcy wzi udzia w konikcie bakaskim szmuglowani byli gwnie przez Chorwacj: jej stolic Zagrzeb i miasto portowe Split. Liczba arabskich ochotnikw walczcych w Boni jest trudna do ustalenia. Rne rda podaj rne dane, sigajce od 1500 do nawet 40 00046. Podobnie byo w Kosowie, gdzie Al-Kaida wspieraa Armi Wyzwolenia Kosowa (UCK) i szkolia cz jej bojownikw w swoich obozach. Zgodnie z informacjami francuskiego Geopolitycznego Instytutu ds. Narkotykw, UCK uczestniczya czynnie w przerzucaniu narkotykw do Europy Zachodniej. Transakcje miay przynie organizacji ponad 10 mln zyskw47. Jednoczenie, gwnie dla asekuracji, budowano bazy w Albanii. Tamtejsze obozy szkoleniowe i placwki wsparcia miano ukoczy w 1997 r. Miay one zapewni fundamentalistom przebywajcym w regionie bezpieczny azyl w przypadku, gdyby wydarzenia w byej Jugosawii przyjy niekorzystny dla nich przebieg. Na szczeglnie podatny grunt fundamentalici natrali w Czeczenii. Po rozpadzie Zwizku Radzieckiego w kraju tym powstay bardzo silne grupy przestpcze, ktre zajy si handlem narkotykami i broni. Po wybuchu w 1994 r. wojny rosyjsko-czeczeskiej mae te zaopatryway walczcych Czeczenw w bro, materiay wybuchowe i inne wyposaenie wojskowe. Dziaali z pobudek patriotycznych, ale nie zarzucali przy tym dziaalnoci kryminalnej. W peni powrcili do niej po wygranej wojnie. Potem bya kolejna wojna, tym razem wygrana przez Rosjan. I kolejne nasilenie dziaalnoci przestpczej zarwno politycznej, jak i kryminalnej. Obie te paszczyzny zaczy si tak bardzo przenika, e nie sposb byo ich rozdzieli. Pojawia si nawet hipoteza mwica, e terroryzm w wydaniu fundamentalistw islamskich zaczyna by biznesem, do prowadzenia ktrego zatrudnia si fachowcw terrorystw, walczcych nie w imi sprawy, lecz dla zysku48. Jest to teza w tym konkretnym przypadku dosy trudna do udowodnienia ze wzgldu na brak odpowiednich bada. Wydaje si ona by krzywdzca dla Czeczenw. Niewtpliwie jednak oddaje dobrze kierunek w jakim zmierza nowoczesny terroryzm. Czeczeni stali si wanym elementem nowej, tym razem postzimnowojennej sieci terroryzmu. Po dowiadczeniach wojennych, niezwykle brutalnym traktowaniu przez Rosjan, nie potrzeba ju byo ich radykalizowa. Za ich porednictwem Al-Kaidzie, a wraz z ni innym ugrupowaniom islamskim, udao si uzyska dostp do proradzieckich broni i wysokiej klasy specjalistw z rnych dziedzin. Udao si te stworzy przebiegajcy przez Czeczeni kana przerzutowy, ktrym dostarczano narkotyki do Europy i Stanw Zjednoczonych. Zdaniem czci analitykw uzyskane z dziaalnoci przestpczej pienidze s chtnie inwestowane w zoto. Kupowano je gwnie w Dubaju jednym z siedmiu
J. Elssser, Jak dihad..., 2007, s. 72. Za: R. Jacq uard, Osama bin Laden., s. 109. 48 S. Wudarski, Odideologizowanie nowoczesnego terroryzmu, w: K. Liedel (red.), Terroryzm. Anatomia zjawiska, Warszawa 2006, s. 200-2001.
46 47

58

Maria Tomczak

emiratw tworzcych Zjednoczone Emiraty Arabskie. Pastwo to, jako jedno z trzech w wiecie obok Arabii Saudyjskiej i Pakistaniu uznawao legalno reimu talibw w Afganistanie. Sprawiao to, e Dubaj sta si wanym orodkiem nansowym dla fundamentalistw muzumaskich. Inwestowanie w zoto byo pocigniciem logicznym wobec saboci walut w wielu pastwach arabskich. Jak twierdzi wspomniany ju Douglas Farah, w pierwszych dniach sprawowania wadzy przez talibw krajowe linie lotnicze Ariana Airlines przewoziy sztabki zota bezporednio z Dubaju do nieocjalnej stolicy talibw Kandaharu49. W procederze tym wkrtce potem miaa te zacz uczestniczy Al-Kaida. Jej fundusze byy przechowywane zarwno w Afganistanie, jak i w Sudanie, z ktrym jak wskazuj doniesienia wywiadw mimo pozornego rozbratu w rzeczywistoci kontakty nie zostay cakowicie zerwane. Zainteresowanie diamentami i innymi kamieniami szlachetnymi nie byo oryginalnym pomysem Al-Kaidy. Z tego sposobu zarabiania, prania brudnych pienidzy, a nade wszystko zamraania gotwki, pozwalajcego na omijanie bankw i utrudniajcego czy wrcz uniemoliwiajcego ledzenie przepywu funduszy korzystano w Afganistanie ju wczeniej. Robili to podobno bojownicy afgascy, wydobywajcy szmaragdy w grach Hindukusz, a potem walczcy ze sob talibowie i przywdcy Sojuszu Pnocnego. Dla celw terrorystycznych handel kamieniami szlachetnymi zaczli jako pierwsi wykorzystywa przywdcy libaskiego Hezbollahu. Kupowali oni podobno diamenty w Afryce Zachodniej, zwaszcza w Sierra Leone. Teza ta jest dosy prawdopodobna. Sierra Leone jest bowiem pastwem sabym, w ktrym krluje bezprawie, istnieje prnia prawna, umoliwiajca bezkarn dziaalno takiego typu. Skorumpowany rzd powoa w latach 70. XX w. Pastwow Spk Diamentow, ktrej jednym z zada jest wyprowadzanie najlepszych diamentw, co umoliwi ma bogacenie si urzdnikw pastwowych. Wiele wskazuje, e to wanie za porednictwem Hezbollahu do tych samych pl diamentowych dotara w drugiej poowie lat dziewidziesitych Al-Kaida. Bya to zapewne kolejna korzy, jak ugrupowanie to odnioso dziki historycznemu porozumieniu zawartemu midzy fundamentalistami sunnickimi i szyickimi. Al-Kaida zacza te prawdopodobnie skupowa rzadki kamie szlachetny tanzanit. Jest on wydobywany tylko w jednym miejscu na ziemi w pnocno-wschodniej Tanzanii. Douglas Farah, ktry przeprowadzi nieocjalne ledztwo w sprawie udziau radykalnych islamistw w handlu kamieniami szlachetnymi, znalaz dowody na to, e kupcy zwizani z bin Ladenem kupowali te kamienie od grnikw i porednikw, a potem przemycali na Bliski Wschd, zwaszcza do Dubaju50. Po zamachach z 11 wrzenia 2001 r. i ogoszeniu przez George W. Busha wojny z terroryzmem globalny terroryzm islamski utraci wiele rde pozyskiwania funduszy. Dostpne informacje ka przypuszcza, e nie istnieje ju jakie jedno centrum
49 50

D. F erah, Krwawe diamenty, s. 146. Ibidem, s. 89.

Sieci terroryzmu na wiecie

59

przygotowujce akcje. Al-Kaida staa si raczej tworem amorcznym, skadajcym si z wielu sabo ze sob powizanych ugrupowa, dziaajcych na wasna rk i samodzielnie zdobywajcych rodki. * * * Podsumowujc naley zwrci uwag na fakt, e wikszo metod nansowania terroryzmu zostaa wymylona i zastosowana po raz pierwszy przez grupy narodowoetniczne. To one najwczeniej korzystay ze wsparcia pastw, one te jako pierwsze zaczy stosowa na szerok skal metody kryminalne. Od nich sposoby te przejmoway najpierw grupy ideologiczne, a potem religijne. Stosoway je do wasnych celw, doprowadzajc do perfekcji i nadajc rozmachu nieosigalnego dla maych grup lokalnych. One te naday terroryzmowi jego wspczesnego charakteru, czynic jednym z najbardziej niebezpiecznych zjawisk. Podkreli przy tym naley, e proces pewnego rodzaju deprawacji terroryzmu rozpocz si podczas zimnej wojny. Jego inicjatorem by Zwizek Radziecki, a uczestnikami wiele innych pastw. Terroryzm sta si przynajmniej na trzy dekady swojego rodzaju wojn zastpcz, toczon przez oba supermocarstwa i ich sojusznikw. Konfrontacja ideologiczna midzy obu supermocarstwami i walka o wpywy, prowadzona m.in. za porednictwem terrorystw, zmienia przy tym silnie charakter terroryzmu, przyczyniajc si choby do manipulowania jego charakterem ideologicznym czy wrcz do powstawania grup dziaajcych na zlecenie. Zarazem budowana wwczas sie zachcaa do stosowania terroryzmu, czynia z tej strategii zjawisko coraz bardziej powszechne. Logika zimnowojennego wiata dwubiegunowego sprawiaa bowiem, e strategia ta okazywaa si coraz bardziej skuteczna. Przynajmniej w sensie ekonomicznym. Nic te dziwnego, e staa si atrakcyjna take dla innych wywrotowcw. Z do wyrywkowych i nie zawsze sprawdzonych informacji o sposobach nansowania terroryzmu wyania si obraz ponury. Pokazuje on w sposb dobitny postpujce stopniowo odideologizowanie i towarzyszc mu kryminalizacj omawianego zjawiska. Sprawiaj one, e wspczesnych terrorystw trudno jest porwna do ich poprzednikw z XIX w. wczeni zaangaowani ideowo zapalecy, kierujcy si swoist etyk, zostali zastpieni przez bezwzgldnych cynikw, gotowych ama wszelkie tabu. Wydaje si, e kluczem do zrozumienia tego przeobraenia jest wanie zmiana sposobw nansowania terroryzmu. Rozwj metod zdobywania funduszy wydaje si bowiem sprawia, e terroryzm przeobraa si w coraz wikszym stopniu w do ryzykown, ale wysoce intratn dziaalno zarobkow. Zdobywanie funduszy staje si dla wielu ugrupowa przynajmniej rwnie wane, co realizowanie celw politycznych czy religijnych. Wiele grup obraca ogromnymi sumami, dajcymi wprost nieograniczone moliwoci dziaania. Stwarza to pokusy, sprawiajce, e terroryzm w coraz wikszym stopniu traci sw wczeniejsz wraliwo spoeczn i co za tym idzie swoje powizania z polityk.

60

Maria Tomczak

Ta zmiana sposobu nansowania terroryzmu sprowadza si przede wszystkim do jego prywatyzacji. Wspczeni terroryci, by funkcjonowa nie potrzebuj ju waciwie poparcia spoecznego ani politycznego. Na dobr spraw nie potrzebuj nawet wspierajcych ich pastw. Ideologia czy fundamentalistycznie pojmowana religia, do ktrej si odwouj stanowi w coraz wikszym stopniu zason dymn, majc nadawa ich dziaalnoci sens polityczny. W rzeczywistoci jednak najwaniejszym elementem staje si sprawnie funkcjonujce podziemie polityczne. Wikszo wspczesnych grup terrorystycznych przypomina przedsibiorstwa, rozbudowane koncerny, inwestujce w wielu rnych dziedzinach dziaalnoci. Nielegalny charakter tych inwestycji staje si zarazem podstaw dla budowy wspczesnej sieci terroryzmu powiza czcych ze sob grupy dziaajce w rnych regionach. Powizania takie s przy tym bardzo trudne do wykrycia i zlikwidowania.

ABSTRACT One of the most effective methods of ghting terrorism is to cut off the sources of its nancing. That is why issues related to this problem are of special interest to people and institutions engaged in ghting terrorism as well as scholars. Regrettably, scientic investigations on the ways of nancing terrorism and business connections between particular groups face serious difculties due to a lack of reliable and veriable data. We are largely left to conjectures and therefore it is only possible to present some trends and hypotheses. The article discusses ways of obtaining funds by terrorist groups from mid-19th century until today. It also shows the development of terrorism from amateur operations on a relatively small scale by Russian revolutionists and western anarchists, through substitute war from the cold war period up to a union of politics, religion and purely criminal activities that we witness today. In consequence, ideologically committed enthusiasts guided by their own peculiar ethics have been gradually replaced by ruthless cynics who are ready to break any taboo.