Z k roniki naukowej

DYREKTOR INSTYTUTU IM. HERDERA W INSTYTUCIE ZACHODNIM

Na przeomie czerwca i lipca 2008 r. z kilkudniow wizyt w Instytucie Zachodnim przebywa prof. Peter Haslinger, dyrektor Instytutu im. Herdera z Marburga. Instytut im. Herdera zosta zaoony w 1950 r. i jest jednym z kluczowych instytutw naukowo-badawczych Niemiec zajmujcym si histori i kultur pastw Europy rodkowo-Wschodniej. Jest niezalenym orodkiem naukowo-badawczym nansowanym gwnie ze rodkw rzdowych. Prof. P. Haslinger wygosi 2 lipca w Instytucie Zachodnim wykad zatytuowany Nard i terytorium w polityce czeskiej 1880-1938 (Nation und Territorium in der tschechischen Politik 1880-1938). Spotkanie otworzy prof. dr hab. Andrzej Sakson, dyrektor Instytutu Zachodniego. Zwrci uwag na podobiestwo midzy obydwoma instytutami, postulujc rozszerzenie wsppracy naukowo-badawczej. Nastpnie gos zabra zaproszony go, ktry na wstpie podzikowa za zaproszenie i podzieli zdanie prof. A. Saksona w kwestii rozszerzenia wsppracy. Przechodzc bezporednio do tematu referatu, prof. Haslinger zauway, e naley podzieli go na dwie czci ze wzgldu na przynaleno Czech do monarchii habsburskiej do 1918 r. i pniejsze istnienie niepodlegej Czechosowacji w okresie midzywojennym. W 1867 r. Cesarstwo Austriackie zostao przeksztacone w dualistyczn monarchi Austro-Wgier. Czechy przynaleay odtd do Cesarstwa Austriackiego (tzw. Przedlitawii), za Sowacja staa si czci Krlestwa Wgier (tzw. Zalitawii). Czescy i sowaccy panslawici uwaali taki podzia za bdny, gdy bratnie narody zostay rozdzielone. Celem czeskiej polityki w ramach monarchii habsburskiej byo przeorientowanie polityki monarchii w kierunku prosowiaskim. Od lat 60. XIX w. debatowano m.in. na temat odrbnoci narodowej Morawian, a wreszcie w latach 80. i 90. zostali oni uznani za cz narodu czeskiego. Pojawiay si pomysy wprowadzenia obywatelstwa czeskiego dla mieszkacw Czech, Moraw i habsburskiego lska, a nawet projekty stworzenia monarchii trialistycznej (Austria, Wgry i Czechy). Niemniej przynaleno Czech do monarchii habsburskiej nie bya kwestionowana przez Czechw do 1914 r. Tymczasem austriackie ocjalne czynniki rzdowe staray si unika podejmowania kwestii narodowej. Wraz z wybuchem I wojny wiatowej zaczy si pojawia pierwsze gosy domagajce si utworzenia niepodlegego pastwa czechosowackiego pochodzce gwnie od dziaaczy niepodlegociowych przebywajcych w tym czasie na emigracji. Byli to: Karel Kram i Tom Garrigue Masaryk. Dziaacze ci opowiadali si za przyczeniem Sowacji do wsplnego z Czechami i Morawami pastwa. Po mierci Franciszka Jzefa I (grudzie 1916 r.) uwidocznia si perspektywa rozpadu monarchii austro-wgierskiej, co wywoao oywion debat na temat ewentualnej niepodlegoci i ksztatu przyszego wsplnego niepodlegego pastwa czeskiego i sowackiego. Po odzyskaniu niepodlegoci (28 X 1918 r.) Czechosowacja musiaa boryka si z wieloma problemami m.in.: mniejszoci narodowych i granic. Dotychczas Czesi byli mniej-

284

Z kroniki naukowej

szoci w Cesarstwie Austriackim, teraz sami musieli znale modus vivendi z mniejszociami we wasnym pastwie. Praktycznie wszyscy ssiedzi Czechosowacji (za wyjtkiem Rumunii) zgaszali jakie roszczenia wobec jej terytorium. Aby temu zapobiec w grudniu 1918 r. powoano dwie grupy ekspertw (w Pradze i Paryu), ktrzy mieli przygotowa naukow argumentacj dla czeskich roszcze granicznych zgaszanych w trakcie konferencji pokojowej w Paryu. W latach 1919-1938 najistotniejszym problemem wewntrznym Czechosowacji byy relacje midzy Czechami, a najliczniejszymi mniejszociami narodowymi sowack i niemieck. Zamieszkujcy wschodni cz pastwa Sowacy starali si podkreli odrbno narodow narodu sowackiego. Wiele miejsca w debacie politycznej zaja dyskusja powicona integracji Sowakw we wsplnym pastwie. Zwolennicy czechosowakizmu uwaali, e naley stworzy silne i jednolite pastwo czechosowackie. Sprzeciwiali si zatem idei federacji. Czesi uwaali Sowakw za czesk grup etniczn uksztatowan inaczej poprzez sw przynaleno do Wgier. Z drugiej strony pojawiay si gosy podkrelajce odrbno Sowakw, rwnie religijn. Zachodni cz Czechosowacji zamieszkiwaa gwnie ludno niemiecka, ktra domagaa si rwnego statusu w pastwie czechosowackim. Roszczenia Niemcw sudeckich (pojcie Sudeten Land zrodzio si w latach 90. XIX w.) wzrosy po 1935 r., gdy ukonstytuowaa si Partia Niemcw Sudeckich, silnie wspierana przez III Rzesz. Stay si one pretekstem do agresji Niemiec wobec Czechosowacji i zajcia Sudeten Landu przez wojska niemieckie jesieni 1938 r. Po zakoczeniu referatu rozpocza si dyskusja, w ktrej midzy innymi doc. Piotr Kalka zapyta, czy przed I wojn wiatow i pniej w okresie midzywojennym pojawiy si w nauce koncepcje federacji czesko-sowackiej? Zdaniem prof. P. Haslingera przed wojn takie koncepcje si nie pojawiay, gdy Sowacja bya czci Krlestwa Wgier, a Czechy Cesarstwa Austrii. I chcc dokona tego Czesi musieliby zwrci si do Wgier z prob o zgod na wyczenie Sowacji z ich pastwa, a na tak znaczne uszczuplenie swego terytorium Wgry nie wyraziyby zgody. W okresie midzywojennym pojawiy si takie propozycje gwnie ze strony Sowakw, ktrzy w federacji czesko-sowackiej widzieli moliwo podkrelenia odrbnoci wasnego narodu. Prof. A. Sakson zapyta o miejsce lska Cieszyskiego w czeskiej debacie politycznej. Jak zauway referent kwestia przynalenoci Cieszyna bya uwaana przez Czechw za rzecz oczywist i nie bya przedmiotem istotnej debaty politycznej. Sama aneksja tych ziem przez wojska czeskie zostaa przyjta przez Czechw z entuzjazmem. Drugie pytanie dotyczyo czechosowakizmu. Czechosowakizm narodzi si w poowie XIX w. wrd Sowakw i mia zapobiec madziaryzacji ich narodu. Idea ta gosia jedno narodow Czechw i Sowakw, stajc si impulsem dla utworzenia niepodlegej Czechosowacji w 1918 r. W okresie midzywojennym bya ocjaln ideologi pastwow lansowan przez Czechw i traktowan niechtnie przez Sowakw. Rwnie po 1989 r. idea ta staa si przedmiotem debaty politycznej w Czechosowacji. Separatyci sowaccy podkrelali odrbno narodow i kulturow narodu sowackiego, przypominali o swej wasnej historii, za zwolennicy pastwa czechosowackiego podkrelali wsplne sukcesy Czechw i Sowakw. Kolejne pytanie dotyczyo Ostforschung. Prof. P. Haslinger zwrci uwag, e Instytut Herdera powsta w 1950 r. i w zaoeniu mia zajmowa si badaniem historii i kultury pastw Europy rodkowo-Wschodniej znajdujcej si wwczas we wadaniu komunistw. Odcina si zatem od narodowosocjalistycznej tradycji Ostforschung. Dla prof. P. Haslingera pojcie to ma charakter przede wszystkim rdowy. Doc. dr hab. Stanisaw erko zainteresowa si problematyk jak obecnie zajmuje si Instytut Herdera, ze szczeglnym uwzgldnieniem spraw polskich. W odpowiedzi usysza, e Instytut zajmuje si badaniem historii i kultury krajw Europy rodkowo-Wschodniej. W wypadku

Z kroniki naukowej

285

Polski badane s m.in. losy dzie sztuki, przeszo Dolnego lska i Prus Wschodnich, a take polityczny dyskurs w PRL. Instytut posiada bogate zbiory biblioteczne i archiwalne, gdzie najwaniejsze zbiory s regularnie digitalizowane i udostpniane przez Internet. Po wyczerpaniu pyta prof. A. Sakson zakoczy spotkanie, dzikujc gociom za przybycie i yczc obu instytutom dalszej owocnej wsppracy. Piotr Kubiak

PRZEMIANY DEMOGRAFICZNE EUROPY RODKOWEJ W UJCIU HISTORYCZNYM I WSPCZESNYM

W dniach od 23 do 24 padziernika 2008 r. w Instytucie Historii Uniwersytetu Zielonogrskiego miaa miejsce midzynarodowa konferencja powicona Przemianom demogracznym Europy rodkowej od XVIII w. Sympozjum naukowe zorganizowano z inicjatywy Instytutu Historii UZ i Urzdu Statystycznego w Zielonej Grze. Obecno pracownikw rzeczonej instytucji na lubuskiej Alma Mater jest niejako przypiecztowaniem wieloletniej wsppracy oraz ukoronowaniem ponad pitnastoletniej dziaalnoci Towarzystwa Studiw uyckich. Sympozjum pozwolio na podsumowanie polityki demogracznej na przestrzeni ostatnich dwch stuleci oraz uhonorowao w dziesit rocznic mierci posta prof. Mieczysawa Kdelskiego (1946-1998), jednego z najwybitniejszych polskich statystykw i historykw, pioniera w dziedzinie demograi, demograi historycznej i demometrii. Mieczysaw Kdelski, absolwent Akademii Ekonomicznej w Poznaniu i ucze prof. Stanisawa Borowskiego, zwiza si z rodzim uczelni w 1971 r. Kierowa Pracowni Demograi i Katedr Statystyki i Demograi, nastpnie ju jako prodziekan przewodzi Wydziaowi Planowania i Zarzdzania. W 1974 r. zosta czonkiem Komitetu Bada Demogracznych PAN, w okresie od 1984 do 1991 r. zarzdza w nim Sekcj Demograi. M. Kdelski da si pozna jako znakomity interpretator zjawisk demogracznych, znawca metodologii trwania ycia; opracowa nowatorski system tablic przydatny w okrelaniu umieralnoci i wielowymiarowej analizie klas spoecznych. Osignicia te umoliwiay ju w latach 80. oszacowa zarwno historyczny i progresywny ksztat, jak i dynamik procesw migracyjnych i urbanizacyjnych w Polsce Zachodniej. Sylwetk Patrona konferencji przybliyli we wspomnieniach i referatach przyjaciele, uczniowie i duchowi spadkobiercy M. Kdelskiego: prof. Jan Paradysz i prof. Elbieta Goata z poznaskiego Uniwersytetu Ekonomicznego, prof. Tomasz Jaworski oraz Piotr Kowalski z ar. Podczas uroczystej inauguracji gos zabra dziekan Wydziau Humanistycznego, prof. Wojciech Strzyewski. Podkreli doniose znaczenie demograi dla polityki, historii oraz rodziny. Prof. Janusz Witkowski, wiceprezes Gwnego Urzdu Statystycznego, wyrazi rado z faktu wsplnej inicjatywy GUS i UZ, postrzegajc uczelni jako wanego partnera we wsppracy i swoistego uytkownika statystyki. Podzikowania dla wadz uczelni wygosi rwnie dyrektor Wojewdzkiego Urzdu Statystycznego Roman Fedak. Nie sposb przeceni w badaniach ludnociowych roli wojewdztwa lubuskiego, ktre z uwagi na specyczne pooenie jest obszarem dynamicznych przemian demogracznych, a co za tym idzie take gospodarczych. Prof. Witkowski przedstawi najnowsze prognozy

286

Z kroniki naukowej

demograczne na najblisze 27 lat, tj. do 2035 r., wskazujc przy tym na procesy starzenia si spoeczestwa oraz polityk ekonomiczno-socjaln. Jan Berger z Warszawy przybliy w swoim wystpieniu dziaalno Polskiego Instytutu Bada Zagadnie Ludnociowych w latach 30. XX w. W swojej prezentacji nawietli rol jego inicjatorw: Ludwika Krzywickiego, Marcina Kacprzaka i Stefana Szulca. Przeprowadzone przez nich ankiety pord grup spoecznych i zawodowych pozwoliy okreli wzorce prokreacyjne i tendencje w przyrocie naturalnym w wczesnej Polsce. W wykadzie Liczby: ycie ludzkie, myli, nadzieje i zagroenia prof. Tomasz Jaworski nawiza m.in. do pierwotnych rde demogracznych, za ktre uchodzi biblijna Ksiga Liczb. Wystpienie prezesa Towarzystwa Studiw uyckich stanowio swoiste podsumowanie narodzin i rozwoju myli demogracznej w Polsce i Europie. Warto wymieni tutaj dat pierwszego spisu ludnoci w kraju rok 1789 oraz dziaalno Fryderyka Jzefa Moszyskiego, operujcego u schyku XVIII w. pojciem ceny rynkowej gruntw rolnych. Prelegent zaakcentowa rwnie badania Feliksa Franciszka oyko, ktry uwzgldni w studiach naukowych zagadnienie kapitau ludzkiego. Kolejnym przyczynkiem do dyskusji o rozwoju demograi europejskiej bya prelekcja prof. Jana Paradysza Demograa francuska i jej percepcja w poznaskim rodowisku naukowym. J. Paradysz podkreli rozwj tej dziedziny nad Sekwan, omawiajc dokonania jej najwaniejszych przedstawicieli i twrcw LInstitut national dtudes dmographiques (INED), m.in. Daniela Courgeau, Louisa Henryego i Patricka Festy badacza translacji demogracznej i estymacji. Poznaska szkoa naukowa czerpaa i czerpie z tradycji francuskich. Warto zaznaczy, i zarwno M. Kdelski, jak i J. Paradysz przebywali (kolejno) w latach 70. i 80. na staach naukowych w Paryu, za kierowana dzisiaj przez prof. Paradysza i prof. Goat Katedra Statystyki kadzie nacisk na estymacj poredni. Istotny rys historii zachodnio- i pnocnoeuropejskiej zaznaczony zosta w prezentacji prof. Rolfa Gehrmanna (Frankfurt nad Odr), zatytuowanej Der demographische Umbruch vom 18. zum 19. Jahrhundert in Norddeutschland ein auf die Gebiete stlich von Oder und Neie bertragbares Modell? Niemiecki naukowiec nawietli w niej zjawisko umieralnoci dziecicej wskazujc przy tym na odmienne wzorce prokreacyjne po obydwu stronach Odry. W programie konferencji, obejmujcej historycznie tereny Polski, Niemiec i Czech okresu od poowy XVIII w. po czasy wspczesne, znalazy si rwnie referaty Pruska statystyka i myl demograczna w XVIII w. dr Hanny Kurowskiej, Przemiany spoeczno-demograczne na Grnych uycach w XVIII w. Agnieszki Lipiskiej (Zielona Gra), Migrace do mst Frdku a Mistku v 19. stoleti Radka Lipovskiego (Ostrav), Religijne to emigracji ze rodkowego Nadodrza do Poudniowej Australii w poowie XIX wieku Anitty Maksymowicz (Zielona Gra), Akuszerka wiejska w Galicji w XIX wieku w wietle kocielnych aktw chrztu Arkadiusza Malacha (Lublin), Die methodischen Zugnge in der tschechischen Forschung der letzten 20 Jahre Alice Velkov (Praga) i wiele innych; cznie wystpio 36 referentw ze wspomnianych trzech krajw. W aspekcie rozwoju wspczesnej nauki chciaoby si sparafrazowa dawne motto uczonych o krlowej nauk. W obliczu dokonujcych si przemian ludnociowych w wojewdztwie lubuskim, Polsce i Europie znaczenie demograi i demograi historycznej dla polityki socjalnej oraz rozwoju gospodarczego staje si coraz bardziej wyraziste i decydujce. Izabela Taraszczuk

Z kroniki naukowej

287

ROK 1918 W EUROPIE RODKOWO-WSCHODNIEJ

W dniach 23-24 padziernika 2008 r. w siedzibie Biblioteki Uniwersyteckiej w Biaymstoku odbya si, zorganizowana przez Instytut Historii Uniwersytetu w Biaymstoku, midzynarodowa konferencja naukowa pt. Lata Wielkiej Wojny Rok 1918 w Europie rodkowo-Wschodniej. Bya to ju druga konferencja podejmujca problematyk wybijania si na niepodlego narodw Europy rodkowo-Wschodniej w dobie I wojny wiatowej1. W trakcie dwudniowych obrad uczeni z Biaorusi, Czech, Litwy, otwy, Ukrainy i Polski wygosili ponad 40 referatw. Konferencj otworzy dyrektor Instytutu Historii Uniwersytetu w Biaymstoku prof. Wojciech leszyski, ktry powita zebranych. Nastpnie gos zabra dziekan Wydziau Historyczno-Socjologicznego prof. Andrzej Sadowski, ktry podkreli istotny wpyw wydarze lat 1914-1918 na ksztatowanie wiadomoci narodowej narodw Europy rodkowo-Wschodniej. Jednoczenie podzikowa organizatorom konferencji prof. Danielowi Grinbergowi, dr. Janowi Snopce i dr. Grzegorzowi Zackiewiczowi za trud woony w jej przygotowanie. Obrady plenarne otworzy prof. Jan Lewandowski (Lublin), ktry w swoim wystpieniu zwrci uwag na rnorodny sposb wybijania si na niepodlego narodw rodkowoeuropejskich. Niektre narody (Czesi, Litwini, Polacy) odwoyway si do tradycji wasnej pastwowoci, inne (Biaorusini, Estoczycy, otysze) dopiero jej poszukiway. W konkluzji J. Lewandowski zaznaczy, e w procesie wybijania si narodw Europy rodkowo-Wschodniej aktywny udzia wziy nie tylko lokalne spoecznoci, ale rwnie dziaacze emigracyjni. Doc. Algis Kasperaviius (Wilno) zaj si interpretacj wydarze roku 1918 na Litwie przez historiogra radzieck i litewsk. Historiograa radziecka nie zakazywaa pisania o dziejach Litwy przed 1940 r., jednak przywiecaa temu idea udowodnienia susznoci aneksji Litwy przez ZSRR w 1940 r. Po odzyskaniu niepodlegoci rwnie w historiograi litewskiej zaszy ogromne zmiany. Historycy tego pastwa mogli wreszcie swobodnie prowadzi badania powicone deniom niepodlegociowym narodu litewskiego. Drog otwy do odzyskania niepodlegoci omwi w swym wystpieniu prof. Eriks Jekabsons (Ryga). Od 1915 r. przez terytorium otwy przebiegaa linia frontu niemiecko-rosyjskiego, co nie sprzyjao otewskim deniom niepodlegociowym. Od czasu zawarcia pokoju brzeskiego (a faktycznie od jesieni 1917 r.) cae terytorium otwy znalazo si pod kontrol niemieck. Powstaa jeszcze za zgod Niemcw Tymczasowa otewska Rada Narodowa proklamowaa 18 XI 1918 r. powstanie niepodlegej Republiki otwy. Faktyczna niepodlego otwy zostaa zagwarantowana dopiero w poowie 1919 r. po walkach z siami niemieckimi i komunistami. E. Jekabsons zwrci uwag rwnie na interesujc propozycj wysunit przez niektre rodowiska litewskie, polegajc na utworzeniu wsplnego pastwa litewskootewskiego. Jednake zostaa ona odrzucona przez otyszy w obawie przed pretensjami terytorialnymi Litwinw i ich proniemieckim nastawieniem. Prof. Eugeniusz Mironowicz omwi prby utworzenia wasnego pastwa przez Biaorusinw. Na pocztku wysun tez, e dla Biaorusinw wojna wiatowa wybucha za wczenie, kiedy nie byli jeszcze gotowi na niepodlego. Wczeniej biaoruskie rodowiska nie wysuway postulatw niepodlegociowych. Pierwsze takie prby zostay podjte jesieni 1917 r., kiedy w obawie przed
1 Cykl ten zainicjowany zosta w listopadzie 2006 r. konferencj Lata Wielkiej Wojny. Dojrzewanie do niepodlegoci 1914-1918. Materiay pokonferencyjne zostay opublikowane w roku nastpny: Lata Wielkiej Wojny. Dojrzewanie do niepodlegoci 1914-1918, pod red. D. Grinberga, J. Snopko, G. Zackiewicza, Biaystok 2007, 502 ss.

288

Z kroniki naukowej

wpywami bolszewikw powoano Rad Najwysz Biaorusi. 25 marca 1918 r. w Misku powstaa Biaoruska Republika Ludowa. Mwca zastanawia si, czy bya ona ju pastwem, czy bardziej ide pastwa biaoruskiego. Jego zdaniem wiele czynnikw wskazuje na drug opcj. Przede wszystkim nie miaa ona wyznaczonych granic i znajdowaa si pod kontrol armii niemieckiej. W dalszej czci referatu omwione zostay denia niepodlegociowe Biaorusinw w drugiej poowie 1918 i w 1919 r., ich walki z bolszewikami i nieudane prby stworzenia wasnego pastwa. Polska publicystyka polityczna w 1918 r. bya tematem wystpienia prof. Daniela Grinberga (Biaystok). Referent na pocztku wystpienia zaznaczy, e polska publicystyka polityczna z 1918 r. w porwnaniu z pisarstwem politycznym krajw ssiednich (np. Tomasz Masaryk, Nowa Europa) wypada blado. Brakuje w niej oryginalnych pomysw. Inspirowana bya najczciej wanymi wydarzeniami. W marcu wzmoga si po podpisaniu traktatu brzeskiego (traktowanego jako czwarty rozbir Polski), a latem dominowa nurt pacystyczny. Oywiaa si jesieni w dobie odradzania si pastwa polskiego i walk z Ukraicami o Lww. D. Grinberg zwrci uwag na polemik w kwestii granic odradzajcego si pastwa polskiego. Prof. Karol Olejnik (Pozna) podkreli rol i miejsce Wielkopolski w odradzajcym si pastwie polskim. Referat ten sta si przyczynkiem do oywionej dyskusji. W czasie debaty zwracano uwag na rnice w pooeniu Polakw pod trzema zaborami, na mentalno mieszkacw poszczeglnych dzielnic, podkrelono znaczenie zwyciskiego Powstania Wielkopolskiego dla ksztatu zachodnich granic Polski. Dalsza cz konferencji, ze wzgldu na znaczn liczb referatw, prowadzona bya rwnolegle w dwch sekcjach. W sekcji pierwszej zajmowano si problematyk wschodni deniami niepodlegociowymi Ukraicw i Biaorusinw, polsko-ukraiskimi walkami o Lww oraz stanowiskiem odradzajcego si pastwa polskiego wobec Prus Wschodnich. W sekcji drugiej omawiano gwnie problematyk zachodni i poudniow. Dr Mariusz Korzeniowski (Lublin) w interesujcy sposb przestawi postaw polskich organizacji ratowniczych wobec sytuacji w Rosji w 1918 r. W programie konferencji nie zabrako wystpie dotyczcych tematyki czechosowackiej w przeomowym dla Europy rodkowej roku 1918. Doc. Petr Kaleta (Praga) wygosi w jzyku polskim referat pt: Tom Garrigue Masaryk i jego pogldy na kwesti sowiask pod koniec I wojny wiatowej. Zaakcentowa w nim midzy innymi jaki wpyw na pogldy przyszego pierwszego prezydenta Czechosowacji Tomasza Masaryka wywara klska najwikszego pastwa sowiaskiego Rosji oraz dowiadczenia wyniesione z jego podry do tego kraju. Kolejne wystpienie dr Magorzaty Ocytko (Biaystok) nosio tytu: Biaorusini i Ukraicy w polityce pastwa czechosowackiego w 1918 r. Referentka wskazaa w nim midzy innymi na rol, jak w polityce Pragi w pocztkowym okresie istnienia pastwa czechosowackiego odegra jego pierwszy premier Karel Kram; polityk o skrajnie rusolskich pogldach. Nie pozostao to bez wpywu take na dziaania dyplomacji czechosowackiej wobec Polski. Cz powicon naszym poudniowym ssiadom zakoczyo wystpienie dr. Marka Biaokura (Opole). Referat opolskiego historyka Powstanie pastwa czechosowackiego w roku 1918 w historiograi polskiej ukaza w sposb chronologiczny zmiany ujcie narodzin pastwowoci czechosowackiej w polskim dziejopisarstwie. Referat pokazywa take jak ideologia i polityka oddziayway na tworzenie obrazu tych wydarze, zwaszcza w kontekcie polsko-czeskiego koniktu o lsk Cieszyski. Zarwno wystpienie M. Biaokura, jak i jego poprzednikw, wywoao liczne pytania i stao si przyczynkiem do ywej dyskusji. Obrady drugiego dnia konferencji rozpoczy si jednoczenie w obu sekcjach. Dr Piotr Kubiak (Pozna) w otwierajcym posiedzenie sekcji drugiej referacie omwi przemiany zachodzce w niemieckim systemie partyjnym jesieni 1918 r. W listopadzie i grudniu 1918 r. ukonstytuowao si pi najwaniejszych partii Republiki Weimarskiej. Powstay one pod wpywem wojennej klski Niemiec

Z kroniki naukowej

289

i rewolucji. Jak wykaza referent, za wyjtkiem bdcej nowym tworem KPD, pozostae nowo utworzone partie byy kontynuatorkami tradycji partii z czasw cesarstwa, ktre pod nowymi nazwami i w ramach nowych struktur prboway odnale si w demokratycznych Niemczech. Wydaje si zatem uzasadniona teza Gerharda A. Rittera o kontynuacji midzy partiami przed i po 1918 r. w Niemczech. W nastpnym wystpieniu dr Piotr Szlanta (Warszawa) omwi nieudane prby odgrnej demokratyzacji w Niemczech w padzierniku 1918 r. Wprowadzenie demokratycznych reform przez wadze byo ostatnia prb ratowania instytucji cesarstwa w Niemczech. Dr Jarosaw Centek (Toru) zaprezentowa stanowisko niemieckiego korpusu ocerskiego wobec podpisania traktatu wersalskiego. Mimo przegranej wojny niemiecki korpus ocerski krytycznie odnosi si do moliwoci okrojenia terytorium Niemiec i redukcji stanu liczebnego niemieckiej armii. Kiedy 7 maja rzd niemiecki otrzyma propozycje pokojowe, w kraju zawrzao. W korpusie ocerskim rozwaano nawet moliwo wznowienia dziaa wojennych. Ostatecznie zwyciy zdrowy rozsdek. W ostatnim wystpieniu przedpoudniowej sesji dr Damian Szymczak (Pozna) omwi niemiecko-austro-wgierski spr wok rozwizania kwestii polskiej. I wojna wiatowa pokazaa, e sojusz midzy monarchiami Hohenzollernw i Habsburgw nie jest wolny od pkni. Uwypukliy si one zwaszcza po podpisaniu traktatu brzeskiego i po pokonaniu Serbii, kiedy na froncie wschodnim Austro-Wgry nie miay za bardzo z kim walczy. Powan rys we wzajemnych stosunkach stanowia dyskutowana ju od 1915 r. sprawa polska. Postawione midzy rywalizujcymi mocarstwami wadze odradzajcego si pastwa polskiego potray wykorzysta istniejce sprzecznoci, starajc si uzyska maksimum samodzielnoci, rozbudowyway wasny aparat administracyjny i broniy polskiej racji stanu. Tworzyy si rwnie kadry wojska. Istnienie tych wszystkich czynnikw okazao si niezwykle istotne w listopadzie 1918 r., w pierwszym bardzo trudnym okresie niepodlegoci. Natomiast negocjacje w sprawie rozwizania kwestii polskiej pastwa centralne prowadziy bezowocnie a do wrzenia 1918 r. Przed przerw w ramach sekcji drugiej zaprezentowane zostay jeszcze trzy referaty. Micha Janik (Warszawa) omwi mechanizmy antyaustriackiej propagandy na froncie woskim w ostatnich miesicach wojny. Jak si okazuje Wosi zaangaowali znaczne rodki na walk propagandow wymierzon w armi austriack. Hasa byy skierowane gwnie do sowiaskich onierzy pochodzcych z pnocno-wschodniej cz C.K. monarchii, ktrzy nie mieli adnego interesu w wojnie z Wochami. Propaganda ta traaa niekiedy na podatny grunt, przyczyniajc si do osabienia morale armii austro-wgierskiej. Dr Pawe Olszewski (Piotrkw Trybunalski) omwi stanowisko mocarstw zachodnich (Francja, Wielka Brytania, USA) wobec przeobrae na poudniowym Kaukazie. Obrady sekcji drugiej zamkno wystpienie dr. Piotra Paysa (Opole), ktry omwi kwesti uyck w latach 1918-1919. W tym okresie Serbouycki Komitet Narodowy w obu czciach uyc rozwin swoj dziaalno. Za cel postawiono sobie budow zjednoczonych, samorzdnych uyc, na obszarze ktrych Serbouyczanie uzyskaliby pene rwnouprawnienie z ludnoci niemieck. Liczono, e obszar zamieszkiwany przez Serbouyczan stanie si autonomiczn jednostk na obszarze Niemiec, bd te znajdzie si pod bezporednim protektoratem Ligi Narodw. Wysana na konferencj w Paryu delegacja nie osigna jednak zamierzonego celu. Przyczyn niepowodzenia szuka raczej naley w marginalnym znaczeniu kwestii uyckiej z punktu widzenia rozwizywanych w Paryu problemw. Sprawa dotyczya niewielkiej mniejszoci od wiekw yjcej w niemieckim otoczeniu. Ostatni cz konferencji otworzy referat O. Marka Miawickiego (Krakw), ktry w barwny sposb przedstawi przeomowe wydarzenia 1918 r. widziane zza murw klasztornych. Przeanalizowa on kroniki klasztorne zakonu dominikanw. Dr Marek Jakubiak (Warszawa) omwi postaw studentw polskich wobec polskich aspiracji niepodlegociowych. Dr Grzegorz Zackiewicz (Biaystok) zaj si kwesti odniesie do syndykalizmu w polskiej pu-

290

Z kroniki naukowej

blicystyce politycznej w przeomowym okresie 1918/1919. Punktem wyjcia byo omwienie tekstu Stefana eromskiego Pocztek wiata pracy (z jesieni 1918 roku) i reakcje na ten tekst w wczesnej prasie polskiej. Jednake fascynacje eromskiego t problematyk nie byy podzielane przez wspczesnych. Dominowaa krytyka w przekonaniu, e syndykalizm to utopia. Najwicej miejsca powicaa temu lewica, gdy szeroko pojty syndykalizm mg stanowi konkurencj. Publicystyka prawicowa nie powicaa syndykalizmowi zbyt wiele miejsca, gdy nie dostrzegali w nurcie tym jakiego wielkiego zagroenia dla siebie w przeciwiestwie do socjalizmu i komunizmu. Dr Jan Snopko (Biaystok) zaj si kwesti internowania onierzy Polskiego Korpusu Posikowego (PKP) na Wgrzech, po zbrojnym protecie II Brygady wobec postanowie traktatu brzeskiego i przejciu w nocy z 15 na 16 lutego 1918 r. pod Raracz na drug stron frontu. cznie internowano okoo 5500 byych legionistw, w tym 230 ocerw. Warunki w obozie byy pocztkowo cikie, ale dziki licznym interwencjom polskich politykw ulegy poprawie i dao si unikn wikszych oar. Wysoki poziom prezentowanych referatw i oywiona dyskusja zdecydoway, e konferencj naley uzna za udan. Pokazane zostay skomplikowane procesy budzenia si i odradzania wiadomoci narodw Europy rodkowo-Wschodniej. Niektre denia zakoczyy si sukcesem (Polska, Litwa, otwa, Estonia, Czechosowacja), inne narody musiay jeszcze poczeka na swoj szans (Biaorusini, Ukraicy). Z drugiej strony mona byo dostrzec proces rozpadu trzech imperiw wadajcych dotychczas Europ rodkowo-Wschodni. Jednoczenie okazao si jak wiele spraw jest jeszcze nierozwizanych, jak wiele zasygnalizowanych problemw badawczych musi czeka na swojego historyka. Nie mog zatem dziwi liczne kuluarowe zapytania kierowane do organizatorw na temat moliwoci zorganizowania kolejnej konferencji powiconej zagadnieniom formowania si nowych pastw na obszarze Europy rodkowo-Wschodniej. Jedynym zauwaalnym mankamentem konferencji by podzia obrad na dwie sekcje, przez co uczestnicy konferencji nierzadko musieli wybiera midzy dwoma interesujcymi referatami, wygaszanymi jednoczenie w rnych miejscach. Na szczcie materiay z konferencji zostan w najbliszej przyszoci opublikowane w odrbnym tomie. Damian Szymczak, Piotr Kubiak

KONTYNUACJA CZY ZMIANA W POLSKIEJ POLITYCE ZAGRANICZNEJ

Konferencja zorganizowana w Warszawie 24 padziernika 2008 r. przez Instytut Spraw Publicznych i Centrum Stosunkw Midzynarodowych pomylana zostaa jako forum dyskusyjne na temat polskiej polityki zagranicznej. Celem spotkania bya prba udzielenia odpowiedzi na pytanie: co w biecej polityce zagranicznej jest kontynuacj, a co ulego bd bdzie wymagao zmiany. Inaugurujc wsplnie obrady dyrektorzy orodkw organizujcych konferencj Lena Kolarska-Bobiska i Eugeniusz Smolar podkrelali przede wszystkim cel obrad oraz scharakteryzowali sytuacj w wiecie, stanowic to dla polskiej polityki zagranicznej. Dyskusja zaplanowana bya w trzech blokach: 1. Gwne kierunki polskiej polityki zagranicznej w latach 2007-2008; 2. Bilans polskiej polityki zagranicznej w okresie 2007-2008; 3. Polska polityka zagraniczna 2008-2011. Wyzwania, wizje, perspektywy.

Z kroniki naukowej

291

W pierwszej czci wystpi Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, Jan Borkowski. Podkrelajc priorytety polskiej polityki zagranicznej, wskaza m. in. na konieczno peniejszego zaangaowania w Unii Europejskiej i w NATO, na potrzeb zacieniania stosunkw dwustronnych z krajami ssiednimi (dialog z Niemcami i partnerstwo wschodnie) i cis wspprac z USA, a take lepsz promocj Polski w wiecie. J. Borkowski, deklarujc otwarto na kontakty ze rodowiskami eksperckimi, wyranie okreli, e aktualna polityka zagraniczna Polski nie ma charakteru globalnego i ograniczona jest w zasadzie do wymiarw europejskiego i atlantyckiego. Mwi te o koniecznoci reagowania na kryzysy (m. in. instytucjonalny w UE, wiatowy nansowy czy gruziski) oraz na nowe wyzwania globalne. W czci drugiej, majcej charakter debaty panelowej, udzia wzili: Roman Kuniar (Uniwersytet Warszawski), Krzysztof Bobiski (prezes Fundacji Unia&Polska), Jerzy Marek Nowakowski (Centrum Wschodnie) i Andrzej Ananicz (Uniwersytet Warszawski). Podejmujc si dokonania bilansu polskiej polityki zagranicznej w latach 2007-2008, szczeglnie zwracali uwag na zdecydowane odejcie od stylu prowadzenia tej polityki, tak charakterystycznego dla poprzedniego okresu. Pozytywnie ocenili rozpoznanie przez MSZ oglnych tendencji rozwojowych w wiecie, wiadome uczestnictwo w UE i NATO oraz promowanie przez Polsk polityki wschodniej w Unii. Za sabo polskiej polityki zagranicznej uznano: brak dialogu ze spoeczestwem, szczeglnie na temat roli Polski w stosunkach midzynarodowych i priorytetw polskiej polityki zagranicznej, swoist tajemniczo, brak informacji z przebiegu negocjacji, a podawanie do wiadomoci jedynie ich rezultatw. Krytycznie oceniono prowadzenie odrbnej polityki wschodniej, a nie jako integralnej czci polityki zagranicznej, szczeglnie brak jednorodnej polityki wobec Ukrainy. Ponadto zwracano uwag na fakt, e nie ma przemylanej polityki energetycznej, infrastrukturalnej czy klimatycznej. Spierano si o reorganizacj w ministerstwie, zarzucajc take sabe wykorzystanie zaplecza uniwersyteckiego. Uczestnicy dyskusji zwracali uwag gwnie na niedocignicia w polskiej polityce zagranicznej. Mwili m. in. o konsekwencjach nieratykowania traktatu lizboskiego, o niedocenianiu potgi wiata azjatyckiego. Pytali o zmiany struktury MSZ (np. o likwidacj odrbnoci Komitetu Integracji Europejskiej), o oczekiwania zwizane z prezydencj Polski w UE, polityk wizow w stosunku do Ukrainy i Biaorusi, promocj polskiego biznesu, zamykanie placwek afrykaskich, perspektywy dla Grupy Wyszehradzkiej i szanse na rozwj wsppracy z krajami Europy Wschodniej. Wprowadzenia do dyskusji na temat wizji i perspektyw polskiej polityki zagranicznej na lata 2008-2011 dokona Aleksander Kwaniewski (prezydent RP w latach 1995-2005). Zarwno w swoim wystpieniu, jak i w odpowiedziach na liczne pytania, zwraca uwag na konieczno mocniejszego akcentowania dorobku Polski po 1989 r. i wkad Polski w przemiany w Europie, na bezsensowno negowania tych faktw oraz potrzeb ponadpartyjnego konsensu, szczeglnie w polityce zagranicznej. A. Kwaniewski, odwoujc si do tematu konferencji stwierdzi, e kontynuowa naley to co byo dobre, a zmienia w miar potrzeby i uwzgldnia nowe okolicznoci (np. intensykacj procesu globalizacji, narastajcy kryzys wraz ze skutkami pozaekonomicznymi, koniec supremacji USA, powstanie nowych centrw, jak Chiny, Japonia, Brazylia, denie Rosji do odbudowy pozycji mocarstwowej). W konkluzji skonstatowa, e polska polityka zagraniczna winna by zorientowana gwnie na wzmocnienie UE i NATO oraz miejsce Polski w tych ugrupowaniach, wskaza na rozszerzenie wpyww tych organizacji w Europie rodkowo-Wschodniej i szczeglnie wczenie do obiegu wiatowego osigni polskiej transformacji. Zwrci take uwag, e obecne cele polskiej polityki zagranicznej nie s tak spektakularne jak przed 20 laty (wyjcie wojsk radzieckich, czonkostwo w UE i NATO), ale tak samo wane.

292

Z kroniki naukowej

W tej czci spotkania w dyskusji duo uwagi powicono problemom Rosji, kurczeniu si granic wiata demokratycznego, nieskutecznoci promowania demokracji oraz niedocenianiu krajw Trzeciego wiata. Podczas obrad stworzono znakomit okazj i dobr atmosfer do wymiany pogldw midzy ekspertami a praktykami, wyartykuowano wiele trafnych ocen i propozycji. Oby zostay one uwzgldnione w krtkoterminowych i dalekosinych planach dotyczcych zada, celw i priorytetw polskiej polityki zagranicznej. Hanka Dmochowska

POLSKO-NIEMIECKA WSPPRACA GOSPODARCZA NOWY KSZTAT KOMPLEMENTARNOCI

Uczestnicy konferencji, zorganizowanej 19 listopada 2008 r. w Warszawie przez Gdaski Instytut Bada nad Gospodark Rynkow i Konrad Adenauer Stiftung, polscy i niemieccy naukowcy, analitycy, urzdnicy pastwowi oraz politycy poszukiwali odpowiedzi, jakiego ksztatu nabierze polsko-niemiecka wsppraca gospodarcza w przyszoci. Debata zostaa podzielona na cztery bloki tematyczne, tj. Uwarunkowania wsppracy gospodarczej Polski i Niemiec do 2020 roku, PolskaNiemcy 2020 bilateralny handel, inwestycje i klastry, Interakcje na rynkach pracy i pomidzy regionami oraz Wnioski polityczne. Z uwagi na pozycj zajmowan przez RFN w stosunkach gospodarczych Polski z zagranic, zagadnienie to jest wane zwaszcza dla strony polskiej. Od lat RFN pozostaje bowiem najwikszym partnerem handlowym Polski; na ten rynek kierowane jest 25% polskiego eksportu i pochodzi stamtd 23% importu (I-XI 2008). Zdecydowanie sabsza jest natomiast pozycja Polski wrd kontrahentw handlowych RFN (ok. 3% udzia w globalnych obrotach), co daje jej 10. pozycj w eksporcie i 12. w imporcie. Inwestycje niemieckie pozostaj take jednymi z najwikszych w Polsce, i to zarwno co do ich liczby, jak i do skumulowanej wielkoci, a na szczeglne podkrelenie zasuguje absolutna dominacja tzw. inwestycji zielonego pola. Po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej, po raz pierwszy odnotowano znaczce pod wzgldem wielkoci inwestycje polskich rm w Niemczech. Poniewa te obszary wspdziaania s przedmiotem systematycznych bada prowadzonych w wielu orodkach naukowych, dlatego te organizatorzy zwrcili si do referentw z prob o sporzdzenie takiego bilansu dotychczasowej wsppracy gospodarczej, ktry staby si tworzywem do poszukiwa i kreacji nowych jakociowo stosunkw gospodarczych w przyszoci. Warto podkreli, i listopadowe spotkanie odbyo si w czasie, gdy w Niemczech podejmowano rozpaczliwe prby ograniczenia skutkw pogbiajcego si kryzysu nansowego dla gospodarki realnej, najwikszego od czasw II wojny wiatowej spadku PKB, a w Polsce zdecydowanie jeszcze dominowao przekonanie o nieznacznym lub adnym wpywie kryzysu na gospodark. Spotkanie otworzyli dr Bogdan Wynikiewicz z Instytutu Bada nad Gospodark wiatow i Stephen Raabe dyrektor Przedstawicielstwa Fundacji Adenauera w Polsce. W opinii Marcina Korolca, podsekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki, na niezwykle pozytywn ocen zasuguje wsppraca bilateralna, pozostajca pod wpywem utrzymujcego si od lat wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, a istniejcy w Polsce nadzr nansowy (bankowy) zapewnia waciw ochron przez konsekwencjami zaamania rynkw nansowych. Natomiast

Z kroniki naukowej

293

przyjcie przez Polsk euro winno sprzyja m.in. wejciu polskich inwestorw na rynek kapitaowy. M. Korolec podkreli rwnie, i zostanie ona zintensykowana take dziki nowelizacji ustawy o dziaalnoci gospodarczej, a i wol polityczn jest dalsze wspdziaanie z Niemcami. Na uwag zasuguje moliwo rozwoju wsppracy w nowych obszarach, m.in. w klimatycznym i energetycznym. Minister wspomnia rwnie o istniejcych ograniczeniach w rozwoju bilateralnej wsppracy, bez sprecyzowania jednak ich istoty. Uczestnicy pierwszej sesji plenarnej prowadzonej przez dr. Zbigniewa Kosteckiego, kierownika Wydziau Ekonomicznego Ambasady Polskiej w RFN prof. dr hab. Jzef Olszyski (Szkoa Gwna Handlowa i czonek rady nadzorczej Polskiej Agencji Inwestycji Zagranicznych), dr Ingo Rollwagen (analityk z Deutsche Bank Research), Lars Bosse (dyrektor Generalny Polsko-Niemieckiej Izby Przemysowo-Handlowej) oraz Stanisaw Szultka (pracownik Instytutu Bada nad Gospodark Rynkow) zastanawiali si nad stanem i przyszoci wymiany handlowej pomidzy Polsk a Niemcami, inwestycjami i klastrami. Jako niezwykle interesujce dla dalszych bada i inspirujce dla praktyki gospodarczej uzna naley przygotowane przez grup analitykw skupionych wok Deutsche Bank studium Deutschland im Jahr 2020. Neue Herausforderungen fr ein Land auf Expedition. Tego bowiem rodzaju prognozy winny m.in. skoni polskich partnerw gospodarczych do pogbionej reeksji, sprzyjajcej opracowaniu nowej lub zwerykowaniu dotychczasowej strategii dziaania na rynku niemieckim, a dla wielu innych stworzy impuls skaniajcy do znajdywania poza granicami kraju nowych szans rozwojowych. Gwn tez opracowania jest twierdzenie, i nadchodzce dwie dekady bd miay decydujcy wpyw na przyszy rozwj Niemiec. Bdzie on uzaleniony od rozwizania wielu kwestii, w tym od nowego zdeniowania przez Niemcy swojej roli w zmieniajcym si wiatowym porzdku gospodarczym i politycznym, a take od pozycji jak zajm Niemcy w budowie spoeczestwa opartego na wiedzy. Przygotowanie waciwych strategii rozwojowych dla kraju jest uzalenione od znalezienia przez politykw odpowiedzi m.in. i na te pytania. Odpowiadajc na to zapotrzebowanie, analitycy Deutsche Bank przygotowali alternatywne scenariusze przyszego rozwoju Niemiec. Pierwsza cz studium przedstawia cztery moliwe scenariusze rozwoju spoeczestwa i gospodarki niemieckiej do 2020 r., natomiast w czci drugiej skupiono si na najbardziej realnym wariancie przyszego rozwoju. Wrd najwaniejszych wnioskw znalazo si twierdzenie, i tworzca w 2007 r. ledwie 2% wartoci produktu krajowego brutto tzw. Projektwirtschaft oznaczajca og wszystkich rodkw i instytucji wykorzystywanych w realizacji poszczeglnych projektw bdzie w przyszoci w znaczcy sposb decydowaa o rozwoju gospodarczym i spoecznym kraju. Skrceniu uleg bowiem cykl ycia produktu, przy jednoczenie gwatownym wzrocie wiedzy niezbdnej dla rozwoju i uplasowania go na rynku. W odmienny sposb bd w przyszoci powstaway take produkty. Bd one wynikiem znacznie czstszej ni obecnie konwergencji rnych obszarw wiedzy i technologii. To spowoduje, e zarwno wielkie rmy, jak i instytuty badawcze stan si jeszcze bardziej wyspecjalizowane, ni obecne. W konsekwencji coraz czciej bdzie dochodzio do kooperacji nawet w skali globalnej, take realizowanej przez jednostki niezalene pod wzgldem prawnym i organizacyjnym. To dziki temu rmy uzyskaj moliwo podziau kosztw i ryzyka, a to z kolei pozwoli im w sposb bardziej elastyczny operowa na globalnym rynku. Zdaniem analitykw jeszcze w 2020 r. umieszczenie produktu na rynku odbywa si bdzie w sposb tradycyjny, co oznacza budow przez rmy wasnych kanaw dystrybucji. Bd one jednak rwnoczenie coraz intensywniej w ramach realizacji rnych projektw, kooperoway w innych obszarach. Benecjentem tego rodzaju wspdziaania bd gwnie niemieckie

294

Z kroniki naukowej

mae i rednie przedsibiorstwa. Wykorzystanie tych innowacyjnych procesw umoliwi ma m.in. ekspansj na nowe rynki. Autorzy zakadaj take, i Niemcom uda si nadrobi istniejce zapnienie technologiczne, zwaszcza wystpujce w usugach nasyconych nauk. Dziki temu powszechna stanie si akceptacja dla Created in Germany, ju zreszt obecna w krajach Azji i Bliskiego Wschodu. Oczekuje si, i w 2020 r. wiedza o kliencie i o rynku stanie si produktem, a zatem rwnie przedmiotem wymiany. Wasno intelektualna to nowy rodzaj aktyww, ktry bdzie w przyszoci odgrywa znaczc rol, umoliwiajc inwestorom lokowanie wolnych rodkw np. w funduszach patentowych, czy te takich ktrych instrumentem bazowym bd prawa autorskie. Te ostatnie mog sta si nawet przedmiotem sekurytyzacji. Dojdzie take do wypracowania nowych miernikw umoliwiajcych ocen przedsibiorstwa. Bdzie ono oceniane nie tylko wedug danych bilansowych, jak to ma obecnie miejsce, ale i wedug efektywnoci prowadzonych przez nie bada, wielkoci budetu przeznaczonego na ksztacenie, czy te na podstawie utworzonego ratingu zdolnoci kooperacyjnej. Przypisanie tak znaczcej roli edukacji i wiedzy przyczyni si do rozwoju i dobrej pozycji nauki i szkolnictwa, w tym take prywatnego. Analitycy banku doszli do wniosku, i pastwo w niedalekiej ju przyszoci znaczco zredukuje zwoje zaangaowanie w gospodark, ograniczony zostanie zakres regulacji, pogbione wspdziaanie ze spoeczestwem i rmami. Ze wzgldw skalnych wiele zada realizowanych w tej chwili przez pastwo, przejm prywatni organizatorzy, w tym m.in. w obszarze szeroko pojtej opieki spoecznej. Tego rodzaju nowa organizacja stosunkw gospodarczo-spoecznych wymaga bdzie stworzenia waciwych warunkw ramowych, a zatem i wikszej ni do tej pory wiedzy o spoeczestwie i spowoduje zmiany w strukturze spoecznej, np. zostanie zredeniowana rola stanu redniego. Za interesujc uzna naley prognoz dotyczc tempa wzrostu produktu spoecznego brutto do 2020 r., szacowanego zaledwie na 1,5% w stosunku rocznym. Nowe tendencje rozwojowe zmieni w sposb zasadniczy nie tylko wewntrzn gospodark Niemiec, ale i wpyn na handel zagraniczny. Zmiany na rynku powstan take pod wpywem wzrostu liczby w peni wiadomych swoich praw konsumentw, wrd ktrych znaczc liczb stanowi bd jednostki kreatywne, w tym rwnie pozostajcy zawodowo aktywni ludzie starsi. Oznacza to moe poszukiwanie przez tych konsumentw produktw ekologicznych. Coraz wyraniejsza bdzie dbao o ochron rodowiska, rozwinie si proces dygitalizacji danych, zwikszy zapotrzebowanie na doradztwo, w efekcie nastpi zasadnicze zmiany w strukturze popytu. To z kolei powinno wymusi na partnerach gospodarczych Niemiec redenicj zasad i struktury dotychczasowej wsppracy. Organizatorzy konferencji poprosili J. Olszyskiego o udzielenie odpowiedzi na pytanie czy polskie rmy przejm niemiecki Mittelstand? Ta intelektualna prowokacja skonia profesora do oceny stanu i przyszoci polskich inwestycji w Niemczech, ktrych to wielko Ambasada RP w Berlinie ocenia na 300-400 mln euro oraz do reeksji nad polsko-niemieckim partnerstwie gospodarczym. Spord inwestycji rm polskich za zachodni granic najbardziej znane medialnie s przejcia stacji benzynowych przez Orlen (ich warto szacuje si na 150 mln euro) i Ciechu, ktry przeznaczy 75 mln euro na nabycie spki Sodawerk Stassfurt GmbH & Co., co zapewnio przejcie kontroli (90% udziaw) nad tym niemieckim producentem sody. Znanych jest take kilka innych przypadkw przejcia przez oddziay zaoone w Polsce ich niemieckich spek macierzystych, przy czym zdecydowanie dominuj inwestycje zrealizowane po wejciu Polski do Unii Europejskiej. Szacuje si, i w Niemczech prowadzi dziaalno ok. 44 tys. rm z udziaem kapitau polskiego, ktre zainwestoway cznie ok. 400

Z kroniki naukowej

295

mln euro. Dominuj spki, ktre de facto tworz siec sprzeday produktw rm lub te wspomagaj obsug eksportu z Polski. Podkreli naley, i na tym obszarze pracuje te na zasadzie samozatrudnienia od 20 do 100 tys. polskich rzemielnikw. To niewielkie, jak do tej pory, zaangaowanie jest spowodowane wysokimi kosztami pracy i barierami biurokratycznymi. Odczuwalny przez stron polsk jest take brak instytucji wspomagajcych polskich inwestorw w ich dziaaniach podejmowanych na rynku niemieckim. Symbolicznie zabrzmiao stwierdzenie profesora, i Polacy przeceniaj Niemcy, a Niemcy nie doceniaj Polski. Kluczem do partnerstwa jest zdaniem mwcy znalezienie odpowiedzi na pytanie nie tylko o miejsce Polski w Europie, ale take i o to, czy rmy niemieckie s w stanie uzna polskiego partnera. Aby tak si stao naley dy, jak to okrelono do europeizacji kontaktw bilateralnych. Lars Bosse w swoim wystpieniu podkreli sukces Polsko-Niemieckiej Izby Przemysowo-Handlowej, przejawiajcy si dynamicznym wzrostem liczby czonkw (obecnie ok. 1000), moliwym dziki utrzymujcemu si wysokiemu tempu wzrostu gospodarczego Polski. Zachci on rmy niemieckie, take i te odczuwajce kopoty na wasnym rynku, do przeniesienia tu produkcji. Przypomnia wane dla inwestorw czynniki decydujce o ich zaangaowaniu w Polsce i poruszy kwestie zatrudnienia pracownikw. Nowoci jest coraz czstsze poszukiwanie przez niemieckich inwestorw pracownikw, ktrzy nie legitymuj si wyszym wyksztaceniem, w tym zwaszcza wykwalikowanych pracownikw zycznych. Referent podkreli, i wielu inwestorw niemieckich ma trudnoci w znalezieniu i zwizaniu si z pewnymi biznesowo partnerami w Polsce. Do sabych stron polskiego rynku pracy, zniechcajcych inwestorw do przenoszenia produkcji, naley rwnie zbyt maa znajomo jzykw obcych. Niekorzystnie oceniane jest take wysokie tempo wzrostu pac w Polsce. L. Bosse odnis si do bdcych przedmiotem powszechnej krytyki w Polsce, utrzymujcych si ogranicze w dostpie do niemieckiego rynku pracy. Podkreli jednak, i a 46,4% zatrudnionych poza granicami kraju Polakw znalazo swoje miejsce pracy wanie w zamknitych Niemczech, a dla porwnania w Wielkiej Brytanii jedynie 14,7%. S. Szultka (Ewolucja klastrw polsko-niemieckich) podejmujc prb identykacji polsko-niemieckich klastrw i utrzymujcej si nadal ich znikomej roli we wsppracy bilateralnej, stwierdzi, i udzia Polski w globalnych obrotach handlu zagranicznego Niemiec bdzie w przyszoci ulega zmniejszeniu, gwnie z uwagi na wzrastajca atrakcyjno innych obszarw i rynkw. Dr Tomasz Kalinowski podj si objanienia wybranych problemw dotyczcych rynku pracy (Rynek pracy w Polsce i w Niemczech scenariusz moliwych interakcji). Okoo 73% wszystkich przebywajcych w RFN Europejczykw to Polacy (m.in. robotnicy sezonowi i studenci), a ich aktywno zawodowa koncentruje si w starych krajach federacji. Wskaza, i pena liberalizacja rynku pracy w RFN nastpi w 2011 r., ale prawdopodobnie wczesny kurs walutowy sprawi, i migracje ok. 200-350 tys. Polakw rozoone na przestrzeni kilku lat, nie powinny stanowi obcienia dla niemieckiego rynku pracy. Zbigniew Kruyski (Polskie i niemieckie regiony ewolucja po akcesji do strefy Schengen), zastpca Departamentu Europy rodkowej i Poudniowej MSZ, uzna za gwn przeszkod w rozwoju wsppracy transgranicznej nadal istniejce stereotypy. Podkreli take zainteresowanie dalsz intensykacj wspdziaania, jednake pod warunkiem traktowania strony polskiej jako rwnorzdnego partnera. Na konferencj organizatorzy wystosowali rwnie zaproszenie do przedstawicieli Posw na Sejm RP, a skorzystali z niego Marek Krzkaa (PO), Pawe Kowal (PiS) i Eugeniusz Kopotek (PSL). W krtkich wystpieniach przedstawili wasne oceny stosunkw polsko-nie-

296

Z kroniki naukowej

mieckich. Podkrelili m.in. due moliwoci wspdziaania partnerw pochodzcych z Polski i Niemiec na rynkach krajw trzecich, w tym np. na Ukrainie. Przedstawiciel PSL przypomnia, i wzajemne relacje nadal obcione s zaszociami historycznymi, a take wspczesnymi projektami, gwnie projektem rosyjsko-niemieckiego rurocigu. Konferencj podsumowa b. ambasador RP w Niemczech Andrzej Byrt, podkrelajc aktywn wspprac obu stron i postulowa jej dalsz intensykacj nie tylko w obszarze handlu, ale take inwestycji bezporednich, w tym zwizanych z tworzeniem wsplnych klastrw i projektw realizowanych na rynku pracy. Dziaaniom tym towarzyszy musi wsparcie politykw, ktrzy powinni polsko-niemieckie wspdziaanie uplasowa w kontekcie europejskim. W efekcie podjte dziaania wpyn na komplementarno obu gospodarek. Przebieg spotkania, rnorodno poruszanych zagadnie przez jego uczestnikw stworzyo dobr paszczyzn do pogbionej reeksji nad przyszoci wsppracy gospodarczej. Winna si ona rozwija nie tylko w obszarze handlu, ale i inwestycji, w tym take realizowanych poza produkcj, np. w obszarze nansowym, a nawet na rynkach krajw trzecich. Konferencja pokazaa, i wspdziaanie to realizowane jest przez przedsibiorstwa, ktre podejmuj decyzje rwnie pod wpywem rozwiza politycznych i uzalenione s od rozwoju oglnej koniunktury gospodarczej. Warto wic, aby podobne dyskusje odbyway si regularnie i uczestniczyli w nich przedstawiciele wielu orodkw naukowych, praktyki gospodarczej i politykw. Ilona Romiszewska

WALNY ZJAZD CZONKW STOWARZYSZENIA INSTYTUT ZACHODNI

W dniu 12 grudnia 2008 r. w siedzibie Instytutu Zachodniego odby si Walny Zjazd Czonkw Stowarzyszenia Instytut Zachodni. Zjazd podzielony zosta na cz merytoryczn i sprawozdawczo-wyborcz. Spotkanie otworzy Przewodniczcy Kuratorium Stowarzyszenia Instytut Zachodni doc. dr hab. Tomasz Budnikowski, ktry przywita zebranych i przedstawi porzdek obrad. Nastpnie gos zabra zaproszony go, Bogusaw Zalewski, wieloletni prezes i dyrektor Midzynarodowych Targw Poznaskich, ktry wygosi wykad: Midzynarodowe Targi Poznaskie w XXI wieku. B. Zalewski podzieli swoje wystpienie na dwie czci. W czci pierwszej omwi tendencje rozwojowe targw na wiecie, a w drugiej odnis si bezporednio do perspektyw Midzynarodowych Targw Poznaskich. Referent na pocztku zaznaczy, e targi to miejsce wymiany towarw (funkcje handlowe) i nawizywania kontaktw (komunikacyjne). Cech charakterystyczn targw jest ich masowo, gromadz bowiem one du liczb wystawcw, klientw i zwiedzajcych. Rocznie na wiecie organizuje si okoo 30 tys. targw, na ktre przybywa ponad 300 milionw zwiedzajcych, a swe towary prezentuje ok. 3 milionw wystawcw. Przewiduje si, e w 2010 roku liczba zwiedzajcych zwikszy si do ok. 350 miliona osb rocznie, jednoczenie zwikszy si powierzchnia wystawowa. Zatem, aby MTP utrzymay swj status, bd musiay rwnie zwiksza powierzchni wystawow i jednoczenie umiejtnie dostosowywa si do dynamicznych zmian rynkowych. B. Zalewski podkreli znaczenie osobistego dialogu pomidzy partnerami biznesowymi moliwego w czasie targw. Dlatego wadze targw musz czyni wszystko, aby dialog ten uatwi (organizowa konferencje, aranowa spotkania

Z kroniki naukowej

297

itp.). Dziaania targowe mona zatem nazwa komunikatorami. Podstawowym komunikatorem jest stoisko. W trakcie trwania targw organizowane s inne imprezy: matchmaking, hosted buyers, eventy (wydarzenia), konferencje, pokazy i degustacje. W Polsce rocznie organizuje si okoo 500 targw. Najwiksz instytucj targow w naszym kraju s Midzynarodowe Targi Poznaskie, ktre w 2008 r. zorganizoway 238 targw, podczas ktrych zaprezentowao si 31400 wystawcw, a odwiedzio je 1150 tys. zwiedzajcych. Udzia MTP na rynku targowym w Polsce wynosi okoo 50%. Koczc B. Zalewski zastanawia si nad przyszoci rynku targowego na wiecie, w tym MTP. Organizatorzy targw powinni skupi si na akcentowaniu komunikacji (dialogu) na linii wystawca-klient, uwzgldni rozwj techniki i zjawisko globalizacji, porozumiewa si z agencjami marketingu i meeting industry (przy organizowaniu rnorodnych eventw) oraz by otwartym na rnego rodzaju przejcia i fuzje. Wystpienie B. Zalewskiego zostao przyjte przez zebranych z duym zaciekawieniem i stao si przyczynkiem do oywionej dyskusji. Doc. dr hab. Ilon Romiszewsk zainteresowao, czy jest brana gospodarki, ktra nie poddaje si targom? (np. rynek nansowy). B. Zalewski zauway, e aby zorganizowa dobre targi musi zaistnie taka potrzeba. Musi by wielo dostawcw i wielo odbiorcw oraz zainteresowanie konsumentw. Dr Andrzej Byrt wczajc si do dyskusji doda, e w Polsce wiele potencjalnych targw nie moe by na razie organizowanych, gdy brak niektrych gazi przemysu powoduje decyt okrelonej grupy dostawcw i nie ma zapotrzebowania rynku na okrelone produkty. Niemniej w cigu ostatnich kilkunastu lat asortyment produktw wyprodukowanych w Polsce, m.in. dziki inwestycjom zagranicznych koncernw, uleg poszerzeniu i dziki temu zwikszya si moliwo organizowania rnego rodzaju targw branowych. Wana w tym kontekcie jest umiejtno dostosowywania si do potrzeb rynku przez organizatorw targw. Doc. dr hab. Przemysaw Deszczyski zwrci uwag na moliwo zagroe dla rynku targowego, takich jak Internet, czy zmiany struktury gospodarki i wzrost znaczenia sektora usug kosztem produkcji, oraz przenoszenie produkcji do Azji, gwnie do Chin. Dr Hanka Dmochowska zapytaa o moliwo dugoterminowego przewidywania i strategii rozwojowej Midzynarodowych Targw Poznaskich. B. Zalewski w kwestii Internetu zwrci uwag, e problem ten jest podnoszony tylko w Polsce, a nie na wiecie. Istotne jest, eby wanie organizatorzy targw potrali w umiejtny sposb wykorzysta Internet do wasnych potrzeb. Ich zadaniem jest nie tylko wynajmowanie powierzchni targowej, ale take wiadczenie usug. MTP musz dostosowywa si do zmieniajcej si sytuacji na wiecie. Mwic o zagroeniach stojcych przed MTP B. Zalewski podkreli znaczenie konkurencji wewntrznej, niedostrzeganie wanych dla targw dziedzin gospodarki i ewentualne kiepskie zarzdzanie. Koczc cz pierwsz posiedzenia doc. Budnikowski podkreli wkad Midzynarodowych Targw Poznaskich i dyrektora Zalewskiego w rozwj gospodarczy Wielkopolski. Po krtkiej przerwie rozpocza si cz sprawozdawczo-wyborcza Walnego Zjazdu Czonkw Stowarzyszenia Instytut Zachodni. Na wstpie doc. T. Budnikowski poinformowa zebranych o decyzji Kuratorium Stowarzyszenia Instytut Zachodni o przyjciu w szeregi Stowarzyszenia dziesiciu nowych czonkw spoza Instytutu Zachodniego: dr. Andrzeja Byrta, doc. dr. hab. Przemysawa Deszczyskiego, ks. dr. Janusza Grzekowiaka i prof. dr. hab. Macieja ukowskiego. Spord pracownikw IZ nowymi czonkami Stowarzyszenia zostali: dr Piotr Cichocki, dr Joanna Dobrowolska-Polak, dr Marta Gtz, dr Piotr Kubiak, dr Micha Nowosielski, mgr Marcin Tujdowski. Kady z nowo przyjtych czonkw zosta poproszony o zaprezentowanie siebie. Nastpnie Przewodniczcy Kuratorium Stowarzyszenia Instytut Zachodni doc. dr hab. Tomasz Budnikowski odczyta sprawozdanie z dziaalnoci Stowarzyszenia za minion kadencj 2006-2008. W latach 2006-2008 poprzez Stowarzyszenie Instytut Zachodni realizowane byy projekty z zakresu dziaalnoci wydawniczej i bibliotecznej donansowane przez

298

Z kroniki naukowej

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego kwot ponad dwustu tysicy zotych. W 2008 r. Stowarzyszenie pozyskao z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego kwot 90 800 z na tzw. Dziaalno Wspomagajc Badania. W kwocie tej zawarte byy rodki na dziaalno wydawnicz (w tym czterech pozycji zwartych i trzech numerw Przegldu Zachodniego) oraz rodki na funkcjonowanie biblioteki. Wzorem lat wczeniejszych Instytut zoy poprzez Stowarzyszenie dwa wnioski do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego o donansowanie dziaalnoci wydawniczej i bibliotecznej w 2009 r. na czn kwot 97 000 z. Odrbne sprawozdanie oraz zarys planw na kolejny rok dziaalnoci dziaajcego w ramach Stowarzyszenia Centrum Informacji Europejskiej przedstawia Joanna Kaliska. Jednoczenie poinformowaa zebranych o zmianie siedziby Centrum. Decyzja zostaa podjta z powodu ograniczonej powierzchni lokalowej. Nowa siedziba CIE mieci si na ulicy Bukowskiej 26/1. Nastpnie gos zabraa doc. Ilona Romiszewska jako przedstawiciel Komisji Rewizyjnej. Dokonaa ona oceny dziaalnoci Stowarzyszenia. Przychody Stowarzyszenia z dziaalnoci statutowej zamkna si kwot ok. 300 tys. z (spadek o ok. 40%). W minionym okresie Stowarzyszenie ponioso strat w wysokoci ok. 3 tys. z. Doc. Romiszewska zaapelowaa w imieniu Komisji o regularne wpacanie skadek czonkowskich. Jednoczenie dodaa, i naley ucili zakres wsppracy pomidzy Stowarzyszeniem a Centrum Informacji Europejskiej. Kolejnym punktem programu bya dyskusja nad sprawozdaniami. Prof. dr hab. Maria Zmierczak zapytaa o moliwo uniezalenienia si CIE od Stowarzyszenia Instytut Zachodni. W podobnym tonie wypowiedzia si dr A. Byrt, zwracajc w tym kontekcie uwag na kilka aspektw prawnych, m.in. na kwesti odpowiedzialnoci prawnej Stowarzyszenia za poczynania Centrum. W odpowiedzi J. Kaliska zauwaya, e obecnie nie jest rozpatrywana taka moliwo. Gdyby miao do tego doj Centrum musiaoby znale nowego patrona, konieczne byyby liczne procedury prawne (zmiany statutw itd.). Centrum zmienio jedynie siedzib i dalej pozostaje w strukturach Stowarzyszenia Instytut Zachodni. Wszyscy zebrani zgodzili si, aby zostay doprecyzowane aspekty prawne wsppracy pomidzy Centrum Informacji Europejskiej i Stowarzyszeniem Instytut Zachodni. Zgodnie z porzdkiem obrad kolejnym punktem Walnego Zjazdu byo gosowanie nad absolutorium dla Zarzdu Stowarzyszenia Instytut Zachodni, ktre przeprowadzia komisja skrutacyjna w skadzie prof. dr hab. Jadwiga Kiwerska i mgr Marcin Tujdowski. Doc. Romiszewska zgosia wniosek o absolutorium dla Kuratorium Stowarzyszenia Instytut Zachodni. W gosowaniu wzio udzia 28 osb. Za wnioskiem pady 24 gosy, 4 osoby wstrzymay si od gosu, nie byo gosw przeciwnych. Wniosek o udzielenie absolutorium zosta przyjty. Po krtkiej przerwie przeprowadzone zostay wybory do wadz Stowarzyszenia Instytut Zachodni. W wyniku tajnego gosowania wybrany zosta nowy skad siedmioosobowego Kuratorium Stowarzyszenia Instytut Zachodni. W gosowaniu wzio udzia 25 osb, wszystkie gosy byy wane. Do Kuratorium wybrani zostali: doc. dr hab. Tomasz Budnikowski, dr Hanka Dmochowska, dr Marta Gtz, dr Natalia Jackowska, mgr Joanna Kaliska, dr Krystyna Sikorska-Dzigielewska i prof. dr hab. Maria Zmierczak. W skadzie Komisji Rewizyjnej znaleli si: doc. dr hab. Ilona Romiszewska, prof. dr hab. Zdzisaw Pulecki, doc. dr hab. Przemysaw Deszczyski. Koczc spotkanie, Przewodniczcy Kuratorium Instytutu Zachodniego, ktrym ponownie zosta doc. dr hab. Tomasz Budnikowski, podzikowa zebranym za przybycie i wyrazi nadziej, e Stowarzyszenie bdzie dziaao prnie w kolejnych latach. Jednoczenie skierowa specjalne podzikowania dla pani mgr Marii Zaborowskiej za jej wkad i trud jaki woya w organizacj Walnego Zjazdu. Piotr Kubiak